Een blik op de leermiddelen van het Ontwikkelcentrum
VMBO MBO & CE
Voorwoord
“Het Ontwikkelcentrum biedt als expertisecentrum voor groen leren in samenwerking met andere organisaties diensten aan die een bijdrage leveren aan effectief leren.”
Onze ambitie is leren binnen handbereik te brengen voor iedereen actief in de groene sector. In de afgelopen twintig jaar hebben we binnen ‘groen’ een ruime expertise opgebouwd in het ontwikkelen van leermiddelen in boek- en digitale vorm, het meegeven van ‘zoektermen’ (metadata) aan digitaal lesmateriaal en ‘tools’ waarmee je het digitaal lesmateriaal naar eigen inzicht kan samenstellen tot één geheel. Daarnaast bieden we ondersteuning bij de implementatie en het gebruik van het leermiddel op scholen.
De ECC is bereikbaar via Groen Kennisnet Onderwijsportaal. Voor een volledig overzicht van alle lesboeken verwijzen we je naar de webshop (http://webshop.ontwikkelcentrum.nl). Voor gebruik van de digitale leermiddelen heeft je onderwijsinstelling een abonnement op de Educatieve Contentcatalogus nodig. Heeft jouw onderwijsinstelling nog geen abonnement? Neem dan contact op met ons. Bestellen van de lesboeken kan via onze webshop. Met vriendelijke groet,
Achter al onze lesboeken en online leermiddelen zit een visie en de ambitie om een leven lang groen leren te stimuleren met beroepsgerichte leermiddelen. Vanuit vraag van scholen en onze passie en commitment voor groen gaan we verder dan strikt voor de kwalificerende functie van onderwijs nodig is. Ook aan integrale thema’s als duurzaamheid en ondernemerschap schenken we ruim aandacht in onze leermiddelen en andere activiteiten.
Marc Hendriks, Marketingmanager
In deze brochure wordt een aantal leermiddelen voor groen vmbo en mbo uitgelicht op basis van actualiteit en/of bewezen effectiviteit in combi tussen boek en online. Wil je meer weten over onze leermiddelen en hoe je ze kunt inzetten, bezoek dan ook eens het docentenportal (http://docentenportal.ontwikkelcentrum.nl). In de Educatieve Contentcatalogus (ECC) vind je alle digitale leereenheden die we hebben gemaakt voor groen onderwijs.
Ontwikkelcentrum Willy Brandtlaan 81 Postbus 451 6710 BL Ede T: 0318-642992
VMBO Onderbouw In de onderbouw van het vmbo gaat het vooral om de kennismaking: wat biedt de groene sector de leerling? Om de leerling een zo breed mogelijk inzicht te geven, heeft het Ontwikkelcentrum bij het maken van de leermiddelen veel aandacht besteed aan variatie en uitdaging, maar ook aan zelfstandig werken.
Leren met je handen ‘Leren met je handen’ daagt leerlingen uit de groene sector te ontdekken. Aan de hand van praktijkmodules met een gerichte taak maakt de leerling kennis met de verschillende mogelijkheden binnen groen. Op basis van hun eigen ervaringen kunnen ze zo beter kiezen uit wat groen te bieden heeft. De praktijkmodules zijn gemaakt voor alle vakrichtingen: Bloembinden en -schikken, Dierhouderij en -verzorging, Groene ruimte, Plantenteelt en Verwerking Agrarische Producten (VAP). Voorbeelden van titels zijn Komkommers in het zuur bewaren (VAP), Stekken (Plant) en Biedermeier maken (Bloem). Elke module heeft de vorm van drie kaarten met circa tien foto’s. De leerlingen leren met hun handen, de theorie is tot een minimum beperkt.
De leerling doorloopt telkens drie stappen: vooruitblik, zelftoets, praktijkopdracht. De praktijkopdracht is onderverdeeld in een lijst met benodigdheden en een stappenplan voorzien van afbeeldingen. De zelfreflectie van de leerling wordt bevorderd door middel van het kopieerblad Terugblik. De stappen komen overeen met de stappen van de modules uit de methode Werkplekkenstructuur (WPS) voor de bovenbouw vmbo. ‘Leren met je handen’ is beschikbaar in een leerlingeneditie (boek) en in een docenteneditie (ringband) met in totaal 101 praktijkmodules. Voor de docenten is er een docentenhandleiding. De praktijkmodules zijn digitaal beschikbaar via de Educatieve Contentcatalogus (ECC) en als boek via de webshop van het Ontwikkelcentrum.
VMBO
VMBO Bovenbouw Het Ontwikkelcentrum besteedt bij het maken van leermiddelen voor de bovenbouw vmbo veel aandacht aan de afstemming van het leermiddel op de leerlingprofielen. We houden er onder meer rekening mee dat een leerling in de gemengde leerweg (gl) zelfstandig kan werken en minder duidelijk omschreven opdrachten nodig heeft. En dat de leerling in de kaderberoepsgerichte leerweg (kb) zelfstandig kan werken, maar duidelijke opdrachten moet krijgen. Terwijl de leerling in de basisberoepsgerichte leerweg (bb) met begeleiding werkt aan zeer duidelijke opdrachten. De gl-leerling kan complexe teksten met een redelijke infodichtheid aan, de kb-leerling is ingesteld op praktisch leren, de bb-leerling leert door doen. Deze en andere profielkenmerken verwerken we in ons lesmateriaal voor de verschillende leerwegen.
