sier s o d f e i t a › Educ
a r e l l i d r o C o i d a R m eikt de ste Hoe ver r ipijnse boer? van de Fil
1
8 inhoudsopgave
››› Inhoud INLEIDING 4 DEEL 1. Geografische situering van de Cordillera en de Filipijnen
5
DEEL 2. Belangrijkste uitdagingen voor boeren in de Cordillera anno 2013
7
2.1 Mijnbouw 8
2.2 Grondbezit 11
2.3 Groene revolutie 14
2.4 Klimaatverandering 18
2.5 Schending van mensenrechten 20
2.6 Vrijhandel 23
DEEL 3. Het werk van Solidagro, de Provincie Oost-Vlaanderen en hun partners in de Cordillera
25
DEEL 4. Werkvormen
28
4.1 Dilemmaspel 28
4.2 Stellingenspel 29
4.3 Filosoferen over grond 30
4.4 Tips voor nabespreking 31
4.5 Kookwedstrijd met Filipijnse ingrediënten 32
Bijlagen 33
Bijlage 1: Rollen van het dilemmaspel
33
Bijlage 2: Stellingen
51
Bijlage 3: Tekst over landgebruik en inheemse volkeren
55
Bijlage 4: De recepten
57
Bijlage 5: Tekst liedje uit de reportage
60
Beste leerkracht, Als gedeputeerde bevoegd voor ontwikkelingssamenwerking vind ik internationale solidariteit zeer belangrijk. Internationale Solidariteit gaat over het zich betrokken voelen bij het leven van mensen elders in de wereld. Maar solidariteit kan pas groeien als we de anderen leren kennen, als we beseffen dat we op één aarde leven, waar we samen verantwoordelijk voor zijn. Noord en Zuid zijn met elkaar verbonden. Denken we maar aan de migranten die hun land verlaten om elders hun kans te wagen, of aan de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering. Fabrieken sluiten hier en gaan produceren in lage loonlanden, waar het recht om zich in een vakbond te verenigen beknot wordt. Hier worden mensen werkloos. Daarom is het belangrijk dat we wereldwijd blijven werken aan de realisatie van de universele rechten van de mens en aan de millenniumdoelstellingen. Ook het provinciebestuur van OostVlaanderen wil haar steentje bijdragen. Wij hebben sinds 1994 duurzame partnerschappen met organisaties in Ecuador, Rwanda en de Filipijnen. Wij ondersteunen projecten in het Zuiden waarvoor Oost-Vlamingen zich inzetten. Wij werken in scholen, jeugdorganisaties en gemeenten met educatieve projecten Mondiale Vorming. Kortom, wij willen van Oost-Vlaanderen een solidaire provincie maken! En we willen dat graag doen samen met anderen.
3
8 inhoudsopgave
In de Filipijnen werken we samen met Solidagro en het ‘Center for Development Programs in the Cordillera’ (CDPC). Onze partners werken aan een samenleving waarin iedereen meetelt en waarin zorgzaam omgesprongen wordt met het milieu. Zij vormen samen een sociale beweging die opkomt voor duurzame verandering. De steun van organisaties en mensen uit het Noorden is voor hen zeer belangrijk. Het gaat niet alleen om de financiële steun maar vooral ook om het zich gesteund voelen. Ik hoop dat deze brochure jullie kan boeien en dat jullie net als ik veel respect kunnen voelen voor de inzet van onze Filipijnse partners. Eddy Couckuyt Gedeputeerde ontwikkelingssamenwerking
››› Inleiding Radio Sagada is een lokale radio uit de Filipijnse Cordillera-regio. Hij kwam er op initiatief van ngo’s en de lokale volksbeweging. De radio wil een stem geven aan gewone mensen uit de streek: boeren, vrouwengroepen, ngo’s, studenten … Documentairemaker Roel Nollet en Sofie Verstraeten van de ngo Solidagro reisden met deze gemeenschapsradio mee om de documentaire ‘Radio Cordillera’ te maken. Ze werkten hiervoor samen met CDPC (centrum voor ontwikkelingsprojecten in de Cordillera), de lokale partner van Solidagro, en kregen de steun van de Provincie OostVlaanderen. De twee trokken langs afgelegen dorpen op zoek naar sterke, harde en hoopvolle boerenverhalen achter de projecten van Solidagro en de Provincie OostVlaanderen. Niet enkel de problemen waar boeren ginds mee kampen worden in beeld gebracht, maar je leert ook hoe ze samen met de partnerorganisaties werken aan concrete oplossingen. Zo wordt ook duidelijk hoe belangrijk boerenorganisaties zijn. In deze brochure krijg je meer informatie over de grote uitdagingen waarmee boeren in de Cordillera worden geconfronteerd. Omdat deze regio voor veel mensen waarschijnlijk een onbekend gebied is, start deze brochure met een situering van de Cordillera. Je kan deze situering ook altijd gebruiken als start van een Cordillerales of - avond. In het tweede deel worden zes uitdagingen van de boeren in de Cordillera geschetst: mijnbouw, grondbezit, groene revolutie, klimaatverandering, schending van de mensenrechten en vrijhandel. Bij elke uitdaging krijg je een situering, de verwijzing naar de filmfragmenten die over dit thema gaan en een uitgebreide infofiche. Dit gedeelte kan ook achtergrondinfo bieden bij de verschillende werkvormen.
4
8 inhoudsopgave
In deel drie krijg je uitleg over het werk van de partner organisaties van de Provincie Oost-Vlaanderen en Bevrijde Wereld in de Cordillera. Het vierde deel verzamelt de verschillende werkvormen. Bij elk aanbod wordt de duur aangeduid. Zo kan je zelf een eigen Cordillerales of -avond uitbouwen aan de hand van de korte of lange versie van de reportage ‘Radio Cordillera’. Welke versie je best gebruikt, wordt ook aangegeven bij de werkvorm. Het spelmateriaal vind je in bijlage. Dit dossier is zowel geschikt voor leerlingen uit het secundair onderwijs als volwassenen. Je kunt ermee aan de slag in een klaslokaal of een educatieve vereniging voor volwassenen. Als je dit dossier gebruikt in de derde graad van het secundair onderwijs, kan je werken aan de volgende vakoverschrijdende eindtermen: Uit context 4 (omgeving en duurzame ontwikkeling): • De leerlingen zoeken naar duurzame oplossingen om de lokale en globale leefomgeving te beïnvloeden en te verbeteren. Uit context 6 (de socio-economische samenleving): • De leerlingen toetsen de eigen opvatting aan de verschillende opvattingen over welzijn en de verdeling van welvaart. • De leerlingen zetten zich in voor de verbetering van het welzijn en de welvaart in de wereld. • De leerlingen geven kenmerken, mogelijke oorzaken en gevolgen van armoede aan.
› deel 1
che s i f a r g Geo van g n i r e u sit en a r e l l i d de Cor jnen de Filipi
º 15 minuten Benodigdheden: wereldkaart Aan de hand van de inleidende vragen, de tekst en de landfiche over de Cordillera kan je samen met de leerlingen of deelnemers de Cordillera en de Filipijnen situeren in de wereld. Inleidende vragen aan de hand van een wereldkaart: Waar vind je de Filipijnen? Eens je de Filipijnen gevonden hebt op de wereldkaart, weet je dan ook waar de Cordillera gelegen is?
Situering van de Cordillera De Cordillera is een bergstreek in het noorden van de Filipijnen, even groot als Vlaanderen, met voornamelijk rijst- en groenteproductie. De bergen van de Cordillera zijn zeer rijk aan ertsen en mineralen en voeden 6 grote waterstelsels op Luzon, het meest noordelijke eiland van de Filipijnen. Sinds de 20ste eeuw worden grote mijnbedrijven aangetrokken door deze rijke ondergrond. Hierdoor zijn veel problemen ontstaan. Boeren verliezen hun grond, rivieren worden vervuild. De bouw van grote dammen, ontbossing en de algemene klimaatverandering veroorzaken grote problemen. De jaarlijkse tropische stormen worden steeds gevaarlijker, droogtes duren langer en seizoenen zijn onvoorspelbaar geworden. De inheemse volkeren in de Cordillera, de Igorot (= volk uit de bergen) beschouwen het hoogland van de Cordillera als hun voorouderlijk domein. Hun leven is erg verbonden met het land. Eeuwenlang hanteerden ze het eenvoudige principe dat het land en de grond in goede staat moeten doorgegeven worden aan de volgende generaties. Ze gebruikten de grond lange tijd op collectieve basis en kenden geen eigendomstitels. Ze hebben een rijke traditie van duurzaam gebruik van natuurlijke rijkdom en legden bijvoorbeeld de zeer bekende rijstterrassen van Banaue aan (bekend als het 8ste wereldwonder) waarop al eeuwenlang inheemse rijstvariëteiten worden geteeld. Google deze naam maar eens om te zien hoe mooi dit is! De Cordilleraregio is door haar iets koeler klimaat lang de rijst- en groenteschuur van het land geweest. Maar daarin is langzamerhand verandering gekomen. De voorouderlijke gronden van de Igorot worden nu bedreigd, hetgeen de voedselzekerheid van de bevolking in de Cordillera in gevaar brengt.
5
8 inhoudsopgave
• Oppervlakte: 17.500 km2 (de grootte van Vlaanderen) • 6 provincies en één stad: Baguio City • Natuurlijke rijkdommen: enorme goud- en kopervoorraden, zilver en kobalt • Minder dan de helft van de regio is nog bedekt met wouden • Watervoorziening voor 6 belangrijke rivieren voor het grote noordelijke eiland Luzon
Baguio City
De bevolking • 1,7 miljoen inwoners • Bijna 1/5 leeft in Baguio City • 3/4 behoren tot de Igorot, de inheemse groepen in de Cordillera. Zij zijn onderverdeeld in volgende groepen: Apayao of Isneg, Tinggian, Kalinga, Bontoc, Kankanaey, Ibaloy, Ifugao en Bago Inkomen • 70% van de Filipijnse bevolking leeft onder de armoedegrens. De meeste van hen zijn boeren. Belangrijkste bron van inkomsten is landbouw (rijst en groenten) • Levensduurte voor een familie van 6: 1022 pesos per week. Het gemiddelde wekelijkse inkomen per familie: 446 pesos • Officieel minimumloon in de Cordillera (verschilt lichtjes van regio tot regio): 237 pesos in de industrie en diensten, 224 pesos in de landbouw (54 pesos = ongeveer 1 euro)
Nuttige bronnen met meer info over de Filipijnen: www.ibon.org
Wist je dat … ?
www.bulatlat.com
… de vlag van de Filipijnen iets zegt over de indeling van het land?
Wikipedia geeft ook degelijke links naar diverse websites van de Filipijnse overheid
De vlag symboliseert ‘de ziel van de Filipino en de liefde voor het vaderland.’
http://www.cpaphils.org Hier vind je goede verklaringen van de volksorganisaties en ngo’s over de laatste mijnramp in de Cordillera in november 2012, toen één van de dammen die de mijnafval tegenhoudt, barstte.
Het rode deel staat voor vaderlandsliefde. De witte driehoek symboliseert gelijkheid. De drie sterren in de uithoeken van de driehoek staan voor Luzon, de centrale eilandengroep Visayas en het eiland Mindanao in het zuiden. De zon en de acht stralen staan voor de provincies die als eerste de wapens tegen de Spanjaarden opnamen.
6
8 inhoudsopgave
www.karapatan.org http://cdpckordilyera.org Op deze site vind je meer info over de voedsel zekerheidsprojecten (en andere) en ook links naar videofragmenten uit het Oost-Vlaamse tv-journaal over het werk van CDPC, de partner van Solidagro en de Provincie Oost-Vlaanderen in de Cordillera.
› deel 2
ste k j i r g n Bela ngen uitdagi eren in voor bo illera de Cord 13 anno 20 uw 1. Mijnbo bezit 2. Grond ie e revolut 3. Groen ring tverande echten 4. Klimaa mensenr e d n a v ding 5. Schen ndel 6. Vrijha
7
8 inhoudsopgave
Uitdaging 1. Mijnbouw uw, mijnbo e d n e g e e “ We zijnwet weten dat onwzorden.” oest want n verw a d n e veld malig Eddy Du tage de repor it u k a a r Uitsp
Situering van de uitdaging ‘mijnbouw’ De bergen in de Cordillera zitten vol met koper, goud en zilver. Dat trekt grote buitenlandse mijnbouwbedrijven aan. De overheid, de grootste landeigenaar, leent de grond liever uit aan deze bedrijven dan aan de boeren. Sommige plaatsen zijn gepatenteerde mijnbouwgebieden. Dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen. In de Cordillera doen heel veel boeren als bijverdienste al jaren aan kleinschalige mijnbouw. Normaal doen ze dat in kleine tunnels en overleggen ze in de gemeenschap hoe de opbrengst verdeeld wordt. Ngo’s als CDPC ondersteunen de gemeenschappen om deze kleinschalige mijnbouw zo milieuvriendelijk mogelijk aan te pakken, zonder chemicaliën. Maar op sommige plekken, zoals in Mainit, beloven buitenlandse ondernemingen grof geld en materieel aan de boeren en wordt de hele berg, en dus ook veel landbouwgrond, afgegraven.
8
8 inhoudsopgave
Hoe wordt de uitdaging ‘mijnbouw’ in de reportage ter sprake gebracht? Filmfragment 1 (39:30-42:35)
foto: TFDP
Een boer uit Mainit werkt als bijverdienste in een kleine mijn: ‘Het is niet de overheid die hier komt kopen. Nochtans zouden we dat wel willen, zodat niet alles naar het buitenland zou gaan. De prijs is laag omdat alles nog moet getransporteerd worden. Soms krijgen we 3 euro voor een zak ertsen, soms minder. Dat hangt af van het gewicht. Ze zeggen dat de zakken naar China gaan. ’ (…) De mijnbouw gebeurt vaak op vruchtbare plaatsen waar vroeger gewassen groeiden. Zo gaat volgens Méring Dazon, activiste bij mensenrechtenorganisatie CPA, kostbare landbouwgrond verloren: ‘De boeren hebben zich laten overhalen door kapitalisten om hun dorp te laten ontginnen. De meerderheid is daar tegen, maar de bedrijven kopen hen om met geld en materiaal. Ze zetten zelfs het leger in om de mensen bang te maken. Wie zich verzet of te veel vragen stelt, wordt bestempeld als rebel, communist of landverrader.’ Met de opbrengst van
8
8
8
de mijn kopen de boeren goedkope geïmporteerde rijst. Hun eigen rijstvelden liggen er ondertussen verwaarloosd bij. De chemicaliën die ze gebruiken voor de mijnbouw, dumpen ze in de rivier. Filmfragment 2 (42:50-44:33) Hilda, boerin uit Bontoc, heeft een rijstveld vlak naast de Chicorivier: ‘Onze irrigatie komt van de rivier. De rivier is wel vervuild, maar we kunnen niet anders dan dit water gebruiken. Het is de enige bron van water voor onze rijstvelden.’ (…) Het winstbejag van sommigen zorgt voor gigantische problemen voor alle boerengemeenschappen langs de rivier.
INFOFICHE van de uitdaging ‘MIJNBOUW’ Mijnbouw op grote schaal startte in de Cordillera in 1903, door de Amerikaanse kolonisator. Tot dan toe waren er kleinschalige mijnen voor eigen gebruik in de inheemse gemeenschappen. In 1995 stemde het Filipijnse parlement de Mining Act. Voortaan konden buitenlandse mijnbouwondernemingen patenten nemen op delen van het land waar de ondergrond rijk is aan mineralen (vooral goud, koper, nikkel, chroom en magnesium). De bedrijven kregen de toestemming om de gemeenschappen die op het land woonden te onteigenen, zonder veel verplichtingen. Van vergoedingen via belastingen is er nauwelijks sprake, aangezien die zeer laag zijn voor mijnbedrijven. Voor goud bijvoorbeeld, bedraagt de ontginningstaks maximum 2%. In de Cordillera vroegen en kregen mijnbouwbedrijven uit de hele wereld massaal patenten. De bodem is hier erg rijk aan goud en koper. De oppervlakten van bijna hele provincies werden gepatenteerd. Cijfers van midden 2012 tonen aan dat de Filipijnse overheid voor datzelfde jaar meer dan 700 mijnactiviteiten, verspreid over het hele land, goedkeurde. Dit betreft 1,14 miljoen hectare land. In het jaarrapport 2012 van CDPC, de koepelorganisatie van verschillende ngo’s, is sprake van nieuwe agressieve mijnuitbatingen of exploraties, meestal door multinationale ondernemingen afkomstig uit de VS, Canada, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Japan en China. Zij sluiten partnerschappen af met grote lokale zakenlui die ingezet worden om bij de overheid te bemiddelen.
9
8 inhoudsopgave
Er zijn verschillende soorten grootschalige mijnbouw technieken, de 2 belangrijkste zijn: Ondergrondse mijnbouw: Vergelijkbaar met de steenkoolmijnen in België. Er worden tunnels gegraven van waaruit de ontginning start. Proefboringen en ondergrondse mijnbouw veroorzaken landverzakkingen en verstoren de ondergrondse waterhuishouding. Bovengrondse bulkmijnbouw: Met bulldozers wordt de hele berg afgegraven. Op die manier blijft er letterlijk niets over van het gebied. Deze techniek wordt meer en meer toegepast omdat de ondergrondse mijnbouw moeilijker en duurder is. Voor het filteren van het goud, zilver en koper uit het erts worden chemicaliën zoals cyanide en kwik gebruikt. Na het proces worden deze opgehoopt in grote afvalmeren. Op lange termijn maakt mijnbouw het gebied onbewoonbaar. Actieve mijnbouwbedrijven tasten de vruchtbaarheid van het land op verschillende manieren aan: • Grootschalige mijnbouw verwoest in vele gevallen de bergen tot er niets meer van over blijft: geen vegetatie meer, geen gemeenschappen meer … • De irrigatiesystemen in het berggebied die eeuwenlang geleden opgebouwd zijn, functioneren slechter aangezien het niveau van het water in de bodem wordt verstoord. • De enorm vervuilende productie met gebruik van cyanide en andere chemicaliën, vormt een enorm risico voor het milieu. Actieve mijnbouwondernemingen in de Cordillera zijn o.a.: Newmont Mining Company, Philex Mining Company, Atok-Big Wedge Mining Company, Gold Creek Mining Corporation, Ucab Mining Company, Itogon-Suyoc Resources Inc., Josep Rice et al. en Queensbury Mining and Development Corporation.
8
Wat doet CDPC, de partnerorganisatie van Bevrijde Wereld en van de provincie Oost-Vlaanderen, aan deze negatieve gevolgen van de grootschalige mijnbouw? CDPC verzamelt informatie rond bestaande grootschalige mijnen en hun invloed op de gemeenschappen en het milieu. Deze informatie wordt besproken met de volksorganisaties en binnen netwerken verspreid. Zo kunnen er gerichte acties op touw gezet worden. Door mediacampagnes wordt het brede publiek op de hoogte gebracht. De onderzoeksresultaten vormen ook een goede basis voor het lobbywerk bij de lokale overheden.
