een leven lang leren

Het Europese ‘Een Leven Lang Leren’-programma en de Interculturele Dialoog

Genomineerde voorbeelden van goede praktijk uit de gedecentraliseerde projecten

10 JAAR GRUNDTVIG Europees programma voor volwasseneneducatie

een leven lang leren

INHOUD Voorwoord 3 Introductie: Het Grundtvig-programma in een notendop 4

VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES CVO Het Perspectief, Gent Coördinator Internationalisering Carine Devolder Deelnemer Workshop Lucien Van Damme Cursist in Leerpartnerschap Nicole de Craene CVO Deurne Directeur Nicole brooymans Leraar Talen Hilde Van Eyken FARO Brussel Stafmedewerker Anita Caals

5 6 8 9

12 14

LEERPARTNERSCHAPPEN ReTHiNKit! – ART27, Heusden-Zolder Deelnemer Karel Vangerven Deelnemer Tjen Heyligen Make-Able – Senaedin, Zulte Bestuurder Walter Baeten Opening Doors – CC Leopoldsburg Begeleidster van Het Brugske Anny Camps Deelnemers uit Het Brugske en Beukenhof ARTE en NEW – LBC-NVK Borgerhout Coördinator Internationalisering Frans Van Beek Forest and Climate Protection – FERN, Brussel F&C Campaigner – Congo Basin Indra Van Gisbergen Beyond Open Doors – CAW Artevelde, Gent Organisatieondersteuner Stefaan Segaert

15 16 17 18

23 24 25

MULTILATERALE PROJECTEN ANT en FamCompass Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen, Joris Dewispelaere Brussel Gaby Jennes, Lut Verstappen ECTS-LLL Associatie Universiteit Gent Frederik De Decker SPECIAL, SEALLL, COMNET, ACTNet, GINCO,VIP, ECHOE,VILMA Landcommanderij Alden Biesen, Bilzen Guy Tilkin

28 31 34

NASCHOLING Talencursus Spaans CVO Westhoek – Westkust, Ieper Micheline Sandelé Erfgoededucatie Erfgoedklassen & Burgerschap, Brussel Karen Van Den Bossche Vredesopvoeding Mondiale Raad Wuustwezel Mieke Augustijns

35 37 38

WORKSHOPS Summer Open Singing, Warsaw, Polen Transitions in Later Life, London, Groot-Brittannië

2

Wasyl Radilicki Jan Wouters

39 40

VOORWOORD Nikolaj Frederik Severin Grundtvig was een priester, dichter, filosoof, historicus, politicus en leraar in het Denemarken van de 19de eeuw. Hij wordt beschouwd als de ideologische vader van de volkshogeschool en slaagde erin om de idee van een leven lang leren te promoten bij brede lagen van de bevolking, van verschillende leeftijden en sociale achtergronden.Voor Grundtvig was volwasseneneducatie heel wat meer dan beroepsopleiding: voor hem betekende het niet enkel een persoonlijke, culturele verrijking, maar ook dé sleutel tot actief burgerschap, sociale inclusie, gelijkheid en democratie. Voor de opvolger van de actie ‘Volwasseneneducatie’ kon geen andere naam dan Grundtvig beter de lading dekken voor het programma, dat in het jaar 2000 boven de doopvont werd gehouden in Socrates-II en in het Europese ‘Een Leven Lang Leren’-programma verder groeien kon. Ondanks het beperkte budget heeft Grundtvig heel wat teweeg gebracht in het werk en leven van mensen en organisaties. In deze publicatie bieden wij u een aantal getuigenissen van cursisten en begeleiders, docenten en directeurs, coördinatoren en project managers. Het was onmogelijk om alle inzendingen op te nemen; de overige kan u lezen op onze EPOS-website. Leerpartnerschappen, multilaterale projecten, nascholingsbeurzen en workshops...Voor elk van deze acties doen Grundtvig-begunstigden uit de afgelopen 10 jaar hun verhaal. Telkens weer blijkt dat volwasseneneducatie, formeel of non formeel, ook in de 21ste eeuw bijdraagt tot persoonlijke en interculturele verrijking, actief burgerschap, sociale inclusie, gelijkheid en democratie. We danken al diegenen die reageerden op onze oproep om hieraan mee te werken. Het is belangrijk om deze verhalen te vertellen en te verspreiden: ze illustreren het belang van het Grundtvig-programma en hoe dit een wezenlijk verschil kon en kan maken. Ze zijn een mooi geschenk voor het 10de Grundtvig-verjaardagsfeest ! Annemie Dewael Algemeen directeur EPOS vzw

Renilde Reynders Grundtvig-coördinator EPOS vzw

3

GRUNDTVIG – IN EEN NOTENDOPJE I. Voor alle organisaties uit de volwasseneneducatie, dit zijn zowel de organisaties die diploma’s uitreiken aan volwassenen (zoals CVO, TKO, Basiseducatie, H.O.) als organisaties die dat niet doen maar toch vorming geven aan volwassenen (zoals bibliotheken, vakbonden, musea, lokale overheden, socio-culturele organisaties …) 1. LEERPARTNERSCHAPPEN (LP) : eerder kleinschalige projecten bedoeld om informatie & ervaringen uit te wisselen; de betrokkenheid van cursisten is belangrijk. 2. MULTILATERALE PROJECTEN (MP): vooral resultaatgericht; bv materiaal aanmaken ten behoeve van de volwasseneneducatie. 3. NETWERKEN (NW): Grootschalige projecten; vnl de kennis op het vlak v.e. bepaald relevant thema in de volwasseneneducatie over de landen ‘linken’.Voornamelijk virtueel netwerken (o.a.via een website), ze organiseren ook internationale conferenties. II.Voor individuen die in de volwasseneneducatie (zoals hierboven omschreven) werken: leraren – administratief personeel – directies – begeleiders – beleidsmakers … 1. VOORBEREIDENDE BEZOEKEN: ontmoeting met mogelijke partners om gezamenlijk een projectvoorstel voor te bereiden of deelname aan een contactseminarie om partners te vinden. 2. NASCHOLINGSBEURZEN: deelname aan een gestructureerde cursus in het buitenland. Cursusaanbod in de COMENIUS & GRUNDTVIG-databank. 3. BEZOEKEN en UITWISSELINGEN: bezoek aan een organisatie uit de volwasseneneducatie: ‘jobshadowing’; een studie ondernemen, werken of lesgeven, deelname aan een conferentie. 4. ASSISTENTSCHAPPEN: “assisteer” in het buitenland in een organisatie in de volwasseneneducatie. Ook voor mensen uit het buitenland die in Vlaanderen in de volwasseneneducatie willen gaan werken. III Voor volwassenen: 1. GRUNDTVIG-WORKSHOPS: Interactieve leermogelijkheden voor volwassenen; je kan een keuze maken uit de GRU-Workshop-catalogus. Niet voor professionelen. 2. SENIOR VRIJWILLIGERS PROJECTEN: 50-plussers doen vrijwilligerswerk in het buitenland. Ze worden uitgestuurd door een Vlaamse organisatie die op haar beurt vrijwilligers ontvangt. IV Voor iedereen met ervaring op het vlak van volwassenenvorming: 1. ORGANISATIE VAN GRUNDTVIG-WORKSHOPS: WS organisatoren ontvangen een vergoeding voor het opzetten van een WS voor de WS-deelnemers uit het buitenland.

4

Het Perspectief, Gent Carine Devolder In november 2002 ging ik naar Santiago de Compostela , niet op bedevaart maar naar mijn eerste contactseminarie. Toen nog in mijn functie als taalcoordinator van PCVO Gent. Daar hoorde ik voor het eerst over Grundtvig. Als een onwetend schoolkindje stond ik erbij en… stapte op de Lifelong Learning Programme-trein. Oktober 2010, 8 jaar, 6 partnerschappen, 7 assistenten, 2 assistentschappen, 10 workshops, 6 contactseminaries, 2 studiebezoeken en ontelbare individuele opleidingen later. Grundtvig is al lang geen illustere onbekende meer. Socrates werd LLP, PCVO Gent Het Perspectief en ik werd diensthoofd internationalisering. Met de LLP-trein heeft Het Perspectief de muren van het klaslokaal doorbroken en stations in de vier windstreken van Europa aangedaan. Overal werd een wagon aangehangen, soms een piepkleintje, soms een hele grote. En een enkele keer haakte er eentje af. Op de LLP-trein leren, vertellen we elkaar onze verhalen, lezen elkaars boeken, ontsluieren we de raadselen van de ICT, scholen we ons bij, leren we talen. We leren elkaar kennen, breken clichés af en bevestigen andere en bouwen vriendschappen op over de grenzen heen… Kortom, we leren ontzettend veel van elkaar en dit alles in een razendsnel tempo. De passagiers van deze trein zijn cursisten en lesgevers, jong en oud, vrijwilligers en vaste medewerkers, hoog- en laaggeschoolden. Iedereen mag mee! Maar men weze gewaarschuwd! Eens erop wil je er gewoon niet meer af. Carine De Volder diensthoofd internationalisering Het Perspectief - Gent

VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

5

Het Perspectief, Gent Lucien en Margriet Van Laere-Leysen

Workshop HET SPAANS DOORHEEN ZIJN CULTUUR of INSTRUCTIES OM SPANJAARD TE WORDEN 30 MEI - 10 JUNI 2010, LA CORUÑA (SPANJE) Een vriendelijke Spaanse taxichauffeur leidt ons perfect vanuit de luchthaven door het soms chaotische verkeer van de languitgestrekte stad La Coruña. Maar de deuren van het hotel Cristal langs de avenida de San Roque de Afuera, vlak aan de prachtige baai, staan wagenwijd open om ons als ‘los bienvenidos’ te verwelkomen. Hier logeren we dus 10 dagen, in het gezelschap van 18 andere jongere en oudere mensen, op zoek naar de ziel van de Spanjaard. Er wordt echter één beslissende voorwaarde gesteld : vanaf de aankomst mag je in alle talen denken, maar slechts één taal spreken: Spaans ! De toren van Babel stort heel snel als een kaartenhuisje in elkaar, en wordt omgevormd tot een heerlijk kransje Spaanse babbelaars, die meteen alle Europese grenzen met plezier van tafel vegen. Deze contacten worden elke keer weer aangezwengeld bij de heerlijke maaltijden. Eén zaak hebben we alvast allemaal gemeen zoals in de vooropgestelde doelstelling: we willen o zo graag onze bescheiden (spreek)kennis van het Spaans naar een hoger niveau brengen, de cultuur van Spanje en in het bijzonder aan de toren van Hercules Gallicië leren kennen, en niet in het minst de persoonlijke levensstijlen van onze medegasten uitwisselen. Bij het begin van deze workshop tracht iedereen een beeld op te hangen van zijn land, stad of streek. Een bonte verscheidenheid en soms verrassend mooie presentaties. Iedereen heeft, op aanvraag, enkele typische producten meegebracht uit zijn of haar land. Van Belgische of Letse (lekkere!) chocolade, over Cypriotische soutzioukos(worst), langs Italiaanse zeemzoete pastaatjes(roldeegjes), de speciale kaasjes uit het Tatragebergte, overgoten met een Poolse “Old Krupnik” honingdrank van 38° of een nog iets sterker, heel lekker vijfsterren pruimendrankje Schinduc uit Roemenië… En er is nog zoveel meer dat de tongen losmaakt en de kelen verwarmt… Het hele programma was zo opgevat dat de lessen afgewisseld werden met culturele activiteiten in de stad en daarbuiten. Alle aangeboden lessen waren van zeer hoog niveau. Om te beginnen kregen we het overzicht van Spanje anno 2010, en werden we onder6

Verenigd Europa in La Coruña...

