ECCE De Gids. Een tool voor creatieve en innovatieve ondernemers in de economische waardeketen. frye concepts

ECCE De Gids Een tool voor creatieve en innovatieve ondernemers in de economische waardeketen

frye concepts

ECCE De Gids Voorwoord Met dank aan mevrouw mr F. van de Vorst, beleidsmedewerker Economie en Arbeidszaken, adviseur Creatieve Industrie van de gemeente Eindhoven en Brainport Development te Eindhoven, welke Frye Concepts opdracht hebben gegeven om onderzoek te verrichten naar de mogelijkheden van een omgeving waarin de creatieve industrie kan groeien in haar ondernemerschap en die toegevoegde waarde kan genereren door de behoefte van de gebruikers in acht te nemen. De verbinding tussen de creatieve industrie, met het reguliere bedrijfsleven en de industrie is in dit ondersoek het uitgangspunt. Naast het inzichtelijk maken van de economische waardeketen voor de creatieve industrie zal de keten ook ingevuld worden met partijen die actief zijn in de creatieve industrie of op enige wijze versterkend zijn aan de creatieve industrie (services en facilitaire diensten).

Het onderzoek is gebaseerd op zowel praktische als analytische feiten met een aanbeveling voor een praktische oplossing van het vraagstuk. Het onderzoek is gedaan aan de hand van literatuuronderzoek, expert interviews en de uitkomsten hiervan te combineren met eigen praktijkervaringen en die van RTE Adviesgroep te Tilburg. Verder is er inhoudelijk bijgedragen aan het onderzoek door Dona Consult te Tilburg en Freshheads te Tilburg, welke beiden vanuit hun expertise over creatieve industrie en online tools hun inzichten hebben gedeeld over het vraagstuk van dit onderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van het Europese Interreg project ECCE en naast de Gemeente Eindhoven zijn ook de andere ECCE-partners in het project betrokken: Nantes Metropole (F), Stadt Aachen (D), Landeshauptstadt Stuttgart (D), Birmingham City Universtity (UK), Cultural Industries Development Agency (CIDA) (UK), Cardiff City Council (UK) en Dublin City Council (I). Het onderzoek is daarom vanuit Europees perspectief uitgevoerd en zowel in het Nederlands als het Engels beschikbaar. Eindhoven maart 2011 Frye Concepts Elke Frye

3

Samenvatting De gemeente Eindhoven is in het kader van het Europese Interreg project ECCE op zoek naar een tool die de waarde van de creatieve industrie voor de economie kan versterken. Er werd gedacht om de ‘Creative Guide’ (een overzicht van creatieve ondernemingen), aan te vullen met de maakindustrie. Gaande dit onderzoek kwamen we tot de conclusie dat deze aanvulling te mager was om de creatieve ondernemer verder te helpen in zijn ontwikkelingsproces. Het aanbod van huidige beschikbare tools is te onoverzichtelijk en voldoet niet aan de eisen van de gebruiker. Het voorliggende onderzoek geeft een praktische handreikingom vraag en aanbod in de reguliere en creatieve sector bij elkaar te brengen en daarmee innovatie en internationale samenwerking te bevorderen. Aan de hand van bestaand literatuuronderzoek, praktijkervaring en gesprekken met partners wordt in dit rapport invulling gegeven aan de doelstelling:

Creating insight into the total economic value-chain of the creative industries and the rapid provision of relevant, reliable and thematic information to the creative sector to stimulate cooperation, innovation, crossovers and cross-fertilization. De creatieve industrie onderscheidt zich van de reguliere sector doordat het creatieve ondernemerschap niet alleen werk is maar eigenlijk ook een manier van leven. Daarnaast bestaat de creatieve industrie uit voornamelijk kleinschalige bedrijven die flexibel zijn en innovatief en maatschappelijk betrokken omgaan met opdrachten. Dit heeft ook een weerslag op de omgeving waarin en waarmee ze werkt. Creatieve ondernemers zijn niet gebonden aan structuren zoals de reguliere sectoren gewend zijn. Daardoor zijn ze ook niet zo bekwaam in het doen groeien van hun onderneming. Bij elke fase van ondernemerschap hebben ze ondersteuning nodig van facilitaire diensten en services. Welke ondersteuning ze nodig hebben, komt voort uit de keuzen die ze maken in het proces van de waardeketen. Juist bij deze strategische keuzes kunnen ze ondersteuning gebruiken. Het onderzoek onderscheidt kerncreatieve industrieën, culturele creatieve industrieën en ondersteunende creatieve industrieën. Deze ondersteunende creatieve industrieën bestaan uit services en facilitaire diensten, die veelal huizen in ‘specialisaties’ van reguliere organisaties. Om in de economische waardeketen

4

van idee naar de markt te komen is de juiste ondersteuning bij elke stap, in de bedrijfsvoering, nodig. Dit vraagt om een heldere infrastructuur en de juiste schakels in de waardeketen. Deze schakels zijn per creatieve sector verschillend.

de creatieve sector bij elkaar brengt kan een paraplu vormen die thematische informatie biedt aan de sector. De mapping tool moet informatie bieden over facilitaire diensten, services en huisvesting en dat per fase van ondernemerschap.

Met de reeds bestaande hulpmiddelen van de Gemeente Eindhoven, zoals consultancy, kan al een stap gezet worden in de begeleiding van creatieve ondernemers en in de verbinding tussen de creatieve en de reguliere sector, waardoor de creatieve ondernemer doelgericht wordt gefaciliteerd in zijn informatiebehoefte.

Door de behoeften van de creatieve ondernemers in acht te nemen kan er zowel een fysieke als een virtuele omgeving gecreëerd worden die van toegevoegde waarde is voor de creatieve industrie en die de opbrengsten van deze sector vergroot en in cijfers kan uitdrukken. Op deze manier ontstaat meer inzicht in de sector en kan beter worden ingespeeld op de behoefte van deze sector.

Echter om in de creatieve industrie vraag en aanbod nog beter bij elkaar te brengen is een vanuit de markt gestuurd mapping instrument een haalbare optie. Een vraag en aanbod gestuurde tool kan bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor de creatieve industrie in de eigen regio. Want waar een afzetmarkt is met gunstige voorwaarden, is ook aantrekkingskracht. Een van de problemen die met de tool opgelost moet worden is het gebrek in ondernemersvaardigheden, zoals het denken in bedrijfsprocessen en het hanteren van de juiste kaders in boekhouding, administratie en bedrijfsvoering. Daarnaast moet er invulling gegeven worden aan de economische waardeketen. De creatief ondernemer weet niet welke stap hij wanneer moet zetten om tot een verkoopbaar product of dienst te komen in de markt. Samenwerking met de reguliere sector loopt ook hierop vast. Een overkoepelende informatievoorziening, waaronder vraag en aanbod, kan een meerwaarde voor de sector zijn omdat deze bijdraagt aan de overzichtelijkheid van de ondersteunende diensten en daarmee aan de informatievoorziening en ondersteuning bij diverse fasen van het ondernemerschap in het proces van de waardeketen. Een online mapping tool die vraag en aanbod in facilitaire diensten en services voor

Door de internationale verbanden binnen het Europese Interregionale ECCE project en de missie om de creatieve industrie te verbinden met het reguliere bedrijfsleven en de industrie, kan een virtuele omgeving worden gecreëerd, die op Europees niveau vraag en aanbod faciliteert in de economische waardeketen van creatieve producten en diensten. Door de virtuele omgeving te voorzien van content, vanuit de ECCE partnerlanden, ontstaat er een groeiscenario met een Europese dekking en kan de virtuele tool inzicht in de impact en de marktwerking van de creatieve industrie op Europese schaal bevorderen. De door de ECCE partners reeds in gang gezette middelen kunnen bijdragen aan deze Europese content en het resultaat om inzicht te verschaffen in de creatieve sector op Europees niveau. Dit onderzoek heeft geleid tot drie toepassingen die op nationale en Europese schaal ingezet kunnen worden: 1. Het onderzoek naar de inhoud van economische waardeketens van creatieve producten en diensten en hun omgeving; 2. Een nadere uitwerking van de ‘Gids Creatief en Innovatief Ondernemen’, ingericht volgens de economische waardeketen; 3. De uitwerking van een online tool die vraag en aanbod in de creatieve sector met elkaar verbindt. Het onderzoek met zijn handreikingen is een aanzet tot een vervolg om de waarde van creativiteit en innovatie te ontsluiten. Het is aan de Europese ECCE partners om de aangereikte tool toe te passen en te implementeren.

5

6

Inhoudsopgave

3 4 7 8 9 10 10 10 11 12 13 13 15 19 22 22 24 25 27 28 28 29 30 32 32 33 35 35 36 39 41 42 44 44 45 46 47 47 48 48 48 49 50 51 56 59 60 61 63

Voorwoord Samenvatting Inhoudsopgave Inleiding Leeswijzer 0 Onderzoeksmodellen 0.1 De waardeketen 0.2 De definitie 0.2.1 Principiële keuze 0.3 Omgevingsfactor 1 De creatieve industrie 1.1 Kenmerken creatieve industrie 1.2 De sectoren 1.3 De omgevingsfactoren 2 Bevordering van de creatieve industrie 2.1 Verhoudingen 2.2 De economische waardeketen van de creatieve industrie 2.3 Services 2.4 Facilitaire diensten 2.5 Het programma vanuit ECCE Partnerstad Eindhoven 2.5.1 Gids creatief en innovatief ondernemen 2.5.2 Creative Guide Eindhoven Region 2.5.3 ECCE Transfer Agents 3 De online instrumenten 3.1 Mapping instrumenten: definitie en gebruik 3.2 Status van tools in de creatieve sector 3.3 Faciliteren van vraag en aanbod 3.3.1 Een werkbare tool: WERKSPOT.NL 3.4 Naar een online tool voor de creatieve sector 3.4.2 Publiek Private Samenwerking (PPS) 4 Conclusie en aanbevelingen 4.1 Conclusie 4.2 Aanbevelingen 4.2.1 Aanbevelingen in het gebrek aan ondernemersvaardigheden 4.2.2 Aanbevelingen voor het invullen van de economische waardenketen 4.2.3 Aanbevelingen voor de totstand koming van een online tool Bronnenoverzicht Desk research Online research Field research Onderzoek op locatie Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Colofon

7

Inleiding In het kader van het Interregionale project ECCE is de Creative Guide ontwikkeld. Met de Creative Guide is de creatieve sector in de regio Eindhoven toegankelijk en zichtbaar geworden. Nu wil de gemeente verder gaan met dit hulpmiddel. Naast het bevorderen van kruisbestuiving en samenwerking in de creatieve sector, moet er ook een link gelegd worden met de reguliere sectoren. Van business-to-business relaties is in de creatieve sector nog te weinig sprake. De huidige beschikbare tools voldoen niet aan de eisen van de gebruiker. Dit onderzoek kijkt daarom naar de behoeften van de creatieve ondernemers in de stappen van de economische waardeketen en koppelt deze aan de informatievoorziening voor de ondernemers. Door het snel beschikbaar stellen van relevante, betrouwbare en thematische informatie kunnen innovatie, samenwerkingsverbanden, cross-overs en kruisbestuivingen ook met de reguliere sector optimaal benut worden. De doelstelling van het onderzoek luidt dan ook als volgt:

Het voorliggende onderzoek legt daarvoor een basis. Uitgangspunt was de gids en daarnaast is er gebruik gemaakt van bestaand onderzoek om inzicht te krijgen in de economische waardeketens van de creatieve industrie en in mapping tools die de ontwikkeling van de creatieve industrie kunnen bevorderen. Er is vervolgens een vertaalslag gemaakt naar een creatieve waardeketen en een mapping tool ontwikkelt die een overzicht kan bieden van ondersteunende bedrijvigheid aan de sector, en vraag en aanbod bij elkaar brengt. Dit dient allemaal om innovatie en internationale samenwerking in de sector te bevorderen.

Creating insight into the total economic value-chain of the creative industries and the rapid provision of relevant, reliable and thematic information to the creative sector to stimulate cooperation, innovation, crossovers and cross-fertilization.