Landbouwbreed: Hands On ‘Hands On’ bereidt leerlingen optimaal voor op het (praktisch) examen landbouwbreed en doet recht aan de verschillen tussen leerlingen. Het is een mixed media leermiddel: online en in het boek wordt dezelfde lesstof aangeboden. ‘Hands On’ is ontwikkeld voor zowel de basisberoepsgerichte als de kaderberoepsgerichte en de gemengde leerweg. ‘Laten zien’ is de kern van elke module en sluit aan op het doen van de Groen Proeven, Proeven van Bekwaamheid. ‘Hands On’ is een zeer flexibel leermiddel. Je kunt media combineren en zo beter inspelen op de verschillende leerstijlen in een klas en leerlingen kunnen zelfstandiger werken. Rekenen, Taal en Economie, in het kader van het oefenen van vaardigheden, en thema’s als duurzaamheid en milieu, zijn waar mogelijk geïntegreerd in het lesmateriaal. Jij bepaalt in welke volgorde en op welk moment je de modules aanbiedt. Om alle eindtermen met ‘Hands On’ voldoende aan bod te laten komen, moeten alle modules van een leerweg worden
opgenomen in het onderwijsprogramma. In het boek zijn verwijzingen opgenomen naar video’s, de planning en online toetsen die voor scholen met een ECC-abonnement via Groen Kennisnet Onderwijsportaal beschikbaar zijn. Voor de gemengde leerweg zijn er zes modules die vanuit brede bedrijfscontexten het ketendenken stimuleren en vakoverstijgende vaardigheden aanleren. Deze vakoverstijgende vaardigheden zijn geplaatst binnen een groene context die de leerling kan gebruiken in andere sectoren. Voor de kaderberoepsgerichte en basisberoepsgerichte leerweg zijn er vier modules beschikbaar bij aanvang schooljaar 2014-2015. Bij kaderberoepsgericht wordt, wanneer van toepassing, vanuit een groter geheel naar klein gewerkt (bijvoorbeeld van teeltbedrijf naar plantje). Bij basisberoepsgericht is de opbouw omgekeerd: van klein naar een groot (van plantje naar teeltbedrijf). De opdrachten in de modules kader- en basisberoepsgericht zijn meer gericht op de groene (beroeps)vakinhoud dan bij ‘Hands On’ voor de gemengde leerweg.
VMBO
Ter ondersteuning van ‘Hands On’ kun je ‘RekenGroen’ en de ‘Arrangementen Groen Proeven’ inzetten. ‘RekenGroen’ biedt extra rekenoefeningen waarmee leerlingen rekenen op niveau 2F aanleren en onderhouden. Met ‘Arrangementen Groen Proeven’ breid je het aantal praktijkopdrachten in de vorm van ‘Laten zien’-opdrachten uit.
RekenGroen ‘RekenGroen’ bestaat uit drie modules gesitueerd binnen een groene werkomgeving (Tuincentrum, IJsfabriek en Stadsboerderij) en één extra rekenmodule met aanvullende oefeningen. De rekenopdrachten zijn gerelateerd aan de beroepspraktijk waardoor leerlingen gemotiveerd zijn om met ‘RekenGroen’ te werken. Elke module bevat opdrachten uit alle domeinen van het referentiekader rekenen en verwijzingen naar verwante opdrachten in de ondersteunende rekenmodule. ‘RekenGroen’ dekt referentieniveau 2F en is geschikt voor elke leerling in vmbo en mbo groen ongeacht het beroepsgerichte programma dat de leerling volgt.
Samen werken aan sterk vmbo-groen De resultaten van leerlingen binnen de groene beroepsgerichte vakken op hoog niveau borgen? AOC Raad, Ontwikkelcentrum en deskundigen uit het onderwijs hebben hun expertises gebundeld en een vijftal instrumenten voor vmbo ontwikkeld. De instrumenten bevatten lessen, tussentijdse toetsen en schoolexamens die teamleiders en docenten ondersteunen in hun kwaliteitsslag. Door de inzet van deze instrumenten is het mogelijk om het volledige examenprogramma (Landbouwbreed en Landbouw en Natuurlijke omgeving) te verantwoorden. De vijf instrumenten zijn: ‘Hands On’, ‘RekenGroen’, ‘Groen Proeven’, ‘Arrangementen Groen Proeven’ en ‘Schoolexamens vmbo-groen’. De kwaliteit is gegarandeerd door samenwerking met deskundigen uit het onderwijs, waarbij de nieuwste visies op examinering en de Examenkapstok als uitgangspunt zijn genomen. Alle instrumenten zijn gerelateerd aan de Plannen van Toetsing en Afsluiting (PTA).
Landbouw en Natuurlijke omgeving: Vakwerk! ‘Vakwerk!’ stelt de praktijkhandeling centraal. In 80% van de opdrachten gaat het om de praktijkhandeling, in de overige opdrachten komen competenties naar voren als werken met Excel of creatief bezig zijn. De leerling voert de opdrachten uit vanuit het werkboek en gebruikt het informatieboek als ondersteuning bij het uitvoeren van de opdracht. Daarnaast zijn er de digitale arrangementen ‘Vakwerk!’ die interactieve ondersteuning bieden. De methode ‘Vakwerk!’ is geschreven voor het (vakgerichte) afdelingsprogramma voor leerjaar 3 en 4. Voor de leerling in de kaderberoepsgerichte leerweg is er per vak en per leerjaar een werkboek en een informatieboek. Voor leerlingen in de basisberoepsgerichte leerweg is er alleen een werkboek met daarin opgenomen de relevante theorie. Voor de docent is er een cd met antwoorden op de opdrachten, verwerkingsvragen, informatie over de benodigde tijd voor een opdracht en een uitgebreide docentenhandleiding beschikbaar. Voor leerjaar 4 is een projectenboek ontwikkeld waarin de economische en technische aspecten zoveel mogelijk zijn verwerkt. Het projectenboek biedt de leerling niet alleen de mogelijkheid opgedane kennis toe te passen, maar ook om kennis te maken met nieuwe aspecten van het vak.
In de Educatieve Contentcatalogus (ECC) staan 14 arrangementen ‘Vakwerk!’, zeven arrangementen voor de basisberoepsgerichte en zeven voor de kaderberoepsgerichte leerweg. De thema’s zijn gelijk aan de thema’s in de lesboeken. De arrangementen zijn geen nieuwe leermiddelen, maar samenvoegingen van bestaande leermiddelen. Denk bijvoorbeeld aan het lesboek als pdf en materialen zoals instructiekaarten, ‘Competenties in beeld’, naslagwerken, ‘Leren in Interactieve Modules’ (LIMO’s) en ‘Digitale handelingen’ die aansluiten op de inhoud van ‘Vakwerk!’. De leermiddelen in de arrangementen zijn beschikbaar via Groen Kennisnet Onderwijsportaal voor scholen met een ECC-abonnement.