Panorama La Coruña van op de toren van Hercules

gedompeld in de “cultura gallega”. Vervolgens maakten we kennis met de Spaanse poëet Miguel Hernandez. Een bijdrage over stereotypen gaf ons inzicht in enkele staaltjes van bijzonder fijne Spaanse humor. “Van de A van Aragon tot de Z de Zaragoza” was een les die een warme blik wierp op het noorden van Spanje met zijn bijzondere culturele rijkdom. Een hele reeks boeiende onderwerpen passeerde de revue, maar ik voelde me het meest aangesproken door de schitterende en heel opmerkelijke lezing van Lucía Garzón Cuadrado over de “Theoretische en linguïstische analyse van Don Quijote” . Op een korte tijdspanne bracht ze op een fantastische wijze het boek tot leven.. Dat dit Grundtvigproject weerklank vond in Galicië bleek alras bij het bezoek van de heuse Spaanse pers : het dagblad La Opinión maakte een hele reportage met interviews en blokletterde de volgende dag : “ Instructies om Spanjaard te worden in 10 lessen”. De organisatie algemeen was er eentje om U tegen te zeggen. Susana en García kweten zich voortreffelijk van hun taak en alle ingrediënten waren aanwezig om er een bijzonder fijn project van te maken. Dat is voor iedereen voortreffelijk gelukt. Bij het afscheid op de laatste dag vloeiden toch menige traantjes, want iedereen was ervan overtuigd een prachtige tiendaagse te hebben beleefd. Bedankt, Grundtvig, voor dit beklijvend verblijf in het heerlijk mooie Galicië ! Lucien en Margriet Van Laere – Leysen Cursisten Spaans Het Perspectief - Gent

VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

7

Het Perspectief, Gent Nicole de Craene

Leerpartnerschap: Senior Storyboard Ik volgde al een aantal jaren Spaans aan het PCVO-Gent (thans “Het Perspectief”) en schreef mij in 2005 in bij de seniorcursisten . Daar hoorde ik voor het eerst over het Europese programma ‘ Een Leven lang Leren’. We kregen zelfs de kans om deel te nemen aan het Grundtvig-Leerpartnerschap ‘A Senior Storyboard’ met Universidad Senior de La Coruña. Tot dan had ik slechts summiere noties van ICT. Omdat voor deelname aan het project enige ICT-kennis vereist was, schreef ik mij in voor ’Computerinitiatie’ zodat ik mijn kennis kon uitbreiden. Windows, Word, Excel, Powerpoint, internetten, chatten… er ging voor mij een nieuwe wereld open. In de Spaanse cursus gingen we, onder impuls van onze begeesterende leerkracht aan het werk: in het Spaans verhalen schrijven over ons Vlaams erfgoed voor het ‘Senior Storyboard’. We maakten eveneens 3 lezingen over Vlaanderen, Gent en Het Lam Gods en we stoffeerden die met een powerpointpresentatie, om voor te stellen in La Coruña. In februari 2005 togen we met 15 cursisten en de leerkracht naar Galicië, waar we onze Spaanse collega’s senioren voor het eerst in levende lijve ontmoetten. Drie volle dagen zouden we samenzijn om hun cursussen en lezingen te volgen, onze eigen lezingen te geven; uitstappen te maken en veel te praten. Het werd een echt Spaans taal- en cultuurbad. Een bezoek aan Santiago de Compostela kon niet ontbreken. De directeur van de Universidad Senior leidde ons op boeiende wijze rond. In de namiddag konden we zelfs de daken van de kathedraal op. Dat gaf een apart gevoel en was het summum van die dag.Tijdens het afscheidsdiner werd er gezellig getafeld, uitvoerig verteld, maar vooral veel gezongen. Tijdens deze drie dagen werden mooie vriendschappen gesloten en dure eden gesmeed. Ze waren niet ijdel.Terug thuis werd er in de lessen regelmatig een chatsessie ingelast en er werd veel over en weer gemaild. In maart 2006 kwam een twintigtal Spaanse cursisten naar Gent voor een kennismaking met Vlaanderen. Met veel genoegen leidden we hen door onze “Fiere stede” en toonden hen andere bezienswaardigheden in Vlaanderen. Wederom werd er via lezingen en presentaties heel wat over mekaars erfgoed gepraat. Ik was blij te mogen vertellen over de historiek van Gent als bloemenstad en in het kort de azalea- en begoniateelt uit de doeken te doen. Het project is nu afgesloten, maar nog altijd zijn er regelmatig contacten tussen de seniorencursisten van Gent en La Coruña. Nicole De Craene, deelnemer aan Leerpartnerschap Senior Storyboard Het Perspectief – Gent 8

Centrum voor Volwassenenonderwijs, Deurne Nicole Brooymans

Getuigenis vanuit het management over een boeiend Europees traject door en voor lesgevers. In 2003 vertrok lesgever Hilde naar een contactseminarie in Finland om er contacten te leggen voor een project voor de vakgroep Frans. Niet voor Frans of vreemde talen, maar eerder voor Nederlands als een van de minst onderwezen talen in de Unie bleek er interesse te zijn. Vermits Nederlands voor Anderstaligen als nieuwe opleiding aan het CVO al enkele jaren een spectaculaire groei kende, werd het startsein gegeven om deze contacten verder te zetten. Hilde en Marianne (NT2) werden als coördinatoren aangesteld en kregen de opdracht om met enkele Europese partners naar inhoudelijke synergieën te zoeken voor de opstart van een project waarbij onze deelname een meerwaarde zou betekenen voor het docentenkorps. De contacten werden verzilverd in een Grundtvig leerpartnerschap met 3 partners en met het thema : ‘Developing skills for efficient communication with people from different cultural backgrounds’. De vaardigheden en methodiek die hierbij nodig zijn, werden opgetekend in het projectresultaat ‘Catalogue of skills’. De inhoud van het project was dermate boeiend en leerverrijkend dat het werd verdergezet en uitgediept in een Grundtvig Multilateraal Project, UNEC (2005-2007), met versterking van nog 2 andere partners. Het eindproduct hiervan werd een 5-daagse cursus ‘Stars under the cobblestones : Multicultural training for trainers and teachers’. Het curriculum van de cursus werd dynamisch opgebouwd rond diverse leerstijlen en een leerproces waarbij aandacht gaat naar concreet ervaren, waarnemen en intervisie, abstracte begripsvorming, discussie en actief experimenteren. Sinds 2007 wordt de cursus jaarlijks gevolgd door deelnemers uit verschillende Europese landen en deelstaten, waarvoor zij een Grundtvig-of Comenius-nascholingsbeurs aanvroegen. Voor de totstandkoming werd ook vanuit de expertise van de lesgevers gewerkt. Het enthousiasme en de gedrevenheid van beide coördinatoren en partnerleden was van in het begin merkwaardig. Maar Europese samenwerking en hoe dat in praktijk werd vertaald, was nog een brug te ver voor velen in ons centrum. Via briefing op personeelsvergaderingen, via vakgroepwerking, via partnermeetings in het CVO en via gastsprekers op de proclamaties werd de kloof gedicht. De komst van een Franse en later een Portugese taalassistente die gedurende een jaar actief participeerden in de vreemde taalopleiding en de cvo-werking bracht Europa al een stuk dichter. VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

9

De prille multilaterale samenwerking resulteerde al snel in een bilateraal project met Finland waarbij ieder jaar een lesgever gedurende 2 weken een cursus Nederlands en recent ook Portugees in Finland geeft. De verschillende lesgevers getuigden dat de ervaring en de deelname voor hen verrijkend was en grensverleggend. Hoewel vertrouwd met de dynamiek van een multiculturele klasgroep op het thuisfront, heeft het leerproces bij de deelnemers in Europese context het intercultureel bewustzijn verscherpt en de interculturele competenties verbeterd. Ook de implementatie van multimedia in het project had impact op het eigen leerproces daar het cvo instond voor de uitwerking van de websites van de projecten. Overleg en intervisie met de coördinator Informatica zorgde voor het verbeteren van multimediale vaardigheden binnen het eigen leerproces van de onderwezen taal. Een kroon op het werk voor alle partners en medewerkers was dan ook het nieuws dat in 2008 de Europese commissie de bronzen award toekende aan het UNEC-project als ‘Example of best practice’. Voor het derde multilateraal project ‘EuroPol: Politics revisited-Thinking crudely’ dat van start ging in september 2008 met 8 Europese partnerlanden werd een grotere groep lesgevers ingeschakeld om het te ontwikkelen cursusmateriaal (handboek, de DVD en de electronische tool) te testen en te evalueren. Het hier ontwikkeld didactisch materiaal brengt vanuit een gezamenlijk Europees standpunt over politieke participatie de politiek dichter bij de burger en toont op een attractieve wijze hoe politieke rechten en plichten verweven zijn in ieders dagdagelijks leven binnen de gemeenschap waartoe men behoort. De intervisie over het cursuspakket waarin verschillende traditionele werkvormen alternerend worden aangeboden met meer innovatieve werkmethodes was eveneens zeer verrijkend voor de participerende lesgevers. Het lesmateriaal kan binnen een ruim opleidingscurriculum van het volwassenenonderwijs gebruikt worden en is tevens bestemd voor een zeer brede doelgroep (ook doven, laag geschoolden en migranten). Als directie was ik al die jaren getuige van een positief groeiproces op vlak van internationale belangstelling binnen het cvo en van de dynamische werkmethodes en intense samenwerking met de partners. Een zeer grote verdienste voor het succesvol slagen van 10

alle projecten gaat ongetwijfeld naar de Finse partnerschool ‘Västra Nylands Folkhögskola’ (K. Romberg en R. Szekely). Nog significanter is dat ik heb kunnen vaststellen hoe de betrokken coördinatoren evolueerden in hun opdracht op vlak van professionaliteit, autonome inhoudelijke uitwerking en opvolging van het project. Zij werden uiteindelijk auteur en eindverantwoordelijke van het projectdeel en het daarvoor doorlopen leerproces. Hiervoor verkregen zij de erkenning, de ruimte en de vrijheid vanuit het management in ruil voor een efficiënte en correcte rapportering en feedback en een positieve uitstraling van het cvo in de partnerlanden.. Verschillende lesgevers verwoordden hun Europese ervaring als een persoonlijke ontplooiïng en competentieverrijkend. De activiteiten en ervaringen rond deze Europese, interculturele projectwerken werden getoetst bij de lesgevers van het thuisfront. Ook hier speelde de expertise en actieve participatie van de lesgevers binnen het centrum een rol. Het implementeren van de projectresulaten zal voor de personeelsleden ook in de toekomst bijdragen tot competentieontwikkeling zowel op pedagogisch-didactisch vlak als methodologisch gebied (gedifferentieerd werken, hanteren van innoverende leerstrategieën en werkmethodes, omgaan met doelgroepen). Alle projectresultaten werden via de website gepromoot en de expertise werd door de coördinatoren gedeeld met externen via workshops, lezingen en cursussen. Via een brede netwerking voor de disseminatie, ook vanuit EPOS, hebben de projecten ook bijgedragen tot sensibilisering van andere lesgevers en centra in Vlaanderen om Europees te gaan werken. Onze internationale samenwerking binnen Grundtvig resulteerde in nuttige en interessante eindproducten die bestemd zijn voor zeer diverse doelgroepen binnen een waaier van lerende organisaties. Dit internationaliseringsproces heeft ons cvo in Europa gebracht maar nog veel belangrijker is dat Europa meer betekenis heeft gekregen binnen het cvo en dat dit wellicht de start betekent voor nieuwe projecten binnen andere opleidingsdomeinen.

