EDUBELL. Regio Antwerpen. Resultaten van de proeffase van een behoeftedetectie

K.U.Leuven Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek

EDUBELL Regio Antwerpen Resultaten van de proeffase van een behoeftedetectie

Project Behoeftedetectie/2003 – Ontwikkelen en testen van een methodologie voor detectie van educatieve behoeften Onderzoek in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap D.I.V.A. (Dienst Informatie Vorming en Afstemming)

Promotor:

Prof. Dr. Herman Baert

Onderzoekers:

Dr. Frank Cockx, Sofie Van de Meerssche & Sofie Verhoeven

INHOUDSTAFEL 1.

INLEIDING ..................................................................................................................... 5

2.

OPZET EN WERKWIJZE VAN DE PROEFFASE.......................................................... 5 2.1 INLEIDING ...................................................................................................................... 5 2.2 HET ONDERZOEK: ONTWERPEN EN PROEFDRAAIEN ........................................................... 5 2.3 ENKELE SLEUTELBEGRIPPEN .......................................................................................... 7 2.4 METHODOLOGISCH STAPPENPLAN................................................................................... 8 2.5 HET WERKEN MET BERAADGROEPEN ............................................................................... 9

3.

ONTWIKKELINGEN EN EDUCATIEVE BEHOEFTEN .................................................11 3.1 INLEIDING .....................................................................................................................11 3.2 REGIONALE FEITEN .......................................................................................................12 3.2.1 Omschrijving van de regio ....................................................................................12 3.2.2 Demografische indicatoren ...................................................................................12 3.2.2.1 Aantal inwoners in de regio 12 3.2.2.2 Verhouding van de leeftijdscategorieën 13 3.2.2.3 Verhouding autochtonen-allochtonen 14 3.2.2.4 Huishoudens en persoonlijke relaties 14 3.2.3 Sociaal-economische indicatoren .........................................................................16 3.2.3.1 Werkloosheidsgraad 16 3.2.3.2 Werkgelegenheidsgraad 16 3.2.3.3 Activiteitsgraad 16 3.2.3.4 Demografie van de werkzoekenden 17 3.2.3.5 Werkgelegenheid 17 3.2.3.6 Huidige jobs en verwachte loopbaan 17 3.2.3.7 Arbeidsbelasting en werkdruk 19 3.2.3.8 Relaties op en rond het werk 20 3.2.3.9 Combinatie arbeid en gezin 21 3.2.3.10 Gezondheid en veiligheid op het werk 22 3.2.3.11 Inkomensverdeling 22 3.2.3.12 Bestaansminimumtrekkers 23 3.2.4 Economische indicatoren......................................................................................23 3.2.4.1 Conjunctuurcurve 23 3.2.4.2 Investeringen 24 3.2.4.3 Demografie van de ondernemingen 24 3.2.4.4 Export 25 3.2.4.5 Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt 25 3.2.4.6 Knelpuntberoepen 27 3.2.5 Technologische ontwikkelingen ............................................................................30 3.2.6 Welzijnsindicatoren...............................................................................................31 3.2.6.1 Huisvesting, wonen en woonomgeving 31 3.2.6.2 Gezondheid en levensstijl 32 3.2.6.3 Mantelzorg 34 3.2.7 Cultuurgebonden indicatoren................................................................................35 3.2.7.1 Verschuivingen in waarden, normen en opvattingen 35 3.2.7.2 Kinderen en opvoeding 35 3.2.7.3 Politiek en burgerschap 37 3.2.7.4 Religie en zingeving 37 3.2.7.5 Vrijetijdsbesteding 39 3.2.7.6 Culturele aanbod 45

EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

2

3.2.8 Educatieve participatie .........................................................................................46 3.2.8.1 Scholingsgraad 46 3.2.8.2 Deelname aan levenslang leren 46 3.2.8.3 Leren Leren 47 3.2.9 Geografische context............................................................................................52 3.2.9.1 Mobiliteit 52 3.2.9.2 Bodembestemming 55 3.3 ALGEMENE TENDENSEN.................................................................................................56 3.3.1 Sociaal-economische indicatoren .........................................................................56 3.3.1.1 Solidariteit 56 3.3.1.2 Kenmerken van arbeid(sloopbanen) in de hedendaagse samenleving 56 3.3.2 Economische indicatoren......................................................................................56 3.3.2.1 Kenmerken van de huidige economie in de samenleving 56 3.3.3 Cultuurgebonden indicatoren................................................................................57 3.3.3.1 Kenmerken van deze postmoderne samenleving 57 3.3.3.2 Zingeving 58 3.3.3.3 Armoede en sociaal-culturele uitsluiting 58 3.3.4 De identiteit van Vlaanderen ten opzichte van Europa..........................................59 4.

EDUCATIEVE PRIORITEITEN .....................................................................................60 4.1 INLEIDING .....................................................................................................................60 4.2 DEMOGRAFISCHE INDICATOREN .....................................................................................60 4.2.1 Vergrijzing, ouderen en bijleren ............................................................................60 4.2.2 Allochtonen-autochtonen ......................................................................................63 4.3 SOCIAAL-ECONOMISCHE INDICATOREN ...........................................................................64 4.3.1 Relaties op en rond het werk ................................................................................64 4.3.2 Combinatie arbeid en gezin ..................................................................................65 4.4 ECONOMISCHE INDICATOREN .........................................................................................66 4.4.1 Afstemming vraag en aanbod op de arbeidsmarkt................................................66 4.5 TECHNOLOGISCHE EVOLUTIES .......................................................................................67 4.6 WELZIJNSINDICATOREN .................................................................................................67 4.6.1 Huisvesting en wonen ..........................................................................................67 4.6.2 Gezondheid en levensstijl.....................................................................................69 4.7 CULTUURGEBONDEN INDICATOREN.................................................................................70 4.7.1 Kinderen en opvoeding.........................................................................................70 4.7.2 Religie en zingeving .............................................................................................70 4.7.3 Engagement in verenigingen ................................................................................71

5.

BIBLIOGRAFIE ............................................................................................................72 5.1 WEBSITES .................................................................................................................72 5.2 GESCHREVEN BRONNEN ........................................................................................72 5.3 CD-ROMS...................................................................................................................73

6.

BIJLAGEN ....................................................................................................................74 6.1 BIJLAGE DE PROEFREGIO ANTWERPEN ..........................................................................74 6.1.1 Inleiding................................................................................................................74 6.1.2 Vragenlijsten en proefinterviews in de regio Antwerpen........................................74 6.1.3 Leden socio-economische beraadgroep ...............................................................74 6.1.4 Leden socio-culturele beraadgroep ......................................................................75 6.1.5 Data en vergaderplaats ........................................................................................75 6.1.6 EDUBELL-onderzoekers Antwerpen ....................................................................75 6.1.7 DIVA Antwerpen ...................................................................................................76 6.2 BIJLAGE: CRITERIA VOOR HET EDUBELL-INSTRUMENTARIUM .........................................77 6.3 BIJLAGE: KENMERKEN RESPONDENTEN VAN DE SCHRIFTELIJKE VRAGENLIJSTEN EN MONDELINGE INTERVIEWS ...................................................................................................78


3

6.3.1 Kenmerken van de respondenten van de schriftelijke vragenlijsten (20)...............78 6.3.2 Kenmerken van de mondelinge interviews met (potentiële) leerders (27) .............79 6.4 BIJLAGE DE AFGEBAKENDE REGIO’S ...............................................................................81 6.4.1 Provincie West-Vlaanderen ..................................................................................81 6.4.1.1 Regio Oostende-Westhoek: 81 6.4.1.2 Regio Brugge 81 6.4.1.3 Regio Kortrijk-Roeselare 81 6.4.2 Provincie Oost-Vlaanderen...................................................................................81 6.4.2.1 Regio Gent-Eeklo: 81 6.4.2.2 Regio Oudenaarde-Aalst 81 6.4.2.3 Regio Sint-Niklaas-Dendermonde: 81 6.4.3 Provincie Antwerpen.............................................................................................82 6.4.3.1 Regio Antwerpen 82 6.4.3.2 Regio Mechelen 82 6.4.3.3 Regio Turnhout 82 6.4.4 Provincie Vlaams-Brabant ....................................................................................82 6.4.4.1 Regio Halle-Vilvoorde 82 6.4.4.2 Regio Brussel 82 6.4.4.3 Regio Leuven 82 6.4.5 Provincie Limburg.................................................................................................82 6.4.5.1 Regio Sint-Truiden 82 6.4.5.2 Regio Hasselt-Genk 82 6.5 BIJLAGE FORMAT PRIORITERINGSOPDRACHT EDUBELL .................................................83 6.6 BIJLAGE OVERZICHT VAN BELEIDSRELEVANTE INFORMATIE: TER KENNISGEVING ...............84 6.6.1 In relatie tot het aanbieden van volwasseneneducatie..........................................84 6.6.2 In relatie tot de lerende.........................................................................................85


4

1. INLEIDING Wat zijn de belangrijkste educatieve behoeften in de regio Antwerpen? Op die vraag kan dit dossier een antwoord bieden. Het is een antwoord dat met enig voorbehoud wordt gegeven. Het is namelijk het resultaat van het uittesten van een nieuwe methodologie voor het detecteren van behoeften aan levenslang en levensbreed leren in een regio, maar de test is uitgevoerd in reële situatie met tal van personen die zich hebben ingespannen om te omschrijven welke educatieve prioriteiten in de eerste komende jaren naar voren komen. Zowel de personen die aan proeffase hebben meegewerkt, als de onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het proefkarakter van de opzet geen afbreuk doet aan de bekomen resultaten. De leden van de denktank of de zogeheten beraadgroepen hebben uitdrukkelijk de wens uitgesproken om van de voorliggende resultaten gebruik te kunnen maken en ze een basis te laten vormen voor educatieve initiatieven in de regio. In dit document wordt, in verschillende delen, de procedure en de resultaten overlopen van één van de proefregio’s van het EDUBELL-onderzoek naar educatieve behoeften aan levenslang en levensbreed leren, namelijk de regio Antwerpen. Het eerste deel van dit dossier bevat een algemene inleiding tot het onderzoek en de opzet, werkwijze en ondezoeksinstrumenten die in dit onderzoek gehanteerd worden, o.a. het werken met beraadgroepen. De volgende delen van dit dossier handelen over de concrete resultaten van de uitvoering van het onderzoeksinstrument in de proefregio Antwerpen. In deel 2 worden de maatschappelijke, sociaal-economische en sociaal-culturele ontwikkelingen en de daarbijhorende educatieve behoeften besproken. Op basis hiervan worden in deel 3, aan de hand van cijfermatige scoren en kwalitatieve argumenten, de educatieve prioriteiten in de regio besproken.

2. OPZET EN WERKWIJZE VAN DE PROEFFASE 2.1 INLEIDING In 2002 werd door de Vlaamse Gemeenschap een oproep gelanceerd voor “het ontwikkelen van een methodologie voor de detectie van educatieve behoeften in de context van het levenslang en het levensbreed leren”. Hij werd geconcretiseerd in de vorm van een wetenschappelijk onderzoek dat, na een openbare aanbestedingsprocedure, begin januari 2003 door de Dienst Informatie Vorming en Afstemming (DIVA) werd toegewezen aan het Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek van de K.U.Leuven. Het onderzoek met de zeer lange naam werd omgedoopt in het letterwoord EDUBELL. EDU staat voor “educatieve”; de “BE” voor “behoeftedetectie” en de dubbele “L” staat voor het leren dat “levenslang en levensbreed” is. In dit deel wordt beknopt weergegeven wat de opzet en werkwijze was van het EDUBELLonderzoek, welke fasen er in het onderzoek doorlopen zijn en welke bronnen van dataverzameling er gehanteerd werden.

2.2 HET ONDERZOEK: ONTWERPEN EN PROEFDRAAIEN Het uitgangspunt voor het onderzoek is terug te vinden in de aanbevelingen van het CONBEL-onderzoek dat - in opdracht van de Vlaamse overheid - de contouren en uitgangspunten voor een samenhangend beleid van levenslang en levensbreed leren in Vlaanderen omschreef ( Baert, H. Van Damme, D. e.a., 2000).


5

Met het oog op het ontwikkelen van een systematisch en vraaggestuurd beleid inzake het levenslang en het levensbreed leren is het nodig dat de overheid en de diverse (publiek gefinancierde) aanbieders van vorming, training en opleiding een betrouwbaar en goed gedocumenteerd overzicht hebben over de actuele en de eerlang te verwachten educatieve behoeften. Dit overzicht moet mede de basis vormen om een regionaal en Vlaams prioriteitenbeleid te voeren waarbij het aanbod inzake levenslang en levensbreed leren wordt afgestemd op de sociale, culturele, technologische en economische ontwikkelingen en uitdagingen voor de samenleving en op de persoonlijke ontplooiing en de maatschappelijke participatie van de burgers. Vorming, training en opleiding moeten daardoor betekenisvol kunnen bijdragen tot het actief burgerschap, de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, de vormgeving van de persoonlijke levenssfeer en de participatie aan het sociaal en cultureel leven. De EDUFORA maakten anno 2000-2001 – conform hun drieledige taakomschrijving – al eens werk van een educatieve behoeftedetectie, naast het werk dat ze verrichtten om een educatieve kaart en een educatief richtplan op te stellen. Het werd toen aan de EDUFORA overgelaten hoe ze een behoeftedetectie zouden opvatten en organiseren. Mede daardoor was de wijze waarop dit alles gebeurde was zeer verscheiden, zowel naar detectiemethoden als naar de waarde, de bruikbaarheid en de vergelijkbaarheid van de resultaten. Met de toewijzing van een onderzoeksopdracht om een gemeenschappelijke, verantwoorde en beproefde methodologie te ontwikkelen is het de bedoeling een instrumentarium te kunnen aanreiken dat in Vlaanderen systematisch en herhaald kan worden ingezet om de educatieve behoeften van volwassenen en van organisaties in kaart te brengen. De voorbereidende stappen van het EDUBELL-onderzoek omvatten: het verfijnen van een denken handelingskader over behoeftedetectie afgestemd op de Vlaamse context, het verzamelen en analyseren van goede voorbeelden en bestaande instrumenten voor behoeftedetectie in binnen en -buitenland en het preciseren van een aantal methodologische uitgangspunten. Het is duidelijk dat een behoeftedetectie een veelzijdige aangelegenheid is van: (1) het verzamelen van materiaal over allerlei sociale, culturele, technologische en economische ontwikkelingen, (2) het omschrijven van de educatieve uitdagingen die deze ontwikkelingen inhouden en (3) het in overleg treden met gebruikers en potentiële gebruikers van het educatieve aanbod, met de aanbiedende instanties en met deskundigen uit de relevante maatschappelijke sectoren om zo de noodzaak aan vorming, training en opleiding nader te omschrijven. De beoogde uitkomsten moeten de verantwoordelijken voor het overheids- en het organisatiebeleid toelaten om nieuwe of vernieuwde programmalijnen af te bakenen. Meer concreet werd een methodologie voor een communicatieve benadering van behoeften ontworpen en vervolgens uitgetest in 4 regio’s (Aalst-Oudenaarde, Antwerpen, HalleVilvoorde, Oostende-Westhoek) met telkens oog voor de sociaal-economische en de sociaal-culturele aspecten. De kern van de methodologie was telkens een beraad of een denktank die in drie stappen de diverse gegevens en ontwikkelingen in de regio analyseerde, educatieve behoeften verzamelde die verband houden met het zinvol en adequaat kunnen inspelen op deze ontwikkelingen en daarin prioriteiten koos. Als vertrekpunt of input werd gebruik gemaakt van de resultaten van interviews met (potentiële) leerders en schriftelijke enquêtes bij maatschappelijke en bij educatieve actoren. Tijdens en na deze testfasen werden de instrumenten en procedures bijgesteld. De uitkomst die EDUBELL beoogde, moest voldoen aan de volgende vereisten (voor een meer uitgebreide versie, zie bijlage 1): • geldend voor het levenslang én het levensbreed leren • gericht op en toepasbaar in alle regio’s in Vlaanderen • maar die toch een zekere aggregatie mogelijk maakt op het Vlaamse niveau


6

• • • •

een werkwijze die op het subregionale niveau een perspectief opent op coördinatie van de volwasseneneducatie later bij herhaling toepasbaar door praktijk- en beleidsinstanties buiten het wetenschappelijk onderzoek én betaalbaar daarom beschikbaar in de vorm een gebruiksklare handleiding en een cd-rom met daarin verwijzingen naar geschikte informatiebronnen en formats van in detail uitgewerkte detectie-instrumenten met een relatief korte doorlooptijd kent (want educatieve behoeften kunnen relatief snel wijzigen en er moeten tijdig beslissingen kunnen worden genomen)

Als bijproduct van dit ontwikkelingsonderzoek zijn 4 lijsten van educatieve behoeften en prioriteiten beschikbaar, die een exemplarische waarde, maar ook niet meer dan dat, hebben. Het toewijzen en uitvoeren van het onderzoek gebeurde in een experimentele context en met de geheel vrijwillige medewerking van de personen die hebben deelgenomen. Het zal pas in een later stadium worden beslist door de Vlaamse overheid en door DIVA welke plaats de ontwikkelde methodologie zal krijgen in het proces van educatieve planning en welke voorwaarden en gevolgen daaraan beleidsmatig zullen verbonden worden.

2.3 ENKELE SLEUTELBEGRIPPEN Een behoefte beschouwen wij als een min of meer expliciet geformuleerd aanvoelen van een gemis of tekort, in een door een persoon als moeilijk of problematisch of uitdagend beschreven situatie, dat door die persoon in mindere of meerdere mate als lenigbaar of oplosbaar wordt gezien (Baert, 1998, p. 5). Het kan hierbij zowel over actuele als over toekomstige behoeften gaan. Bovendien kan er ook impliciet sprake van een weg naar een betere (eind)situatie. Een behoefte kan door de drager ervan – het subject – worden geformuleerd. Maar ook derden kunnen t.a.v. een persoon behoeften onderkennen (bvb. de chef t.a.v. een arbeider, een hulpverlener t.a.v. een hulpvrager, een lotgenoot t.a.v. andere lotgenoten). In het eerste geval spreken we van subjectieve behoeften en in het tweede geval van prescriptieve behoeften. Vanuit een beleidsstandpunt gezien verdient het aanbeveling om zowel subjecten als derden in de behoeftepeiling een inbreng te laten doen. Een behoeftepeiling levert naast empirisch vaststelbare grootheden ook belevingen, appreciaties, opinies en waardegekleurde oordelen op. Vandaar dat het van belang is het interpretatieve en ook het intersubjectieve karakter van de behoeftebepaling te beklemtonen (Baert, 1982). Van een educatieve behoefte kan gesproken worden wanneer tekorten in het handelen terug te voeren zijn tot tekorten bij de betrokkenen in het weten (~kennis), het kunnen (~vaardigheden) of het omgaan met waarden (~attitudes). Educatieve behoeften kunnen enerzijds onderscheiden worden omtrent de beroepscontext. Anderzijds kunnen zij betrekking hebben op alle aspecten van de persoonlijke en maatschappelijke levenssfeer. Rationele overwegingen inzake materiële en immateriële kosten, zullen bepalen of een educatieve behoefte ook nog een educatieve noodzaak is. Men kan spreken van een educatieve noodzaak wanneer een educatieve activiteit (formeel, non-formeel of informeel) de meest aangewezen weg en een onmisbaar en betaalbaar middel tot leniging van een educatieve behoefte vormt.


7

Een educatieve prioriteit beschouwen wij als die educatieve noodzaak die uit een lijst van educatieve noodzaken wordt gekozen om bij voorrang te worden gelenigd, daarbij (grotendeels of uitsluitend) een beroep doende op de inzet van collectieve middelen (middelen van de gemeenschap en/of van de organisaties waarin de doelgroep actief is). Een educatieve vraag is een gearticuleerde en actief levende educatieve behoefte – ongeacht of ze een educatieve noodzaak of prioriteit is – waarbij iemand in staat is zinvol en functioneel deel te nemen aan een welbepaalde educatieve activiteit en de huidige of nakende deelname inschat als een aangewezen en “betaalbare” en als een wenselijke dan wel effectieve remedie om daarna beter of optimaler te functioneren in relaties en contexten. In het EDUBELL-onderzoek laten we de educatieve vraag buiten beschouwing. Het onderzoek wil zich richten naar de deelnemers aan educatieve activiteiten, maar ook naar potentiële deelnemers, niet-deelnemers en kansengroepen.

2.4 METHODOLOGISCH STAPPENPLAN BRONGROEP Staal (potentiële) leerders

Regio afbakening en regio gegevens

Staal Educatieve actoren (educatoren, institutionele aanbieders)

2 BERAADGROEPEN (N= 12 à 16)

Staal Maatschappelijke actoren

Selectie van Educatieve actoren (educatoren, inst. aanbieders)

Documentenanalyse + schriftelijke vragenlijsten

Actuele en verwachte ontwikkelingen + voorlopige indicatoren i.v.m. educatieve behoeften

Selectie van Maatschappelijke actoren

Beraad 1

Beraad 2

Beraad 3

Omgevingsanalyse

Behoefteformulering

Prioritering

Mondelinge enquêtes Schriftelijke vragenlijsten

Panel:

Beleid (dwingende maatregelen)

Educatieve actoren (educatieve plann ing) Fasen

I. Samenstelling brongroep

organisatie : Fasen

I. Regioafbakening

detectie :

II. Rapportage

III. Bijeenroepen

en beraadgroep II. Dataverzameling

IV. Rapportage

beraadgroepen III. Data-bewerking Data

IV. Be hoeftebepaling

V. Prioritering

en regiogegevens

De ontwikkelde methodologie is opgebouwd onderzoeksinstrumenten: 1) het werken met een dossier met regiogegevens, 2) het werken met bevragingen 3) het werken met beraadgroepen.

uit

drie

belangrijke

soorten

De beraadgroepen vormden de kern van de methodologie. Het waren denktanks die gebruik maakten van het materiaal dat de instrumenten 1 & 2 hen toegeleverd hebben. Hieronder motiveren we kort waarom we het zo belangrijk vinden om met beraadgroepen te werken.


8

2.5 HET WERKEN MET BERAADGROEPEN Educatieve behoeften zijn geen objecten of gegevenheden die zomaar voor het grijpen liggen. Het detecteren van een educatieve behoefte vraagt een articulatieproces (vanwege de drager van de behoefte) en een interpretatieproces (vanwege de drager én vanwege anderen). In die zin gaat het bij educatieve behoeften dan ook altijd over een proces van behoefte-“bepaling” eerder dan over een behoefte-“detectie”. Deze behoeftebepaling kan deels gebeuren tijdens de bevragingen van de potentiële leerders, de maatschappelijke en de educatieve actoren. Maar – in functie van een globale kijk op de mogelijke educatieve behoeften in de regio en de keuzes die onvermijdelijk moeten worden gemaakt voor de toekomstgerichte beleidsplanning (educatieve prioriteiten)– is een grondig gesprek of samenspraak nodig. Dat heeft plaats gevonden in de beraadgroepen. Er werd met twee types van beraadgroepen (één socio-economische en één socio-cultureel georiënteerd) gewerkt om het spectrum aan educatieve behoeften zo breed mogelijk te houden. Dit was belangrijk opdat het levenslang leren in al zijn diversiteit en verschijningsvormen ten volle tot haar recht kan komen. Op basis van de drie gedocumenteerde beraadgroepvergaderingen ontwikkelden de participanten aan het beraad een gedeelde terminologie die het mogelijk maakte om in consensus dan wel dissensus te komen tot educatieve behoeften en een prioritering. Bij de materiaalverzameling in de beraadgroepen werden volgende werkprincipes in acht genomen: - Er werd zowel gewerkt met gekwantificeerd materiaal (beschrijvende regiogegevens, profielen van geïnterviewden) als met meer kwalitatief materiaal (interviewfragmenten van de geïnterviewden, interpretaties van de beraadgroepen). - Bij de bevraging van de potentiële leerders werd er gewerkt met een staal dat diversiteit weerspiegelt op het vlak van een aantal sociaal-demografische criteria. - Bij het staal aan educatieve en maatschappelijke actoren die schriftelijk bevraagd werden, werd er gelet op een redelijke verdeling en spreiding over de verschillende betrokken sectoren. - Bij de samenstelling van de beraadgroepen werd er gelet op een redelijke verdeling en spreiding over de verschillende betrokken sectoren. - Tijdens de beraadgroepen werd erover gewaakt dat elke deelnemer aan het beraad voldoende inbreng heeft. Er wordt niet alleen naar consensus gestreefd, maar er is ook plaats en ruimte voor meningsverschillen. - De beraadgroep werd ook uitdrukkelijk uitgenodigd om zich af te vragen of educatieve behoeften van kansengroepen en van groepen die zich maatschappelijk weinig profileren in de beleidsvorming, niet vergeten worden. Zo ja, moest hieromtrent worden bijgestuurd. - De beraadgroepen bestonden uit personen van verschillende sectoren. Elke maatschappelijke sector had zijn eigen rationaliteit en taal. In de beraadgroepen werden deze met elkaar in aanraking gebracht. Dit garandeerde een rijke en gevarieerde analyse van eerlang te verwachten ontwikkelingen en van de bepaling van educatieve behoeften. - De hoger bedoelde inputs vormden stof voor een gesprek, niet meer en niet minder. Een en ander moest overwogen, doorgedacht, vanuit verschillende kanten bekeken worden. En dan moet er een besluitvorming plaats vinden. Na rijp “beraad” kwam er dan een lijst van educatieve behoeften en vervolgens van educatieve prioriteiten uit de bus. En de overwegingen en argumenten die tot deze welbepaalde prioriteiten hebben geleid werden in de rapportage gecommuniceerd.