8

Leeswijzer In het eerste hoofdstuk (0) wordt een theoretisch kader geschept aan de hand van bestaand literatuuronderzoek om de termen waardeketen, creatieve industrie en de invulling van omgevingsfactoren toe te lichten. De begrippen dienen als onderzoeksmodel voor verdere invulling gedurende het onderzoek. In het volgende hoofdstuk (1) kan er dan ingegaan worden op de kenmerken en sectoren van de creatieve industrie, waaruit al knelpunten en behoeften blijken in relatie tot de reguliere sectoren. De problemen die creatieve ondernemingen hebben in de samenwerking met andere sectoren staan de ontwikkeling van beide sectoren in de weg. De omgeving als een van de belangrijkste kenmerken waarop de creatieve industrie zich onderscheidt van andere sectoren wordt nader toegelicht. Hier wordt ook een aanzet gegeven tot het creëren van een omgeving waarmee de creatieve industrie zich kan ontwikkelen in ondernemerschap. Vervolgens wordt in hoofdstuk 2 gekeken naar hoe de creatieve industrie zich kan ontwikkelen richting de markt. Er wordt gekeken naar de waardeketen voor de creatieve industrie en een verbinding gemaakt met facilitaire diensten en services die de creatieve industrie kunnen ondersteunen. In de huidige situatie is er bij creatieve entrepreneurs, nog onvoldoende inzicht in hoe zij uit hun ideeën een business kunnen bouwen, welke stappen daarin genomen moeten worden en komt de samenwerking met het reguliere bedrijfsleven maar moeilijk op gang. Daarop kan een tool ontwikkeld worden die een constructieve verbinding legt tussen de creatieve en reguliere sectoren. Eindhoven, als partnerstad van het ECCE-project, heeft hiervoor al aanzetten gegeven die in hoofdstuk 2 worden toegelicht.

9

Hoofdstuk 3 gaat dieper in op diverse handreikingen naar de creatieve industrie. Ten eerste wordt gekeken naar hoe een constructieve verbinding kan worden gelegd naar reguliere sectoren in de waardeketen van creatieve producten en diensten en ten tweede hoe services daar een rol bij spelen. Voor de nieuwe werkbare tool worden de services ook gekoppeld aan de fasen die elke ondernemer doorgaat. Daarom wordt ten derde gekeken naar de fasen van ondernemerschap en ten slotte naar de aanzet die Eindhoven met de Creative Guide al gegeven heeft om in de behoefte van de creatieve sector tegemoet te komen. Hoofdstuk 3 koppelt tevens de vorige bevindingen voor een deel al aan de te ontwikkelen mapping tool. Daarvoor wordt eerst beschreven wat een mapping tool precies inhoudt en hoe deze gebruikt kan worden. Vervolgens wordt gekeken naar de status van mapping tools voor de creatieve sector, een voorbeeld uitgewerkt van een werkbare tool in de bouwsector en ten slotte toegewerkt naar een mapping tool voor de creatieve industrie. In de conclusie en aanbevelingen wordt een nadere invulling gegeven aan een mapping tool voor de creatieve sector. De aanbevelingen hebben betrekking op het dichten van het gebrek aan ondernemersvaardigheden en het invullen van de economische waardeketen.

0 Onderzoeksmodellen 0.1 De waardeketen De onderstaande onderzoeksmodellen worden in het kader van de opdracht gebruikt om de creatieve industrie met haar ondersteunende bedrijvigheid en haar waardeketen in kaart te brengen.

Als uitgangspunt voor het vergelijken en inzichtelijk maken van de creatieve waardeketen, wordt onderstaand model van de industriële waardeketen gehanteerd. De waardeketen geeft het productieproces van een goed of dienst weer zoals dat binDoor de waardeketen te relateren nen een sector verloopt. In iedere aan de creatieve sector, kan worden fase genereert het product of de geanalyseerd op welke wijze vraag dienst een meerwaarde. Het model en aanbod tussen de creatieve sec- dat op de creatieve sector zal wortor en de reguliere sector bij elkaar den toegepast is een afgeleide van gebracht kunnen worden, d.m.v. een het proces dat in de creatieve sector werkbare, handzame tool. plaatsvindt om van een idee tot een product of dienst in de markt te komen. Daarom heeft de creatieve waardeketen een andere keten dan de industriële waardeketen, deze dient enkel als uitgangspunt en om de verhoudingen tussen de verschillende processen weer te geven.

Onderzoek/ ontwikkeling

Figuur 1: industriële waardeketen1

1 John Krijger,

Productie

Ingaande/ uitgaande logistiek

De theorie van de Amerikaanse econoom R. Florida, werd bij het vormen van ideeën over creatieve industrie in acht genomen. In dit onderzoek is ook zijn theorie meegenomen bij het omschrijven van de doelgroep voor de te ontwikkelen tool. De bevindingen van R. Florida gaven o.a. inzicht in de creatieve sector, die hij een naam gaf en deze als eerste in kaart bracht. Daarbij vertaalde hij de economische meerwaarde van de sector in kennis en creativiteit, naar een veranderde maatschappelijke behoefte.

Marketing & verkoop

Consument

Uit een vergelijking tussen Angelsaksische, Duitstalige en Nederlandstalige definities voor de Creatieve Industrie is een bruikbare definitie voor dit onderzoek gedefinieerd, met In Europa zijn de eerste kantelingen een Europese dekking. De definitie uit het Europese groenboek: “Het van een maak- naar een kennispotentieel van culturele en creatieve economie ontstaan in Engeland en Duitsland. In deze landen verdween industrieën vrijmaken” is meegenomen bij het vormen van een bruikbade maakindustrie met een grote impact voor de eigen welvaart, naar re definitie voor de creatieve induslageloon landen en kwamen er door trie, zoals bedoeld in dit onderzoek. Het Europese groenboek omschrijft technische ontwikkelingen minder banen vrij in de maaksector. Om die de culturele en creatieve industrie redenen is in deze Europese landen als volgt: een begin gemaakt met het definië“Onder “culturele industrieën” wordt ren van nieuwe economieën. Daarverstaan: industrieën die goederen mee ging in Engeland en Duitsland het ontstaan van de eerste definities en diensten produceren en distribuvoor de creatieve industrie gepaard, eren die gezien hun specifieke aard, aanwending of doel, vorm geven aan als onderdeel van potentieel in de kenniseconomie. Het economische cultuuruitingen of deze overbrengen, ongeacht hun eventuele commeraspect van de creatieve industrie ciële waarde. Naast de traditionele werd door Engeland en Duitsland kunstsector (podiumkunsten, beelvoorop gesteld, als potentieel voor dende kunsten, cultureel erfgoed het creëren van nieuwe werkgelewaaronder de publieke sector) omgenheid en welvaart. De definities in andere Europese landen zijn een vatten zij film, dvd en video, televisie afgeleide van de Angelsaksische en en radio, videospelletjes, nieuwe Duitse interpretaties op de creatieve media, muziek, boeken en tijdschriften. Dit begrip is gedefinieerd met industrie en haar sector. betrekking tot cultuuruitingen in het kader van de Unesco-Overeenkomt van 2005 inzake de bescherming en bevordering van de diversiteit van cultuuruitingen.

0.2 De definitie

RTE Adviesgroep, Tilburg, Augustus 2010

10

0.2.1 Principiële keuze Onder “creatieve industrieën” verstaan we de industrieën met culturele dimensies die cultuur als inzet gebruiken maar voornamelijk functionele producten produceren. Dit omvat architectuur en design die creatieve elementen in grotere processen integreren alsook subsectoren zoals grafisch design, modeontwerp of reclame. Op een meer perifeer niveau zijn tal van andere industrieën voor hun eigen ontwikkeling afhankelijk van de productie van inhoud waardoor deze industrieën en CCI’s onderling tot op zekere hoogte afhankelijk van elkaar zijn. Ze omvatten onder andere toerisme en de sector van de nieuwe technologieën. Deze sectoren vallen echter niet expliciet onder het in dit Groenboek gebruikte concept van de CCI’s.” 2 In bijlage 1 zijn enkele onderzochte definities uiteengezet met verschillende interpretaties van de creatieve industrie. Voor dit onderzoek wordt vanuit de diverse definities uitgegaan van de volgende bruikbare definitie: “De creatieve industrie speelt een belangrijke rol in ontwikkeling en onderhoud van leefstijlen en culturele identiteiten in de samenleving. Hedendaagse producten en diensten gaan op basis van culturele waarden de concurrentie met elkaar aan, omdat de symbolische component toeneemt. Daaruit vloeit voort, dat alle activiteiten die hun bestaansrecht danken aan creativiteit, talent, tolerantie en technologie, binnen een innovatief milieu en die de potentie hebben om welvaart en werk te creëren door het genereren en/of exploiteren van authentiek intellectueel eigendom, behoren tot de sector van de Creatieve Industrie.” 3

We spreken in dit onderzoek over een nieuwe economie, die als kansrijk is bevonden in de omslag van maak-economie naar een kenniseconomie. Daarom wordt cultuur in autonome zin uitgesloten van dit onderzoek en wordt alleen creatief of cultureel ondernemerschap gerekend tot de creatieve sector. De creatieve industrie kenmerkt zich door onder andere zijn economische meerwaarde en daarom wordt in dit onderzoek uitgegaan van creatief (en cultureel) ondernemerschap. Deze sectoren doorlopen met hun authentieke producten en diensten de economische waardeketen en richten zich tot de markt. Autonome cultuur daarentegen, is voornamelijk afhankelijk van subsidie en veel minder gericht op de markt. Autonome culturele producten en diensten doorlopen een geheel eigen proces, dat niet te vergelijken is met het economische proces en de groeifasen van een ondernemer. In autonome culturele producten en diensten zijn processen veel minder zichtbaar en veelal gesloten, omdat men werkt vanuit een eigen inzicht, zelfsturend en onafhankelijk in oorsprong en functie producten tot stand brengt. De creatieve industrie daarentegen is open en bereid tot samenwerking, producten en diensten die deze sector voort brengt zijn toegepast en bedoeld om een markt te bedienen. Daarmee zijn processen veel duidelijker te herkennen, heerst er een open klimaat en ziet men economische potentie in toegepaste producten en diensten. Zowel de creatieve sector als de (autonome) cultuursector dragen in hun lifestyle en manier van werken veelal bij aan een creatief klimaat, dat weer aantrekkelijk is voor andere creatieve ondernemers, maar ook voor bohemiens, recreanten en toeristen,

daarom worden de ondernemers in de culturele sector ook wel gedefinieerd als lifestyle entrepreneurs. In de Duitse interpretatie van de definitie voor creatieve industrie wordt duidelijk onderscheid gemaakt tussen ‘Kulturwirtschaft’ of ‘Kreatiefwirtschaft’ en ‘Kultur’ of ‘Kreativität’. Hierin kenmerkt zich voornamelijk het woord ‘Wirtschaft’ dat economie betekent. In Duitsland wordt de autonome cultuur of creativiteit uitgesloten van de creatieve industrie en wordt alleen creatief ondernemerschap daartoe gerekend. Dit vloeit voort uit de economische meerwaarde van de creatieve sector. Een creatieve ondernemer kan wel maatschappelijke belangen hebben, maar heeft voor ogen om voor zover mogelijk zelfvoorzienend te zijn, te groeien, een markt te bedienen en een onderneming te bouwen rondom een dienst of een product.

2 Europese Commissie, Groenboek, Het potentieel van culturele en creatieve industrieën vrijmaken, Brussel, 27 april 2010 3 Elke Frye, Afstudeerscriptie MER/OGM: Podia voor Creatieve Industrie, Een vergelijking tussen Bochum (Duitsland) en Eindhoven (Nederland), Eindhoven, augustus 2005

11

0.3 Omgevingsfactoren Een omgeving voor creatieve ondernemers vraagt om specifieke aspecten die betrekking hebben op een behoefte van de gebruiker en zijn activiteiten. De conceptmatige, doelgerichte invulling van een omgeving draagt bij aan het ontwikkelen van nieuwe activiteiten en economische potenties, waarbij de infrastructuur een belangrijke rol speelt. Het conceptmatig inrichten van een omgeving heeft veelal betrekking op een fysieke omgeving,

Oppikken/inspelen; Ondersteunen; Stimuleren; Uitwerken.

die afhankelijk is van voorhanden omgevingsfactoren om de juiste content te creëren met zijn infrastructuur en deze een plek te geven in of om de fysieke omgeving. Het is echter ook mogelijk om een virtuele omgeving te creëren die gebaseerd is op fysieke factoren en behoeften van de gebruiker. Door de vertaling van fysieke omgevingsfactoren naar virtuele mogelijkheden is het mogelijk om gebruikersbehoeften beter te faciliteren, want een virtuele omgeving is niet afhankelijk van een locatie.

Dit gegeven dient als input voor het ontwikkelen van een tool die de infrastructuur van de waardeketen bij elkaar brengt in de creatieve sector. Waar de fysieke mogelijkheden beperkt zijn, bieden de virtuele mogelijkheden uitkomsten en mogelijkheden tot internationale verbindingen. We gaan in dit onderzoek uit van het model ‘omgevingsfactoren in de creatieve en culturele sector’, dat inzicht geeft in de fysieke omgevingsbehoefte van de creatieve en culturele industrie.