Nicole Brooymans directeur CVO Deurne-Antwerpen

VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

11

Centrum voor Volwassenenonderwijs, Deurne Hilde Van Eyken Zweden, november 2010 De voorbije jaren werd er in mijn onmiddellijke omgeving, bij wijze van grap, meer dan eens geopperd dat er eigenlijk twee mannen in mijn leven zijn : diegene met wie ik getrouwd ben, maar ook hij die sinds een hele tijd op mijn onverdeelde aandacht kan rekenen: ‘Mister Grundtvig’… ! Hoe ‘hij’ mijn beroepsleven veranderde, kan ik best aantonen met de getuigenis die ik bracht tijdens de Europese Grundtvig-conferentie in Hasselt over de professionalisering van leraren en directies in de volwasseneneducatie (10-13 dec 2009): Mijn activiteiten als lesgever talen in het formele volwassenenonderwijs veranderden sterk sinds 2003, toen ik kon deelnemen aan een Grundtvig contactseminarie. Dat is het moment waarop het allemaal begon. Na een eerste leerpartnerschap kwamen mijn collega’s en ik tot de conclusie dat dit project ons heel wat algemene positieve resultaten en boeiende internationale contacten had opgeleverd. We leerden zoveel nieuwe dingen dat we gewoonweg niet anders kónden dan ermee verder gaan. Ons leerpartnerschap groeide uit tot een multilateraal project waarin we met 6 partners een Grundtvig nascholingscursus ontwikkelden. Ook dit project werd een succes. Het resultaat ervan, een cursus over interculturele vaardigheden voor lesgevers en trainers, werd sindsdien een tiental keren op verschillende plaatsen in Europa aangeboden. Zonder overdrijven kan ik stellen dat die opeenvolging van ervaringen voor mij een unieke gelegenheid tot verdere professionele ontwikkeling was. De lijst met vaardigheden die ik erdoor ontwikkelde, is erg uitgebreid en ik beperk me hier tot de vermelding van een aantal zaken die voor mij op beroepsgebied het belangrijkst zijn. • Het gebruik van ICT in het communicatieproces : learning by doing wat betreft discussiefora en partnerplatforms. Door de verantwoordelijkheid voor de websites van 2 projecten leerde ik nieuwe dingen over servers, IP-adressen en domeinnamen, paswoorden en hun beveiliging, tele- en videoconferenties enz. Bovendien was het fantastisch om te zien hoe we onze samenwerking met collega’s van andere vakgroepen binnen onze eigen school verbeterden. Meer dan eens stelden we vast dat we dankzij de internationale samenwerking ook de kwaliteit van onze eigen samenwerking op lokaal en regionaal niveau konden verbeteren. • Ik leerde een heleboel over evaluatie en dit voornamelijk dankzij een 2-daagse training die georganiseerd werd door ons Nationaal Agentschap i.s.m. Alden Biesen. Deze cursus verschafte me waardevolle informatie over evaluatietechnieken en kwaliteitscontrole. Het geleerde kon ik onmiddellijk na de training toepassen, niet alleen in onze projecten maar ook in mijn lessen.. • Dankzij Grundtvig leerde ik om te gaan met problemen en uitdagingen die specifiek zijn voor interculturele groepen en hoe je de communicatie er kan verbeteren. Ik kreeg een 12

beter inzicht in de culturen van de partnerlanden van onze projecten en begrijp mijn Poolse, Zweedse of Bulgaarse cursisten nu veel beter omdat ik meer weet over hun achtergrond. • Bij alle projecten werd ik nauw betrokken bij de disseminatie-activiteiten. Ik verbeterde mijn know-how in verband met het maken van publiciteit, het ontwikkelen van folders en films, netwerking, enz. • Dankzij Grundtvig kon ik twee keer zelf deelnemen aan een nascholing in een ander Europees land. Ik leerde op die manier hoe we de internationale cursus die we zelf gaven, konden verbeteren. Dankzij de uitwisseling van ideeën en voorbeelden van goede praktijk met lesgevers uit verschillende landen van Europa ontdekte ik nieuwe dingen over didactiek en mentoring van nieuwe lesgevers. • Mijn professionele ontwikkeling haalde ook voordeel uit een andere Grundtvig-actie : de assistentschappen.Twee keer onthaalden we een taalassistente in ons centrum voor volwassenenonderwijs. Beiden waren jong en onervaren maar erg gemotiveerd en motiverend omdat zij een andere kijk hadden op het onderwijzen van vreemde talen. Daarenboven kregen we de kans om het onderwijs van de Portugese taal op te nemen in het curriculum van onze instelling dankzij een jonge assistente uit Porto. Zij overtuigde me om één van haar cursisten te worden; dit was een interessante ervaring! • Kansen: we kregen er heel wat en aanvaardden ze met open armen. Grundtvig opent deuren naar goede samenwerking. Dankzij een erg geslaagd samenwerkingsverband met één van de partners van ons allereerste project uit Finland, konden we een bilaterale samenwerking met hen opstarten. Zeven keer al gingen lesgevers Nederlands voor Anderstaligen naar Finland om er een 2 weken durende intensieve cursus Nederlands aan Finse volwassenen te geven! Niet alleen op professioneel vlak had dit alles impact. De woorden ‘Europa’ en ‘Europese samenwerking’ kregen voor mij een heel andere invulling. ‘Eenheid in verscheidenheid’ werd zichtbaar en concreet. Ondertussen ben ik in augustus 2010 naar Stockholm verhuisd. Neen, dit heeft helemaal niets met Grundtvig te maken. Toch verdenk ik ‘Mister G.’ ervan om ook hier zijn steentje te hebben bijgedragen. Als romaniste was ik altijd op de Latijnse wereld gefocust en het zou waarschijnlijk nooit spontaan in me opgekomen zijn om naar Scandinavië te trekken. Maar Grundtvig zette me aan het reizen en deed me van onbekende landen proeven. De overgang van België naar Zweden leek me nu niet meer zo groot. Uiteindelijk zou ik toch enkel verhuizen van Europa naar Europa, niet? De stap naar het buitenland leek ook onze kinderen niet echt af te schrikken : lesgeven in Oostenrijk, mailen met Finland, vergaderen in Roemenië, teleconferentie met Spanje, op cursus in Polen… dat was inmiddels ook voor hen evident geworden en als het ware allemaal een beetje bekend terrein. Ik zal op 9 december niet in Brussel zijn voor de grote verjaardagsviering. Toch plan ik m’n eigen Grundtvig-feestje in Stockholm. Mét taart en wie weet zet ik er wel 10 kaarsjes op! Hilde Van Eyken Leraar talen CVO Deurne VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

13

FARO - Steunpunt voor cultureel erfgoed Anita Caals

Lang leve de creatieve aanpak ! In 2005 tuimelde ik voor de eerste keer in een Europees avontuur dat later een Grundtvig 1 project zou blijken. Ik werkte toen voor een kleine organisatie (Kwasimodo) die tot op dat moment nog weinig ervaring had met Europese projecten. Maar het thema waarrond het project zou werken behoorde wel tot de speerpunten van onze werking: zelfevaluatie. Aldus was onze deelname aan het SEALLL-project (Self Evaluation in Adult Lifelong Learning) evident. Alden Biesen was de coördinator van dit project. Samen met partners uit Nederland, Litouwen, Polen, Duitsland, Oostenrijk, Zweden en Turkije werd een systematiek uitgewerkt om zelfevaluatie op te zetten, te promoten en een creatieve invulling te geven.Tijdens een workshop in Antalya werd met een brede groep geïnteresseerden uit het werkveld de systematiek uitgetest en praktische voorbeelden uitgewerkt. Sinds de afronding van het project heb ik vele organisaties ondersteund in het uitwerken van een creatieve evaluatie; Kwasimodo zelf heeft hierin ook steeds een voorbeeldfunctie opgenomen. Dit project is voor mij een enige ervaring geweest. Ik heb er op een aangename manier toch zeer veel bijgeleerd. Uiteraard is mijn visie over evaluatie en zelfevaluatie enorm bijgeschaafd; ook over groepsdynamiek, mijn eigen leeraspecten en organisatorische aanpak heb ik veel bijgeleerd. Sindsdien ben ik een hevige pleitbezorger geworden van zelfevaluatie in het algemeen en van een creatieve aanpak in het bijzonder. In 2008 werd de subsidie van Kwasimodo opgeheven en kwam ik terecht bij FARO, Steunpunt voor cultureel erfgoed. Deze – zeer expertgerichte – organisatie was tot op dat moment niet echt bekend met het Grundtvig-programma en de principes van volwasseneneducatie. Op zoek naar meer creativiteit binnen erfgoededucatie voor volwassenen schreef ik in voor een nascholing georganiseerd binnen het project CONNECTION – Adult Education in cultural organisations. Deze nascholing had als doel enerzijds een strategisch beleid te promoten binnen culturele organisaties en anderzijds meer inzicht te geven in de mechanismen die volwasseneneducatie typeren. Hierbij werden niet alleen een aantal creatieve werkmethoden aangereikt, maar ook toegepast tijdens het geheel van de workshop. Zo maakte een werkbezoek aan een museum en een zoektocht in de lokale markt deel uit van het werkpakket. Ook hier heb ik als deelnemer veel bijgeleerd over de dynamiek en de organisatorische aspecten van dergelijke projecten. Maar meer dan dat werd ik gesterkt in mijn overtuiging dat er wat leerprocessen in de erfgoedsector nog veel werk aan de winkel is. Intussen tracht ik mijn collega’s, en daarbij ook de professionelen binnen de erfgoedsector warm te maken om meer gebruik te maken van creatieve methoden. Wat ik intussen opmerk is dat collega’s die eens met een Grundtvig-activiteit hebben te maken gehad, steeds gemotiveerd blijven om aan nieuwe initiatieven binnen Grundtvig deel te nemen. Het aanbod is zeer breed maar spijtig genoeg moeten wij 2 jaar wachten om opnieuw voor tussenkomst in aanmerking te komen. Nieuwe collega’s zijn dan weer moeilijk te overtuigen om hieraan prioriteit te geven. Anita Caals, Stafemedewerker FARO 14