9

Figuur 1: Het stramien van de beraadgroepen

-

-

Voorbereiding door de leden: regiodossier lezen en kritische ontwikkelingen aanduiden en terugsturen - enquête invullen en terugsturen Voorbereiding door de opdrachthouder - verwerken teruggestuurde regiodossiers + enquêtes verwerken - contact tussen (co-)voorzitter en/of verslaggever samenstelling en verzending informatief pakket en samenstelling startdossier

EERSTE BERAAD: Omgevingsanalyse Input: - Overzicht naar ‘kritische’ en ‘niet kritische’ ontwikkelingen in de regio (verwerking regiodossiers en enquêtes) - Overzicht van de resultaten van de bevragingen van de maatschappelijke/educatieve actoren en leerders Doelstelling: - Kennismaking + doel en opzet + procedure + het verzamelde materiaal leren kennen - Aanvullingen en bemerkingen bij het regiodossier - Het bepalen van een selectie van belangrijkste ontwikkelingen in de regio Afsluiter: - Attenderen op de komende vergaderingen Voorbereiding door de opdrachthouder aanvullen van het startdossier voor wat betreft cruciale ontwikkelingen - aanvullen van het startdossier met educatieve behoeften uit de bevragingen Voorbereiding door de leden: Aanvullen startdossier met educatieve behoeften ter voorbereiding van de vergadering -

-

TWEEDE BERAAD: Behoefteformulering Input: - Het startdossier en het tussentijds dossier Doelstelling: - Het bewerken van het ruwe materiaal omtrent de educatieve behoeften (eventueel in subgroepjes): verfijnen van de educatieve behoeften, aanvullen, … + de vraag of de link met de ontwikkelingen goed, degelijk, dekkend enz. is. Afsluiter: - Toelichting opdracht naar volgende vergadering + lunch

-

Voorbereiding door de opdrachthouder - tussentijds dossier aanvullen - aanmaken prioriteringsopdracht Voorbereiding door de leden: individuele weging van de prioriteiten van educatieve behoeften terugsturen

DERDE BERAAD: Prioritering Input: - Overzichten van de weging per behoefte over alle leden van het beraad heen bekeken Doelstelling: - Komen tot een uiteindelijke prioritering ‘gedragen door het beraad’ waarbij gestreefd wordt naar consensus (en eventueel bij dissensus besluiten met standpuntbepaling formuleren) Afsluiter: - Evaluatie van de afgelegde weg en de bereikte resultaten + lunch

-

Door de opdrachthouder: aanmaak van een einddossier: cruciale ontwikkelingen in regio + lijst van prioriteiten (in format die aggregeerbaar is op Vlaams niveau) - rondsturen van het einddossier aan de leden - (eventueel uitzonderlijk: een extra vergadering)


10

3. ONTWIKKELINGEN EN EDUCATIEVE BEHOEFTEN 3.1 INLEIDING In dit deel vindt u een beeld van de regio Antwerpen. Het bevat belangrijke ontwikkelingen en educatieve behoeften op sociaal-economische en sociaal-culturele domeinen, zowel in de regio Antwerpen als op het Vlaams niveau. De gegevens uit dit dossier zijn het resultaat van een documentenanalyse, een analyse van schriftelijke vragenlijsten en mondelinge interviews en drie samenkomsten met een beraadgroep van experts. Uit verschillende bronnen en documenten (o.a. geschreven publicaties en websites op Internet) werden cijfers gehaald over belangrijke tendensen in de regio Antwerpen. Tussen haakjes staat achter elk onderwerp, evolutie of tabel één of twee cijfers vermeld. Het eerste cijfer wijst op het aantal ‘professionelen’ (20 educatieve en maatschappelijke actoren) die deze evolutie zeer belangrijk vinden en het tweede cijfer wijst op het aantal professionelen die met deze ontwikkeling een educatieve behoefte verbinden. Er werden in de regio Antwerpen 268 schriftelijke vragenlijsten verstuurd naar educatieve en maatschappelijke organisaties. In deze vragenlijsten werd vooral gevraagd naar de ontwikkelingen, educatieve behoeften en prioriteiten die de respondent belangrijk vindt in de regio (dus niet in zijn/haar persoonlijk leven). De analyse van deze vragenlijsten gebeurde aan de hand van 20 teruggestuurde vragenlijsten. Naast deze schriftelijke vragenlijsten werden er 27 mondelinge interviews (nagestreefd en ook daadwerkelijk) afgenomen met potentiële leerders in de regio Antwerpen. Er werd hierbij niet gestreefd naar representativiteit, maar wel naar variabiliteit bij de verdeling van de respondenten over een aantal belangrijke variabelen (arbeid, leeftijd, diploma, afkomst, geslacht, stad/platteland). Bij de potentiële leerders werd er vooral gevraagd naar ontwikkelingen en educatieve behoeften (op sociaal-economische en sociaal-culturele domeinen) in hun persoonlijk leven. De bedoeling hiervan was niet de omvang van de educatieve vraag in te schatten, noch de frequentie te bepalen waarmee door de bevolking bepaalde educatieve behoeften worden gearticuleerd. Hoofddoel was om de leden van de beraadgroepen (zijnde professsionals) formuleringen van de ‘man/vrouw-in-de-straat’ aan te reiken en mee in overweging te nemen bij het bepalen van wat volgens hen educatieve prioriteiten in de regio zijn. Dit moet m.a.w. het realiteitsbetrokken gehalte van de behoeftedetectie ten goede komen. De belangrijkste resultaten van deze drie vormen van dataverzameling (documentenanalyse, schriftelijke vragenlijsten en mondelinge interviews) voor wat de ontwikkelingen en de educatieve behoeften betreft, zijn terug te vinden in dit dossier. Bij citaten en uitspraken van respondenten is tussen haakjes telkens vermeld om ‘welke’ respondent het gaat. Dat gebeurt bij de professionelen (schriftelijke vragenlijsten) door middel van de vermelding van de functie en de organisatie van de respondent en bij de potentiële leerders (mondelinge interviews) aan de hand van de variabelen geslacht, situatie op de arbeidsmarkt, leeftijdscategorie en opleidingsniveau. Dit dossier is bevat ook informatie die door de beraadgroepen werd geformuleerd. Zij hebben immers de ontwikkelingen en educatieve behoeften besproken door aan te geven welke ontwikkelingen en behoeften zij belangrijk achtten in de regio en welke aanvullingen ze bij deze ontwikkelingen en behoeften maakten. De als belangrijk naar voren geschoven ontwikkelingen en de educatieve behoeften werden aangeduid door de titel ervan in het donkergrijs te markeren en eventuele aanvulling er bij te noteren. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

11

Op deze wijze bevat dit dossier alle materiaal dat werd verzameld en plaatst het ontwikkelingen en educatieve behoeften voor het voetlicht die in de komende jaren als cruciaal en prioritair worden beoordeeld.

3.2 REGIONALE FEITEN 3.2.1 Omschrijving van de regio (1,1) •

• • • •

De regio Antwerpen bestaat uit de volgende steden en gemeenten: Aartselaar, Antwerpen, Boechout, Boom, Borsbeek, Brasschaat, Brecht, Edegem, Essen, Hemiksem, Hove, Kalmthout, Kapellen, Kontich, Lint, Malle, Mortsel, Niel, Ranst, Rumst, Schelle, Schilde, Schoten, Stabroek, Wijnegem, Wommelgem, Wuustwezel, Zandhoven, Zoersel, Zwijndrecht. In de regio zijn er geen faciliteitengemeenten. De regio bevat één grootstedelijk gebied (Antwerpen), geen regionaalstedelijke gebieden en één kleinstedelijke gebied (Boom). De regio overkoepelt het volgende arrondissement: Antwerpen. In deze regio’s kan het volgend werkgebied van de VDAB (LKC’s, lokale klantencentra van de VDAB) onderscheiden worden: Antwerpen.

3.2.2 Demografische indicatoren 3.2.2.1 AANTAL INWONERS IN DE REGIO Aantal inwoners (2,2) Antwerpen 1994 933.813 1998 931.718 2002 935.381 Natuurlijk accres1(2,2) 1994 1998 2000 Migratiesaldo2(5,3) 1994 1998 2002 Bevolkingsdichtheid (4,2) 2001

1 2

Antwerpen 1.121 589 409

Vlaanderen 8.656 5.967 4.375

Antwerpen 865 -150 495

Vlaanderen 15.515 10.717 12.152

Provincie Antwerpen 574 inw/km2

Vlaanderen 440 inwoners/km2

Natuurlijk accres = aantal geboorten – aantal overlijdens Migratiesaldo: aantal inwijkingen – aantal uitwijkingen


12

3.2.2.2 VERHOUDING VAN DE LEEFTIJDSCATEGORIEËN Aantal geboorten (5,1) 1994 1998 2000

Antwerpen 10.864 10.462 10.204

Vlaanderen n.g. 63.042 61.877

Evolutie verhouding aantal personen in de verschillende leeftijdscategorieën (12,8) De bevolking in het Vlaamse Gewest vertoont het typische beeld van een verouderende bevolking: een zware top en een smalle basis. De veroudering van de totale bevolking zet zich door. Hierbij is er zowel sprake van vergrijzing als ontgroening. De groene druk (er zijn steeds minder jongeren) is in de stad Antwerpen groter dan in Gent, maar ligt ongeveer op hetzelfde niveau als in de andere grote steden. Met de grijze druk (er zijn steeds meer ouderen) is het evenwel anders gesteld. De grijze druk in de stad Antwerpen is opvallend hoog in vergelijking met de andere regio’s. Van de totale bevolking is ruim één vijfde jonger dan 19 of ouder dan 65 jaar. Vergrijzing en de band met levenslang en levensbreed leren Uit de resultaten van de beraadgroep blijkt dat vergrijzing erkend wordt als een belangrijk probleem, met name vergrijzing op het gebied van levenslang en levensbreed leren. Er zijn steeds meer klassen met veel cursisten tussen 50 en 55 jaar. Ook bij zelfstandige ondernemers is er een vergrijzingstendens. Er zijn immers steeds meer oudere werknemers die beslissen om zich als zelfstandige te vestigen. Zowel bij zelfstandigen als bij werknemers vormt de vergrijzing een probleem op het gebied van arbeidsmarktgerichte herscholing. Om oudere mensen te doen bijleren is immers een andere aanpak nodig dan bij jongeren: ouderen hebben immers reeds heel wat geleerd door levenservaring en kunnen beter dan jongeren leerstof verwerken en de relevantie ervan inschatten, terwijl ze minder gemakkelijk kunnen van buiten ‘blokken’. Het is dan ook weinig zinvol om hen een cursus letterlijk van buiten te laten leren. Het is echter wel zinvol om hen taken te geven en rekening te houden met een andere timing van studeren dan bij jongeren. Via klassiek georganiseerde (op jongeren gerichte) beroepsgerichte opleidingen oudere werkenden in een andere richting proberen te sturen, verloopt dan ook vaak zeer moeizaam. Vooral voor laaggeschoolden vormt vergrijzing een probleem. Werknemers moeten immers steeds langer werken voor ze op pensioen gaan. Laaggeschoolden zijn op oudere leeftijd moe gewerkt en willen vaak niet van bijscholing of herscholing horen. Door de vergrijzing verzwaart het probleem van bijleren bij laaggeschoolden want de periode wordt steeds langer. De vergrijzingstendens veroorzaakt dus uiteenlopende problemen bij verschillende bevolkingsgroepen op het gebied van bijleren. Er is bijgevolg een sterkt nood aan een modulair aanbod van levenslang en levensbreed leren, bijvoorbeeld opgesplitst naar en een aangepast aan de verschillende leeftijdsgroepen. Leeftijd, levensduur en levensloop Ontwikkelingen Vergrijzing (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie) (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): De vergrijzing zal toenemen. (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold): De vergrijzing neemt maar toe in België en dat is een groot probleem.


Educatieve behoeften Versterking van de solidariteit met de ouderen (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik vind het belangrijk hierover te leren, door erover te lezen, lessen aan de KUL, … (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold) Ik maak me zorgen over de komende generaties. Ze moeten andere maatregelen treffen om rond te komen. Ik lees er veel over.

13

Tekorten (middelen en personeel) gezondheidszorg (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): ik moet leren beseffen dat het leven morgen gedaan kan zijn (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): binnen dit en vijf jaar zal ik waarschijnlijk enkele dingen niet meer doen die ik nu nog wel doe, bv. Naar fuiven gaan, studeren (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Misschien een overlijden in de familie. Misschien mijn broer die een eigen kindje krijgt. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Mijn schoonmoeder wordt wel ouder en daar verwacht ik dat er meer zorg zal moeten komen van onze kant uit. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Met het ouder worden ben ik toch wel bezig.

Thuisen mantelzorg (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Zelfhulp en zelfredzaamheid (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) ik zou meer bewust willen zijn en meer op de hoogte willen zijn van de ziekte kanker want ik hoor er zo veel van (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou wel graag willen bijleren over de nieuwe mogelijkheden, over dingen die ik dan, op die leeftijd, wel zou kunnen doen.

(Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold) Dit zou misschien wel iets zijn waar ik wat over zou willen bijleren. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik wil dan ook meer gaan letten op mijn eten en zou me daarrond moeten informeren, met het oog op gewicht, maar vooral cholesterol.

3.2.2.3 VERHOUDING AUTOCHTONEN-ALLOCHTONEN Verhouding autochtonen-allochtonen (12,11) Antwerpen Vlaanderen Aandeel Maghrebijnen en Turken in de totale bevolking van de regio 2001 8% 4,98% 3,07% 2002 9% 4,93% 2,02% Migranten uit de voormalige Oost-Bloklanden Uit de samenkomst van de beraadgroep blijkt dat het aantal allochtonen in Antwerpen een zeer belangrijk item is. Hierbij wordt in de eerste plaats niet gedacht aan Maghrebijnen en Turken, maar wel aan mensen uit voormalige Oost-Bloklanden. Zij kampen met totaal andere problemen dan Maghrebijnen en Turken. Mensen die afkomstig zijn van voormalige OostBloklanden zijn meestal hoogopgeleid en hebben een universitair diploma, maar hun (voor)kennis van het Nederlands is vaak onvoldoende om op vele gebieden mee te kunnen in de maatschappij. Zij hebben bijvoorbeeld moeilijkheden met solliciteren omdat ze onvoldoende kennis van het Nederlands hebben. Vaak hebben zij de wens om een eigen winkelzaak te openen, maar vormt het ontbreken van een basiskennis Nederlands een belangrijke drempel om zelfstandige ondernemer te worden. Zij hebben het zeer moeilijk om bij te leren in het algemeen omdat ze eerst Nederlands moeten leren voor ze eventueel een andere cursus kunnen volgen. Er is voor hen dan ook nood aan een overbruggingsklas. Autochtonen en allochtonen Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat het samenleven van autochtonen en allochtonen een belangrijke ontwikkeling is. Allochtonen hebben omwille van hun andere cultuur vaak te maken met andere problemen dan autochtonen, bijvoorbeeld op het gebied van gezinssituatie, kinderopvang, werken en studeren. 3.2.2.4 HUISHOUDENS EN PERSOONLIJKE RELATIES Huishoudens (7,6) 1998 2002

Aantal huishoudens Aantal huishoudens


Antwerpen 400.807 408.758

Vlaanderen 2.353.864 2.434.346 14

Persoonlijke relaties Persoonlijke relaties Ontwikkelingen Het aantal alleenstaanden stijgt. Het op zoek gaan naar een nieuwe partner is op latere leeftijd niet evident. Clubs en verenigingen schieten als paddestoelen uit de grond. Eenzaamheid groeit en psychologische begeleiding dringt zich op (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Meer samengestelde gezinnen (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Grotere verscheidenheid in samenlevings-vormen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Meer mensen zullen meer verschillende relaties hebben, chronologisch gezien (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Atomisering, metropolisering (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk).

Nog meer gebrek aan relatievaardigheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Meer éénoudergezinnen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder huwelijken (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Vermenging van autochtonen met allochtonen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Als mijn (Vrouw wegvalt, naar ons appartement verhuizen. We hebben dat gekocht voor ' onze oude dag' . (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Als mijn (Man wegvalt, zal ik verhuizen. Ik wil zeker niet bij m'n kinderen gaan wonen. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik ga samenwonen. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): binnenkort ga ik waarschijnlijk samenwonen (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) ik heb een vriendin en misschien gaan we binnenkort wel trouwen of samenwonen

(Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik wil zo vlug mogelijk eerst gaan alleen wonen en daarna gaan samenwonen met mijn vriend. Ik wil niet trouwen (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold):


Educatieve behoeften Invullen van vrije tijd (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Tolerantie; openstaan voor andere samenlevingsvormen (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Historisch inzicht in het groeien van traditionele samenlevingsvormen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Cultureel inzicht (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Zelfbewustzijn: wat is het beste voor mij? (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Verbindingen sociaal aangaan (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Solidariteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Sociale netwerken vormen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Bewustzijn van de relatie met zichzelf (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Openheid naar anderen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk).

(Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Hier zou ik wel om raad van mijn ouders vragen en misschien een boek er over lezen. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over fiscale dingen, de kost en de financiële kant van het samenwonen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) ik zou wel meer willen leren over de gerechterlijke gevolgen van het huwelijk, bv. of het mogelijk is dat uw (Vrouw met al uw geld wegloopt (lach). ik zou ook precies willen weten wat het verschil is tussen trouwen en samenwonen en of samenwonenden meer of minder rechten hebben dan getrouwden. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over budgetbeheersing en over de praktische kant van alleen te wonen, bv. Huishuur, enz. (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik

15

binnen enkele jaren zal ik alleen gaan wonen . (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik ga binnen vijf jaar niet meer thuiswonen. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): Mijn ouders zijn aan het scheiden. Mijn vader woont thuis, mijn moeder gaat bij haar vriend wonen. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Dit is nog onduidelijk, al naar gelang het tot een scheiding komt of niet.

zou graag meer willen weten over goedkope mogelijkheden om te wonen en te huren, over de praktische kant van alleen te wonen (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) Wat ik opvang van anderen, wat ik op school leer (bij Psychologie en Filosofie) geven me toch een andere kijk op de dingen. Ik kan het toepassen op mijn eigen leven. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Het zou in elk geval nuttig zijn te leren hoe om te gaan met het drankprobleem van mijn (Man.

3.2.3 Sociaal-economische indicatoren 3.2.3.1 WERKLOOSHEIDSGRAAD3 (10,6)

1998 2001

Antwerpen 9,680% 8,520%

Vlaanderen 8,130% 6,31%

Waar situeert de werkloosheid zicht vooral: Alhoewel er op het platteland relatief weinig jobs te vinden zijn, is de werkloosheid er opvallend laag. In de steden geldt de omgekeerde paradox. Een hoge werkloosheidsgraad Uit de samenkomst van het beraad blijkt dat het werkloosheidsprobleem in Antwerpen als zeer problematisch ervaren wordt. Ondanks het grote werkaanbod in de regio, is er een hoge werkloosheidsgraad. De oorzaak heeft te maken met de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Vraag en aanbod zijn niet goed op elkaar afgestemd waardoor veel laaggeschoolde werkzoekenden geen werk vinden. Zelfs met het groot opleidingsaanbod in de regio blijft er een zeer grote wanverhouding. 3.2.3.2 WERKGELEGENHEIDSGRAAD4 (7,6) 1997 2001

Antwerpen 70,93% 74,17%


3.2.3.3 ACTIVITEITSGRAAD5 (7,5) 1997 2001

Antwerpen 68,34% 70,35%


3

De werkloosheidsgraad is het aantal op het einde van de maand ingeschreven niet-werkende werkzoekenden jonger dan 65 jaar in % van de beroepsbevolking jonger dan 65 jaar. 4 De werkgelegenheidsgraad geeft de verhouding weer tussen het aantal jobs dat er is en het aantal bewoners op beroepsactieve leeftijd. 5 De activiteitsgraad is de mate waarin de bevolking tussen 15 (18) en 64 jaar actief is op de arbeidsmarkt, dit wil zeggen een job heeft of een job zoekt. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

16

3.2.3.4 DEMOGRAFIE VAN DE WERKZOEKENDEN Aandeel mannelijke versus vrouwelijke werkloosheid (in procent) (4,3) Antwerpen Mannen Vrouwen 2001 49,6% 50,4% 2002 50,5% 49,5% Aandeel werklozen jonger dan 25 jaar (in procent ten opzichte van de totale groep werklozen) (9,8) Antwerpen -25-jarigen 2001 23,4% 2002 24,1% Aandeel laaggeschoolde en hooggeschoolde werklozen (11,10) Antwerpen Laaggeschoolden6 Middengeschoold7 2001 62,8% 26,4% 2002 61,7% 26,7%

Hooggeschoolden8 10,9% 11,6%

Allochtonen-autochtonen: toe- of afgenomen percentage werklozen (8,7) Antwerpen Belgisch Niet-EU-landen 2002 n.g. +12,4% 3.2.3.5 WERKGELEGENHEID Aantal werkaanbiedingen9 binnengekomen bij de V.D.A.B. (5,4) Antwerpen Vlaanderen 2002 32.675 218.699 3.2.3.6 HUIDIGE JOBS EN VERWACHTE LOOPBAAN Ontwikkelingen Grotere flexibiliteit kunstonderwijs)

(Coördinator,Deeltijds

(Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou graag een hogere functie willen. Ook mijn jobinhoud, nu doe ik redactiewerk van een tijdschrift, maar ie(Mand anders gaat dat binnenkort doen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou tegen dan wel een andere job willen, maar ik weet nog niet dewelke. Een hoger verloop (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik zou graag hogerop geraken, mijn eigen verantwoordelijke zijn. 6

e

Educatieve behoeften

(Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou er graag Franse les en een assertiviteitscursus voor volgen. Ook leren ' on the floor'en door te doen, is erg belangrijk, denk ik. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou erover lezen en dingen die ik zie en relevant lijken, onthouden. Ik zou ook nog een studie willen bijdoen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Vorming is hier heel belangrijk, om wat je op school hebt geleerd, uit te breiden. Bijvoorbeeld via

e

Hoogste diploma secundair onderwijs 1 of 2 graad e e Hoogste diploma secundair onderwijs 3 of 4 graad 8 Hoogste diploma Hoger Onderwijs Buiten de Universiteit of Universiteit 9 Werkaanbiedingen kunnen voorkomen in twee circuits: het vaste circuit en het tijdelijke circuit. Het vaste circuit bevat alle werkaanbiedingen met contracten van onbepaalde duur. Het tijdelijke circuit bevat alle werkaanbiedingen met contracten van bepaalde duur. 7


17

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik zou wel willen overstappen naar een ander bedrijf in zelfde sector, waar ik creatiever kan zijn, met meer afwisseling ook.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik hoop op een bevordering, die vooral financieel zou zijn, en niet echt van invloed op mijn takenpakket. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik werk nu voornamelijk in het buitenland, maar ga in de komende jaren in het binnenland werken. Ik doe nu vooral projectwerk, maar verwacht om naar een vaste locatie te gaan. Te veel hooggeschoolden, waardoor er een gebrek aan arbeiders zal komen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Alle technisch afgestudeerden zijn allochtoon (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). De werkmotivatie daalt, wat we nu al merken aan de studentenjobs (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): In de winterperiode is er altijd minder werk en dan moeten we gaan stempelen. Maar, deze periode wordt steeds langer. Ik vraag me wel af hoe lang het nog kan blijven duren. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik ga misschien vier-vijfde werken. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik verwacht werk te vinden als telefoniste of aan de kassa, waarmee ik telkens ervaring heb. (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik hoop om binnen dit en vijf jaar af te studeren als industrieel ingenieur en eventueel erna nog verder te studeren of te gaan werken. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik wil een job vinden. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): binnenkort ben ik geen student meer en wat zal er dan gebeuren? Zal ik werk vinden of zal ik terug moeten gaan studeren omdat ik geen werk vind?

(Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik wil geen zwaar werk meer doen.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik wil in de toekomst graag aan thuiswerk doen.


cursussen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Dezelfde vaardigheden zijn daarvoorvereist als nu , maar mijn Frans zou verder moeten bijgewerkt worden. Technisch tekenen via computer is ook noodzakelijk, en vereist wel dat ik bijblijf op dat vlak, zoals ook op vlak van internet en computervaardigheid in het algemeen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Sowieso heeft het in die context nut om te leren leidinggeven, mensen motiveren, evalueren, gericht met hen omgaan. Daar werken we nu ook al aan, maar in de toekomst zal dat nog meer moeten gebeuren.

Er moet meer aandacht geschonken worden Franse taal in het Antwerpse Kaderpersoneel,Uitzendsector). Een andere attitude, houding Kaderpersoneel,Uitzendsector). Verantwoordelijkheidszin Kaderpersoneel,Uitzendsector).

aan de (Hoger (Hoger (Hoger

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Talen, en zeker Frans kan je daarvoor zeker gebruiken. Ook de computer kan je nodig hebben, ik denk zelf nog aan het volgen van een cursus excel. (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik zou heel graag werkervaring opdoen en meer leren over het werkveld. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) Hier zijn mijn studies Recht heel belangrijk bij. Ik zou ook de media volgen, erover lezen en met mensen praten die in de branche zitten. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) In het laatste geval zou ik wel willen weten welke soorten van bijkomende opleidingen ik zou kunnen doen. Het probleem bij avondonderwijs en alle bijkomende opleidingen is volgens mij dat er niet voldoende onderwerpen aan bod komen, dat het niet voldoende gevariëerd is. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): Ik studeer economie maar in het bedrijfsleven zelf heb ik nog zeer veel bij te leren, bv. Hoe is het om te werken, verantwoordelijkheid te hebben, leiding te geven. dat zal ik allemaal nog leren door ervaring. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou de administratieve kant van zelfstandig werken moeten leren kennen, door er over te lezen en een managementscursus te doen.

18

3.2.3.7 ARBEIDSBELASTING EN WERKDRUK Arbeidsbelasting en werkdruk Ontwikkelingen De arbeidsbelasting en werkdruk zullen nog toenemen, onder andere door vereiste flexibiliteit, technologisering en diversificatie (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Stijging van deze belasting Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs).

(Hoger

Deze zullen vooral stijgen. Door het kwaliteitshandboek in de sociale sector en integrale kwaliteitszorg bij het onderwijs, zal er van de mensen steeds meer verwacht worden. De paradox: om u beter te voelen en te functioneren, moet je meer participatief en reflecterend te werk gaan, wat leidt tot meer werk en inzet (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Steeds hoger wordt de lat gelegd voor werknemers, vaak onder dreiging van nakende afdankingen (herstructureringen). Dit is vooral problematisch voor ouderen (Coördinator,Overheidsorganisatie). De hoeveelheid werk neemt toe, ondanks rationalisering door robotica, computer en dergelijke (Coördinator,Overheidsorganisatie). De tijd om alles behoorlijk afgewerkt te krijgen, verkort (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Er zal een toenemende druk zijn. De activiteiten groeien ook en de algemene belasting voor het bedrijf zal hierdoor stijgen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik denk dat het drukker gaat worden en je meer stress gaat krijgen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik verwacht positieve veranderingen. Ik wil het aantal uren dat ik per dag werk, verminderen. Nu werk ik 70 uur per week en ik wil gaan tot 50 à 60 uur per week. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): In de periode van de zomer is het altijd drukker. In de winterperiode is het altijd minder druk en deze periode


Educatieve behoeften Flexibel zijn, van vast urenschema afstappen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Flexibiliteit (Hoger Kaderpersoneel,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

Vergaderen (Hoger Kaderpersoneel,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

Communicatief bezigzijn (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Specialisatie (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Een behoorlijke algemene kennis hebben (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Meegaan met de vereiste technologie (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Een lerende instelling hebben (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Sociale vaardigheden om de druk op te vangen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Omgaan met stress en werkdruk (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Stressbestendig zijn (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). Werkorganisatie (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Organisatietalent (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). De bedrijfscultuur moet veranderen, in met name een positieve ingesteldheid tegenover de ouder wordende werknemer (Coördinator,Overheidsorganisatie). Er moet meer aandacht opgebracht worden voor een kwaliteitsvolle productie en dienstverlening (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) zal ik door ervaring wel mee leren omgaan.

Hier

(Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik zou er in boeken iets over lezen, omdat je er wel op jezelf mee om kan gaan, maar soms wordt het toch teveel. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik zal dan meer thuis zijn en zal meer moeten leren om met mijn familie om te gaan.

19

wordt ook steeds langer. Er is dan wel minder werk, maar wel meer onzekerheid. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik wil in de toekomst meer zelf bepalen hoe, hoeveel, wanneer, … ik werk.

3.2.3.8 RELATIES OP EN ROND HET WERK Omgaan met conflicten en pesten op het werk Uit de samenkomst met de beraadgroep blijkt dat relaties op het werk een belangrijk onderdeel van de werksfeer vormen. Hierbij vormt vooral het omgaan met conflicten een belangrijk aspect. Relaties op het werk hebben echter ook te maken met een recente ontwikkeling rond pesten op het werk. Vroeger werd er gepest op de schoolbanken, maar tegenwoordig is pesten op de werkvloer een even belangrijk probleem.

Relaties op en rond het werk Ontwikkelingen Toenemende sensibiliteit rond mobbing, pesten en samenwerkingsmoeilijkheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Relatiemoeilijkheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Moeilijkheden om open en direct te kunnen communiceren (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Leiderschap door coaching (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Vlakkere structuren (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder hiërarchie (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik heb momenteel enkel mensen hoger dan mij, maar ik ga in de toekomst 'de baas moeten spelen', omdat ik vooral mensen onder mij zal hebben. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): De komst van een nieuwe directeur sinds begin dit jaar lijkt wel het één en ander te n goede te veranderen. Strakkere functieomschrijvingen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder creativiteit (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Hedendaagse managementtheorieën maken opgang in besturen, OCMW’s, scholen (lerende organisatie, Human Resource Managementbeleid gebaseerd op waardering, teamwork).

Meer aandacht voor interne relaties (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Belang zal toenemen (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Men zal personeel als kapitaal beschouwen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Medewerkers worden experten op de werkvloer en dienen hiervoor de verantwoordelijkheid op te nemen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).


Educatieve behoeften Tolerantie voor en omgaan met diversiteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Solidariteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Actief luisteren naar zichzelf en anderen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Teamwork (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Zelfstandigheid (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector).

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik ga toch wat managementstechnieken moeten ontwikkelen door cursussen te volgen, rond te kijken en ' stelen met mijn ogen'en doen zoals mijn collega' s. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Voor de werksfeer in het algemeen lijkt mij dat teambuildingactiviteiten echt wel hun nut hebben.