Leren in Interactieve Modules (LIMO) ‘LIMO’s’ bevatten theoretische achtergrondinformatie over een bepaald thema, bijvoorbeeld recreatie of veilig werken. Met interactieve elementen (plaatjes, video’s, vragen en feedback) worden de leerlingen door de module heen geleid en verwerven kennis of begrip rondom het betreffende thema. Kenmerkend zijn de tussentijdse vragen bij de uitleg van informatie. Door de gestructureerde opbouw kunnen leerlingen zelfstandig aan de slag met een ‘LIMO’. Je kunt de ’LIMO’s’ op verschillende manieren inzetten: als oriëntatie of motivatie bij de voorbereiding op een bepaald onderwerp, om informatie over een bepaald onderwerp te verzamelen of diagnosticerend om het leerproces bij te stellen. ‘LIMO’s’ zijn alleen digitaal via de Educatieve Contentcatalogus beschikbaar.
Competenties in beeld ‘Competenties in beeld’ biedt twintig praktische interactieve oefeningen voor elf verschillende competenties waaronder beslissen en activiteiten initiëren, samenwerken en overleggen, analyseren, bedrijfsmatig handelen, kwaliteit leveren en ethisch en integer handelen. Een oefening beschrijft een situatie waarop een leerling moet reageren. Aan het einde van de casus krijgt de leerling reflectie op de door hem gemaakte keuzes. Je kunt de casus op vele manieren in het onderwijsproces inzetten als voorbeeld van een competentie, als introductie op of motivatie van een competentie, als nulmeting, om voorkennis te activeren, als oefening, in coachinggesprekken of als ondersteuningsinstrument bij het reflecteren. ‘Competenties in beeld’ is alleen digitaal beschikbaar via de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
Ondersteunende leermiddelen: Praktijkkaarten en –video’s Praktijkkaarten of instructiekaarten bevatten zeer overzichtelijke instructies over praktijkhandelingen. De opzet (veel beeld, weinig tekst, stapsgewijze aanpak) maakt ze bijzonder geschikt voor gebruik door leerlingen uit het praktijkonderwijs, vmbo (vooral binnen Leerwerktrajecten of voor LWOO-leerlingen) en mbo (niveau 1). Naast een beschrijving van de vaardigheid bevatten de kaarten vaak ook een kenniselement.
Praktijkkaarten geven de handeling in vier fases weer: 1. Wat moet je weten? 2. Wat ga je doen? 3. Waar moet je op letten? 4. Wat heb je nodig? Met de kennis van de kaart is de leerling in staat een handeling goed uit te voeren. Bij de meeste kaarten zijn instructievideo’s gemaakt. Je kunt bijvoorbeeld klassikaal de video laten zien als voorbereiding op de handeling en vervolgens de praktijkkaart meegeven. De serie bestaat uit: Bloemisterij (4 thema’s, 175 kaarten), Plantenteelt (4 thema’s, 149 kaarten), Groene Ruimte (4 thema’s, 209 kaarten), Verwerking Agrarische Producten (3 thema’s, 148 kaarten) en Dierverzorging (3 thema’s, 164 kaarten). De kaarten zijn geplastificeerd zodat de leerling ze gemakkelijk mee naar buiten of naar het praktijklokaal kan nemen. De kaarten zijn beschikbaar via de webshop en de Educatieve Contentcatalogus (ECC). De video’s staan alleen in de ECC.
Plantenboek ‘Plantenboek’ is een werkboek waarmee de leerling een overzicht krijgt van de meest gebruikte of voorkomende planten in de bloemenwinkel en in de tuin. De leerling schrijft zelf de teksten bij de afbeeldingen, de vele plaatjes helpen bij het leren van plantennamen en kenmerken. Het ingevulde werkboek is een handig naslagwerk. ‘Plantenboek’ is als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
VMBO
Voorbereiding op PvB: Arrangementen Groen Proeven ‘Groen Proeven’ en ‘Arrangementen Groen Proeven’ zijn populair op veel vmbo-scholen. De ‘Arrangementen Groen Proeven’ zijn een uitstekende voorbereiding op het doen van een Proeve van Bekwaamheid (PvB). Alle arrangementen zijn er in een variant voor de kaderberoepsgerichte, de basisberoepsgerichte en de gemengde leerweg. Allereerst bepaalt de leerling, in overleg met de docent, op welk niveau hij kennis, vaardigheden en competenties beheerst. Aan de hand hiervan besluiten zij samen welke onderdelen van het arrangement de leerling gaat doen en welke hij kan overslaan. De ‘Arrangementen Groen Proeven’ sluiten inhoudelijk en in de manier van toetsen aan bij de Groen Proeven, PvB’s. Belangrijk onderdeel zijn de ‘Laten Zien’-opdrachten waarmee de leerling oefent in het werken in een complexe situatie. De praktische eindopdracht combineert verschillende vaardigheden en competenties die eerder in het arrangement apart geoefend zijn. Ter afronding reflecteert de leerling op wat hij heeft geleerd, zowel door zelfreflectie als in een gesprek met de docent. Als geheel vormt het arrangement een soort diagnostische toets die antwoord geeft op de vraag of de leerling al dan niet klaar is voor een proeve. De Arrangementen zijn verzamelingen van lesmateriaal die de leerstof aanstippen die benodigd is voor een Proeve
van Bekwaamheid. Ze zijn niet leerstofvervangend. De opdrachten kunnen zowel op school als tijdens stage gemaakt worden. De ‘Arrangementen Groen Proeven‘ zijn digitaal via de Educatieve Contentcatalogus (ECC) en als theorieboek met losse opdrachtbladen verkrijgbaar. In het boek zijn verwijzingen opgenomen naar online opdrachten en bronnen die voor scholen met een ECC-abonnement via Groen Kennisnet Onderwijsportaal beschikbaar zijn.