Gemeente/ overheid

Tolerantie t.o.v. initiatieven Innovatief/creatief milieu door publiek private samenwerking Zoektocht naar ruimte voor creatieve industrie Initiatieven vanuit de Creatieve klasse

Locatie: Podium voor de creatieve industrie Ruimte voor ontwikkeling van de creatieve klasse

Samenwerking Kennisinstituten Bedrijfsleven (publiek & privaat)

Klimaat: Creatief, innovatief, cultureel, dynamisch

Culturele sector

Elementen: Kennis- & belevingseconomie Samenbrengen van: Talent, tolerantie & technologie

Identiteit

STAD

OMGEVING Imago

4 Elke Frye, Afstudeerscriptie MER/OGM: Podia voor Creatieve Industrie, Een vergelijking tussen Bochum (Duitsland) en Eindhoven (Nederland), Eindhoven, augustus 2005

12

Figuur 2: Omgevingsfactoren in de creatieve en culturele industrie4

1 De creatieve 1.1 industrie Kenmerken creatieve industrie De creatieve industrie kenmerkt zich door haar kleinschaligheid en bestaat veelal uit freelancers, zzp’ers en MKB’ers. De creatieve sector stimuleert ondernemerschap en daarmee het ontstaan van nieuwe bedrijvigheid, die om hun creativiteit en authenticiteit te bewaken veelal kleinschalig blijven. Het innovatieve vermogen van de creatieve industrie huist in de kleinschaligheid van de sector, want deze wordt niet verstoord door bedrijfsprocessen en hiërarchieën.

Ten eerste is de creatieve industrie veel meer een lifestyle, omdat de grenzen tussen wonen, werken, recreëren en persoonlijke interesses vervagen. Het probleemoplossend denkvermogen en werken komt daaruit voort, de creatieve industrie wil midden in de maatschappij staan en werkt vanuit deze kennis en ervaring naar producten en diensten toe, met een authentieke ofwel unieke meerwaarde.

Er ontstaat vaak rondom een opdracht een team dat op kennis en Dit wil echter niet zeggen dat de kwaliteit wordt ingezet, daardoor impact van de creatieve industrie kan de creatieve industrie optimaal klein is, maar de manier van werken inspelen op veranderingen en maatis anders en dat maakt de creatieve schappelijke vraagstukken. Dit leidt industrie vaak tot een ondoorzichuiteindelijk tot hoge kwaliteitsprotige sector. ducten die door een team van specialisten zijn ontwikkeld en afgestemd Om tot een werkbare tool te komen zijn op de behoefte en de belevenis met economische meerwaarde voor van de gebruiker. de creatieve sector en welke vraag en aanbod in de creatieve sector Creatievelingen zijn veelal portmoet faciliteren in de creatieve waar- foliowerkers, ze werken naar hun deketen, brengen we eerst de doel- kwaliteit (en opleiding), dat wil groep met haar behoeften in kaart. zeggen dat de creatieve bedrijvigIn dit onderdeel wordt daarom heid zich richt op de dingen waar ze ingegaan op de kenmerken van de goed in is, kwaliteiten bundelen en creatieve industrie, de sectoren die in co-work- of teamverband opdeze industrie omvat en de omgedrachten uitvoeren. Op deze manier ving waarin de sector gedijt. We weet de creatieve industrie zich te gaan daarbij uit van de definitie, onderscheiden, het gaat namelijk zoals deze in hoofdstuk 0.2 voor dit veel meer over de behoefte van de onderzoek is gedefinieerd. Hoofdklant ofwel de gebruiker, dan over stuk 1 geeft de knelpunten in de cre- structuren en formats volgens welke atieve industrie op Europese schaal gewerkt worden. en een behoefteverkenning van de sector weer. De wendbaarheid, flexibiliteit en organische groei is van belang voor de creativiteit, de authenticiteit en het leveren van producten en diensten met een kwalitatief hoge meerwaarde. De creatieve industrie kan niet

13

te veel verstrikt raken in bedrijfsprocessen en zich daarop focussen, want dat maakt het creatief, oplossingsgericht denken en het progressief nadenken over hun omgeving moeilijk. Met het bundelen van kennis en het steeds weer opnieuw uitgedaagd worden door een opdracht weet de creatieve sector steeds weer een authentiek kwaliteitsproduct neer te zetten. Het motto is: “ Do what you love, that’s what you do best.” Ten tweede is de creatieve industrie kleinschalig en bestaat voornamelijk uit zzp-ers en MKB-ers, daardoor kunnen beslissingen sneller genomen worden en worden veranderingen veel sneller gesignaleerd en doorgevoerd. Kenmerkend is niet alleen kleinschaligheid en een eigen manier van werken, maar ook dat talenten verborgen zitten in mensen die veel minder bezig zijn met bijvoorbeeld hun voorkomen in zakelijke gesprekken. Dat kan de reguliere bedrijvigheid als niet professioneel beschouwen of simpelweg verkeerd interpreteren, waardoor de creatieve ondernemer eventueel niet serieus wordt genomen zonder de tussenkomst van een agent. Het minder goed zijn in gekaderde ondernemerszaken, komt voort uit het entrepreneurschap van de creatieve ondernemer, dat zich richt op het bedenken en ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Onderdeel daarvan is dat in de cre-

of-the-box denken en het creatieve proces in de weg staan. Er is in de creatieve industrie vaak een gebrek in inzicht in bedrijfsprocessen en inzicht in de te nemen stappen om van ideevorming tot een product of dienst te komen. Dat staat het Werken in en/of met de creatieve bereiken van de markt in de weg. sector vergt een nieuwe flexibele Enerzijds worden deze trendsetters manier van werken, in wisselende door het reguliere bedrijfsleven niet samenstellingen en daar is het altijd begrepen en is er door hun traditionele bedrijfsleven nog niet altijd klaar voor, omdat zij vaak nog flexibel gedrag en hun snelle reactie volgens de traditionele weg werken. op veranderingen een gat ontstaan tussen vraag en aanbod. Anderzijds Daardoor verloopt de verbinding is de reguliere sector simpelweg nog naar de industrie vaak moeilijk en zij lijken elkaar maar niet te vinden. niet altijd klaar voor de producten en Zichtbaarheid, openheid en vertrou- diensten die uit de creatieve industrie voortkomen. wen in elkaars kunnen zijn hierin sleutelwoorden. De creatieve sector loopt met ideeën vaak voorop en dat maakt het zo De creatieve industrie is ten derde een echte vernieuwer of wel innova- moeilijk om met elkaar een gezamenlijk doel na te streven. tor en dat is goed voor de ontwikkeling van welvaart en economie. De kleinschaligheid van de creatieve Tot slot kenmerkt de creatieve sector zorgt ervoor dat snel kan wor- industrie zich door clustering in den ingespeeld op marktveranderin- een omgeving die maatschappegen en maatschappelijke behoeften, lijk verbonden is en dat vraagt om specifieke huisvesting, die conceptdat maakt de creatieve industrie matig wordt ingevuld. De creatieve veelal tot trendsetters of wel early ondernemers vestigen zich midden adapters. Niet alleen in de producin de maatschappij, op plekken die ten en diensten die zij produceren, maar ook in de bedrijfsvoering en de tot de verbeelding spreken, die hen inspireren, die dynamisch zijn en manier van werken. atieve industrie de grenzen tussen wonen, werken en recreëren vervagen, waardoor de creatieve industrie o.a. een lifestyle is en men vooral vanuit een passie werkt.

Vaak gaat het in de creatieve sector om authentieke producten en diensten met een esthetische en maatschappelijke meerwaarde en ligt de nadruk bij creatieve ondernemers veel minder op bedrijfsprocessen en –structuren, omdat deze het out-

14

waarmee zij een emotionele binding hebben, en niet op een apart gelegen bedrijventerrein, ver van het centrum of van het dagelijks leven. De netwerken in de creatieve industrie zijn sterk en er wordt onderling veel samengewerkt aan opdrachten, waardoor kruisbestuiving en crossovers ontstaan. Een representatieve omgeving, met gelijkgezinden is voor hen belangrijk. De impact van de creatieve industrie is vanuit een gezamenlijke omgeving groot en er kan door samenwerking van verschillende kleine bedrijven en freelancers, aan grote opdrachten gewerkt worden. De omgeving wordt dan ingezet om onder één naam te werken, ze verbindt de creatieve ondernemers met elkaar en zet de plek als één geheel in de markt. De verbinding naar reguliere sectoren kan door middel van de conceptmatige invulling leiden tot een goede infrastructuur die de plek verbindt met reguliere netwerken buiten de eigen omgeving en daarmee kunnen schakels in de waardeketen worden verbonden.

1.2 De sectoren De creatieve industrie beslaat zeven creatieve sectoren: de audiovisuele industrie, de mode-industrie, de muziekindustrie, de beeldende kunstindustrie, de gedrukte media industrie, de architectuur en vormgevingsindustrie en de podiumkunstenindustrie. (Bijlage 2 geeft een korte toelichting op deze sectoren.) De onderscheidende factor om te behoren tot de creatieve industrie huist in de authenticiteit en marktgerichtheid van de producten en diensten die de sectoren voortbrengen. De theorie van R. Florida omhelst drie clusters in de creatieve industrie, waarin de creatieve sectoren kunnen worden onderverdeeld: 1. kunst en cultuur 2. muziek, entertainment en (nieuwe) media 3. creatieve zakelijke dienstverlening

In zijn onderzoek noemt Florida drie kenmerken van de creatieve industrie: talent, tolerantie en technologie. Talent en tolerantie zijn te interpreteren als maatschappelijke en/ of persoonlijke kenmerken van een (sub)cultuur. Technologie is echter gerelateerd aan een sector, een industrie. Florida benoemt technologie als een belangrijke factor in de creatieve industrie, voor ontwikkeling en innovatie, maar erkent deze niet als een vierde cluster van de creatieve industrie. Uit het onderzoek is gebleken dat veel creativiteit huist in technologische ontwikkelingen, die een relatie leggen met het bedenken van nieuwe producten en diensten die authentiek zijn en tot de verbeelding spreken van de gebruiker. Te denken valt hierbij aan industrial design, waarbij technologische ontwikkelingen de gebruiker centraal stellen en in creatieve oplossingen wordt gedacht.

Deze producten en diensten komen voort uit een creatief proces en behoren daarom tot de creatieve industrie. Om die reden is voor dit onderzoek een vierde cluster gedefinieerd. Dit vierde cluster richt op technologie, research & developement (R&D) en is de stuwende kracht achter innovaties. Tevens legt dit vierde cluster de verbinding naar de industrie, omdat een groot deel van de afzetmarkt zich in de reguliere industrie bevindt. Door het maken van een Europese vergelijking tussen de creatieve sectoren zijn kenmerken gedefinieerd van de vier creatieve clusters (zie figuur 3). Per cluster is schematisch weergegeven hoe de domeinen zich verhouden tot de markt.

de creatieve industrie

Cluster 1 Kunst & Cultuur

Cluster 2 Muziek, Entertainment, (Multi-)Media

Cluster 3 Creatieve zakelijke dienstverlening, Toegepaste kunst

Cluster 4 Creatieve zakelijke dienstverlening, Research & Development

Dominante financiering

Overheidssubsidie, vaak lokaal

Markt

Markt

Markt, met overheidssteun, zelfs Europees

Soort markt

Overheid

Consumentenmarkt

Zakelijke markt

Industriële markt

Kenmerken van productie & distributie

• Kleinschalig • Arbeidsintensief • Individueel & collectief

• Complex, grootschalig • Van kleinschalig tot • Multimedia technologie grootschalig • Arbeidsintensief, voor productie & distributie soms kapitaalintensief • Individueel & collectief • Arbeidsintensief • Kapitaalintensief • Collectief

Dominante ideologie

• Artisticiteit • Authenticiteit • Onafhankelijk • Auteursschap

• Populaire cultuur • Authenticiteit & marktgerichtheid • Collectieve productie & auteursschap

Scope

Typerende voorbeelden

Project voor project Vallen en opstaan

• Beeldende kunst • Podiumkunsten • Literatuur

Steeds op zoek naar continuïteit

• Omroep • Muziekindustrie • Film- & video-industrie

• Artisticiteit & klantgerichtheid • Functionaliteit & marktgerichtheid • Auteurschap & collectieve productie Projectmatig met vaak korte doorlooptijd

• Vormgeving & mode • Reclame, • Architectuur • Interieurontwerp/ winkelinrichter

Figuur 3: De creatieve industrie5

• Complex, grootschalig • Kennisintensief • Kapitaalintensief • Collectief

• Innovatief • Authenticiteit, functionaliteit & marktgerichtheid • Collectieve productie

(Zeer) lange termijn, met bijbehorende middelen • Research & developmentafdelingen • Innovatieve teams

5 Elke Frye, Frye Concepts en Harrie Dona, Dona Consult, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

15

Cluster 1 wordt gedomineerd door autonome kunsten, die in hoofdstuk 0.2.1 worden uitgesloten uit de creatieve industrie, omdat deze niet geheel op ondernemerschap gericht zijn. Cluster 1 wordt veelal gefinancierd met subsidies en er komen autonome producten en diensten uit voort, die geen economische potentie hebben, maar enkel een maatschappelijk doel hebben, dat veelal een klein bereik heeft. Cluster 2 kenmerkt zich voornamelijk door cultureel ondernemerschap, markgerichte producten en diensten met een maatschappelijke functie en beleveniswaarde. De sector is marktgericht en levert vaak direct aan consumenten. De sector is veelal zelfvoorzienend en bouwt een business om zijn product of dienst, soms met enige overheidssteun (in de aanloopfase). De impact en het bereik zijn veelal groot met een sterke bereidheid tot samenwerking. Cluster 3 kenmerkt zich door toegepaste kunst. Uit dit cluster komen producten en diensten voort met een emotionele meerwaarde, al dan niet door de vormgeving en de toegepaste technieken. De sector is veelal actief op de zakelijke markt en is zelfvoorzienend door een eigen business om een product of dienst heen te bouwen, of een idee onder licentie te verkopen. Kenmerkend is dat de producten en diensten individueel en collectief tot stand komen en in productie worden genomen, al dan niet in beperkte oplagen. Dit cluster kent een intensief ontwerpproces.

