EEN JUWEEL VAN EEN TIJDSBEELD
INLEIDING: Een sieraad kan van schitterende materialen en met verfijnde technieken vervaardigd zijn, zonder kosten of moeite te sparen, om mensen nog mooier te maken dan ze al zijn. Maar naast de intrinsieke en decoratieve waarde is er nog een grote waarde toe te kennen aan een sieraad of juweel, namelijk de functie die het vervult als communicatiemiddel. Met een sieraad kunnen we tonen wie we zijn en waar we voor staan. Wanneer we sieraden als kentekens “aan den lijve” beschouwen is juweelkunst wellicht de meest intieme van alle toegepaste kunsten. Een juweel kan een kunstzinnig manifest zijn, zoals deze armband doet vermoeden. Over Napoleon Bonaparte is ongelooflijk veel geschreven, vanwege de enorme impact die hij op de Europese geschiedenis heeft gehad. Ook zijn er veel voorwerpen, waaronder sieraden, die al dan niet terecht met deze heerser in verband worden gebracht 1. Niettegenstaande wil ik, in navolging van zijn vermetelheid, aantonen dat dit fascinerend sieraad een herdenkingsjuweel is, vervaardigd naar aanleiding van het overlijden van Napoleon Bonaparte in 1821. KEURMERKEN: Naar links kijkende ramskop: keurmerk voor goud 750/000 gebruikt in Frankrijk, Parijs, van 1819-1838, met contrakeur. Dit merk is drie maal afgeslagen, éénmaal op een schakel en dubbel in het kroonmotief.
Ruitvormig meesterteken met onder elkaar een F en een G in kapitalen, waartussen een onregelmatige vijfhoek: François Galland. François Galland was gespecialiseerd in la fantaisie, la petite parure. Dit meesterteken werd door hem vanaf 1813 tot 15 februari 1828 gebruikt. Hij was gevestigd in Parijs; rue Richelieu 10, vanaf 1824 in de rue Chabanais, 14. Een later door hem gebruikt meesterteken wordt uiteindelijk op 10 juni 1834 in de registers doorgehaald2. Deze combinatie van merktekens is dus afgeslagen tussen 1819 en 1828. Brutogewicht: 28 gram. Lengte armband: 17 cm. Breedte middendeel 4 cm, breedte schakels 1,5 cm.
1
HISTORISCH KADER: ”Niets is machtiger dan een idee waarvoor de tijd rijp is”. (Victor Hugo, zoon van een van Bonapartes generaals) Gedurende de Franse Restauratie (1815-1830) werd Frankrijk opnieuw door het huis Bourbon geregeerd. De energie en invloed van de voorgaande decennia zinderde echter nog na. Het was nog geen kwart eeuw geleden dat het ‘Ancien Regime’ omver geworpen was. De door de Franse Revolutie gecreëerde krachten en instrumenten boden Napoleon Bonaparte de gelegenheid om de hoogste macht te verwerven. Napoleon was een opportunist, die alert de geboden mogelijkheden wist aan te grijpen. Zonder zijn sterke persoonlijkheid en zijn uitzonderlijke kwaliteiten zou het verloop van de gebeurtenissen onbetwist anders zijn geweest. Gedurende het bewind van Napoleon werden in het door Frankrijk beheerste gebied veel bestuurlijke vernieuwingen ingevoerd, waardoor zijn invloed nog altijd voortduurt:
"Napoléon couronné par le temps écrit le Code civil" Jean-Baptiste MAUZAISSE 1833 Chateau de Malmison
Onze achternamen werden ingevoerd en we meten nog steeds met ‘zijn’ maten: de kilo, liter en meter. Wetgeving, onderwijs en gezondheidszorg werd toegankelijker en beter geregeld. Carrièremogelijkheden werden, ongeacht afkomst, veeleer afhankelijk van getoonde capaciteiten.