Leidinggevenden zullen moeten leren een positieve attitude te verwerven ten aanzien van hun medewerkers (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Leidinggevenden moeten leren het potentieel van hun medewerkers te ontwikkelen, hen kansen te geven en ze te benutten. Ze zullen leren coachen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Leidinggevenden zullen minimum aan sociale vaardigheden moeten hebben (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Communicatieve vaardigheden op het werk (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Via coaching de eigen verantwoordelijkheid leren opnemen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

20

Ervaring mobiliseren (in onderwijs, bedrij-ven, …) (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Relaties hebben invloed op productie en rendement (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Samenwerking en open communicatie worden belangrijker (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik poets voornamelijk bij ouderen mensen en die kunnen misschien wel sterven. De contacten met de kinderen kunnen verminderen of vermeerderen. Ik moet kordater en strenger worden tegen de kinderen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Als ik thuis ga werken, zie ik mijn huidige collega' s niet meer. Ik ga ook in contact komen met nieuwe mensen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Vlotte omgang, geen geroddel, zodat je in een team kan functioneren, dàt zou ik willen. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Het aantal relaties moet groeien. Ook de intensiteit zal groeien. We zullen elkaar beter leren kennen. Door samen te werken aan projecten en dergelijke en ook door feestjes enzo. Er zal altijd wel een zekere afstand bewaard blijven, maar die zal toch verminderen. Door sociale events die worden georganiseerd door het bedrijf, zo'n 2 keer per jaar (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik hoop op een goede verstandhouding met eventuele nieuwe collega's.

Ervaring van ‘ouderen’ valoriseren (educatieve projecten) (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Medewerkers zullen in navolging van het electronisch computerrijbewijs over een ‘social skil driving license’ moeten beschikken (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Door erover te lezen en informatie te verzamelen.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) doende, leren hoe ik met nieuwe mensen omga.

Al

(Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Door 1 keer om de maand een vergadering te houden: luisteren naar de verhalen van elkaar. Echte bijscholing denk ik niet dat hierbij kan helpen.

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Zelf zou ik moeten leren assertiever te zijn.

3.2.3.9 COMBINATIE ARBEID EN GEZIN

Combinatie arbeid en gezin Ontwikkelingen Het werk vraagt steeds meer engagement. Veel mensen kiezen voor bijvoorbeeld het onderwijs, dit is goed voor de combinatie gezin – werk. Toch zien we steeds meer vergaderingen ’s avonds en dan is het moeilijk om participatief bezig te zijn. Het werk groeit, maar dit kan niet teruggedraaid worden (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Educatieve behoeften Organisatietalent (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs)

Arbeid en gezin zal steeds moeilijker te combineren zijn (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Men moet keuzes kunnen maken (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Flexibel zijn: oude patronen loslaten (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Steeds groter wordende moeilijkheid om de combinatie in goede banen te leiden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Timemanagement (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs) Flexibiliteit (Hoger Kaderpersoneel,Centrum Volwassenenonderwijs)

voor

Er komen steeds meer hoogopgeleide vrouwen, maar dit zal zich niet in dezelfde verhouding doorzetten in de hogere functies, door de combinatie met gezin (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Mensen zullen naar minder werkuren streven (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Kinderopvang zal verbeteren (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).


21

Meer stress op het werk en bijgevolg meer stress in het gezin; het is een negatieve spiraal (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Meer éénoudergezinnen, waardoor de combinatie arbeid – gezin nog moeilijker wordt (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Meer aandacht voor evenwicht tussen arbeidstijd en tijd voor het gezin (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Nu zie ik mijn familie eigenlijk enkel in het weekend; in de week heb ik weinig contact met mijn kinderen. Ik vertrek ' s morgens voor ze op zijn en ben ' s avonds terug als ze slapen. Maar binnen enkele jaren zijn ze ouder en dan willen ze misschien minder contact. (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Mijn dochter gaat dan uit het huis zijn, misschien heb ik dan wel meer nood aan te gaan werken. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Mijn vrouw gaat opnieuw werken. Doordat ik bepaalde periodes moet gaan stempelen, zorgt dit voor een ideale combinatie. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Mijn vrouw heeft CVS. Ik doe dus veel in het huishouden. Als ik vier-vijfde zou gaan werken, zou het dus drukker gaan worden. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Met mijn kindje op komst, zal er wel heel wat veranderen. Vroeger werkte ik ook full-time, dat ga ik nu niet meer doen.

Men moet zich de essentiële vragen des levens durven stellen: Is deze carrière wel zo belangrijk? Moet ik een villa hebben met drie kinderen en een perfecte huisvrouw? … (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk).

Vanuit de organisatie en de leiding moet er aandacht voor welbevinden en goed voelen van de werknemers zijn (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik ga vooral raad vragen aan mijn vrouw op dat vlak en ook luisteren naar anderen.

(Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Hoe ik dat moet verwerken, daar moet ik misschien wel raad aan vrienden over vragen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Mijn (Vrouw en ik praten er veel over, om zo oplossingen te vinden.

3.2.3.10 GEZONDHEID EN VEILIGHEID OP HET WERK Gezondheid en veiligheid op het werk Ontwikkelingen Psychische arbeidsbelasting (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Burn-out (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Ongezonde stress (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Nog meer druk op economische belangen van afwezigheid op het werk (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): De veiligheid moet er op vooruit gaan. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Buiten is het veilig, maar binnen niet. Ik hoop dat ik maar binnen kan blijven werken… Er is een werkgroep 'Veiligheid' opgericht vanuit het werk uit.

Educatieve behoeften Steun zoeken in sociaal netwerk Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk).

(Hoger

Onderhandelingsvaardigheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Steun zoeken in sociaal netwerk (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Opkomen en kiezen voor een werksituatie met hart en ziel (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Gezondheidspreventie (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Daar wil ik wel een cursus voor volgen.

3.2.3.11 INKOMENSVERDELING Gemiddeld inkomen per inwoner (2,2) Provincie Antwerpen 2000 464.900


Vlaanderen 454.900

22

Percentage van de bevolking tussen 18 en 74 jaar dat aangeeft moeilijk rond te kunnen komen met zijn inkomen (11,5) Vlaanderen 2000 25% 3.2.3.12 BESTAANSMINIMUMTREKKERS Aantal bestaansminimumtrekkers (“leefloners10”) per 1000 inwoners (10,7) Provincie Antwerpen 1990 4,8 per 1000 inw. 2001 5,2 per 1000 inw. De laatste jaren was er in Vlaanderen een langzame daling van het aantal bestaansminimumtrekkers. Deze daling heeft zich forser doorgezet in 2000. Het aantal bestaansminimumtrekkers vertoonde in Antwerpen in het afgelopen decennium een ander patroon dan in de rest van Vlaanderen. Het aantal is behoorlijk stabiel tot 1994, vervolgens is er een stijging om vanaf 1999 een lichte daling te ervaren. Antwerpen huisvestte in 2000 ongeveer één vijfde van alle Vlaamse bestaansminimumtrekkers en heeft daardoor het grootste aandeel. Wanneer gekeken wordt naar het aandeel van de stedelijke bestaansminimumtrekkers in het arrondissement Antwerpen, dan blijkt dat van alle bestaansminimumtrekkers in het arrondissement er steeds minstens 85% in de stad Antwerpen woont. In 2000 was het aandeel van de stad zelfs 88%. Aantal Vlamingen die onder de armoedegrens leven11 (11,9) Aantal Percentage 1997 9,8% 2002 585.333 9,8% Aandeel kansarme gezinnen12 (13,9) Vlaanderen 2000 4,7% 3.2.4 Economische indicatoren 3.2.4.1 CONJUNCTUURCURVE De conjunctuurcurve van de provincie Antwerpen sinds 2000 kan als volgt omschreven worden (5,3) Na het conjuncturele dieptepunt van december 2001 werd de economie van de provincie Antwerpen in de eerste helft van 2002 gekenmerkt door een stijgend ondernemersvertrouwen. De conjunctuurcurve vertoont een stijgend verloop tot in de maand juli. Daarop volgt een omslag in de maanden augustus en september en een verdere daling in oktober. De brutocijfers dalen zeer sterk naar het jaareinde toe (en worden bevestigd in januari 2003). De omzetcijfers vertonen een gelijkaardig patroon: 10

Alhoewel een tijdje terug de term ‘leefloon’ ter vervanging van de term bestaansminimum werd ingevoerd, spreken we in dit regiodossier toch over ‘het bestaansminimum’ omdat de term ‘leefloon’ nog geen ingang heeft gevonden bij het brede publiek.

11 Wie over minder dan 60% van het mediaan inkomen beschikt, wordt aanzien als iemand met een hoog risico op financiële armoede. 12 We beschouwen gezinnen kansarm als de ouders over een zwakke arbeidssituatie beschikken, het gezin een laag maandinkomen heeft, de ouders een lage opleiding hebben, het gezin een slechte huisvesting heeft, de kinderen een zwakke ontwikkeling kennen en één of meer leden van het gezin een zwakke gezondheidstoestand hebben.


23

over alle sectoren zijn die gestegen van februari tot augustus 2002. In de drie daarop volgende maanden is er opnieuw een daling, waarbij de binnenlandse omzet vlugger en sneller daalt dan de export. De aantrekkende groei tot en met het derde kwartaal wordt in de laatste maanden van vorig jaar afgebroken. De conjunctuurcurve van Vlaanderen sinds 2000 kan als volgt omschreven worden: België en Vlaanderen ondergaan in sterke mate de internationale economische gebeurtenissen. Dit betekent dat ook bij ons de groei vertraagt. De conjunctuurcurve in de Vlaamse Industrie zette reeds medio 2000 een neerwaartse beweging in. In november 2001 werd een dieptepunt bereikt. De conjunctuur in de handel daalde gaandeweg in 2001. De conjunctuurcurve op mondiaal niveau sinds 2000 kan als volgt omschreven worden: De wereldeconomie wist opvallend goed stand te houden in de nasleep van de terroristische aanslagen van 11 september 2001. Meer zelfs, in het begin van 2002 begon de conjunctuur in vele delen van de wereld te hernemen. Naarmate 2002 vorderde begon het vertrouwen van consumenten en producenten toch weer af te nemen. Menig conjunctuurwatcher voorziet een sterke economische herleving vanaf het tweede semester van 2003. 3.2.4.2 INVESTERINGEN Totale bedrag waarvoor geïnvesteerd werd in de provincie Antwerpen (4,2) Provincie Antwerpen 1993 156.874 mio BEF 2000 218.889 3.2.4.3 DEMOGRAFIE VAN DE ONDERNEMINGEN Het aantal ondernemingen dat verdwijnt / opgericht wordt (8,5) 1998 Aantal verdwenen Aantal opgericht 2001 Aantal verdwenen Aantal opgericht

Antwerpen - 5385 + 6155 - 5304 + 5217

Groei- en krimpsectoren Het stijgen / dalen van het aantal tewerkgestelden in de verschillende sectoren (6,2) Periode Toename/afname Periode Toename/afname in Vlaanderen in in de provincie Antwerpen in procent absolute aantallen Primaire 1980+4284 2000- 1,2% sector 2001 2001 Secundaire 1980-48.769 1992Meer dan 5,3% sector 2001 2001 Tertiaire 1980+80.497 1999Meer dan 18% sector 2001 2001 Quartaire 1980+54.837 1999Meer dan 19% sector 2001 2001


24

Aandeel van het totale aantal bedrijven in enkele belangrijke sectoren (4,4) Handel, NietBewerkende Vervoer en financiën en commerciële en communicatie commerciële bedrijven verwerkende diensten industrie 2000 64,4% 13,2% 7,7% 7,5% Het totale aantal bedrijven is tussen 1995 en 2000 licht gedaald van 14.163 naar 13.968 (-1,4%). In Antwerpen zijn er het meeste bedrijven in de sector handel, financiën en commerciële diensten. Deze sector kan verder opgedeeld worden in handel en horeca (40,7%), bank, verzekeringen en commerciële diensten (20,4%). Belangrijke economische zwaartepunten in Antwerpen zijn de luchthaven van Deurne, de haven van Antwerpen en de (internationale) diamanthandel. Sterke sectoren in Antwerpen Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat er enkele zeer sterke sectoren in Antwerpen zijn, bijvoorbeeld de diamantsector. Het is belangrijk om in deze sectoren regelmatig op zoek te gaan naar groeimogelijkheden en nieuwe niches in de markt. De maritieme sector is, door de aanwezigheid van de haven, ook een zeer belangrijke sector in Antwerpen. Dit is echter een zeer specifieke sector met eigen ontwikkelingen. Een belangrijke ontwikkeling in deze sector heeft te maken met de steeds scherpere veiligheidsen andere normen voor schepen en de eis tot een (hoge) scholingsgraad van de bemanning. Er is ook een steeds grotere vraag naar kapiteins en ander maritiem personeel. Zij moeten in staat zijn om technische machines te besturen, maar daar zijn onvoldoende opleidingen voor, waardoor steeds meer maritieme werknemers voor dergelijke opleidingen naar het buitenland gaan (bijvoorbeeld naar Canada). Niet alleen het maritiem transport, maar ook de transportsector in het algemeen is in Antwerpen een belangrijke sector. De internationaliseringstendens heeft er voor gezorgd dat veel bedrijfsleiders zich met hun productie in lage-loonlanden vestigen, maar ondanks deze de-lokalisatie moeten de (afgewerkte) goederen opnieuw in de regio terecht komen. Hierdoor bloeit de transportsector in Antwerpen. 3.2.4.4 EXPORT Het exportcijfer van de regio in vergelijking met dat van Vlaanderen (3,1) Provincie Antwerpen Vlaanderen 1993 2.068.472 mio BEF 4.078.271 mio BEF 2001 4.662.738 9.642.597 De volgende sectoren zijn in de provincie Antwerpen in 2001 koptrekker wat betreft export (%= export in verhouding tot omzet) (4,1) • Vervoer (81%) • Chemie, kunststoffen en bouwmaterialen (76%) • Metaal (62%) • Handel en horeca (59%) 3.2.4.5 VRAAG EN AANBOD OP DE ARBEIDSMARKT Afstemming tussen vraag van de werkgevers en educatief aanbod Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat de vraag en afstemming op de arbeidsmarkt een belangrijk probleem is. De vraag van de werkgevers verandert bovendien regelmatig. Enkele jaren geleden was het op tijd komen van een werknemer een belangrijke eis van veel werkgevers. Tegenwoordig is te laat komen niet zo’n groot probleem meer,


25

maar hebben werkgevers veel eisen met betrekking tot de flexibiliteit van werknemers. Voor opleidingsaanbieders is het niet altijd even gemakkelijk om de vraag naar steeds andere competenties te integreren in opleidingen en vorming. Hierbij komt nog dat het leren op de schoolbanken geen voldoende antwoord biedt op de huidige vragen en eisen van werkgevers. Wat geleerd wordt op school is niet zomaar toe te passen op de werkvloer. Werknemers dienen op een bepaalde manier om te gaan met de geleerde materie. Het is soms beter om opleidingen minder technisch te maken want een belangrijk deel van het leren gebeurt immers informeel op de werkvloer. Uit de samenkomst met het beraad blijkt ook dat er reeds veel vooruitgang is (maar dat dit nog steeds kan verbeterd worden) op het gebied van de oriëntering van kinderen in een bepaalde studierichting. Steeds meer kinderen volgen technische opleidingen en dit vermindert frustratie bij zowel de ouders als de kinderen die niet mee kunnen in de algemene humaniora. De eindtermen van het basisonderwijs bevatten reeds een heel pakket sociale vaardigheden, maar toch zou dit meer moeten evolueren in functie van hun latere beroepsleven en de eisen van werkgevers waarmee ze te maken zullen hebben, bijvoorbeeld flexibel zijn. Ook het belang van communicatievaardigheden in functie van een job, wordt soms nog onderschat in het onderwijs. Een belangrijke ontwikkeling op het gebied van onderwijs en de arbeidsmarkt heeft te maken met de steeds grotere nadruk die er op het belang van een diploma gelegd wordt. Veel volwassenen streven er dan ook naar om een bijkomend diploma te behalen, zelfs wanneer ze reeds een job hebben en deze goed kunnen uitvoeren. Het vormt immers een belangrijke toegang tot een (goede) job. Een andere belangrijke ontwikkeling op dit gebied is het vervagen van de traditionele scheiding tussen manuele en intellectuele beroepen. Veel laaggeschoolde werknemers die vroeger voornamelijk manueel werk deden, moeten steeds meer met hun verstand werken, dus zijn in principe niet zo ‘laaggeschoold’ meer. Laaggeschoolden die er voor kiezen om zich als zelfstandige te vestigen, worden ook systematisch benadeeld ten opzichte van hooggeschoolden, met name door de strenge certifiëringsnormen voor KMO’s. Daardoor verhoogt de drempel om zelfstandige te worden.

Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Ontwikkelingen Verdere uitsluiting van laaggeschoolden. De lat komt steeds hoger te liggen. Het minimale competentiepakket om te kunnen starten in een job vergt een steeds langere opleiding. De huidige opleidings- en subsidiërings-systemen zijn hier niet op ingesteld (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Voor vele mensen met een (verstandelijke) handicap, die vroeger uitvoerend werk konden doen (eventueel in een beschutte werkplaats), worden er geen opdrachten meer gevonden. Waar vroeger mensen konden werken (voor loon), worden ze nu naar een dagcentrum verwezen. Hier betalen ze voor hun zinvolle dagbesteding. Voor zaken in de vrije tijd hebben ze dan niet meer de financiële mogelijkheden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Een hoger jobaanbod voor 55-plussers (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector).


Educatieve behoeften Allerlei, maar vooral meer sectorprofielen VEV, VLOR, …)

(zie

beroeps-

en

Omgaan met meer vrije tijd (Coördinator,Sociaalcultureel werk).

26

De crisis stijgt (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

Meer arbeidersfuncties die niet meer worden ingevuld (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder flexibiliteit bij de werknemers (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). De positie op de arbeidsmarkt zal opnieuw onzekerder worden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

Er zal meer flexibiliteit en changeability verwacht worden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Arbeidsduurvermindering (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Employability: de verantwoordelijkheid van het individueel inzetbaar zijn, komt bij het individu te liggen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

Flexibiliteit (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs). Solidariteit (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs). Sociale vaardigheden (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor voor voor

Arbeidsattitude (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Leren omgaan met veranderingen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Mentale mobiliteit verwerven (Coördinator,Sociaalcultureel werk). Levenslang leren (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Veerkracht aanboren en ontwikkelen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Objectief beeld verwerven van de eigen competenties en van de eventuele discrepantie met de door de arbeidsmarkt verwachte competenties (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Durf en ondernemersschap (Coördinator,Sociaalcultureel werk). Leren netwerken (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

3.2.4.6 KNELPUNTBEROEPEN Een minder goede afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt heeft als gevolg dat er voor bepaalde vacatures geen kandidaten meer gevonden worden. Dit zijn de zogenaamde knelpuntberoepen13 In de regio Antwerpen zijn dat in 2001 de volgende beroepen in de linkerkolom (met tussen haakjes het aantal professionelen die dit knelpuntberoep zeer belangrijk vindt): De knelpuntberoepen in de regio Antwerpen in 2001 die we in beide beraadgroepen bespraken, zijn de volgende: • Aankoopverantwoordelijke • Accountmanager • Analist-programmeur (1) • Autocarbestuurder • Automecanicien-hersteller van voertuigen met benzinemotoren • Barman • Bediende in de boekhouding • Bejaardenhelpster-niet-gebrevetteerde (2) • Bestuurder van trekker met oplegger, Bestuurder van zware vrachtwagen met aanhangwagen • Boekhouder (2) • Bouwkundig tekenaar

De knelpuntberoepen in de regio Antwerpen in 2002 (en dus meer recente) zijn de volgende: • Architect, tuin-en landschapsarchitect • Arbeider in metaalconstructie • Animator toeristische centra • Apothekersassistent • Accountant, Boekhouder, auditor (boekhouding, interne controle) • Accountmanager • Automecanicien-hersteller van voertuigen met benzinemotoren en dieselmotoren • Analist programmeur-informatica Projectleider informatica, Systeembeheerder, Systeemprogrammeur, Toepassingsprogrammeur, Supportinformatica, Instructeur-informatica

13

Knelpuntberoepen kunnen beschouwd worden als beroepen, waarvoor de vacatures duidelijk niet zo gemakkelijk kunnen vervuld worden als voor het gemiddeld beroep; daardoor zullen deze vacatures gewoonlijk langer openstaan, of zal het vervullingspercentage aan de lage kant zijn. Het aanbod is hier met andere woorden groter dan de vraag. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

27

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

•

Bouwvakarbeider-diverse specialiteiten (5) Call center medewerker (1) Chef-gerant Databeheerder Directie-assistent verkoop-marketingpubliciteit Dispatcher-transportplanner District verkoopsmanager-area salesmanager Economist EDP (electronic data processor) manager Expeditiebediende-transport Financieel en/of administratief verantwoordelijke Half-automaatlasser Ingenieur electronica, Ingenieur elektriciteit, Ingenieur mechanica (1) Inkoper Insteller-bediener van draaibank-draaier, Insteller-bediener van freesmachine Intercultureel bemiddelaar Kantoorexpediteur Keukenverantwoordelijke-chef-kok Kinderoppas-kindermeid-gouvernante Klantendienstmedewerkerverkoopsassistent Kok grootkeuken Kok traiteurdienst-onderchef keukensous-chef Logopedist Maatschappelijk assistent- vormingswerk (3) Marketingsverantwoordelijke Metselaar (3) Netwerkbeheerder (2) Productieverantwoordelijke, Productmanager Projectleider informatica Residentieel elektrotechnisch installateur (bouwelektricien) Restaurantkelner Support Systeembeheerder, Systeemprogrammeur (1) Technicus, Technicus bouw-werfleider, Technicus elektriciteit, Technicus elektromechanica, Technicus elektronica, Technicus klimatisatie, koel-en verwarmingstechnieken, Technicus mechanica, Technicus meet-en regeltechniek en automatisatie (3) Tekenaar mechanica


• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

•

• • • • •

Bankwerker-metaal Bediende kostprijsberekening Betonhersteller Buizenfitter Bouwelectricien, hulpelectricien Bouwvakarbeider Bestuurder van trekker met oplegger, Bestuurder van zware vrachtwagen Betonproductiearbeider Broodbakker Beenhouwer, helper vlees-en visverwerking Bloemschikker Bestuurder mobiele kraan Bouwplaatsmachinist Bewaker Consulent sociaal secretariaat, consulent financiële aangelegenheden, consulent marketing en publiciteit Call-center-medewerker Chemievakman Dakdekker Diamantsorteerder, diamantkeurder, diamantslijper, Dispatcher-transportplanner Douanedeclarant Directiesecretaris Drukker Financieel en/of administratief verantwoordelijke Frituurbakker Grafisch ontwerper Glasramenwasser Handlanger bouw, handlanger wegenbouw Helper ambachtsman Helper in dienst-en vermaaksector Hotelmeester Huisknecht Ingenieur, Ingenieur bouwkunde, ingenieur electriciteit, ingenieur electromechanica, Ingenieur mechanica, veiligheidsingenieur Insteller-bediener van metaalwerktuigmachine, monteerder en onderhoudsmecanicien machines en industriële installaties Ijzervlechter Kapper Kantoorexpediteur Kinesitherapeut Kwaliteitscontroleur

28

• • • • • • • • •

Telefonist Toepassingsprogrammeur Verantwoordelijke logistiek Verantwoordelijke rekrutering en selectie Verantwoordelijke vorming en opleiding Verkoopsverantwoordelijkesalesmanager Vertaler Vertegenwoordiger Ziekenhuisverpleegkundigegebrevetteerde/gediplomeerde, Ziekenhuisverpleegkundigegegradueerde (8)

• • • • •

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

Keukenhulp Kok traiteurdienst-onderchef keukensous-chef Laborant Lasser Leraar secundair onderwijs ASO-KSOTSO-BSO, leerkracht basisonderwijs, leraar buitengewoon secundair onderwijs, lesgever autorijschool-praktijk Matroos Metselaar Monitor lichamelijke opvoeding en sportactiviteit Modellenstikster confectie Monteur centrale verwarming Monteerder van electro-mechanische apparaten Onderhoudsarbeider van gebouwen Plaatwerker voor carosserie Particuliere schoonmaker Pralinemaker Productmanager Productieverantwoordelijke Projectleider reclameen publiciteitsmedewerker, promo-team retoucheuse kleding restaurantkelner, drankkelner, zaalmeisje/jongen, rangkelner, barman sanitair installateur-loodgieter scheepskapitein schrijnwerker, meubelmaker schilder-decorateur, industrieel schilder Stedenbouwkundige tandtechnicus Technicus elektromechanica, Technicus mechanica, Technicus bouw-werfleider, Technicus elektriciteit, Technicus klimatisatie, koel-en verwarmingstechnieken, Technicus meeten regeltechniek en automatisatie, Technicus, Tekenaar mechanica, Tekenaar electriciteit, Tekenaar textiel Televerkoper Treinbestuurder Topograaf Tuinier Veiligheidsverantwoordelijke Verkoopsverantwoordelijkesalesmanager, district verkoopsmanager, verantwoordelijke verkoop binnendienst Vertegenwoordiger 29

• • •

Verhuizer Wegenwerker Ziekenhuisverpleegkundigegebrevetteerde/gediplomeerdegegradueerde, hoofdverpleegkundige, psychiatrisch verpleegkundigegebrevetteerde/gediplomeerdegegradueerde, verpleegkundige palliatieve zorgen, thuisverpleegkundige, gekwalificeerd verzorgende

3.2.5 Technologische ontwikkelingen Technologische evoluties Ontwikkelingen Toenemende informatisering (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Ook in de vrije beeldende kunsten zullen de nieuwe computertechnieken en toepassingen hun intrede maken. Het aanbod in digitale beeldvorming moet veel ruimer worden (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): De PCprogramma's veranderen constant, maar niet voorspelbaar. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Er wordt heel veel in schema en presentatievorm weergegeven. Er zal ook nog meer worden opgeslagen op de PC en dat is gevaarlijk, want als je laptop wordt gestolen, ben je alles kwijt. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Alles wordt meer elektronischer en onpersoonlijker. Ik denk dat de evolutie spontaan zal leiden tot een noodzaak aan bijscholing. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Computerkennis wordt almaar belangrijker en evolueert doorlopend. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Aan de computer ontsnap je toch niet. Alsmaar grotere groep gehandicapte mensen blijft achter. De grens ‘lichte handicap’ verschuift naar aanleiding van maatschappelijke evoluties (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Een scherpe stijging van de technologie (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Steeds snellere aanpassingen en veranderingen wat betreft computerprogramma’s (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Nieuwe uitvindingen (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Soms worden er nieuwe machines gekocht, als er één stuk gaat.


Educatieve behoeften Computerkennis (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Leerlingen zullen kennis moeten maken met deze technieken (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Op het werk krijgen we elk jaar een pakket vorming hierover. Het is een soort ' morele verplichting'om er aan deel te nemen, maar het is geen last. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik denk dat een cursus Powerpoint hier heel hulpvol zou zijn. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Al doende erover leren, denk ik. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Regelmatige bijscholing of zelfstudie zullen nodig blijven. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Je zou op dat vlak wat moeten bijblijven, zoals ik nu bijvoorbeeld met een cursus excel. Gehandicapte mensen proberen mee te krijgen in de meest elementaire zaken (Coördinator,Sociaalcultureel werk). Tools om bij te blijven (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Flexibele leerhouding (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Wil en interesse om bij te blijven (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Kritisch consumentengedrag (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Ecologische reflex: is elk nieuw product wel nodig of verantwoord? (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs) (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik heb vrijwillig de opleiding ' Loopkraanbestuurder' en ' Heftruckbestuurder'gevolgd.