Cluster 4 wordt gedomineerd door technische ontwikkelingen, innovatie en research & development. De producten en diensten hebben voor de gebruiker een technische meerwaarde, die al dan niet tot de verbeelding spreekt. De projecten zijn omvangrijk, omdat er een lang ontwikkelproces mee gepaard gaat, en hebben een grote impact. Cluster 4 richt zich tot de zakelijke en industriële markt, waaruit de producten en diensten worden gefinancierd, eventueel met overheidssteun in innovatietrajecten. De structuur van de verschillende clusters is zeer verschillend, waardoor het productieproces subtiel is. Dat wil zeggen dat in elk cluster verschillende sectoren voor komen, met elk een eigen proces in de economische waardeketen van hun producten en diensten, zoals architectuur kent een ander proces dan modevormgeving, maar beiden behoren tot cluster 3. Drie strategische groepen van bedrijfstakken kunnen onderscheiden worden: kerncreatieve industrieën, culturele creatieve industrieën en ondersteunende creatieve industrieën.

16

De kerncreatieve industrie in cluster 3 en 4 en de culturele creatieve industrie in cluster 2 zijn nauw met elkaar verbonden, door de beleveniswaarde van de producten en diensten die uit deze sector voortkomen en welke maatschappelijke belangen dienen. Een essentieel verschil is echter dat de kerncreatieve industrie veel meer gericht is op de zakelijke markt en daardoor toegepaste producten en diensten ontwikkeld. Daarmee dient de kerncreatieve industrie meer de maatschappelijke problematiek, door het oplossings- en gebruikersgericht denken. De culturele creatieve industrie is veel meer gericht op producten en diensten met een emotionele meerwaarde die aansluiten bij de belevenis van de gebruiker. De overheid en het onderwijs/ kennisinstellingen spelen een grote rol in de verbinding tussen kennis en ervaring met het reguliere bedrijfsleven. Zij kunnen de netwerken aan elkaar verbinden. Daarnaast is de samenwerking in de triple helix, tussen overheid, onderwijs en ondernemingen in het proces van de creatieve bedrijvigheid van groot belang voor kennisdeling, maar ook voor de groeipotentie van het ondernemerschap in de creatieve sector, omdat deze door hen kan worden gefaciliteerd. Diverse facilitaire diensten en services, al dan niet commercieel worden gerekend tot de ondersteunende creatieve industrieën en kunnen in verschillende fasen van ondernemerschap van belang zijn.

In figuur 4 worden de groeifasen van ondernemers geschetst, die op Europese schaal zowel in de creatieve als de reguliere sector, gelijk aan elkaar zijn. In elke fase hebben overheden, onderwijs/kennisinstellingen en het bedrijfsleven een andere faciliterende functie. De ondernemerschapfasen hebben betrekking op ondernemingen in de algemene zin, veelal heeft de faciliterende rol van overheden en onderwijsinstellingen betrekking op de beginfase van een onderneming, omdat zij een klimaat kunnen scheppen.

1 Prestartfase De Haan: Zelfverzekerd, overtuigd van zijn unieke kwaliteiten presenteert hij zich met zijn plannen als starter! Hij denkt iets te kunnen waar vraag naar is. Overheid: het creëren van een kansrijk en prettig ondernemersklimaat of wel het zaaien van vruchtbare grond die om aggregatie vraagt. Onderwijs: faciliteren van broedplaatsen en ondersteuning in ondernemersvaardigheden. Verbinding naar bedrijfsleven en overheidsprogramma’s, d.m.v. kennisdeling. 2 Startfase Zijn eerste klantenkring: Logisch dat hij zijn eerste klanten zoekt binnen zijn eigen kring. Zijn witte kippetjes kennen hem namelijk al.

Vervolgens scheppen commerciële facilitaire diensten een goed ondernemend klimaat qua bedrijfsvoering en adviseren zij in de groeifasen van een onderneming. De services zijn de verbinding tussen de schakels in de waardeketen en zorgen daarmee voor de verbinding met de markt (Hoofdstuk 3 gaat hier dieper op in).

Overheid: aanjaagfunctie in het faciliteren van ondernemersvaardigheden en bedrijfsvoering. Programma’s die te nemen stappen in de economische waardeketen inzichtelijk maken. Ruimte geven aan ondernemerschap. Onderwijs: kennisdeling en voorzien in een starters netwerk.

De ondersteunende creatieve industrie heeft veelal betrekking op de kennis van de creatieve sector in reguliere bedrijven zoals; agentschappen, businessangels, boekhouders, kennismakelaars of adviseurs, ontwikkelaars etc., maar ook op huisvesting en voorzieningen van lifestyle en leefwerkomgevingen. In figuur 5 worden de kerncreatieve industrieën en de culturele industrieën in clusters verbonden met de ondersteunende creatieve industrie: de facilitaire diensten en services.

3 Doorstartfase De eerste uitbreiding: Hij blijft nog even bij de kippen en gaat op zoek naar klanten, met een wat andere kleur, maar van dezelfde soort. Overheid: verbinding tussen bestaande netwerken leggen. Faciliteren. Onderwijs: kennisdeling, laagdrempelige vraagbaak. Opleidingen.

4 Volwassen fase De haan stapt de grote wereld in: De haan heeft inmiddels bewezen hoe goed hij is en gaat nu het hele erf verkennen, waar hij ook andere soorten tegenkomt. Overheid: mogelijkheden scheppen voor continuïteit en innovatie. Netwerken over elkaar leggen. Onderwijs: kennisdeling en kennisvalorisatie. Verbinding houden met bedrijfsleven.

Figuur 4: Ondernemersfasen 6

6 Elke Frye, Frye Concepts, John Krijger, RTE Adviesgroep en Harrie Dona, Dona Consult, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

17

Dienst A omvat subsidies en fondsen die het mogelijk maken de ideeën van cluster 1 en 2 te realiseren. Cluster 1 heeft veelal betrekking op autonoom werk en is vrijwel geheel afhankelijk van subsidies. De culturele industrie in cluster 2 is deels afhankelijk van voorinvesteringen, die bestaan uit subsidies en fondsen, om hun ideeën om te zetten in een business.

Dienst B heeft veelal betrekking op services die de schakels in de economische waardeketen met elkaar verbinden, te denken valt hierbij aan agentschappen, kennismakelaars, businessangels, etc. In hoofdstuk 3 gaan wij dieper in op de services in de waardeketen. Deze schakelaars in de economische waardeketen zijn van belang om van een uniek idee, een tastbaar product of een tasbare dienst te maken dat de markt weet te bereiken.

In Dienst C bevinden zich voornamelijk services die te maken hebben met kennisondersteuning om een product technisch uit te ontwikkelen of te verbeteren. Hierbij valt te denken aan kennisinstituten en kennismakelaars, researchers en developers. In dit cluster wordt veelal collectief gewerkt aan het tot stand brengen van een product dat ooit als idee is begonnen. In deze complexe processen is kennis van producten, diensten, technische mogelijkheden en de markt van groot belang.

D st

Di en

Dienst A

D st

Di en

Dienst D bevat facilitaire diensten die zich richten op algemene bedrijfsondersteuning, we onderscheiden hierin drie groepen:

eve Industr eati ie r C

cluster 1

Die n st B

st C n e Di

cluster 4

cluster 2

2 Commerciële facilitaire diensten, zoals boekhouders, accountants, juristen, belastingadviseurs e.d. die specifieke kennis hebben van creatief of cultureel ondernemerschap.

cluster 3

D st

Di en

D st

Di en cluster 1

cluster 2

cluster 3

cluster 4

Dienst A

Dienst B

Dienst C

Dienst D

Kunst & Cultuur Overheid

Fondsen & Subsidieverstrekkers

Muziek, Media, Entertainment Consumentenmarkt

Infrastructurele ondersteuning

Figuur 5: De creatieve industrie en haar ondersteuning 7

Creatieve zakelijke dienstverlening/ Toegepaste kunst Zakelijke markt

Kennisondersteuning

1 Facilitaire diensten vanuit de overheid en daaraan gelieerde instellingen, te denken valt aan overheidsprogramma’s ter ondersteuning en stimulering van de creatieve sector, zoals transfer agents, workshops, informatieavonden, netwerkbijeenkomsten etc. Maar ook onderwijsprogramma’s die zich richten op het starten van een onderneming in de creatieve sector.

3 Huisvesting, te denken valt hierbij aan diverse aanbieders, zoals woningcorporaties, atelierstichtingen en ontwikkelaars, van werkruimte of woon-, werkruimte aan creatieve en/of culturele ondernemers. Deze aanbieders richten zich op de specifieke huisvestingsbehoefte van de creatieve ondernemer in verschillende sectoren en fasen van ondernemerschap.

Zakelijke dienstverlening Research & Development Industriële markt

Restauratieve voorzieningen & Algemene bedrijfsondersteuning

18

7 Elke Frye, Frye Concepts, John Krijger, RTE Adviesgroep en Harrie Dona, Dona Consult, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

1.3 De omgevingsfactoren gebruiker, ofwel de doelgroep, en dit te vertalen naar functies, locatiefactoren en sfeer ofwel naar een onderbouwde visie voor de locatie. Deze visie wordt vervolgens vertaald naar een ontwerp en de uitvoering daarvan. Ontmoeting speelt in deze een belangrijke rol, het gaat hierbij niet zozeer om het kunstmatig bij elkaar brengen van mensen, maar veel meer om toevallige ontmoetingen vanuit diverse invalshoeken en ontmoetingen omdat men iets voor elkaar kan betekenen. Een kenmerk van de creatieve industrie is immers samenwerken en het vergaren van inspiratie uit de omgeving.

Wijk str A Dliuesnte c

D st

Di en D st

Di en

De omgeving speelt in de creatieve industrie een belangrijke rol, omdat de creatieve sector progressief bezig is met zijn omgeving. We zien dan ook een tendens dat creatieven zich vestigen in een dynamische, organische omgeving met tal van mogelijkheden voor hun manier van leven en dus ook hun manier van werken. In fysieke zin vraagt dit om een conceptuele invulling van een locatie, waarin in de voorfase wordt geïnvesteerd door het in kaart brengen van de behoefte van de

eve Industr eati ie r C

Wijk

Bed & Breakfast Wonen Sporten Kinderopvang Uitgaan

Gebouw

cDliu e s n t estr B

tr C sntes e u i cDl

Gebouw

cluster 2

cluster 4

cluster 1

Op een fysieke locatie kan niet in alle facetten in de behoefte worden voorzien, simpelweg omdat men te maken heeft met een aantal vaste gegevens, bijvoorbeeld gebouwen en ligging. Om te voorzien in de volledige behoefte van de creatieve ondernemers is een fysieke en virtuele infrastructuur rondom de locatie van belang, want hierin schuilt de verbinding van de locatie met de buitenwereld en de openheid voor initiatieven die daaruit voortkomen. Door het creëren van content en infrastructuur, kan de economische waardeketen van een creatieve sector worden gefaciliteerd en gewaarborgd en dat draagt bij aan de economische potentie van een locatie met haar creatieve entrepreneurs.