Praktijkbegeleiding: Praktijkhandboek Het ‘Praktijkhandboek voor de praktijkopleider’ is geschreven voor de praktijkopleiders die leerlingen begeleiden in het vmbo-leerwerktraject. Taken en bevoegdheden van de opleider zijn in heldere taal neergezet: welke taken en verantwoordelijkheden heeft een praktijkopleider en welke afspraken maakt hij met de begeleider van school. In het ‘Praktijkhandboek’ zijn speciale registratieformulieren opgenomen waarop de praktijkopleider naast de vakvaardigheden, de algemene vaardigheden van de leerling kan bijhouden. Ook wordt aangegeven hoe de hij de leerling hierbij kan begeleiden. Tot slot bevat het handboek tips voor het introduceren van de leerling op het bedrijf en een werkblad dat de praktijkopleider kan invullen ter voorbereiding op het voortgangsgesprek. Deze uitgave is alleen als boek verkrijgbaar via de webshop van het Ontwikkelcentrum.
Leerwerkboek voor de leerling ‘Leerwerkboek’ is een handig hulpmiddel voor leerlingen wanneer zij ervaring opdoen in een vmbo-leerwerktraject. In het boek houden ze op werkbladen bij welke algemene vaardigheden en welke vakvaardigheden ze oefenen. Denk daarbij ook aan vaardigheden als samenwerken en veilig werken. Bij de vaardigheden geven leerlingen aan hoe ze zich voorbereiden op de activiteit en achteraf vullen ze in hoe de activiteit is verlopen. Ook bevat het ‘Leerwerkboek’ werkbladen Voortgangsgesprek op basis waarvan de leerling de schoolbegeleider en de praktijkopleider kan e uitgave ‘Praktijkhandboek voor de praktijkopleider’ D is geschreven voor praktijkopleiders die leerlingen vertellen hoe het gaat op het bedrijf. ‘Leerwerkboek’ is als begeleiden in het vmbo-leerwerktraject. deze uitgave kunt u zien welke taken en verantwoorboek (webshop)Indelijkheden en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) u heeft en welke afspraken u maakt met de begeleider van school. Daarnaast krijgt u tips voor het beschikbaar. introduceren van de leerling op het bedrijf. 28-03-2003
13:52
Pagina 1
Tot slot bevat dit boekje een werkblad dat u kunt invullen ter voorbereiding op het voortgangsgesprek tussen u, de schoolbegeleider en de leerling. De auteurs wensen u veel succes.
PRAKTIJKHANDBOEK VOOR DE PRAKTIJKOPLEIDER GROENE RUIMTE
U kunt de vakvaardigheden en de algemene vaardigheden die de leerling heeft geoefend bijhouden op speciale registratieformulieren. En u kunt zien hoe u de leerling hierbij kunt begeleiden.
LEERWERKTRAJECTEN
Praktijkhandboek voor de praktijkopleider Groene Ruimte
Deze uitgave is ontwikkeld in opdracht van Aequor.
Aequor www.aequor.nl Omslag: De Haas Grafisch Ontwerp, Rhenen
21097 praktijk GR
VMBO
21097
MBO Regionalisering, samenwerking met bedrijfsleven, kennisdoorstroming, ondernemerschap. Mbo groen leidt op voor de brede groene sector. Het Ontwikkelcentrum besteedt bij het ontwikkelen van leermiddelen voor het groene mbo veel aandacht aan de flexibiliteit van de leermiddelen. Ons streven is om beroepsgerichte leermiddelen te maken die te combineren zijn met overstijgende thema’s en die aansluiten bij de wettelijke kaders zoals geschetst in het kwalificatiedossier.
Dier breed: Dierenwelzijn De CKS ‘Dierenwelzijn’ maakt het abstracte begrip dierenwelzijn concreet voor leerlingen mbo niveau 2 en 3. Aan de hand van praktische voorbeelden, dilemma’s en casussen gaat de leerling nadenken over dierenwelzijn en zijn eigen gedrag ten opzichte van dieren. De modules over dit maatschappelijke thema vormen een aantrekkelijke aanvulling op de lessen, juist omdat er geen pasklare antwoorden zijn. ‘Dierenwelzijn’ besteedt aandacht aan het welzijn van landbouwhuisdieren, gezelschaps- en recreatiedieren, proefdieren en in het wild levende dieren. De CKS omvat zes online modules waarin gedrag, gezondheid, huisvesting, voeding en omgevingsfactoren die invloed hebben op dierenwelzijn, aan de orde komen. Daarnaast is ethiek een belangrijk onderdeel. Elke module is als volgt opgebouwd: – Oriëntatie: een kort overzicht van wat er aan bod komt (informeren en vooral motiveren). – Werkwijzer: omschrijving van de werkvolgorde en instructies voor de uitvoering van beroepshandelingen
(instrueren). Als alternatief kan een casus of een dilemma worden geschetst. – Hulpmiddelen: praktische hulpmiddelen, zoals een checklist, een inventarisatieformulier, een bestellijst, die direct te gebruiken zijn bij de werkzaamheden (ondersteunen). – Informatie: toelichting op begrippen en principes en achtergrondinformatie (informeren en verdiepen). – Toets: toetsvragen (diagnostisch, oriënterend, motiverend of controlerend). – Bronnen en links: bronnen en links naar aanvullende informatie (verdiepen). De CKS ‘Dierenwelzijn’ geeft ondersteuning bij leerdoelen waarbij een bepaalde vaardigheid moet worden aangeleerd. Je kunt de leerling individueel en in zijn eigen tempo de stof laten doorwerken op elke plek waar hij beschikt over een internetverbinding. Doordat CKS uit losse onderdelen is opgebouwd, kun je de verschillende elementen in willekeurige volgorde opnemen in een ‘lesarrangement’. Of één element uit een module klassikaal aanbieden. Je vindt de CKS ‘Dierenwelzijn’ in de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
MBO
Dier breed: Genetica en fokkerij De actuele wetenschappelijke kennis van Wageningen University & Research centre (WUR) op het gebied van genetica en fokkerij is door het Ontwikkelcentrum ‘vertaald’ naar de mbo-leerling niveau 3 en 4 in het ‘Elektronische Leerboek Fokkerij’ (ELF). De uitgave bestaat uit een deel met algemene theorie over genetica en fokkerij en negen delen specifiek gericht op diersoorten: rund, schaap, geit, varken, paard, kip, hond, kat en vis. ‘ELF’ maakt gebruik van de context-conceptmethode. Per diersoort staan er tien tot dertig reële contexten beschreven met daaraan gekoppeld een praktijkvraag. Het antwoord op die vraag vinden de leerlingen in de algemene theorie en de theorie per diersoort. Recent is van het algemene deel een update verschenen in de vorm van het ‘Kennisarrangement Genetica & Fokkerij’. Kennis staat centraal in zowel het Kennisarrangement als in het Elektronisch Leerboek. Beeld is ondersteunend aan tekst. Naast de grote hoeveelheid informatie, een begrippenlijst, een bronnenlijst en toetsvragen, is er een
opvallend onderdeel in de Kennisarrangementen: Praktijk. Hierin wordt de link gelegd met de groene beroepspraktijk. Aansprekende voorbeelden maken de leerling er bewust van dat hij de theoretische kennis nodig heeft om succesvol te zijn. Je vindt ‘ELF’ en het ‘Kennisarrangement Genetica & Fokkerij’ in de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
Vruchtbaarheid en voortplanting Het fokken van dieren vraagt om een goed plan waarin je weloverwogen onderdelen beschrijft om de gewenste nakomelingen te krijgen. Wat er allemaal komt kijken bij het schrijven van zo’n fokplan staat in de CKS ‘Vruchtbaarheid en voortplanting’. Aan bod komen Opstellen van een fokprogramma, Assisteren bij onderzoek naar vruchtbaarheid, Vaststellen van de bronstigheid, Controleren van de dracht, Begeleiden van geboorte en Verzorgen van moederdier en nakomelingen. Samen dekken deze modules het onderwerp Vruchtbaarheid en voortplanting af. Deze uitgave is zowel digitaal in de Educatieve Contentcatalogus als in de vorm van een lesboek (webshop) beschikbaar.
