Een beeld van een engel Leeftijd: 12-16 Soort bijeenkomst: club Soort werkvorm: heel programma Thema: Geloven en spiritualiteit, Overig Tijdsduur: 6 uur en 15 min. Een programma rondom het thema 'engelen'. Twee knutselopdrachten en een kijkopdracht bij 'de ontdekking van de hemel'. Als je denkt dat engelen uitbeelden iets uit de Middeleeuwen is, heb je het mis. De laatste tijd is het afbeelden van engelen weer razend populair. Overal waar je kijkt, zie je ze: op blikjes, postpapier, fotolijstjes en mokken. Maar ook in de moderne kunst komen engelen voor. En natuurlijk in films. Ga zelf aan de slag met het creatief ver-beeld-en van engelen! Zoetsappig? De ‘most favourite all time angels' zijn de twee ondeugende kinderengelen met kleine vleugeltjes op hun rug die quasi-onschuldig naar boven staren. Zoeter kan niet. Oorspronkelijk zijn ze een detail van een heel bekend schilderij van de Italiaanse 16e eeuwse schilder Raphael, de ‘Sixtijnse Madonna'. Ze leunen als het ware over de onderrand van de lijst heen. Als je naar het hele schilderij kijkt, zie je in het midden Maria met Jezus staan. Zij zijn de belangrijkste personen op het schilderij en naar hen is het schilderij ook vernoemd. Aan Maria's rechterhand staat de heilige Sixtus en aan haar linkerhand de heilige Barbara. Het opmerkelijke is dat alleen Sixtus naar Maria en het Kind kijkt, de heilige Barbara kijkt naar de engeltjes en de engeltjes zelf? Die staren een beetje verveeld in het rond. De een kijkt naar Barbara. De ander kijkt juist weg, van het schilderij af. Hij leidt je blik naar de muur naast het schilderij. Alsof hij afgeleid wordt door een gebeurtenis buiten het schilderij die volgens hem belangrijker is... Het schilderij is gemaakt om de tombe van Paus Julius II te versieren. De Paus zelf wordt afgebeeld als de heilige Sixtus. Zowel Barbara (de patroonheilige van bouwvakkers en het gevaar) als de engeltjes staan symbool voor een begrafenisceremonie. De engeltjes lijken dus te zeggen: het leven is kort, gebruik het goed... Richt je aandacht op goede dingen. Allesbehalve zoetsappig dus! Maar de engeltjes bleken zó schattig, dat zij nu het meest bekende onderdeel van het schilderij zijn. Ze zijn uitgeknipt en functioneren als een zelfstandig schilderij. Je moet goed googelen, wil je de herkomst van deze uitsnede achterhalen! Of eng? Dat niet alle engelen uit de kunst even schattig zijn, bewijzen de schilderijen die van de aartsengel Michael gemaakt zijn. Hij komt een paar keer in de bijbel voor. Allereerst in Daniël 10:13, waar hij de beschermheer van Israël is. Ook
in Openbaringen komt hij voor. Daar voert hij oorlog tegen de draak die de hemel wil bestormen (Op. 12: 7-12). In het volksgeloof heeft hij er een taak bij gekregen: het begeleiden van de doden naar de hemel of hel. In Brugge is het schilderij ‘Het Laatste Oordeel' van Hans Memling te vinden. Midden op dit schilderij staat Michael afgebeeld. Hij is levensgroot en neemt een groot deel van het schilderij in beslag. Hij draagt een harnas en heeft een weegschaal in zijn ene hand en een zwaard in de andere. Met deze weegschaal bepaalt hij wie er naar de hemel mag en wie naar de hel moet en wordt doorstoken met een zwaard. Deze engel straalt iets stoers uit. Niet alle engeltjes zijn dus zoetsappig. Engelensprong in de tijd Na de zeventiende eeuw worden engelen onder invloed van het verlichtingsdenken steeds minder populair in de kunst, maar in de twintigste eeuw zijn ze weer helemaal ‘hot'. Wat opvalt, is dat er twee momenten aan te wijzen zijn waarin de engelen weer een hoofdrol spelen in kunst en cultuur. Rond