10 8 inhoudsopgave
Door onderhandelingen slaagde CDPC erin om een formele toezegging te verkrijgen van het provinciebestuur van Mountain Province om grootschalige mijnbouw van haar grondgebied te bannen. Mountain Province is één van de 6 provincies van de Cordillera. Verschillende plaatselijke besturen zijn hierin gevolgd, zoals de stad Tabuk in de provincie Kalinga. Daarnaast steunt CDPC, met hulp van Solidagro en de provincie Oost-Vlaanderen, de gemeenschappen om de kleinschalige mijnbouw zo milieuvriendelijk mogelijk aan te pakken, zonder gebruik van chemicaliën. Dit soort mijnbouw wordt sinds generaties gedaan als bijverdienste. Dat gebeurt in overleg met de gemeenschap die beslist hoeveel ontgonnen wordt en waarvoor de opbrengst zal gebruikt worden.
8
“ We kunn
Uitdaging 2. Grondbezit
e land va n niet anders n de ri dan he jk t en een deel va e boeren bew erken n de oo Want a gst af nders geven. hebben we gee Eddy Du n eten malig .” Uitsp raak uit
Situering van de uitdaging ‘grondbezit’ De grootgrondbezitters hebben de controle over de velden, de bedrijven, de economie en de politiek. Slechts 1 op de 7 boeren in de Filipijnen bezit zelf land. Het systeem van grootgrondbezit werd ingevoerd door de Spaanse kolonisatoren die grote hacienda’s maakten en met de lokale vooraanstaanden gingen samenwerken om het land te bewerken en het onder hen te verdelen. Zo ontstond de situatie dat sinds de onafhankelijkheid (1946) een 22-tal families alle macht in handen hebben, zowel op economisch als op politiek vlak. Gekende namen zijn: Cojuangco, Aquino, Arroyo … De grond in de Cordillera wordt vooral ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven. De helft van de grond heeft er een hellingsgraad van meer dan 50%. Dit maakt het land minder geschikt voor grootschalige landbouw en veeteelt. Landeigendom is reeds lang een conflict tussen de nationale overheid en de inheemse bevolking. De overheid promoot de ontginning van de natuurlijke rijkdommen ten koste van haar inheemse bevolking.
11 8 inhoudsopgave
de repor
tage
Hoe wordt de uitdaging ‘grondbezit’ in de reportage ter sprake gebracht? Filmfragment 1 (09:53-10:32) Ook als er militairen in de buurt zijn, moet Eddie Dumalig, boer uit Amatuagan, naar zijn veld. Zoals de meeste boeren in de Filipijnse Cordillera bewerkt hij het veld van iemand anders en moet hij een deel van de oogst afgeven aan de eigenaar. ‘We kunnen niet anders dan het land van rijke boeren bewerken. Want anders hebben we geen eten. Ik werk op het veld van mijn oom. Ik bewerk en onderhoud het.’ Filmfragment 2 (10:32-11:01) Ben Solang, CDPC: ‘De landeigenaars hebben de controle over de velden, de economie, de bedrijven en de politiek. Dat is één van de redenen waarom het landhervormingsplan van de overheid nooit gelukt is. Eigenlijk zijn ze er nooit echt mee begonnen.’ De grootste landeigenaar in de Cordillera is de overheid zelf, maar die leent de grond liever uit aan grote buitenlandse mijnbouwbedrijven dan aan de boeren. Zo is de provincie Abra gepatenteerd mijngebied. Dat betekent dat de grond op elk moment in beslag kan worden genomen. Vele boeren zijn dus bang om hun grond te verliezen.
8
INFOFICHE van de uitdaging ‘grondbezit’
Wist je dat … ? … de traditionele inheemse bevolking geen ‘grondbezit’ kent? De lokale inwoners in de Cordillera krijgen grond ‘in bruikleen’ en moeten de grond in goede staat aan de volgende generaties doorgeven.
Historische schets 1590 tot 1898 Spaanse overheersing – ontbossing De Filipijnen waren ruim 300 jaar lang een Spaanse kolonie. Handelaars voerden runderen in waarvoor ze graasland nodig hadden. Hiervoor werden grote stukken tropisch woud afgebrand. De houtindustrie kwam toen ook op gang. Zo bleef op het einde van de 19de eeuw nog maar 70% van de bossen over. 1898-1946 Amerikaanse periode – naar een exportgerichte economie Aan het eind van de Spaans-Amerikaanse oorlog, in 1898, kwamen de Filipijnen in Amerikaanse handen. In juli 1901 werd het militair bewind van de Amerikanen beëindigd en werd een burgerregering geïnstalleerd. Suiker en hennep werden naar de Verenigde Staten geëxporteerd, een voorbode van multinationals die er later mee voor zorgden dat de Filipijnse economie zich op het buitenland richtte.
anderen ze weinig aan de armoede in het land. Vooral president Ferdinand Marcos (1965-1985) was bezig met zichzelf te verrijken. De Filipijnen hebben sinds 1988 een landhervormingsprogramma lopen. Maar in de praktijk is er maar weinig land naar de kleine boeren gegaan. Slechts 3 van de 10 miljoen hectare landbouwgrond (in 1991 geregistreerd) werd tot nog toe verdeeld onder 2 miljoen, of ongeveer 1/5 van de Filipijnse boeren. 5,7 van de 10 miljoen hectare, bijna 60% dus, werd door de wet onttrokken aan het hervormingsprogramma. Het betreft hier vooral gronden van grote ondernemingen waarmee de overheid langdurige huurcontracten heeft (zoals bv met Dole en Del Monte die in Mindanao 220.000 hectare aan bananen- en ananasplantages uitbaten) en grote landeigenaars in de Filipijnse elite (zoals bv. de 30.000 hectare van Danding Cojuanco, de oom van de huidige president).
Wist je dat … ? … Dole en Del Monte samen 95% van de Filipijnse ananasproductie en 70% van de bananenproductie in handen hebben?
1946-nu De Filipijnen zijn onafhankelijk – buitenlandse investeerders – multinationals en landconversie
En wat wel werd verdeeld, konden de begunstigden vaak niet in bezit houden. Er was (en is) immers weinig ondersteuning voor de landbouw en de boeren werk(t)en zich daarom vaak in schulden. Vaak waren ze ook niet opgewassen tegen de voormalige eigenaars die met rechtszaken de grondverdeling met succes betwistten of met intimidatie en schendingen van de mensenrechten de boeren alsnog konden verdrijven.
Op 4 juli 1946 werd de Amerikaanse vlag gestreken en de Filipijnse gehesen. De Filipijnen worden onafhankelijk. Het regeringsmodel werd naar Amerikaans voorbeeld opgezet, met een centrale rol voor de president. Verder werd er belastingsvrije handel geregeld tussen beide landen en werd een wet aangenomen die in militaire bijstand aan de Filipijnen voorzag. De eerste Filipijnse presidenten schipperden tussen het nastreven van een onafhankelijke nationale ontwikkeling en het volgen van de adviezen van de Amerikanen. Landhervormingen bleven uit. In de daaropvolgende jaren bedienen presidenten zich van mooie woorden en beloften maar ver-
Een groeiende hinderpaal voor landverdeling is landconversie en landroof. Gronden die eerst in het landhervormingsprogramma waren opgenomen, worden nu door de overheid veranderd in woonzones, industriegebied of worden toegekend voor industriële landbouw (o.a. de productie van biobrandstoffen en veevoeder) of toeristische ontwikkeling. Tot nu toe gaat het over ongeveer 100.000 hectare, maar er staan grote huurcontracten in het vooruitzicht met ondernemingen uit onder andere China, Japan, Zuid Korea en de Verenigde Staten. Volgens onderzoeksrapporten van de International Land Coalition (http://www.landcoalition.org/cpl/CPL-synthesis-report)
12 8 inhoudsopgave
8
is ondertussen bijna 3,2 miljoen hectare (10% van het landoppervlak) het doelwit van een 30-tal buitenlandse investeerders in voedsel, biodiesel en commerciële landbouwgewassen zoals kokos en rubber. Het rapport vermeldt de Filipijnen in een groep van 11 landen waarin momenteel 70% van de landroof op wereldvlak geconcentreerd is. Voorts wordt melding gemaakt van de delicate verhouding tussen geschikte landbouwgrond en de snel toenemende bevolking. Het rapport ziet huurcontracten met buitenlandse ondernemers als een achterdeur voor grootgrondbezitters om te ontkomen aan landhervorming. Enkele voorbeelden om zicht te krijgen hoeveel grond er bewerkt wordt door buitenlandse bedrijven: Ter vergelijking: de oppervlakte van de provincie OostVlaanderen is 300.700 hectare (ha.) • Het Zuid-Koreaanse bedrijf Jeonan Feedsctock Ltd least 94.000 ha in Oost-Mindoro om maïs te telen. • Het Japanse bedrijf Pacific BioFields Corp least 400.000 ha gemeenschappelijke gronden en wouden in Pagudpud town in Noord-Ilocos voor kokosplantages • Het regeringsagentschap Philippine Agriculture Development and Commercial Corporation least 10.000 ha in Davao del Norte voor bananenplantages. De productie wordt uitgevoerd naar Bahrein en andere Golfstaten. En het beperkt zich niet tot grond: • Qatar least meer dan 100.000 ha in Filipijnse wateren voor visserij. En hoe zit het specifiek met het grondgebruik in de Cordillera? In de Cordillera wordt het land niet alleen ingenomen door grote mijnontginningsbedrijven, maar ook door energiereuzen die dammen bouwen. Dit gaat in tegen de visie van de plaatselijke inheemse volken over grondbezit: enkel de rijstvelden, de grond waarop een woning staat en tuin die er bij hoort, zijn privé-eigendom. (zie ook tekst: landgebruik en inheemse volkeren) De rest wordt collectief gebruikt door de inheemse groep en kan in sommige gevallen ook door andere inheemse groepen gebruikt worden.
13 8 inhoudsopgave
Onder President Marcos (ambtstermijn 1965 – 1986) werd het land bestuurlijk heringedeeld. De barangays (een dorp of een wijk) werden de kleinste bestuurlijke eenheid. De van oudsher onderhandelde territoriumgrenzen van de inheemse volkeren werden hierbij dikwijls over het hoofd gezien. Sommige barangays dienen een aanvraag in voor een eigendomscertificaat waardoor hun voorouderlijke gronden aan hen toegewezen kunnen worden, maar baseren zich daarvoor op gronden die hun territoria overschrijden. Dit verdeelt de inheemse volkeren en maakt hen zwak tegenover de grote problemen die de mijnbouw en het oprichten van dammen met zich meebrengen. Zich verenigen is belangrijk als je het moet opnemen tegen grote bedrijven die bovendien door de regering beschermd worden met leger en milities. In 1987 kon de inheemse bevolking aan de Chicorivier in Mountain Province het bouwen van een reuzendam voorkomen, na 20 jaar strijd tegen de militairen. Uit deze strijd groeide de Cordillera Peoples Alliance (CPA). Zij komen op voor de rechten van de inheemse bevolking. CPA is tegen de aanvraag van eigendomscertificaten voor land. Dit verdeelt de mensen en gaat in tegen het eeuwenoude principe: land is niet te koop, want het behoort niemand toe. Eenmaal er een landeigendomscertificaat is, kan er ook verkocht worden. Het is aanlokkelijk om grond te verkopen als je in grote armoede leeft of als je bedreigd wordt. Op die manier zouden grote mijnbedrijven op een legale manier aan grond kunnen komen. Hierdoor kunnen gemeenschappen van elkaar vervreemden. Tot hiertoe houdt de eenheid van inheemse volkeren binnen de CPA goed stand. Hun jaarlijkse bijeenkomst, waarvan sprake is in de film, vormt een belangrijk moment van verbroedering.
CPA is de koepel van basisorganisaties van de Cordillera, veelal inheemse boerenorganisaties maar ook vakbonden en organisaties van jongeren, studenten, vrouwen … Ook individuen kunnen lid zijn van CPA. CPA komt op voor de rechten van deze groepen in de Cordillera via thematische campagnes, publicaties en internationale netwerking/solidariteit.
8
Uitdaging 3. Groene revolutie “ De lan
dbouw soort er drugg s worden een ebrui raken kers. versl Z a e ze spa a rtele fd. En hoe n, hoe m wegz akken dieper eer in arm ze Chico oede. Medin ” av
Uitspra
an de organi satie M e repor ASIPAG tage
ak uit d
Situering van de uitdaging ‘groene revolutie’ Vroeger deden de inheemse volkeren in de Cordillera aan traditionele organische landbouw. Vijftig jaar geleden voerden de Filipijnen de eerste commerciële rijstsoorten in. Dat was het begin van de ‘Groene revolutie’. In heel Azië probeerden overheden toen een antwoord te vinden op de dreigende hongersnood. Door de genetische aanpassing van planten wou men de honger bestrijden. Echt groen was die Groene revolutie niet. De arme boeren zijn sindsdien alleen maar armer geworden. De agressieve promotie en verspreiding van de ‘veredelde commerciële’ rijstsoorten door de overheid, leidde uiteindelijk tot slechtere oogsten. Voor die veredelde rijst, ontwikkeld door de grote bedrijven, heb je immers chemische pesticiden en meststoffen nodig. De boeren moeten almaar meer van deze producten gebruiken om een degelijke oogst te garanderen. Zo raakt de grond snel uitgeput en steken boeren zich in de schulden. Wanneer de boeren terug hun traditionele rijstsoorten willen verbouwen, duurt het lang voordat de grond zich herstelt. Er kruipt veel tijd en werk in. Bovendien moeten de boeren het tijdens die overgangsperiode stellen met een lagere productie, hetgeen een serieuze hinderpaal is voor hen.
14 8 inhoudsopgave
Hoe wordt de uitdaging ‘groene revolutie’ in de reportage ter sprake gebracht? Filmfragment 1 (15:51-17:20) In Tabuk staan de velden vol commerciële hybride rijstsoorten. Johnny Igo, boer uit Tabuk: ‘Dit is SL8, een hybride rijstsoort. Voor elke hectare gebruiken we acht tot tien zakken pesticiden. Als de opbrengst niet goed is, gebruiken we meer.’ Hybride rijstsoorten zijn kruisingen tussen twee inteeltlijnen van een gewas, een soort bastaardrijst dus met betere genetische eigenschappen. Johnny Igo plant al twee jaar niets anders. Het levert hem een grote oogst op. Maar hybride rijst kan zichzelf niet voortplanten. Dus moet Johnny elk jaar opnieuw zaad kopen. En dat is erg duur. ‘We zouden graag zaden gebruiken waar geen pesticiden voor nodig zijn. Het zou goed zijn om geen chemicaliën te moeten gebruiken. Ik ben er zeker van dat het hele dorp me gelijk zou geven.’ Filmfragment 2 (17:21-17:57) Rogelio Polon, dorpsleider van Cabardan: ‘Voor de boeren blijft er amper iets over omdat ze zoveel schulden hebben. Er zijn er maar een paar die echt vooruitgang boeken. In onze taal heb je een gezegde: ‘Wat je op een dag
8
8
8
verdient, is net genoeg om van te koken’. Alle boeren in Tabuk moeten lenen bij de bank om zaden en meststoffen te kunnen betalen. De banken vragen woekerwinsten en wie niet meer kan afbetalen moet zijn veld verkopen. Het is het departement Landbouw dat hier de hybride gewassen destijds geïntroduceerd heeft. Filmfragment 3 (19:44-21:03) Chico Medina, coördinator van MASIPAG, een boerenorganisatie die ijvert voor organische landbouw: ‘Het International Rice Research Institute (IRRI) zegt dat technologie de oplossing is, maar in realiteit is landbouw meer dan technologie. De landbouwers die de IRRI-technologie en de veredelde rijstsoorten gebruiken, worden een soort druggebruikers. Ze raken verslaafd. En hoe meer ze spartelen, hoe dieper ze wegzakken in de armoede. (…) Het IRRI wil gewoon een grote opbrengst. Daarvoor gebruiken ze alle middelen die ze hebben. Uiteindelijk ontwikkelde het instituut een hele dure technologie die heel veel pesticiden vereist. Dat is buiten het bereik van de kleine boeren die zich in schulden werken om zaden en pesticiden te kopen. (…) Het gevolg hiervan is dat de controle over voedsel en landbouw in handen komt van grote bedrijven en niet meer in die van de boeren.’ Het IRRI wordt gesubsidieerd door de Filipijnse overheid en door verschillende private investeerders uit de agroindustrie, zoals Bayer, Monsanto, Pioneer en Syngenta. Dat zijn grote zaadproducenten die wereldwijd de hele zadenmarkt controleren. Boeren hebben hun voedselvoorziening niet langer in eigen handen. De grote bedrijven nemen de controle over. Lokale ngo’s noemen dit ontwikkelingsagressie: alleen de overheid en de multinationals worden er beter van.
15 8 inhoudsopgave
Filmfragment 4 (22:17-23:18) De overheid overtuigde Mac Galap, boer uit Tupaya, enkele jaren geleden om BT Corn te planten. Dat is genetisch gemanipuleerde maïs. Omdat het hele dorp meedeed, stemde hij toe. Maar nu kan hij de kosten amper betalen. ‘Vroeger stonden onze velden vol gewassen en gebruikten we zelfs geen chemicaliën. Nu houden we niets over, zeker niet als je kinderen naar school gaan. Voor 1 hectare kosten die producten ons 500 euro. Stel dat je 1.000 euro verdient. Doe daar 500 euro af. De rest heb je nodig voor je volgende oogst. Wat doe je dan met twee kinderen op school? Je hebt niet eens genoeg voor één semester.’ Filmfragment 5 (23:18-25:54) Benedict Tangid is de dorpsleider van Tupaya. Ook hij heeft moeite om zijn lening af te betalen. Zijn laatste oogst heeft hij niet verkocht omdat de prijs te laag was. Hij krijgt steeds meer last van zijn gezondheid. ‘Die chemicaliën die we sproeien, worden opgenomen in ons lichaam. Onze teennagels vallen uit. En er zijn nog verschillende andere gezondheidsproblemen. (…) Volgens mij is de overheid de schuldige. Ze hebben ons die gewassen zelf aangeraden. Waarom laten ze die bedrijven genetisch gemanipuleerde gewassen produceren? Nu komen ze ons vertellen ermee te stoppen. Maar waarom stoppen ze de bedrijven niet die deze producten vervaardigen? Ze wisten al de hele tijd welke gezondheidseffecten er waren.’
8
INFOFICHE van de uitdaging ‘groene revolutie’
Wist je dat … ? … in de Filipijnen ooit 4.000 traditionele rijst variëteiten bestonden? (MASIPAG bracht 1.313 van de 4.000 weer in omloop)
De traditionele landbouw is in handen van individuele boeren en vooral van sterke dorpsgemeenschappen. Binnen die gemeenschappen wordt een gezamenlijke kennis opgebouwd en doorgegeven. Deze landbouw is sterk met de cultuur en religie verweven. Er is een groot respect voor de natuur. De boeren kunnen voor hun eigen zaaigoed zorgen waardoor ze geen schulden moeten maken voor aankoop van zaden. Ze hebben een grote kennis van de natuur en van hun omgeving. 2. Het industriële landbouwsysteem
Hieronder bespreken we twee manieren om aan landbouw te doen: de traditionele en de industriële. De traditionele wordt nu ook dikwijls de ‘alternatieve’ landbouw genoemd. Het industriële systeem werd in de jaren 1970 ingevoerd. Men dacht dat het probleem van de honger in de wereld kon opgelost worden door hoogtechnologische beheersing en organisatie van de landbouw. Dit werd de ‘Groene revolutie’ genoemd. 1. Het traditionele landbouwsysteem Het traditionele landbouwsysteem vraagt veel arbeid om een klein stuk grond te bewerken. In de Filipijnen leven de boerenfamilies gemiddeld van iets minder dan 1 hectare grond. Deze levert een productiviteit op van 1 tot 3 ton rijst per jaar, afhankelijk van de inzet van trekdieren en van het aantal oogsten. Het is niet gemakkelijk om hiervan te overleven als de overheid hier niet in wil investeren en je moet opboksen tegen gemanipuleerde zaden en buitenlandse concurrentie. In dit systeem wordt geen gebruik gemaakt van chemische stoffen. De grond wordt bemest met planten- en dierenresten. Zo wordt het regenwater ook langer vastgehouden. Je krijgt een bodemstructuur die optimaal is voor de teelt. De zaden worden door de boeren zelf gereproduceerd en zijn goed afgestemd op de omgeving waarin ze gebruikt worden. Er ontstaat een biodiversiteit die beschermt tegen plagen en ziekten. In sommige dorpjes in de Cordillera proberen de boeren nog de traditionele rijstgewassen te kweken op een organische manier. Zo ook in Ligayan. Met hulp van CDPC legden de boeren een irrigatiesysteem aan dat zorgt voor het water op hun velden. Hierdoor hebben de boeren één extra oogst per jaar.