Dier, Productiedieren: Arrangementen Varkensnet
Dier, Productiedieren: Impact Melkveevoeding
Onder de titel ‘Wroeten met’ organiseert Varkensnet studiedagen voor ondernemers, docenten of studenten varkenshouderij. Op de agenda staan actuele thema’s die volgens LTO Nederland of ondernemers aan bod moeten komen binnen het onderwijs. Het Ontwikkelcentrum maakt een videoregistratie van de bijeenkomst, koppelt er extra leermiddelen aan en zorgt er voor dat het actuele thema in het onderwijs belandt in de vorm van lesmateriaal voor mbo+ en hbo.
Actuele Wageningse kennis over melkveevoeding is terug te vinden in ‘Impact Melkveevoeding’ en ‘Impact Dierwetenschappen’. De wetenschappelijke kennis van Wageningen University & Research centre is door het Ontwikkelcentrum vertaald naar de mbo-leerling niveau 4. In 17 modules is theorie samengebracht die leerlingen helpt bij het verklaren van praktijksituaties.
De videoregistraties van de lezingen en workshops tijdens de ‘Wroeten met’-bijeenkomsten worden aangevuld met vragen, praktijkopdrachten en extra beeldmateriaal. Het geheel wordt ‘gebundeld’ en in een Wikiwijs-arrangement gezet. Op deze manier zijn inmiddels leermiddelen gemaakt over het houden van beren, schakelen in de keten en kraamstalmanagement. Het aantal thema’s, gebaseerd op actuele innovaties en kennis uit het bedrijfsleven, breidt zich nog steeds uit. ‘Arrangementen Varkensnet’ zijn beschikbaar via de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
‘Impact Melkveevoeding’ en ’Impact Dierwetenschappen’ behandelen verschillende aspecten van melkveevoeding. Van nutriëntenbehoefte, voerstrategieën, melkproductie en gezondheid tot ruwvoeders en rantsoenberekening. In de inleiding wordt een situatie uit de dagelijkse praktijk beschreven. De informatie omvat kennis op twee niveaus namelijk basisstof en verdiepende stof. ‘Impact Melkveevoeding’ en ’Impact Dierwetenschappen’ reiken de leerling die kennis aan die hij nodig heeft om te begrijpen wanneer (beroeps)handelingen moeten plaatsvinden en waarom ze moeten gebeuren. De illustraties, video’s en 3D-animaties helpen leerlingen de lesstof beter te begrijpen. Binnen ‘Impact Melkveevoeding’ en ’Impact Dierwetenschappen’ is beeld ondersteunend aan de tekst. Je vindt ‘Impact Melkveevoeding’ en ’Impact Dierwetenschappen’ in de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
Koesignalen, Onderwijseditie Door adequaat te reageren op de signalen die de koe geeft, kan haar gezondheid en welzijn worden verbeterd. Van de uitgave ‘Koesignalen’ van uitgeverij Roodbont maakte het Ontwikkelcentrum een onderwijseditie. De opdrachten stimuleren leerlingen om op een andere manier naar de koe te kijken; door te letten op houding, conditie en gedrag. Daarmee geeft de leerling niet alleen blijk van goed en verantwoord ondernemerschap, de koe wordt ook een stabielere productiefactor. De onderwijseditie sluit aan bij actuele thema’s als dierenwelzijn en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De ‘Onderwijseditie Koesignalen’ is digitaal beschikbaar via de Educatieve Contentcatalogus en als boek te bestellen via de webshop.
Dier, Paard: Opleidingsschema voor het paard Om paarden en ruiters op te leiden, zijn er verschillende systemen. Geen enkel systeem is echter zo gestructureerd en zo logisch opgebouwd als het Duitse opleidingsschema dat centraal staat in deze digitale CKS ‘Opleidingsschema voor het paard’. De verschillende stappen en fases in het schema gaan van gemakkelijk naar moeilijker, wat ervoor zorgt dat de ruiter steeds beter kan gaan rijden. Bij het werken met dit opleidingsschema is het niet alleen van belang dat de leerling zelf goed kan rijden, maar hij moet ook kennis hebben van de anatomie van een paard om zo te kunnen zien wat er goed gaat en wat niet. De CKS besteedt dan ook de nodige aandacht aan anatomie.