30

3.2.6 Welzijnsindicatoren 3.2.6.1 HUISVESTING, WONEN EN WOONOMGEVING Aantal huishoudens dat beschikt over een eigen woning, een sociale koopwoning, een private huurwoning of een sociale huurwoning (3,2) Vlaanderen Aantal Procent Eigen woning 1.668.886 71,7% Sociale koopwoning n.g. n.g. Private huurwoning 503.119 26,8% Sociale huurwoning 121.076 5,2% Problemen bij huisvesting bij bepaalde groepen Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat huisvesting niet voor alle mensen vanzelfsprekend is. Hoewel op vele plaatsen (bijvoorbeeld in Deurne) steeds meer kleine arbeidershuizen bewoond worden door minder kapitaalkrachtige bewoners en zeer vaak ook allochtonen, is er toch de indruk dat het aantal daklozen stijgt. Een andere belangrijke groep bij wie huisvesting soms problemen kan opleveren, zijn jongeren. Door de hoge prijzen van huizen, appartementen en gronden is het voor hen zeer moeilijk om eigendom te verwerven. Bijgevolg kunnen ze zich vaak moeilijk huisvesten in de gemeente waar ze zelf zijn opgegroeid. Huisvesting heeft ook betrekking op de buurt en omgeving waar iemand woont. Er is steeds meer aandacht voor de buurt, zowel voor de veiligheid, als de gezelligheid en netheid van een buurt. Het is dan ook belangrijk om straten en buurten veilig en aangenaam te maken en hierover op een toffe manier actie te voeren. In steden heeft de overheid hieromtrent reeds veel initiatieven genomen waardoor de stadsvlucht kleiner geworden is. Er zijn steeds meer veilige en aangename buurt in de stad waardoor bijvoorbeeld de stad voor jongeren en ouderen opnieuw een aantrekkelijke plaats wordt om te wonen. Wonen en woonomgeving Wonen en woonomgeving Ontwikkelingen (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): We blijven op dezelfde plaats wonen, maar we veranderen het huis constant. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik wil verder veranderingen aanbrengen aan het huis: de gang, de muren, de vloeren en het plafond. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Kleine veranderingen doe je sowieso. We hebben net een deel van ons huis laten veranderen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): We zijn juist verhuisd, maar binnen in het huis zullen we misschien nog wel wat veranderen, bijvoorbeeld de kinderkamer inrichten. Dit doen we allemaal op ons eigen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik wil me verder bezighouden met de inrichtingen afwerking van ons huis, zoals het bijbouwen van een pergola. (Man, Werkloos,+56 jaar, Laaggeschoold): Een stuk


Educatieve behoeften (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik doe veel zelf, maar wordt als het ware opgeleid door kennissen, vrienden en familie. Ik volg eigenlijk geen formele vorming, maar leer via vragen en door het zelf te doen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik heb hier veel raad over gevraagd aan mijn buurman en nog anderen. Maar, met het gewoon te doen, leer je het meest. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) We zijn naar de architect geweest voor raad.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik moet nog navraag of opzoekingswerk doen om zoiets zelf te kunnen maken. (Man, Werkloos,+56 jaar, Laaggeschoold) Ik wil datzelf

31

van het huis moet nog ingericht worden. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Naar ons appartement gaan wonen. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou wel willen verhuizen, maar weet nog niet naar waar. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): ik zal binnenkort waarschijnlijk alleen wonen op een appartement en dus niet meer afhankelijk zijn van mijn ouders. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zal niet meer thuis wonen. Nadat ik ben afgestudeerd, zal ik niet meer op kot zitten. Ik denk dat ik even thuis ga wonen totdat ik werk heb en dan alleen ga wonen. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Als mijn man sterft, zal ik hier niet meer kunnen blijven wonen. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Het is nog onduidelijk waar ik ga terechtkomen: bij mijn man of in een studio. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): We wonen nog niet zo lang in dit huis, ongeveer vier maanden. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik wil meer in de tuin gaan werken, want mijn vrouw kan het niet meer.

doen en ga daarvoor bij vrienden hulp vragen. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou info over leningen halen bij de bank en officiële instellingen. Ik zou ook veel rondkijken en -vragen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) Ik zou graag hier meer over weten, namelijk hoe moet je huur betalen, de electriciteit regelen, zorgen dat er water is enz. ik zou ook graag weten waar het interessant is om te gaan wonen qua huurprijzen enz. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Het is belangrijk om te zien wat ik koop. Ik zou de immobiliënmarkt en koopgewoonten deftig bekijken via internet, immokantoren, raad vragen en naar banken gaan voor info over hypotheken en dergelijke. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) In elk geval zie ik het wel zitten om zelf aan de inrichting en decoratie te werken, en wil ik daarvoor nog wel een cursus volgen. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) Ik zou de mensen wel wat beter willen leren kennen, door er een praatje mee te maken enzo. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) Ik ken er niets van. Mijn vrouw geeft mij raad over wat en hoe.

3.2.6.2 GEZONDHEID EN LEVENSSTIJL Gemiddelde levensduur in vergelijking met de gemiddelde gezonde levensduur bij personen met een lage / hoge sociale status (8,5) Lage sociale Hoge sociale status status 2002 Levensduur 73 78,5 Gezonde 53 71 levensduur Mensen met een hoge sociale status leven dus niet alleen opmerkelijk langer. Ze hebben ook een langere gezonde levensduur. Gezondheid en levensstijl Gezondheid en levensstijl Ontwikkelingen Nog meer depressies en sociale fobieën (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Toenemende identiteitsproblemen(Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Afknappen op de complexiteit van de samenleving (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Meer alcoholmisbruik (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder rokers (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Vooruitgang op medisch gebied (Bediende,Sociaalculturele organisatie).


Educatieve behoeften Leren omgaan met stress (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Sociale verbondenheid als bouwsteen voor identiteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Zicht op de samenleving, de bredere verbanden waarin men leeft, verkrijgen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Leren omgaan met stress (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector).

Objectieve informatie moet gegeven worden ten aanzien van lichaamsverzorging en voornamelijk voor producten die bestemd zijn om genuttigd te worden (Coördinator,Overheidsorganisatie).

32

Patiënten stappen sneller naar de rechtbank wanneer zij (sneller dan vroeger) menen dat hun rechten geschaad werden (Coördinator,Overheidsorganisatie). Nog meer gezondheidsproblemen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Hartproblemen en problemen met de bloeddoorstroming. (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Een zwakkere rug. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Het is moeilijk te voorspellen, maar met het ouder worden, zal ik sowieso wel meer gezondheidsproblemen krijgen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Meer problemen met mijn knieën en mijn rug. Ik heb een geknelde zenuw gehad, maar nu gaat het terug wat beter. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik heb arthrose in mijn heupen en dat zal wel verergeren. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Mijn vrouw heeft CVS. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik ga ouder worden. De kwetsuren aan mijn been zullen verergeren en ik verwacht daarvoor een operatie te zullen moeten ondergaan. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Hartproblemen en problemen met de bloeddoorstroming. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Mijn gezondheid zal achteruitgaan, vooral mijn knieën. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik ga misschien wat meer medicatie moeten nemen. Ik ga naar de dokter voor een jaarlijkse controle. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Mijn knieën en rug zullen wel meer problemen geven. Je voelt je toch wat ouder. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): 50 jaar is een echt keerpunt in je leven, vind ik. Vanaf dan wordt het lichaam niet langer opgebouwd en wordt het opgebruikt. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Mijn suiker gaat nu wat moeilijker, omdat een vast patroon belangrijk is en nu ik niet meer werk, valt die regelmaat wat weg. Mijn collega's hielpen me er ook goed mee. Nu is dat ritme wat weggevallen.

(Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zal sneller moe zijn bij inspanningen en me minder fit voelen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil meer slapen in de week. Aandacht voor een gezonde geest in een gezond lichaam, neemt toe (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil


Ontwikkeling van medische ethiek (Coördinator,Overheidsorganisatie). Praten met de patiënten (Coördinator,Overheidsorganisatie). Eigen verantwoordelijkheid voor gezondheidspreventie (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold) Informatie en raad van cardioloog vragen. Informatie halen uit boeken en van op TV. (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Daar wil ik meer over weten via de specialist. Ik volg er ook rugscholing voor.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik ben er voor naar de kinesist en dokter geweest om raad en uitleg en oefeningen. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) Ik laat platen nemen en ga naar de specialist. Ik kijk ook naar TV-programma' s die erover gaan. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Mijn (Vrouw heeft CVS en daar lees ik wel veel over. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik vraag hiervoor advies aan de specialist. Ik verzamel ook eerder passief informatie door aandachtig te luisteren als ik er iets over hoor of zie, maar ga er niet actief naar op zoek. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold) Informatie en raad van cardioloog vragen. Informatie halen uit boeken en van op TV. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold) Ik vraag er uitleg over aan mijn dokter. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik vraag me soms wel af wat het binnen tien jaar zal zijn. Ik heb er een boek over ' Goed Leven' , met preventieprogramma' s ed. Die heb ik al wel gevolgd. Ik ben er toch mee bezig. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik denk er wel veel over na, maar ga er niet fanatiek over lezen, ofzo. Ik praat er wel over met anderen. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) Ik praat er regelmatig over met mijn arts. Vraag hem hoe ik het het best kan aanpakken. Ik ga nu meer naar mijn arts. Nu heb ik er de tijd voor; vroeger moest ik altijd werken. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik probeer er wat over te lezen, via mijn arts informatie te verzamelen. Mensen op te zoeken die correct advies kunnen geven. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Maar, ik wil dit proberen in te dijken door mijn eetgedrag te veranderen en meer aan sport te doen en te stoppen met roken. Ik lees erover en hou rekening met de aangeboden richtlijnen.

33

ook meer aan lichaamsbeweging gaan doen. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold) Meer gaan sporten. Bij het fietsen zal ik beter uit mijn ogen moeten kijken. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik zou meer willen gaan sporten, maar heb niet veel tijd. Ik zou het wel op mezelf doen, dan ben je niet gebonden aan uren. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik zou terug meer moeten gaan sporten (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou eindelijk op dieet moeten gaan, maar daar moet ik niets meer over leren, want dat heb ik al zo vaak gedaan dus daar weet ik alles van. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Nu leef ik nogal ongezond, maar ik heb de ambitie om het toch wat ernstiger te nemen als ik geen student meer ben. Ik wil vooral minder drinken en gezonder eten. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik ga meer genieten. Ook de gezondheid meer op peil houden: letten op onze voeding, meer bewegen, … (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil meer op mijn eten letten. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik probeer wat gezonder te eten en minder te snoepen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik zou meer willen gaan fitnessen. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil mezelf terug meer gaan verzorgen. Door meer te bewegen (fitness) maar ook door mijn voeding aan te passen en met roken te stoppen wil ik daaraan werken. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik doe veel aan denksport. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): mijn gezondheid zal hopelijk goed hetzelfde blijven (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) qua levensstijl zal er wel wat veranderen in mijn leven want ik hoop om binnen dit en vijf jaar zelfstandig te kunnen leven. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik heb suiker, dus ik moet sober leven. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Je komt eventueel in een andere periode als (Vrouw, de menopauze.

(Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold) Dat probeer ik te onderhouden door het veel te doen.

(Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou eindelijk op dieet moeten gaan, maar daar moet ik niets meer over leren, want dat heb ik al zo vaak gedaan dus daar weet ik alles van. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik ben al vrij goed op de hoogte, maar je kan altijd bijleren, door boeken en TV. Ik zou ook wel een cursus ' Gezond koken'willen volgen.

(Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik ben geabonneerd op ' Gezondheidsnieuws' . Hier haal ik veel informatie uit. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik lees artikels over vet, sport en het optimaliseren van de conditie. Ook op TV kijk ik ernaar. Het is wel eerder passief informatie verzamelen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Mijn broer werkt in een fitnesscentrum. Ik vraag hem dan om informatie. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Daarvoor is dan wel telkens informatie of eventueel begeleiding nodig. Ook op vlak van opmaak en makeup kan ik nog iets bijleren. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou willen stoppen met roken. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou wel graag leren om meer te luisteren naar mijn eigen lichaam

(Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) Probeer er toch wat info over te vinden: op TV, in boekjes, … (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik zou de dokter om informatie vragen.

3.2.6.3 MANTELZORG (9,6) Wat mantelzorg betreft, in Vlaanderen staat 5,91% in voor de opvang van een ander persoon die speciale hulp behoeft omwille van zijn ouderdom, ziekte of handicap, en dit zonder betaling. In België gaat het om 6,7%.


34

3.2.7 Cultuurgebonden indicatoren 3.2.7.1 VERSCHUIVINGEN IN WAARDEN, NORMEN EN OPVATTINGEN Houding ten opzichte van het milieu (7,6) Aantal ton geproduceerd afval Percentage selectief ingezameld in Vlaanderen afval in Vlaanderen 1991 2.300.000 18,3% 2000 3.332.889 n.g. 2002 3.359.563 67,3% Voor het eerst is er een lichte daling van selectieve inzameling van papier- en kartonafval, GFT en groenafval ten opzichte van voorgaande jaren. Van het totale huishoudelijke afval wordt steeds meer gecomposteerd en gerecycleerd, terwijl het aandeel van de minst wenselijke vormen van afvalverwerking, verbranden en storten steeds kleiner wordt. Veiligheidsgevoel (9,8) Inwoners van het Vlaamse Gewest voelen zich beduidend veiliger dan de inwoners uit de andere Gewesten. De inwoners van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest ervaren zich het minst veilig. In het Vlaamse Gewest is het gevoel van veiligheid toegenomen in 2002, tegenover het jaar 2000, maar het bereikt nog niet het peil van 1998. Vrouwen ervaren significant meer gevoelens van onveiligheid dan mannen evenals oudere mensen zich onveiliger voelen dan jongeren. Percentage mensen in België dat enkel nadelen ziet in de aanwezigheid van mensen die tot een etnische minderheid behoren (11,8) België 2000 68% In vergelijking met andere landen in Europa, kan men vaststellen dat België het minst tolerant is ten aanzien van minderheden. 3.2.7.2 KINDEREN EN OPVOEDING Kinderen, opvoeding en het onderwijs Uit de samenkomst met het beraad blijkt dat de eisen van het basisonderwijs voor ouders niet meer aangepast zijn aan de tijd. Werkende ouders die vaak overuren doen en/of ’s avonds werken, kunnen hun kinderen niet helpen bij het maken van huiswerk. De structuur van het basisonderwijs is dus niet geënt op de huidige realiteit. Dat ouders daarom hun verantwoordelijkheid (en opvoedingstaak) afschuiven op de school is een te gemakkelijk antwoord op een probleem dat voor een groot deel aan de school zelf te wijten is. Een andere ontwikkeling op het gebied van kinderen en opvoeding heeft te maken met het toenemend aantal migranten. Allochtonen hebben immers meestal een andere mening over opvoeding en ze hebben ook te maken met andere problemen. Zo stelt het probleem van kinderopvang zich bij veel allochtonen niet omdat de vrouw thuis blijft voor de kinderen. Kinderen en opvoeding Ontwikkelingen Minder kinderen (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Opvoeding wordt meer doorgeschoven naar scholen en andere organisaties (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). De socialisatieprocessen en instanties (onderwijs,


Educatieve behoeften Scholen moeten nog meer zorgverbredend worden. Ze hebben hiertoe behoefte aan meer gespecialiseerd personeel (medisch, paramedisch, psychologisch) (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Kinderen dienen een humanistisch opvoedingspatroon

35

relatie met gezin, botsende cultuurwaarden) zullen steeds meer in vraag worden gesteld. Welk model moet er gevolgd worden en wie heeft daar voordeel bij: het individu of de maatschappij? (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk) Kinderen zullen hun angst en gevoelens een stuk moeilijker kunnen formuleren (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Wij zien dat alsmaar meer jonge ouders van kinderen met een handicap kiezen voor inclusief onderwijs. Vanuit onderwijs worden er nog altijd praktisch geen initiatieven genomen om inclusief onderwijs mogelijk te maken. Wie hiervoor kiest, kiest dan ook voor een moeilijke weg. Je moet als gezin zelf op zoek gaan naar begeleiding en assistentie, je moet alles zelf betalen. Als het zo verdergaat, vrees ik voor een polarisatie: enerzijds zij die de vaardigheden en het geld hebben en anderzijds zij die dat niet hebben. Ook een polarisatie van ouders van kinderen met een handicap versus leerkrachten (Coördinator,Sociaalcultureel werk). Toenemende opvoedings-, gedragen ontwikkelingsproblemen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk).

Steeds meer kinderen vertonen zogenaamd probleemgedrag (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Door het complexer worden van de maatschappij en het steeds groter wordende aandeel van éénoudergezinnen en de grotere werkdruk, zal het opvoeden van het kind een stuk zwaarder worden of een moeilijkere taak worden (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Door de toenemende werkdruk, meer tijdsgebrek en dus minder tijd voor de kinderen (Bediende,Sociaalculturele organisatie). (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): De oudste gaat over anderhalf jaar naar het middelbaar.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik ga hen meer begeleiden bij hun studies. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Ik zal mijn (klein)kinderen minder zien. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Mijn kleinkind gaat studeren en voetbalt. We weten nog niet welke kant het uit zal gaan. Ik ga altijd supporteren, om er toch mee bezig te zijn. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): De kleinkinderen zullen naar een andere school gaan, dus dan zal er nog maar eentje blijven eten. (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Mijn dochter gaat dan uit het huis zijn, misschien heb ik dan wel meer nood aan te gaan werken. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik denk dat de kinderen wat minder tijd zullen vragen, omdat ze dan wat ouder zijn. We hebben ook bewust voor een Steinerschool gekozen. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): De kinderen worden ouder, misschien zijn er dan kleinkinderen. Er zullen misschien kinderen naar het


bijgebracht te worden, waarbij ze zelf keuzes moeten kunnen leren maken. Bewustwording is daarbij het sleutelwoord (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Luisteren in een wereld van de technologie is niet evident (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Er is nood aan veel informatie over alle aspecten met betrekking tot inclusief onderwijs, communicatievaardigheden, weerbaarheid (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

Niet-reductionistisch denken Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Creativiteit in omgaan met kinderen Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Ontwikkeling van kinderen bevorderen Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk).

(Hoger (Hoger (Hoger

Kritische houding om niet te snel te overreageren (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Zichzelf kunnen vrijmaken (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Prioriteiten leren stellen (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold) Daar verzamel ik toch informatie over, over de gepaste richting en school. Ze zijn nog jong en hebben er begeleiding bij nodig. We horen bij andere ouders hoe het op verschillende scholen is. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Dat zal een stuk meeleren met hen worden.

(Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Hoe ik dat moet verwerken, daar moet ik misschien wel raad aan vrienden over vragen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) We gaan vaak naar vormingsavonden op school. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik zou er dan wel iets over lezen , opzoeken op het internet en er op bezoek gaan.

36

buitenland gaan. (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold): De kinderen zouden moeten trouwen, uit het huis gaan. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik heb twee pubers. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik heb een opleiding als opvoedster gehad, dus dat is een voordeel. Ik heb ook gewerkt op een internaat, dus ik heb al wel wat ervaring, maar met een eigen kind is dat toch anders.

(Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik wil wet wat bijleren over omgaan met pubers, eens horen bij andere ouders hoe zij dat doen. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik zoek veel op op internet. Vraag ook veel raad aan mijn moeder en grootmoeder, dat zijn de beste leerscholen.

3.2.7.3 POLITIEK EN BURGERSCHAP Burgerschap en politiek bij allochtonen en autochtonen Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat de geringe interesse in politiek een herkenbare ontwikkeling is die waarschijnlijk nog meer uitgesproken is bij allochtonen. Zowel bij autochtonen als bij allochtonen ontstaat er wél een interesse in politiek op het moment dat ze er in hun persoonlijke leven mee geconfronteerd worden, bijvoorbeeld bij het openen van een eigen zaak (regelgeving en informele politieke contacten). Burgerschap Ontwikkelingen Verrechtsing (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

Een aantal taken zal in de toekomst niet meer door de overheid opgenomen worden. Er zijn zoveel taken te vervullen in een samenleving dat ze niet allemaal door de overheid kunnen opgenomen worden: onthaal van nieuwkomers, toezicht op pleinen en speelplaatsen, taalachterstand van allochtone kinderen wegwerken, … (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Door het losser worden van de greep van de traditionele kaders, ontstaat er ook normvervaging (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Sterker strijden om de monarchie te behouden. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Dit gaat wel afnemen, owv mijn verminderde interesse. Ik zal eerst wel zien dat ik het zelf kan rooien en dan pas de maatschappij willen helpen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): ik stem op de VLD wat ik tot voor kort een goede keuze vond, maar recent niet meer want ze zijn te links geworden, terwijl Vlaams Blok te rechts is. Politiek interesseert me wel en misschien stap ik nog wel in de politiek. Dan zou ik een partij oprichten die nu nog niet bestaaat, namelijk een rechtsliberale partij.

Educatieve behoeften Participatie (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Respect (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Vooral een andere attitude ontwikkelen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Attitude veranderen: respect voor personen, andere meningen en publieke domeinen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Democratische waarden verwerven (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold) Door speechen te geven en bij te wonen. Door te babbelen met gelijk- en andersgezinden.

(Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) Politiek interesseert me. Ik zou graag willen leren hoe het politieke landschap in elkaar zit en hoe moeilijk het is om er binnen te geraken, bv. moet je er iemand kennen of niet, enz.

3.2.7.4 RELIGIE EN ZINGEVING Stijgende interesse voor alternatieve zingeving Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat de traditionele kerk steeds meer tot de categorie ‘not done’ behoort, maar dat er bij bepaalde mensen wel een grote interesse voor alternatieve zingeving leeft. Hierbij moet niet alleen gedacht worden aan ‘new-age’zingeving, maar ook bijvoorbeeld aan de Joodse traditie of boeddhistische zingeving.


37

Vorming en andere initiatieven hieromtrent kennen (op kleine schaal) een toenemend succes. Religie en zingeving Ontwikkelingen Alhoewel de secularisering steeds verdergaat, kunnen zingevingsvragen niet uit de weg gegaan worden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Zingevingsvragen zullen voor iedereen belangrijk blijven, voornamelijk op keerpunten, bijvoorbeeld de dood (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Alternatieve invullingen (religies shoppen) zulen toenemen, maar tevens botsen met fundamentalistische stellingen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Zingeving zal plaats moeten krijgen buiten het traditionele kader (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Ethiek moet maatschappelijk een grotere rol krijgen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Een groot aantal mensen kampt met een gebrek aan zingeving (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Mensen op zoek naar zingeving, vallen ten prooi aan sekten (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

(Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): mijn moeder is net gestorven en dan besef en zoek je naar naar religie, zingeving en diepere waarden (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Vermoedelijk minder naar de kerk gaan; als het echt niet gaat, eens een keertje niet gaan. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Vroeger ging ik regelmatig naar de kerk, omdat het van thuis uit moest. Nu ga ik veel minder. Mijn oudste doet binnenkort zijn Plechtige Communie. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Nu ga ik van thuis uit wel naar de Kerk op feestdagen. Als ik niet meer thuis woon, ga ik niet meer gaan. De Kerk is niet meer aangepast aan de moderne tijd om haar waarden over te brengen. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): We zijn heel nauw betrokken bij de parochie. Dit gaat sterk veranderen, er zal veel nood zijn aan vrjwilligers.

(Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ons kindje zal gedoopt worden, zodat het zou kunnen trouwen voor de Kerk. We zijn er nog niet echt mee bezig, we zien wel.


Educatieve behoeften Een open en kritische houding ten opzichte van zingevingsvraagstukken dient aangeleerd te worden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Mensen moeten zingevingsvragen toelaten, in plaats van ze te verdringen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Er dient een dialoog tot stand te komen, zeker ten aanzien van andersdenkenden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Tolerantie (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Wederzijds respect (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk).

Mensen betrekken bij maatschappelijk-ethische vragen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Leren met anderen praten over zingeving (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Inzicht verwerven in de eigen waarden en principes (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou me willen verdiepen in en mogelijk aansluiten bij een groep mensen die dieper nadenken over het leven. Door er veel over te lezen, wil ik er meer over te weten komen. (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik wil daar dan ook graag veel meer over bijleren.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold) Mijn oudste kind moet naar de catechese en daar zijn we er toch wat mee bezig. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou mijn visie erover kunnen bijschaven door ' Kerk en Leven'te lezen. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Hier is vorming heel belangrijk, bijvoorbeeld regionale, pastorale vormgevind. Ook cursussen en vormingsdagen, geörganiseerd vanuit het decanaat. Ik houd soms ook kleinschalige lezingen, getuigenissen. Het is belangrijk om steun te krijgen van mensen die bezig zijn met het vormen van mensen.

38

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik heb mij voorgenomen terug naar de kerk te gaan.

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Over zulke zaken (zingeving) lees ik graag. Verder ga ik eker nog een reiki-cursus volgen.

3.2.7.5 VRIJETIJDSBESTEDING Tijdsbesteding van Vlamingen (8,5) Jaartal 1. 2002 2. 2002 3. 2002 4. 1998

Tijdsbesteding Slapen en rusten Werken Onderwijs en opleiding TV kijken

Percentage uren 33% 21,5% 2,98% 10,4%

Vrije Tijd Uit de samenkomst met de beraadgroep blijkt dat vrije tijd een belangrijk probleem vormt. De grens tussen arbeid en vrije tijd vervaagt zodat vrije tijd en gezin geen afgebakend terrein meer vormt. Mensen stoppen immers zelfs in hun vrije tijd niet met werken. Hoewel er een tendens is tot meer samenwerking tussen man en vrouw in het huishouden, blijkt toch dat steeds meer mensen uit de middelste leeftijdscategorie, die arbeid met een gezin proberen te combineren, zich genoodzaakt zien om hun vrije tijd ‘te kopen’: gezinnen kopen kant-enklare maaltijden, stellen een kuisvrouw aan, … enzovoort. Op die manier moeten ze minder van hun vrije tijd besteden aan het huishouden en blijft er iets meer vrije tijd over voor de kinderen. Deze vrije tijd zinvol of aangenaam invullen vraagt bovendien heel wat organisatietalent en een zware financiële kost. Er is een hele organisatie nodig om de vrijetijdsactiviteiten van de verschillende gezinsleden (bijvoorbeeld muziekschool, voetbalclub, enz.) op elkaar af te stemmen. Bovendien kunnen bepaalde vrijetijdsactiviteiten veel geld kosten, bijvoorbeeld een film gaan zien in de cinema met het hele gezin. Veel mensen, vooral van de midden- en hoge klasse, spenderen veel geld aan hun schaarse vrije tijd omdat ze hoge verwachtingen hebben voor de invulling van hun vrije tijd. Er is echter ook een groep van kansarmen die meestal veel vrije tijd hebben, maar slechts beperkte middelen om die tijd zinvol en/of aangenaam in te vullen. Schaarse vrije tijd en bijleren Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat tijd een zeer kostbaar goed wordt. Werkenden die willen bijleren door middel van cursussen, zijn vaak verplicht om dit via avondcursussen te doen en hun schaarse vrije tijd hieraan op te offeren. Eigenlijk zou het moeten mogelijk zijn om constant deel te nemen aan levenslang en levensbreed leren, maar voor werkenden is hier overdag vaak geen tijd voor, dus wordt het verschoven naar ’s avonds. De tijdsdruk wordt hierdoor nog groter. Tijdsdruk vormt dan ook vaak een grotere belemmering voor niet-deelname aan levenslang en levensbreed leren dan andere factoren. Zelfs financiële stimuli voor laaggeschoolde werknemers die een opleiding volgen, kennen bijgevolg weinig succes omwille van de tijdsdruk: deze werknemers vinden onvoldoende tijd om, buiten de werkuren, een opleiding te volgen, zelfs wanneer daar een financiële compensatie aan vast hangt. Deze reden voor niet-deelname aan vorming weegt nog meer door in combinatie met een gezin. Werknemers en zelfstandigen met een gezin, vinden, los van het probleem van de kinderopvang, bijna geen tijd om vorming of bijscholing te volgen. Vrije tijd en vrijetijdsbesteding Ontwikkelingen Sociaal isolement (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) Meer individuele vrijetijdsbesteding, bijvoorbeeld op de computer (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Meer vrije tijd in clubverband en via


Educatieve behoeften Behoefte aan verenigingsleven, mogelijk totaal anders gestructureerd (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs)

39

gemeenschappelijke activiteiten doorbrengen (Coördinator,Overheidsorganisatie). Meer vrije tijd (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie).

Meer tijd voor hobby, interesses en reizen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik ga meer vrije tijd hebben. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): De kinderen zullen meer uit huis zijn, dus ik zal meer vrije tijd hebben. Er is waarschijnlijk steeds minder tijd van het individu, hoe paradoxaal dit ook mag klinken (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Minder vrije tijd, door de werkdruk (Bediende,Sociaalculturele organisatie). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Als ik vier-vijfde zou werken, zou ik minder vrije tijd hebben. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik verwacht om minder vrije tijd te hebben als ik ga werken, maar ik denk wel dat mijn vrije tijd kwalitatief beter zal worden dan nu als student want ik zal meer middelen hebben voor mijn hobby' s. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): binnen dit en vijf jaar hoop ik werk te vinden dus ik zal veel minder vrije tijd hebben. Ik zal dan ook minder uitgaan en minder tijd hebben voor sport. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik verwacht om nog minder vrije tijd te hebben want de jobs waarin ik zal terecht komen hebben vervelende en lange uren, bv. 40-60 uren per week. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Nu heb ik veel vrije tijd als student en ik verwacht dat ik - als ik werk heb - mijn vrije tijd stevig zal ingeknot worden. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): Meer tijd voor mijn vriendin. Minder TV kijken. Meer studeren en dus minder vrije tijd. (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik heb altijd full-time gewerkt. Nu heb ik heel veel vrije tijd. Met een kind op komst gaat dat toch wel veranderen. Zoals de economie nu verzwakt, zullen er weer meer jongen gepensioneerden bijkomen die tegen betaalbare bedragen een deel van hun dag artistiekcultureel moeten invullen (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs).