Bonapartes capaciteit als militaire leider en zijn heerszuchtigheid waren verwant aan die van de wereldveroveraars uit oude tijden, die zijn inspiratie waren. Zoals de Grieken zich onder Alexander de Grote verenigd hadden en zowat de gehele toenmalige beschaafde wereld onderwierpen, zo vergroten de Franse legers onder Napoleon zijn invloedssfeer. Op het hoogtepunt van zijn populariteit wilde hij meer dan Consul voor het leven zijn waarop hij zichzelf als Keizer kroonde. Napoleon was een besluitvaardig en vindingrijk strateeg met een berekenende benadering van oorlogvoering. Het winnen van een slag bood hem de mogelijkheid om een nieuwe orde op te leggen aan de oude corrupte en ondoelmatige systemen. Het geweld dat met de veroveringen gepaard ging was echter strijdig met enig idealisme. Teleurstellende resultaten en verliezen werden met vergulde grandeur gepresenteerd, waarbij le goût roman, le style empire en Gallische censuur de wapens waren. Hierin school de metafysische oorzaak van Bonapartes onvermijdelijke neergang. De intelligentsia zag de heerszuchtige Napoleon als een ouderwets reliek van een stoffig Classicisme, hij werd gezien als een geducht tegenstander van de ontwakende romantiek. De Zeitgeist keerde zich daardoor tegen de Franse keizer en waar Bonaparte zelf miljoenen had gestoken in de lancering van een eigen iconografie, bewogen de Duitsers zich nu precies de andere kant op door romantische, anti-klassieke en anti-bonapartistische beelden in het bewustzijn van het publiek te projecteren. De wet van het onbedoelde gevolg liet zich vervolgens genadeloos gelden. Waar Napoleon het Franse nationalisme tot ongekende hoogten had opgestuwd, had hij ook andere nationalistische krachten opgeroepen die hem en zijn land ten slotte zouden overweldigen. Definitief verslagen bij Waterloo werd Napoleon verbannen naar het troosteloze eiland St. Helena.
2
Het huis van Bourbon nam met de Restauratie de macht in Frankrijk weer over in de persoon van Lodewijk XVIII, de jongere broer van de onthoofde Lodewijk XVI. Voor Napoleon was het echter onmogelijk om een politieke rol op te geven zolang hij in leven was. Hij ruilde het zwaard voor de pen als politiek wapen bij uitstek en legde de fundamenten van het Tweede Imperium. Zijn bewonderaars verborgen evenwel beter hun sympathie, bijvoorbeeld door een tabaksdoos met dubbele bodem te gebruiken die de opgestapelde profielen van Napoleon en Lodewijk XVIII toonde. Napoleon Bonaparte stierf op 5 mei 1821. Lodewijk XVIII overleed in 1824 en werd door de volgende broer op rij gevolgd. Deze Karel X liet zich tijdens een indrukwekkende plechtigheid zalven volgens de middeleeuwse tradities, en hij regeerde daarna als een absolutistisch vorst alsof er nooit een Revolutie geweest was. Bij de julirevolutie van 1830 werd Karel X tot troonsafstand gedwongen en opgevolgd door LouisPhilippe die zich, in navolging van het napoleontische populisme, veelbetekenend 'koning der Fransen 'noemde. Napoleon Bonaparte mocht dan gestorven zijn als een geslagen en verslagen man, hij bereikte een postume overwinning met de onsterfelijke mythe van zegevierend soldaat en voorbeeldig heerser. Zijn zoon was in 1832 in Wenen als Herzog von Reichstadt gestorven en heeft het net niet kunnen beleven dat het standbeeld van zijn vader weer boven op de zuil op de Place Vendóme geplaatst werd. In 1840 kreeg Louis Philippe de Britse toestemming om het lichaam van Napoleon van St.Helena op te halen en het werd conform Napoleons wens bijgezet aux bords de la Seine in de Dôme des Invalides. In 1852 werd het keizerrijk hersteld onder Napoleon’s neef, Napoleon III. Toen drie jaar later de Engelse Koningin Victoria in zijn gezelschap het praalgraf bezocht verzocht zij haar jonge zoon, de toekomstige Edward VII, te knielen voor de grote Napoleon. KUNSTHISTORISCH KADER: klassieke vormen en beeldtaal Met de