Di en

cluster 3

D st

Openheid Ontmoeting Ondernemingsgeest Ontspanning 24 uur activiteit

Stad

Culturele manifestatie Gastvrijheid Exposure ruimte

D st

Di en Stad cluster 1

cluster 2

cluster 3

cluster 4

Dienst A

Dienst B

Dienst C

Dienst D

Kunst & Cultuur Overheid

Fondsen & Subsidieverstrekkers

Muziek, Media, Entertainment Consumentenmarkt

Infrastructurele ondersteuning

Creatieve zakelijke dienstverlening/ Toegepaste kunst Zakelijke markt

Zakelijke dienstverlening Research & Development Industriële markt

Kennisondersteuning

Figuur 6: Gewenste omgevingssfeer van de creatieve industrie 8

19

Restauratieve voorzieningen & Algemene bedrijfsondersteuning

8 Elke Frye, Frye Concepts, John Krijger, RTE Adviesgroep en Harrie Dona, Dona Consult, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

In figuur 6 is de omgeving van de creatieve industrie geschetst, aan de hand van figuur 2 ‘Omgevingsfactoren in de creatieve en culturele industrie uit hoofdstuk 0.3’. In figuur 2 wordt weergegeven dat samenwerking in de tripple helix (tussen overheid, ondernemers en onderwijs) van groot belang is om een podium te bouwen voor de creatieve industrie, waarop zij volledig tot hun recht komen. Daarom is in figuur 6 de omgeving verbonden met de 4 clusters en de 4 diensten uit figuur 5. De creatieve sector heeft behoefte aan een aantal specifieke omgevingsfactoren, welke naar een fysieke omgeving vertaald kunnen worden, maar ook naar een virtuele omgeving. Deze virtuele vertaling kan als input dienen voor een handzame tool die de creatieve sector met haar economische waardeketen faciliteert en ondernemen op een grotere schaal mogelijk maakt. Middels een vergelijking op Europees niveau, komen we tot de volgende omgevingsfactoren die in de creatieve industrie een belangrijke rol spelen: -organische en dynamische omgeving; -flexibiliteit en eigen input/betekenis; -playground, samenwerkingsbereidheid; -zichtbaarheid, collectief en individueel; -een omgeving die past bij een specifieke onderneming en haar activiteiten; -het vinden van gelijkgezinden: ontmoeting; -kennisdeling en –vergaring; -infrastructuur en netwerken die betrekking hebben op de sector; -samenkomen van vraag en aanbod; -verbinding met bedrijven uit de economische waardeketen; -facilitaire diensten en services ter ondersteuning. -huisvesting in diverse vormen: werken, wonen, tijdelijk, nomadenwerkplekken, artists in recidence e.d.

In figuur 7 zien we in de kern de creatieve omgeving, waarin gelijkgezinden uit de creatieve sector zich clusteren, met hun innovatieve ideeën voor producten en diensten die zij willen ontwikkelen en vermarkten. Hier vindt dan ook de creatie plaats, het product of de dienst bevindt zich in de initiatieffase. Om de creatieve kern scharen zich de services die het proces van de waardeketen bewaken en ervoor zorgen dat van een idee een product of dienst gemaakt kan worden. Daarvoor moet een idee worden (uit) ontwikkeld tot een product of dienst Alleen een broedplaats voor het dat te verwezenlijken is, het idee begenereren van nieuwe ideeën is onvoldoende, ideeën zijn er immers vindt zich op dat moment in de haalbaarheidsfase van de waardeketen. om bij een goede slagingskans tot uitvoering te brengen en in de markt Na het uitontwikkelen van het idee tot een haalbaar product of dienst te zetten. Pas dan kan een omgeving ook meerwaarde genereren en start de productiefase en wordt het product of de dienst geproduceerd, iets opleveren in fysieke of esthetihet product of de dienst bevindt zich sche zin. dan in de realisatiefase. Vervolgens wordt het product of de Uiteraard blijft de fysieke plek van dienst gedistribueerd en vaak vinden waaruit men werkt van belang bij daardoor in deze fase nog kleine een deelname in een virtuele omaanpassingen plaats, waardoor de geving, omdat iedere ondernemer, hoe flexibel deze ook mag zijn, een kwaliteit verbeterd wordt. thuisbasis nodig heeft om op terug Hierna start de beheerfase. In deze te vallen en van waaruit de activitei- fase is het product of de dienst in de markt gezet en wordt de kwaliteit ten in zijn onderneming ontplooid bewaakt. Door feedback vanuit de kunnen worden. Een omgeving markt kan het product in kwaliteit waarvoor hij zich verantwoordelijk verbeteren of ontstaat een nieuw voelt omdat hij bijdraagt aan de idee, waardoor de stappen in de identiteit van de plek. waardeketen opnieuw worden doorEen virtuele omgeving biedt andere lopen. uitkomsten voor creatief ondernemerschap, namelijk het vinden van relevante, betrouwbare en op maat De buitenste cirkel heeft betreksamengestelde informatie, vraag en king op facilitaire diensten die een adviserende rol spelen in het geheel. aanbod en stapsgewijs vinden van Deze facilitaire diensten richten zich de juiste partijen in de waardeketen om te komen van creatie tot de veelal op ondernemersvaardigheden en het maken van strategische markt. beslissingen als ondernemer of met betrekking tot een kansrijk idee van een ondernemer. De omgevingsbehoefte van de creatieve sector is in figuur 7 weergegeven in relatie tot een virtuele omgeving, die verschillende elementen in de creatieve sector samenbrengt en welke de behoefte aan informatie en kennisdeling toegankelijk maakt. Voor het slagen van een omgeving, zoals bedoeld in figuur 7 is de conceptuele onderbouwing van belang, samen met het creëren van content en het bouwen van een infrastructuur tussen alle elementen uit en om de creatieve omgeving.

20

Omgeving • Programma’s van overheden en instellingen in ondernemersvaardigheden en huisvesting • Commerciële voorzieningen ondersteunend aan creatief ondernemerschap/bedrijfsvoering

Facilitaire diensten

Services

Hoogwaardige kennis, licentie, IP, contract/legal, agent, producent/marketeer. Prototyping, legal-prototyping, interne organisatie, productie, marketing. Consumenten feedback.

Creative environment

Waardeketen Creatie

R&D

Reproductie

Distributie

Markt

Initiatief fase

Haalbaarheid fase

Uitvoer fase

Verbeterde kwaliteit

Beheerfase

Design & Technologie Samenwerkingsbeleid

Figuur 7: Creatieve industrie in relatie tot omgevingsfactoren 9

9 Elke Frye, Frye Concepts, Eindhoven, december 2010

21

2 Bevordering van de creatieve industrie. 2.1 Verhoudingen Overheden en instellingen kampen, op Europese schaal, met het probleem een manier te vinden om de creatieve industrie een impuls te geven die bijdraagt aan de groei en de professionalisering van de sector. De verschillen in ondernemersmentaliteit en de daarmee gepaard gaande veranderde behoefte tussen de reguliere sector en de creatieve sector zijn veelal de oorzaak van het probleem. Daarom komen businessto-business relaties in de creatieve sector maar moeilijk tot stand. In dat kader zijn door overheden en (onderwijs)instellingen diverse programma’s gestart ter bevordering van de creatieve industrie met haar economische en maatschappelijke potentie.

Deze programma’s zijn niet altijd transparant en het is als creatieve ondernemer moeilijk om aan thematische informatie te komen over programma’s die bij hem passen. Verder is er veel overlap in de tot op heden aangeboden programma’s door overheden en instellingen, deze kunnen veel beter op elkaar worden afgestemd. In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de schakels in de creatieve sector, die leiden tot meer marktpotentie van de creatieve sector, waarin de invulling van de economische waardeketen en het ontwikkelen van ondernemersvaardigheden een belangrijke rol spelen. De industriële waardeketen uit hoofdstuk 0.1 is de leidraad van dit hoofdstuk.

Om tot een stabiel, kansrijk en innovatief ondernemersklimaat te komen is samenwerking in de triple helix, tussen ondernemers, onderwijs en overheid een belangrijke factor. Binnen deze driehoek is er bij ondernemers nog een te weinig solide verbinding tussen de creatieve sector en de reguliere sector. Terwijl hier juist kansen liggen voor innovatie, door het verbinden van creativiteit met kennis/talent, industrie en technologie. In figuur 8 zijn de verhoudingen in de triple helix weergegeven in relatie tot de markt en wordt de creatieve sector verbonden met de reguliere sector. Het schema geeft weer dat er potentie zit in services en facilitaire diensten om de vertaalslag te maken in het proces van de economische waardeketen van creatieve producten en diensten. De services richten zich in deze voornamelijk op de schakering van een solide ketting tussen schakels in de waardeketen en facilitaire diensten op bedrijfsvoering.

Huisvesting/clustering Product developers & processen

Kennisinstituten

Kennis & ervaring

Creatieve Industrie

Oefening & ervaring Portfolio workers/coworking

Kunst & Cultuur

Media & Entertainment

*C1

Prototyping

Agents

Standards & norms

Lawyers, IP

Marketeers Industrie

Commercie Toegepaste kunst

Research & Development

*C2

Brokers

Businessangels, funders

Boekhouders, accountants, administratie

Developers

Projectteams of individueel Kennis & vooruitgang, werk, stadsmarketing

Kleinschalig, veelal kleine bedrijven

Stimulatie & entrepeneurschap Formula manager, blower, incubator

Producten onder licensie voor de markt creëren

*C2

Inhouse producten op de markt brengen en daaromheen een organisatie bouwen

Beleid, vooruitgang & werk

Intelligente authentieke producten & services

Pro-sume *C1

(Semi) overheid

Figuur 8: Verhoudingen in de triple helix 10 10 Elke Frye, Frye Concepts, Eindhoven, september 2010

22

Markt

Ook voor de overheid is er een rol weggelegd om netwerken over elkaar te leggen en daarmee een brug te slaan tussen de creatieve en de reguliere sector. Tevens kan de overheid met haar beleid invloed uitoefenen op de totstandkoming van samenwerking tussen reguliere en creatieve sector, het stimuleren van innovatie en de groei van de creatieve sector, door in te spelen op deze ‘eigen’ manier van werken en leven (zie hoofdstuk 1.1 Kenmerken Creatieve Industrie). De verbinding die loopt tussen consumenten en creatieve sector heeft betrekking op de steeds grotere invloed van de consument op de ontwikkeling van producten en diensten, waar de creatieve sector met gemak op inspeelt. De creatieve industrie kan de consument op maat gemaakte producten aanbieden of producten Kennisinstellingen kunnen tevens waarmee de gebruiker zich kan een verbinding leggen naar de identificeren. Dat wordt bedoeld reguliere sector en de markt, door het netwerk dat zij aan zich hebben met de verbinding tussen creatieve weten te verbinden en daar staat de industrie en consument. pijl tussen kennisinstellingen en de reguliere sector of de markt voor. Tevens geeft deze pijl aan dat kennisinstellingen de processen in en met de reguliere sector kennen en uit deze samenwerking kunnen nieuwe productontwikkelingen voortkomen. De pijlen tussen de creatieve sector en overheid geven aan wat de economische en maatschappelijke meerwaarde van de creatieve industrie is voor de overheid en tevens wat de rol van de overheid is om deze meerwaarde te doen groeien en vast te houden. In figuur 8 zijn de vier creatieve clusters weergegeven. Kunst en cultuur (cluster 1) zijn hierin meegenomen omdat er cultureel ondernemerschap ontstaat wanneer kunst en cultuur samenwerken met de drie creatieve clusters waarin ondernemerschap huist en waarin vanuit een meer commerciële gedachte wordt gewerkt. De pijlen en de eerste cirkel vanuit de kern geven de werkwijze van de creatieve sector weer en de cirkels daaromheen hun fysieke omgeving. De pijlen tussen de creatieve sector en kennisinstellingen geven aan dat de samenwerking tussen deze partijen veelal berust op het vergaren van nieuwe kennis, leren in de praktijk en het uitwisselen van ervaringen en kennis.

23

De twee gestippelde pijlen geven aan dat de creatieve ondernemer met een uniek idee eerst een keuze moet maken, onder welke voorwaarden hij zijn product of dienst in de markt wil zetten en daarmee gaat een ondernemingsplan gepaard. Vervolgens worden stappen gezet in de economische waardeketen van een product of dienst om de markt te kunnen bereiken, hierin spelen verschillende facilitaire diensten en services een belangrijke rol bij de slagingskans van een te ontwikkelen product of dienst. Dit wordt weergegeven in de lijn tussen creatieve en reguliere sector. Door consumentenfeedback kan uiteindelijk een product of dienst worden verbeterd of kan er een nieuw idee ontwikkeld worden.

2.2 De economische waardeketen in de creatieve industrie De economische waardeketen geeft het productieproces van een goed of dienst weer zoals dat binnen een sector verloopt. In iedere fase ontvangt het product of dienst een extra meerwaarde en komt het steeds dichter bij zijn afzetmarkt. Elke schakel is van essentieel belang om van een idee een product of dienst te maken dat de markt bereikt. In de creatieve waardeketen zien we de verbinding tussen creatieve industrie, ondersteunende creatieve industrie en de maakindustrie. In tegenstelling tot de industriële waardeketen, bestaat de waardeketen van de creatieve industrie uit bedrijfstakken die allemaal onvoorwaardelijk afhankelijk zijn van creatieve grondstof. Elke schakel draagt in meer of mindere mate bij aan de productie van een symbolische meerwaarde.