Grotere behoefte om de vrije tijd zinvol, aangenaam, interessant door te brengen. Behoefte aan bijscholing voor hobby, bv. Talencursussen, computer om te leren e-mailen, ontwikkelen van artistieke vaardigheden (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) Vaardigheden om de vrije tijd in te vullen (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Leergierige houding om vrije tijd zinvol op te vullen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik zou graag terug naar school gaan. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik zou dan graag een creatieve cursus volgen.

(Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer willen weten over het aanbod van vrijetijdsmogelijkheden.

(Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou mijn vrije tijd dan ook gerichter gebruiken en echt doen wat ik wil doen

Interesse in cultuur kan een positieve invloed hebben (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Les volgen in cultuurgericht onderwijs is een aanbeveling (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs).

Bij personen met een handicap neemt de vrije tijd toe, omwille van beperkte arbeidskansen. Maar zij hebben de financiële mogelijkheden, het inzicht (kiezen is moeilijk!) niet altijd om er iets mee te doen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

Nood aan aanbod op maat (Coördinator,Sociaalcultureel werk).

Bij gezinnen met een kind met een handicap is er alsmaar minder vrije tijd; de druk voor allerlei

Er is nood aan meer informatie over therapieën, opvoeding, … (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).


Begeleiding nodig om in het aanbod de eigen interesses te vinden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

40

therapieën neemt toe. Wie bovendien kiest voor inclusie, moet zelf veel initiatieven nemen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Vrije tijd wordt een belangrijke economische sector (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Mensen worden ouder en hebben meer geld ter beschikking (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Rol van de overheid in het aanbod zal veranderen (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Meer sporten tijdens vrije tijd (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector) (Coördinator,Overheidsorganisatie).. Toenemende agressiviteit in de competitiesporten (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik zou willen gaan fitnessen, (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik zou terug willen gaan paardrijden. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil meer aan sport doen (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik ga misschien niet lang meer kunnen voetballen, owv mijn knieën en mijn rug. Ik doe er wel buikspieroefeningen voor. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold): Ik ga misschien terug wat meer gaan lopen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) Ik heb één jaar professioneel tennis gespeeld en nu als hobby. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) Mijn hobby's zijn tennis, chello, cinema, dineren en winkelen. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) Ik zou graag meer willen gaan sporten (fitnessen), maar daar is geen tijd voor. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik zou terug willen dansen. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik wil al lang een beetje beter leren koken.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil af en toe in het huishouden werken.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil meer naar film of theater gaan.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Als ik als zelfstandige ga werken, kan ik mijn eigen arbeidstijd


Meer talenkennis (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik wil met een verantwoord programma kunnen gaan fitnessen en heb daar dus info over nodig. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) paardrijden zou terug lessen vereisen (maar heb ik vroeger al gedaan). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Sporten leer je eigenlijk door te oefenen.

(Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) ik wil nog steeds bijleren over tennis en volg er nog steeds lessen over. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag bijleren voor mijn chelllo en tennis, namelijk mijn techniek verbeteren bij beide

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) dansen zou terug lessen vereisen (maar heb ik vroeger al gedaan). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik wil al lang een beetje beter leren koken. Daarvoor denk ik wel aan het volgen van een cursus, ik heb dat trouwens ooit al gedaan. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag kookcursussen volgen om bij te leren over de praktische kant van zelfstandig leven. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Wat het huishouden betreft, ga ik raad vragen. Al doende leert men, als het ware. Meer ICT-kennis (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Wat het theater betreft, door te gaan, kan ik er ook beter over meepraten. Al doende leert men, als het ware. (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou in mijn vrije tijd graag meer culturele, minder oppervlakkige dingen doen (Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag leren hoe je meer waarde kan geven aan je leven en aan je vrije tijd (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou mijn vrije tijd veel intenser invullen.

41

bepalen en dus ook mijn vrije tijd..

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik zou wel meer en verder willen reizen, de kinderen zijn nu immers het huis uit .

(Man,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik zou graag meer op reis gaan en meer willen leren over reisbestemmingen en andere culturen (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik zou wel meer en verder willen reizen. Daarom wil ik altijd wel tijd steken in het opzoeken van informatie over andere landen en culturen.

Het percentage van de Vlaamse bevolking dat actief lid is van een vereniging (4,1) Vlaanderen 2001 50,0% 2002 53,0% Hoewel deze cijfers op het eerste zicht zeer positief lijken te zijn, moet hierbij wel opgemerkt worden dat de voorwaarden om als passief en actief lid beschouwd te worden bijzonder laag liggen (namelijk één keer per jaar één activiteit bijwonen). Wat de sociaal-culturele verenigingen betreft, liggen de participatiecijfers iets anders. 17% van de Vlamingen beweert actief lid te zijn van een socio-culturele vereniging. Welke verenigingen Wanneer gekeken wordt naar het aandeel (in %) van de actieve afdelingen van verenigingen in de provincie Antwerpen, dan hebben de volgende afdelingen het grootste aandeel (meer dan 25%)14: A.T.B. De Natuurvrienden, Amnesty International Vlaanderen, Federatie van Vlaamse Kringen-Rodenbachfonds, Federatie Werkgroepen Homoseksualiteit (FWH), Frans Masereel Fonds, Katholieke Vereniging voor Gehandicapten (KVG), Kristelijke Arbeiders Vrouwenbeweging (KAV), Kristelijke Beweging van Gepensioneerden (KBG), SociaalCultureel Centrum van Socialistische Vooruitziende Vrouwen (SVV) Vlaams Verbond voor Gepensioneerden (VVVG), Vlaamse Confederatie van Ouders en Ouderverenigingen (VCOV) en de Vlaamse Volksbeweging (VVB). Engagement in verenigingen vermindert en verandert Uit de samenkomst van het beraad komt naar voor dat de ontzuiling er voor gezorgd heeft dat mensen zich niet meer beperken tot verenigingen van één ‘zuil’. Ze gaan steeds meer ‘shoppen’ in verenigingen over de vroegere grenzen van de zuilen heen. Er is bovendien een ontwikkeling naar een korte-termijn-engagement in verenigingen. Dat engagement is ook, in tegenstelling tot vroeger, steeds meer op zichzelf en het eigen plezier/nut gericht en steeds minder op de organisatie zelf. De deelname aan het beleid van een vereniging wordt steeds kleiner. Op het gebied van de betrokkenheid in verenigingen is er ook een generatie uitgevallen, met name mensen uit de middelste leeftijdscategorie die geen tijd meer vinden om zich te engageren in een vereniging. Jongeren en ouderen engageren zich nog wel, maar dan op een zeer verschillende manier. Jongeren engageren zich in een vereniging op een zeer afgebakende manier, bijvoorbeeld een bepaalde vergadering efficiënt organiseren, deelnemen aan een welbepaalde activiteit. De methode om deze jongeren te kunnen blijven engageren is dan ook om hen zeer afgebakende taken te geven. Bij ouderen is dat veel minder het geval. Zij engageren zich veel algemener en helpen bij (het organiseren van) verschillende activiteiten.

14

De interpretatie van deze cijfers dient met een zeker voorbehoud te gebeuren. De cijfers zijn immers gebaseerd op het Jaarverslag 2001 van de Afdeling Volksontwikkeling en Bibliotheekwerk en hebben hoofdzakelijk betrekking op de werking die in aanmerking komt voor het handhaven van de subsidies en de berekening van de grootte ervan. Bovendien zegt dit aantal weinig over de activiteitsgraad van deze afdelingen.


42

Betrokkenheid in verenigingen en bewegingen Ontwikkelingen Grote invloed van zap-cultuur: minder écht engagement, veel meer wisselend zowel binnen dezelfde soort vereniging als overloop naar totaal andere vereniging door snel wijzigende interesses (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) Naarmate de ‘oude’ generatie ouder wordt, zal het actief lidmaatschap afnemen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Mensen zullen meer gaan ‘shoppen’ bij verschillende verenigingen (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Het verenigingsleven doet steeds meer beroep op de vrijwilliger (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Er worden steeds hogere eisen gesteld (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Bij de bejaarden- en de oudstrijdersbond zullen er veel mensen wegvallen, door hun ouderdom. Ik zal dus meer op mij moeten nemen. Ik vrees ook dat de interesse bij de niet-leden zal verminderen. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik ben bij de bond van de gepensioneerden, waar we elke week kaarten en koffie drinken. Er zullen wel nieuwe mensen bijkomen, maar ik zoek er geen contact mee. We zitten altijd op dezelfde plaats. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Ik zit in het oudercomité, maar als onze kinderen niet meer naar die school gaan, dan ga ik er uitstappen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): ik ben lid van een sportclub en zal waarschijnlijk in de toekomst er minder frequent tijd kunnen aan besteden, maar toch hoop ik dat te blijven kunnen doen als ik werk vind (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou me wel bij een aantal verenigingen willen aansluiten. Ik zit nu bij een quizteam. De cohesie is niet sterk genoeg tussen de leden, sommigen vertrekken uit Leuven enzo. (Vrouw, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): (Iets meer) bezig zijn met de 4de -wereld-bewegingen en een buurthuis en opvanghuis woor daklozen hier in de buurt. (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold): Er is een sterke vergrijzing in de serviceclubs waarin ik zit. Het vraagt veel engagement en mensen tussen de 30 en 40 jaar hebben andere prioriteiten.

Educatieve behoeften Toch grote behoefte aan mensen die blijven, die zich echt bekwamen in één specifieke soort taken.

Grote behoefte aan de meest uiteenlopende soorten verenigingen en bewegingen Sociale betrokkenheid (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Engagement (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk). Sociale betrokkenheid (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). De vrijwilliger mag niet als een goedkope arbeidskracht bejegend worden (Medewerker studiedienst,Sociaalcultureel werk).

(Vrouw, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Algemene interesse in de problematiek en informatie daarover. Concreter: naar de vergaderingen van het opvanghuis proberen te gaan. (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold) We proberen nieuwe leden te zoeken, via mondreclame te maken.

Het percentage van de bevolking dat wel/niet participeert aan culturele activiteiten (5,3) Vlaanderen EU 2002 Non-participant 25% (0 activ. per jaar) 20% Participant 36,3% (min. 2 activ. per jaar) n.g. Vooral opleiding blijkt een zeer bepalende factor te zijn voor cultuurdeelname.


43

Selectieve participatie aan het culturele aanbod Uit de samenkomst van het beraad blijkt dat er in Antwerpen wel een groot cultureel aanbod is, maar dat er slechts door een zeer beperkte groep aan geparticipeerd wordt. Een grote groep van allochtonen in Antwerpen neemt bijvoorbeeld niet deel aan het (autochtone) culturele aanbod. Mogelijke oplossingen voor de lage en selectieve cultuurparticipatie Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat de cultuurparticipatie laag is en bovendien beperkt tot de hogere klassen. Er is dus een grote groep in de bevolking, namelijk de minder welgestelde burgers, die nauwelijks of niet aan cultuur participeren. Als iemands basisbehoeften (bijvoorbeeld voedsel hebben) niet voldaan zijn, heeft het weinig zin om te spreken over cultuurparticipatie want dan is op daar moment geen interesse voor. Armoede en cultuurparticipatie gaan niet samen. Enkele aanbieders van cultuur proberen het probleem van kleine en selectieve participatie op te lossen door hun prijzen te verlagen, maar ook dat is niet altijd een efficiënte oplossing. Er is dus nood aan nieuwe maatregelen om de cultuurparticipatie bij bepaalde kansengroepen te verhogen. Hoewel een samenwerking met de onderwijssector (onderwijs moet cultuurparticipatie bevorderen) een mogelijke oplossing zou kunnen bieden, blijkt toch dat het verschil tussen de leefwereld van bepaalde kansengroepen en de leefwereld van het onderwijs te groot is om een oplossing voor de cultuurparticipatie te bieden. Onderwijs alleen is dus geen voldoende oplossing. Het kan beter gecombineerd worden met andere maatregelen die cultuur tot bij de mensen brengt. Kunst en cultuur in een museum verstoppen heeft voor deze kansengroepen weinig zin. Kunst en cultuur tussen de mensen brengen in openbare straten en wijken, zoals bijvoorbeeld het project ‘Over the edge’ in Gent, heeft wél zin. Op die manier wordt de drempel tot cultuurparticipatie kleiner. Toch kan ook hier een probleem ontstaan, namelijk wanneer de kunst en cultuur dan vooral bezocht wordt door mensen van buiten de wijk of de buurt zelf. Het is dan ook belangrijk om structurele maatregelen op een hoger niveau (bijvoorbeeld via het onderwijs of een lage drempel bij bibliotheekbezoek) te combineren met projecten in buurten van kansengroepen, op het niveau van de mensen zelf. Het percentage sportactieve bevolking (15 tot 64 jaar) (4,1) Vlaanderen 1983 52,8% 2000 64,2% 47,1% van de bevolking geeft zelfs aan wekelijks aan sport te doen. De resultaten van 2002 liggen in dezelfde lijn met die van het jaar voordien. Sport Uit de resultaten van de mondelinge interviews blijkt dat het aantal respondenten dat effectief aan sport doet zeer beperkt is: ‘Ik heb één jaar professioneel tennis gespeeld en nu doe ik het als hobby’ (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold). Bovendien zijn enkele respondenten verplicht om hun sport te verminderen, omwille van fysieke klachten: ‘Ik ga misschien niet lang meer kunnen voetballen, owv mijn knieën en mijn rug. Ik doe er wel buikspieroefeningen voor’ (Man, Werkend, 18-35 jaar, Middengeschoold). Nochtans zien bijna alle respondenten wel het belang van lichaamsbeweging voor hun gezondheid in: ‘Ik wil meer aan lichaamsbeweging gaan doen’ (Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold). Sommige respondenten hebben zelfs al concrete voornemens in die richting: ‘Ik zou meer willen gaan fitnessen’ (Vrouw,Werkzoekend, 18-35 jaar, Middengeschoold). Zeer vaak blijft het bij goede voornemens: ‘Ik zou willen terug gaan fitnessen, paardrijden en dansen, maar het komt er gewoon niet van’ (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold). De belangrijkste reden om niet te gaan sporten is te weinig tijd: ‘Ik zou meer willen gaan sporten, maar heb niet veel tijd. Ik zou het wel op mezelf doen, dan ben je niet gebonden aan uren’ (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold).


44

3.2.7.6 CULTURELE AANBOD Aantal podiumactiviteiten per jaar (3,2) Gemeenten/steden in de regio die goed scoren qua aantal podiumactiviteiten (in het jaar 1998): • Antwerpen: 4 854 Aantal klassieke muziekvoorstellingen per jaar (1) Gemeenten/steden in de regio die goed scoren qua aantal klassieke muziekvoorstellingen (in het jaar 1998): • Antwerpen • Schoten • Mortsel Aantal populaire muziekvoorstellingen per jaar (1) Gemeenten/steden in de regio die goed scoren qua aantal populaire muziekvoorstellingen (in het jaar 1998): • Antwerpen • Kontich Aantal tentoonstellingen per jaar (1,1) Gemeenten/steden in de regio die goed scoren qua aantal tentoonstellingen (in het jaar 1998): • Antwerpen Aantal filmvoorstellingen per jaar (1) Gemeenten/steden in de regio die goed scoren qua aantal filmvoorstellingen (in het jaar 1998): • Antwerpen Op jaarbasis worden in Vlaanderen en Brussel 345.928 filmvoorstellingen vertoond. Brussel en Antwerpen vormen de top met een zeer ruim filmaanbod. Hierbij dient wel opgemerkt dat voor Brussel geen onderscheid gemaakt werd tussen films bestemd voor een Nederlandstalig dan wel een Franstalig publiek. Het filmaanbod concentreert zich voornamelijk in de grote steden én hangt sterk samen met de aanwezigheid van filminfrastructuur. Sterkte van een regio op het vlak van het aanbod van podiumvoorstellingen en tentoonstellingen (uitgedrukt op een schaal van 0 tot 100) (2) • Regio Antwerpen: 89,0 • Regio Mortsel: 39,0 Ruim één derde van alle sociale en culturele ontmoetingsruimten in de grote steden bevindt zich in de stad Antwerpen. Bij de sociale ontmoetingsruimten scoort Antwerpen positief wat betreft het aantal expositieruimten in vergelijking met de andere grote steden. Eerder negatief laat Antwerpen zich opmerken wat betreft de ruimten voor populaire muziek.


45

3.2.8 Educatieve participatie 3.2.8.1 SCHOLINGSGRAAD (10,8) De scholingsgraad is in Vlaanderen, onder meer door een langere schoolplicht dan in de meeste Europese landen, hoger dan gemiddeld in Europa. Steeds meer mensen halen een diploma hoger secundair onderwijs of hoger onderwijs van één cyclus. Het aantal afgestudeerden van universitair niveau (het hoger onderwijs van twee cycli en het hoger onderwijs aan de universiteit) stijgt eveneens, maar in mindere mate. De positieve evolutie van de scholingsgraad van de volledige bevolking wordt slechts langzaam zichtbaar. In de jongere bevolkingsgroep (25- tot 34-jarigen) is ze veel duidelijker. 3.2.8.2 DEELNAME AAN LEVENSLANG LEREN Aandeel van de bevolking dat deelneemt aan onderwijs (10,7) • Sinds 1989-1990 nam het aantal kleuters jaar na jaar toe, tot zich in 1996-1997 een daling inzette. In het schooljaar 2001-2002 blijft de schoolbevolking in het gewoon kleuteronderwijs nagenoeg stabiel (-0,4%). • De schoolbevolking in het gewoon lager onderwijs is sinds het schooljaar 19961997 continu gestegen. Vanaf het schooljaar 2001-2002 treedt er een kentering op en neemt het aantal leerlingen met 1.797 af. • De schoolbevolking in het secundair onderwijs kende tot het schooljaar 20002001 een continue daling. Vanaf het schooljaar 2001-2002 neemt de populatie licht toe met 736 leerlingen (+ 0,2%). • Tijdens het schooljaar 2001-2002 telde het onthaaljaar voor anderstalige nieuwkomers 1.810 leerlingen, een stijging van 213 leerlingen. • De toename van het aantal leerlingen in het buitengewoon onderwijs in het schooljaar 2001-2002 zet zich verder voort. In 2001-2002 zijn er in het buitengewoon onderwijs 888 leerlingen meer, een stijging van 2%. Enkel in het buitengewoon kleuteronderwijs is er een daling van het aantal leerlingen. In het buitengewoon lager onderwijs is er over de jaren heen een gestage toename van het leerlingenaantal. Deelnamecijfers aan levenslang leren (10,7) Vlaanderen 1992 Onderwijs voor Sociale 4,2% Promotie Begeleid Individueel Studeren 0,7% Basiseducatie 0,2% Deeltijds kunstonderwijs 1,1% Landbouwvorming n.g. Opleidingen georganiseerd n.g. door VDAB en VIZO 2001 Onderwijs voor Sociale 6,4% Promotie Begeleid Individueel Studeren 0,6% Basiseducatie n.g. Deeltijds kunstonderwijs 1,1% Landbouwvorming n.g. Opleidingen georganiseerd n.g. door VDAB en VIZO


46

Aandeel schoolverlaters bij 23-jarige Vlamingen die de derde graad secundair onderwijs niet hebben voltooid (vroegtijdig verlaten of mislukt) (7,6) Vlaanderen 2000 12% Percentage werknemers tussen 25 en 64 jaar dat in het kader van haar/zijn job een opleiding volgde in Vlaanderen (5,4) Vlaanderen 1999 6,6% 2001 7,4% Met deze cijfers scoren we onder het Europese gemiddelde. Naast het stijgend aantal personen dat een opleiding volgt, wijst ook het stijgend aantal opleidingsuren op een toenemende opleidingsinspanning. 3.2.8.3 LEREN LEREN Levenslang en levensbreed leren bij verschillende groepen in de samenleving Uit de samenkomst van het beraad komt naar voor dat leren en bijleren al lang niet meer alleen op de schoolbanken gebeurt. Op dit gebied wordt het leren op school steeds meer aangevuld met het (formeel en informeel) leren op de arbeidsmarkt. De werkgever krijgt dan ook steeds meer een belangrijke functie als leraar. Nochtans blijkt levenslang leren bij de meeste werkgevers in de praktijk nog geen ingeburgerd begrip te zijn. Werkgevers doen vaak onvoldoende (of soms zelfs geen) inspanningen om hun werknemers te laten bijleren. De belangrijkste oorzaak hiervan is het economisch korte-termijn-denken van veel werkgevers. Investeren in opleiding en vorming brengt een belangrijke kost met zich mee. Deze investeringen worden dan ook geschrapt in tijden van economische laagconjunctuur. Er wordt dan zelden ingegaan op een concreet vormingsaanbod. Dat vormt een vreemde paradox met het gegeven dat het aantal cursisten met educatief verlof elk jaar stijgt. Het soms geringe enthousiasme van werkgevers over opleidingen is misschien te verklaren door het feit dat levenslang leren vaak te geïsoleerd benaderd wordt en niet in de juiste context geplaatst wordt. Werkgevers zijn vaak van mening dat werknemers dergelijke opleidingen ’s avonds, in hun vrije tijd, moeten volgen. Met de tendens tot ‘opleidingen op maat’ van een bedrijf, worden reeds stappen in de goede richting gezet om dit probleem op te lossen, maar het creëert ook een nieuw probleem. Opleidingen op maat zijn immers duurder en dan weegt de financiële investering meer door om niet deel te nemen. Ongelijkheid met betrekking tot leren Er blijkt een grote ongelijkheid tussen hooggeschoolde en laaggeschoolde werknemers te zijn voor wat de opleidingen en vorming buiten de werkuren betreft. Hooggeschoolden kunnen het zich, door hun vaak beter financiële situatie, veroorloven om bijvoorbeeld minder uren te werken om bijscholing en opleidingen te volgen, terwijl laaggeschoolden zich dat meestal niet kunnen veroorloven, omwille van een lager inkomen. Hooggeschoolden bevinden zich op dat gebied dan ook in een luxepositie ten aanzien van laaggeschoolden. Laaggeschoolden krijgen hierdoor minder kansen in de samenleving dan hooggeschoolden. Nochtans betekent dit niet dat ze, op intellectueel gebied, niet zouden meekunnen. Vaak zijn deze mensen erg getraind om ‘hun plan te trekken’ en zijn ze op bepaalde technologische gebieden soms meer mee dan hoger geschoolden, bijvoorbeeld op het gebied van GSMtechnologie. Er kan bij hen een enthousiasme opgewekt worden ten aanzien van leren, maar dat moet op een andere manier gebeuren dan bij hooggeschoolden. De benadering van leren is belangrijk om hun interesse voor leren op te wekken. Bovendien is het nodig dat ze individueel kunnen begeleid worden bij het leren leren. Er wordt tegenwoordig veel nadruk gelegd op zelfkennis en zelfontplooiing. Veel mensen worden verplicht om (na de schoolbanken) terug te leren en zich te heroriënteren op het EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

47

gebied van kennis, maar ze slagen er niet altijd in dit ook te realiseren. Leren is dan ook een sociale norm geworden. Je moet bijleren om mee te kunnen. Leren wordt door allerlei organisaties en personen aangemoedigd. Veel mensen spreken er dan ook over. Hierdoor voelen sommige mensen de verplichting om zich bij te scholen, zowel op het gebied van de arbeidsmarkt als in hun persoonlijk leven. Ze leren bij uit noodzaak, bijvoorbeeld om mee te kunnen in het werk of met het schoolwerk van de kinderen, maar niet uit plezier. Leren en bijleren als een aangename en plezierige activiteit beschouwen, heeft te maken met een attitude die reeds zeer vroeg aangeleerd wordt. Als kinderen van jongs af aan op een goede en aangename manier leren leren, zullen ze later meer en liever bijleren. Het basisonderwijs (eerste ervaring met leren) en het enthousiasme van ouders ten aanzien van leren (bijvoorbeeld helpen bij het huiswerk) zijn hierbij zeer belangrijke middelen. Kinderen die in hun jeugd geen positieve ervaring met leren kennen, zullen ook later een hoge drempel tot leren moeten overwinnen en hebben vaak angst om niet mee te kunnen bij het leren. Wat individuen en cursussen betreft, blijkt dat de vraag naar arbeidsmarktgerichte cursussen, bijvoorbeeld een opleiding excel of access, steeds kleiner wordt. De vraag naar cursussen in de persoonlijke levenssfeer, de recreatief gerichte cursusssen bijvoorbeeld een cursus Photoshop, kooklessen, enz., wordt daarentegen steeds groter. Dit roept wel vragen op over de (beperkte) overheidsmiddelen die geïnvesteerd worden in cursussen en vorming in sociaal-culturele organisaties. Er is nu immers al een tekort aan middelen. Is het dan zinvol om deze beperkte overheidsmiddelen te besteden aan recreatieve cursussen, bijvoorbeeld kantklossen? Belemmeringen en drempels tot deelname aan leren Laaggeschoolden zijn vaak moeilijk te overtuigen tot deelname aan levenslang en levensbreed leren omwille van de hoge drempelwaarde. Ze halen dan ook, vaker dan hooggeschoolden, allerlei belemmeringen aan om niet deel te nemen. Deze belemmeringen spelen echter ook bij hooggeschoolden. Zowel hoogals laaggeschoolde werknemers en zelfstandigen kunnen zich bijvoorbeeld overdag zeer moeilijk vrijmaken om een opleiding of cursus te volgen. Ze zijn meestal genoodzaakt om ’s avonds, tijdens hun beperkte uren vrije tijd, cursussen te volgen. Dit probleem stelt zich nog scherper bij mensen die in ploegen werken. Zij kunnen zich immers niet altijd ’s avonds of altijd gedurende de dag vrijmaken. Het wordt dan ook zeer moeilijk om dan een cursus te volgen die steeds op hetzelfde tijdstip, bijvoorbeeld overdag, doorgaat. Dit probleem stelt zich dan weer niet bij werklozen en ouderen. Zij nemen dan ook vaker deel aan het aanbod dat overdag doorgaat. Naast de tijdsdruk en –investering, kan ook het gezin een belangrijk probleem en een belemmering opleveren voor de deelname aan vorming en bijscholing. Heel wat (potentiële) cursisten ondervinden moeilijkheden met het vinden van gepaste kinderopvang om (meestal ’s avonds) vorming en bijscholing te kunnen volgen. Een andere mogelijke drempel tot deelname aan levenslang en levensbreed leren heeft te maken met de financiële investering die met deelname gepaard gaat. Vooral bij kansarmen speelt dit een belangrijke rol. Wanneer zij voor de keuze staan tussen voedsel op tafel of educatie, is de keuze immers snel gemaakt. Vaak zijn ze niet op de hoogte van het feit dat er voor hen speciale maatregelen en projecten bestaan om deze financiële drempel te overbruggen. Dit probleem geldt ook bij mensen die geen dak boven hun hoofd hebben. Het is dan nutteloos om te beginnen over leren en bijleren. Wanneer de primaire behoeften niet vervuld zijn, hebben ze immers geen oren naar bijleren. Uit een Europees project over niet-deelname aan levenslang en levensbreed leren blijkt dat er vier drempels zijn om een opleiding of vormingscursus niet te volgen, namelijk het niet kennen, niet kunnen, niet willen en niet mogen (bijvoorbeeld van de partner) volgen van een opleiding of cursus. Al deze drempels en belemmeringen zorgen er voor dat een bepaalde groep van de bevolking zelden of nooit deelneemt aan levenslang en levensbreed leren. Het


48

is dan ook belangrijk om deze drempels zo veel mogelijk te verlagen. De drempel tot leren verlagen kan bijvoorbeeld door de afstand te verlagen. Zo is er bijvoorbeeld in elke gemeente een bibliotheek gevestigd om de afstandsdrempel tot participatie te kunnen verlagen. Dit vormt al een belangrijke stap in de goede richting om de drempels tot participatie aan leren voor bepaalde groepen te verlagen.