opgraving van Pompei in 1748 werden de antieken herontdekt. Aan het einde van de achttiende en in de vroege negentiende eeuw werd de kunststroming naar deze beïnvloeding classicistisch of neo-classicistisch genoemd. De neo-classicistische stijl werd in Frankrijk en spoedig daarna ook in het grootste deel van de rest van Europa de officiële stijl, die aan de kunstacademies werd onderwezen. Naast de klassieke vormentaal is vooral het veelvuldig gebruik van symboliek kenmerkend voor de neo-classicistische kunst. Met behulp van symbolische verwijzingen werden eigentijdse gebeurtenissen vaak vertaald in klassieke voorstellingen, mede omdat men parallellen zag tussen die verhalen en de eigen politieke situatie. Waarden uit de klassieke oudheid werden als het ware in een nieuw jasje gestoken. Door verhalen uit de klassieke literatuur in symbolische voorstellingen te koppelen aan eigentijdse gebeurtenissen, toonde een kunstenaar dat hij een belezen mens was. Hetzelfde gold voor degene die de kunstwerken aanschafte. Het belang van het menselijk denkvermogen werd door het Rationalisme, de heersende filosofische stroming, onderstreept. Deze armband is kort voor het omslagpunt naar een volgende stroming vervaardigd. Zodra het opkomend realisme vraagtekens zet bij het gebruik van zinnenbeelden wordt het de kunst om alles zo natuurgetrouw mogelijk te kunnen weergeven. Acanthus De acanthus en de acanthusrank is een typisch neo-classicistisch motief. In de armband herhaald dit ornament, gegraveerd en gedreven in laagreliëf, zich binnen kaders. Indien een ornament, naast een decoratieve functie, bijkomend een symbolische betekenis heeft geldt de acanthus van oudsher als symbool voor onsterfelijkheid3.
3
Centraal motief van de armband, omlijstend: De ram en de zon. In de kunsthistorische beeldentaal staat de ram symbool voor wedergeboorte, dadendrang, leiderschap, roem, lichamelijke kracht en viriliteit. Zijn hoorn staat model voor de hoorn des overvloeds. De ram herinnert aan de trouw van Abraham aan God en zijn bereidheid om zijn enige zoon Isaäk te offeren. Door Gods tussenkomst offerde Abraham echter in plaats van Isaäk een ram. Het blazen op een ramshoorn, de sjofar, heeft als doel om de mensen uit hun ‘slaap’ te halen. Het doordringende geluid roept op tot bewustwording. In de bijbel werd de Sjofar geblazen als God zijn volk opriep. Over de twee hoorns van de door Abraham geofferde ram vertelt Rabbi Hanina ben Dosa: op de linker blies de Heer op de berg Sinaï, zoals gezegd wordt: "het geluid van de sjofar werd gaandeweg zeer sterk". De rechter hoorn was echter groter dan de linker, en eens zal de Heer hierop blazen, als hij de in ballingschap verstrooiden zal verzamelen. De ram, in het bijzonder de Gouden Ram vervult een prominente rol in de Griekse mythologie: Op de rug van dit bijzondere dier vluchtten Phrixus en Helle naar Kolchis 4. Aan het eind van de rit werd de ram dankbaar geofferd; door het ritueel offer van een ram wordt contact met het trancedente opgeroepen. De geofferde ram kreeg hierdoor zijn plaats aan de sterrenhemel5, zijn gouden vacht is het Gulden Vlies, waar later Jason en de Argonauten naar op zoek gaan. Volgens een orakel verwerft de eigenaar van het Gulden Vlies het eeuwige leven, maar om dit Gulden Vlies te verkrijgen moet Jason eerst het gebied van Ares, de god van de oorlog, omploegen. De reis van de Argonauten is de allegorische zoektocht om de zon terug te verkrijgen uit haar ballingschap. Het middendeel van de armband wordt bekroond door een gestileerde zon. De zon is een symbool voor koninklijke macht, vaderlijke autoriteit, voor de positie van de mens, voor het leven op aarde, voor roem, overwinning en wilskracht. Als alle archetypische symbolen is haar karakter ambivalent, zij heeft immers naast een heilzame ook een destructieve kracht. In de Christelijke beeldenwereld is de altijd weer