Waardeketens

AV Industrie

Modeindustrie

De bedenkers, initiatiefnemers en ontwikkelaars staan in de creatieve waardeketen voorop, omdat hier de creatie van een idee plaats vindt. Vervolgens word met dit idee een proces doorlopen, van initiatieffase tot beheerfase. De te nemen stappen in dit proces vormen de economische waardeketen in de creatieve industrie en met elke stap wordt naar een tastbaar product of een tastbare dienst gewerkt dat in zijn markt kan worden afgezet. Wanneer verschillende creatieve sectoren met elkaar samenwerken om een nieuw idee te vormen ontstaat er kruisbestuiving en dat kan uiteindelijk tot innovatie leiden. Binnen de creatieve industrie mani- Innovatie ontstaat als er over de festeert zich ook de stroming welke gehele creatieve waardeketen invulmeer cultureel/georiënteerd is. Deze ling wordt gegeven aan een idee, culturele waardeketen kenmerkt zich dat inhoudelijk wordt onderbouwd en technisch wordt doorontwikkeld, door opdracht verstrekking vanuit vanuit diverse invalshoeken. particulieren, ondernemingen en overheid. Het betreft veelal uitingen van creativiteit in beeldende kunst en podiumkunst. De creatieve waarde doorloopt alle bedrijfstakken en kan door elk van de spelers worden aangetast. Sommige ideeën grijpen in hun proces meer naar de esthetische input dan andere. De creatieve industrie speelt in op de marktwerking, maatschappelijke veranderingen en –problemen, maar ook op behoeften van de consument en van de samenleving. Hieruit ontstaan ideeën voor nieuwe producten en diensten, waarbij de nadruk ligt op kennis, beleving en toepasbaarheid. In figuur 9 is de creatieve sector verbonden met de economische waardeketen.

Muziekindustrie

Beeldende kunstindustrie

Mediaindustrie

architectuurs- Vomgevingsindustrie industrie

Podiumindustrie

Research & Development technologie

Creatie

Research & Development

inn

ov

ati

e

to market

Reproductie

Distributie

Markt

Archivering kruisbestuiving

Figuur 9: De creatieve waardeketen 11 11 Elke Frye, Frye Concepts, John Krijger, RTE Adviesgroep en Harrie Dona, Dona Consult, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

24

2.3 Services Het proces dat volgt op creatie is namelijk een stappenplan dat veelal in kaders is vastgelegd. Voor de reguliere sector is dit proces vanzelfsprekend en van absoluut belang om een idee te verwezenlijken. Het is voor reguliere bedrijven vaak onduidelijk wat de creatieve sector voor hen kan betekenen en business-to-business relaties komen tussen de creatieve sector en de reguliere sector dan ook maar moeilijk tot stand. De kloof tussen de reguliere sector en creatieve sector wordt vooral veroorzaakt door onbegrip voor elkaars manier van werken. De reguliere bedrijvigheid werkt veel meer in structuren en hiërarchieën, terwijl de creatieve bedrijvigheid een veel vrijere, flexibele manier van werken kent. In de creatieve industrie Om met een idee stappen te kunnen wordt vaak gewerkt met wisselende zetten in de waardeketen is het van projectteams van verschillende (kleine) ondernemingen die hun belang dat men de juiste schakels kennis en kwaliteit bundelen bij de vindt en daar kan een doorzichtige uitvoering van een opdracht. Deze en hoogwaardige infrastructuur, kleinschaligheid en flexibiliteit in de met een betrouwbaar netwerk aan creatieve sector, maakt het de regubijdragen. liere sector moeilijk om een creatief Elke creatieve sector kent een eigen bedrijf op zijn stabiliteit, kwantiteit waardeketen, met eigen schakels in en kwaliteit te beoordelen. Hieraan zijn proces (deze zijn in bijlage 3 van liggen de verschillen in bedrijfsvoering ten grondslag. dit document uitgewerkt en nader toegelicht). Helaas vormen deze Voor het slagen van een idee en schakels in de creatieve industrie niet altijd een solide ketting. De weg het doorlopen van de stappen in naar de markt, naar de klant, is niet de waardeketen, is het echter van altijd helder voor een creatief onder- essentieel belang dat er duurzame nemer, die maar moeilijk in proces- business-to-business relaties ontsen en kaders kan denken. De crea- staan tussen de creatieve en de tieve industrie kent een geheel eigen reguliere sector. Daarvoor zijn schaproces om tot een idee te komen en kelaars nodig die zowel kennis hebben van de creatieve als de reguliere samenwerken, stappen zetten met sector en beide processen. We gelijkgezinden, is dan ook niet het probleem. Alleen wat vervolgens toe vinden deze schakelaars in verschillende services, als kennismakelaars doen met een idee en welk proces en agentschappen bijvoorbeeld. te doorlopen is voor de creatieve sector niet duidelijk en moeilijk. Dat wil zeggen dat er over de gehele waardeketen, door verschillende creatieve sectoren, kennis wordt uitgewisseld en doelgericht wordt samengewerkt om van een idee een product of dienst te ontwikkelen en te produceren, dat vernieuwend is, toegepast is en een meerwaarde genereert vanuit de markt. In het innovatieproces is het van belang om over de eigen grenzen binnen een sector heen te durven kijken en out-of-the-box te durven denken, daarnaast is vertrouwen in elkaars kennis, kwaliteit en integriteit van uiterst belang. Innovaties komen maar moeilijk tot stand zonder vertrouwen in elkaar en daarin kan een vertrouwde omgeving, met betrouwbare informatie aan bijdragen.

25

Het gat tussen de creatie en de ontwikkeling van ideeën vanuit de creatieve industrie en de markt kan vooral gedicht worden door het vinden van de juiste services. Services, die in het proces van de waardeketen, de creatieve industrie kunnen verbinden met reguliere partijen. Vraag en aanbod moeten in dit proces op een heldere manier bij elkaar worden gebracht, door partijen die zowel kennis van de creatieve als de reguliere sector hebben en de meerwaarde voor elkaar aantoonbaar kunnen maken. In Europese landen is de economische waardeketen in het proces van een creatief of innovatief idee naar een tastbaar product of dienst, dat in de markt kan worden afgezet, gelijk. De te nemen stappen in de waardeketen en de verbindende elementen in de schakels zijn in Europa, op enige nuance verschillen, eveneens gelijk aan elkaar. In Figuur 10 zijn de stappen met de daaraan verbonden services, die als schakelaars in de waardeketen dienen, schematisch weergegeven. De organisaties die onder een bepaalde service vallen, zijn in Europa echter verschillend en kunnen op regionaal en/of landelijke schaal worden ingevuld en verbonden aan de stappen in onderstaand schema. De services behoren tot de ondersteunende creatieve industrie.

markt

(consumer/b2b)

marketing producent/ marketeer productie agent interne organisatie contract/legaal funding prototyping IP/legal-prototyping IP rechtsvorm licentie prototyping Onder licentie ondernemen

ondernemend

Onderneming om een product

autonoom cultureel onder licentie ondernemen

ondernemen om een idee Figuur 10: Boomstructuur 12

idee/plan 12 Elke Frye, Frye Concepts en John Krijger, RTE Adviesgroep, Eindhoven/Tilburg, september / oktober 2010

26

2.4 Facilitaire diensten De uitvoering van het idee krijgt in eerste instantie vorm, door te kiezen voor het uitbrengen van een product of dienst onder licentie of door een eigen onderneming te bouwen om het product of de dienst heen. Bij beide keuzen wordt het idee vervolgens vertaald naar een onderbouwd businessplan.

Creatieve entrepreneurs zijn on dernemend in het bedenken van nieuwe producten en diensten, in bedrijfsvoering is de creatieve sector in algemene zin echter een minder goede ondernemer. Creatieve ondernemers worstelen vaak met strategische keuzen rondom hun ideeën en met strategische keuzen rondom hun bedrijfsvoering. De keuVanuit deze strategische en onderzen die gemaakt moeten worden zijn bouwde keuze, kan het pad voor de onder meer afhankelijk van de fase creatieve ondernemer met zijn idee waarin de onderneming zich bevindt worden uitgestippeld en geconcre- (zie figuur 4 ondernemersfasen, tiseerd tot aan zijn afzetmarkt. In hoofdstuk 1.2) en waar deze naartoe dit pad worden per stap de juiste wil groeien. servicepartijen gekoppeld aan het proces van het idee en daarin komt De facilitaire diensten zijn voor een ook de verbinding naar de reguliere groot deel gelijk in de verschillende sector tot stand. fasen van een onderneming, alleen zijn de vragen verschillend per onElke creatieve sector kent zijn eigen dernemersfase en creatieve sector. services, zo kent bijvoorbeeld Een creatief ondernemer kan in zowel zijn prestart- als zijn doorstartde modebranche andere service fase bijvoorbeeld vragen hebben organisaties dan bijvoorbeeld de over de vorm van zijn onderneming. meubelbranche of de muziekbranche, in bijlage 3 zijn de verschillende Voor het antwoord kan hij in beide services per creatieve sector zicht- gevallen terecht bij facilitaire dienbaar gemaakt in een schema van sten als een accountant of de Kamer hun waardeketen. van Koophandel. De services die een creatief ondernemer in zijn proces van dienst kunnen zijn, zijn voornamelijk afhankelijk van datgene de ondernemer in de markt wil zetten en de keuze die de ondernemer met betrekking tot zijn idee maakt. Er kan aan de hand van de zakelijke keuzen die een ondernemer in relatie tot zijn idee maakt een consortium rondom een idee ontstaan dat de fasen in de waardeketen bewaakt. De services en de onder andere daarbij horende technische ontwikkelingen zijn voor creatieve producten en diensten heel specifiek, door de emotionele of wel de esthetische waarde van deze producten en diensten, die veelal te maken hebben met intellectual property (IP). De zakelijke keuzen die een ondernemer in relatie tot zijn idee maakt, hebben betrekking op strategie en bedrijfsvoering en daarvoor zijn ondernemersvaardigheden nodig. Bij deze keuzen is in de creatieve sector de ondersteuning van facilitaire diensten van uiterst belang, als bijvoorbeeld juristen, accountants en belastingadviseurs.

Voor de creatieve industrie is het veelal van belang om betrouwbare facilitaire diensten te vinden die bij hun creatieve sector passen en die kennis hebben van creatief ondernemerschap. Hierin kunnen vraag en aanbod nog veel dichter bij elkaar worden gebracht. We onderscheiden drie verschillende vormen van facilitaire diensten die in de creatieve sector van belang zijn (zie ook hoofdstuk 1.2): 1. Programma’s en projecten van de overheid of daaraan gelieerde instellingen. 2. Commerciële facilitaire diensten. 3. Huisvesting (zowel tijdelijk als permanent).

27

Er zijn verschillende programma’s ingericht door bijvoorbeeld overheden, brancheorganisaties en instellingen zoals het onderwijs, om creatief ondernemerschap te ondersteunen en te stimuleren (zie bijlage 4; voorbeelden van programma’s ter ondersteuning van creatief ondernemerschap). Voornamelijk zijn dit tools die zijn ontwikkeld om creatieve ondernemers handvaten aan te reiken in hun bedrijfsvoering. Te denken valt hierbij aan mapping, workshops, cursussen, informatieverstrekking (inlichting), netwerkactiviteiten, innovatieprogramma’s, co-creatie activiteiten en persoonlijke begeleiding aan ondernemers in het maken van keuzes en het leggen van verbindingen naar reguliere bedrijven. Deze programma’s hebben veelal betrekking op prestarters en starters in de creatieve sector, omdat naarmate een ondernemer groeit, deze steeds professioneler en zelfstandiger wordt en daardoor minder behoefte heeft aan begeleiding. De behoefte aan verbinding met de reguliere sector blijft echter (meestal in afnemende mate) bij de creatieve ondernemer aanwezig en dat heeft voornamelijk te maken met de kleinschaligheid van de creatieve sector, de wisselende samenstellingen waarin gewerkt wordt en de kloof tussen vraag en aanbod in de economische waardeketen van creatieve producten en diensten. In de doorstartfase is er voornamelijk vraag naar investeerders en/of zakelijk adviseurs die een onderneming en/of een idee naar een hoger niveau kunnen tillen, door zich te committeren. Hierin kunnen zowel de commerciële als de niet commerciële facilitaire diensten een adviserende en verbindende rol spelen. Stabiliteit en duurzaam ondernemen speelt een belangrijke rol in de doorstartfase van een onderneming.