de Tweede Wereldoorlog en rond 2000, de millenniumwisseling. In beide perioden speelt onzekerheid over de toekomst een rol. Toeval dat dan de aandacht voor engelen als boodschappers en beschermers weer opduikt? De engel van Chagall Het eerste tijdperk waarin engelen veel aandacht in de kunst kregen, is rond de Tweede Wereldoorlog. In die tijd leefde de schilder Marc Chagall. Chagall, van orthodox-joodse afkomst, heeft veel kunstwerken op zijn naam staan. Hij is vooral bekend geworden vanwege zijn ramen. In verschillende kathedralen in Frankrijk en Duitsland zijn deze te zien. Zo ook in de Sankt Stephan Kirche in Mainz. Zo op het eerste gezicht lijken de ramen vooral de bekende bijbelverhalen te vertellen, maar als je goed kijkt, zit een diepere betekenis achter de ramen. Zo kan het offer van Isaak uitgelegd worden als het offeren van de onschuld. De ramen staan symbool voor de vrede tussen de volken in Europa, maar Chagall wil op deze manier ook iets zeggen over de Holocaust. In één van de ramen speelt een engel de hoofdrol. Op het raam is een man te zien in een rode mantel. Hij ligt op de grond. Ook staat er een zevenarmige kandelaar, het symbool van de joden, op het raam. Boven deze kandelaar vliegt een engel. Het rare is echter dat de engel niet naar de man toe vliegt, maar juist de andere kant op. Alsof Chagall wil zeggen dat met de oorlog de onschuld verdwenen is. Dat het goede zijn of haar gezicht heeft afgewend van de mensen die engelen juist zo hard nodig hadden. Aan de andere kant is het zo dat de engel nog wel afgebeeld is. Daarmee wil Chagall zeggen dat er toch altijd engelen zijn geweest en ook nog zullen blijven. En dat ze nodig zijn. Chagall wil zeggen dat, ondanks dat het oorlog is, er toch een wereld is waarop je kunt hopen en naar kunt verlangen. Een wereld waar het allemaal goed is en waar de zevenarmige kandelaar weer kan branden. De engel drukt hoop uit. De ontdekking van de hemel Niet alleen in de schilderkunst, ook in de film wordt het thema ‘engelen' weer populair. Rond de millenniumwisseling zijn veel films gemaakt waarin engelen de hoofdrol spelen. Eén van de meest bekende films uit die tijd is Discovery of Heaven. Een verfilming van het boek ‘De ontdekking van de hemel' van Harry Mulisch en verfilmd door Jeroen Krabbé. In de film krijgen twee engelen de opdracht van God om de Tien Geboden weer op te halen omdat de mensen ze niet nakomen. De engelen zelf mogen niet naar de aarde, maar moeten een mens ‘creëren' die en slim genoeg is om de Stenen Tafelen met de Tien Geboden te vinden en bereid is om zijn leven op te offeren om ze naar
de hemel te brengen. Deze engelen zien er helemaal niet schattig uit. Ze dragen een donkere pij en zijn in de hemel die wordt neergezet als een sombere en donkere ruimte. Samen geven ze doorlopend commentaar op de gebeurtenissen die ze zelf in scène hebben gezet. Als je naar de filmbeelden kijkt, krijg je een beklemmend gevoel. Zo had je de hemel en de engelen toch niet voorgesteld... Vele soorten en vele maten Engelen zijn altijd een inspiratiebron geweest voor de kunst. Ze zijn vaak en op verschillende manieren afgebeeld en ook nu nog komen ze regelmatig terug in de kunst. Als je goed kijkt, zijn er patronen in hun functies te ontdekken. Werden ze vroeger vooral afgebeeld in bijbelse verhalen als boodschapper, later lijken ze meer commentatoren te worden. En nog veel later zijn ze beschermengelen en gidsen. Toch lijkt de hoofdtaak van engelen het commentaar geven op en het veranderen van de stand van zaken in de wereld te worden. Engelen in de kunst, verbeeld en verbeeldend.