in het oosten opkomende zon een symbool van de onsterfelijkheid en de opstanding. Er zijn hier zeven stralen te tellen, het getal van de schepping en de geest 6. De zon, in de oudheid beschouwd als levensbron bij uitstek, werd in Noord-Afrika en Egypte afgebeeld als zonneschijf boven de hoofden van de zonnegoden, met aan weerszijden een hoorn. Deze cultische afbeeldingen worden ook wel zonnerammen of zonnerunderen genoemd. Door de ramskop scharnierend aan het middendeel van de armband te bevestigen heeft François Galland, de goudsmid, een breekpunt vermeden. Het buigen, neigen of knikken dat deze ram doet is hiermee te verklaren. De neusring die het dier draagt heeft voor het juweel geen functie, maar bij een echte ram dient het ringen of ringelen om hem beter in bedwang te kunnen houden, om zijn krachten te temperen. Tenslotte bevindt zich aan de achterkant van de ramskop een klein gesloten compartiment, vermoedelijk bedoeld voor een relikwie. GESNEDEN STENEN De kunst van het snijden van gelaagde steen werd al in oude tijden ontwikkeld. De vroegste gesneden stenen waren gemmen of intaglio’s, stenen met een verdiept liggend beeld of schrift die in plaats van een geschreven handtekening als stempel werden gebruik. Zij kunnen worden teruggevoerd naar de kleine gravures op de scarabeeën van steen en keramiek die door de Egyptenaren als amulet en als grafgift werden gebruikt. Een intaglio geeft als afdruk een positief beeld.
4
De camee daarentegen heeft een positieve reliëfvoorstelling die opkomt van haar achtergrond. In Griekenland en het Romeinse rijk werden vooral op klassieke verhalen gebaseerde idealen afgebeeld. Bij het snijden van intaglio’s en cameeën werd voor een extra effectvol resultaat wel gebruik gemaakt van de verschillend gekleurde lagen die in sierstenen of schelpen kunnen voorkomen. Voor de intaglio’s van de beschreven armband is blauwe bandagaat gebruikt: In de bovenste licht grijsblauwe laag heeft de steensnijder zijn taferelen uitgesneden, terwijl de donkerder onderlaag als achtergrond diende. Tijdens de Europese Renaissance werden gesneden stenen alleen door de geestelijkheid gedragen. Nadien volgden de grote koninklijke hoven. Catherina de Grote verzamelde cameeën. Madame de Pompadadour was de mecenas van gemmensnijder Jacques De Quay en verzamelde en vervaardigde zelf stenen met beeltenissen. Koningin Elizabeth I liet cameeën met haar portret maken als relatiegeschenk. In Italië werd deze eeuwenoude steensnijkunst tot de belangrijkste kunsten gerekend. Het gebruik van gesneden stenen in juwelen kreeg een enorme impuls dankzij Napoleon Bonaparte. Na zijn Italiaanse campagne van 1796 kwamen de cameeën en intaglios mee naar Frankrijk. Hij veroorzaakte met zijn fascinatie voor de Romeinse gemmen in de laat achttiende, begin negentiende eeuw de "Cameo fever" die zich snel over Europa verspreidde. Onder de uit Italië meegebrachte gemmen bevonden zich antieke gemmen van Griekse of Romeinse origine, maar weldra werden er ook in Parijs stenen gesneden in antieke stijl. Voortkomend uit zijn passie voor allerhande klassieks, Romeinse keizers en de steenkunst waarin dit zo fraai vorm te geven is, richtte Napoleon in Parijs een school op waar de kunst van het steensnijden werd onderwezen. In Rome werd aan het begin van de negentiende eeuw- met financiering van het Vatikaan - de eerste publieke school geopend voor ontwerpers van cameeën. Immers niet alleen het technisch en kunstzinnig aspect was van belang, maar ook hetgeen er op de stenen werd afgebeeld was een niet te onderschatten facet. ICONOGRAFIE van de in de armband verwerkte intaglio’s: Op de twee kleine intaglio’s berijdt Eros een leeuw In de Europese heraldiek is de leeuw een veel voorkomend symbool voor de heerschappij, daar de 'koning der dieren' krijgshaftigheid, moed en macht belichaamt. De leeuw wordt ook gebruikt als symbool voor