16 8 inhoudsopgave
Productiviteit en schaalvergroting door mechanisatie staan voorop in dit industriële systeem. Bij de hoogproductieve voedselrassen die in dit systeem gepromoot worden, moet kunstmest gebruikt worden. Dit verarmt de grond omdat er niet voor de nodige bodemstructuur en natuurlijke voedingsstoffen gezorgd wordt. De grond wordt zelfs verontreinigd door de chemische stoffen. Herbiciden tasten niet alleen de bodem aan, maar schakelen ook andere planten uit. Zo neemt de biodiversiteit af. Er wordt aan monocultuur gedaan op grote oppervlakten, met grootschalige irrigatie. Hierdoor ontstaat er gevaar voor verzilting van de grond. Deze neemt namelijk te veel zout op afkomstig van het irrigatiewater. Alle soorten water, behalve regenwater, bevatten zout. De inbreng van de ‘verbeterde’ zaden en de daarbij horende kunstmest en herbiciden in een systeem van kleinschalige landbouw, ontwricht de boerengemeenschappen. Rond 1980 merkten Filipijnse organisaties dat veel boeren in een schuldenspiraal waren terechtgekomen door jaarlijkse leningen bij geldschieters voor de aankoop van zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen. Migratie was dikwijls het gevolg. De boerengemeenschappen waren volledig afhankelijk geworden van de grote zaadbedrijven die door de overheid gepromoot werden. De kennis van de natuur verminderde. In het krijt staan, betekent ofwel migreren -na verkoop van het land- ofwel produceren volgens de voorwaarden van de schuldeisers. Groenteteelt, vroeger een goede bron van inkomsten in de Cordillera, is voor vele boeren nu verlieslatend. Eigen voedsel telen is er voor vele boeren niet meer bij. Op wereldvlak heeft de industriële landbouw het pleit gewonnen – voor het ogenblik althans – omwille van haar verwevenheid met de mechanismen van de wereldmarkt.
8
Wat doen de boeren eraan? De partners van Solidagro en van de provincie Oost-Vlaanderen promoten duurzame landbouw. Wat de productie van rijst, kleinvee en maïs betreft, vinden ze een goede bondgenoot in MASIPAG1. MASIPAG ontstond in de jaren 1980 na de vaststelling dat de kleine boeren enorm verarmd waren door de toepassing van principes van de industriële landbouw. MASIPAG is een initiatief van wetenschappers die samen met de boeren een alternatieve route uitbouwen om weer controle te krijgen over hun rijstproductie. Op die manier willen ze de boeren onafhankelijk maken van de plaatselijke en internationale zaadproducenten. Boeren die willen toetreden tot MASIPAG krijgen een opleiding. Zo kunnen ze zelf bijdragen aan de kennis van het selecteren van zaden die aangepast zijn aan hun specifieke omgeving. De boeren hebben op die manier zelf de zaadproductie in handen. Ze kunnen beroep doen op zaadbanken om aangepaste zaden te bekomen. Boeren worden dus zelf actoren bij het wetenschappelijk onderzoek. De kennis wordt gecentraliseerd en ter beschikking gesteld van boerengemeenschappen en organisaties in andere delen van het land. Het gaat niet enkel over de zaadproductie, maar ook over manieren van opslag. Er wordt ook onderzoek gedaan naar de omstandigheden waarin de rijst groeit en uiteindelijk de best mogelijke opbrengst geeft. Dit alles door het toepassen van natuurlijke landbouw en de ontwikkeling van alternatieve technologie. Dit gebeurt in ‘proefboerderijen’. Op die manier kon MASIPAG reeds 1.313 traditionele rijstvariëteiten weer in omloop brengen. Er zijn 563 boerengroepen actief. 38 niet-gouvernementele organisaties
(ngo’s) werken met hen samen en helpen deze praktijken te verspreiden. De boerengroepen ontwikkelen op hun beurt ook nieuwe aangepaste rijstvariëteiten. Momenteel passen al 30.000 à 40.000 Filipijnse boeren deze rijsttechnologie toe. In 2012 brachten vertegenwoordigers van de boerenorganisaties van de Cordillera een bezoek aan de nationale demonstratieboerderij van MASIPAG. Ondertussen zetten ze op basis van die kennis testvelden op in hun dorpen. Ook in de toekomst wordt een samenwerking met MASIPAG voorzien. Het initiatief slaat goed aan omdat boeren kennis doorgeven aan andere boeren en de boerengemeenschappen hun lot weer zelf in handen krijgen. Door het weer toepassen van de natuurlijke landbouwmethoden komen de boeren er sterker uit. De opbrengsten worden na verloop van tijd groter: de rijstaren worden dikker (tot 60 granen per aar) en het aantal rijstplanten per oppervlakte neemt toe, waardoor de opbrengsten met meer dan 40% stijgen. Hierdoor krijgen boeren de kans om rijst te verkopen en zo geld te verdienen om hun kinderen naar school te laten gaan. Daarenboven maken ze geen schulden meer en worden hun gronden weer vruchtbaar. Arme boeren die grond pachten, moeten werken volgens de beslissingen van de grondeigenaar. Die beslist in de meeste gevallen voor een snelle grote opbrengst en bezwijkt voor de propaganda rond industriële landbouw. Door bewustmakingscampagnes wil MASIPAG -in samenwerking met zo veel mogelijk organisaties en pleitbezorgers- ook de landeigenaren overtuigen. Het is echter duidelijk dat er enkel een duurzame oplossing zal komen als er ook een rechtvaardige grondherverdeling komt. Dat blijft een strijdpunt. Tot het zover is bepleiten Solidagro en de provincie Oost-Vlaanderen samen met de partners en de boerenorganisaties betere pachtvoorwaarden voor de arme boeren.
1. MASIPAG: Magsasaka at Siyentipiko Para sa Pag-Unlad ng Agrikultura / Farmers and Scientists in Partnership for Agriculture Development
17 8 inhoudsopgave
8
Uitdaging 4. Klimaatverandering n mer e an r a w v teeds hitte al s t d de de or “ Het wmer. Je voelnts tot 4 uur imn aar dat war rge ‘s mo eger was iddag. r u u 10 ro am dag. V ur in de n !” d i m a e u n 1 of 2 anger hitt f a n a l v 4 uur p Dat is Umna uit Buyag y m ortage m i J de rep t i u k aa Uitspr
Situering van de uitdaging ‘klimaatverandering’ Met klimaatverandering bedoelen we hier niet het natuurlijke veranderingsproces van de aarde, maar wel de variaties in weerpatronen die te wijten zijn aan menselijke activiteiten. De globale opwarming van de aarde wordt veroorzaakt door de toenemende broeikasgassen. Oorzaken hiervan zijn onder meer ontbossing en verbranding van fossiele brandstoffen. Ook de Cordillera viel ten prooi aan grootschalige ontbossing. Dit zorgde niet alleen voor een negatief effect op de bevoorrading van waterbronnen, maar droeg ook bij aan de erosie en de opwarming van de aarde. De Cordillera vormt de grens tussen verschillende stroomgebieden van het eiland Luzon. De grootste rivier is de Cagayan. Haar bekken bevloeit een gebied van 27.300 km2 doorheen 9 provincies en zorgt voor een enorme voorraad grondwater van 47.895 miljoen m3. Uitdroging van het bronnengebied kan dus catastrofale gevolgen op grote schaal hebben.
18 8 inhoudsopgave
Hoe wordt de uitdaging ‘klimaat verandering’ in de reportage ter sprake gebracht? Filmfragment 1 (32:15-34:09) Volgens Gini Buyac, boer uit Umnap, wordt het steeds warmer en warmer. ‘Je voelt de hitte van 10 uur ’s morgens tot 4 uur ’s middags. Vroeger was dat maar vanaf 1 of 2 uur ’s middags. Nu dus al 4 uur vroeger.’ Gini plant nog al zijn rijst op de traditionele manier. Hij weigert om commerciële rijst te planten. Toch voelt ook hij dat zijn oogst daalt: ‘Vroeger hadden we voldoende voedsel voor iedereen. Maar er zijn veel mensen bijgekomen en onze gewassen brengen minder op. Vroeger stonden de rijstbundels veel dikker. Nu zijn de plantjes zo schraal dat je de bundels gemakkelijk kan tellen. Ik ben er zeker van dat dat te maken heeft met de klimaatverandering. (…) En nu duiken er ook allerlei ziektes op waar we vroeger geen last van hadden. Zoals de kleine wormpjes die we ‘aplat’ noemen. Ze draaien de grond helemaal ondersteboven, zeker de pas aangeplante velden.’ Ook volgens Chico Medina, coördinator van MASIPAG, is de klimaatverandering volop aan de gang: ‘Klimaatverandering is niet op komst, het is er nu al. En de oogst zal dalen met 10 % voor elke graad dat het warmer wordt.’
8
INFOFICHE van de uitdaging ‘klimaatverandering’
Voorouderlijke gewoonten als oplossingen voor nieuwe problemen.
Door hun grote afhankelijkheid van de natuur zijn inheemse volken heel gevoelig voor de gevolgen van klimaatverandering. Zelf dragen ze door hun levenswijze, hun traditionele kennis en socio-politieke systemen goed zorg voor de natuur. 80% van de biodiversiteit van de aarde vindt men terug in territoria van de inheemse volkeren.
In Sagada, Mountain Province, heeft de Pidlisan stam de traditionele ‘lampisa-systeem’ terug in voege gebracht. De inheemse ouderen, die de cyclus van de rijstproductie beheren, selecteren bepaalde personen. Deze stamleden, ‘lampisa’ genoemd, verzekeren het dagelijks onderhoud van de irrigatiekanalen en de bevloeiing van de rijstvelden tijdens het droge seizoen. In een beurtrol werken zij een etmaal lang om te garanderen dat elk rijstveld in gelijke mate bevloeid wordt. In ruil voor hun diensten wordt hen 5% van de totale oogst gegeven. Op deze manier wordt het oogstverlies als gevolg van watergebrek (60 tot 80% in 2004) op een gemeenschappelijke wijze beperkt.
Een getuigenis van een dorpsoudste van de Guina-ang stam in de hoger gelegen gemeenschappen van de gemeente Bontoc in de Mountain Province, toont aan dat de gevolgen van de klimaatverandering merkbaar zijn voor de boeren en verstrekkende gevolgen hebben: “De dorpsoudsten begeleiden de rijstcyclus en geven aan wanneer rijst gezaaid, geplant en geoogst wordt. Normaal wordt de rijst in januari geplant. In juli-augustus is het oogsttijd. Aangezien er maar één rijstoogst per jaar is, worden op de rijstvelden zoete aardappelen geteeld van september tot oktober. Eind oktober worden de velden omgeploegd. Na een rustperiode wordt een nieuwe rijstcyclus aangevat met zaaien. Sinds een tiental jaar duren de droge periodes steeds langer. Daardoor kan enkel tussen maart en mei rijst geplant worden, in het regenseizoen. Die wordt dan in oktober geoogst. Hierdoor worden er geen zoete aardappelen geplant. Bovendien merkten de boeren dat de oogst kleiner en van mindere kwaliteit was. Ook was er een toename van plagen. Ratten en vogels plunderden de velden. Door extreme weersomstandigheden liepen de rijstvelden ook schade op aan de ommuringen. De herstellingen brachten onvoorziene kosten met zich mee. Veel rijstvelden werden dan ook verlaten. De waterschaarste leidde bovendien tot een toename van grensgeschillen tussen de gemeenschappen.”
19 8 inhoudsopgave
Zulke systemen kunnen één van de sleutels zijn om de impact van klimaatveranderingen op de kwetsbare inheemse volkeren aan te pakken. Daarom is het belangrijk om ze in stand te houden, te versterken en te promoten. Niet alleen om de gevolgen van de klimaatcrisis op te vangen, maar ook als antwoord op de toenemende druk die op de watervoorraden komt te staan. De vraag naar water wordt immers steeds groter. De toenemende bevolkingsgroei, de uitbreiding van bebouwing, toerisme en intensieve teelten zijn hier verantwoordelijk voor.
8
Uitdaging 5. Schending van mensenrechten “ De mensen
gaan niet omdat z e bang zij ver weg, n voor de militaire n. De sol d aten den zelfs da ken t dit een p roject is het rebe van llenlege r. Daardo heeft de o r bouw van de brug vertragin v eel g opgelo pen.”
Marcos Sa ndagan, b oer uit Ba Uitspraak u ngilo it de report age
Situering van de uitdaging ‘schending van mensenrechten’ Als we aan de schendingen van de mensenrechten denken, associëren we dit meestal spontaan met folteringen en fysieke en psychische geweldpleging. Deze overtredingen van mensenrechten komen echter dikwijls als laatste tot uiting, na het overtreden van een hele reeks andere rechten die eveneens opgenomen zijn in de Universele Verklaring van de Mensenrechten. Hier kan je ze raadplegen. Soms kunnen de boeren in de Cordillera dagenlang niet naar hun veld. Militairen maken immers jacht op rebellen. Het jaarrapport 2012 van de Filipijnse mensenrechtenorganisatie Karapatan wijst op de verslechtering van de situatie. Na een lichte verbetering vanaf 2007, mede ten gevolg van wereldwijd protest, is er weer sprake van regelrechte terreur. De huidige situatie is te wijten aan het programma ‘Oplan Bayanihan’ dat door huidig president Beningo Aquino in 2011 is opgestart. Dit plan voorziet in de medewerking van VS-militairen die op het terrein mee ingezet worden. De eerste fase van het ‘Oplan Bayanihan’, die einde 2013 afloopt, beoogt de afrekening met ‘de binnenlandse vijand’. Het mensenrechtenrapport stelt dan
20 8 inhoudsopgave
ook vast dat de terreur zich richt op het rebellenleger, het New Peoples Army (NPA) en op de organisaties die op legale wijze oppositie voeren tegen de erbarmelijke economische situatie in het land.
foto: Cat Alert
Waar in de reportage is er sprake van de uitdaging ‘schending van mensenrechten’? Filmfragment 1 (5:38-07:48) Irene Timbreza werkt voor de mensenrechtenorganisatie CPA: ‘De mensen zijn bang voor de militairen en voor de ‘Operatie Bayanihan’. Zo heet het plan van de overheid om alle tegenstanders van het regime uit de weg te ruimen. (…) Mensen vrezen echt voor hun leven omdat de militairen altijd gewapend zijn.’ (…) Irene strijdt al jaren voor de rechten van de boeren. En dat is niet zonder gevaar. Regelmatig worden leiders van de volksbewegingen ontvoerd of vermoord. ‘Ik krijg regelmatig dreigberichten van militairen, vooral van kolonel Posadas.’ In de Filipijnen werden sinds het aantreden van de vorige president meer dan 1.000 mensen vermoord. Meer dan 200 activisten verdwenen spoorloos.
8
8
8
De nieuwe president beloofde sociale hervormingen, maar daar is voorlopig weinig van te merken. Het moorden gaat gewoon door. Arme boeren in de bergdorpen blijven het grote slachtoffer van het overheidsbeleid.
INFOFICHE MENSENRECHTEN
Filmfragment 2 (07:48-08:20)
De Filipijnse regering voert onder leiding van de rijke elite een ontwikkelingsplan uit dat regelrecht ingaat tegen een ontwikkeling ‘van onderuit’ in het belang van de miljoenen armen. Door de doorgedreven privatisering van overheidsvoorzieningen, universiteiten en ziekenhuizen hebben armen hoe langer hoe minder toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en basisvoorzieningen als elektriciteit en water. Mensen uit sloppenwijken worden onder bedreiging verplaatst naar verafgelegen nieuwe woonplaatsen waar geen werk is. Verder wordt alles in het werk gesteld om buitenlandse mijn-, houtkap- en landbouwbedrijven ongehinderd toegang te verlenen tot het grondgebied, onder bescherming van speciaal hiervoor opgericht militaire eenheden. Bergen worden afgegraven, bronnen komen droog te staan door houtkap op grote schaal, gebieden worden ingepalmd voor grootschalige landbouw of worden voorbestemd voor het bouwen van zeer grote dammen. Mensen worden uit hun dorp verdreven. Iedereen die zich hiertegen verzet, is verdacht en riskeert op een zwarte lijst te komen.
Ben Solang van CDPC: ‘Het effect van militarisering zijn meestal mensenrechtenschendingen. Wat meestal niet vermeld wordt, is het effect op voedselzekerheid. De boeren in de bergdorpen zijn één met hun rijstvelden, met hun tuin en het bos. Als je hun bewegingsvrijheid zelfs maar één dag aan banden legt, dan heeft dat effect op hun oogst.’ Filmfragment 3 (35:35-37:23) Soms kunnen de boeren dagenlang niet naar hun veld. Niet alleen het klimaat speelt hen parten. Militairen maken er jacht op rebellen. Rijstvelden liggen vaak hoog in de bergen. Om er te geraken hebben de boeren een brug aangelegd over de rivier. Marcos Sandagan, boer uit Bangilo: ‘De mensen gaan niet ver weg omdat ze bang zijn van de militairen. De soldaten denken zelfs dat deze brug een project is van het rebellenleger. Daardoor heeft de bouw van de brug veel vertraging opgelopen.’ De brug werd gebouwd met hulp van CDPC. De militairen verdenken de ngo’s ervan dat ze lid zijn van het rebellenleger, en dus zijn ook de boeren zelf verdacht. Mike, gemeenteraadslid in Bulo, bevestigt dat de overheid een groot wantrouwen koestert tegenover hulporganisaties, zeker als daar buitenlanders bij zijn: ‘Dat zeggen ze recht in je gezicht: dat je lid bent van het rebellenleger. Ik heb het zelf meegemaakt dat een politieman tegen mij zei: ‘Waarom werk je samen met die ngo’s? Je weet toch dat dat de ondergrondse beweging is van het rebellenleger? Eerst komen ze helpen en dan brengen ze mitrailleurs. Ik snap niet waarom ze dat zeggen.’ Filmfragment 4 (46:37-47:15) Er moet geoogst worden maar er hangen nog steeds militairen rond. De boeren zijn bang. Caesar Ginanghan en Modest Hangoy, boeren uit Gumhang: ‘Vroeger liepen hier ook veel soldaten rond, maar na de hinderlaag van de rebellen is hun aantal toegenomen. Volgens hen zijn wij hier allemaal lid van het rebellenleger. We vragen dan of ze ons al met wapens hebben zien rondlopen. Dan zouden we hun vijanden zijn. Maar wij zijn gewone burgers die samenwerken met een ngo.’