Leren leren Ontwikkelingen Toenemende druk op levenslang leren, bijscholing, navorsing, upgraden van kennis (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Iedereen zal zijn competenties voortdurend up-to-date moeten houden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Permanent bijblijven door permanente vorming, ook op nieuwe vakgebieden, zal een grotere uitdaging worden (Coördinator,Overheidsorganisatie).

Levenslang leren wordt steeds belangrijker in onze maatschappij. Enerzijds evolueert onze maatschappij steeds sneller en moet men meer op de hoogte blijven van deze veranderingen. Anderzijds verandert de norm en is leren een cultureel aspect geworden. Leren leren is iets dat van kinds af aan aangepakt moet worden. Niet meer één diploma van het leven (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Educatieve behoeften Lerende attitudes (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Integreren van permanent leren in werken privéengagementen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Inzicht verwerven in de eigen leerstijl en dat inzicht integreren in de manier van leren (Coördinator,Sociaalcultureel werk). Voornamelijk ook meer aandacht geven aan de ontwikkeling van de persoonlijkheids-kenmerken, zodat we geen vakidioten krijgen (Coördinator,Overheidsorganisatie). Zelf op zoek gaan, maakt dat leren een attitude wordt (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

Een steeds groter wordende impact en belangstelling van de overheid op dit domein (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk).

Leren moet een basishouding worden van iedereen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). ‘Levenslang leren’ lijkt een ingeburgerd begrip te worden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). In alle domeinen, op alle momenten van het leven zal er voortdurend moeten geleerd worden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Toenemend belang van goede leervaardigheden (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie).

(Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): 'Er zijn veel dingen die ik nog ga leren maar waarvan ik nu nog niet weet dat ik ze ga leren'.


Flexibele leerhouding (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Interesse in leren (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). ICT-kennis en –kunde (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Leerprocessen zelf in handen kunnen nemen (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Flexibel kunnen omgaan met kennis (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Informatie kunnen verwerven en verwerken (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie).

49

Veel grotere behoefte om snel nieuwe dingen bij te leren, bv. Nieuwe machines leren bedienen, nieuwe manieren van communiceren leren (bv. Meer participeren, vergaderen, e.d.) (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). De kloof tussen kort- en langgeschoolden groeit (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs) (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Van meer laaggeschoolden wordt verwacht dat ze inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt en liefst flexibel (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Het vereiste kennis- en competentieniveau om maatschappelijk mee te kunnen, is zo hoog dat een aantal mensen dit niet aankan (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

De kloof tussen hoog- en laaggeschoolden zal groter worden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Leren is veel meer een zelfstandige bezigheid met de leraar als mentor, begeleider en niet als voorzegger of dicteerder (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Lesgever eerder als ‘middelaar’ (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Men moet het aanbod moet in brede lagen van de bevolking ingang doen vinden (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Participatie moet worden bevorderd (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Het moet emancipatorisch gebeuren; mag niet enkel louter in het vrijetijdsklimaat blijven hangen of in de hogere socio-economische klassen (Medewerker studiedienst,Sociaal-cultureel werk). Mensen (jongeren) leren al langer hoe meer buiten de schoolse context; scholen kunnen niet op alle vragen van de maatschappij ingaan (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). De lat zal hoger komen te liggen voor wat betreft kennis en vaardigheden (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Het niet-schoolse leren zal op één of andere manier ook moeten gevaloriseerd worden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Er zullen nieuwe jobs ontstaan op het vlak van begeleiden en faciliteren van leerprocessen in scholen en organisaties. Een aantal mensen kan niet meer mee Het niet-schoolse leren zal op één of andere manier ook moeten gevaloriseerd worden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).


Grotere algemene kennis nodig (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Groter belang aan sociale vaardigheden (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs). Leervaardigheden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Permanente vorming met juiste methodiek voor de kortgeschoolden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Computervaardigheden (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Inzicht in eigen kennis en kunde (Medewerker studiedienst,Centrum voor Basiseducatie). Inzicht verwerven in de leerstijl om zo de individuele capaciteit maximaal te benutten (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Blijven leren, intellectueel soepel blijven door lezen, leren, spelen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). De slogan van De Standaard ‘Man, gebruik toch je hoofd!’ in de praktijk brengen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

De verantwoordelijkheid opnemen voor het eigen leerproces (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Leren opkomen voor je opleiding en vorming ten opzichte van de werkgever, indien nodig (Coördinator,Sociaal-cultureel werk).

Vanaf het begin van de loopbaan leren en blijven ‘bezigzijn met je hoofd’ (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

De vaardigheid om uit een stroom van informatie het relevante te selecteren (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Computervaardigheden moeten algemeen worden (ook voor ouderen die lang leven en minder mobiel worden op hoge leeftijd) (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

50

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik vermoed dat dat moeilijker zal worden, omdat ik ouder zal zijn en het dan meer moeite kost om te leren. (Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Als ik vier-vijfde zou werken, zou ik graag meer thema' s opvolgen.

(Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) mijn huidige studiemethode is vrij goed gebleken dus ' don' t change a winning team' ode: (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik ben altijd bereid om te leren. Ik kijk altijd rond. Er blijft altijd wel iets van hangen. Bij een opleiding kan je wel meer specifieke zaken leren. De achterliggende idee blijft altijd wel hangen en dat is belangrijker, want de theorie op zich kan je nog altijd opzoeken. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold): Het interesseert me heel erg. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Het zal minder vlot gaan, door mijn ouderdom. (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): ik studeer nu TEW en hoop in die sector werk te vinden, maar ik vrees dat wat we op school leren niet veel nut heeft in het arbeidsleven en dat je daar opnieuw van nul moet beginnen en alles moet leren. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik heb er vroeger weinig tijd voor gehad. Als het nog vlot zou gaan, zou ik graag talen leren, maar ik heb er nu de moed niet meer voor. Ik zou avondschool volgen, hier in Zandhoven. Ik heb er al naar geïnformeerd, ook bij mijn broer die het heeft gedaan. Maar, het rendement is te klein. Ik ga niet meer op reis, dus ik heb het niet meer nodig én ik moet er te veel voor opgeven. (Man, Werkloos,+56 jaar,Hooggeschoold): Je leert alle dagen bij, door met mensen te praten. Je staat er van versteld hoeveel je bijleert. Veel lezen is de basis om veel te ontdekken. Ik kan er ook de moed niet meer voor opbrengen (om cursussen te leren). Het duurt langer om fouten te herstellen. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Het wordt moeilijker om dingen te onthouden. Ik heb ook minder motivatie om iets bij te leren. Vroeger moest je bepaalde dingen kennen, nu ben je niet meer verplicht. (Man, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): Als het eerste jaar van mijn studies goed meevalt, zal ik meer gemotiveerd raken. Dan zal ik ook meer honger krijgen om er meer over te weten te komen en te leren. (Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil met de PC leren werken (Word en Excel).


Hoogopgeleiden zullen geduld moeten hebben met lagergeschoolden (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Leren als omgaan met inhoud en vorm (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Methode meer gericht op zelfstandig verwerken en opzoeken (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs).

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Hooggeschoold) Ik lees erover en zoek er dingen over op op het Internet, maar dat vind ik soms niet zo' n goede informatie. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik heb al heel veel bijgeleerd op een half jaar en het zal nog wel meer worden. Maar, teveel is ook niet goed, want dan gaat het naar beneden. Door projecten en dergelijke bij te wonen en door in het bedrijf zelf te zitten, leer je de werking van het bedrijf kennen. Door te luisteren en te observeren en mee te gaan met iemand die ervaring heeft, leer je ook veel.

(Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Hooggeschoold) contacten met mensen en cursussen.

Door

(Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold) Er is een veel te groot verschil tussen wat je op school leert en wat je in de praktijk op het werk nodig hebt. Ik zal in het arbeidsleven opnieuw van nul moeten beginnen en alles leren. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): ik zou graag talen leren.

(Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik wil met de PC leren werken (Word en Excel). Daar ga ik bijscholing voor volgen.

51

(Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik wil mijn talen verbeteren. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik ben momenteel een cursus Word aan het volgen. Het aanbod is verbeterd en meer mensen volgen het ook. Het is niet langer leeftijdsgebonden. Via reclame van een hogeschool in Antwerpen ben ik er toe gekomen. Ze geven semesteropleidingen.

(Vrouw,Werkzoekend, 36-55 jaar, Middengeschoold) Ik wil mijn talen verbeteren door een cursus te volgen.

3.2.9 Geografische context 3.2.9.1 MOBILITEIT Vervoermiddelenbezit in Vlaanderen (6,2) Vervoermiddel Aantal 1995 2002

Personenwagens Personenwagens Motorrijwielen Fietsen

2.240.000 2.800.000 n.g. n.g.

Procent verplaatsingen n.g. 66% + 167% 12%

Bezit van een wagen: Ondanks de toenemende files op de weg, heeft de meerderheid van de respondenten van de mondelinge interviews een auto of plannen om in de toekomst een auto te kopen/gebruiken: ‘ik verwacht om binnenkort een eigen wagen te kopen’ (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold). Niet alle respondenten maken gebruik van een eigen wagen: ‘Ik zou zoveel mogelijk gebruik maken van de bedrijfswagen’ (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold ). Gebruik van openbaar vervoer (7,3) Vervoermiddel Aantal reizigers op jaarbasis 2001 Bus 218.000.000 Trein (België) n.g. 2002 Bus 318.000.000 Trein (België) 160.000.000

Aantal kilometers per jaar 120.000.000.000 6.800.000.000 168.000.000.000 8.038.000.000

Mobiliteitsprobleem Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat mobiliteit vooral een grote tijdsinvestering in de file inhoudt en dat er in de stad weinig of niets met de auto kan gedaan worden. Het mobiliteitsprobleem is deels te wijten aan de ruimtelijke ordening van Vlaanderen. Vroeger was er in elke gemeente en zelfs in elke wijk een politiekantoor, een postkantoor, een mutualiteit, enz., maar nu sluiten deze kleine afdelingen steeds vaker (wegens het te geringe succes/aantal klanten of leden). Daardoor zijn de inwoners verplicht om zich voor deze diensten te verplaatsen. Veel plattelandsgemeenten zijn hierdoor ‘slaapwijken’ waar inwoners enkel slapen, maar waar er verder geen diensten meer gebeuren en waar zich geen sociaal leven meer afspeelt omdat er geen verenigingen meer zijn. Mogelijke oplossingen (die nu reeds worden toegepast) voor dit probleem, zijn de samenwerkingsverbanden die tussen verschillende verenigingen en diensten ontstaan (zowel in grote steden als in kleine gemeenten) waardoor verschillende diensten en organisaties zich samen op één plaats/in één ruimte vestigen. Het is dan bijvoorbeeld mogelijk om in éénzelfde ruimte zowel de VDAB en de werkwinkel als het postkantoor en de bibliotheek te vinden. Dit spaart voor vele inwoners heel wat verplaatsingen uit en kan een oplossing bieden om het mobiliteitsprobleem aan te pakken.


52

Wanneer verplaatsingen toch noodzakelijk zijn, zou het openbaar vervoer een handig alternatief kunnen zijn. Het grote probleem van het openbaar vervoer heeft te maken met het aanbod: er zijn plaatsen waar geen bussen noch treinen rijden of die zeer moeilijk met het openbaar vervoer te bereiken zijn en bovendien rijden de bussen en treinen binnen beperkte uren. Mobiliteit en belemmeringen voor deelname aan cursussen en vorming Mobiliteit is een belangrijke voorwaarde voor de deelname aan cursussen en vorming, zeker voor wat de avondcursussen betreft. Cursisten die ’s avonds vorming volgen en bijvoorbeeld om 23 uur nog naar huis moeten, kunnen dat meestal niet doen met het openbaar vervoer omdat er dan geen bussen en treinen meer zijn. Sommige cursisten lossen dit mobiliteitsprobleem op door samen te rijden (car-pooling), maar de meeste cursisten komen individueel met de auto. De auto vormt dus een belangrijke voorwaarde om te kunnen deelnemen aan avondcursussen. Mensen zonder auto worden dan ook vaak uitgesloten van deze cursussen. Aangezien de auto een belangrijke voorwaarde voor de deelname aan cursussen en vorming vormt, is het noodzakelijk dat educatieve aanbieders hier voldoende aandacht aan besteden. Er moet in de buurt van de school dan ook voldoende parkeerplaats voorzien worden. Hierbij moeten educatieve aanbieders ook rekening houden met de buurt waarin de school gevestigd is. Als een school gevestigd is in een buurt waar auto’s kunnen gestolen worden of inbraak in auto’s vaak voorkomt, willen de cursisten er niet naar toe komen. De locatie en vooral de beleving van een locatie van een school is dus zeer belangrijk. Bovendien kan ook de afstand hier een belangrijke rol spelen. Cursisten zijn meestal niet bereid om meer dan 30 kilometer te overbruggen om een cursus of vorming te volgen. Cursisten hebben dus een voorkeur voor educatieve aanbieders die binnen een beperkte afstand gevestigd zijn, zeker wanneer het gaat over cursussen die regelmatig doorgaan (bijvoorbeeld één keer per week gedurende een heel schooljaar). Hier zijn echter ook uitzonderingen op, namelijk wanneer de alternatieven zeer beperkt/onbestaand zijn of wanneer er veel belang of nut gehecht wordt aan een bepaald aanbod. Sommige mensen komen in dat geval van zeer ver om aan een bepaald aanbod te kunnen deelnemen.

Op weg - Mobiliteit Ontwikkelingen Grotere mobiliteit (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) Toename van de mobiliteit in de ganse wereld (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Verkeerschaos in de regio (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Files zullen steeds toenemen (Bediende,Sociaalculturele organisatie). Een vergroting van het stilstaand verkeer, wat leidt tot langere files (Coördinator,Overheidsorganisatie). We staan stil in de file (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Bedrijven vluchten uit de stad (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Economische imperatieven en milieu-overwegingen botsen met elkaar en die clash is arbeidsvernietigend (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs).


Educatieve behoeften Een rijbewijs behalen (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Kwaliteitsverbetering van het openbaar vervoer (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Rationele inzet van alle vervoersmiddelen (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Zeer goed leren omgaan met agressie (Bediende,Sociaal-culturele organisatie).

Flexibiliteit (Coördinator,Centrum Volwassenenonderwijs).

voor

53

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Nu ben ik ongeveer vier uur per dag onderweg en ik wil dat verminderen tot ongeveer één uur. Ik wil mijn wagen blijven gebruiken, maar maximum tot de omgeving Brussel rijden. De veiligheid bij de verplaatsingen zal beter worden. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik ga misschien verhuizen, in verband met een eventuele scheiding en dan zal mijn mobiliteit belangrijker worden. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou zoveel mogelijk gebruik maken van de bedrijfswagen. (Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold): Ik zou graag een nieuwe wagen kopen in de nabije toekomst, misschien een Porsche. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik hoop binnen vijf jaar veel mobieler te zijn door een eigen auto te hebben zodat ik niet meer afhankelijk moet zijn van de bus (Man, Werkloos,18-35 jaar,Middengeschoold): ik rij momenteel al met de auto en dat zal binnen vijf jaar nog zo zijn tenzij de verkeerssituatie zo slecht zou worden dat ik toch het openbaar vervoer zal moeten gebruiken (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold): ik verwacht om binnenkort een wagen te kopen

(Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Voor de kinderen zal er een brommer of auto bijkomen. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Het zal moeilijker worden om met de auto te rijden. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik zal minder goed met de fiets kunnen rijden, owv mijn knieën. (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik zal minder met de fiets rijden, want de winkels liggen te ver. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Ik zou meer met de fiets willen gaan rijden, voor mijn spieren en de gezondheid. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou ook minder onderweg zijn omdat we gaan samenwonen.

(Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou ook vaker en anders op reis willen gaan, verder weg en meer expedities. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold): Er zijn hier allerlei werken gepland, dus we proberen


Rijgedrag aanpassen (Coördinator,Overheidsorganisatie). Wij veroorzaken vele files zelf door onaangepast rijgedrag en van rijstrook te veranderen en dergelijke met ongevallen ten gevolge (Coördinator,Overheidsorganisatie).

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) Zeker als ik alleen kom te staan zou het van groot belang zijn mijn rijbewijs te halen.

(Man, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Op internet, in tijdschriften en boeken zou ik me erover informeren. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over wat er op de markt is qua auto' s maar ook qua andere vervoersmogelijkheden om naar mijn toekomstig werk te gaan (fiets, enz.)

(Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik ben hierover al aan het leren, nl. zowel over verzekeringsmogelijkheden, als over de mogelijkheden tot aankoop van een wagen, als over wagens zelf (techniek). Ik vind dat ik moet weten hoe ik een band moet verwisselen en zo. (Vrouw, Werkloos, 36-55 jaar, Middengeschoold) De kinderen zullen rijschool volgen en ik ga dan waarschijnlijk ook zelf de boeken eens opnieuw vastpakken. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold) Ik onderhoud dat door elke dag een stukje te rijden. (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold) Ik wil ook meer met de trein gaan reizen.

(Man, Werkend, 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik wil meer en anders gaan reizen: meer met het vliegtuig, minder met de auto. (Vrouw, Werkloos, 18-35 jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over verschillende reisformules. (Vrouw, Werkend, 18-35 jaar, Hooggeschoold) Ik zou hiervoor graag een cursus alpinisme volgen en op reis gaan met mensen die er al ervaring mee hebben. Ook boeken erover lezen.

54

zoveel mogelijk het openbaar vervoer te gebruiken, want het zal moeilijk zijn om Antwerpen met de wagen te bereiken. We proberen het nu al zo veel mogelijk, om met de fiets en het openbaar vervoer te gaan. (Man,Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold) We hebben twee auto' s; ik zou er nog maar één willen hebben. (Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold): Ik zal zeker mobieler worden als ik nu ten eerste een fiets koop en mijn rijbewijs ga halen.

(Vrouw,Werkzoekend 36-55 jaar, Middengeschoold) ik wil mijn rijbewijs halen

3.2.9.2 BODEMBESTEMMING Aandeel in de bevolking dat in een kleine gemeente, middelgrote gemeente en stad woont (1) Vlaanderen 2002 Minder dan 5.000 inwoners Minder dan 1% Tussen 5.000 en 50.000 75% Meer dan 50.000 inwoners 25% Bodembezetting (1) 2002

Agrarisch Bebouwd Andere onbebouwd Bos en woeste gronden Tuinen, parken, recreatie Niet gekadastreerde oppervlakte


Vlaanderen 59% 17% 4% 11% 2% 7%

55

3.3 ALGEMENE TENDENSEN 3.3.1 Sociaal-economische indicatoren 3.3.1.1 SOLIDARITEIT (8,5) België wordt getypeerd door een sterk uitgebouwd systeem van Sociale Zekerheid, gegroeid uit een traditie van sociaal overleg, maar gekaderd binnen een ‘zeer nauwe budgettaire ruimte’. Men heeft in het rapport D’hondt aangetoond dat de situatie in België in de nabije toekomst zo zal zijn dat de jonge migrantenbevolking een flink deel van de sociale zekerheidsinkomsten zullen opbrengen voor de vergrijzende Belgische bevolking. 3.3.1.2 KENMERKEN

VAN ARBEID(SLOOPBANEN) IN DE HEDENDAAGSE SAMENLEVING • Loopbaanmobiliteit (9,6) Wie werk vindt, heeft tegenwoordig niet meer de zekerheid om dat werk ook te behouden: werknemers kunnen ten allen tijde worden ontslagen en zijn genoodzaakt ander werk te zoeken. De tijd dat een werknemer met pensioen gaat op het werk waar hij na zijn studies begonnen is, is lang voorbij. Continuïteit maakt plaats voor tijdelijke onderbreking, interim-werk, deeltijds werk, contracten van bepaalde duur, free-lance-werk, enz. • Flexibiliteit (11,8) Er wordt van werknemers toenemende flexibiliteit gevergd. Het strakke werkschema waarbij men werkt van een bepaald uur tot een bepaald uur wordt steeds meer verlaten voor een werkschema dat van dag tot dag verschilt en waarbij men zowel uren tijdens het weekend als tijdens de avond moet presteren. Daarnaast wordt er ook steeds meer flexibiliteit in de uit te voeren taken vereist. • Brede inzetbaarheid (8,7) Er worden steeds meer competenties van mensen verwacht. Van mensen wordt steeds meer verwacht dat, bovenop datgene waarin ze gespecialiseerd zijn, ze inzetbaar zijn op verschillende domeinen. • Kunnen omgaan met informatiestromen (16,14) De informatietechnologie veroorzaakte ingrijpende veranderingen in de beheerssystemen van de productie, in de productie zelf en in de verkoop van geproduceerde goederen en diensten.

3.3.2 Economische indicatoren 3.3.2.1 KENMERKEN VAN DE HUIDIGE ECONOMIE IN DE SAMENLEVING • Markteconomie (3,2) De markteconomie heeft in het westen haar plaats heroverd en is zich naar het oosten toe aan het uitbreiden. Er is een stijgende vraag naar kapitaal en arbeid en het accent ligt op deregulering, flexibiliteit, decentralisatie en creativiteit. De stijgende welvaart leidt tot een ongebreidelde consumptie en de overtuiging dat economische waarde gelijk staat met menselijke zelfwaarde. Met andere woorden: hoe meer men bezit, hoe meer men betekent. • Duurzame economie (7,5) Vanuit het perspectief van duurzame welvaart, is het begrip economische groei aan een herijking toe, zouden consumenten moeten leren in duurzame goederen te investeren en moet het openbaar debat over economische behoeften en prioriteiten levendig worden gehouden. Er is een zakelijke band nodig tussen economie en ecologie om een verdere aantasting van het milieu tegen te gaan. • Globalisering (6,3) EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

56

Het fenomeen globalisering kan beschouwd worden als een internationaliseringsproces dat zich nu versneld doorzet. Het is een onomkeerbaar proces dat tot gevolg heeft dat het internationaal monetair systeem steeds meer te zeggen heeft en het nationale systeem steeds minder macht heeft. Bedrijven beginnen zich ook anders te organiseren: vroeger gingen sommige ondernemingen na een tijd internationaal opereren, nu ontstaan er internationale ondernemingen. Dat zijn bedrijven die zich vanaf hun ontstaan richten op de wereld als een geheel. Aangezien economie en politiek nauw met elkaar samenhangen, zal dit tot gevolg hebben dat er meer internationale (politieke) machten ontstaan, terwijl de macht van de nationale staten steeds kleiner zal worden. 3.3.3 Cultuurgebonden indicatoren 3.3.3.1 KENMERKEN VAN DEZE POSTMODERNE SAMENLEVING • Toegenomen consumentisme (7,3) Sinds de jaren ’60 consumeert de bevolking steeds meer (twee tot drie keer meer). Een oorzaak hiervan is het gestegen beschikbaar inkomen van individuen, waardoor ze meer uitgeven aan symbolische en culturele goederen en diensten (bijvoorbeeld sport) terwijl ze (relatief gezien) minder geld uitgeven aan voedsel en huisvesting. Door de massale opkomst van vrouwen op de arbeidsmarkt, zijn gezinnen bovendien vaak twee-verdieners die (met dat dubbel inkomen) meer kunnen consumeren dan vroeger. De technologische evolutie heeft het bovendien heel gemakkelijk gemaakt om te consumeren. Er hebben bovendien twee belangrijke nieuwe en zeer aantrekkelijke groepen hun intrede gedaan op de consumptiemarkt, namelijk jongeren (zakgeld en inkomen door studentenjobs) en ouderen (vergrijzing) die geen afbetalingen meer hebben en vaak een mooie som geld bij elkaar spaarden. Net als bij andere consumenten, heeft consumeren bij deze twee groepen niet alleen een nuttige waarde, maar ook meer en meer een positionele, symbolische waarde. Waar bedrijven er vroeger naar streefden om hun standaardproducten zo massaal, snel en goedkoop mogelijk te maken, is er de laatste jaren dan ook een tegenovergestelde trend te zien: producten mogen geen massakoopwaar zijn, maar moeten uniek en persoonlijk zijn om te kunnen inspelen op de snel veranderende wensen van de klant. Die klant bepaalt zijn identiteit immers niet meer uitsluitend aan zijn/haar beroep, maar wel steeds meer aan wat hij/zij kan consumeren. Kortom: je bent wat je koopt. • De informatiesamenleving (8,7) We leven in een informatie-samenleving, waarin nieuwe media als computer en teletekst langs veelvuldige weg culturele boodschappen overdragen aan passieve ontvangers, ofwel informatie langs digitale weg tussen interactieve gebruikers laten uitwisselen. Dit heeft geleid tot een nieuwe beeldcultuur die de oude schriftcultuur verdringt, het individu tot een gebruiker-tussen-vele-anderen herleidt, een beroep doet op een veelheid van zintuigen en het esthetische veel sterker op de voorgrond plaatst. Mensen krijgen de kans om zelf hun weg in medialand te zoeken en te bepalen. Leven in een informatiemaatschappij is ruimer dan omgaan met media. Dat laatste verwijst naar de dragers van informatie terwijl de kern van het informatievraagstuk bestaat in de kennisverwerving. Dat slaat niet alleen terug op de kennis of de informatie als zodanig, maar ook op de capaciteit om informatie te verzamelen, te produceren, te distribueren en te consumeren. • Individualisering (9,7) De laatste jaren worden gekenmerkt door een steeds verder gaande trend tot ‘individualisering’ en een zich afkeren van de bestaande tradities. Op alle gebieden van het leven handelen individuen steeds meer op basis van hun eigen voorkeuren en wensen en laten ze zich steeds minder leiden door wat de tradities van bepaalde instituties (de kerk, school, gezin, ideologische en levensbeschouwelijke


57

organisaties) voorschrijven. Deze tendens heeft gevolgen op heel wat gebieden, bijvoorbeeld op familiaal gebied (nieuw samengestelde gezinnen in plaats van traditionele gezinnen). Ook op het sociaal en cultureel gebied laat de individualiseringstendens zich voelen. Individuen bepalen steeds meer zelf of en in welke verenigingen ze hun vrije tijd willen doorbrengen en laten dat minder afhangen van tradities in het gezin of de buurt. Het vaste publiek van vele organisaties in de zuilen is bijgevolg sterk uitgedund. Vlamingen brengen hun vrije tijd immers ook vaker in andere niet-traditionele verenigingen en ontmoetingsplaatsen door. Ook de internationalisering heeft een invloed op de individualiseringstendens. Dankzij de sterk verruimde communicatie via de media, het wereldwijd reizen, de mobiliteit en het internet komen personen in contact met heel diverse levensstijlen. Zingevingsmodellen en levensstijlen zijn bij veel individuen dan ook vaak een combinatie van verschillende, uiteenlopende levensstijlen. 3.3.3.2 ZINGEVING • Wegvallen van traditionele kaders (11,10) Het wegvallen van de sturende rol van tradities veroorzaakt bij een bepaalde groep van mensen een gevoel van verlies. Voor hen betekent de hedendaagse samenleving geen vooruitgang (tenzij materieel), maar een verlies op het gebied van zekerheid, onderling vertrouwen, geborgenheid, verbondenheid, gemeenschap en levenskwaliteit. Dit gevoel van verlies is het grootst bij ouderen, bij laaggeschoolden en bij mensen die aangewezen zijn op de massamedia voor hun kijk op de wereld. Vaak zouden zij liever willen terugkeren naar de orde en voorgeschreven levensstijl en tradities van vroeger. • Sociale controle (7,6) Dankzij de tendens tot individualisering zijn personen steeds meer vrij om hun eigen keuzes te maken. Tradities en extern gezag zijn minder belangrijk geworden voor iemands gedrag. Dit betekent echter niet dat er geen sturing en sociale controle meer is. Hedendaagse samenlevingen sturen op een andere manier dan de bevelsmaatschappij van vroeger. Tegenwoordig gebeurt de controle op een zachtere manier. In plaats van een bepaalde levensstijl extern op te leggen, wordt er meer intern gestuurd, met betrekking tot de factoren die het keuzeproces beïnvloeden namelijk: smaken, opvattingen, emoties, motivaties, informatie, kennis, vaardigheden, enz. Kanalen hiervoor zijn het onderwijs en naschoolse vorming, de massamedia, reclame en propaganda. De beïnvloeding en socialisatie gebeurt vaak via symbolen. Vandaar dat de hedendaagse samenleving ook wel een symbolische samenleving genoemd wordt. 3.3.3.3 ARMOEDE EN SOCIAAL-CULTURELE UITSLUITING (6,6) Op basis van de APS-survey in 200015 kan vastgesteld worden dat één Vlaming op tien nooit of bijna nooit met zijn buren praat. Hetzelfde geldt voor het ontmoeten van vrienden, kennissen en familieleden die niet bij de respondent inwonen. Anderzijds is het zo dat 65% van de Vlamingen minstens één keer per week een vriend of kennis ontmoet en dat ongeveer 67,9% van de Vlamingen minstens één keer per week een familielid ontmoet dat niet bij hen inwoont. Verder blijkt dat veruit de meeste Vlamingen tevreden zijn met hun sociale relaties. Deze cijfers zijn absoluut gezien wel laag, maar we kunnen ons toch afvragen of 5 à 8% sociale armoede, een cijfer dat vergelijkbaar is met de economische armoede, wel aanvaardbaar is in een welvarende samenleving als de onze.