‘Opleidingsschema voor het paard’ bestaat uit zeven modules die in een bepaalde volgorde zijn opgebouwd. Het heeft de voorkeur dat de leerling de modules in de onderstaande volgorde afhandelt. – Trainen van een paard volgens het opleidingsschema – Werken aan het taktmatig bewegen van het paard – Werken aan losgelatenheid en ontspanning van paard – Werken aan de juiste aanleuning van het paard – Werken aan schwungontwikkelingen bij het paard – Werken aan rechtrichten van het paard – Werken aan de verzameling bij het paard De films die bij deze modules zijn gemaakt, zijn realistisch van opzet. Uiteindelijk zou na zes jaar een jong paard volledig opgeleid moeten zijn volgens het opleidingsschema. Dat betekent dat niet alle leerlingen het hele schema via school doorlopen. Omdat zij al wel weten welke fases erin voorkomen, kunnen ze er ook na afloop van hun schoolcarrière verder aan werken. Je vindt de CKS ‘Opleidingsschema voor het paard’ in de Educatieve Contentcatalogus.
MBO
Paard en voer – onderwijseditie Op basis van de uitgave ‘Paard en voer’ van Roodbont, in samenwerking met Animal Sciences Group, heeft het Ontwikkelcentrum een mbo/hbo-onderwijseditie gemaakt. Naast informatie, nuttige adviezen en veel beeldmateriaal, bevat de onderwijseditie prikkelende cases en opdrachten. Deze opdrachten, die een koppeling naar de beroepspraktijk (BPV) maken, zijn probleemstellend van aard. De ‘Onderwijseditie Paard en voer’ is digitaal beschikbaar via de Educatieve Contentcatalogus en als boek te bestellen via de webshop.
Plant: Impact Plantenfysiologie Hoe leg je uit wat een huidmondje is? Hoe nemen planten voedingsstoffen op? Of hoe kun je bloemvorming beïnvloeden? De actuele wetenschappelijke kennis van Wageningen University & Research centre (WUR) op het gebied van plantenfysiologie is door het Ontwikkelcentrum bewerkt naar ‘Impact Plantenfysiologie’; een basiscursus plantenfysiologie voor mbo niveau 4 leerlingen. Er zijn 38 kennis-arrangementen (modules) ontwikkeld die ingaan op alle relevante plantenfysiologische begrippen en kennis die van belang is om praktijksituaties beter te kunnen verklaren. 3D-animaties verhelderen de theorie.
De 38 arrangementen zijn onder te verdelen naar: – Basiskennis plantenfysiologie (o.a. DNA, Fotosynthese, Ademhaling, Osmose); – Klimaat (o.a. Klimaat, Licht, Temperatuur, Kooldioxide); – Bodem en bemesting (o.a. Mineralenopname, Wortelmilieu, Sporenelementen); – Groei (o.a. Gewasgroei-analyse, Bloemvorming en bevruchting, Zaadfysiologie); – Teelt (o.a. Vermeerdering, Nieuwe teeltsystemen, Genetische modificatie); – Plantgezondheid (o.a. Plantweerbaarheid, Insecten, Schimmels). ‘Impact Plantenfysiologie’ vind je in de Educatieve Contentcatalogus. ‘Impact Plantenfysiologie’ is deels gebaseerd op een artikelenserie in het vakblad Onder Glas. Deze serie is bekroond met een agrarisch journalistieke prijs vanwege de grote toegankelijkheid voor de doelgroep.
Bodemsignalen – onderwijseditie ‘Bodemsignalen’ bevat praktische informatie voor iedereen die met bodem te maken heeft: akkerbouwers, vollegrondgroentetelers en veehouders. Op basis van deze uitgave van uitgeverij Roodbont maakte het Ontwikkelcentrum een onderwijseditie inclusief een katern met prikkelende praktijkopdrachten. De onderwijseditie bevat veel praktische en direct toepasbare vakinformatie, een duidelijke uitleg in tekst en ruim 200 foto’s en informatieve tekeningen. ‘Onderwijseditie Bodemsignalen’ is als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
Bloem & Styling: Met kunst en bloemwerk ‘Met kunst en bloemwerk’ geeft creatieve inspiratie aan iedereen die met bloemen werkt. Het kan als bron dienen voor bloembinders, bloemist-winkeliers, bloemdecorateurs, bloemarrangeurs en bloemsierkunstenaars. De uitgave geeft een goed overzicht van cultuurperioden met hun kenmerkende stijlen en uitingen en daagt de leerlingen uit hun creatieve grenzen op te zoeken en te verleggen. ‘Met kunst en bloemwerk’ is een heldere samenvatting van de omgang met en het gebruik van bloemen door de tijd heen. De hoofdstukken behandelen in chronologische volgorde tal van cultuurperioden. Sommige zijn samengevoegd in één hoofdstuk als er uit die perioden weinig of niets bewaard of bekend is over bloem- en plantgebruik of als er in een cultuurperiode weinig of geen bloemen en planten werden gebruikt. De in dit boek vermelde planten zijn vermeld onder hun officiële Nederlandse en wetenschappelijke namen. Het boek is verkrijgbaar via de webshop en een pdf van het boek is opgenomen in de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
Ontwerpen voor projectmatig bloemwerk Een groot deel van de werkzaamheden van een vormgever of arrangeur zal bestaan uit het op projectbasis ontwerpen van een bloemwerk. Deze CKS-uitgave beschrijft, vanuit het ontwerpaspect, het ontwerpen van natuurlijke creaties op basis van een stappenplan voor een projectmatig bloemwerk. Verder bevat de uitgave informatie over de betekenissen en het gebruik van vorm, kleur en symboliek. ‘Ontwerpen voor een projectmatig bloemwerk’ is als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
Ontwerpen van een bloemwerk In de bloemenwinkel wordt vooral gevraagd naar het ontwerpen van een bloemwerk voor een bruiloft, verjaardag of receptie. Het is belangrijk dat leerlingen weten welke stappen ze moeten zetten om te komen tot het ontwerp van het betreffende bloemwerk. Ook moeten leerlingen weten hoe ze op een goede manier gebruik maken van vorm, kleur en symboliek bij het ontwerpen. In deze CKS-uitgave vindt de leerling al die informatie overzichtelijk bij elkaar gezet en voorzien van treffende illustraties. ‘Ontwerpen voor een bloemwerk’ is als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
MBO
Groene ruimte: Aanleg en onderhoud groen In de Educatieve Contentcatalogus staan verschillende online CKS-modules gericht op groenvoorziening, zowel voor grootschalig groen als voor de hovenier. Sommige van deze CKS-modules zijn ook als lesboek beschikbaar. Doordat CKS uit losse onderdelen bestaat, kun je de verschillende elementen gemakkelijk inpassen in een eigen (nieuw) arrangement. CKS is uitermate geschikt voor leerdoelen waarbij de leerling een beroepshandeling moet kunnen uitvoeren en de onderliggende kennis moet beheersen om de handeling uit te voeren. CKS-serie ‘Aanleg grootschalig groen’: Aanleggen grootschalige verhardingen, Aanleggen van kabels en leidingen, Aanleggen van rioleringen en drainage, Keerwanden aanleggen, Vlonders en bruggen aanleggen, Landschappelijke beplanting aanleggen, Bermen en dijken inzaaien, Bosplantsoen planten, Park- en laanbomen planten, Sportveld inzaaien, Water- en moerasbeplanting aanleggen en Borgen van een kwaliteitszorgsysteem. CKS-serie ‘Aanleg kleinschalig groen’: Ontwerpen van tuinen, Aanleggen verhardingen voor de hovenier, Pergola’s en colonnades aanleggen, Border- en perkbeplanting aanleggen, Grasveld inzaaien, Struiken, heesters en coniferen planten en Borgen van een kwaliteitszorgsysteem.