21 8 inhoudsopgave
Welke mensenrechten worden niet gerespecteerd in de Filipijnen?
Het is dan ook niet te verwonderen dat dit ‘ontwikkelingsplan’ zich in de cijfers over de mensenrechtenschendingen weerspiegelt. Volgens het jaarrapport 2012 van de Filipijnse mensenrechtenorganisatie Karapatan werden 77 boeren buitenrechtelijk gedood in de periode juli 2010 – december 2012. Na operaties door legereenheden of paramilitaire groeperingen, al dan niet bijgestaan of gedoogd door de politie, werden in dezelfde periode 11 boeren als vermist opgegeven. Inheemsen worden eveneens geviseerd en komen op de tweede plaats met 25 buitenrechtelijk gedode personen en 1 vermiste. Voor dezelfde periode werden de volgende onthutsende cijfers opgetekend: 30.260 slachtoffers van ontruiming van dorpen en sloppenwijken. Het gaat hierbij om inheemse gemeenschappen, vooral in het zuiden van de Filipijnen. Ze moesten hun woongebied ontvluchten en elders een schuilplaats zoeken wegens bombardementen of wegens invasie van zogenaamde ‘vredes- en ontwikkelingsteams’ van het leger of van door het leger goedgekeurde paramilitaire eenheden.
8
In gemilitariseerde gebieden werden 27.308 personen het slachtoffer van bedreigingen, folteringen, intimidatie of willekeurige schietpartijen: • 23.792 mensen werden op één of andere manier slachtoffer door bezetting van openbare voorzieningen door het leger, zoals o.a. scholen, gezondheidsposten enz. • 167 mensen werden ingeschakeld voor dwangarbeid of om tegen hun wil taken voor het leger uit te voeren. • 296 personen werden bij operaties van de politie of militairen als gids of levend schild gebruikt. • 47 mensen moesten een bekentenis ondertekenen dat ze tot het rebellenleger behoren en zich overgeven. Dit gebeurt onder dwang of na foltering. Meestal worden lokale leiders van organisaties en stafleden van ngo’s geviseerd. In de Cordillera was dat het geval voor Jude Baggo, algemeen secretaris van de Cordillera Human Rights Alliance-Karapatan (CHRA). Hij werd door het leger verweten ‘het brein van het NPA te zijn’ (New People’s Army). Het bleek echter dat hij niet de enige was die door het leger belasterd werd want er dook een lijst op waarop 27 andere mensen vermeld stonden: ngo-stafleden en boerenleiders, maar ook enkele lokale overheidsambtenaren. Het leger wil het verzet tegen geplande mijnprojecten in de kiem smoren. Ze beschuldigen de ngo-stafleden, boerenleiders en ambtenaren er valselijk van lid te zijn van het gewapend verzet.
Verzet tegen de mensenrechtenschendingen Op 25 juni 2012 werd in Zuid-Tagalog door Save Bondoc Peninsula Movement (SBPM) een campagne opgestart voor de terugtrekking van militaire troepen en voor de steun aan de slachtoffers van de militarisering. Vanuit Zuid-Tagalog en Mindanao werden op 10 december 2012, de Internationale dag van de mensenrechten, succesvolle marsen georganiseerd die elkaar ontmoetten in de hoofdstad Manilla. Op 10 december is er jaarlijks een internationale actiedag, ’Stop the Killings’, die in België doorgaat in Brussel: www.stopthekillings.be Ook in 2012 werd ‘Stop the Killings’ opgericht. Een netwerk als antwoord op de vele aanvallen tegen tribale leiders die opkomen tegen de onteigening en de verwoesting van de voorouderlijke gronden. Er is ook een actieve beweging voor de vrijlating van alle politieke gevangenen.
Sommige volksleiders worden daarom gearresteerd op beschuldiging van moord. Anderen worden op een ‘hitlijst’ gezet om vermoord te worden door paramilitairen of huurlingen.
22 8 inhoudsopgave
8
Uitdaging 6. Vrijhandel de t aan hogen ze e i n er ten oduc rkopen, v vragen r p e ve nz Ze we o delaars gen. en die ze n s i l n A e “ ssenhan onze l esticid el aan p w op tu rest est op de eten dus t n i o r de k int en. We m o o n r da ve tie ns le n.” anisa o g r n o a n a pe ere erko de bo n a v r hen v te it voorz , w e g rtage an e repo Pio D d t i u aak Uitspr
Situering van de uitdaging ‘VRIJHANDEL’ Sinds 1995 zijn de Filipijnen lid van de WTO (World Trade Organisation) of de Wereldhandelsorganisatie. Haar basisfilosofie is dat internationale handel de snelste manier is om de wereld welvarender te maken. De WTO hanteert geen minimumstandaarden voor werkgelegenheid, mensen- en sociale rechten. Sinds de invoering van vrijhandel in de Filipijnen door de WTO, is het er voor de boeren niet gemakkelijker op geworden om hun producten met winst te verkopen. Om te overleven moeten de boeren op de markt geraken met hun producten. De dichtstbijzijnde markt ligt vaak op vele uren reizen afstand. De meeste boeren hebben zelf geen vervoer om daar te geraken. En dus moeten ze beroep doen op ‘middlemen’, tussenhandelaars die de producten van de boeren op de markt gaan verkopen. De ‘middlemen’ verdienen zelf goed aan hun handeltje. Op de markt krijgen ze vaak tien keer meer dan wat ze zelf betaald hebben. Het zijn zij die bepalen welke groenten de boeren moeten kweken en ze verkopen hen ook de pesticiden die ze moeten gebruiken. De boeren zijn volledig afhankelijk van hen.
23 8 inhoudsopgave
Waar in de reportage wordt ‘vrijhandel ‘ ter sprake gebracht? Filmfragment 1 (48:06-50:17) Militairen of niet, om te overleven moeten de boeren met hun producten op de markt geraken. De dichtstbijzijnde markt ligt 300 kilometer verderop en de meeste boeren hebben zelf geen vervoer om daar te geraken. Dus moeten ze beroep doen op ‘middlemen’, zakenmensen die de producten van de boeren op de markt gaan verkopen. (…) De middlemen verdienen zelf goed aan hun handeltje. Op de markt krijgen ze vaak tien keer meer dan wat ze zelf betaald hebben. Het zijn zij die bepalen welke groenten de boeren moeten kweken en ze verkopen hen ook de pesticiden die ze moeten gebruiken. De boeren zijn volledig afhankelijk van hen. (…) Pio Dangew, lid van de boerenorganisatie in Gumhang: ‘Als we onze producten niet aan de ‘middlemen’ verkopen, verhogen ze de intrest op onze leningen. Ze vragen dan ook intrest voor de pesticiden die ze aan ons leveren. We moeten dus wel aan hen verkopen. De boeren worden door hen gecontroleerd.’ Verschillende boeren kunnen hun lening aan de ‘middlemen’ niet betalen. Ze moeten dan hun veld verkopen. Zo worden
8
8
8
ook zij landloze boeren. Dan hebben ze niet alleen geen inkomsten meer, maar ook geen eten. Filmfragment 2 (51:02-51:40) Om extra voedsel te hebben, planten de boeren fruitbomen, koffie en bonen. Rosemary Waling, boerin uit Gumhang, selecteert de mooiste bonen om te verkopen: ‘We verkopen de bonen tegen elke prijs, ook als die laag is. Als niemand ze wil kopen op de markt, dan moeten we ze bij het vuilnis dumpen. We kunnen dus niet anders dan ze tegen een lage prijs verkopen aan de ‘middlemen’. Anders is het allemaal voor niets geweest.’ Filmfragment 3 (53:15-53:50) In de haven van Manilla komen elke dag duizenden containers binnen vol goedkope rijst en groenten uit China en Vietnam. Daardoor is de prijs op de markt zo laag dat de Filipijnse boeren hun eigen gewassen nog amper verkocht krijgen. Ben Solang van CDPC: ‘Ze worden hier niet geïmporteerd, ze worden gewoon gedumpt op de lokale markten. De prijs voor opbrengstgewassen en groenten is dus erg laag. Een hele hoop boeren uit Benguet en Mountain Province hebben daar al over geklaagd, maar ze blijven de markt overspoelen.’
INFOFICHE ‘VRIJHANDEL’ Het lidmaatschap van de Wereldhandelsorganisatie (World Trade Organization) in 1995 heeft voor de Filipijnen heel wat gevolgen gehad voor de import en export van landbouwproducten. In de film is er sprake van de import van groenten. Vóór 1995 kon de Filipijnse regering de lokale producenten van groenten en fruit beschermen door invoerquota in te stellen op producten uit het buitenland. Dit wil zeggen dat per soort groenten en fruit vastgesteld werd hoeveel er maximaal binnen een bepaalde periode het land mocht binnenkomen. Op die manier kon de binnenlandse productie voor een rechtvaardige prijs op de lokale markt verhandeld worden.
24 8 inhoudsopgave
Sinds 1995 zijn die quotaregelingen voor de bescherming van de binnenlandse markt echter afgeschaft. Ingevoerde goedkopere groenten en fruit uit China, Australië, Nieuw Zeeland en Nederland hebben de lokale productie ernstig aangetast, niet alleen van groenten en fruit, maar ook die van rijst, mais en kippen. Anderzijds pasten de Verenigde Staten, Australië en Europa de handelsverdragen zelf niet toe door de invoerrechten voor Filipijnse tonijn en bananen niet op te heffen. Deze ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat het land meer afhankelijk werd van het invoeren van haar eigen voedsel en hiervoor nog meer dan voorheen moest steunen op de productie en uitvoer van andere landbouwproducten zoals kokos, bananen, ananas, suiker en garnalen. Dit zijn producten waarvan de prijs wordt bepaald door de wereldmarktmechanismen. De kleine Filipijnse boer bleef achter als verliezer, de grote bedrijven en handelaars als winnaar. Dit onevenwicht wordt nog verder in de hand gewerkt door de toenemende controle van grote buitenlandse firma’s over Filipijnse landbouwgronden. Zij bepalen welke producten er verbouwd zullen worden voor de uitvoer. De procedures om gronden te leasen, uit te baten en oogsten te exporteren worden ook door de WTO bepaald. De boerenvakbond KMP pleit daarom samen met andere actoren voor de terugtrekking van de Filipijnen uit de WTO. Dit is de enige weg naar een Filipijnse landbouw die het land kan voeden. Het ontwikkelen van een sterke Filipijnse landbouw is onmogelijk zolang het land als lid van de WTO de WTO-regels moet toepassen. De grootmachten binnen de WTO leggen hun wil op en eisen een volledig vrije toegang tot de ontwikkelingslanden. Ze schermen zichzelf af en subsidiëren hun boeren, waardoor een ongelijke concurrentie ontstaat met het Zuiden.
8
› deel 3
van k r e w Het ro, g a d i l o S cie n i v o r P de eren d n a a l V Oost- artners en hun p dillera r in de Co
Solidagro en de Provincie Oost-Vlaanderen werken in de Cordillera nauw samen met het Center for Development Programs in the Cordillera (CDPC). Deze lokale organisatie heeft niet alleen eigen projecten rond voedselzekerheid en duurzame landbouw, maar is ook een netwerk van ngo’s die werken rond gezondheidszorg, arbeid, mensenrechten en rechten van inheemse volkeren. Het partnerschap tussen CDPC, de Provincie Oost-Vlaanderen en Solidagro viert al bijna haar 20-jarig bestaan. Al die jaren werden de werking en talloze projecten van CDPC en haar leden ondersteund. Maar wat houdt dit concreet in?
Betere voedsel- en watervoorziening Ervoor zorgen dat de armste boerengemeenschappen voldoende en gezonde voeding op tafel kunnen zetten, dat is de rode draad doorheen de projecten die Solidagro ondersteunt in het Zuiden. Zo ook in de Cordillera. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Omdat de streek erg bergachtig is, is het moeilijk om geschikte landbouwgrond te vinden. Amper 9% van de totale oppervlakte komt hiervoor in aanmerking. En dat is niet het enige probleem. Veel goede landbouwgrond wordt in beslag genomen voor mijnbouw of werd onvruchtbaar door ontbossing en het gedwongen gebruik van schadelijke meststoffen. Bovendien geven tussenhandelaren de boeren belachelijk lage prijzen voor hun oogst, om die dan door te verkopen met grote winst. Om de boeren vooruit te helpen, zorgt CDPC ervoor dat zij hun eigen boontjes beter kunnen doppen. Zo krijgen ze een opleiding om de landbouw en veeteelt gevarieerder te maken. In plaats van te focussen op één product, leren ze hoe ze tegelijkertijd ook rijst, groenten, maïs, zoete aardappelen of suikerriet kunnen telen. Ook
25 8 inhoudsopgave
het kweken van kippen of varkens kan een welkom extra inkomen opleveren. De boeren maken daarnaast kennis met biologische methodes om de vruchtbaarheid van de grond te verbeteren. Zo moeten ze minder geld uitgeven voor meststoffen. De aanleg van irrigatiesystemen zorgt ervoor dat er een grote oppervlakte kan bewerkt worden, meerdere keren per jaar zelfs. De inbreng van allerlei landbouwmateriaal, zoals ploegen of rijstmolens en vernieuwde technieken, zoals een rijstdroger (voor rijst en andere producten zoals koffie), een molen op pedaalkracht of een houtbesparend kookvuur, maken dat het werk van de boer efficiënter wordt. Maar zelfvoorziening alleen is niet voldoende. Er moet ook geld zijn om aanvullende voeding te kopen, of voor medische zorgen, of voor de school van de kinderen. In de Cordillera kan dat door aan kleinschalige mijnbouw te doen. De bergen zitten er vol ertsen zoals goud, zilver en koper. Keerzijde van de medaille is dat het mijnwerk gevaarlijk en ongezond is. Er worden zeer giftige stoffen zoals cyanide en kwik gebruikt om het goud van het gesteente te scheiden. Daarom werkt CDPC aan milieuvriendelijke technieken om dit tegen te gaan. Roger Camps, Solidagro: ‘Als ngo proberen we goed met de gemeenschappen te overleggen. Niet alleen om na te gaan wat de problemen zijn,maar ook hoe we daar gezamenlijk en op een duurzame manier aan kunnen werken. Door rekening te houden met het milieu, zorgen we ook voor de voedselzekerheid in de gemeenschappen. Want hun leven hangt nog altijd af van het voedsel dat ze kweken.’ Via al deze projecten worden jaarlijks gemiddeld ruim 500 gezinnen (3.000 personen) ondersteund. Deze hulp brengt heel concrete veranderingen teweeg in hun dagelijks leven. Vanaf nu krijgen al deze families gezond voedsel op hun bord.
Gezondheidszorg Bij een goede gezondheid komt meer kijken dan degelijke voeding. Als je ziek bent, moet je naar de dokter kunnen. Maar in de afgelegen gebieden waar deze boeren wonen, zijn geen dokters. Ze hebben vaak ook geen geld om in de stad naar de dokter te kunnen. Daarom zette CDPC ook projecten op rond gezondheidszorg. In afgelegen dorpen worden gezondheidscomités opgericht. Lokale mensen krijgen een EHBO-opleiding en leren hoe ze minder ernstige ziektes kunnen herkennen en behandelen. Zieken die gespecialiseerde zorg nodig hebben, kunnen rekenen op de medische missies die vanuit de stad georganiseerd worden. Als dat nodig is, kunnen zij via deze artsen en studenten ook betere verzorging krijgen in de stad. Doorheen de jaren werd een netwerk van zo’n 100 artsen uitgebouwd die hun diensten hiervoor aanbieden. Bijkomend voordeel is dat deze studenten en artsen uit de stad zo aan den lijve ondervinden hoe slecht het gesteld is met de gezondheidszorg op het platteland. Op die manier worden ze aangemoedigd om zich in te zetten om hier verandering in te brengen
Samen sterk voor rechten In de loop van het partnerschap zijn voor zo’n 80.000 mensen de levensomstandigheden er enorm op vooruitgegaan. Dit aantal is een schatting van alle directe begunstigden van het programma van Solidagro in de Cordillera sinds 1994. Niet alleen hun gezondheid ging erop vooruit, maar ook de infrastructuur en hun situatie op gebied van voedselzekerheid. Ook werd er noodhulp verstrekt. Mensen helpen is één ding, maar minstens even belangrijk is dat mensen moeten leren om zichzelf te behelpen, samen met de andere leden van hun gemeenschap. Want samen sta je sterker. Daarom stimuleren Solidagro en haar partnerorganisaties de boeren om zich te verenigen in coöperaties. Samen beheren ze zaadbanken, rijstvelden, rijstmolens … Alle leden van de coöperatie mogen van de infrastructuur en materiaal gebruik maken. Samen kunnen de boeren materialen en diensten aanschaffen die ze zich alleen niet kunnen veroorloven. Naast dit economisch voordeel, zorgt een gezamenlijk beheer van materiaal, gronden of vee voor een grotere solidariteit en betrokkenheid. De besluitvorming binnen een coöperatie wordt op een democratische manier aangepakt. Belangrijke beslissingen worden door alle leden samen genomen.
26 8 inhoudsopgave
Lokale boeren-, vrouwen- of jongerenorganisaties staan nog een trapje hoger dan de coöperaties. Op 20 jaar tijd is hun aantal gegroeid van 70 tot 326, verspreid over de 75 gemeenten van de Cordillera-regio. In hun schoot wordt beslist welke projecten opgestart worden, welke rol iedereen toebedeeld krijgt en hoe de voordelen verdeeld worden binnen de gemeenschap. Maar het blijft daar niet bij. Voedsel en gezondheid zijn immers geen gunst, maar een recht. En dus komen de basisorganisaties op voor die rechten, om ze van de overheid af te dwingen. Veelal wordt er actie gevoerd rond concrete thema’s en problemen. Eén van de belangrijkste is uiteraard de grootschalige mijnbouw. Waar er dergelijke mijnbouwactiviteiten zijn worden de gevolgen ervan voor mens en milieu grondig onderzocht door CDPC. De resultaten worden besproken met de bevolking via de basisorganisaties. Op basis van deze bevindingen worden campagnes opgezet. Via de media en allerlei netwerken bereikt CDPC het grote publiek. Er worden ook conferenties georganiseerd om meer steun te krijgen voor de eisen van de bevolking. Bovendien wordt er overleg gepleegd met overheden om veranderingen af te dwingen. Indien nodig worden er acties georganiseerd (piketten, betogingen…). Maar nog belangrijker misschien is de preventieve actie: het tegengaan van nieuwe mijnbouwprojecten. Men probeert de lokale overheden ervan te overtuigen om geen projecten toe te staan op hun grondgebied. En met succes, want ondertussen hebben al één provincie en verschillende gemeenten van de Cordillera een dergelijke ‘ban op mijnbouw’ ingesteld, tegen de wil en het beleid van de nationale overheid in. Een andere heikele zaak is de klimaatverandering. Er wordt veldonderzoek gedaan naar de gevolgen ervan voor o.a. de landbouw, er wordt onderzocht met welke duurzame methodes de boeren zich hier kunnen aan aanpassen. Irrigatie en heraanleg en bescherming van waterwingebieden zijn hierbij, door de toenemende onvoorspelbaarheid van de seizoenen, de topprioriteiten. Maar ook aan de kant van het bestrijden van de oorzaken van klimaatverandering wordt werk geleverd. Zo zijn de partners actief in netwerken die pleiten tegen ontbossing, een probleem waar sommige gebieden van de Cordillera sterk onder te lijden hebben gehad tijdens het bewind van dictator Marcos, en daar nog altijd de gevolgen van dragen. En dan zijn er ook nog de vele schendingen van de mensen rechten. Lokale boerenleiders, politici en zelfs ngo-medewerkers zijn geregeld het doelwit van intimi-
datie, geweld en zelfs moord. Schuldigen worden zelden gevonden, laat staan gestraft, en doorgaans wijzen de feiten op betrokkenheid van legereenheden. De Cordillera Human Rights Alliance (CHRA), een lidorganisatie van CDPC, klaagt al deze zaken aan. Belangrijk hier is ook de internationale steun: zo hebben de Provincie OostVlaanderen en Solidagro al gevallen van mensenrechtenschendingen in de Cordillera aangekaart op politiek niveau in België en de Filipijnen, in de hoop dat hierdoor het onderzoek naar de schuldigen opgedreven wordt en erger vermeden kan worden.