VERSCHEIDENE GRUNDTVIG-ACTIES

ReTHINK it! Karel van Gerven

Een onverwachte samenwerking tussen kalligrafe Vivian Majevski en fotograaf Karel Van Gerven Toen ik twee jaar geleden – uigenodigd door Artikel27 vzw - in het Grundtvig-project “ReTHINK it!” stapte, was dat onder een dubbel label: dat van fotograaf en dat van senior, het ene flatteerde wat meer dan het andere. Dat leverde een (in nogal wat betekenissen) spannende en interessante uitwisseling op met groepen uit Berlijn en Forssa (Finland). De groep uit Forssa heeft haar basis in Wahren Opista, een centrum voor volwassenenopleiding. Op de allereerste dag van ons bezoek daar stonden we even in de klas van kalligrafe Vivian Majevski. Het werk van de cursisten zag er behoorlijk origineel uit, niet zomaar mooie letters of teksten in die of die stijl. Al gauw bleek dat zoiets geen toeval was: het persoonlijk werk van Vivian was nog origineler. Vivian schept beelden met letters en teksten op een voor mij nieuwe manier. Ik wist meteen dat ik te doen had met (vergeef me de versleten term) een ‘authentieke’ kunstenares. Het heeft nog even geduurd eer ik haar een samenwerking durfde voorstellen. We zijn nu anderhalf jaar later: we hebben intensief ideeën uitgewisseld, op onze ontmoetingen uitvoerig gepraat, allerlei dingen uitgeprobeerd, allerlei evenwichten uitgezocht, en jawel, al twee keer gezamenlijk werk geëxposeerd: in november 2009, in Heusden-Zolder (BE), en in juni 2010 in Forssa (FI). En het werkt, want we hebben een aantal van onze werken ginds simpelweg verkocht. We zijn zeker nog niet aan het einde van onze samenwerking: we willen in België een expo organiseren, we bereiden ook nieuw werk voor, vanuit een nieuwe verwerking van oude portretten. ReTHINK it! was dus voor ons niet zomaar een Europees project: het is een ontmoeting geweest, het begin van een samenwerking en een vriendschap. Heel wat meer dan ik ooit had durven hopen. Karel Van Gerven uit Genk, deelnemende lerende in het Leerpartnerschap “ReTHINK it !” vzw Art27 - Heusden-Zolder LEERPARTNERSCHAPPEN

15

ReTHINK it! Tjen Heyligen In november 2008 stapte ik op uitnodiging van Art27 vzw in het ReTHINK it! project, naar ik vernam een leerpartnerschap onder de grote mantel van de Grundtvig-projecten. Grundtvig was toen nog totaal onbekend voor me, maar de idee van een Europese uitwisseling op mensenmaat sprak me onmiddellijk aan. Twee jaar en vele intense gesprekken en ervaringen later, kan ik niet anders dan jullie uitnodigen om naar deze foto te kijken en de diepere betekenis proberen te achterhalen … Grundtvig bracht licht, warmte, kennis… met mezelf aan de tondeldoos om de Europese contacten brandend te houden of desnoods weer van een vlammetje te voorzien. Tjen Heyligen uit Oostham, deelnemende lerende in het Leerpartnerschap “ReTHINK it!” vzw Art27 – Heusden-Zolder

16

Make-able Walter Baeten

Grundtvig: lekker lang leren Als resultaat van mijn omzwervingen in het Socrates- en LLP-programma, bracht het voorbeeld van Frederik - officieel Nikolaj of ook N.F.S. -Grundtvig mij tot het inzicht dat leren best leuk mag zijn, juist omdat de vreugde van het leren door doen, ervaren, kennis verwerven, enz. een uitstekend middel is om dit levenslang vol te houden en ervan te genieten. Uiteraard hoop ik dat het budget van Grundtvig sneller mag stijgen dan de gemiddelde levensverwachting van de Vlaming, maar dat is een ander verhaal. Ik zal niet vlug vergeten hoe tijdens mijn eerste contactseminarie voor een Grundtvig leerpartnerschap in Malaga de medewerkers van het Spaanse Nationale Agentschap aanvankelijk gechoqueerd waren omdat ik het voortdurend had over “ nice long learning “ als leitmotiv. Pas toen ik hen voorhield dat dit mijn vrolijke versie was van de pedagogiek van de onderdrukten van Paolo Freire, zagen zij mee in hoe de volwasseneneducatie gebaseerd is op de intrinsieke waarde van het leren. Het hoeft niet langer, zoals in het leerplichtonderwijs. Het hoeft niet strikt utilitair te zijn, zoals in de competentie-markt-gerichte professionele bacheloropleidingen. Het hoeft niet uitsluitend intellectueel te zijn. Daarin schuilt de verleidelijke charme van het Grundtvig-programma: het gaat om zowel formeel, als informeel leren van, met en door volwasssenen. En wie laat zich niet graag zoals Europa verleiden en ontvoeren… ? Doordat Grundtvig verloopt in een Europese context, laat je heel snel je monoculturele opvoeding achter je, want de toegevoegde waarde van Europa schuilt o.a. in zijn verscheidenheid aan talen, rijkdom aan culturen en historische achtergronden. Het Grundtvigprogramma laat opnieuw ervaren dat er niet één waarheid is en dat lerenden en leerverstrekkers levenslang van elkaar kunnen leren zo zij dit wensen. Het is nu nog wachten op een eerste variant van de Europese hymne de ode aan de vreugde van het leren. Ik wil alvast lekker lang leren. Walter Baeten Bestuurder Senaedin vzw - Zulte

LEERPARTNERSCHAPPEN

17

Opening Doors Anny Camps 2008. Het begin van een fantastisch project met CC Leopoldsburg i.s.m. de dagcentra ‘t Brugske en vzw Berkenhof. Dit project kon van start gaan dankzij de financiële steun van Grundtvig, ook al wist niemand hoe alles zou draaien of keren. Het werd een uitdaging voor iedereen. Door het geld dat we ter beschikking kregen, konden we vele nieuwe ervaringen opdoen. We spelen wekelijks in een echte theaterzaal, we krijgen les van een echte acteur, we hebben onze Europese collega’s in Malta en Engeland mogen ontmoeten en met hen spelen op verschillende podia. Dankzij de financiële steun konden zij ook naar België komen. Vriendschapsbanden werden gesmeed voor het leven en ervaringen werden uitgewisseld.

We zijn enorm dankbaar dat Cultureel Centrum Leopoldsburg wekelijks zijn deuren open zet voor ons. Zowel directie als al het personeel dragen ons een warm hart toe. In het begin schoorvoetend en aftastend, niet wetende wie of wat en hoe…. Nu is het een beetje onze tweede thuis geworden. Wij hebben onze weg gevonden naar het CC en zij hebben hun weg gevonden naar onze instellingen. Super is dat… om maar een klein voorbeeld te geven van het effect van dit project. Wisper is de andere organisatie die één van zijn beste drama coaches uitleende om ons de beginselen te leren van het “toneelspelen”. Wim, je bent het beste wat onze “acteurs” (want zo mag ik ze toch wel noemen) is overkomen. Alleen dankzij je inzet en aanmoediging geven ze het beste van zichzelf. Omgekeerd leer je ook van ons en gebruik je dit nu in je andere projecten. En zijn er nog de twee dagcentra voor personen met een mentale beperking die hun “acteurs” en begeleiding ter beschikking stellen nl. ’t Brugske en Berkenhof. Ook jullie een hartelijk dankjewel want het is niet zo evident om een project als dit in te passen in het wekelijkse schema. Met het project “Opening Doors” schreef ieder voor zich een stukje geschiedenis en bewandelde een weg op zijn eigen tempo. Het is ook deze weg, die we verder in dit verhaal gaan gebruiken om onze ervaringen en evoluties uit te drukken. De weg geeft een kleine impressie van de verschillende sessies waar we wekelijks aan deelnemen, ondersteund met foto’s. Naast de weg lees je getuigenissen en ervaringen van onze “acteurs”. Veel lees – en kijkgenot!!!! 18

Dankzij toneel valt het niet op dat ik een beperkt korte termijn geheugen heb. Ik ben super als ik kan improviseren en daardoor voel ik me gelukkiger dan vroeger.

Ik ben superman geworden dankzij toneel. Ik praat nu meer in zinnen, iets wat ik vroeger nooit deed.

Ik volg nu zang in het CC dank zij het toneel. Ook kom ik geregeld naar de voorstellingen kijken samen met mijn mama.

Ik ben zelfstandiger geworden. Ik durf nu veel meer dan vroeger. Zoals alleen blijven in beschermd wonen.

Ik ben een heel verlegen en schuwe jongeman. Af en toe durf ik me nu eens laten horen, al schrik ik dan wel van mijn eigen stem, stoer en sterk.

LEERPARTNERSCHAPPEN

19

Ik heb geleerd beter met mijn boosheid om te gaan. Ik gooi ze gewoon in de zee. Ik ben veel zelfstandiger en mondiger geworden, zegt mijn mama.

Ik ben beste maatjes geworden met Sara van Malta. Ik zou ze zo graag nog eens terugzien!

Voor het eerst in een vliegtuig, een metro een hotel, champagne,… whaw. En luidkeels een zin zeggen. Iets wat ik zelden of nooit doe. Er zijn zelfs mensen die mij nog nooit hadden horen praten. Nu dus wel!!!!

Voor het eerst in een vliegtuig. Amaai, daar had ik wel heel veel schrik van. Nu niet meer hoor. Ik praat er nog steeds over!!!!

Hé,… ik kan nog meer dan alleen drummen. Ik ontdek verborgen talenten tijdens de toneellessen.

20

Ik heb meer zelfvertrouwen gekregen. De uitwisselingen met andere culturen waren zeer fijn. Ik heb nieuwe mensen ontmoet waar ik nu nog steeds mee communiceer via msn.

Mijn droom is uitgekomen. Ik wordt acteur en krijg les van een echte acteur. Mijn stem weet nu dat hij op de grond moet blijven (borststem i.p.v. kopstem). Nu nog een echte rol!!!!

Ik mag me uitleven op het podium. Ik ben zelfstandiger geworden.

Ik heb mijn angst overwonnen om op een podium te staan. We hebben grappige momenten beleefd met de mensen van Malta en Engeland. Ik durf me nu meer te uiten en zeggen wat ik voel…

Als oudste deelneemster heb ik de liefde van mijn leven gevonden, waardoor ik opengebloeid ben. Ook de contacten met de Europese collega’s waren zeker een verrijking, net als de reizen.

LEERPARTNERSCHAPPEN

21

Ik hoop dat je er een beetje van genoten hebt. Met hen zijn we op weg gegaan gedurende een heel vol jaar met een fantastische apotheose in het CC samen met de deelnemers van Malta en Engeland. Ondertussen zijn we alweer een jaartje verder en ja hoor, we bestaan nog steeds, dankzij de inzet en steun van nog steeds dezelfde partners met uitzondering van Grundtvig. En ja hoor, wij zijn zelfs gegroeid. Onze groep is behoorlijk uitgebreid met een aantal beginnende “acteurs” die net zoals de “gevorderden” met evenveel enthousiasme en geestdrift wekelijks naar de sessies komen. Ook voor hen gaat er een nieuwe wereld open met duizend en één mogelijkheden.