de evangelist Marcus, de Verrezen Christus, God het goede, koninklijke waardigheid en adel. De leeuw bewaakt domeinen en poorten. Hij houdt de wacht en dient om de onwetenden te imponeren. Astrologisch verbonden met de zon, zijn ook de symbolische kenmerken van de leeuw solair van aard. De basis hiervoor ligt vermoedelijk in zijn kracht, zijn goudbruine kleur en de stralenachtige manen van het mannetje. Zowel van de adelaar, de ”koning der vogels”, als van de leeuw wordt verteld dat hij in de zon kan kijken zonder met de ogen te knipperen. Aan de leeuw wordt praal- en geldzucht, ijdelheid, de neiging tot overheersen en tirannie, maar evengoed natuurlijke autoriteit en genialiteit toegeschreven. De Griekse god Eros is het zoontje van Aphrodite (godin van liefde, vruchtbaarheid en schoonheid) en de oorlogsgod Ares. Eros heeft zijn boog en pijlen steeds paraat, maar in plaats van in de strijd te treden gebruikt hij zijn wapen om te verenigen. Hij is immers de personificatie van de liefde, die alles overwint. Bij Plato is Eros het streven van de mens naar het schone en het goede. Amor of Cupido is zijn Romeinse pendant . Op de linker intaglio heeft het ventje vleugeltjes op de rug, bij de rechter intaglio lijkt het meer een deel van zijn pijl te zijn.
5
Omnia vincit amor Heinsius, circa 1601, in vertaling: Voor de sterken ben ik te sterk. De zachte banden en teugels van de zwakkeren werp ik af. Alles onder de zon neem ik toch onder handen. Het is maar een kind dat zo veel mannen overwint. Is het geen wonder dat zoveel mensen zich aan mijn heerschappij overgeven, als zelfs de leeuwen voor mij beven? Wat strijd je toch tegen mij, als het uiteindelijk toch zo zal wezen. Waarom leer je niet aan mij toe te geven?
Centrale Intaglio: Heracles vangt het everzwijn v/h Eurymanthus gebergte. Heracles 7 was de grootste en meest vereerde van alle Griekse helden. Als zoon van de oppergod Zeus had hij als geboortegift een wonderbaarlijke kracht meegekregen. Gelijktijdig met Heracles werd in Mycene Eurystheus geboren, een achterkleinzoon van Zeus. Eurystheus had van de geboortegodin Hera heersersmacht ontvangen. Hercules werd door Hera tot waanzin gedreven. Om aan de wraakgodinnen te ontkomen moest Hercules in dienst van Eurystheus 12 onmenselijk zware werken verrichten: de dodekathlos. Kracht moest dus in dienst van heersersmacht worden aangewend. Het vierde werk in deze reeks heldendaden was het vangen van het Erymanthische zwijn, dat het gebied rondom de berg Erymanthos onveilig maakte. Dit zwijn moest levend naar koning Eurystheus gebracht worden. In het voorafgaand tumult overleed de bevriende Centaur Cheiron. Heracles volbracht de opdracht evenwel succesvol. De koning was zo bang voor het everzwijn dat hij zich verschool in een groot koperen vat. "Heracles and the Erymanthian Boar" Louis Tuaillon, Lützowplein, Berlijn ,1904
Net als Heracles was Napoleon Bonaparte niet als heerser geboren. Deze Franse held pakte echter ook de uitdagingen en de vijanden van zijn land een voor een aan. Zijn “vierde werk” vond plaats op 14 Juni 1800 in noordwestelijk Italië, dichtbij Alexandria. In de Slag bij Marengo versloeg Napoleon de Oostenrijkers. Deze overwinning beschouwde hij als de grootste van zijn carrière8. Hierna sloot hij vredesverdragen met zijn voormalige tegenstanders en onderhandelde hij over een Concordaat met paus Pius VII. In deze periode bereikten Napoleons aanzien en zijn populariteit hun hoogtepunt. Op deze centrale intaglio is rechts naast en boven de beeltenis van Heracles een Wilg uitgesneden; een kale stam met wat jonge loten. Vlak boven Napoleons graf op St. Helena groeide zo’n wilg. Na de begrafenis werden hier takjes van afgebroken, zowel als nostalgisch aandenken als met de bedoeling deze tot een nieuwe boom te laten uitgroeien. Een boom verbeeldt vernieuwing, en de verbinding tussen de aarde en de hemel.