Met hulp van het partnerschap krijgen de lokale organisaties steeds meer greep op het lokale beleid. Zo is het totaal aantal verkozen dorps- of gemeenteraadsleden uit basisorganisaties al gestegen van 20 naar 113. Maar de partners houden het ook niet bij lokaal beleidswerk. CPA en CDPC zijn immers ook actief in nationale koepels en federaties én op het internationale vlak, in o.a. het Permanent Forum voor Inheemse Volkeren van de Verenigde Naties en in verschillende internationale netwerken voor inheemse rechten, mensenrechten en klimaatverandering. Op die manier dragen zij hun steentje bij aan de wereldwijde strijd voor al deze rechten.
Interview met Jimmy Khayog, voorzitter van CDPC, de Filipijnse partner van Solidagro. ‘Inheemse volkeren zijn makkelijke prooi voor mijnbouwbedrijven’ Met welke problemen worden de boeren in de Cordillera geconfronteerd? De Cordillera is rijk aan natuurlijke rijkdommen. Boeren worden van hun land verjaagd om plaats te ruimen voor industriële mijnbouw of damprojecten. De weinige landbouwgrond die nog overblijft, wordt ofwel vervuild door de mijnbouw, of is uitgeput door het gedwongen gebruik van chemische meststoffen voor hybride ‘hoge opbrengst’- variëteiten van landbouwgewassen. Wat doet CDPC hieraan? CDPC (Center for Development Programs in the Cordillera) probeert de boeren weerbaarder te maken. Ze steunt hen om opnieuw lokale variëteiten te telen en helpt hen om zich beter te organiseren, o.a. door het opzetten van boerenorganisaties en leiderschapsvorming. CDPC is ook een koepelorganisatie voor 10 andere ngo’s in de regio die samen 326 basisorganisaties steunen. Deze zijn op uiteenlopende gebieden actief, waaronder gezondheid en het verdedigen van de basisrechten van inheemse volkeren. Dat laatste is vooral het terrein van CPA (Cordillera People’s Alliance) die alle basisorganisaties verenigt en verantwoordelijk is voor het politieke luik. Waarom is het nodig om op te komen voor de rechten van inheemse volkeren? De inheemse volkeren, de Igorot, worden van oudsher gediscrimineerd. Zo krijgen ze bijvoorbeeld minder budget van de overheid voor sociale diensten etc. De overheid doet ook niets om de exploitatie van de grond te stoppen.
27 8 inhoudsopgave
Twee derde van het grondgebied van de Cordillera komt in aanmerking voor mijnexploitatie. De Igorot hebben geen eigendomscertificaten van het land dat ze al generaties lang bewerken en vormen daardoor een makkelijke prooi. Hoe wordt deze problematiek aangekaart? We organiseren conferenties, vragen media-aandacht, hebben zelf een weekblad en een radiostation opgericht en zetten informatiebijeenkomsten op in de gemeenschappen. We gaan ook in dialoog met de lokale overheid. Met succes: verschillende gemeentelijke overheden en provincieraden hebben al een resolutie uitgevaardigd die bepaalt dat er geen mijnbouw mag komen op hun grondgebied. Uit CPA groeide ook een politieke partij, KATRIBU, die opkomt bij de nationale verkiezingen. Is er weerstand tegen het verzet van de Igorot? Ja, het leger voelt zich bedreigd door te sterke volksbewegingen. Ze bestempelen ook de medewerkers van ngo’s al gauw als rebellen.We hebben een ‘hitlist’ van het leger in handen gekregen waarop de namen van 2 CDPC-stafleden staan en 2 personeelsleden van lidorganisaties. Deze mensen lopen groot gevaar. Verdwijningen en executies komen vaak voor. We brachten deze zaak daarom in de media en kregen ook steun uit België. De provinciegouverneur van Oost-Vlaanderen kaartte de zaak aan bij de Belgische ambassade in de Filipijnen en bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ik bracht samen met hem ook een bezoek aan de Filipijnse ambassade in België die beloofde om dit op te nemen met de Filipijnse regering.
› deel 4
rmen o v k r e W Onderstaande werkvormen kunnen gecombineerd worden met de lange of de korte versie van ‘Radio Cordillera’. De duur van de methodiek wordt telkens aangegeven en er worden suggesties gedaan of je best vóór of na de film de werkvorm gebruikt en welke versie je bij voorkeur laat zien. Het spelmateriaal vind je terug als bijlage.
4.1 Dilemmaspel Informatief spel over Filipijnse jonge boeren in de Cordillera. Aantal deelnemers: min. 12 - max. 25
º 150 minuten 1ste lesuur: dilemmaspel 2de lesuur: bekijken van de film ‘Radio Cordillera‘ (Lange versie: 60 minuten) 3de lesuur: de leerlingen aan het woord vanuit hun opzoekingswerk Benodigdheden: Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer Beschrijving: Een inleefmethodiek voor jongeren waarbij ze kennis maken met de situatie van jonge Filipijnse boeren in de Cordillera. Vanuit diverse rollen worden er keuzes gemaakt. De jongeren leven zich in in hun situatie en staan telkens weer voor een dilemma waarbij ze keuzes maken waaraan bepaalde gevolgen gekoppeld zijn. Nadien volgt een nabespreking waarbij de jongeren het belang ontdekken van zich samen te organiseren. Aanpak: • Dit spel speel je best vóór je de documentaire bekijkt. Zo kunnen ze onbevooroordeeld keuzes maken. • Je verdeelt de klas in groepjes van een viertal leerlingen. Elk ploegje krijgt één fiche met één uitgeschreven rol, en een dilemma. Ze hebben twee mogelijkheden om op dat dilemma te antwoorden. Het is wellicht zinvol om dezelfde rol aan minimum twee groepjes te geven.
28 8 inhoudsopgave
• Het groepje leest de rol en het dilemma (bijlage 1) en de deelnemers discussiëren onderling. Welke keuze zullen ze maken: A of B? Ze schrijven de argumenten voor hun keuze kort op. Hiertoe krijgen ze een tiental minuten. • Zonder in te gaan op de argumenten, deel je de fiche uit waarop het gevolg van de keuze voor A of B beschreven staat, en waarop een nieuwe dilemmavraag staat. Het groepje discussieert en beslist opnieuw. Nu maken ze de keuze tussen 1 of 2. • Je deelt opnieuw de fiche uit waarop de gevolgen staan van de beslissing die ze hebben genomen. • Daarna volgt een korte klassikale bespreking: - Elk groepje vertelt kort haar verhaal: welke rol kregen ze? Voor welke dilemma’s werden ze geplaatst? Welke argumenten speelden om een bepaalde beslissing te nemen? Hoe voelen ze zich nu – wanneer ze de gevolgen van hun beslissing kennen? - In een tweede deel van het gesprek kan je dieper ingaan op de vraag of deze keuzes hen realistisch lijken? Of je samen organiseren ook helpt of niet? En welke voorbeelden ze daarvan zien in hun eigen samenleving – hier? -
Je kan ook kort nagaan hoe en of zij bezig zijn met ‘eerlijke’ voeding, vruchtbare grond, landbouw, eerlijke handel, de praktijken van multinationals?
• Daarna bekijk je samen de lange versie van de documentaire Radio Cordillera waarop je in een volgend lesuur dieper kan ingaan. Een opdracht om die les voor te bereiden zou kunnen zijn dat elk groepje/elke leerling vanuit de rol die ze gekregen hebben verder opzoekingswerk doet over het thema. Dit kan gebeuren met het materiaal dat beschikbaar is op de website van Solidagro (www. solidagro.be) en op de websites waarnaar in dit dossier verwezen wordt. • Ieder vertelt zijn/haar verhaal vanuit het geleverde opzoekingswerk. Dit kan tijdens een derde lesuur.
29 8 inhoudsopgave
4.2 Stellingenspel Aantal deelnemers: min. 6 - max. 25
º 50 minuten Benodigdheden: Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer, pdf met presentatie, kaartjes met stellingen (bijlage 2). Beschrijving: Wanneer je eerst de korte versie van de reportage ‘Radio Cordillera’ laat zien, bekijk je vooral de problemen waarmee de boeren te maken hebben in de Cordillera. Aan de hand van de stellingen en de powerpoint kan je bespreken hoe men de problemen aanpakt en zoekt naar oplossingen. Aanpak: • Korte inleiding op de film: dit kan aan de hand van de situeringen van de 6 uitdagingen (zie deel 2) • Samen naar de film ‘Radio Cordillera’ kijken– korte versie (25 minuten) • Stellingenspel over de hoofdthema’s van de film: Verdeel de leerlingen in kleine groepjes van 3 of 4. Geef elk groepje een rode en een groene kaart, en ook elke leerling. Je leest één stelling voor. De groepjes krijgen 5 minuten de tijd om te discussiëren of ze akkoord gaan of niet. Rood = niet akkoord, groen = akkoord. Elk groepje argumenteert naar elkaar toe hoe ze tot hun keuze gekomen zijn. Daarna mag iedereen ook individueel via de eigen kaart stemmen. Van gedachten veranderen mag! De stellingen worden besproken aan de hand van de pdf waarin uitgelegd wordt hoe Solidagro en CDPC in de Cordillera werken aan de verschillende uitdagingen.
Je vindt zelf ook meer info over deze uitdagingen bij de infofiches uit deel 2.
Je kan hier de pdf downloaden.
4.3 Filosoferen over grond Aantal deelnemers: min. 4 - max. 15
º 50 minuten Benodigdheden: tekst over ‘inheemse volkeren en landgebruik’ (bijlage 3), pen en papier
Wist je dat … ? … de inheemse bevolking van de Cordillera ook ‘Igorots’ genoemd worden? Dit komt van de woorden ‘igo’ en ‘golot’ wat ‘van de bergen’ betekent.
Beschrijving: Deze filosofiesessie kan je vóór of na het bekijken van de lange versie van de reportage ‘Radio Cordillera’ inlassen. Dan moet je wel 2 lesuren uittrekken. Je kan er uiteraard ook voor kiezen om deze werkvorm gewoon los van de film aan te wenden. Aanpak: • Een mogelijke start voor dit filosofisch gesprek over ‘grond’ zijn de onderstaande inleidende vragen. • Aan de hand van de tekst over ’landgebruik en inheemse volkeren’ kan je nadien inzoomen op de eigen manier van denken van de inheemse volkeren over grond. • De onderstaande ‘grond’oefeningen zijn een leuke manier om deze filosofiesessie af te sluiten. Inleidende vragen over ‘grond’: • Waarvoor kan ‘grond’ gebruikt worden? • Wat betekent het bezitten van ‘grond’? • Hoe zou de ‘grond’ in ons land (België) ideaal verdeeld zijn? • Heeft iedereen evenveel recht op ‘grond’? • Wat zijn volgens jou inheemse volkeren?
30 8 inhoudsopgave
Lees het tekstje over het landgebruik volgens de inheemse volkeren van de Cordillera en bekijk de illustratie die erbij hoort. De tekst vind je terug in bijlage 3. • Hoe kijken de inheemse volkeren naar grondbezit en grondgebruik? • Waarin verschilt hun visie over grondgebruik met die van onze samenleving? En met jouw persoonlijke visie? Zie je gelijkenissen? • Waarom zouden de meeste conflicten in de wereld over ‘grond’ gaan? ‘Grond’ oefeningen: Vorm een groepje van een viertal personen.
Eerste grondoefening:
Stel dat jullie samen een onbewoond eiland zouden krijgen. Hoe gaan jullie dit eiland indelen? Waarvoor zal de grond gebruikt worden? Hoe wordt de grond verdeeld? Welke afspraken en wetten zouden jullie opstellen? Welke aandachtspunten vinden jullie belangrijk? Neem een groot papier en visualiseer jullie eigen gecreëerde eiland. Tweede grondoefening: Stel dat er een fabriekseigenaar (familie van de macht hebbende politici) voor 100.000 euro een stuk land wil opkopen om er een chemische fabriek te bouwen. Wat zouden jullie doen? Onder welke voorwaarden zouden jullie het stuk grond verkopen? Wat als de fabriekseigenaar zich niet aan de gemaakte afspraken houdt?
4.4 tips voor nabespreking van de film Aantal deelnemers:
Graag nog wat meer inspiratie? Neem dan een kijkje op de volgende websites: www.bevrijdewereld.be
min. 6 - max. 25
www.oxfamsol.be
º 100 minuten
www.vredeseilanden.be
Benodigdheden: Ruim en verduisterbaar lokaal, 1 stoel per deelnemer, pen en papier, wereldkaart, laptop en beamer
www.mo.be www.dewereldmorgen.be www.mymachine.be
Beschrijving: Deze werkvorm geeft verschillende eenvoudige manieren aan om de film ‘Radio Cordillera’ na te bespreken. Bij sommige suggesties is het wel nodig om vooraf de leerlingen al in te lichten over de opdracht. Aanpak: 1 ste lesuur: Bekijk de film ‘Radio Cordillera’ (lange versie: 60 minuten). 2de lesuur: Maak een selectie uit onderstaand aanbod voor een nabespreking van de film. Suggestie 1: Som de problemen op waarmee de boeren in de Filipijnen te maken krijgen en met grondbezit of grondgebruik te maken hebben. Welke oplossingen worden in de film aangeboden? Welke andere globale problemen kan je bedenken die te maken hebben met voedselzekerheid of landbouw? Surf naar de website www.ted.com. TED (Technologie, Entertainment, Design) is een organisatie die wereldwijd mensen met ideeën om de wereld beter te maken aan het woord laat. Bekijk op de website enkele filmpjes over ideëen die de wereld kunnen verbeteren. Bedenk samen met enkele klasgenoten een idee voor één van de problemen waarmee de Filipijnse boeren te kampen hebben. Zoek achtergrondinformatie op over het specifieke probleem en ga na of er al oplossingen bedacht werden en wat hiervan de voor- en nadelen zijn. Maak vervolgens een origineel filmpje waarin jullie je idee zo goed mogelijk verkopen.
31 8 inhoudsopgave
Suggestie 2: Noem een beeld dat je is bijgebleven uit de film. Noem een uitspraak die je is bijgebleven uit de film. Waarover was je verwonderd toen je de film bekeek? Suggestie 3: Je geeft iedere leerling een rol en vraagt om de inhoud van de film na te vertellen vanuit die rol. Je kan de rollen ook op voorhand toekennen. Mogelijke rollen: middleman, mensenrechtenactivist, boer, Monsanto (grote zaadproducent), grootgrondbezitter, boerenleider, stamhoofd. Suggestie 4: Stel dat je een vraag mag stellen aan een leeftijdsgenoot uit de Cordillera. Welke vraag zou je stellen? Suggestie 5: Jullie richten een vereniging op met als doel het leven in de Cordillera te verbeteren voor de boeren. (rond recht op eigen grond). Het enige wat nog ontbreekt is een goed logo. Kan je één bedenken? Waartegen zou je een protestmars willen organiseren? Welke slogan bedenk je dan?
4.5 Kookwedstrijd met Filipijnse ingredienten Aantal deelnemers: min. 6 - max. 24
º 100 minuten of 2 lesuren Benodigdheden: Voor elke groep een recept met bijhorend verhaal (zie bijlage 4) en de nodige ingrediënten, kookmateriaal. Beschrijving: Aan de hand van drie Filipijnse gerechten die ook terug te vinden zijn in het kookboek ‘Wat de pot schaft’, kan je met de leerlingen een kookwedstrijd houden. Klik hier om het kookboek te bekijken. Aanpak: De klas wordt in drie groepen verdeeld. Iedere groep krijgt een Filipijns gerecht. Bij dit gerecht krijgen ze ook het verhaal achter het gerecht. Met hun groepje krijgen ze een uur de tijd om hun gerecht en het verhaal voor te bereiden. De bedoeling is om een zo interessant mogelijke voorstelling te maken voor de andere leerlingen. Misschien wordt het nog interessanter als een andere klas jury wordt.
32 8 inhoudsopgave
› Bijlage
1
n de rolle van het pel s dilemma
rol 1 rol 1 A rol 1 A1
rol 1 B rol 1 A2
rol 1 B1
rol 1 B2
rol 2 rol 2 A rol 2 A1
rol 2 B rol 2 A2
rol 2 B1
rol 2 B2
rol 3 rol 3 A rol 3 A1
33 8 inhoudsopgave
rol 3 B rol 3 A2
rol 3 B1
rol 3 B2
ROL 1 ol 1
Omschrijving r
galog. De nt ‘heet’ in het Ta ke te be it in Ma it. in het dorpje Main or die warmwapje jonge boeren e er opborrelen. Do di en nn ro rb te wa Jullie zijn een groe rgen en vele warm rp ver weg in de be do te danken aan de t is he t rp lig do t al k he n oo va naam een toerist langs, wel af en toe eens terbronnen komt er verharde weg. samen aan via een slechte on en doen daarnaast n rij ike de re er be bo te e l in ke kle en n is het ders en familie, ee een kleine mijnk, net als jullie ou anderen in het dorp de t me n me sa Jullie hebben er el je tginning. en dat n helpen bij die on bouw. Dat wil zegg we ijn ou m vr e lig de k ha sc Oo in t. al wat kle de ondergrond ha verdelen de winst. arbij je koper uit men het koper en sa en op rk ve e tunnel uitbaat wa lli enschap. Ju een rol in de geme Zo heeft iedereen kkere mango’s aan. omen. Er groeien le itb fru t me d ar ga boom leven. Julgenoeg om van te bben jullie ook een t he ne en e ld lli ju ve st en rij bb de he Naast bouwactiviteiten er ook bijna niet kleinschalige mijn niet en veeteelt is je w ou rb ve en Met jullie land- en nt ook al een veel groe eren). Je vraagt je t eentonig, want bo wa e l ig m we m t so ijf j bl bi en ur lie et één enkel varken rwijs is immers du ve enkele kippen en ol te sturen. Onde ho sc ar na it in het dorp (behal oo d derhou te nderen in slagen om je ki dagelijkse levenson l je za in er je om e eg ho no af ge tijdje jullie maar net lpen. eigenlijk verdienen jullie vooruit te he in de Filipijnen en om t ec oj pr n ee ar eken al lang na voorzien. Jullie zo of jullie voor hen . Het bedrijf vraagt en ek zo be ijn m e e klein graafmachiChinees bedrijf julli ze willen jullie ook n en ee n t m me ko ne g en da n nd Op ee van het koper in ha te pakken. Met die willen de verkoop ing efficiënter aan nn gi nt ro pe ko willen werken. Zij de kelijken en voor het dorp. t werk te vergemak de koperopbrengst ot ro nes leveren om he rg ve Zo . en av melijk de berg afgr machines kan je na
Welke beslissing
nemen jullie?