DE ENGELEN VAN RAFAËL Tijdsduur: een uur Nodig: Papier, lijm, kleurpotloden, eventueel verf en kwasten, voor elke deelnemer een print van de ‘Sixtijnse Madonna', te vinden op Google. In het artikel wordt gesproken over de twee engelen van Rafaël uit de ‘Sixtijnse Madonna'. Lees dit gedeelte voor. De engelen zijn onderdeel van een groot schilderij en we hebben ontdekt dat ze niet kijken naar de hoofdpersonen Maria en Jezus, maar naar iets anders, dat zich buiten de lijst bevindt. Waar kijken ze volgens jou naar? Plak de afbeelding van de ‘Sixtijnse Madonna' op een vel papier. Doe net alsof dit schilderij een onderdeel van een nog groter schilderij is. Waar zou dat ene engeltje naar kijken? Teken dit naast en om het schilderij.
JE EIGEN CHAGALLRAAM Tijdsduur: twee uur Nodig: glasplaten, verschillende kleuren glas, glaslijm, -verf, loodverf, papier, potloden Bekijk eerst het werk van Chagall, in het bijzonder zijn gebrandschilderde ramen en zijn engelenafbeeldingen via internet, bijvoorbeeld op www.artcyclopedia.com. Download ook de afbeelding van het ‘engelenraam' van Chagall via de website van JOP. Maak op papier een schets hoe jij een engel zou schilderen. Gebruik deze schets als voorbeeld voor je uiteindelijke glas in loodraam. Let op, het is het best om met vakken te werken. Bekijk de glas in loodramen van Chagall voor meer inspiratie! Het glas in loodraam maak je door je schets onder jouw glasplaat te leggen. Daarna maak je met loodverf op jouw glasplaat de tekening nog eens. Vul de vakken in met glasverf. Voor extra reliëf kun je ook gekleurd glas op de glasplaat plakken met glaslijm. Wees daarbij wel voorzichtig. Het glas is scherp en je snijdt snel in je vingers!
Tip 1: mocht je glas te gevaarlijk vinden, dan kan je ook kiezen voor gekleurd vliegerpapier. Hiermee bereik je bijna hetzelfde effect, maar het is veel minder gevaarlijk! Tip 2: Nog eenvoudiger is het te werken met gewoon papier en kleurpotloden. Als je afbeelding klaar is, doop je deze voorzichtig in een platte bak met een laagje zonnebloemolie. Eruithalen, uit laten lekken en ophangen voor het raam!
DE HEMEL ONTDEKKEN Tijdsduur: Ruim drie uur Nodig: TV met videorecorder/DVD speler, The discovery of heaven op video of DVD Bespreek voor de film de volgende vragen: ● ●
Geloof jij eigenlijk in engelen? Wat is jouw beeld van engelen dan precies?
Bespreek na het kijken van de film de volgende vragen: ● ● ● ●
Hoe worden de engelen afgebeeld in deze film? Wat voor vragen heb je bij hoe de engelen worden afgebeeld in de film? Zijn de engelen goed afgebeeld volgens jou? Als je jouw beeld vergelijkt met het beeld dat de films hebben geschetst, zijn er overeenkomsten en verschillen?
Dit kun je natuurlijk ook doen met beeldende kunst. Zoek dan in boeken met kunst verschillende beelden van schilderijen met engelen op en zet ze (eventueel in Powerpoint) op een rijtje. Bespreek deze beelden aan de hand van de vragen hierboven.