Aan alle begeleiders, medewerkers, lesgever :

DANK U

Anny Camps Begeleidster vzw Berkenhof 22

THANK YOU

MERCI

GRAZZI…

ARTE en NEW Frans Van Beek Een tiental jaren geleden kwam ik in het volwassenonderwijs terecht. Voorheen had ik al ervaring in een secundaire school met Comeniusprojecten. Maar van vergelijkbare acties in cvo’s had ik geen weet. Tot ik op een dag een mailtje van een ex-collega kreeg waarin gezocht werd naar partners voor een Grundtvig-project. Een wat? Al gauw bleek de bedoeling ervan en na de nodige contacten en telefoontjes werd onze school ingeschreven in het leerpartnerschap ARTE, waarin lerenden dmv handvaardigheden zichzelf en anderen beter leerden kennen. Dit smaakte naar meer! Na dit driejarig project waaraan een flink deel van het CVO meewerkte, werd uitgekeken naar een nieuw. De school heeft vele soorten opleidingen en dit gaf de kans een gemakkelijke keuze te maken uit de soorten Contactseminaries. In Cyprus werd een project opgezet met goede partners en een degelijke uitwerking. Het leerpartnerschap NEW loopt nu voor twee jaar! Het gaat om het uitwisselen van leermethodes. Door de contacten met buitenlandse partners blijven we zoeken naar innovatieve en betere lesmethodes of benaderingen van de lerenden. Deze leerpartnerschappen hebben een grote impact gehad , op mezelf, mijn collega’s en het cvo. De onderlinge bezoeken hebben soms geen directe nawerking maar blijken op langere termijn toch heel lang na te zinderen. Bij de contacten is het steeds weer een moment van openstaan en bijleren wanneer we zien dat we niet de enigen zijn die het “best weten”. Er bestaan vele wegen om een doel te bereiken en het zijn juist deze projecten die ons tonen wat een verscheidenheid Europa biedt op het vlak van volwassenvorming. Er zijn tientallen vormen van verenigingen of instituten om volwassenen naar een hoger plan te tillen of gewoon weer in zichzelf te leren geloven. Een veelkleurige manier van aanbrengen... Alles kom je tegen en steeds weer worden we verbaasd door de vindingrijkheid van onze buitenlandse collega’s. De school heeft er een Europese attitude aan over gehouden; we participeren niet alleen in Grundtvig , maar we vragen nu ook taalassistenten aan zodat buitenlandse leerkrachten bij ons stage lopen. Sommige collega’s vragen stages aan in het buitenland om daar in het kader van bijscholingen hun kennis bij te spijkeren en te toetsen aan wat buitenlandse collega’s doen. Door de samenwerkingen in de projecten hebben vele collega’s elkaar beter leren kennen en wordt er nu veel meer over de vakken heen samengewerkt. Zelf hou ik er een pak nieuwe en zeer goede vrienden aan over. Meestal ga ik na de projecten nog eens op bezoek bij al deze mensen; een aantal onder hen komt ook in België even langs. Er blijft als het ware een persoonlijk Europees netwerk ter beschikking, waarop we allen een beroep kunnen doen. We worden een Europese familie. Mijn kinderen vinden het steeds weer fantatstisch als er nieuwe mensen met een een andere cultuur bij ons logeren. Europa, Grundtvig doe zo voort! Ik doe zeker verder mee. Frans Van Beeck coördinator Europa LBC-NVK Borgerhout LEERPARTNERSCHAPPEN

23

Forests and Climate Protection Indra Van Gisbergen

Uitwisseling rond Bossen en Klimaat

Wie vandaag rond de bescherming van Bossen en klimaat werkt dient goed geïnformeerd en alert te zijn en moet snel kunnen inspelen op relevante international beleidsontwikkelingen. De bescherming van bossen en de strijd tegen klimaatsverandering eist een multidisciplinaire aanpak over de grenzen heen. Voor Europese milieuorganisaties die internationaal campagne voeren rond deze brandend actuele thema’s is het van fundamenteel belang de nationale context los te kunnen laten en ervaringen uit te wisselen met collega’s . Uitwisseling van informatie, analyses en strategieën is de hoeksteen van een wederzijds leerproces dat inspireert en aanzet om milieu-educatie in Europa op een vernieuwde manier aan te pakken. Sinds 2009 werken zes organisaties uit zes Europese landen samen in het kader van het Grundtvig Learning Partnership: ‘Forests and climate protection merging topics in environmental education’. ARA (Duitsland), Les Amis de la Terre (Frankrijk), FERN (België), Rainforest UK, Norges Naturvernforbund (Noorse vereniging voor natuurbescherming) en Euronatura (Portugal) maken deel uit van dit partnerschap. Dankzij het Grundtvig Learning Partnership kunnen deze organisaties elkaar geregeld ontmoeten. In het licht van een reeks vormingen in diverse Europese steden werd op 18 oktober jl op initiaitief van de Portugese partner Euronatura, een training georganiseerd in Lissabon, Portugal. Vertegenwoordigers van de Duitse organisatie ARA, het Belgische luik van FERN en Euronatura namen actief deel aan deze vorming. Vertrekkende vanuit een Portugese context werd het internationale en complexe debat rond bossen en klimaat aangesneden. Met de internationale klimaattop in Cancun, Mexico, voor de deur was dit een uitgelezen moment voor Grundtvig partners om hun plannen, werking en activiteiten rond deze belangrijke top toe te lichten. Andere relevante partners zoals het Portugese Ministerie van milieu en organisaties zoals WWF-Portugal werden ook bij dit vormingsmoment actief betrokken. “De samenkomst in Lissabon zette ons aan onze strategie in Portugal rond de bescherming van bossen en het klimaat in een internationale context te plaatsen. De analyses van onze Britse, Belgische en Duitse collega’s hebben onze visie op deze complexe materie verrijkt en verscherpt”, verklaarde Alba Valle Basanta van Econatura (Portugal) achteraf. Indra Van Gisbergen, Forest and Climate Campaigner - Congo Basin FERN 24

Beyond Open Doors Stefaan Segaert

Turning the corner in a different world? Ik ben gestopt met uitleggen dat ik bij het Justitieel Welzijnswerk Gent werk, een deelwerking van vzw CAW Artevelde en dat mijn functie organisatieondersteuner is. Dat krijg je aan een niet-ingewijde niet verkocht, dus hou ik het liever simpel : ik heb een standplaats in de gevangenis van Gent en sta mee in voor het activiteitenaanbod naar de gedetineerden. Dan kunnen ook mijn ouders vatten wat hun zoon godganse dagen achter die hoge muren uitvoert. En waarom. Wat meestal al wat meer debat oplevert dan een droge functieomschrijving op menig familiefeestje. In 2007 hadden we een reeks info-avonden waarbij fietsers naar Teheran, stappers naar Jeruzalem of lifters naar Albanië hun verhalen en foto’s toonden, gebundeld in de verzameling ‘Venster op de wereld. Het waren immens populaire avonden in de Nieuwewandeling. Ons Grundtvig-Leerpartnerschap ‘Beyond Open Doors’ zat van meet af aan helemaal in die sfeer. We nodigden gedetineerden uit om na te denken over de vele hindernissen die zij ervaarden na een lange detentie, na lange tijd van de buitenwereld te zijn afgesneden. De interviews die stagaire Julie afnam zijn nog altijd interessante ‘documents humains’. Vanaf toen was de Europese trein niet meer te stoppen: gedurende drie jaar koppelden we ervaringen van de bezoeken aan Denemarken, Roemenië en Griekenland terug naar de betrokken gedetineerden. In 2009 werden 3000 exemplaren van de Ik KOMPAS Vrij-gids geprint: een gids die een wegwijzer wil zijn voor wie de gevangenis verlaat, met bevattelijke informatie, gebaseerd op de vragen en behoeften die gedetineerden zelf aangaven in tal van gesprekken. Bij een derde Europese projectweek in Timisoara (Roemenië) werd de Europeaan in mij pas echt wakker toen ik een pijl zag staan: Belgrado 150 kilometer. Van toen af besloot ik niet langer te vliegen maar de projectmeetings met trein en fiets te combineren. Ik hou er tot op vandaag een fascinatie aan over voor het voormalige ex-Joegoslavië, ik heb me lange tijd verdiept in die vreselijke recente oorlog aan de rafelranden van Europa. Terug naar het project. Oost-, West- , Noord- en Zuid-Europa waren vertegenwoordigd in ‘Beyond Open Doors’ en juist die diversiteit en sterk uiteenlopende contexten maakte het nadenken over reïntegratie voor gedetineerden ongemeen boeiend. De concrete focus op een gids op pocLEERPARTNERSCHAPPEN

25

ketformaat zorgde ook voor een scherp afgebakend doel en een stevige dynamiek. Het meest bijzonder waren de bijdragen van Max, Walter en Peter. De gedrevenheid waarmee ze teksten schreven, hoofdstukken becommentarieerden en de persconferentie op 6 mei 2009 kleur gaven zal me altijd sterk bijblijven. Ik herinner me in het bijzonder een Europese avond op de Zorgzaal. De vier landen stelden zichzelf voor aan de hand van folders, postkaarten, collages. Grenzen tussen wie binnen zat en wie buiten mocht vervaagden. Mijn collega Ward bakte intussen de grootste hoeveelheid frieten die hij ooit al bakte. Woorden wekken, voorbeelden strekken. Projectbijeenkomsten waren steevast mentaal erg prikkelend; er was zoveel anders en zoveel gelijk. Van ons bezoek aan Norre Snede en Horsens in Denemarken herinner ik me de goed uitgebouwde drugshulpverlening en de sterke betrokkenheid van lokale besturen bij de invrijheidsstelling van gedetineerden. In Griekenland was ik getuige van een evocatie van een nationale feestdag verzorgd door…. 80 gedetineerden. Ik zag het bij ons in Gent nog niet meteen te realiseren op 21 juli... Roemenië was ook een hoofdstuk apart. Het immense verschil tussen de splinternieuwe gevangenis van Arad en de afgeleefde bajes van Timisoara illustreerde hoe gevaarlijk het is in stereotypen te denken over verschillen in Europa. Toen we in Buzias , een jongerencentrum vergelijkbaar met De Hutten in Mol een lange rondleiding genoten, waren we sterk onder de indruk van de progressieve visie van de instelling. De activiteiten voor de geplaatste jongeren bijvoorbeeld hadden tentakels in de lokale gemeenschap . De Europeanen die de gevangenis van Gent bezochten waren onder de indruk van het kinderbezoek, het open leercentrum gerund door Basiseducatie en de video van het sociaal-artistiek project ‘Het huis dat tussen doornen staat’ .

26

U had het als lezer al geraden: we zijn trots op ‘Beyond Open Doors’. Met een bescheiden budget is er veel gebeurd en de toekomst is springlevend. We zijn trots op het netwerk dat we binnen de gevangenis konden mobiliseren. De gids werd immers geschreven met gedetineerden maar ook met steun van de VDAB-consulent, met Steven van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, met vrijwilligers, met collega’s van JWW, het Justitiehuis en de culturele dienst, met een stevige inbreng van het VOCVO. In 2011 willen we een tweede gids realiseren, met verbeterpunten gebaseerd op klanken en evaluatie van de eerste druk. Ik heb het geluk het plan in Turnhout voor het Europees project EDUKIT te mogen voorstellen. In november 2009 werden we zelfs in Griekenland een tweede keer uitgenodigd (het project was al afgelopen) om ‘Beyond Open Doors’ op een druk bijgewoond seminarie voor te stellen. Er is een productendag gepland door het Steunpunt, met collega’s willen we stilstaan bij het gebruik van de gids. De 3000 gidsen bleven immers niet in de kelders van de gevangenis van Gent liggen maar werden over heel Vlaanderen verdeeld. De gids zal in 2011 als kapstok dienen om info-avonden in Gent over het thema wonen, OCMW, justitiehuis... aan op te hangen. In Boedapest ontmoette ik een onderwijsverantwoordelijke van de gevangenis van Vught in Nederland, in maart brengen we er een bezoek met een volle bus Gentse veldwerkers. ‘Beyond Open Doors’ lijkt wel een “Never ending story”. De toekomst kriebelt. Natuurlijk. Mijn persoonlijke droom is om met enkele landen in de Balkan en Noorwegen en Malta een project op te zetten rond sociaal-cultureel vormingswerk en geïnterneerden, om hen een stem te geven via een theaterproject of een musical. Maar u begrijpt: we zijn nog even zoet met de boeiende naweeën van ‘Beyond Open Doors’. Stefaan Segaert, coördinator ‘Beyond Open Doors’ CAW Artevelde – Gent. Organisatieondersteuner Justitieel Welzijnswerk Gent