!
. het Chinese bedrijf et m n ke er w te . sen om samen het Chinese bedrijf et m n ke er 1A. Jullie beslis w te sen om niet samen 1B. Jullie beslis
34 8 inhoudsopgave
1A ssing 1A: Gevolg van besli inese bedrijf Ch et h t me men Jullie werken sa
rdaad snelning verloopt inde in tg on De . rd ve le e graafmachines ge n dat daar, vlakbij ter worden de klein innen. Jullie wete tg on te d ar ga om Enkele maanden la de bo gegraven. rst het land onder rdt in sneltempo af ee wo en el ss uv sli he be e de lli n Ju va ler nu. n liggen. Een deel d niet geschon, de rijkste ertslage voorouderlijke gron de t da en nd vi Ze de vroegere tunnel ndbouwn tegen. worden zodat de la de ouderlingen, zij nd ie al rd or ve vo l , za en ld ns ge me Enkele weer dat er genoeg deren zeggen dan tensifiëren. den mag worden. An ontginning juist in de n lle wi Ze is. g di grond niet meer no prijs die jullie voor inese firma dan de Ch de j bi r ge ns ho en tra niet voor het koper is koper nog ver moet t en he ijg kr ze e t lli da ju rs e di me r De prijs . De firma zegt im t jullie meer kope Filipijnse overheid engst groter omda br op de is k lij ur heen kregen van de Maar natu er kunnen betalen. porteren en niet me n. in korte tijd ophale ze te bewergeen tijd meer om is Er n. ge lig j bi . wat verwaarloosd heid is in het dorp en er ondertussen goed nu er onenig zo er me et ni De rijstvelden blijv k ld lukt oo ve arbeid op het ve ken en de collectie erde rijst te kopen. edkope geïmporte go om ld ge nu er Bovendien is van de Chinese e geleverd kregen lli ju e di n lië ica raad met de chem n jullie het chemillie ook niet goed Na gebruik dumpe e. nt ee st ge ne Eigenlijk weten ju wo van het ge r beter te scheiden firma om het kope ar in de rivier. sche afval dan ma groeien de onnen. Ondertussen tg on al ma le he d en nd de boomgaar agt over de effect ar is het gebied ro stroomafwaarts kla er me rp do t Na een tweetal ja He en . hun veld en het dorp van de mensen in rivier irrigeren zij el de de t n ui r ee j te bi wa t en o vrag stoogst. Met he t. Er kwam een ng iteiten op hun rij ct heeft op de oogs fe ef t oo gr n gt van jullie mijnactiv ee ze t ma ld dat he De Chinese mijnfir l degelijk zo vervui aan het doen zijn. e lli ju dat water blijkt we t wa e uit de n lli va ju j lgen per bi wde voor de gevo n de slag als alle ko aa ar da en nn langs die waarschu ku e gio. Julli ijnen heeft in de re dat ze ook grote m ijderd. ondergrond is verw
Welke beslissing
nemen jullie?
!
en ook met de mijnbouw en do te t or vo sen om 1A1. Jullie beslis te ontginnen. r ijnbouw jullie ande land stoppen met de m te om n se is sl be 1A2. Jullie
35 8 inhoudsopgave
1A1 ssing 1A1: t de mijnbouw me Gevolg van besli en o d te t r o om vo Jullie beslissen ijgen last en veel mensen kr
ier is vervuild afgegraven. De riv jk rli tte le nd la e lli is ju gesignaleerd. Na een vijftal jaar - en leverproblemen er ni t wa el he en id. Er word van hun gezondhe beloftes niets in huis. Die am kw en ijn m re de an ijf over werken in n de regio, in de n het Chinese bedr io, de hoofdstad va va gu s Ba fte ar lo na be en de kk n Va milies tre gen in een nu. Steeds meer fa an er noodgedwon t ga ijk Ze bl n. zo , ve al le er er ov ov doen ze beter te kunnen ntisch shopping rk zullen vinden om van een nieuw giga uw bo de or vo n hoop dat ze daar we planne hoofdstad slissen om naar de enkele jaren zijn er be Na en n. n ne ze ui wo rh jk ve wi sloppen ppenwijken moeten De families in de slo center in de stad. . Manilla te trekken
!
!
1A2
ssing 1A2: ouw Gevolg van besli pen met de mijnb p o st te m o en Jullie besliss kkelijkgraven, is de aantre
omgaard weg te jaar de tijd t. Door de mooie bo ich er ng aa de ha vraagt een viertal sc r el ie ve riv t ef de he in g uw lin bo De mijn worden. De vervui rbouwen. Door echt wel kleiner ge opnieuw rijst te ve rp en do nn e gi lli be ju n en va g id no he d. Jullie velden enschap opgebouw jullie hebben jullie me ar ge s Ma al . d en ei jn nh wi ee rd e om te ve jullie ook weer julli ntieerd te zaaien mijnbouw hebben om meer gediffere t lp he e lli ju e di te stoppen met de naaltjes n ngo an werken met ee n nieuwe irrigatieka ga va n te ge n eg me nl sa aa t om he j beslisten Ze helpen jullie bi breed. De kinderen nu meer groenten. t nog steeds niet he en bb he e lli en planten. Er zijn Ju satie van rken. land kunnen bewe meer. Via de organi er tra ng ex t ho wa en e ge lli ju en or waardo ur. Maar jullie hebb heidsvrijwilligers is nog altijd heel du kunnen de gezond en k ee th po sa rp do naar school sturen k een mijnbouw, ties zijn tegen de hebben jullie nu oo ac ité d ta om sc ds id of he ho nd de zo een ge ndelen. Als er in llie dorp. herkennen en beha nwoordiger van ju ge eenvoudige ziekten rte ve s al e to ar nsen er altijd na dan gaan enkele me de militaire post n. De soldaten van me ko ge st po ire ta toe mogen een mili het dorp en af en vlak bij jullie dorp or er do ht ig ec at er lm is ge rt re n ko Sinds n. Ze patrouillere veilig zou zijn. llen in de buurt zij uit, omdat het niet ur de de er me et beweren dat er rebe ni rgens e mannen in onds tot 6 uur ’s mo e zwaar gewapend av di n ’s r va uu id 6 he f ig na ez va jullie eerd door de aanw n beetje geïntimid Jullie voelen je ee de buurt.
36 8 inhoudsopgave
1B ssing 1B: Gevolg van besli mee met het Chinese bedrijf. t Jullie werken nie te overlen om de anderen
en te beta eert ze enkele boer ob pr rst proberen ook om Ee . op et eft het ni en op bezoek. Ze ar en bt am le cia in De Chinese firma ge de eerste kele prov t niet lukt, volgen . Er komen ook en da en s do Al . te ijf e dr me be e om tuigen en met het Chines een boerenvergaom samen te werk één van hen naar r ee nn Wa d. on kb jullie te overtuigen erenva ’s van hem leiders van jullie bo j ziet mannen foto Hi de n d. ge lg te vo ge en nt ijk el me ar dreige tad wordt hij duid t dorp die vroeg wa provinciale hoofds n man langs in he ee ns ee al k he oo dering gaat in de kwam ider in t is van de boerenle de straat loopt. Er hu er t ov j he hi n r aa ee n re nn to wa nemen verschijnen twee mo er aan de hand is, onde. Op een dag ur komt kijken wat de de n aa tje on jullie voorzitter wo beurt er als ngste zo Ze roepen: ‘Dit ge enleider met zijn jo er. er ne bo de tje r on ee zo nn n Wa zij . dorp. or de ogen van mand kan ingrijpen de boerenleider vo motor vooraleer ie n hu t me r ft oo er schieten de mannen nd st zen er va d in de borst. Hij willen gaan!’ Ze ra van op korte afstan m he n ffe jullie je eigen gang tro ls ge 7 ko dodelijk verwond. Jullie voorzitter is e en vrienden. ili m van zijn fa n me ar de in ke ek ter pl eel, ze laten duite vinden. Integend rs de da de om s et rp doen ni buurt van jullie do Chinese bedrijf. De militairen in de ngewerkt met het me sa en dd ha l we r llie bete delijk blijken dat ju
Welke beslissing
nemen jullie?
. het Chinese bedrijf or vo n ke er w te en niet te werken uiteindelijk toch en om ijv n bl se is te sl ee be id lie ke ul 1B1. J rspronkelij sen om bij jullie oo is sl be lie ul J 2. 1B bedrijf. voor het Chinese
37 8 inhoudsopgave
!
1B1 ssing 1B1: inese bedrijf Ch et h r o o v Gevolg van besli en om toch te werk Jullie beslissen lijkt geen ie onderschat. Er
ikkelingsagress g e hebben de ontw lli Ju . ng n was jullie houdin ba is rp het do e bedrijf. Misschie es in Ch t he t nEen groot deel van te me ch n enre nwerke et dat er nog mens n dan te gaan same val willen jullie ni ge k andere keuze te zij el In . daders te al de ca di ra mt om firma inderdaad te heid niets ondernee er ov de t da tegen die Chinese en al en proberen re verh t de Chinese firma llie weten uit ande me Ju e n. me lle va en rk rs we ffe e to in slach vallen. Dus: julli en zijn de rivieren ffen in dit soort ge le berg afgegraven he de is n n re va vinden en te bestra ja ie le enke irrigat kt worden voor de verder te zetten. Na ui w br eu ge ni s op ijk n el ve uw le e na . julli Ze kunnen nog d van de provincie rpen erg vervuild. ijk in de hoofdsta nw te ot kr n ee n zij ar de omliggende do na ar reen weg n de bergwand. Da merhand trekt iede de krottenwijk tege in n n ne de velden. Langza wo e lli Ju n. espoeld en er valle et eenvoudig wone rden zomaar wegg wo es isj l Hu . za Ook daar is het ni en er zo nt ng ce gensei gen tijdens het re rt een groot shoppi in ko iv en hu nn rsc bi ve op nd ar la wa soms een lapje grond Anderen wonen op regelmatig doden. worden gebouwd.
!
38 8 inhoudsopgave
1B2 ssing 1B2: met het Chinese en k er Gevolg van besli w te men om niet sa Jullie besluiten bedrijf n te werken met
me stellen voor om sa uatie opgemerkt. Ze sit e lli ju t ef mt een tijdje volop ko he d t, urt werk n. De moor ne eu rst de on n de Een ngo die in de bu kbon te gaan ties die de boerenva rechtencommissie isa en an ns rg me no le te ië ch fic re of en de mens Manilla om voor de id komt er niet. De mensen gaan naar echte gerechtighe ar Ma . sie vi le in de pers. Enkele te ruzie was t en op n forum in de kran dat er een interne t ee er en we ijg be kr en Ze . n en ge getuig diskrediet te bren echt onderzoek. de boerenleider in overheid toch geen de t ar st t, of lo overheid probeert ge d dat echt d. Hoewel nieman in de boerenvakbon rder met mijneren. Jullie doen ve et rb ve te tie ua sit euvriene levens llie de mijn zo mili llie samen om julli ju ju t er en le rk o we ng o’s De ng r. ge Met de e manier van vroe ert immers dat het op de kleinschalig overheid. Zij bewe de or do en od bouw, maar terug rb cades op hter ve . Jullie zetten barri innen. Dat wordt ec nd tg ro on rg te de k on lij de ge in mo delijk van het rebelkreeg op de ertsen n haar een patent or de aanwezigheid Do n. me ko en nn Chinese bedrijf va langs ku tginning in t de Chinezen nog geeft ze de mijnon da en n ld re ge de ar in rh ha ve or om te indelijk eieren vo geworden. t kiest de firma uite lenleger in de buur omgeving te riskant e lli ju in rk we t voor haar is he dit gebied op. Ook g gevarieerder. De wordt jullie voedin Zo . en gg le te n jes aa land kunor jullie wat extra kleine groentetuint do om ar e wa lli s ju tje en al lp na he ka Ngo’s n nieuwe irrigatie eeds niet breed. De j het aanleggen va hebben het nog st e lli Ju n. pe ko ngo helpt jullie bi te en via de even geen honger meer e geen rijst meer ho en lli ju bb he en e en lli rk ju we ar be nen tijd heel duur. Ma De gezondheidsvrij ol sturen is nog al n dorpsapotheek. ee k oo nu e lli kinderen naar scho ju tie hebben dstad ac s gezondheidscomité nneer er in de hoof n Wa ee . n en va el nd tie ha sa be ni orga herkennen en en hun families, eenvoudige ziekten rechtenslachtoffers en ns me n va willigers kunnen er ng ni ondersteu . ffeloosheid en ter iger van jullie dorp zijn tegen de stra als vertegenwoord en he d tij al ar da nsen dan gaan enkele me ken zou er ning mogelijk te ma in tg on e er rd ve mijnbouw. Om jullie niet de midoppen jullie met de ar daarvoor hebben ma , en rd wo t Na enkele jaren st ze ge en in schadigen. teriaal moeten kunn de berg verder te be ma or do ig al n ch ge ts en oo br gr ar meer omst niet in geva willen jullie je toek delen. Bovendien n de militaire n. De soldaten va me ko ge st po ire e dorp een milita t dorp en af en to hter vlak bij jullie regelmatig door he n re lle ui tro g Sinds kort is er ec pa ili Ze ve t zijn. t niet rebellen in de buur deur uit, omdat he er de t er da n me re et we ni s be en post nde t 6 uur ’s morg die zwaar gewape f 6 uur ’s avonds to aanwezigheid van de or do mogen jullie vana rd ee id geïntim elen je een beetje zou zijn. Jullie vo t. mannen in de buur
!
39 8 inhoudsopgave
ROL 2 ol 2
Omschrijving r
era in de Filireek van de Cordill st rg be ke lij de or de opin de no De laatste jaren is enschap in Tabuk, n. me ite ge te en rië er va bo st n rij ee se Jullie zijn eeuwenlang inheem ordat er minder schap verplant al rmer geworden. Do en wa me ds ge ee e st lli t Ju he . is en pijn ering was dat or de klimaatverand n per jaar. Vroeger Do te gs d. in oo le er rk ke ve n er éé ht ar brengst ec nnen jullie nog ma en te irrigeren, ku ld ve e lli ju et op verbeterd. om ni is ht r wate is er dus ec tie ua sit ds ei rh ke edselze twee keer. Jullie vo stelden voor tussenhandelaar. Ze n ee et m en m sa , wassen. op bezoek commerciële rijstge uw kwam onlangs re bo de nd an La n ar va na ie en er ss Het minist ditionele rijstgewa opnieuw tweeJullie zouden dus erschakelen van tra g. ov di en no ud ie at zo ig e lli irr r ju dat minde merciële gst op en ze hebben nkopen. Uit de com oo aa e w er eu ot ni gr op n ns ee n lke Die brenge moeten jullie wel te het zaaigoed te oogsten. De zaden aigoed halen. Om en za nn en ku ge ar s ja er r m pe im l , maa bben ditionele rijst r jullie geoogst he nstelling tot de tra ng geven. Wannee ni tle ar st e t er rijst kan je, in tege lig zie de st or toekom e een vo st op de markt. De ssenhandelaar julli rij tu de de l n wi va , p oo len rk ta be naar en de ve le rijstfirma. voor het transport van de commercië er ig rd oo nw zal hij ook instaan ge rte en de ve ens het ministerie rooskleurig uit volg
nemen Welke beslissing
jullie?
t ministerie van het voorstel van he
ssen-
Landbouw en de tu
in op 2A. Jullie gaan en de tusrie van Landbouw te is in m t handelaar. he . n va oplossing te zoeken in op het voorstel re et de ni an an n ga ee e ar lli na Ju en 2B. e beslissen om sam senhandelaar. Julli
40 8 inhoudsopgave
!
2A ssing 2A: Gevolg van besli et voorstel en gaan op h Jullie gaan in st planten commerciële rij
markt verde rijst die je op de or vo ijs pr De t. en en een goede oogs uit aan pesticiden ld, zaaien en hebb ns een smak geld ee g no k oo f Jullie lenen het ge no ga . Je er is ge eg r uit dan verwacht te realiseren. Maar ge t la gs t oo wa e l oi we mo lt n va ee koopt, t soort zaaigoed iets beter? g bleken om met di volgende keer toch de st rij de or vo herbiciden die nodi n is de prijs t is goed. Misschie te eten en de oogs schulden aan de je immers anders je ga n va ar Wa t. or so nseizoen. Je ze rijst start ook het rege n voortdoen met de n, da ie rs oe de gr an te et nt ni gi n Je ka rijst opnieuw be e dorp en verwoest betalen? Terwijl de regio passeert julli de in ) er we on tussenhandelaar af h e hebben met s (tropisc de Filipijnen. Julli de jaarlijkse tyfoon in n et va ni n t Eé aa . st ch be pe hebt . soort tegenslagen gst om te verkopen ekering tegen dit hulden en geen oo de oogst. Een verz sc ge ho : em le ob n gigantisch pr andere woorden ee
Welke beslissing
nemen jullie?
Hij stelt tussenhandelaar. de et m n ke er , w verder samen te ts lager te maken ie om n ng se ni is le sl de be en lie m ko 2A1. Jul intrestvoet van de immers voor om de . ndelaar en el even wil helpen n met de tussenha ke er w omdat hij jullie w te en m sa sen om niet verder . 2A2. Jullie beslis lossing te zoeken op re de an n ee ar na
!
41 8 inhoudsopgave
2A1 ssing 2A1: Gevolg van besli ssenhandelaar tu de t me r de er Jullie werken v ldoende pen meteen ook vo
ed. Jullie ko nkopen van zaaigo aa t he or ede oogst te hebvo ld ge w een som n in de hoop een go ke ui br ge rig de Jullie lenen opnieu el de indruk llie we iner. Jullie hebben n aan. Die willen ju kle de uk ici st rb n he ee en er n we de pestici lgende oogst is al zondheidsklachlukt dat ook. De vo en enkele boeren ge nn gi be t as na ar Da ben. De eerste keer uw vertelt stsoort. rtement van Landbo geraakt van deze rij pa ut de ep t tg he ui nd d on ma gr Ie dat de nieren en lever. tussenhandelaar hebben pijn aan de ongezond! Maar de is t da : kt ui br ge ten te vertonen: ze hebben ar goed, en oducten alleen ma den en herbiciden pr ici e st di pe n re el ve wa te m e he lli dat ju verteld. Volgens oopt, heeft dat niet die het boeltje verk r! hoe meer hoe bete tussenhandelaar is en maar groter. De le al en rd wo e Di ijs van het talen. schulden af te be rt en bepaalt de pr e ve lli le ju , en om ng et ni ni le kt e Het lu rijst, geeft julli Uiteindelijk kunnen alt de prijs van de genop te tornen. te ar da om et almachtig: hij bepa ni lden af te t lukt ndelaar om je schu en pesticiden… He ha n en de ss tu ici rb de he n , aa ed zaaigo land te verkopen arbeider geworden doen dan je eigen r en zijn jullie land te zit be nd ro tg jullie niets anders oo als gr nen immers en jullie voor hem urend. Jullie verdie rk td we or vo an g ta no or e Vo lli n. ju betale Schulden hebben geld om geneesmid e eigen land was. bij ziekte is er geen en en ur st n te aa op wat vroeger julli n ol staa naar scho llie grotendeels af om jullie kinderen gst? Die moeten ju oo de nauwelijks genoeg En n. zie or vo in medische zorg te delen te kopen of ter. de grootgrondbezit
!