15

De APS-survey meet jaarlijks de cultuurparticipatie van 1.500 Vlamingen.


58

3.3.4 De identiteit van Vlaanderen ten opzichte van Europa • • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • • • • •

•

Aantal 65-plussers: vrij veel (7,4) Percentage bevolking met vreemde nationaliteit: gemiddeld Migratiesaldo: laag, vrij laag, gemiddeld, vrij hoog, hoog Aantal geboorten per 1000 inwoners: vrij laag Bruto sterftecijfer per 1000 inwoners: vrij hoog (1) Levensverwachting bij de geboorte: gemiddeld (1) Kindersterfte: gemiddeld (1) Aantal ziekenhuisbedden per 1000 inwoners (3,1) - Psychiatrisch ziekenhuis: veel - Algemeen Ziekenhuis: vrij veel Scholingsgraad van de bevolking: - Maximum lager secundair: gemiddeld - Maximum hoger onderwijs: gemiddeld - Hoger onderwijs niet aan de universiteit: vrij hoog - Universiteit: vrij laag Werkzaamheidsgraad: gemiddeld (7,6) Werkloosheidsgraad: laag Kapitaal bijeengebracht op de beurs als percentage van het BBP16: laag (1) Aandeel van de landbouw in het BBP : gemiddeld (1) Aandeel van de landbouwtewerkstelling in de totale tewerkstelling: weinig (3,1) Aandeel van het biologisch landbouwareaal17: weinig (3) Budgettaire uitgaven Ontwikkeling & Onderzoek als percentage van het BBP : vrij laag (5,2) Percentage personen die leven in een huishouden met internetconnectie: vrij weinig (4,2) Percentage bedrijven met internetconnectie: vrij veel (5,1) Dichtheid van het autosnelwegennetwerk: heel dicht (6,2) Aantal personenwagens per 1.000 inwoners: gemiddeld Aantal verkeersdoden per 1.000 inwoners: vrij veel (4,2) Hoeveelheid huishoudelijk afval: veel Industrieel afval in verhouding tot BBP: veel (3,1) Emissies van (2,1) - Zwaveloxides: laag - Stikstofdioxides: laag - Koolstofdioxides: hoog Percentage matig of zwaar beschadigde bomen: veel (1,1)

16

Het bruto binnenlands product (BBP) van een land of van een regio is de marktwaarde van alle goederen en diensten die er op één jaar tijd worden geproduceerd. Het BBP is een veel gebruikte maatstaf voor de welvaartscreatie van een land of regio. 17 Het landbouwareaal is de totale oppervlakte grond die voor landbouw gebruikt wordt.


59

4. EDUCATIEVE PRIORITEITEN 4.1 INLEIDING Dit deel bevat een overzicht van de meest cruciale behoeften in de regio. De selectie van deze behoeften is het resultaat van de activiteiten van de twee beraadgroepen die werkzaam waren in deze regio: de sociaal-economische beraadgroep en de sociaal-culturele beraadgroep. Deze beraadgroepen spraken namelijk over de belangrijkheid c.q. de prioriteiten van elk van de hierna volgende educatieve behoeften voor de regio. Dit gebeurde aan de hand van twee fasen. In een eerste fase werden de individuele scores (van A tot D) met betrekking tot educatieve prioriteiten van elk van de beraadleden geteld en genoteerd. Wanneer er één onthouding was bij een bepaalde educatieve beheoefte, wordt dit aangeduid door een * te plaatsen achter de educatieve behoeften. Wanneer er twee onthoudingen waren, wordt dit aangeduid door het plaatsen van **. De letters en de betekenis die ze hebben, zijn de volgende: LETTER A B C D

BETEKENIS = zeer belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = minder belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = onbelangrijke educatie behoefte voor onze regio

Het toekennen van deze scores had niet de bedoeling om vervolgens berekeningen te maken en op basis daarvan mathematisch educatieve prioriteiten te bepalen. Het scoren was een hulpmiddel om de leden van de beraadgroep in hun selectieproces te stimuleren (een soort opwarming) en vervolgens én vooral hen argumenten te laten formuleren waarom zij een bepaalde behoefte als belangrijk aanstippen. Noteer dat het goed mogelijk is dat diverse overwegingen een rol kunnen spelen en dat niet iedereen aan deze overwegingen eenzelfde waarde of betekenis geeft. Men denke aan urgentie, grootte van de doelgroep, kansen van doelgroep, logische en/of psychologische opeenvolging of samenhang, beschikbaarheid van aanbod, kans op effect en succes, betaalbaarheid, enz. Vervolgens is er, in een tweede fase, in groep besproken waarom bepaalde educatieve behoeften als (zeer) belangrijk naar voren worden geschoven (argumenten om van een educatieve prioriteit te kunnen spreken) en of de beraadgroep daaromtrent tot een consensus kon komen. De educatieve prioriteiten zijn telkens in het grijs gemarkeerd in de tabel. De argumenten bij de educatieve prioriteiten worden vermeld onder de prioriteringstabel.

4.2 DEMOGRAFISCHE INDICATOREN 4.2.1 Vergrijzing, ouderen en bijleren A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 1. kennis en vaardigheden omtrent ICT- en informatica op het 12 werk én erbuiten (om sociaal isolement tegen te gaan door het leren gebruiken van Internet en het meekunnen met evoluties zoals pc-banking)


B 2

C 1

D 0

60

2. een attitudeverandering bij ouderen om hen in te leiden in de 6 voordelen van ICT en informatica

7

2

0

3. het (her-)leren van sociale vaardigheden om uit (een nakend) 4 sociaal isolement te geraken.

3

8

0

4. beheersing van (één of meerdere) talen om tijdens de 0 periode van het pensioen op reis te kunnen gaan

3

5

7

5. komen tot solidariteit met ouderen*

3

5

3

3

en 4

6

4

0

7. het versterken van de vaardigheden inzake zelfhulp en 4 zelfredzaamheid*

6

3

1

8. je weg weten te vinden omtrent specifieke lichamelijke 1 klachten*

6

6

1

9. het weten en kunnen ontwikkelen van een andere, gezondere 1 levensstijl

9

5

0

10. op basis van voldoende kennis over de eigen gezondheid 3 mondig leren worden ten aanzien van de medische wereld*

4

6

1

11. het opdoen en bijblijven bij algemeen maatschappelijke 2 kennis

10

2

1

12. het alsnog behalen van bijkomende diploma’s*

0

3

7

4

13. een weg leren en weten te vinden in en naar de 3 mogelijkheden m.b.t. vrijwilligerswerk**

4

4

2

14. het leren doen aan time-management bij gepensioneerden 2 om de tijd zo nuttig/intens/zinvol mogelijk te besteden*

1

5

6

6. kennis, vaardigheden mantelzorg*

en


attitudes

inzake

thuis-

61

15. het ontwikkelen van sociale vaardigheden en assertiviteit om 4 vereenzaming tegen te gaan

6

5

0

16. kennis, vaardigheden en attitudes inzake ‘persoons’- 2 overstijgende aangelegenheden: administratie, financiën, erfenissen enz.

8

4

1

17. kennis, vaardigheden en attitudes m.b.t. de ‘persoonlijke 1 leefsituatie’: koken, huishouden verzorgen, het zich laten verzorgen (wanneer bijvoorbeeld de partner die hiervoor verantwoordelijk was, wegvalt) 18. het leren omgaan door werkgevers en werknemers met de 7 steeds latere pensioenleeftijd

7

6

1

4

4

0

10

1

0

19. de nodige competenties bij ouderen om hun eigen werken 4 levenservaring door te geven aan jongeren/nieuwkomers/opvolgers Argumenten bij de educatieve prioriteiten Kennis en vaardigheden omtrent ICT- en informatica

Uit de beraadgroep komt naar voor dat kennis en vaardigheden omtrent ICT en informatica kan beschouwd worden als een educatieve prioriteit. Dit is immers een vaardigheid die zowel belangrijk is op het werk als erbuiten (groot toepassingsspectrum). ICT-toepassingen bieden namelijk een belangrijke toegang tot allerlei informatie. Het is een educatieve behoefte voor een zeer grote groep van oudere mensen die (door de vergrijzing) bovendien steeds zal toenemen. Het ontwikkelen van kennis en vaardigheden omtrent moderne technologieën en informatica is ook een educatieve prioriteit omdat veel ouderen dit op school niet geleerd hebben. Het is bovendien belangrijk om de angst die sommige ouderen ten aanzien van computers hebben, te kunnen overwinnen. In de hedendaagse maatschappij is het belangrijk om met computers te kunnen omgaan aangezien de computer noodzakelijk is voor het gebruik van heel wat maatschappelijke, culturele en economische diensten, bijvoorbeeld pc-banking. Op dit gebied maatschappelijk meekunnen is een soort van hedendaagse alfabetisering. De computer speelt verder ook een belangrijke rol in het doorbreken van het sociaal isolement bij ouderen, bijvoorbeeld door het verkennen van het vrijetijdsaanbod via Internet, tickets on-line bestellen, enz.). Het is dan wel belangrijk om de juiste informatie te vinden in het uitgebreide aanbod van informatie dat via moderne technologieën zoals Internet, CDROM’s, enz. beschikbaar is. Kennis en vaardigheden ontwikkelen omtrent ICT en informatica gaat dus niet alleen om de technische vaardigheden, maar ook om de vaardigheden om informatie te zoeken en te verwerken én om er kritisch mee om te gaan. Het leren omgaan (door werkgevers en werknemers) met de steeds latere pensioenleeftijd Door de verhoging van de prensioenleeftijd is er een nood ontstaan aan een mentaliteitsverandering bij werkgevers en bij jongere werknemers. Zij dienen te leren omgaan met oudere werknemers. Zo kunnen bijvoorbeeld managers leren hoe ze moeten omgaan met oudere kritische werknemers en kunnen ze ook leren hoe ze oudere werknemers met een jarenlange ervaring kunnen appreciëren en waardevol vinden EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen

62

(economisch belang van oudere werknemers). Dit is bovendien ook een prioriteit omdat een goede harmonie tussen ouderen en jongeren goed is voor de samenleving én belangrijk voor de gezondheid van oudere werknemers (leeftijdsonvriendelijke omgevingen leiden immers vaak tot ziekte). Kennis, vaardigheden en attitudes inzake thuisen mantelzorg De vergrijzing zorgt er voor dat de vraag naar verzorging van ouderen steeds groter worden. Thuis- en mantelzorg vormt, omwille van de hoge kosten van externe zorg, een belangrijk antwoord op deze grotere vraag naar zorg. De doelgroep van de educatieve behoefte aan vorming omtrent thuisen mantelzorg, is vooral de tussengeneratie, namelijk de 40-60jarigen, maar ook vrijwilligers bij palliatieve zorgen en seniorenbegeleiders. Zij hebben nood aan het ontwikkelen van vaardigheden in verband met (thuis)zorg, maar ook aan kennis en informatie over voorzieningen en diensten voor ouderen. Het gaat hierbij om zowel medische en technische verzorging als om een sociale omgang met zorgbehoevende ouderen. De nodige competenties stimuleren en bekwamen bij ouderen om hun eigen werken levenservaring door te geven aan jongeren/nieuwkomers/opvolgers Ouderen leren hun ervaring door te geven aan jongeren, is belangrijk om hen niet het gevoel te geven dat de maatschappij hen na een bepaalde leeftijd volledig laat vallen. Het is nodig dat er in deze maatschappij kansen gegeven worden aan ouderen om geïntegreerd te blijven in de samenleving, bijvoorbeeld door hun ervaring door te geven. Dit geldt zowel voor hoogals voor laaggeschoolden, want zij kunnen beiden hun (praktische of theoretische) kennis en ervaring doorgeven. Dit is ook een educatieve prioriteit omwille van de steeds langer wordende loopbanen van werknemers (door de verhoging van de pensioenleeftijd). Werkgevers dienen dan ook het belang in te zien van de meerwaarde van de ervaring van oudere werknemers en de manier waarop zij hun ervaring kunnen doorgeven in het ‘opleiden’ van jongere werknemers. 4.2.2 Allochtonen-autochtonen EDUCATIEVE BEHOEFTEN 20. kennis, vaardigheden en attitudes omtrent ‘ondernemen’

A

B

C

D

3

4

1

0

21. het aanleren van de Nederlandse taal in een voorbereidend 8 jaar NT2 vooraleer er met andere cursussen kan gestart worden.

0

0

0

22. het begrijpen van en het kunnen deelnemen aan de sociale 5 wetgeving, het recht en de sociale zekerheid in België, enz. ; burgerschap voor nieuwkomers (niet voor allochtonen die hier reeds wonen)

3

0

0


63

Argumenten bij de educatieve prioriteiten Aanleren van de Nederlandse taal Het aanleren van de Nederlandse taal aan allochtonen is een educatieve prioriteit omdat het integratie bevordert. Het vormt bovendien de basis voor andere mogelijke educatieve behoeften bij allochtonen, voor het vormen van sociale netwerken, voor het vergroten van de kansen op de arbeidsmarkt, voor de deelname aan het cultureel leven, enz. Nederlands en andere talen, ook voor autochtonen een belangrijke educatieve behoefte Het aanleren van Nederlands is niet alleen voor allochtonen maar ook voor autochtonen steeds belangrijker, want de kennis van het Nederlands loopt immers achteruit. Daarnaast wordt ook het aanleren van andere Europese talen (door de E.U. en de internationalisering) een steeds belangrijkere educatieve behoefte.

4.3 SOCIAAL-ECONOMISCHE INDICATOREN 4.3.1 Relaties op en rond het werk A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 23. de attitude, kennis en vaardigheden van werkgevers om open 4 te staan en aandacht te hebben voor de kritische dan wel de creatieve bijdrage van werknemers / algemene sociale & communicatieve vaardigheden bij leidinggevenden 24. het verwerven van sociale vaardigheden door 3 leidinggevenden over stress (bij zichzelf en bij de werknemers) inzake het voorkomen en/of beperken

B

C

D

3

1

0

4

1

0

1

7

0

0

26. kennis, vaardigheden en attitudes bij leidinggevenden 3 omtrent managementtechnieken

4

1

0

27. een attitude met betrekking tot tolerantie ten aanzien van 1 diversiteit

6

1

0

28. een attitude van solidariteit met ‘de anderen’

0

5

3

0

29. het kunnen samenwerken, teamwork

4

4

0

0

30. inzicht in de regelgeving over en aandacht voor de 0 competenties bij de leidinggevenden over pesten op het werk

6

2

0

25. het door werknemers leren omgaan met stress en werkdruk


64

31. inzicht in de regelgeving over, aandacht voor en 1 competenties bij de leidinggevenden over welzijn op het werk

3

4

0

Argumenten bij de educatieve prioriteiten De attitude, kennis en vaardigheden van werkgevers om open te staan en aandacht te hebben voor de kritische dan wel de creatieve bijdrage van werknemers / algemene sociale & communicatieve vaardigheden bij leidinggevenden Werkgevers spelen een belangrijke rol in het creëren van een positieve en productieve bedrijfscultuur. Het stimuleren en motiveren van werknemers en het respect en waardering vertonen voor werknemers door naar hen te luisteren is daar een zeer belangrijk onderdeel van. Het is dan ook belangrijk dat leidinggevenden de gepaste sociale en communicatieve vaardigheden hiervoor ontwikkelen. Deze vaardigheden zijn vooral belangrijk bij leidinggevenden uit het middenkader. Zij vervullen immers een scharnierfunctie tussen de hogere en de lagere niveaus in een organisatie en moeten dan ook in staat zijn om in de twee richtingen informatie door te sluizen (bottom-up en top-down). Het door werknemers leren omgaan met stress en werkdruk Werknemers die te kampen hebben met veel stress en een hoge werkdruk en er op een nietadequate manier mee omgaan, functioneren en presteren niet meer optimaal en leveren dus een lager rendement. In bepaalde gevallen zullen ze fysieke gevolgen ondervinden van de hoge stress, waardoor ze door ziekte zelfs niet meer kunnen werken of zullen uitkijken naar ander werk. Om dit te vermijden is het daarom belangrijker dat werknemers leren om op een efficiënte manier om te gaan met stress en werkdruk. Het kunnen samenwerken, teamwork Vaardigheden ontwikkelen om te kunnen samenwerken met collega’s is een belangrijke educatieve behoefte waar meer aandacht aan zou moeten besteed worden. De maatschappij is immers zo complex geworden dat problemen of opdrachten in groep moeten worden aangepakt en dat team-work een noodzakelijke voorwaarde vormt voor het realiseren van een opdracht. Bovendien levert samenwerken vaak betere resultaten op dan alleen aan een taak werken. Leren samenwerken is bijgevolg een educatieve prioriteit. 4.3.2 Combinatie arbeid en gezin18 EDUCATIEVE BEHOEFTEN 32. het (leren) aanpakken van de combinatie opvoeding, huishouden en werk / het leren keuzes maken en prioriteiten stellen in deze combinatie

A

B

C

D

33. inzichten en attitudes bij leidinggevenden om aandacht te hebben voor de soms moeilijke combinatie tussen gezin en arbeid.

18

Over deze educatieve behoeften is wegens tijdsgebrek niet gescoord noch gediscussieerd


65

4.4 ECONOMISCHE INDICATOREN 4.4.1 Afstemming vraag en aanbod op de arbeidsmarkt A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 34. de weg leren vinden naar waar er werk is buiten de stad 1 Antwerpen, hoe er te geraken en daar ook weten naar te handelen

B

C

D

5

2

0

35. het verwerven van ‘soft skills’ bij werknemers (sociale 5 vaardigheden, flexibel zijn, omgaan met veranderingen, ….)

2

1

0

36. het verwerven van een objectief beeld van de eigen kennis 6 en vaardigheden met het oog op het volgen van mogelijks bijkomende vorming

2

0

0

37. het weten, durven en kunnen handelen in relatie tot ‘hoe 3 zelfstandig ondernemen’.

4

1

0

38. het kunnen uitbouwen van sociale netwerken

6

0

0

2

Argumenten bij de educatieve prioriteiten Het verwerven van ‘soft skills’ bij werknemers (sociale vaardigheden, flexibel zijn, omgaan met veranderingen, ….) Het verwerven van ‘soft skills’ is zowel bij werknemers als bij andere mensen (werkgevers, zelfstandigen, werkzoekenden, werklozen, enz.) een educatieve prioriteit om goed te kunnen functioneren in deze maatschappij. Een bepaalde opdracht tot een goed einde kunnen brengen vereist immers steeds meer de competentie van verschillende mensen die samen de opdracht moeten kunnen vervullen. Het verwerven van een objectief beeld van de eigen kennis en vaardigheden met het oog op het volgen van mogelijks bijkomende vorming Zelfkennis is een primaire voorwaarde om te bepalen of her- of bijscholing een interessante keuzemogelijkheid is. Dit is zeker het geval in de huidige arbeidsmarktsituatie: werknemers hebben verschillende jobs en krijgen steeds nieuwe taken. Het is dan ook belangrijk dat ze goed op de hoogte zijn van hun eigen kennen en kunnen om te weten wanneer een bijkomende opleiding aangewezen is. Het is bovendien een middel voor zelf-regulatie op de arbeidsmarkt want het zorgt er voor dat de juiste persoon op de juiste plaats terecht komt. Tot slot is het verwerven van een objectief beeld van de eigen kennis en kunde ook belangrijk voor het vormen van de eigen persoonlijkheid.


66

4.5 TECHNOLOGISCHE EVOLUTIES19 A

B

C

D

A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 46. inzicht m.b.t technische en juridische aangelegenheden bij de 1 bouw, koop, verkoop of het huren van een woning

B

C

D

EDUCATIEVE BEHOEFTEN 39. bijblijven met ICT want dit vormt meestal de basis van technologische evoluties (bijvoorbeeld ook bij nieuwe machines, nieuwe procédés) 40. de weerstand ten aanzien van technologische vernieuwingen leren overwinnen, werken aan een mentaliteitsverandering 41. weten om te gaan met technische pannes wanneer het mezelf overkomt 42. weten om te gaan met technische pannes wanneer het anderen overkomt (als filiaalhouder, loketbediende, helpdesk-verantwoordelijke, …) 43. kritisch consumentengedrag en een ecologische reflex

44. ICT-vaardigheden voor specifieke doelidentiteitengroepen (ouderen, gehandicapten, ….)

en

45. bijleren omtrent het besturen en hanteren van nieuwe machines op de werkplek

4.6 WELZIJNSINDICATOREN 4.6.1 Huisvesting en wonen

19

3

2

1

47. kennis van zaken omtrent de mogelijkheden, vereisten, 0 voorwaarden, subsidies, … om de eigen woning te verbouwen

5

2

0

48. het op de hoogte zijn van de mogelijkheid tot en oplossingen 2 voor de afsluiting van gas en elektriciteit wegens niet-betaling van de rekening

1

4

0

Over deze educatieve behoeften is wegens tijdsgebrek niet gescoord noch gediscussieerd


67

49. leren budgetteren

4

3

0

0

50. het leren omgaan van politie en het gemeentebestuur met 3 conflicten in bepaalde buurten en wijken

2

1

1

51. het leren samenwerken in functie van het veiliger en 3 leefbaarder maken van een buurt

2

2

0

52. het ‘ontmoeten’ en weten om te gaan met de buren en 3 mensen uit de buurt

4

0

0

53. vaardigheden en attitudes waardoor men beter anticiperen op het alleen wonen dan wel samenwonen

3

2

1

kan 1

54. vaardigheden bij sociale huurders om greep te krijgen op woningmaatschappijen en op het beheer van woonblokken20 Argumenten bij de educatieve prioriteiten Leren budgetteren Er is op dit gebied een vitale nood aan preventieve opleidingen en algemene vorming op lange termijn voor iedereen, namelijk leren denken, plannen, binnen bepaalde financiële grenzen blijven, zuiniger leven en ‘consuminderen’ i.p.v. consumeren. Er is ook een belangrijke nood aan curatieve opleidingen voor een kleinere groep kansarmen met acute problemen, bijvoorbeeld leefloners. Financiële blunders hebben bij deze mensen immers een zware impact op hun geringe inkomen. Het ‘ontmoeten’ en weten om te gaan met de buren en mensen uit de buurt Het verstevigen van de sociale cohesie en het tegengaan van de verzuring van de samenleving is een belangrijke opdracht. Meer en meer is dit ook een kwestie van andere culturele leren kennen en andere leefgewoonten leren aanvaarden. Het is dan ook belangrijk dat mensen vaardigheden ontwikkelen om contacten te leggen met mensen uit de buurt. Het leren kennen van buren is bovendien belangrijk om het sociaal isolement tegen te gaan en om de mogelijkheid te creëren om diensten voor elkaar te doen, bijvoorbeeld boodschappen doen voor een oudere buur. Het kan ook een startpunt vormen om wijken buurtcomités te vormen om van buurten veilige en aangename buurten te maken. Buurtbewoners leren op die manier hun verantwoordelijkheid op te nemen en dit bevordert dan weer de directe democratie, participatie en burgerschap. Uiteraard is hier ook een grote verantwoordelijkheid weggelegd voor lokale politici en het lokaal bestuur om dergelijke initiatieven te bevorderen en te ondersteunen.

20

Nieuw geformuleerde behoeften waarover niet gestemd is.


68

4.6.2 Gezondheid en levensstijl A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 55. artsen leren om correct en verantwoord voorschrijfgedrag te 4 vertonen

B

C

D

2

0

1

56. het overdreven medicatie en vooral anti-biotica-gebruik leren 3 temperen en duiden

3

1

0

57. kennis van zaken hebben over (nieuwe) medisch 0 technologische ontwikkelingen dan wel over ontwikkelingen in de genetica (algemeen t.a.v. de bevolking, dan wel individueel t.a.v. een concrete patiënten 58. het meer weten bij en het sensibiliseren van zowel 0 beoefenaars als trainers/begeleiders van sportactiviteiten omtrent doping en dopinggebruik

4

2

1

4

2

1

59. vaardigheden en attitudes van medisch personeel 2 (bijvoorbeeld artsen) over het uitbouwen en onderhouden van een (vertrouwens-)relatie met de patiënten

4

1

0

60. kennis, vaardigheden en attitudes omtrent de mogelijkheden 4 tot vrijwilligerswerk inzake het omgaan met thuis-, mantel – en/of palliatieve zorgen (al dan niet in georganiseerd verband) 61. meer leren luisteren naar de signalen van het eigen lichaam, 2 aandacht opbrengen voor ‘fundamentele’ lichaamsverzorging en het (aan)leren van een meer gezonde levensstijl

2

1

0

4

1

0

Argumenten bij de educatieve prioriteiten Artsen leren om correct en verantwoord voorschrijfgedrag te vertonen Dit is een educatieve prioriteit zowel voor artsen die hiervoor reeds openstaan, als voor artsen die hier (nog) niet voor openstaan. Artsen dienen te leren om niet blind in te gaan om te wensen van patiënten (klantenbinding), noch op de wensen van de farmaceutische industrie. Inzicht en controle verwerven op het eigen voorschrijfgedrag is dan ook van vitaal belang. Kennis, vaardigheden en attitudes omtrent de mogelijkheden tot vrijwilligerswerk inzake het omgaan met thuis-, mantel – en/of palliatieve zorgen (al dan niet in georganiseerd verband) Zie thuis-en mantelzorg


69

4.7 CULTUURGEBONDEN INDICATOREN 4.7.1 Kinderen en opvoeding A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 62. kennis vanwege de ouders om hun kinderen op het vlak van 3 schooltaken te ondersteunen

B

C

D

2

2

0

2

0

0

4

3

0

65. inzichten, vaardigheden en attitudes voor leerkrachten en 1 schoolpersoneel om meer aandacht te schenken aan het zorgend aspect van de leerlingenbegeleiding

6

0

0

66. het leren samenwerken van ouders, leerkrachten en 3 schoolpersoneel in functie van de democratisering van en gelijkwaardige participatie van de betrokkenen in (ouders, leerlingen, personeel, directie,…) het lager en secundair onderwijs.