ANGELSHOT Tijdsduur: twee uur Nodig: Engelenattributen, grime, decor of achtergrond, digitale fotocamera, pc. Naast films en schilderijen worden er ook vaak foto's gemaakt van mensen die engelen uitbeelden. Sommigen geven engelen vleugels, anderen werken juist veel meer met bijzondere lichtinval of locaties. Zo is er zelfs een fotosessie over engelen in de Leidse Pieterskerk gehouden! Bespreek eerst hoe je een engel zou willen uitbeelden. Hierbij kunnen films of afbeeldingen uit de kunst helpen, maar je kunt natuurlijk ook zelf je fantasie op de loop laten. Zoek daarbij passende kleding uit en bedenk een aantal poses voor engelen. Denk ook na over de locatie. Zoek vervolgens een model, regel de grime en kleding en natuurlijk de locatie. Maak vervolgens foto's die je daarna op de computer bewerkt.
CITY OF ANGELS Tijdsduur: ruim twee uur Nodig: Film ‘City of Angels' (te huur in de meeste biblio- en videotheken) Tv en video
Engelen hebben weliswaar het eeuwige leven, maar wil elke engel dat wel? Is het aardse leven niet veel aantrekkelijker? Of verdient de genade van de hemel toch de voorkeur? De engel Seth heeft het er maar moeilijk mee, zeker als hij ook nog eens verliefd wordt op een aardse vrouw. Zijn de aardse geneugten het wel waard om daar het eeuwige leven voor op te geven? En kun je je als engel het aardse leven wel eigen maken? ‘City of Angels' laat ons over de schouder van Seth meekijken. City of Angels is geproduceerd door Dawn Steel en Charles Roven in 1998. Nicolas Cage en Meg Ryan spelen de hoordrollen. In totaal duurt de film 114 minuten. Houd daar dan ook rekening mee bij het uitvoeren van dit programma. Inhoud Seth (Nicolas Cage) is een engel en ‘zorgt' voor mensen in Los Angeles, samen met nog zo'n duizend andere engelen. Ze observeren mensen, echt ingrijpen doen ze nauwelijks. Wel kunnen ze mensen troosten en begeleiden ze mensen die gaan sterven. In principe zijn alle engelen in de film onzichtbaar, terwijl ze zich overal bevinden: op wolkenkrabbers, wegwijzers, het strand, maar vooral in de bibliotheek. Daar lezen ze veel. Engelen hebben in de film geen menselijke zintuigen: ze kunnen niet ruiken, voelen of proeven. De engel Seth komt vaak in een ziekenhuis. Daar is Maggie (Meg Ryan) cardiologe. De reden waarom hij daar zo vaak is, is omdat hij gefascineerd raakt door haar doorzettingsvermogen en expressiviteit. Als een patiënt van haar overlijdt, wil Seth haar troosten. Vanwege het feit dat dit zijn taak als engel is, maar ook omdat hij om haar geeft. Troosten blijkt echter een moeilijke opgave. Seth wordt namelijk verliefd op Maggie. Op zich geen probleem, want Maggie ziet Seth toch niet. Mensen kunnen alleen engelen zien als de engelen daar zelf voor kiezen. Seth kiest ervoor om zich aan Maggie te laten zien. Dat dit gevolgen heeft, blijkt later in de film. In een gesprek met een andere engel (Cassiel) heeft Seth het over zijn leven als engel. Cassiel legt hem namelijk uit dat engelen er ook voor kunnen kiezen hun sterfelijke leven op te geven. Seth doet dit, deels uit liefde voor Maggie, deels uit verlangen om de menselijke ervaringen te kunnen meemaken. Maggie wordt op haar beurt ook weer aangetrokken door Seths verschijning. Zij is erg rationeel en de mysterieuze achtergrond van Seth intrigeert haar. Vertel de jongeren van tevoren alvast iets over de inhoud van de film. Geef hen daarna de volgende kijkvragen mee: - Wat leert Seth van Maggie? - Wat leert Maggie van Seth? Bespreek na de film de vragen met elkaar. Vraag ook wat de jongeren zelf zouden doen als ze Seth waren geweest. Zouden zij ook het engelenbestaan hebben opgegeven?