2.5 Het programma vanuit ECCE partnerstad Eindhoven Het vinden van de diverse en erg uiteenlopende programma’s in verschillende instellingen, die thematische en op maat gemaakte informatie moeten bieden, wordt door creatieve ondernemers vaak als ondoorzichtig en complex ervaren. De programma’s schuilen namelijk vaak in grote, ondoorzichtige en complexe organisaties, er is geen helder overzicht van het aanbod en de meerwaarde, programma’s zijn versnipperd en er bestaat veel overlap bij aanbieders. Er ontbreekt een paraplu die het totale aanbod aan niet-commerciële facilitaire diensten met hun programma’s helder in kaart brengt, in relatie tot de vragende kant. Er is voor de creatieve industrie bijvoorbeeld niet één overkoepelende brancheorganisatie tot welke creatieve ondernemers zich kunnen wenden om hun vragen te deponeren en advies in te winnen. De grote hoeveelheid en ondoorzichtigheid aan instanties die de creatieve sector moeten helpen bij het zetten van stappen in hun bedrijfsvoering zorgt daarmee voor “een pad met veel beren op de weg” en doet erg chaotisch aan. Transparantie in welke instanties een helder pad kunnen vrijmaken is gewenst. De programmaonderdelen die zich richten op persoonlijke begeleiding hebben vaak maar een klein bereik, omdat er maar een selectief aantal ondernemers voor in aanmerking komen, er onvoldoende capaciteit is om de begeleiding te versterken en daarmee ook het bereik te vergroten en er met weinig capaciteit maar moeilijk multidisciplinair gewerkt kan worden.

De commerciële facilitaire diensten hebben betrekking op de bedrijfsvoering van, en zakelijk advies aan creatieve ondernemers. In de reguliere sector zien we hierbij veelal eenzelfde behoefte. Het verschil met commerciële facilitaire diensten is de kennis van de markt die ze bedienen. In algemene zin gaat het om administratieve ondersteuning, boekhouders, accountants, juristen, marketeers, zakelijk adviseurs en investeerders.

In het kader van het Europese Interregregionale project ECCE zijn door de partner Eindhoven, een aantal tools ontwikkeld die bijdragen aan de verbinding tussen de creatieve sector en de reguliere sector in zowel de eigen regio als in de partnerregio’s.

2.5.1 Gids Creatief en Innovatief Ondernemen

Huisvesting geeft een plek aan creatieve entrepreneurs waar zij hun activiteiten kunnen ontplooien en uitvoeren. De huisvesting is specifiek op de behoefte van creatief ondernemerschap ingericht en voldoet aan de kenmerken van een creatieve De gemeente Eindhoven heeft in omgeving, zoals omschreven in 2008 een start gemaakt met het hoofdstuk 1.3. ontwikkelen van een tool die de mogelijkheid biedt om ondernemers Een vaste plek, met de juiste sfeer doelgericht van dienst te kunnen is immers van belang om te kunnen zijn met thematische informatie werken, te ondernemen en anderen over organisaties die de creatieve te ontmoeten, waardoor de ondersector ondersteunen. De informanemer zijn netwerk uit kan breiden tie is schematisch en overzichtelijk en in verschillende samenstellingen weergegeven in een handzame gids, projecten tot uitvoering kan brengen. genaamd: ‘Creatief en Innovatief Ondernemen’. Facilitaire diensten kunnen onder In 2010 is de gids ‘Creatief en Inandere door netwerken over elnovatief Ondernemen’ aan de hand kaar te leggen en processen helder van dit onderzoek herzien. De gids uiteen te zetten, uitkomst bieden bij omvat nog steeds thematische het vinden van de juiste services in informatie met betrekking tot orgade economische waardeketen van nisaties die de creatieve industrie een product of dienst. dienen, alleen is deze informatie gestructureerd en gesorteerd aan de hand van de te nemen stappen in de economische waardeketen van de creatieve sector. De boomstructuur, zoals in figuur 10 van hoofdstuk 2.3 toegelicht, vormt het uitgangspunt voor de inhoud en de structuur van de gids.

28

2.5.2 Creative Guide Eindhoven Region Door uit te gaan van de boomstructuur en daarmee de te nemen stappen in de economische waardeketen, kan de gids op lokaal, regionaal of zelfs landelijk niveau worden gevuld met organisaties die horen bij de te nemen stappen in de creatieve waardeketen. Dit maakt de gids tot een handzaam middel om inzicht te krijgen in de economische waardeketen van creatieve producten en diensten. Bij elke stap van de waardeketen kan met de gids vergeleken worden welke organisaties en programma’s in de regio eraan gekoppeld zijn, met welke stappen een idee de markt kan bereiken en welke organisaties in de stappen van de waardeketen van belang zijn. Op die manier kunnen programma’s naast elkaar worden gelegd en vergeleken op regionale, landelijke en Europese schaal en kan een betere afstemming in diverse initiatieven plaatsvinden.

Omdat Eindhoven een gemêleerd creatief ondernemend publiek heeft, dat door o.a. opleidingen als The Design Academy en Industrial Design veelal van internationale afkomst is, is de gids in zowel het Nederlands als het Engels uitgebracht en omvat de gids een hoofdstuk internationaal ondernemen. Het hoofdstuk internationaal ondernemen komt tevens voort uit de flexibiliteit van de creatieve industrie en het niet locatiegebonden werken van deze sector. De netwerken tussen creatieven in Eindhoven onderling zijn groot en reiken vaak ver buiten onze regionale en landelijke grenzen, waardoor internationaal ondernemen een vrij logisch gevolg is van creatief ondernemerschap.

De ‘Creative Guide Eindhoven Region’ is een online mapping tool die door Eindhoven als partner van het ECCE project ontwikkeld is. Het ECCE project kenmerkt zich door het verbinden van netwerken in en met de creatieve industrie en dat is de functie van de ‘Creative Guide’ voor de regio Eindhoven. Er is in deze online tool echter nog geen concrete stap gezet om het creatieve netwerk ook met een netwerk aan reguliere bedrijven te verbinden. Op de website wordt de ‘creative guide’ als volgt omschreven:

Creative Guide Eindhoven Region “Grote en kleine innovaties worden in de regio Eindhoven ontwikkeld en gerealiseerd. Steeds vaker wordt daarbij een beroep gedaan op het De gids geeft de creatieve onderne- inspirerend vermogen van de creamers een helder beeld van het pad tieve sector, omdat die leidt tot een dat zij in hun waardeketen zullen toegevoegde waarde. De Creative bewandelen om de markt te kunGuide is ontwikkeld om de volledige nen bedienen en welke services hen breedte van het creatieve potentieel daarbij verder kunnen helpen. Daar- in de regio zichtbaar en bereikbaar Door de boomstructuur als uitnaast geeft de gids inzicht in brante maken. gangspunt te nemen, wordt de cheorganisaties die de verbinding inhoudelijke informatie transparant Creative Guide Eindhoven Region is en doelgericht aangeboden aan de moeten leggen naar de reguliere een database met contactgegevens doelgroep: de creatieve ondernemer. sector uit de regio. Verder is de gids en beeldmateriaal van meer dan voor de gemeente Eindhoven een 1000 creatieve en culturele ondernemers, bedrijven, organisaties en Met de gids kan een stap gezet wor- hulpmiddel om creatieve onderneden in de begeleiding van creatieve mers te stimuleren en te ondersteu- instellingen uit de regio. De database nen in hun groeiproces is zowel interessant voor bedrijven, ondernemers en in de verbinding die bijvoorbeeld op zoek zijn naar tussen de creatieve en de reguliere In bijlage 5 is de gids creatief en innovatief ondernemen toegevoegd een geschikte ontwerper, schrijver sector, waardoor de creatieve onof fotograaf, als voor creatieven zelf. dernemer doelgericht wordt gefacili- aan dit document. Het stimuleert samenwerking en teerd in zijn informatiebehoefte. kruisbestuiving tussen creatieven Niet alleen op regionale schaal biedt onderling.” 13 de herziene gids uitkomsten. Want wordt de gids door verschillende internationale regio’s gehanteerd, dan maakt de gids het voor creatieve ondernemers eenvoudiger om zaken in een andere regio te doen en kan op een handzame manier een aanspreekpunt in een andere regio worden gevonden. De gids kan door verschillende instellingen en programma’s worden gebruikt bij het verschaffen van op maat gemaakte informatie voor creatieve ondernemers.

13 Creative Guide Eindhoven Region, geraadpleegd op www.creativeguide.nl (20-01-2011).

29

2.5.3 ECCE Transfer Agents De creatieve en culturele bedrijvigheid, die als content dient voor de online tool, is gecategoriseerd in creatieve beroepen met daaraan gekoppelde ondersteunende instellingen en organisaties, waaronder wordt verstaan podia, werkplaatsen en kennisinstellingen.

In de ECCE partnersteden, Eindhoven (NL), Nantes (F), Aachen (D), Stuttgart (D), Birmingham (UK), London (UK), Cardiff (UK) en Dublin (I), zijn ‘Transfer Agents’ werkzaam, die onder meer de verbinding leggen tussen de creatieve sector en de commerciële facilitaire diensten, services en de reguliere sector. Zij Bij overige instellingen vinden we werken veelal op persoonlijke basis voornamelijk ondersteunende samen met creatieve ondernemers. creatieve industrie, alleen is deze Daarom is voor hun de herziene gids informatie incompleet en onge‘Creatief en Innovatief Ondernemen’ structureerd. De overige instellingen een handzame tool om de verbinbestaan veel minder uit services die ding met de reguliere sector tastook daadwerkelijk onderdeel van de baar te maken in de economische waardeketen zijn. waardeketen. De ‘Creative Guide’ is min of meer een Gouden Gids aan creatieve en culturele organisaties uit de regio Eindhoven, bedoeld voor creatieven onderling en bedrijven of particulieren die naar een bepaalde creatieve of culturele organisatie op zoek zijn. Vraag en aanbod in de creatieve industrie en het invullen van de economische waardeketen zijn geen onderdeel van de ‘Creative Guide’ en in die zin wordt het reguliere bedrijfsleven dan ook niet verbonden met de creatieve industrie.

Er is echter maar één Transfer Agent per ECCE partnerland actief en dat maakt het bereik in relatie tot de schaal waarin de Transfer Agent werkt beperkt. Eén Transfer Agent is niet in staat om in de totale vraag van de creatieve sector te voorzien, vooral omdat het werk van de Transfer Agent veelal gebaseerd is op persoonlijk contact. Er is dus maar een selecte groep creatieve ondernemers die door de Transfer Agent kan worden begeleid en voorzien van toegepaste informatie.

Definitie van een reguliere Transfer Agent is als volgt: “An agent employed by a corporation or mutual fund to maintain shareholder records, including purchases, sales, and account balances.” 14 In de reguliere sector is een Transfer Agent in dienst van een organisatie en behartigt hij de belangen van de organisatie en zijn aandeelhouders. Zijn speelveld is helder en gekaderd en heeft betrekking op de gang van zaken in de organisatie waar hij voor werkt en de sector waarin de organisatie werkzaam is. De definitie van de ECCE Transfer Agent is:

“Utilising the ECCE Transfer Agents as creative and cultural brokers for the development of relationships, ideas generation and collaborative partnership development between the higher education sector, traditional businesses and support agencies. The task is to accompany creative entrepreneurs (or “CCIs”) by linking them with professionals from other industry sectors, with investors, with public authorities, with Er is ook een fysieke uitgave van de In de reguliere sector zijn ook knowledge providers and with other ‘Creative Guide Eindhoven Region’ Transfer Agents actief. Hieronder zijn artists and creatives with a view to de reguliere definitie en de ECCE in de vorm van een boekje met developing new market opportuniadressen gestructureerd in creatieve definitie van een Transfer Agent ties for their works, their products uiteengezet. beroepen, ook deze komt overeen and their services.” 15 met een Gouden Gids aan creatieve bedrijvigheid uit de regio Eindhoven.