6
Om Napoleon Bonaparte classicistisch te spiegelen biedt ook de dood en apotheose van de Griekse held Heracles een fraaie allegorie: Heracles leed onder een ondraaglijke kwelling en omwille van alle goede werken die hij volbracht had smeekte hij om hulp. Het leger hief een klaagzang aan maar durfde hem niet te naderen. Heracles riep om zijn zoon Hyllus, die hij opdroeg hem naar de berg Oitè te brengen alwaar hij in eenzaamheid zou sterven. Heracles openbaarde hier de voorspelling van Zeus: 'Geen levende mens kan Heracles ooit doden; een dode vijand zal zijn ondergang zijn.' Bliksemstralen troffen de volgens zijn instructies gemaakte brandstapel en deze brachten de held zijn fysieke dood, waarna Zeus de goden verzocht het onsterfelijke deel van de held in hun midden op te nemen.
Roem, overwinning, onsterfelijkheid Victorie, de liefde, het streven naar het goede, overwint alles
Kracht Heerschappij Onsterfelijkheid
Kracht in dienst van heersersmacht, De held op het toppunt van zijn roem
Vernieuwing, verbinding tussen hemel en aarde Wedergeboorte Viriliteit, dadendrang, roem, leiderschap Bedwongen kracht
Bewustwording, trouw Op de rechterhoorn zal de Heer blazen, als hij de in ballingschap verstrooiden zal verzamelen
BESLUIT Door de neoclassicistische armband te bekijken als een vroeg negentiende eeuws beeldverhaal, krijgt het een extra dimensie. Na het duiden van de symboliek blijkt het immers niet alleen een kunsthistorisch beeld te geven van het tijdperk waarin het werd vervaardigd, het toont ook de visie en sentimenten van de goudsmid of zijn cliënteel. Door de diverse beeldtekens zoals heldhaftigheid, viriliteit, victorie, ballingschap en onsterfelijkheid, nog versterkt in hun samenhang, te plaatsen in de context van plaats en tijd is dit juweel toe te schrijven als een herdenkingssieraad. Er spreekt een heimwee naar het glorieuze tijdperk onder Napoleon Bonaparte uit.
7
Het aan den lijve uitdragen van een dergelijke sympathie werd door gelijkgestemden vast met verbondenheid beloond, maar aangezien deze armband gemaakt werd in de periode voor Napoleons rehabilitatie was het nuttig en bovendien interessanter dat de boodschap zodanig verborgen was dat het wat inspanning en inzicht van de bewonderaar vroeg. Dat een kunstliefhebber 185 jaar later een dergelijke politieke slogan over het hoofd kan zien, is een compliment aan de goudsmid die de ‘beeldtekens' zodanig gekozen en gerangschikt heeft dat het een samenhangend geheel opleverde met een eigen aantrekkingskracht. En wanneer beeldtekens niet meer als tekens, maar gewoon als beelden bekeken worden, schudt het beeld het juk van het teken af en toont dit sieraad weer de schoonheid waar ik al direct van hield. Cornelia Perquin 02.02.2006 Bibliografie Arminjon, C. e.a.: Dictionnaire des poinçons de fabricants d'ouvrages d'or et d'argent de Paris et de la Seine 1798-1838, Parijs, 1991 Battistini, Mathilde: Symbolen en allegorieën, Ned. vert. Gent 2004 Beyst, Stefan: Zijn Rubens en Beuys collega’s? over de verhouding tussen kunst en filosofie/wetenschap en metaforen, 2000 http://d-sites.net Biederman, Hans: Prisma van de symbolen, Utrecht, 1996 Blackburn, Julia: The emperor’s last island 1991 Ned. vert 1992 Emblem Project Utrecht: Dutch Love Emblems of the Seventeenth Century http://emblems.let.uu.nl Graves, Robert: Greek Myths, Londen, 1981 Johnson, Paul: Napoleon Balansbiografie 2002 Vever, Henry French Jewelry of the Nineteenth Century vert. door Purcell, Katherine 2001 Walgrave, Jan e.a.: Sieraad Symbool Signaal, Antwerpen, 1995 Wikipedia http://www.wikipedia.org