3

1

0

63. kennis, vaardigheden en attitudes bij de ouders om hun 5 kinderen toe te leiden tot zelfstandige en kritische burgers; met alle moeilijkheden van dien (creativiteit, flexibiliteit, luistervaardigheid, autoriteit, prioriteitenstelling,…) 64. zich als ouder bekwamen in een onderhandelingshuishouden 0 (in plaats van in een bevelhuishouden)

Argumenten bij de educatieve prioriteiten Kennis, vaardigheden en attitudes bij de ouders om hun kinderen toe te leiden tot zelfstandige en kritische burgers Om te vermijden dat ouders te veel opvoedingstaken onterecht doorschuiven naar de onderwijsinstellingen, is het belangrijk dat ze leren hoe ze hun kinderen, en vooral hun kritische pubers, kunnen opvoeden tot zelfstandige en bewuste burgers. Dit zal er voor zorgen dat de huidige trend tot het uitstellen van het opnemen van verantwoordelijkheid bij veel jongeren, minder uitgesproken wordt. Dit is bovendien een belangrijke educatieve behoefte met het oog op het doorbreken van verschillen in opvoedingspatronen tussen klassen, namelijk autoritaire opvoedingspatronen bij lagere klassen versus democratische en kritische opvoedingspatronen bij hogere klassen. Het is dan ook belangrijk dat er voldoende instrumenten en middelen zijn om te kunnen inspelen op deze educatieve behoefte. 4.7.2 Religie en zingeving A EDUCATIEVE BEHOEFTEN 67. kennis en een houding ontwikkelen tegenover de eigen/dan 1 wel de andere religieuze belevingen en achtergronden 68. het eigen denkkader in perspectief weten te plaatsen en de 3 eigen vooringenomenheden leren relativeren*


B

C

D

4

1

1

2

0

1

70

69. het leren bevorderen van een samenleving die multi- 3 cultureel, multi-etnisch, verdraagzaam en tolerant is

3

1

0

Argumenten bij de educatieve prioriteiten Het leren bevorderen van een samenleving die multi-cultureel, multi-etnisch, verdraagzaam en tolerant is Een verdraagzame multi-culturele samenleving organiseren is leerbaar, maar te veel leerkansen worden op dit gebied momenteel nog onbenut. Het is belangrijk dat burgers eerst een reflex van denken en consulteren aanleren vóór ze handelen en (impulsief) reageren. Dit is een educatieve prioriteit om buurten veiliger en aangenamer te kunnen maken en om tegenwind te bieden aan niet-verdraagzame burgers met racistische ideeën. 4.7.3 Engagement in verenigingen EDUCATIEVE BEHOEFTEN 69. efficiënt kunnen vergaderen voor lokale vrijwilligers

A

B

C

D

3

3

0

1

70. competenties omtrent de in-, door- en uitstroming van 2 vrijwilligers (voor de lokale vrijwilligers, gewestelijke of provinciale medewerkers)

5

0

0


71

5. BIBLIOGRAFIE 5.1 WEBSITES http://aps.vlaanderen.be/statistiek/Frameset_database.htm : A.P.S. Interactieve gemeentelijke en regionale databank http://ecodata.mineco.fgov.be http://watis.vdab.be/trends/vacatureanalyse/vac2001bis.pdf http://www.gomantwerpen.be http://www.statbel.fgov.be : N.I.S. http://www.socius.be/download/cijfers/gegevens02.pdf: Gegevens02 van Socius (2003). http://www.thuisindestad.be http://www.vdab.be/trends/maandverslag.shtml: jaarverslagen per regio van de VDAB (2003). http://www2.vlaanderen.be

5.2 GESCHREVEN BRONNEN Baert, H.; Bollens, J.; e.a. (2003). Jaarboek levenslang leren 2003. Brussel: DIVA. Breda J., De Bruyn E. & Geerts J. (2002). De Welzijnsbarometer. Antwerpen: UFSIA, vakgroep Welzijn en de Verzorgingsstaat. Elchardus, M. e.a. (2001). Denken voor Vlaanderen. Over levenskwaliteit. Leuven: Davidsfonds. Glorieux, I.; Coppens, K.; Koelet, S. ;Moens M. & Vandeweyer J. (2002). Vlaanderen in uren en minuten. De tijdsbesteding van de Vlamingen in 480 tabellen. Brussel: VUBPress. Matthijs, K.; Bollaert, L., e.a. (2000). Toerisme, recreatie en vrijetijd in Vlaanderen anno 2000. Resultaten van het survey-onderzoek. Brussel: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2000). VRIND 2000. Vlaamse regionale indicatoren. Brussel: Administratie Planning en Statistiek. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2002). VRIND 2002. Vlaamse regionale indicatoren. Brussel: Administratie Planning en Statistiek. Steunpunt WAV (2002). De arbeidsmarkt in Vlaanderen: jaarreeks 2002. Deel 4: Jaarboek. Antwerpen: Garant. Vranken, J.; Geldof, D.; Van Menxel, G. & Van Ouytsel, J. (2001). Armoede en sociale uitsluiting: jaarboek 2001. Antwerpen: UFSIA. Wildemeersch, D. & Goubin, J. (1992). Het vormingswerk uitgedaagd. Brussel: VCVO.


72

5.3 CD-ROMS VDAB (2002). Wegwijs op de Vlaamse Arbeidsmarkt.


73

6. BIJLAGEN 6.1 BIJLAGE DE PROEFREGIO ANTWERPEN 6.1.1 Inleiding De proefregio’s in het EDUBELL-ontwikkelingsonderzoek waren de volgende: - regio met grootstad: Antwerpen - stadscomplex met plattelandsregio: Aalst-Oudenaarde - stadscomplex met plattelandsregio: Oostende-Westhoek - verstedelijkte regio: Halle-Vilvoorde Voor een omschrijving van de desbetrefende regio’s verwijzen we naar de bijlagen. In de eerste testfase kwamen de regio’s Antwerpen en Oostende-Westhoek aan bod en in de tweede testfase de regio’s Aalst-Oudenaarde en Halle-Vilvoorde. 6.1.2 Vragenlijsten en proefinterviews in de regio Antwerpen Aantal teruggestuurde vragenlijsten : 20 op 268 Aantal bevraagde (potentiële) leerders: 27 op 27 6.1.3 Leden socio-economische beraadgroep Linda Mariën VDAB Antwerpen Provinciestraat 211-215 2018 Antwerpen 03 202 14 40 Linda.marië[email protected] Annabel De Craene Vitamine-W Gemeentestraat 6 2060 Antwerpen 03 270 34 00 [email protected] Lancsweert Wim Syntra Antwerpen en Vlaams Brabant, Lange Leemstraat 133-137 2018 Antwerpen 03/230.20.72 [email protected]

Maryse Mertens LOGOS Brouwersvliet 33 bus 7 2000 Antwerpen 03 221 99 75 [email protected] Kris Vanherpe Kamer van Koophandel en Nijverheid van Antwerpen Markgravestraat 12 2000 Antwerpen 3/232 22 19 [email protected] Annick Druyts LBC-NVK Suddermanstraat 5 2000 Antwerpen 03/220.87.91 [email protected]

Tilla Rauter PCVOA Antwerpen Laageind 19 2940 Stabroek 03 561 05 47 [email protected] Nicole Brooymans CVO Deurne-Antwerpen F. Craeybeckxlaan 22 2100 Deurne 03/328 18 44 [email protected] Wouter Verhaverbeke GOM Antwerpen Lange Lozanastraat 223 bus 4 2018 Antwerpen [email protected]

Van Wouwe Maria ACV Nationalestraat 111 Antwerpen 03-220.13.00 [email protected] Hedy Verhoeven / Michelle Van Gorp Unizo Louizastraat 10-12 2000 Antwerpen 03/213 92 64 [email protected] Gaby Duerinck PWA Boom Colonel silvertopstraat 15 2850 Boom [email protected]


74

6.1.4 Leden socio-culturele beraadgroep Frank Thiels Volkshogeschool regio Antwerpen Boomgaardstraat 215 2018 Antwerpen 03 230 02 22 [email protected] [email protected] Luc Desmedt Humanistisch Vrijzinnig Vormingswerk (HVV) Lange Leemstraat 57 2018 Antwerpen 03/233.70.32 [email protected] Gio De Weerd Pax Christi Vlaanderen Italiëlei 98a 2000 Antwerpen 03/225.10.00 [email protected] Nico Mijnendonckx CVO LBC_NVK Te Boelaerlei 40 2140 Borgerhout 03/235.99.24 Helga Van Goethem Leerwijzer Gassstraat 14 2060 Antwerpen 03/232.73.16

Jan Collet Bibliotheek Kalmthout Kerkeneind 23 2920 Kalmthout 03/666.54.32 [email protected] Wilfried Jennen Gezinsbond Antwerpen [email protected] Schermersstraat 32 2000 Antwerpen 03/233 64 18 G:0477 35 80 00 Bie Bosmans BOM (BuurtOntwikkelingsMaatschappij Zuidrand) De Bosschaertstraat 7 2020 Antwerpen [email protected] Marianne Vandegraaff CBE Willebroek 03/886 08 98 [email protected],

6.1.5 Data en vergaderplaats Socio-economisch beraad 1 Socio-cultureel beraad 1

Dinsdag 16 december: 10u Dinsdag 16 december: 14u

Vlaams Administratief Centrum Vlaams Administratief Centrum

Socio-economisch beraad 2 Socio-cultureel beraad 2

Donderdag 8 januari: 10u Vrijdag 9 januari: 10u


Socio-economisch beraad 3 Socio-cultureel beraad 3

Maandag 19 januari: 10u Dinsdag 20 januari: 10u


6.1.6 EDUBELL-onderzoekers Antwerpen Promotor: Prof. dr. Herman Baert EDUBELL Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek (K.U.Leuven) Vesaliusstraat 2 3000 Leuven secr: 016/32.62.05 fax: 016/32.62.11 email: [email protected] Sofie Van de Meerssche EDUBELL Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek (K.U.Leuven) Vesaliusstraat 2 3000 Leuven tel: 016/32.59.36


75

secr: 016/32.62.05 fax: 016/32.62.11 email: [email protected] 6.1.7 DIVA Antwerpen Anja Wagemans Provinciaal medewerker Afstemming (kamer 3.334) DIVA Antwerpen Copernicuslaan 1 bus 21 2018 Antwerpen tel: 03/224.63.51 email:[email protected]


76

6.2 BIJLAGE: CRITERIA VOOR HET EDUBELL-INSTRUMENTARIUM Het EDUBELL-instrumentarium moet – volgens de projectgroep (zie 29.04.2003) een ruim georiënteerd instrument zijn dat gaat over levenslang én levensbreed leren. De uitdagingen waarmee een volwassene, als persoon in de samenleving en als werknemer op de arbeidsmarkt, vandaag wordt geconfronteerd, zijn zowel van economische, culturele, sociale als maatschappelijke aard. Bijgevolg kunnen personen educatieve behoeften hebben op verschillende levensdomeinen, bijvoorbeeld op het domein van zingeving, de arbeidsmarkt, de gezondheid, de vrije tijd, enz. Het EDUBELL-instrument moet volgens een strategische benadering worden ontwikkeld. Dit betekent dat het instrument anticipeert op toekomstige ontwikkelingen. Dat kan gebeuren door de verschillende actoren te laten meedenken om de educatieve behoeften in kaart te brengen. Een ander criterium waaraan EDUBELL moet voldoen heeft te maken met pragmatische elementen. Het instrument moet haalbaar zijn. Het mag niet te kostelijk zijn. Het instrument moet ook eenvoudig zijn zodat ook niet-gespecialiseerde onderzoekers het kunnen gebruiken en de resultaten ervan kunnen verwerken en analyseren. Het moet een snelle doorlooptijd kennen want educatieve behoeften zijn trendgevoelig. Een éénmalig behoefteonderzoek heeft dan ook weinig zin, want het is een momentopname en dus maar een beperkte tijd geldig. Vandaar dat de keuze gemaakt wordt om in dit onderzoek een behoeftedetectiesysteem op te zetten dat voor herhaling vatbaar is. Het EDUBELL-instrument zal uiteindelijk niet werken op basis van sectoren omdat het opstellen van een werkbare indeling in sectoren die zowel de socio-economische als de socio-culturele componenten omvat een zo goed als onmogelijke zaak is. Men valt bij pogingen om dit toch te doen steeds terug op socio-economische sectoren, met als gevolg dat de aandacht voor het socio-culturele in het gedrang komt. EDUBELL wil daarentegen op een evenwichtige manier aandacht aan beide schenken. (zie 29.04.2003) Het EDUBELL-instrument is een communicatief instrument. Het is gebaseerd op de participatie van relevante actoren. Het instrument is immers een deel van een communicatief proces en het zal onder andere een gedocumenteerd beraad inhouden tussen alle relevante actoren. Bij een communicatieve benadering wordt er via dialoog, tussen subjecten en diverse derden, gewerkt om behoeften te formuleren en educatieve prioriteiten te bepalen. De onderzoekers documenteren en reguleren dit beraad, zodanig dat een lijst van educatieve prioriteiten en argumenten daaromtrent door de beraadgroep aan de planningsinstanties kan worden overgemaakt. EDUBELL is tot slot ook een geldig en betrouwbaar instrument. Om de geldigheid (validiteit) en betrouwbaarheid te kunnen waarborgen, bestaat het EDUBELL-instrument uit verschillende onderzoekstechnieken (triangulatie). Dit principe moet toelaten dat zwakke kanten van elke techniek door de sterke kanten van een andere worden gecompenseerd.


77

6.3 BIJLAGE: KENMERKEN RESPONDENTEN VAN DE SCHRIFTELIJKE VRAGENLIJSTEN EN MONDELINGE INTERVIEWS

6.3.1 Kenmerken van de respondenten van de schriftelijke vragenlijsten (20)

Functie 1 Bediende in administratieve functies 2 Hoger kaderpersoneel 3 Algemeen directeur/coördinator 4 Medewerker van de studiedienst

Soort organisatie 9 Culturele en sociaal-culturele organisatie 10 Economische organisatie 11 Integratie-organisatie 12 Mutualiteit/ziekenfonds 13 Overheidsorganisatie 14 Politieke organisatie 15 Vakbond 16 Welzijnsorganisatie 17 Centra voor Basiseducatie 18 Centra voor Volwassenenonderwijs 19 Deeltijds kunstonderwijs 20 Deeltijds onderwijs 21 Kamers voor Handel en Nijverheid 22 Landbouwvorming 23 Middenstandsopleidingen/Syntra 24 Sectorale opleidingsfondsen 25 Sociaal-cultureel (volwassenen)werk 26 Universiteiten en hogescholen 27 Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) 28 Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH) 29 Volkshogescholen en vormingsinstellingen 30 Andere organisatie: uitzendsector


Aantal 3 6 8 3

Aantal 1 1 1

1 5 3 1

6

1

78

6.3.2 Kenmerken van de mondelinge interviews met (potentiële) leerders (27) Uitleg bij de gebruikte afkortingen in de tabel: Leeftijd: - 18-35: Tussen 18 en 35 jaar - 36-55: Tussen 36 en 55 jaar - +56: 56 jaar of ouder Diploma: - Lag: Lagergeschoold: geen, lager onderwijs, lager secundair onderwijs, getuigschrift 6e jaar BSO - Mid: Middengeschoold: hoger secundair onderwijs, BSO 7e jaar - Hog: Hooggeschoold: hoger onderwijs, universiteit Arbeid: - Bet.arb: Betaalde arbeid - Wz: Werkloos en werkzoekend - Wl: Werkloos en niet werkzoekend Afkomst: - B: Belg - nB: Niet Belg Sexe: - M: Man - V: Vrouw Stad/plattel: - Sted: Woonplaats in stedelijk gebied - Land: Woonplaats in landelijk gebied


79

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

Leeftijd 18- 3635 55 X X X X X X X X X X

X

Diploma Lag Mid

X X X

X

X

X

X X X X X X

X

X

X

X

X

Hog

X X X

X X X X X

X X

+56

X X X X X X


Arbeid? Bet. Wz Arb. X X

X X X X

X

X

X X X X

X

X

X

X

X

X X X X

X X X

X

Wl

X X X X X X X X X X X

X

Afkomst B nB

Sekse M V

Stad/plattel Sted Land

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X

X X X X

X X

X X X X X X X X X X

X

X X X

X X X X X

X X

X X X X X X

X X

X X

X X X X

X X X X X X X X X X X X X X

80

6.4 BIJLAGE DE AFGEBAKENDE REGIO’S In totaal zijn er in Vlaanderen 13+1 (met inbegrip van Brussel) regio’s omschreven. Het is een pragmatische indeling omdat ze geconstrueerd is op basis van bestaande indelingen die gemaakt zijn om functionele gebieden af te bakenen (functioneel in de betekenis van werkbare, hanteerbare gebieden). De kernen van de regio’s zijn de volgende: Oostende (Regio Oostende-Westhoek), Brugge (Regio Brugge), Kortrijk (Regio Kortrijk-Roeselare) Gent (Regio Gent-Eeklo), Sint-Niklaas (Regio Sint-Niklaas-Dendermonde), Antwerpen (Regio Antwerpen), Mechelen (Regio Mechelen), Brussel (Regio Brussel), Halle-Vilvoorde (Regio Halle-Vilvoorde), Leuven (Regio Leuven), Hasselt (Regio Hasselt-Genk), Aalst en Oudenaarde (Regio Aalst-Oudenaarde), Turnhout (Regio Turnhout), Sint-Truiden en Tongeren (Regio Sint-Truiden-Tongeren). De 13+1 afgebakende regio’s zijn (met eronder de gemeenten waaruit ze bestaan): 6.4.1 Provincie West-Vlaanderen 6.4.1.1 REGIO OOSTENDE-WESTHOEK: Alveringem, Bredene, De Haan, De Panne, Diksmuide, Gistel, Heuvelland, Houthulst, Ichtegem, Ieper, Koekelare, Koksijde, Kortemark, Langemark-Poelkapelle, Lo-Reninge, Mesen, Middelkerke, Nieuwpoort, Oostende, Oudenburg, Poperinge, Veurne, Vleteren, Wervik, Zonnebeke 6.4.1.2 REGIO BRUGGE Blankenberge, Zuienkerke, Jabbeke, Zedelgem, Torhout, Knokke-Heist, Damme, Brugge, Beernem, Oostkamp 6.4.1.3 REGIO KORTRIJK-ROESELARE Anzegem, Ardooie, Avelgem, Deerlijk, Dentergem, Harelbeke, Hooglede, Ingelmunster, Izegem, Kortrijk, Kuurne, Ledegem, Lendelede, Lichtervelde, Menen, Meulebeke, Moorslede, Oostrozebeke, Pittem, Roeselare, Ruiselede, Spiere-helkijn, Staden, Tielt, Waregem, Wevelgem, Wielsbeke, Wingene, Zwevegem 6.4.2 Provincie Oost-Vlaanderen 6.4.2.1 REGIO GENT-EEKLO: Sint-Laureins, Maldegem, Eeklo, Waarschoot, Knesselare, Zomergem Aalter, Nevele, Deinze, Nazareth, Zulte, St-Martens-Latem, De Pinte, Gavere, Lovendegem, Zelzate, Wachtebeke, Assenede, Kaprijke, Moerbeke, Evergem, Lochristi, Gent, Destelbergen, Melle, Merelbeke, Oosterzele, Zulte 6.4.2.2 REGIO OUDENAARDE-AALST Sint-Lievens-Houtem, Zingem, Zwalm, Brakel, Wortegem, Oudenaarde, Horebeke, Kluisbergen, Maarkedal, Ronse, Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Geraardsbergen, Haaltert, Herzele, Kruishoutem, Lede, Lierde, Ninove, Zottegem 6.4.2.3 REGIO SINT-NIKLAAS-DENDERMONDE: Stekene, St.-Niklaas, Lokeren, Berlare, Laarne, Wichelen, Wetteren, Dendermonde, Beveren, St-Gillis-Waas, Kruibeke, Temse, Waasmunster, Zele, Hamme, Buggenhout, Lebbeke


81

6.4.3 Provincie Antwerpen 6.4.3.1 REGIO ANTWERPEN Antwerpen, Stabroek, Schoten, Zwijndrecht, Wommelgem, Borsbeek, Hemiksem, Schelle, Niel, Boom, Aartselaar, Edegem, Rumst, Kontich, Mortsel, Boechout, Essen, Kalmthout, Malle, Wuustwezel, Brecht, Kapellen, Brasschaat, Schilde, Zoersel, Wijnegem, Zandhove, Ranst, Hove, Lint 6.4.3.2 REGIO MECHELEN Bornem, Puurs, St-Amands, Willebroek, St-Katelijne-Waver, Mechelen, Heist-op-den-Berg, Nijlen, Lier, Berlaar, Duffel, Putte, Bonheiden 6.4.3.3 REGIO TURNHOUT Arendonk, Baarle-Hertog, Balen, Beerse, Dessel, Geel, Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Herselt, Hoogstraten, Hulsthout, Kasterlee, Laakdal, Lille, Meerhout, Merksplas, Mol, Turnhout, Olen, Oud-Turnhout, Ravels, Retie, Rijkevorsel, Vorselaar, Vosselaar, Westerlo 6.4.4 Provincie Vlaams-Brabant 6.4.4.1 REGIO HALLE-VILVOORDE Londerzeel, Meise, Merchtem, Opwijk, Asse, Affligem, Liedekerke, Roosdaal, Lennik, Galmaarden, Gooik, Pepingen, Bever, Herne, Ternat, Dilbeek, Halle, St-Pieters-Leeuw, Beersel, Drogenbos, Linkebeek, St-Genesius-Rode, Wemmel, Kapelle-op-den-Bos, Steenokkerzeel, Kampenhout, Grimbergen, Zemst, Vilvoorde, Machelen, Zaventem, Kraainem, Wezembeek-Oppem, Overijse, Hoeilaart 6.4.4.2 REGIO BRUSSEL Anderlecht, Oudergem, St-Agatha-Berchem, Brussel, Etterbeek, Evere, Vorst, Ganshoren, Elesene, Jette, Koekelberg, St-Jans-Molenbeek, St-Gillis, St-Joost-ten-Node, Schaarbeek, Ukkel, Watermaal-Bosvoorde, St-Lambrechts-Woluwe, St-Pieters-Woluwe 6.4.4.3 REGIO LEUVEN Aarschot, Begijnendijk, Bekkevoort, Bertem, Bierkbeek, Boortmeerbeek, Boutersem, Diest, Geetbets, Glabbeek, Haacht, Herent, Hoegaarden, Holsbeek, Huldenberg, Keerbergen, Kortenaken, Kortenberg, Landen, Leuven, Linter, Lubbeek, Oud-Heverlee, Rotselaar, Scherpenheuvel, Tervuren, Tielt-Winge, Tienen, Tremelo, Zoutleeuw 6.4.5 Provincie Limburg 6.4.5.1 REGIO SINT-TRUIDEN Gingelom, Heers, Herstappe, Tongeren, Voeren, Riemst, Borgloon, Sint-Truiden, Wellen, Nieuwerkerken, Alken, Kortessem, Hoeselt, Bilzen, Lanaken 6.4.5.2 REGIO HASSELT-GENK As, Beringen, Bocholt, Bree, Diepenbeek, Dilsen-stokkem, Genk, Halen, Ham, HamontAchel, Hasselt, Hechtel, Herk-De-Stad, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Kinrooi, Leopoldsburg, Lommel, Lummen, Maaseik, Maasmechelen, Meeuwen-Gruitrode, Neerpelt, Opglabbeek, Overpelt, Peer,Tessenderlo, Zonhoven, Zutendaal


82

6.5 BIJLAGE FORMAT PRIORITERINGSOPDRACHT EDUBELL Regio: Naam en voornaam: Organisatie:

……………………………

Opdracht: Hierna vindt u een overzicht van de meest cruciale ontwikkelingen in de regio volgens de beraadgroep (cf. eerste beraadvergadering). Elk van deze ontwikkelingen gaat gepaard met een reeks educatieve behoeften (tweede beraadvergadering). Het is nu de bedoeling dat u aangeeft in welke mate u een welbepaalde educatieve behoeften als prioritair beschouwt voor uw regio. Dit doet u door bij elke educatieve behoefte de letter te noteren die overeenstemt met uw waardeoordeel daaromtrent. De letters en de betekenis die ze hebben zijn: LETTER A B C D

BETEKENIS = zeer belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = minder belangrijke educatieve behoefte voor onze regio = onbelangrijke educatie behoefte voor onze regio

Breng deze voorbereiding mee naar de derde beraadgroepvergadering op……………… De ontwikkelingen en educatieve behoeften Ontwikkeling 1:………………………

• • • •

educatieve behoefte:………………………. educatieve behoefte:……………………….

Ontwikkeling 2:………………………

• • • •

Noteer hier in deze kolom telkens de letter die overeenstemt met uw beoordeling

Noteer hier in deze kolom telkens de letter die overeenstemt met uw beoordeling

educatieve behoefte:………………………. educatieve behoefte:……………………….


83

6.6 BIJLAGE OVERZICHT VAN BELEIDSRELEVANTE INFORMATIE: TER KENNISGEVING Hierna vindt u een overzicht van allerhande noden, knelpunten, verzuchtingen, voorwaarden, condities en wenselijkheden die in beide beraadgroepen geformuleerd werden tijdens de voorbije besprekingen en die niet strikt als educatieve behoeften kunnen worden bestempeld. Deze belangrijke relevante informatie is opgesplitst a) aandachtspunten ten aanzien van het aanbieden volwasseneneducatie als een zich voortdurend ontwikkelend maatschappelijk bestel en b) de volwassenen als lerende en de reflectie daarover (zowel vanuit henzelf op basis van de bevraging als vanuit de beraadgroep én de educatieve en maatschappelijke actoren die we via de vragenlijst bereikten). 6.6.1 In relatie tot het aanbieden van volwasseneneducatie • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Nood aan een andere aanpak van het leren van ouderen (meer taken geven, leerstof verwerken, minder van buiten blokken) Aandacht voor een andere aanpak om ouderen enthousiast te maken voor leren De noodzakelijkheid van een persoonlijk of beroepsgericht perspectief/nut t.a.v. leren of bepaalde vorming (bijvoorbeeld verbetering arbeidsmarktpositie, werkzekerheid, uitzicht op werk, enz) Een specifieke didactische aanpak als voorwaarde om ouderen te leren met pc werken, namelijk integreren van pc/ICT in een bredere maatschappelijke context. De zorg voor een aangepaste aanpak (qua tempo en niveau) in de opleidingen bedrijfsbeheer voor allochtonen die eigen zaak willen openen. De ontwikkeling van een modulair aanbod van cursussen ICT. Cursussen “etnisch ondernemen” dienen gepaard te gaan met tolken / Er dient een aangepaste begeleiding voorzien te worden voor cursussen die zich tot allochtonen richten ( cf. allochtone leraars) Er dient in aangepaste opleidingen en vorming voorzien te worden voor mensen uit voormalige Oost-Bloklanden die al een (hoger) diploma hebben. Er moet werk gemaakt worden van het valoriseren van de ervaringen van oudere werknemers. Het belang van team-building-activiteiten Een perspectief op werk is belangrijk voor deelname aan vorming. Er is minder nood aan het bijleren rond technische vaardigheden, maar meer behoefte aan het bijleren rond brede competenties. Mogelijkheden voorzien om technische en concrete vaardigheden in het bedrijf zelf te leren (individuele beroepsopleidingen in het bedrijf zelf) Meer samenwerking tussen onderwijs en arbeidsmarkt om grote kloof te verkleinen In het onderwijs een brede basiskennis aanbieden en een algemene attitude aanleren Een betere integratie van onderwijs en arbeidsmarkt op het gebied van sociale vaardigheden, vergadertechnieken, leiding geven (reeds leren in het secundair onderwijs). Meer regelmatige overlegmomenten met medewerkers m.b.t. de relaties op het werk Er dient advies en raad van anderen met dezelfde problemen te worden geboden inzake de relatie gezin-arbeid Men dient te stimuleren tot een flexibile leerhouding Er is een informatiebehoefte omtrent het levenslang leren. Dit hangt samen met een aantal randvoorwaarden voor niet-deelname (afstand, kostprijs, buurt,… van en) aan een opleiding


84

• • • • • • • • • • • •

Leerders hebben nood aan informatie rond mogelijkheden m.b.t. bepaalde opleiding Mogelijkheden moeten worden geboden voor het formeel en informeel uitwisselen van ervaringen. Behoefte aan tweedekansonderwijs bij de groep jongeren die hun diploma middelbaar onderwijs niet halen Jongeren die moeilijk mee kunnen in het middelbaar onderwijs dient men extra en gepaste begeleiding te geven Middelbaar onderwijs aan bepaalde groepen dienen modulair te kunnen aangeboden worden. Er is nood aan de ontwikkeling van een medische ethiek Ouders moeten kansen krijgen om te leren door ervaring van anderen (bijvoorbeeld vrienden, ouders, …) omtrent opvoeding De overheid dient te leren hoe ze onderwijs moet organiseren voor de kinderen van de buurt waar de school gelegen is Bij leerkracht is er nood aan vorming omtrent de extra begeleiding van achtergestelde groepen om mee te kunnen in het onderwijs Een extra begeleiding van allochtone kinderen op zoek naar kennis, bijvoorbeeld in de bibliotheek, is nodig. Inzicht in de verschillende mogelijkheden voor de individuele vrijetijdsinvulling naar verschillende doelgroepen toe (waar, wanneer, voorwaarden?) Inspanningen dienen te worden geleverd voor een (ondersteunend) beleid t.a.v. vrijwilligers

6.6.2 In relatie tot de lerende Volgende aandachtspunten vereisen bijzondere inspanningen in het beleid van levenslang en levensbreed leren: • het ontwikkelen van een leerattitude • het verwerven van leervaardigheden • het leren opnemen van de eigen verantwoordelijkheid m.b.t. leren • een flexibele leerhouding stimuleren • het verwerven van inzicht in de eigen leerstijl • het kiezen van de juiste leermethode


85

EDUBELL. Regio Antwerpen. Resultaten van de proeffase van een behoeftedetectie

Recommend Documents