42 8 inhoudsopgave
2A2 ssing 2A2: r en zoeken Gevolg van besli verder met de tussenhandelaa t Jullie werken nie ssing een andere oplo dig is dat elaar, maar eenvou
ssenhand nwerking met de tu me sa de t e we hebben onze me n ke f willen ma met de middelen di ma we ko en en nn ud ku zo e e ho lli Ju akken? De analyse: we individueel aanp o maken jullie een en ng n nn ee ku t t me wa n En me ? niet. Sa en we samen doen rp en met de hulp rhogen? Wat kunn n met het hele do ve me d ei Sa rh s. ke je nt lze ui se et ed nt vo slag om n groe gaan jullie aan de j het aanleggen va n, bi de e de lli op ju g nt rin eu va rst er ngo onde w zelf bewerken, en die hieromtrent kele velden opnieu dewerkers en boer en me e olli ng ju le en ke nn en ku n er va gebrek aan e mani waren bewerkt door t te breiden. Op di ui er n me le et na ni ka g ie an at nl ig e jullie irr elaar, nadat ze jare rp nu ook een klein t van de tussenhand org. Zo kan het do sz id he nd zo ge sis zonder tussenkoms opleiding ba ouwen volgen een irrigatie. Enkele vr richten. dorpsapotheek op den om opeen hoeveelheid za e lli ju en ijg kr , kt e de ngo samenwer eerste oogst staan dere dorpen waarme se rijstteelt. Na de em he in en he sc ni Van boeren uit an le, orga en ook andere te vullen. Zo kunn n met de traditione n te ar aa st o ng en de nn n ku va te nieuw om de zadenbank jaren, maar langza eelheid zaaigoed af en enkele zwarte nn ke e lli Ju . ng en ki bb jullie ook een hoev er moeilijk he er in om de samenw rden die het echt onder jullie slagen en ig g m m dorpen geholpen wo so en n, tale oudig. Bij tegensla llie je schulden afbe en blijven zeer eenv ed gh di an st da om r merhand kunnen ju ns keer pe g llie leve s dat er maar twee de en op te zeggen. Ju ar rio el pe l nd ha we g en ss no e tu lli met de droogte hebben ju en leven gezonder. men of langdurige en schulden meer ge e door tropische stor st in nm te en bb he mt. Maar jullie eten op de tafel ko
!
43 8 inhoudsopgave
2B de ssing 2B: het ministerie en n va Gevolg van besli el st r o o v t in op het ndere oplossing a Jullie gaan nie een r a a n en r en zoek tussenhandelaa we hebben onze
delen die en we met de mid nn ku e Ho e. ys al n an vidueel aanpakken? o maken jullie ee t kunnen we indi wa En ? en do n Samen met een ng same dorp en met en? Wat kunnen we men met het hele og Sa rh . ve en d gg ei le rh te ke n lze voedse groentetuintjes aa aan de slag om de ondersteuning om trent, gaan jullie om er hi g rin va er De ngo geeft jullie t , nadat ze eren me opnieuw bewerken en medewerkers en bo ld ove ng le le ke ke en en e n lli va hulp e manier kunnen ju en een opleiding ba t te breiden. Op di kele vrouwen volg En ie. at ig irr n irrigatiekanalen ui aa or gebrek waren bewerkt do potheek. jarenlang niet meer k een kleine dorpsa oo nu t ef he rp do g en het sisgezondheidszor jna allemaal groentetuintjes bi de en rd wo j bi ar Da treft jullie dorp. begint. Een tyfoon Het regenseizoen vernield.
Welke beslissing
nemen jullie?
!
. s jullie bezig waren al zo n ke er w te r. sen om verder de tussenhandelaa et m n ke er 2B1. Jullie beslis w te sen om toch samen 2B2. Jullie beslis
44 8 inhoudsopgave
2B1 ssing 2B1: bezig waren Gevolg van besli llie ju ls a zo r de er Jullie werken v gelegd en jullie jes worden heraan
!
oentetuint t langgewoon door. De gr e lli ju en et ren krijgen jullie he mo ja er e Hi er e. nk lli do ju le en ke nd en Geen keuze, vi ingeslagen weg. Na ngo’s verder op de de n va n eu st t gaan me ter. zamerhand iets be
2B2
!
aar ssing 2B2: de tussenhandel Gevolg van besli t me en k er w samen Jullie gaan toch nwerking met zen voor een same
dere boeren die ko ken. De prijs die terecht zoals de an al ira sp en ld jullie schulden ma hu en sc et n ee mo n in pe n ko me te ko Jullie iciden dje raakt pesticiden en herb betalen. Na een tij af n, e de za me et Om ni r. en aa ld el schu de tussenhand e deze middelen Jullie kunnen er je Heel wat boeren di ijgen, is vrij laag. kr g. di st rij no e n lli de ju ici or st vo n en pe jullie eren hun eeds meer herbicide en steeds meer bo st et n mo ke n lij re Er ja . le ut ke ep en de grond uitg n, worden ziek. Na n was. begeleid gebruike on en d dat vroeger van he er le nd ro la t nt he op ongeco er id be ar land worden ze een arme land verkopen en
45 8 inhoudsopgave
ROL 3 ol 3
Omschrijving r
manier rijst op een organische e lli ju en bb he ng ds Benguet. Eeuwenla ing werd het stee engemeenschap in de klimaatverander or Do d. in r le pe rk n Jullie zijn een boer ve hter oogste is de opbrengst ec llie maar één keer n ju re ja en e nn st ku at , la en er De ig geteeld. jullie velden te irr verbeterd. minder water is om er dus echt niet op is tie ua sit ds ei rh warmer. Doordat er voedselzeke t twee keer. Jullie n jaar. Vroeger was da aar. Zij hadden ee t een tussenhandel me n me sa , ek zo langs op be Landbouw kwam on bouwer te blijven. Het ministerie van helpen en toch land te n me ko in r te aan een be voorstel om jullie voor de natiolen te verbouwen ko m oe bl om n ite k contract af te slu n. En zij zullen oo or om met hen een n zaaigoed te kope he j bi om n n. ve zij ge Ze stelden jullie vo d ei n lening te t zodra die volgro bereid om jullie ee mkolen op de mark oe bl de nale markt. Zij zijn n de rest va in p oo en verk markt nsport naar en de nnen kopen op de ku st rij e lli ju e zorgen voor het tra me n waar land kan meer n jullie een inkome gebruikt en jullie ve ch er to rw ve en er ijv ni bl ma en e Op di orzien. Jullie veld derhoud blijven vo van jullie levenson . opbrengen dan nu
Welke beslissing
nemen jullie?
en-
ndbouw en de tuss
inisterie van La voorstel van het m
!
in op het 3A. Jullie gaan tusn Landbouw en de va e ri te is in m t handelaar. he el van g te zoeken. et in op het voorst n andere oplossin ee ar na en m 3B. Jullie gaan ni sa e beslissen om senhandelaar. Julli
46 8 inhoudsopgave
3A planten ssing 3A: Gevolg van besli et voorstel en gaan bloemkolen op h Jullie gaan in lden worllie vroegere rijstve
kolen. Op ju t zaaigoed voor de he en ijg kr aar vraagt veel geld en ct ra n het cont ar de tussenhandel Ma t. oo gr is t gs Jullie ondertekene ald zijn. De ed. De oo n de kolen erg geda De kolen groeien go va d. en ai ijz za pr ge n de le t ko da t den nu de stad en beweer n op geïmporteerde van de kolen naar taksen meer heffe en ge g ma nd la e voor het transport d. Julli gekweekt, de mers geliberaliseer tschaliger worden im oo is gr el en nt ve e oe di gr n in le handel e moeten jullie de pe Chinese bloemko zeggen dat goedko bloemkool. Af en to ch to en nt la rp ve groenten. Dat wil woon weg te en vol en oeren dan om ze ge oelen. Jullie houd rv sp ve er ov te t t rk rk ma ma se de Filipijn der is om ze naar schulden stapelen pen omdat het duur ook rijst kopen. De g in ed vo e ks lij kolen gewoon dum ge or jullie da at vol. Wat nu? en moeten jullie vo rp treft, lijkt de ma do e lli ju smijten. Ondertuss on fo ty n ee ns het regenseizoen zich op. Nadat tijde
nemen Welke beslissing
jullie?
!
handelaar ken met de tussen er w zoeken te en m sa er ssenhandelaar en sen verd tu is sl de be et lie m n ul J ke 1. er w 3A en te sen niet meer sam 3A2. Jullie beslis ingen naar andere oploss
3A1
!
ssing 3A1: t de Gevolg van besli erken verder me w en en ek w k olen Jullie blijven k r tussenhandelaa rkopen aan de n jullie land te ve
ders op da lijk zit er niets an de in hadden. De tuste Ui er. ot gr ordien zelf in bezit vo rden steeds e wo lli ju en t ld da hu sc nd e la lli Ju op het herbiciden en rden landarbeider j levert zaaigoed, wo hi e n, lli le Ju te r. en aa et el nd mo ar tussenha opbrengst van de alt wat jullie elk ja n klein deel van de machtig: hij bepa ee al or is vo ar of la g, de in an er nh se e uitk e verdienen hard voor een klein g voortdurend: julli en no rk e lli we ju e lli en Ju bb he n… lden pesticide geld om geneesmid p te tornen. Schu j ziekte is er geen et om daar tegeno bi ni , en kt ur lu t st He te de t. ol n gs ho aa oo n nderen naar sc grotendeels afstaa genoeg om hun ki Die moeten jullie t? gs oo De immers nauwelijks n. zie te voor in medische zorg delen te kopen of r. grootgrondbezitte
47 8 inhoudsopgave
3A2 en ssing 3A2: de tussenpersonen t me Gevolg van besli en k er w t meer samen Jullie gaan nie en kolen meer kwek ijk gaan geen bloem handelaar. Makkel
en erking met de tuss n ken met de samenw ma te f ngo maken jullie ee ma n ko ee t ijn op term r. Samen me aa el nd ha e en lli ss ju Jullie beslissen om tu nnen bij de hebben schulden d verhogen? Wat ku ei en rh er ke bo lze el se Ve ed . vo et ni de eis dat nwezige middelen euning om groent en jullie met de aa geeft jullie onderst o ng De ? e en di rd analyse: hoe kunn en wo epakt en boer n individueel aang ngo-medewerkers ka le t ke wa en n En va ? lp en hu do len samen t hele dorp en met jullie irrigatiekana en. Samen met he llie aan de slag om ju an ga , or rp do do tuintjes aan te legg g n n eige jarenlan werken nadat ze en aangepakt in hu be dd w ha eu ts ni ie zo op al en k ld zelf oo jullie enkele ve gezondheidszorg en die manier kunnen een opleiding basis en lg vo n we ou vr uit te breiden. Op werkt. De niet meer waren be gebrek aan irrigatie sapotheek. ook een kleine dorp het dorp heeft nu eid zaden om jullie een hoeveelh en ijg kr , kt er nw een mee de ngo same t staan jullie ook dere dorpen waar Na de eerste oogs t. el te st rij en se rp Van boeren uit an em do inhe andere ten met organische kunnen ook weer ar st Zo n. en lle nn vu ku te te n w aa opnieu ank van de ngo lden zitten, krijgen ed af om de zadenb t diepst in de schu he e di en ns me hoeveelheid zaaigo De le jaren moeten hebben. voor hen. Na enke het echt moeilijk e is t di gs en en rd br wo op en De lp . lpen geho n mogen kweken veel mensen geho mee ze enkele jare die manier kunnen Op . tie sa ni enkele eenden waar ga n. or betale Juln de jullie je schulden af nden teruggeven aa ee en al nn nt ku aa d k an lij rh ge me n en ze ee ren, maar langza bben tenminste ge en enkele zwarte ja niet. Maar jullie he e lli ju n zij jk Ri worden. Jullie kenn g. eenvoudi gheden blijven zeer geworden. lie levensomstandi erder en gezonder rie va ge is g in ed jullie vo schulden meer en
!
48 8 inhoudsopgave
3B ssing 3B: ministerie en de et h n va Gevolg van besli el st r o o ssing t in op het v Jullie gaan nie een andere oplo r a a n en ek zo r en tussenhandelaa bben onze iddelen die we he
t de m hoe kunnen we me e: ys al an el aanpakken? De n ee e lli o maken ju nnen we individue ng ku t n ee wa t En me ? n en me do Sa met hulp samen ? Wat kunnen we t het hele dorp en en me og n rh me ve Sa d . ei rh en ke gg le voedselze jullie aan de slag ntetuintjes aan te rsteuning om groe aangepakt, gingen de en on dd e ha lli ju ts f ie ga zo o al ng lf ook bewerken, ers en boeren die ze le velden opnieuw rk ke we en e de lli me ju oen ng nd le ko van enke n een opleiding n. Op die manier De vrouwen volgde nalen uit te breide ka ie. ie at at ig ig irr irr n e aa lli ek ju br om or ge begint. Een er waren bewerkt do Het regenseizoen me k. et ee ni th g po an sa nl rp re do ja ine nadat ze eft nu ook een kle vernield. Wat nu? org en het dorp he sz id he nd zo tjes bijna allemaal ge in sis tu ba en nt oe gr de en dorp. Daarbij word tyfoon treft jullie t jullie de kans tot uw vindt immers da bo nd La n va ie er ir. Het minist n jullie niet popula Bij de overheid zij hebben gegrepen. ontwikkeling niet
Welke beslissing
nemen jullie?
!
aar een tussenhandel et m n ke er w te en samen te sen om toch sam zig waren en niet be e lli ju s al zo n 3B1. Jullie beslis erke sen om verder te w 3B2. Jullie beslis r aa el ssenhand werken met een tu
49 8 inhoudsopgave
3B1 ssing 3B1: t de Gevolg van besli af te sluiten me ct a tr n co een m o eken Jullie beslissen oemkolen te kw bl en r a a ndel tussenha
menwerking met kozen voor een sa e di en er bo re de en hers de an zaden, pesticiden spiraal terecht zoal Om . en ld en ek hu sc kw n en ee et in mo Jullie komen lke groenten jullie is steevast veel groenten krijgen, bepaalt elk jaar we j de Hi or r. vo aa e el lli nd ju ha e di en , en de tuss maken. De prijs hun land verkopen eten jullie schulden steeds meer boeren en et mo n re ja biciden te kopen mo le n. Na enke hulden af te betale s. te laag om jullie sc r van jullie zelf wa het land dat vroege op er id be ar nd la worden jullie ar school te stuom de kinderen na eg no ge s ijk el uw gst? Die ienen na te voorzien. De oo hulden. Jullie verd rg sc zo d he en sc ur di td or me vo in Jullie hebben delen te kopen of geld om geneesmid en ge er is e kt zie j ren. Bi rondbezitter. aan aan de grootg st af s el de en ot gr moeten jullie
!
3B2
!
ssing 3B2: ren Gevolg van besli jullie bezig wa ls a zo r de er v Jullie werken gelegd,en juljes worden heraan
or. De groentetuint krijgen jullie het en jullie gewoon do et mo er Hi e. lli kele donkere jaren ju en en Na nd vi g. e, we uz n ke ge Geen rder op de ingesla n van de ngo’s ve lie gaan met steu beter. langzamerhand iets
50 8 inhoudsopgave
› Bijlage 2
en stelling
!
ijnbouw: Stelling 1 over m moeten Bodemrijkdommen or de ingezet worden vo het land ontwikkeling van
ondbezit: Stelling 2 over gr voldoende Als het zelf niet or middelen heeft vo t he is ontwikkeling, nd dat er beter voor een la dt door geïnvesteerd wor a’s. buitenlandse firm
!
Stelling 3 over gr oene revolutie: Het promoten van een traditioneel landbouwsysteem draagt niet bij aa n de ontwikkeling van een land.
!
51 8 inhoudsopgave
8
!
Stelling 4 over klimaatveranderi ng: Ontbossing is de enige oorzaak van klimaatveranderi ng.
hending Stelling 5 over sc en: van mensenrecht verkozen Een democratisch t recht overheid heeft he te pressiemiddelen geen er s gebruiken al andere uitweg is.
!
Stelling 6 over vr ijhandel: Kleine boeren ve rbinden zich beter aan gr ote bedrijven, die ku nnen zorgen voor voldoe nde opbrengst.
!
Stellingen over de uitdagingen voor de boeren in de Cordillera Hier kan je de aparte pdf van de stellingen ter presentatie in de klas downloaden.
GRONDBEZIT akkoord of niet akkoord? Stelling 2: Het is beter voor een land dat er geïnvesteerd wordt door buitenlandse firma’s als het zelf niet voldoende middelen heeft voor ontwikkeling
hoe zit dat?
MIJNBOUW
• Sinds 1996: landhervormingsprogramma in de Filipijnen
akkoord of niet akkoord?
• Kort na 1996: landconversie: vele gronden die eerst in het landhervormingsprogramma waren opgenomen, worden industriegebied of gebruikt voor industriële landbouw. Dit gebeurt meestal door buitenlandse ondernemingen
Stelling 1: Bodemrijkdommen moeten ingezet worden voor de ontwikkeling van het land
hoe zit dat? • De overheid in de Cordillera: - grootste landeigenaar - leent grond eerder aan buitenlandse grote mijnbouwbedrijven (dus niet aan de boeren) • Sommige gebieden zijn gepatenteerde mijnbouwgebieden: - ze kunnen elk moment in beslag worden genomen - gevolg: militarisering en schade aan het milieu
wat wordt eraan gedaan? • CDPC heeft reeds een mooi resultaat neergezet: - het provinciebestuur van Mountain Province heeft formeel toegezegd om grootschalige mijnbouw te verbannen uit haar grondgebied - verschillende gemeentebesturen zijn hierin gevolgd. In geval van actie, is er steun naar de bevolking toe • CDPC ondersteunt met hulp van Solidagro de kleinschalige mijnbouw: - stimulering van de gemeenschappen om dit milieuvriendelijk aan te pakken - deze mijnbouw wordt van oudsher gedaan als bijverdienste
52 8 inhoudsopgave
Resultaat: meer dan 70% van de Filipijnse boeren is landloos
• In de Cordillera: land wordt ingenomen door grote mijnontginnings- en houtkapbedrijven en energiereuzen die dammen bouwen • Visie van inheemse bevolking is hieraan tegengesteld: - enkel de rijstvelden, de grond waarop een woning staat en tuin die er bij hoort, zijn privé eigendom - de rest wordt collectief gebruikt
wat wordt eraan gedaan? • In 1987: na 20 jaar strijd tegen militairen werd het bouwen van een reuzendam voorkomen door de inheemse bevolking aan de Chicorivier in Mountain Province • Uit deze strijd groeide de Cordillera Peoples Alliance (CPA) • De CPA is tegen de aanvraag van eigendomscertificaten voor land gekant - land is volgens hen niet te koop, want behoort niemand toe - eenmaal er een landeigendomscertificaat is, kan er ook verkocht worden • Tot hiertoe houdt de eenheid van inheemse volkeren binnen de CPA goed stand. Hun jaarlijkse bijeenkomst waarvan sprake is in de film, vormt een belangrijk moment van verbroedering.