LEERPARTNERSCHAPPEN

27

ANT, SCWW en FamCompass Joris Dewispelaere, Gaby Jennes, Luc Verstappen

Verscheidenheid is de rijkdom, verbondenheid de warmte! Sinds 1999 werkte het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen aan drie internationale projecten onder de Grundtvig-paraplu. De contacten met partnerorganisaties in diverse Europese landen verruimde onze blik op werken met volwassenen en stimuleerde onze professionalisering. In onze contacten met vooral Oost-Europese partners voelden we het dynamisme en de drang naar vernieuwing die volgden op hun aansluiting bij de Europese Unie. GRUNDTVIG TREKT MANNEN AAN! Het Grundtvig-programma kwam in 1999, nog in zijn oude Socrates-jas, ons instituut binnen. Samen met een Finse, een Portugese en een Slovaakse partner gingen we op zoek naar methoden en strategieën om nieuwe doelgroepen aan te trekken voor het volwassenenonderwijs. Het project liep tot 2002 onder de titel ANT: Attracting New Target Groups in Adult Education. Ons doel was om het aandeel mannen in Gezinswetenschappen, toen minder dan 15%, trachten te vergroten. Zoals bekend zijn mannen in de welzijnssector, waar de meeste van onze afgestudeerden werken, ondervertegenwoordigd. Nochtans is daar een sterke behoefte aan mannelijke hulpverleners om de diverse doelgroepen beter te ondersteunen. Een meer gelijke tewerkstelling van mannen en vrouwen in deze sector zou het zorgwerk van vrouwen tevens opwaarderen. We maakten een profiel van de mannen die tot dan toe wel de weg vonden naar Gezinswetenschappen. Bleek dat zij doorgaans jonger, vaker single en lager geschoold waren dan hun vrouwelijke medestudenten. We gingen met hen praten over hun wensen, hun motivatie, hun drijfveren om de opleiding te volgen. We stelden een promotieplan op waarin meer mannen een stem kregen, en de mannen genoten van onze aandacht! Andere partners kozen andere doelgroepen en zo raakten we vertrouwd met noden van allochtonen in Finland (Turku-adult education centers), van vroegtijdige schoolverlaters in Lissabon (Camara Municipal de Lisboa), en met het aantrekken van ouderen voor de universiteit van Bratislava (Katedra andragogiky, Comenius University). Met deze partner werkten we later opnieuw samen in het FamCompass-project. OUDEREN AAN HET WERK MET GRUNDTVIG Van augustus 2005 tot juli 2007 werkten we mee aan het Grundtvig LP ‘Second Chance Working Winners’ (SCWW), met als doel methoden te ontwikkelen om competenties van oudere lerenden en werknemers te meten. 28

Onze partners in dit project waren: • Third Age Foundation (London) (coördinator) • Komvux/Municipal Adult Education (Eskilstuna, Zweden) • Föderverein Akademie 2.Lebenshälfte (Teltow, Duitsland) • IQ-Akademie GmbH (Nagold, Duitsland) • Initiative 40 (Salzburg, Oostenrijk) • Agora (Lorient, Frankrijk) Onze inbreng concentreerde zich op de ontwikkeling van een portfoliomethodiek die 45-plussers aanzet om grondig te reflecteren over hun verworven competenties in voorbereiding op een sollicitatie. Bij het project waren ook ‘oudere lerenden’ uit Vlaanderen betrokken. De ontmoetingen met de partners uit de andere landen waren hartverwarmend: we leerden inspirerende, krachtige initiatieven kennen, van het vroegere Oost-Duitsland met zijn hoge werkloosheidsgraad tot de multiculturele projecten in Frankrijk en Zweden. Einde mei 2007 waren de projectpartners drie dagen te gast op ons instituut. Hoogtepunt van de bijeenkomst was de disseminatieconferentie op het Comité van de Regio’s van de Europese Unie. GEZINSCOMPETENTIES ZICHTBAAR MAKEN EN VALIDEREN Van november 2007 tot oktober 2009 coördineerden we het Grundtvig Multilateral Project ‘Family Competences Portfolio’, kortweg FamCompass. We ontwikkelden een instrument om de kennis, vaardigheden en competenties te meten die volwassenen hebben verworven in familie en gezin. Doel is deze weinig zichtbare competenties te valideren, niet alleen op de arbeidsmarkt maar ook als mogelijke instap in formele opleidingen, al dan niet in verkorte studietrajecten. Onze partners: • Deutsches Jugend Institut (Duitsland) • Institute for Creative Proceedings (Polen) • Västra Nylands Folkhögskola (Finland) • Romanian Institute for Adult Education (IREA) (Roemenië) • Department of Andragogy, Philosophical Faculty of Comenius University (Slowakije) • Vilnius College of Higher Education (Litouwen)

MULTILATERALE PROJECTEN

29

Memorabel zijn de vergaderingen waarin we werkten aan de bouwstenen van het instrument: de lijst met de functievereisten die gesteld worden door de jobs waarvoor de partners in hun land de validering van gezinscompetenties relevant achtten. We maakten kennis met nieuwe beroepen zoals de Litouwse ‘onderwijsassistenten’ en Roemeense ‘moederbegeleiders’. Bij het testen bleek dat dit instrument het zelfvertrouwen kan opkrikken van volwassenen die weinig of geen formele scholing genoten. Een Duitse deelnemer aan de testing vertelde: ‘Dankzij FamCompass realiseerde ik me hoeveel ‘vergeten’ of bijna onzichtbare competenties ik had verworven in mijn gezinsleven. Ik besefte hoeveel ik kon en kende, ondanks het feit dat ik alleen mijn lagere school had kunnen afmaken.’ Het project sloot af met een conferentie die geopend werd door de toenmalige Europese Commissaris voor Onderwijs en Vorming, Jeugd en Cultuur Maroš Šefčovič. Hij wou hiermee zijn waardering uitdrukken voor een initiatief dat de competenties van individuen, los van diploma’s en certificaten en over de Europese grenzen heen, wil zichtbaar maken. En of de Slovaakse partners fier waren dat ze er in geslaagd waren om de commissaris naar de conferentie te halen! Deelnemen aan Europese projecten bracht ons vele mooie ontmoetingen, die de rijkdom van de Europese verscheidenheid en initatieven tot een persoonlijke beleving maakt. Leren samenwerken met partners van Litouwen tot Polen en van Zweden tot Oostenrijk en Portugal was een intense ervaring die ons aanmoedigt te leren van elkaar en vooral: elkaar te ondersteunen. Zonder deze Grundtvig-trajecten zouden we de ‘regenboog’ van mogelijke samenwerking en de gemeenschappelijke uitdagingen nooit zo ‘aan den lijve’ en persoonlijk hebben beleefd! Joris Dewispelaere Gaby Jennes Lut Verstappen Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen Partner in de Hogeschool-Universiteit Brussel Brussel

30

ECTS-LLL Frederik De Decker

Hoe Grundtvig mijn leven veranderde (of toch op z’n minst mijn professionele loopbaan)

Rond de millenniumwende participeerde ik in het Grundtvigproject “ECTS-LLL: European methodology for accreditating prior experiential learning in lifelong learning”. ECTS (European Credit Transfer (and Accumulation) System) was toen een systeem dat binnen de Europese studentenmobiliteit gehanteerd werd om de erkenning van wat studenten in het buitenland volgden te faciliteren. Maar het potentieel was heel wat groter, om het bijvoorbeeld ook te gebruiken voor niet-formele of informele leerervaringen en voor de accumulatie van studiepunten (dat laatste is ondertussen zelfs geïncorporeerd in de volledige benaming van het systeem). Het leek dan ook een veelbelovend project op het juiste moment met een interessante schare aan betrokkenen: een Britse coördinator die een autoriteit is op het vlak van wat we nu in Vlaanderen EVC (erkenning van verworven competenties) noemen, een aantal van Europa’s ECTS-pioniers, twee Vlaamse hogescholen en één Vlaamse universiteit, werkveld- en onderwijsspecialisten uit 4 verschillende maar goed gekozen disciplines samen… Maar al na de eerste projectbijeenkomst werd duidelijk dat wat zo mooi leek op papier in werkelijkheid een heel moeilijk verhaal leek te worden. De Britse coördinator (die naast zijn werk op de universiteit ook een eigen consultancy bedrijfje had…) merkte dat het financieel allemaal toch niet zo interessant was en de ECTS-specialisten en werkveldvertegenwoordigers stuurden meestal hun kat. Maar de Vlaamse partners (van wat toen nog UIA, KHMechelen en KaHoG heette, instellingen die ondertussen allemaal fusiewaters doorzwommen hebben) leken overtuigd van het potentieel. We beslisten vrij snel na de rampzalige start, ondanks het gebrek aan inhoudelijke coördinatie (met alle begrip en bewondering voor de Roemeense collega die het coördinatorschap overnam) en methodologische ondersteuning, er toch het beste van te maken. Het potentieel van het project enerzijds en anderzijds de gemotiveerde club collega’s die onder onze hoede kwam trokken ons over de streep. Tijdens de eerste vergadering werd immers beslist dat het Vlaamse triumviraat als coördinator mocht optreden voor het luik “verpleegkunde”, dat samen met opleidingen als “informatica” en “lerarenopleiding” geselecteerd was om als pilootopleiding te fungeren. Tien jaar na datum terugblikkend, kan ik alleen maar vaststellen dat we de juiste beslissing namen om er toen onze schouders onder te zetten. Als toenmalig coördinator van MULTILATERALE PROJECTEN