CKS-serie ‘Onderhoud grootschalig groen’: Onderhouden van verhardingen, Onderhouden van rioleringen en drainage, Bermen en dijken onderhouden, Bosplantsoen onderhouden, Park- en laanbomen onderhouden, Sportvelden onderhouden, Water- en moerasbeplanting onderhouden, Voorkomen en bestrijden van ziektes en plagen in grasvelden en Borgen van een kwaliteitszorgsysteem. CKS-serie ‘Onderhoud kleinschalig groen’: Voorkomen en bestrijden van ziektes en plagen in grasvelden, Borderen perkbeplanting onderhouden, Grasveld onderhouden, Struiken, heesters en coniferen onderhouden en Borgen van een kwaliteitszorgsysteem. Elke module is als volgt opgebouwd: – Oriëntatie: een kort overzicht van wat er aan bod komt (informeren en vooral motiveren). – Werkwijzer: omschrijving van de werkvolgorde en instructies voor de uitvoering van beroepshandelingen (instrueren). Als alternatief kan een casus of een dilemma worden geschetst. – Hulpmiddelen: praktische hulpmiddelen zoals een checklist, een inventarisatieformulier, een bestellijst die direct te gebruiken zijn bij de werkzaamheden (ondersteunen). – Informatie: toelichting op begrippen en principes en achtergrondinformatie (informeren en verdiepen). – Toets: toetsvragen (diagnostisch, oriënterend, motiverend of controlerend). – Bronnen en links: bronnen en links naar aanvullende informatie (verdiepen).
Plantenkennis voor de groene ruimte
Milieu: Kennismaking recht
‘Planten in beeld, plantenkennis voor de groene ruimte’ bevat theorie en opdrachten voor alle mbo-niveaus op het gebied van herkennen en toepassen van planten. De serie bestaat uit een theorieboek, twee werkboeken (niveau 1 en niveau 2) en een cd met informatie over ruim 900 planten afkomstig uit de meest uiteenlopende plantengroepen. Bijna alle herkenbare eigenschappen van een plant, zoals uiterlijk (hoogte, vorm, kleur), bloeitijd, vochtbehoefte en benodigde grondsoort zijn terug te vinden. Behalve dat de leerling leert planten herkennen en benoemen, kan hij ook planten selecteren, bekijken en gebruiken in beplantingsplannen. In het werkboek kan de leerling aantekeningen maken bij elke plant zodat hij het later ook als naslagwerk kan gebruiken. ‘Planten in beeld’ is als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
Om de milieuwetten goed te kunnen toepassen, maar ook om ze te kunnen uitleggen aan betrokkenen, moet je de begrippen en de basisbeginselen van het Nederlands recht kennen. In het Kennisarrangement ‘Kennismaking recht’ (mbo niveau 3 en 4) staat de theoretische basis die nodig is om verantwoordelijkheid te kunnen dragen voor de handhaving van milieuwetten en milieuregels. Een toezichthouder milieurecht krijgt bijvoorbeeld te maken met processen-verbaal op basis van de Wet Milieubeheer, de Opiumwet, het Asbestbesluit, de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht of het Besluit omgevingsrecht. Begrippen als privaat-, publiek-, staats-, straf- en bestuursrecht, rechtsbronnen, verdragen, wetgeving, jurisprudentie enzovoorts vormen de basis van al het recht. En dus ook van het milieurecht. Naast de grote hoeveelheid informatie, een begrippenlijst, een bronnenlijst en toetsvragen, is er een opvallend onderdeel in het Kennisarrangement ‘Kennismaking recht’: Praktijk. Hierin wordt de link gelegd met de groene beroepspraktijk. Aansprekende voorbeelden maken de leerling er bewust van dat hij de theoretische kennis nodig heeft om succesvol te zijn. Je vindt het Kennisarrangement ‘Kennismaking recht’ in de Educatieve Contentcatalogus (ECC).
MBO
Uitvoeren milieu-onderzoek
Voeding: Instructiekaarten
Uitvoeren milieuonderzoek komt uitgebreid aan de orde in de CKS-serie ‘Onderzoeken van water’, ‘Onderzoeken van de bodem’, ‘Uitvoeren van ruimtelijke metingen’, ‘Onderzoeken van lucht en geluid’, ‘Onderzoeken van bouw- en afvalstoffen’ en ‘Onderzoeken van flora en fauna’.
Instructiekaarten Verwerking Agrarische Producten (VAP) zijn kaarten waarop stapsgewijs een praktijkhandeling wordt weergegeven. De instructiekaarten (praktijkkaarten) bevatten zeer overzichtelijke instructies voor een leerling. De opzet (veel beeld, weinig tekst, stapsgewijze aanpak) maakt praktijkkaarten zeer geschikt voor gebruik door leerlingen op mbo niveau 1 en 2.