GROENE REVOLUTIE
KLIMAATVERANDERING
akkoord of niet akkoord?
akkoord of niet akkoord?
Stelling 3: Het promoten van een traditioneel landbouwsysteem draagt niet bij aan de ontwikkeling van een land
Stelling 4: Ontbossing is de enige oorzaak van klimaatverandering
hoe zit dat? • De traditionele landbouw: - in handen van individuele boeren - groot respect voor natuur
hoe zit dat? • Globale klimaatverandering als natuurlijke veranderingsproces van de aarde • Klimaatverandering als gevolg van menselijke activiteiten: toenemende broeikasgassen door:
- verweven met religie en cultuur
- ontbossing
- boeren zorgen voor eigen zaaigoed
- verbranding fossiele brandstoffen
- geen schulden door aankoop van zaaigoed
Gevolg: extreme klimatologische onregelmatigheden:
- behoud biodiversiteit • Industriële landbouw: - hoogproductieve voedselrassen - verarming en verontreiniging van grond - jaarlijkse leningen bij geldschieters door boeren voor aankoop van zaden, meststoffen en bestrijdingsmiddelen - monocultuur = verlies biodiversiteit
- extreme droogte - overstroming • Inheemse volken: grote gevoeligheid voor klimaatverandering door grote afhankelijkheid van de natuur! Vb. Cordillera: Mountain Province: 2000 – 2010: extremere droogtes beïnvloeden de periode van rijstoogst, met gevolgen op kwaliteit en kwantiteit…
- gebruik van kunstmest
wat wordt eraan gedaan? wat wordt eraan gedaan? • MASIPAG: een initiatief van wetenschappers uit de jaren 1980 Doelstellingen: - boeren opleiden om zelf zaden te selecteren, aangepast aan hun specifieke omgeving
• Traditionele gewoonten als oplossingen voor nieuwe problemen: - In Sagada, Mountain Province: Pidlisan stam:
Lampisa systeem:
Tijdens droge periode zorgen dorpsoudsten ervoor dat de rijstvelden in gelijke mate besproeid worden (lampisa). In ruil hiervoor krijgen lampisa 5% van de totale oogst van de boeren.
- veiligstellen van het voedsel
- natuurlijke bronnen worden duurzaam beheerd
- onafhankelijk worden van plaatselijke en internationale zaadproducenten • In 2012: bezoek van boerenorganisaties aan de nationale demonstratieboerderij van MASIPAG. Ondertussen zetten ze op basis van die kennis testvelden op in hun dorpen.
53 8 inhoudsopgave
SCHENDING VAN MENSENRECHTEN
VRIJHANDEL akkoord of niet akkoord?
akkoord of niet akkoord? Stelling 5: Een democratisch verkozen overheid heeft het recht om pressiemiddelen te gebruiken als er geen andere uitweg is
Stelling 6: Kleine boeren verbinden zich beter aan grote bedrijven, die kunnen zorgen voor voldoende opbrengst
hoe zit dat? hoe zit dat? • Onteigening van boeren door mijnbouwbedrijven of grootschalige boskap
• De import van goedkope groenten en fruit overspoelt de lokale markten Gevolg: de boeren blijven met hun waren zitten
• Bedrijven worden bij deze onteigening ondersteund door legereenheden
• De uitvoer is helemaal in handen van grote buitenlandse bedrijven
• Lokale leiders(*) worden geviseerd. Voorbeeld uit de Cordillera: Jude Baggo, algemeen secretaris van de Cordillera Human Rights Alliance-Karapatan (CHRA)
wat wordt eraan gedaan?
(*Lokale leiders: boerenleiders of lokale overheids ambtenaren.)
wat wordt eraan gedaan? • Center for Development Programs in de Cordillera (CDPC) wordt ondersteund door de provincie OostVlaanderen bij het aankaarten van mensenrechtenschendingen • Het internationaal netwerk ‘Stop the Killings’ brengt de mensenrechtenschendingen onder de aandacht • De Filipijnse regering dient verantwoording af te leggen aan de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties (UNHCR)
54 8 inhoudsopgave
• De boerenvakbond KMP eist de terugtrekking van de Filipijnen uit de Wereldhandelsorganisatie (WTO) • De basisorganisaties waarmee Solidagro en de Provincie Oost-Vlaanderen samenwerken, dragen hun steentje bij
› Bijlage 3
ruik landgeb se m en inhee n volkere
Een omschrijving van inheemse volkeren: Volgens Professor R. Stavenhagen: Inheemse gemeenschappen, mensen en naties vormen een historische verderzetting van de maatschappijen die voor de invasies en de kolonialisering bestonden. Ze beschouwen zichzelf als afwijkend van andere sectoren van de maatschappijen die in hun territoria binnendrongen. Ze vormen voor het ogenblik niet-dominante sectoren van de maatschappijen en zijn vastberaden om hun voorouderlijke gronden en hun etnische identiteit te behoeden, te ontwikkelen en door te geven aan hun nakomelingen als de basis voor hun voortbestaan als volkeren, in overeenstemming met hun culturele patronen, sociale instellingen en hun gewoonterecht. Ze worden dikwijls gediscrimineerd omwille van hun afkomst en identiteit. De meeste inheemse volkeren leven in Azië. Grove schattingen (in 2010 gemaakt door de Asia Indigenous Peoples Pact en de International Work Group on Indigenous Affairs) komen tot 260 miljoen mensen op de ongeveer 4 miljard Aziaten.
Wat betekent ‘grond’ voor de inheemse volkeren? De economische dimensie van grond Voor hun overleven zijn de inheemse volkeren nog steeds in grote mate afhankelijk van land en natuurlijke bronnen. In de meeste gevallen combineren inheemse volkeren hun belangrijkste vorm van landgebruik met verschillende andere vormen van gebruik van land en natuurlijke bronnen. Rotatielandbouw in Zuidoost-Azië combineert bvb. gewoonlijk ‘swidden’ landbouw (akkers die ontstaan zijn door een stuk bos af te kappen en/of af te branden) met het houden van varkens, kippen, buffels,
55 8 inhoudsopgave
paarden etc. jagen en verzamelen, vissen, verbouwen van cash crops (d.i. producten voor verkoop, zoals bvb. rubber, koffie, …) en seizoensarbeid.
De sociale en culturele dimensie van grond Het sociale aspect komt tot uiting in de wijze waarop de gemeenschap de toegang tot land en natuurlijke bronnen regelt. In de Cordillera bij de Kalinga wordt het onderscheid gemaakt tussen: 1. rijstvelden die aan individuen toebehoren: individuele private eigendom, namelijk de rijstvelden (payew), land waar rijst door regenwater wordt gevoed (bangkag, de woonsten en verblijfplaatsen, inbegrepen achtertuinen, bomengewassen en kwekerijen). Als de grenzen van de natuurlijke omgeving bereikt zijn, bestaat er een verhoogde tendens om land te privatiseren, zelfs binnen het traditioneel systeem. De traditie stelt dat het land binnen het gemeenschappelijke territorium, of het nu in gemeenschaps-, in clanbezit of in individueel bezit is, niet mag verkocht worden aan een buitenstaander. Het is de collectieve verantwoordelijkheid om de gronden van de illy te beschermen tegen indringers. 2. ‘swidden lands’ die in individueel gebruik zijn, maar in het bezit van het dorp (barangay): gronden en natuurlijke bronnen die toebehoren aan een clan of verwantschapsgroep. Zoals de ‘swiddenfarms’ of uma, de camotevelden (zoete aardappel), graasvelden en in bepaalde regio’s sommige herbeboste gebieden. 3. graasland en bos zijn in het bezit van de hele groep wier territorium verschillende dorpen omvat. Het geheel vormen de zogenaamde voorouderlijke gronden. Het basisrecht van de inheemse volkeren op voorouderlijke gronden is gevestigd op de sinds mensenheugenis aanwezige bezetting en het gebruik en de ontwikkeling ervan. De claim op voorouderlijke grond is gebaseerd op de collectieve inspanning van een hele gemeenschap, van generatie op generatie, om zich aan een territorium aan te passen. De traditionele grenzen tussen ili of tussen de specifieke voorouderlijke gronden van tribale gemeenschappen, waren traditioneel omschreven aan de hand van geofysische verschijningsvormen, zoals bergkammen, rivie-
ren, etc. die de nederzettingen en de verbeteringen die gemeenschappen aanbrachten afbakenden. Inheemse termen voor territoriale grenzen zijn bugis of bendeng. Deze grenzen werden vastgelegd en wederzijds bevestigd door de aan elkaar grenzende gemeenschappen, in eensgezindheid met de omliggende gemeenschappen. Er bestaan ook gebieden met vrije toegang voor buurgemeenschappen, zoals jachtgronden en bossen in gemeenschappelijk gebruik. Grensgeschillen blijven de grootste bron van conflict tussen gemeenschappen, zodat de bevestiging van territoriale grenzen het belangrijkste deel uitmaakt van de traditionele vredespacten tussen de stammen in de Cordillera.
Traditionele patronen van landeigendom Binnen het gemeenschapsterritorium of de voorouderlijke grond bestaat een complex patroon van traditioneel landeigenaarschap en landgebruik. Ten eerste zijn er het land en de natuurlijke bronnen die in gemeenschappelijk bezit zijn van de hele stam of van de ili. Dit omvat de bossen, waterscheiding en de jachtgronden (Bontoc fagfag), de bronnen, rituele plaatsen en begraafplaatsen, gronden en bronnen waar mineralen zoals goud te vinden zijn. Deze gebieden zijn aan alle leden van de stam ter beschikking gesteld, maar niet aan buitenstaanders. Het traditionele gewoonterecht bepaalt het gebruik hiervan. Het is een collectieve verantwoordelijkheid, dus van de hele gemeenschap, om het milieu te beschermen als patrimonium van de opeenvolgende generaties. Een dorp identificeert zich sterk met haar grond. Het individu dat een rijstveld erfde van een voorouder, identificeert zich er sterk mee. De geschiedenis van een gemeenschap of een volk is dikwijls ‘geschreven’ in het landschap: bepaalde geografische vormen en oriëntatiepunten zoals bergen, rotsformaties, meren, vijvers, kloven, kreken, bepaalde delen van het een bos, bosjes en zelfs individuele bomen, hebben een betekenis. Dikwijls verbonden met mythen of legenden, ze vertellen ook iets over gebeurtenissen uit een ver of recent verleden.
56 8 inhoudsopgave
De spirituele dimensie van grond Inheemse volkeren geloven dat hun land niet enkel bewoond wordt door mensen, planten en dieren, maar ook door geesten. En behalve in natuurgeesten, geloven ze dat de geesten van hun voorouders op hun land verder leven. Dus er bestaan vele heilige gronden die opgezocht worden tijdens speciale ceremoniën bvb. de regenceremonie bij de Bontocs. Hun land is hun tempel.
Het gemeenschappelijk karakter van grond Land is een bron van gemeenschappelijke identiteit als gemeenschap en volk.
De intergenerationele dimensie van grond Land is doorgegeven door voorouders en zal ook aan kinderen doorgegeven worden. Er bestaat dus een groot verantwoordelijkheidsgevoel ten opzichte van het land of de grond. Deze sterke banden tussen economie, sociale organisatie, cultuur, spiritualiteit met de omgeving (land, territorium en natuurlijke bronnen) brengen met zich mee dat wanneer de relatie tussen een gemeenschap en het land verandert, dit ook zorgt voor wijzigingen in de relaties binnen de gemeenschap. Deze veranderingen binnen een gemeenschap zullen ook invloed hebben op het milieu en de omliggende gemeenschappen.
reigingen Wat zijn de bed n inheemse van de grond va volkeren? verplaatsing van • Onteigening en gemeenschappen ressie • Ontwikkelingsag • Agro-industrie • Militarisering inheemse • Verstoring van leefwijzen emse cultuur • Erosie van inhe
› Bijlage 4
jnse De Filipi n recepte
Recept 1: Adobong Manok – Gemarineerde Kip Dit heb je nodig voor 2 à 3 porties 1 dubbele kipfilet of een halve kip in stukken verdeeld 1 ui 3 laurierblaadjes 4 eetlepels sojasaus
Het verhaal achter het recept Onze kippen geven ons eieren. In ons dorp wordt één, hoogstens tweemaal per jaar vlees gegeten. Meestal wordt er dan een varken geslacht. Soms ook wel een kip. Voordat ik trouwde, werkte ik in de stad. Daar hoorde ik dat Adobong Manok eigenlijk ons nationaal gerecht is! Eerst was ik verbaasd, maar daarna begreep ik dat onze adobo van aubergine er een variant van is. Dat eten we wel regelmatig. Toen ik nog niet getrouwd was, werkte ik als huishoudster in Nueva Vizcaya. Toen kocht ik kip in het grootwarenhuis of op de markt. Het schijnt dat die kippen uit een ander land worden ingevoerd. Eerlijk gezegd proef je dat ook. Geef mij er maar één die ik heb zien opgroeien! Ik denk dat mensen in de stad zulke kippen eten omdat ze geen andere keuze hebben. Het is waar dat ze er met velen zijn. Ook de rijst is trouwens geïmporteerd, zelfs hier in de streek. Kijk maar op de markten. Kijk naar alle soorten en ook naar de prijs. Raar maar waar, rijst eten kost veel in de Filipijnen.
2 eetlepels witte azijn 3 geperste teentjes look 1 à 2 kopjes water 1/4 kop olie 1/2 eetlepel witte of lichte suiker zout enkele hele korrels zwarte peper
Aan de slag
perste knoflook. sojasaus met de ge de m ko n ee in 1. Meng 3 uur marineren. p hierin gedurende ki n ke uk st de at 2. La p aan. n pan en bak de ki 3. Verhit olie in ee e bij de resterende marinad e gd en el ng aa r te 4. Voeg de met wa kook. kip en breng aan de ls hieraan toe. s en de peperkorre je ad la rb ie ur la de 5. Voeg eren tot ze gaar is. e 30 minuten sudd nd re du ge p ki de 6. Laat laat 10 minuten roerend aan toe en al er hi ijn az de g 7. Voe doorkoken. ut, even roeren en ng van suiker en zo 8. Na de toevoegi opdienen.
57 8 inhoudsopgave
Malaya uit de Filipijnen
Recept 2: Adobong Talong – Gemarineerde Aubergine Dit heb je nodig voor 3 porties als hoofdgerecht bij rijst 5 kopjes in stukken gesneden ongeschilde aubergine zout 1/3 kop olie 1/3 kop sojasaus
Het verhaal achter het recept Dit gerechtje kan je ook lekker klaarmaken met groene bonen. Eigenlijk kan je met verschillende groenten experimenteren, ook met aardappelen. Gemarineerde groenten zijn dan ook erg populair. Aan groenten geen tekort. Hier in Benguet worden vooral aardappelen, kool, broccoli en wortelen geteeld. Hiermee bevoorraden we Manilla. Het is wel niet meer zoals vroeger. Er is veel concurrentie bijgekomen vanuit het buitenland en dit terwijl de overheid niets onderneemt om ons te helpen. Wij zitten gekneld tussen de tussenhandelaars en de concurrentie en komen met moeite of helemaal niet uit de kosten.
1/4 kop rode wijnazijn 6 teentjes fijngesnipperde knoflook 1/2 theelepel vers gemalen zwarte peper
Aan de slag
ukenrol en strooi jes aubergine op ke nt ee st el bb do de rens ze af 1. Leg inuten rusten alvo m 30 at La . en he er zout over g te deppen. te spoelen en droo ie. ine bruin in hete ol 2. Bak de auberg us, de wijnazijn, pannetje de sojasa in kle n ee in ng 3. Me nde 5 minuten rels en laat gedure or rk pe pe de en de look pruttelen. at gedurende 7 rgine aan toe en la be au de er hi g oe 4. V . , nu en dan roeren minuten opwarmen
58 8 inhoudsopgave
Nina uit de Filipijnen
Recept 3: Suam na Mais – Filipijnse Maissoep Dit heb je nodig: 1 lepel olie 1 teentje knoflook, fijngesneden 1 middelgrote ui, fijngesneden 1 kleine gember, in schijfjes gesneden 3 kopjes garnalen
Het verhaal achter het recept Vlees eten we hier praktisch niet. Enkel wanneer het feest is. Maar ik vind garnalen ook heel lekker. In mijn jeugd ging ik samen met mijn familie krabbetjes en garnalen vangen in de mangrove aan de kust. De meeste mangroven zijn echter aan het wegkwijnen omdat het water vervuild is geraakt door de medicijnen die grote garnaalkwekerijen aan het water toevoegen. Gelukkig is er nog een plaats die ongemoeid is gelaten, waar we als aanvulling op onze rijst en groenten naar oude gewoonte krabbetjes en garnalen kunnen vangen. Mai uit de Filipijnen
Mais van 2 maïskolven Patis (vissaus) en peper 1 liter visbouillon
Aan de slag
in een steelpan 1. Verwarm de olie toe en k, uien en gember 2. Voeg de knofloo azig is roerbak tot de ui gl ïs garnalen en de ma 3. Voeg hierbij de uillon toe en 8 van de liter visbo 4. Voeg hieraan 1/ ten sudderen laat een 4-tal minu n toe en laat st van de visbouillo 5. Voeg dan de re gaar is koken tot de maïs op een zacht vuur e peper naar smaak to 6. Voeg vissaus en
59 8 inhoudsopgave
hier vind je het virtueel kookboek “ Wat de pot schaft”
› Bijlage 5 liedje
ortage uit de rep lera' rdil 'Radio Co titeling) ) (bij de af 8-1:01:33 :4
ent 3 (57
Filmfragm
De ‘BT CORN SONG’ door Mac Galap, boer uit Tupaya Hier in ons dorp Tupaya hadden we een mooi uitzicht. Onze velden stonden vol gewassen en we gebruikten niet eens chemicaliën. Maar toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch. Ze prutsten met het DNA. Het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten. Maar alleen als we er ‘Triple 14’ op spuiten. Pioneer of Calvin Keeney. We moeten al onze zaden besproeien. Het is minder hard werken, maar we worden er wel ziek van. En we zullen vroeg sterven.
60 8 inhoudsopgave
Want toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch. Ze prutsten met het DNA. Het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten. Maar alleen als we er ‘Urea’ op spuiten. Deze wereld is een goeie plek om in te leven, als je genoeg eten hebt. Als je iets plant, kan je wachten tot het groeit. Je hebt iets om te oogsten. Maar toen de BT Corn naar hier kwam, maakten ze onze maïs hoogtechnologisch. Ze prutsten met het DNA. Het ziet er wel goed uit en we kunnen veel oogsten. Maar alleen als we het benevelen met ‘Urea’. En nu zitten de boeren diep in de schulden. We moeten her en der gaan lenen. Hier in ons dorp Tupaya.
Colofon werkten mee aan dit dossier Catherine Billiau, Marijntje Broeckx, Roger Camps, Vera Pletinckx, Hans Schaap, Pascal Van Driessche, Els Van der Sypt, Marleen Van Schoor. Reportage ‘radio cordillera’ Roel Nollet Foto’s Sofie Van der Straeten, Gunther Fobe, Cat Alert, TFDP Lay-out Gunther Fobe en Els Van Hemelrijck IN SAMENWERKING MET
Verantwoordelijke uitgever: Jan Vanhuysse, Mercatorstraat 81, 9100 Sint-Niklaas, Tel. 03/777 20 15