31

een dienst internationalisering van een Vlaamse hogeschool, was ik tot dan toe vooral verantwoordelijk geweest voor alle aspecten van… ja “internationalisering”, in de brede zin van het woord. Met ECTS was ik wel al jaren vertrouwd. Maar dit project heeft me op een zeer intensieve en diepgaande manier laten kennismaken met onderwijsmaterie als “competenties”, “EVC”, “levenslang leren” enz. Dit mag anno 2010 allemaal zeer hoog op de Europese en Vlaamse hogeronderwijs-agenda staan, dat was 10 jaar geleden zeker nog niet het geval. Het “Bologna-proces” was kakelvers en de impact daarvan konden we toen niet vermoeden. Ik wil in deze getuigenis niet al te veel op de details ingaan, maar we slaagden er in met een boeiende combinatie van verpleegkundigen uit alle windstreken van Europa en een paar

gedreven onderwijservaringsdeskundigen om een “methodologie” te ontwikkelen om ECTS-studiepunten te koppelen aan competenties. Het systeem was gebaseerd op een methode om het relatieve belang van een bepaalde competentie in het totaal van de kwalificatie in te schatten. Daardoor kon ook wie via informeel of niet-formeel leren bepaalde competenties had verworven, voor een aantal “studiepunten” vrijgesteld worden. Samen met prof. Julie Hyde schreef ik hier destijds een artikel over, dat m.i. nog steeds actueel is. Zoveel jaar later bleek overigens ook ECVET, de ECTS-prendant voor beroepsopleidingen, van dezelfde premisse vertrokken te zijn om hun systeem op poten te zetten… Bovendien –en nu kom ik tot het punt hoe Grundtvig mijn professionele loopbaan veranderde– kreeg ik de kans, eerst in een aantal projecten, later ook in mijn dagdagelijkse 32

verantwoordelijkheden, een aantal zaken die toen ontkiemden tot grotere wasdom te laten komen. Dat was bijvoorbeeld het geval via het project “De impact van internationalisering op de Vlaamse hoger onderwijscurricula” (2003-04) waarin (o.a. ook voor verpleegkunde…) werd nagegaan welk effect internationalisering heeft op welke competenties van afgestudeerden. Een insteek die tegenwoordig zelfs gehanteerd wordt bij de pilot van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie voor het toekennen van een “bijzonder (kwaliteits) kenmerk internationalisering”. Ook in het Europees project “Tuning Educational Structures in Europe” (alweer voor verpleegkunde) kon ik de opgedane ideeën inbrengen. Al blijft het voor veel betrokkenen (vaak ECTS-pioniers) tot op de dag van vandaag moeilijk om de traditionele koppeling van “studiepunten” aan “studietijd” los te laten.Terwijl er eigenlijk een volledige paradigmawissel plaatsvond en in het hoger onderwijs steeds meer in “outcomes” gedacht wordt (vandaar ook dat we het tegenwoordig eerder over “leerresultaten” dan over “competenties” hebben) en niet zozeer meer in “input” (terwijl studietijd natuurlijk eerder aan die kant zit). In mijn jobs, de eerste jaren na het project als diensthoofd onderwijsontwikkeling & internationalisering van de Arteveldehogeschool en nadien als stafmedewerker onderwijs van de Associatie Universiteit Gent, maakte ik die paradigmawissel van nabij mee en ik werk nog dag in dag uit aan aspecten die daartoe bijdragen. Mijn participatie aan het vermelde Grundtvig-project zorgde er ongetwijfeld voor dat ik mentaal hierop voorbereid werd en kon inzien hoeveel potentieel het denken in termen van competenties in het hoger onderwijs wel had, zeker in het kader van levenslang leren. Ik besef dat niet iedereen hiervan overtuigd is. Misschien moeten zij ook maar eens actief participeren in een Grundtvig-project! Wellicht kunnen zij dan ook getuigen over wat het voor hen betekende bij het 20-jarig bestaan van het programma. Frederik De Decker Stafmedewerker Associatie Universiteit Gent

MULTILATERALE PROJECTEN

33

SPECIAL, SEALLL, COMNET, ACTnet, GINCO, VIP, VILMA, ECHOE Guy Tilkin Gecentraliseerde projecten: creatief en innovatief De Landcommanderij Alden Biesen is een cultuur- en seminariecentrum van de Vlaamse overheid met een internationale missie. Het is deze missie die vanaf 1993 de samenwerking inluidde met het departement Onderwijs voor de promotie van de Europese dimensie en de begeleiding van de gedecentraliseerde Socrates/LLP-acties in het Vlaams onderwijs en de volwasseneneducatie. Ikzelf kwam in 1992 in Alden Biesen aan om de Europese ambities van het centrum waar te maken. Maar, als je internationalisering wil promoten en ondersteunen, waar haal je dan zelf de nodige know how? Gelukkig kwam het toenmalige Socratesprogramma met de oplossing: gecentraliseerde projecten. Deze projecten, met een gecentraliseerde Europese selectieprocedure boden de ideale formule voor Alden Biesen: innovatieve know how helpen creëren en die uitdragen in Vlaanderen en Europa via de kanalen van de Europese werking van het centrum: contactseminaries en internationale nascholingen, studiedagen, conferenties, workshops en netwerking. Alden Biesen behoorde tot de afdeling Volksontwikkeling en vanaf 2000 ging de wereld van Grundtvig voor mij open waarbij vooral de socioculturele sector goed paste bij de missie van het centrum.Vanaf 2007 stond erfgoed meer centraal. 10 jaren Grundtvig leverde een hele reeks mooie en boeiende projecten

op met ronkende namen als SPECIAL: Strengthening and Promoting European Citizenship In Adult Learning, SEALLL: Self Evaluation in Adult LifeLong Learning,The Art of Networking, COMNET: COMpetences for NETworking, ACTnet: Validation of Informal Learning, VILMA: Validation of Informal Learning in Mobility Activities, GINCO: Grundtvig International Network of Course Organisers, ECHOE: Education for Heritage, Outdoor Education… We leerden heel veel over de betrokken thema’s maar ook over de rijkdom aan verschillen in Europa, over de sterktes van de ene en de zwaktes van de andere. De projecten gaven ons de gelegenheid om juist de innoverende en sterke elementen te verzamelen en te hertalen voor Vlaanderen en Europa. Grundtvig bracht mij een leven van creativiteit in projecten, het gevoel innovatie en Europees beleid in de volwasseneneducatie te ondersteunen, een internationale blik en vele vrienden in LLP-landen, een leven van reizen, vergaderen, internationale conferenties, seminaries, nascholingen en studiedagen en vele, vele gesprekken. Een leven lang leren heeft mooie vormen. Guy Tilkin Coördinator Europese Werking Alden Biesen 34

MULTILATERALE PROJECTEN

CVO Westhoek-Westkust Ieper Micheline Sandelé “Eén zaak is duidelijk, Grundtvig heeft van mij gemaakt wie ik nu ben en heeft een duidelijke stempel gedrukt op mijn privéleven en op de organisatie van mijn school. “ Een statement om U tegen te zeggen en dat moesten we uitzoeken. Wanneer kwam je voor het eerst in contact met Grundtvig? In 2003-2004 was ik uitgeblust. De lessen Frans gaven geen voldoening meer. Ik had geen uitdaging meer en wilde iets nieuws. Toen kwam het idee om terug Spaans te geven in de avondschool, iets wat ik omwille van de gezinssituatie 10 jaar had stil gelegd. Ik wilde me bijscholen en terug op niveau komen en vond via Grundtvig een nascholing in Leon, Spanje. Veranderde die cursus dan je leven? Voor een stuk wel. We kregen interessante lessen waardoor ik nieuwe ideeën kreeg voor mijn lessen maar vooral de uitwisseling tussen de collega’s was boeiend. In verschillende landen wordt anders gewerkt dan bij ons en dat is verrijkend. Ik hield er trouwens een heel goede vriendschap aan over met een leraar uit Wenen. We blijven corresponderen in het Spaans, de voertaal van de cursus en onze doeltaal voor de lessen. Dankzij deze vriendschap heb ik ook Oostenrijk leren kennen want we bezoeken elkaar regelmatig en tonen dan de mooie dingen van ons land. Waarom volgde je na 2 jaar een nieuwe cursus? Ik had de smaak te pakken. Het ene jaar verwerkte ik cursussen tijdens de zomervakantie en het andere jaar wilde ik bijleren. In Madrid was het wel zwaar omdat de cursus 3 weken duurde en voor het gezin dat je achterlaat is het een hele opdracht. Maar ik kwam gelukkig en vol ideeën terug thuis. Dankzij een collega die ook die cursus volgde leerde ik een organisatie in België kennen van leerkrachten Spaans (SBPE) en zo word je in je thuisland op de hoogte gehouden van wat er hier allemaal rond Spaans gebeurt. Ik heb er ook mijn ‘soulmate’ gevonden, een vriendin voor het leven. Ook wij mailen, bellen of zien elkaar soms en altijd in het Spaans. Op die manier leer je nog elke dag bij. Spanje en Spaans lijken je erg te boeien. Dat klopt. Maar vooral de combinatie om cultuur op te snuiven en geen echte toerist te zijn maar cursist, vind ik een boeiend gegeven. Het land toont zich op een andere manier. Daarenboven word je ook geconfronteerd met vragen over je eigen land want de collega’s tonen voldoende interesse in wat er zich buiten Spanje afspeelt. De Europese gedachte leeft tijdens zo’n cursus en als één grote groep wordt er gewerkt, gedanst, gepraat, materiaal uitgewisseld… Dat stuk neem je ook mee naar huis en naar je school. Het verruimt je blik en je leven.

NASCHOLING

35

En nu geef je geen les meer… Dat klopt. Ik heb nog een cursus Spaans gevolgd in Jaca samen met mijn vrienden die ik had leren kennen in Leon en in Madrid. Dat was een topper.Twee weken samen zijn, Spaans spreken, en een super goede cursus volgen die heel praktisch en interactief was. Nog in diezelfde zomer werd ik directeur van een dag- en avondschool CVO Westhoek-Westkust. Ik sta nu nog in een betere positie om de Europese gedachte te verspreiden. Hoe doe je dat als directeur van een CVO ? Ik vertel over mijn ervaringen tijdens de verschillende vakvergaderingen taal en deze zomer zijn 3 van onze leerkrachten met Grundtvig naar Italië, Engeland en Spanje vertrokken.Vorig schooljaar hadden we ook een Grundtvig Assistente op school. Dankzij haar dubbele nationaliteit kon ze onze lessen Italiaans en Engels als native speaker een duidelijke meerwaarde geven. We zijn van plan om volgend schooljaar opnieuw een assistente aan te vragen.

Vlaamse burger uit de Westhoek Zet de deur voor Europa open. Grundtvig in zicht Maakt dromen waar. Lessen verbeteren Enthousiasme vergroot Collega’s verruimen de blik. Europese vrienden voor het leven! Micheline Sandelé Directeur CVO Westhoek-Westkust - Ieper

36

Erfgoedklassen & burgerschap Karen Van De Bossche Ik werk voor Erfgoedklassen & Burgerschap, een educatief project over onroerend erfgoed op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Samen met mijn Franstalige collega Céline kon ik in april 2009 deelnemen aan een opleiding “A different view on heritage education”, georganiseerd door De Veerman en de cel internationalisering van het Gemeenschapsonderwijs in het Franse Saint-Jean-d’Angély. Het doel voor ons was voornamelijk om leerkrachten te kunnen ontmoeten buiten het strikt professionele kader, om te kunnen horen wat hun wensen en verzuchtingen zijn rond erfgoededucatie.Verder vonden we het razend interessant om andere leermethodes te ontdekken en om deze aanpak aan den lijve te ondervinden door gewoon zelf leerling te zijn tijdens deze opleiding. We logeerden in de abdij van Saint-Jean-d’Angély, een Europees ontmoetingscentrum en overnachtingsplek voor pelgrims op weg naar Santiago de Compostella. In deze omgeving werd het een heel actieve en leerrijke week, waarbij tal van onderwerpen en kunstendisciplines aan bod kwamen. Onroerend erfgoed in Aulnay, waar een Romaans kerkje het label Unesco werelderfgoed draagt. Via dans, geluid en tekenopdrachten brachten we eeuwenoude standbeelden tot leven. In het museum van Cognac maakten we kennis met oude ambachten in de druiventeelt en voor de productie van cognac. Maar ook immaterieel erfgoed kwam aan bod: op de markt van Saint-Jean-d’Angély gingen we op zoek naar streekproducten en traditionele recepten. Tijdens deze Grundtvig nascholing werd een lezing gehouden over wat maakt erfgoed Europees? Dankzij de lezing van Klaus Kösters zagen we al gauw enkele rode draden. Onze organisatie staat voor de uitdaging om met deze vraag nog een stapje verder te gaan, want hoe maken we dat Europees erfgoed toegankelijk en zinvol voor mensen die uit immigratie afkomstig zijn? Dat kan je alleen door in een opbouwende dialoog te gaan, en met kennis van alle pijlers die de brug moeten ondersteunen. Deze opleiding was een positieve ervaring, een ideale gelegenheid om te reflecteren over ons dagelijks werk en om er op een andere manier mee om te gaan. Deze opleiding bracht de nodige stimuli aan en neemt tegelijk afstand van de regels of praktische bezwaren waar iedereen binnen de eigen organisatie wel eens mee te maken krijgt. Namens mezelf en namens Erfgoedklassen & Burgerschap wil ik daarom het “Leven lang leren”-programma alle succes toewensen en bedanken voor het ons toekennen van de Grundtvig opleidingsbeurs. Karen Van den Bossche Projectmedewerker Erfgoedklassen & Burgerschap vzw Paleis van Keizer Karel