In ‘Onderzoeken van water’ gaat de aandacht naar het bemonsteren van oppervlaktewater, afvalwater, waterbodems en het bepalen van de biologische waterkwaliteit. Daarnaast komen procedures en communicatieve vaardigheden aan bod. In de module bodemonderzoek staat informatie over het nemen van bodembemonstering, de voorbereidingen, de monstername en de opslag van grondwatermonsters. ‘Uitvoeren van ruimtelijke metingen’ gaat over verschillende ruimtelijke metingen zoals inmeten van een vast punt, GPS-meting, waterbodem peilen en boomhoogte bepalen. De module over lucht en geluid gaat over het onderzoeken van gassen tot het meten van geluid. In ‘Onderzoeken van bouw- en afvalstoffen’ is er aandacht voor onder meer grondonderzoek, niet-vormgegeven bouwstoffen, asbest in de bodem en vloeibare afvalstoffen. ‘Onderzoeken van flora en fauna’ behandelt vegetatieopname, flora- en broedvogel inventarisatie en natuurtoets. Ook is er informatie over het onderzoeken van beschermde soorten in bepaalde gebieden. De modules van ‘Uitvoeren milieuonderzoek’ zijn als boek (webshop) en digitaal (Educatieve Contentcatalogus) beschikbaar.
De serie bestaat uit drie delen: ‘Producten bereiden deel 1’, ‘Producten bereiden deel 2’ en ‘Gezonde voeding & Hygiëne’. Naast het tonen van de handeling bevatten de kaarten ook een kenniselement. De kaarten zijn digitaal beschikbaar (Educatieve Contentcatalogus), maar ook in een handige map met geplastificeerde kaarten die de leerlingen mee naar het praktijklokaal of naar buiten kunnen nemen (via de webshop).
Zorgsystemen ‘Borgen van zorgsystemen 1’ bevat verschillende CKS-modules gericht op het inventariseren van de keten en ketenaspecten: ‘Uitvoeren gevareninventarisatie Arbo’, ‘Uitvoeren gevareninventarisatie HACCP’, ‘Uitvoeren nulinventarisatie milieu’, ‘Uitvoeren gevareninventarisatie HACCP van de keten’. De uitgave is verkrijgbaar op cd-rom via de webshop en via de Educatieve Contentcatalogus (ECC). De cd bevat QMP-toetsen, om deze te kunnen gebruiken zijn internettoegang en een QMP-licentie vereist. In de ECC staat daarnaast nog ‘Borgen van zorgsystemen 2’: Analyseren van de inventarisatie en verbetermaatregelen voorstellen. Hieronder vallen de volgende modules: Uitvoeren risicoanalyse Arbo, Uitvoeren risicoanalyse HACCP, Uitvoeren knelpuntenanalyse milieu en Verbetermaatregelen voorstellen.
Certificeerbare eenheden Groen ondernemerschap ‘Groen ondernemerschap’ bestaat uit acht modules en vormt de basis voor de Certificeerbare Eenheid Ondernemerschap (CE Ondernemerschap). De modules zijn een gedegen theoretische basis voor alles wat met groen ondernemen en ondernemendheid te maken heeft. Elke module dekt een deel van het CE Ondernemerschap af: – Product bedenken (Waardepropositie) – Ondernemer worden (Ondernemendheid) – Marketingplan bedenken – Onderneming starten – In- en verkoop – Omgevingsbewust ondernemen – Financiën – Continuïteit De theorie is rijk geïllustreerd. In de video’s komen drie verschillende groene ondernemers aan het woord die vertellen over hun eigen ervaringen en tips geven. Je vindt ‘Groen ondernemerschap’ in de Educatieve Contentcatalogus.
Knaagdierbeheersing voor de agrarisch ondernemer De beheersing van knaagdieren is een vak apart. In opdracht van de stuurgroep Gewasbescherming ontwikkelde het
Ontwikkelcentrum voor het vakbekwaamheidsbewijs het cursusboek ‘Knaagdierbeheersing’. Dit boek omvat alle materiaal voor het vakbekwaamheidsbewijs waarmee rodenticiden kunnen worden gekocht en gebruikt door agrarisch ondernemers. Aan bod komen: Biologie en leefwijze van ratten en muizen, het opzetten van een bestrijdingsplan, het toepassen van niet-chemische maatregelen en het toepassen van rodenticiden. ‘Knaagdierbeheersing’ is ontwikkeld in nauwe samenwerking met Kenniscentrum Dierplagen en CITO waardoor eindtermen, inhoud van het cursusboek en examinering nauwgezet op elkaar zijn afgestemd. Het boek is te bestellen via de webshop.
Spuitlicenties Het Ontwikkelcentrum heeft een zestal digitale CKSmodules in de Educatieve Contentcatalogus (ECC) staan die samen de cursus Gewasbescherming A vormen waarmee de leerling uiteindelijk op een bedrijf een spuitlicentie kan behalen. De taak van de school ligt bij het toetsen en het op maat aanbieden van (theoretische) ondersteuning. Het gaat om de volgende modules: – Gewasbescherming met selectieve spuitapparatuur – Gewasbescherming met de dwarsstroomspuit – Gewasbescherming met de spuitmast – Gewasbescherming met de rugspuit – Gewasbescherming met de spuitrobot – Gewasbescherming met de veldspuit
CE
Ontwikkelcentrum Wil je meer weten over onze leermiddelen en hoe je ze kunt inzetten, bezoek dan ook eens het docentenportal http://docentenportal.ontwikkelcentrum.nl. In de Educatieve Contentcatalogus (ECC) vind je alle digitale leereenheden die we hebben gemaakt voor groen onderwijs. De ECC is bereikbaar via Groen Kennisnet Onderwijsportaal www.groenkennisnet.nl/ onderwijsportaal. De snelste route naar het voor jou geschikte lesmateriaal gaat via de startpagina’s vmbo en mbo.
Willy Brandtlaan 81 Postbus 451 6710 BL Ede T (0318) 64 29 92
[email protected] Voor een volledig overzicht van alle lesboeken verwijzen we je naar de webshop http://webshop.ontwikkelcentrum.nl.
www.ontwikkelcentrum.nl