1 'een kleine graftombe, prachtig vervaardigd uit puur goud, ongeveer vier centimeter lang en tweeëneenhalve centimeter breed. Het bevat een beeldje van Napoleon in zuiver goud, ongeveer tweeëneenhalve centimeter lang; aan de binnenzijde van het deksel ziet men onder een glazen dekplaat je een kleine haarlok van de keizer. Het rust op een kleine sokkel die werd vervaardigd van een stuk steen uit de rots waarin het graf van Napoleon is uitgehakt. Erboven hangt ook een takje van de eigenlijke wilg die boven het graf groeit.’ (Catalogus van de Sainsbury Collectie, 1840) 2 C. Arminjon e.a., Dictionnaire des poinçons p.139, nr. 1120 3 De geslachtsnaam Acanthus is afgeleid van ‘Akantha’ het Griekse woord voor ‘doorn’. Heel bekend is het patroon van het Acanthusblad in de Corinthische zuilen uit de Griekse Oudheid, de mythe rond het ontstaan van dit patroon is dat het zou zijn ingevoerd door de Griekse geleerde Kallimachos van Cyrene (ca. 310 –240 v. Chr.). Toen een jong Corinthisch meisje overleed, legde haar min op haar graf een mandje neer met allerlei knuffels van het kind, zij bedekte het met een vierkante doek, zodat het speelgoed verborgen was en niet gestolen zou worden. De volgende lente kwam Kallimachos langs en trof er de doek aan, omhooggeduwd door Acanthusbladeren die welig op het graf groeiden. Dit beeld zou hem geïnspireerd hebben voor het concept van de Corinthische zuil. De Acanthus werd tevens het symbool voor onsterfelijkheid, de plant siert van oudsher grafstenen en lijkwagens. De stekelige bloemstengels zijn een symbool van de beproevingen van leven en dood. 4 Nephele stuurde haar door Hermes verwekte kinderen de gouden ram Chrysomallus om ze van hun stiefmoeder Ino te redden. Deze ram kon niet alleen vliegen, maar ook praten en denken.
8
5 Voor het astrologisch teken Ram liggen de thema’s vernieuwing, bezieling, idealisme en vrijheidsdrang in dezelfde lijn. 6 Het getal zeven komt veelvuldig voor zoals: de zeven dagen van de schepping en de zeven vette en de zeven magere jaren. Er zijn zeven deugden en er zijn zeven hoofdzonden, de zeven kleuren van de regenboog, zeven chakra’s, zeven wereldwonderen en we kennen de uitdrukking “ in de zevende hemel zijn”. Zeven is een speciaal getal, het betekent in de Bijbel: "overvloed, heel veel". In het jodendom heet een periode van zware rouw de sjiwwe, in dit woord is het Hebreeuwse getal 7, sjewa terug vinden. Bij een rouwplechtigheid van een hooggeplaatst voorganger loopt men in de synagoge zevenmaal om de baar. Bij elke rondgang wordt op de sjofar, de ramshoorn, geblazen. Zeven is een priemgetal (het is alleen deelbaar door 1 en door zichzelf). 7 Heracles, Herakles (Grieks) of Hercules (Lat.) wordt in het Empire tijdperk ook Alcides genoemd. Alkh is het begrip macht, Het achtervoegsel ides wil kleinzoon van zeggen. Alkeus, de grootvader van Hercules, verschilt in weinig van zijn kleinzoon. Ook hij is een personificatie van de onoverwinnelijke kracht. 8 Napoleon koesterde ook op St. Helena nog de mantel die hij bij de Slag bij Marengo gedragen had. In zijn testament vermaakte Napoleon deze mantel als een van zijn meest persoonlijke bezittingen aan zijn zoon, die hij zag als de schakel tussen zichzelf en de onsterfelijkheid. De spectaculaire overwinning bij Marengo was mede te danken aan Bonapartes favoriete generaal Desaix, die -als de Centaur Cheiron- sneuvelde op het moment van zege.
9