NASCHOLING

37

Mondiale Raad Wuustwezel Mieke Augustyns WAT doe je als de schoolmuren te klein worden ? Wat doe je als er alleen nog eindtermen en scores en zones zijn ? Dan moet je uitbreken! Zo kwam Comenius onze school binnen, als grote redder, bevrijder van ons kleine Vlaanderen. Hij koos perfect dit moment uit! En we stapten met hem mee! We reisden naar Europese scholen in alle windrichtingen, en overal lieten we sporen achter. Er staat nog altijd een koffer van mij in Rome en in de prachtige Fjorden van Noorwegen heb ik een vriendin voor het leven gevonden! Solveig heeft me ingewijd in de historische waarde van story-telling! En nog zoveel meer !!! GRUNDTVIG was de volgende held! Europees kunnen bijscholen als volwassene op een schitterend niveau! Ik was altijd al een wereldreiziger, maar ik kende Europa niet! Grundtvig heeft dat bijzonder mooi opgelost! Hij bracht me naar Cyprus met een adembenemende bijscholing over vredesopvoeding en onze historische wortels! We brachten theater in oude Romeinse ruïnes en we kregen voorgoed onze bakermat mee. Met de Vlaamse deelnemers speelden we ‘het verksken ‘ van Felix Timmermans. Reigers brachten in maart al hun nesten op daken en palen in Zuid-Europa, terwijl het in België nog winterde. We keken er verbaasd en verwonderd naar… maar zo gaat het ook in ons dagdagelijks omgaan met jonge mensen… En morgen mag ik wellicht naar Praag: ik ben als gepensioneerde leerkracht, verantwoordelijk voor de lokale mondiale raad en ik wil er een bijscholing volgen over leiderschap in snel veranderende tijden! Dat is wat Grundtvig doet met een mens: verder kijken, wereldburger proberen te worden, vriendschap - over grenzen heen - kansen geven, levenslang blijven leren - als bunker tegen verzuring en eenzaamheid - en vooral: blijven dromen en ook bouwen aan een wereld waar het goed is voor IEDEREEN! Ooit schreef een dichter uit Nicaragua dit: solidariteit is tederheid onder alle volkeren! Ik denk dat Grundtvig dat probeert waar te maken!!! Mieke Augustyns Educatieve Medewerker Mondiale Raad - Wuustwezel 38

NASCHOLING

Transitions in later life Jan Wouters Ik leerde Grundtvig kennen via mijn dochter die bij Linguapolis in Antwerpen werkt. Dit bedrijf had de nieuwe lijst met mogelijke workshops verspreid onder zijn medewerkers. Aangezien ik recent een punt had gezet achter mijn professionele loopbaan, en bijgevolg (volgens haar) veel vrije tijd had, dacht ze dat ik misschien wel geïnteresseerd was. Dat van die vrije tijd klopte niet, de interesse was er wel! Ik heb dan in juni 2010 als individu (niet vanuit een of andere groep) deelgenomen aan de workshop “Transitions in later life” in Londen. We werden er opgevangen in een rustige en aangename omgeving door een team van Engelse specialisten in het domein van “reminiscence” (herinnering) onder leiding van Pam Schweitzer. De deelnemers kwamen uit diverse Europese hoeken: Finland, Letland, Litouwen, Polen, Turkije, Roemenië, Italië, Portugal, Duitsland, Ierland en ikzelf als enige uit Vlaanderen. Gedurende een week werden we ondergedompeld in allerlei oefeningen en maakten we kennis met nieuwe (en oude) technieken die moesten helpen om ons verleden weer even heel dichtbij te brengen. Daarbij werd vooral gefocust op de momenten en op de oorzaken die beslissend waren voor de wendingen in ons leven. De oefeningen vonden soms plaats in kleine groepjes maar ook waren er elke dag een aantal oefeningen met de hele groep. Op die manier hoorde ik verhalen van achter het ijzeren gordijn, de grote omwenteling na Ceausescu in Roemenië en de Anjerrevolutie in Portugal. Dit deed me vooral beseffen dat wij hier in België, en meer algemeen in het centrum van Europa, tijdens de voorbije 60 jaar een uitzonderlijk voorspoedige en vredevolle periode hebben gekend. Ik geloof vast dat ik, als gevolg van deze workshop, in de toekomst meer aandacht zal hebben voor en meer plaats zal geven aan herinneringen in mijn leven. Toch geloof ik ook dat vooral de contacten met gewone mensen uit heel Europa het meest zullen bijblijven. En ik hoop ook dat een aantal van die contacten blijvend zullen zijn. Dat zou een weliswaar kleine maar toch heel mooie bijdrage zijn tot een beter begrip tussen de volkeren van Europa. En was dat niet de bedoeling? Jan Wouters uit Brasschaat, deelnemer aan de Workshop: “Transitions in later life” in UK, juli 2010

WORKSHOPS

39

Summer Open Singing in Warsaw, Polen Wasyl Radilicki Je hart begint sneller te slaan vanaf het ogenblik dat je een onderwerp gevonden hebt uit de ruime keuze die het Grundtvig-programma je aanbiedt. Dan gaat het alleen nog maar in crescendo !! Op een avond zitten we knusjes thuis met vrienden en tegen het einde, laat tegen middernacht, komt er toch nog een zoveelste thema aan bod en jawel, Grundtvig-programma… Er is een deadline om in te schrijven… één dag later!! T’jonge jonge mijn hart begint hier in een ware staccato om zich heen te slaan. Diezelfde avond voor het slapen gaan de workshop-catalogus van het Grundtvig-programma doorgenomen en ja hoor, het thema van mijn voorliefde zat erbij!!! Maar gezien het deuntje van middernacht uit mijn slakkenhuis al ver weggeëbd was , was er enig overleg hieromtrent met partner niet meer mogelijk. De dag erop naar het werk. Nog heel vlug bezonnen… En jawel, mijn besluit stond vast: dit zou ik niet door mijn vingers laten glippen!!! Kordaat stapte ik richting chef en sprak hierover met hem en legde mijn verlof vast. Mijn chef probeerde mij te temperen, moest ik eerst niet thuis overleggen? Neen zei ik , de deadline is vandaag en trouwens dit kan, mag en zal geen probleem zijn!! OK, verlof is in kannen en kruiken. Eindelijk een diminuendo voor mijn hart dat in een prestissimo-mode tokkelde. Met een allegro-gevoel ging ik verder werken. Deze allegro-modus bleef aanhouden ook toen ik ’s avonds thuis kwam. Aan tafel “het” thema Grundtvig natuurlijk!! Tafelen was zeer geanimeerd. Van enthousiast tot zeer positief. Oh dat zou voor mij geen probleem zijn vond men. Zeker weten was mijn reactie en… Gezien de deadline heb ik reeds mijn verlof in functie ervan vandaag ook al vastgelegd!!! Oej , is het waar, even een momentje van stilte, maar zoals eerder bezongen…kan, mag en zal… klonk dit nu nog steeds niet vals!!! Verder weerklonken enkel nog mooie adagio-geluiden. Tot er een bericht kwam als reactie op mijn sollicitatie. Auditie was niet nodig, wel een nogal ‘uitgebreide’ motivatie met als gevolg alweer een prestissimo-mode in afwachting van een aanvaarding of niet. En jawel, een e-mail

40

volgde met daarin ergens het woord proficiat , dat geheel mijn gezichtsveld overnam!!!! Yes, yes, yes weergalmde het uit volle borst!!!! Ik kan u verzekeren dat er op dat moment geen decrescendo in zicht kwam. De spanning bleef. Bij tijds kwam er vanuit het bestemmingsland Polen een bericht van nog te vervullen formaliteiten. De reis mocht geboekt en betaald worden, terugbetaling verzekerd. Hoe sneller hoe beter, ook voor de organisatoren, een kwestie van een beetje de prijzenpot de baas te blijven. En voor mij betekende deze snelle boeking een stap naar het volgend bedrijf in deze toch wel zeer spannende opera. Zo gezegd zo gedaan, het valiesje kon klaargemaakt worden maar er moest zeker een fototoestel met annex video erbij, alsook een bandopnemertje om later op het thuisfront iedereen mee te laten genieten. En jawel hoor , het bleef niet bij een droom alleen, de vlieger ging wel degelijk voor mij op!! In Warsaw had ik meteen de juiste toon te pakken bij het zien van de workshop-organisator die de sleutel was van het mysteriestuk. Tegen de avond vulde de inkomhal zich met de andere deelnemers en... het koor was gevormd!!! U hebt het allicht goed geraden, mijn workshop was “zingen”!!!

Grandioos, enig, was deze Summer Open Singing in Warsaw!!! Pure openbaring, een week samen met een dertig-tal mensen van over geheel Europa, vijf liedjes in verschillende talen... Dit lijkt misschien niets spectaculairs , maar je moet het maar doen met enkel een parochiekoortje als background, op een onbekende plaats, samen met onbekende mensen barokmuziek leren, zelfs madrigalen!!!! Bovendien ook in het Pools! Na zeven dagen waren we er allen klaar voor en hebben een concert gegeven met als afsluitende noot een staande ovatie van het publiek!!! Amaai, heeft dat gesmaakt. Het ging er echt professioneel aan toe, met een zangcoach die ons muziekgeschiedenis bijbracht , en ons leerde hoe we onze stem het best kunnen optimaliseren. Een overenthousiaste dirigent begeleidde ons eveneens; hij blonk niet alleen uit op vlak van muziek maar ook op vlak van sociaal-psychologische intelligentie. De muziekpedagogische kwaliteiten van de organisatoren maakte deze SOS kompleet af. Dit kan je niet anders dan meenemen naar je thuisfront en het gewoon aan iedereen vertellen!!! Wasyl Radilicki uit Tienen, deelnemer aan de workshop: Summer Open Singing in Warsaw, Polen, juli 2010 WORKSHOPS

41

COLOFON Verantwoordelijke uitgever: Samenstelling: Eindredactie: Ontwerp en drukwerk:

Mevr. Annemie Dewael - Algemeen directeur EPOS vzw - Hendrik Consciencegebouw, Koning Albert II-laan 15 - 1210 Brussel Landcommanderij Alden Biesen Kasteelstraat 6 - 3740 Bilzen COMMiX graphic solutions - www.commix.be

Deze publicatie kwam tot stand met de steun van de Europese Commissie De inhoud van dit document behoort tot de verantwoordelijkheid van de uitgever; de Europese Commissie is niet aansprakelijk voor de inhoud ervan. Verantwoordelijke uitgever: Mevr. A. Dewael, EPOS vzw Depotnummer: D/2010/3241/456

42

Nikolai Frekerik Severin Grundtvig

43

www.epos-vlaanderen.be