14 Originele definitie geraadpleegd op www. investorwords.com/46 / account_balance.html (08-02-2011) 15 ECCE Innovation Network, Response to the Commission’s Green Paper: “Unlocking the potential of the cultural and creative industries in Europe”, Nantes, 2010

30

Vanuit de overheid en de Transfer Agent’s moet een faciliterende houding aanwezig zijn en deze moet ook geaccepteerd worden door de creatieve industrie. Een belangrijke stap om deze acceptatie te realiseren is ervoor te zorgen dat Transfer Agents de zelfde ‘taal’ spreken als de creative industrie en inzicht hebben De vraag naar deze Agent is echter in hun behoeften en wensen. Door veel groter dan het huidige aanbod elkaar te begrijpen kan de vraagstelling vanuit individuele bedrijven van één persoon. Daarnaast heeft de Agent veelzijdige en brede kennis sneller in beeld gebracht worden en nodig om alle creatieve sectoren te kan een oplossingsrichting worden kunnen bedienen, waardoor het een aangedragen voor zover de oplossing niet reeds door de Transfer onhaalbare taak is om diepgaande Agent geboden kan worden. Inzicht begeleiding aan te bieden en het in oplossingen en organisaties die totale scala aan creatieve industrie deze oplossingen bieden is dan ook te kunnen ondersteunen. een cruciale eigenschap van een Gewenst is een tool die de creatieve Transfer Agent. industrie in de breedte voorziet van Aanspreekbaarheid en oplossingsgerichtheid moeten de vertaling van diepgaande begeleiding en toegepaste informatie die op maat wordt de faciliterende rol vanuit de overheid of ander uitvoeringsorganisaties gemaakt, met daarnaast een groot bereik. Op die manier kan de Trans- representeren. fer Agent zich richten op een selecte groep aan potentieel, die persoonlijke begeleiding behoeven. Desalniettemin spreken we in de creatieve industrie van ondernemerschap, dat uiteindelijk op eigen benen moet kunnen staan en zich in de markt weet te manifesteren. De markt reguleert zich uiteindelijk zelf, talent en kwaliteit komt over het algemeen tot zijn recht. De creatieve ondernemer hoeft dan ook niet ‘gepamperd’ te worden door hem te voorzien van een ‘gespreid bed’, hij heeft een handreiking in de juiste richting nodig, om tot zijn recht te kunnen komen als ondernemer. De ECCE Transfer Agent taak heeft betrekking op een grote schaal met een breed speelveld in de diverse creatieve sectoren. Taak van de Agent is om in de behoefte van contact met de reguliere sector te voorzien en om creatieve ideeën een impuls te geven.

31

3 De Online Instrumenten

3.1 Mapping instrument: definitie en gebruik

De netwerken tussen creatieven onderling zijn sterk en reiken vaak ver buiten onze regio of landsgrenzen, het probleem zit dan ook niet in het elkaar, als creatieve ondernemer, vinden. Zonder enige moeite ontstaan er cross-overs en kruisbestuivingen tussen creatieve ondernemers, van waaruit nieuwe ideeën ontstaan en innovatieve producten en diensten voort komen. Het probleem schuilt in het vinden van marktpartijen en services die deze producten kunnen ontwikkelen en in de markt kunnen zetten. Het gaat hierbij om leggen van duurzame business-to-business relaties. Online (mapping) instrumenten kunnen bijdragen aan het verbinden van vraag en aanbod tussen de creatieve sector en de reguliere sector, maar ook tussen creatieve sector en kennisinstellingen en overheden. Alleen worden deze instrumenten tot op heden niet daarvoor ingezet. De mapping instrumenten richten zich tot op heden voornamelijk op het in kaart brengen van de creatieve industrie en het tot stand brengen van netwerken in de creatieve sector. Dit heeft veelal te maken met de ondoorzichtigheid en diversiteit in de sector waarop overheden nog maar weinig grip hebben. Een online instrument dat vraag en aanbod bij elkaar brengt, kan bijdragen aan het genereren van geanalyseerde data, die de impact van de creatieve industrie meetbaar maakt.

16 Originele definitie geraadpleegd op en.wikipedia.org/wiki/ Object-relational_mapping (08-12-2010)

32

De technische term ‘mapping instrument’ kent de volgende definitie: “Object-relational mapping (ORM) is een software ontwikkeling, een technische applicatie, waarvan een programma geschreven in een objectgeoriënteerde programmeertaal, de objecten in een relationele database kan opnemen. Het programma toont vervolgens de database als een objectgeoriënteerde database, die de programmering vereenvoudigt.” 16 Een mapping instrument wordt gebruikt om data inzichtelijk te maken en gecategoriseerd weer te geven, waardoor eenvoudig toegang gevonden kan worden tot specifieke informatie uit een database. Zaken worden daarmee helder in kaart gebracht en uiteengezet, waardoor bijvoorbeeld met een zoekterm of een schaal, informatie op maat kan worden samengesteld.

3.2 Status van online tools in de creatieve sector Een slim ontwikkeld mapping instrument kan de stappen in de economische waardeketen van creatieve producten en diensten, koppelen aan bedrijven, organisaties en instellingen uit diverse sectoren die de schakels concreet kunnen invullen voor een idee. Op die manier vormt het instrument de schakel tussen vraag en aanbod vanuit verschillende invalshoeken: • tussen creatieve ondernemers en services; • tussen creatieve ondernemers en facilitaire diensten; • tussen de creatieve sector en de reguliere sector; • tussen creatieve ondernemers in de verschillende creatieve sectoren onderling.

Kenmerken en uitgangspunten voor De meeste mapping instrumenten de huidige mapping tools zijn: zijn niet zozeer vanuit de gedachte en de behoefte van de creatieve • om de schaal van de creatieve industrie ontstaan, maar veel meer industrie te kunnen toetsen; vanuit de behoefte van overheden • om vast te kunnen stellen of en instellingen, om grip op en inzicht creatieve industrie clustert; in deze nieuwe, eigentijdse sector te • om de zichtbaarheid te vergroten krijgen. van de creatieve industrie; • om creatieve bedrijven met De bestaande instrumenten omelkaar in contact te brengen en vatten niet het totale scala aan samenwerking te stimuleren die creatieve bedrijvigheid, branchekruisbestuiving en cross-overs organisaties, reguliere bedrijvigmogelijk maken; heid en het vinden van passende • om te onderzoeken welke crefacilitaire diensten of services. Het atieve bedrijvigheid zich waar gaat voornamelijk om het in kaart bevindt; brengen van creatieve bedrijven, die • om een beeld te krijgen van wat gekoppeld worden aan een branche de creatieve sector is. en de plek waar ze zich bevinden. Deze voornamelijk online tools zijn De huidige mapping tools zijn daarniet ontwikkeld met de gedachte om de reguliere sector te benaderen mee te algemeen en richten zich en vraag en aanbod te faciliteren in te veel op het onderlinge contact tussen creatieve ondernemers. relatie tot de creatieve sector. De Daardoor zijn de online mapping mapping tools zijn vrij oppervlaktools onvoldoende bruikbaar voor de kig en komen niet verder dan een regionale gouden gids, waardoor de creatieve sector, ze voorzien niet in de juiste behoefte en doelen worden impact van de creatieve industrie en zijn marktwerking niet meetbaar niet bereikt. is. In veel gevallen laat het beheer van de tool te wensen over en is de informatie verouderd of irrelevant. Door een slecht beheer is het vaak moeilijk om via zoektermen thematische en op maat gemaakte informatie te vinden.

Het instrument omvat een totaaloverzicht, waarin men snel en doelgericht informatie kan vinden. Het instrument biedt de creatieve en innovatieve entrepreneurs op maat gemaakte informatie, want om innovatie bij ondernemers te accelereren, is het snel vinden van juiste, thematische en betrouwbare informatie van groot belang. Een dergelijk mapping instrument draagt bij aan het vinden van een weg naar nieuwe mogelijkheden voor zowel de creatieve, als de reguliere sector, waarmee deze dichter bij elkaar komen te staan en vraag en aanbod In bijlage 6 zijn enkele voorbeelden van mapping instrumenten uiteengegefaciliteerd kan worden. zet die de creatieve industrie in kaart brengen.

33

Creatieve ondernemers hebben zelf Opvallend aan online vraag- en aanbodgestuurde tools is: behoefte aan het op een snelle en betrouwbare manier vergaren van - de moeilijke vindbaarheid van relevante informatie over branchede tool; organisaties in de maakindustrie, - het niet helder in beeld hebben innovatie, facilitaire diensten en servan de doelgroep; vices. Dit zoekproces is nu moeilijk en omslachtig, er lijkt geen middel te - dat er een onduidelijk doel aan ten grondslag ligt; zijn dat onder één paraplu en in één - dat er geen helder concept oogopslag informatie verstrekt die onder de tool ligt; voldoet aan de behoefte in de crea- dat er geen rekening is getieve sector. Het moeilijk vinden van houden met de economische concrete en toegepaste informatie waardeketen van creatieve staat het proces van een idee tot producten en diensten; een product in de markt in de weg. - dat er geen services en faciliTevens vertraagt het innovatieprotaire diensten te vinden zijn; cessen in producten en diensten die - dat de tool niet transparant is in uit de creatieve sector voortkomen. zijn content; Het inzichtelijk maken van de totale - dat er veelal volgens een veieconomische waardeketen in de lingsysteem wordt gewerkt; creatieve industrie en het snel - dat er veelal opdrachten worbeschikbaar stellen van relevante, den aangenomen onder marktbetrouwbare en thematische inforconforme prijzen; matie aan de creatieve sector, om - opdrachten worden uitgezet coöperatie, innovatie, cross-overs tegen lage vergoedingen, de en kruisbestuiving te bevorderen, is verwachting ‘goedkope’ mogedan ook een uiterste prioriteit om de lijkheden te vinden; sector handvaten te geven die voor - geen controle op prijsverhouhen ook daadwerkelijk van meerdingen; waarde zijn en welke vraag en aan- geen controle op een heldere bod in de creatieve sector dichter bij opdrachtformulering; elkaar brengen. - veel kleinschalig opdrachtgeverschap; Er zijn enkele online tools, al dan - dat er geen professionele en niet commercieel, die vraag- en kwalitatieve verwachtingen aanbodgestuurd werken, alleen zijn tegenover staan; deze weinig gestructureerd en ge- dat er versnippering in het aanthematiseerd in het totale scala van bod van tools is; de creatieve industrie. In de meeste - er worden geen handvaten gevallen gaat het over kleinschalig gegeven om direct zaken te opdrachtnemerschap in een branche kunnen doen; uit de creatieve sector of over vraag - dat er geen opdracht kan woren aanbod in allerlei sectoren die den aangenomen zonder tusonder freelancers en zzp-ers worden senkomst van een intermediar, geschaard. (In bijlage 7 staan enkele die een fee voor zijn diensten voorbeelden van vraag en aanbod vraagt. faciliterende online tools.)

34

De creatieve ondernemer lijkt in een online omgeving veelal zijn ‘ziel te moeten verkopen’ aan de vragende zijde om aan opdrachten te komen. De kleinschaligheid en de ondoorzichtigheid draagt niet bij aan een professionele uitstraling van creatief ondernemerschap en er wordt maar weinig mogelijkheid geboden om te laten zien wat de meerwaarde en de kwaliteit van de creatieve sector is. Voorgaande problemen zijn veelal op te lossen door een onderbouwd concept te ontwikkelen voor de online tool, die zijn doelgroep met hun behoefte in kaart heeft en slimme oplossingen weet aan te bieden. Vervolgens wordt het concept omgezet naar een online omgeving. Door een goed beheer van de online tool kan de kwaliteit en de professionaliteit worden gewaarborgd volgens marktconforme afspraken. Tevens kunnen de vergaarde data vanuit zo een mapping tool geanalyseerd worden, waarmee marktwerking, impact, schaal en dergelijke thema’s gemeten kunnen worden.

3.3 Faciliteren van vraag en aanbod

3.3.1 Een werkbare tool: WERKSPOT.NL

Om een marktconforme online tool te kunnen realiseren is het van belang om de cashflow in een sector in beeld te hebben, Deze geeft inzicht in welke partijen van elkaar afhankelijk zijn en wat de verhoudingen tussen partijen in een sector zijn. De cashflow geeft tevens aan voor wie de online tool bedoeld is. In figuur 11 zijn de verhoudingen tussen partijen en de cashflow uit de muziekindustrie in kaart gebracht. Figuur 11 dient als voorbeeld van de Het is prettig om als (pre)starter een portfolio op te kunnen bouwen marktwerking in één van de creavia gegunde opdrachten, die tot de tieve sectoren, die als input voor de verbeelding spreken van potentiële content van een online tool dient. Deze cashflow kan aan de hand van opdrachtgevers. Op dat moment heeft de portfolio en het opdoen van de economische waardeketen in de creatieve sectoren in kaart worden ervaring nog de prioriteit en speelt de vergoeding een minder grote rol. gebracht. In de startfase moet de portfolio In figuur 11 geven de pijlen weer echter compleet zijn, want om uit hoe de cashflow in de muziekinduste groeien tot een professionele, volwassen ondernemer, moet deze trie zich verhoudt tot partijen in de economische waardeketen en vraag in de markt mee kunnen draaien. en aanbod zijn verdeeld. Verder zijn Een online tool die zich richt op de specifieke behoefte van de creatieve in het figuur de verhoudingen in sector en daarin in vraag en aanbod de tripple helix in de kleuren rood, weet te faciliteren, zal bijdragen aan groen en blauw weergegeven. de totstandkoming van duurzame, zakelijke relaties tussen creatieve en reguliere sector. Daarnaast kan met deze online tool heel gericht en overzichtelijk de ondernemer worden voorzien in zijn behoefte aan ondersteuning, door zelf een vraag uit te kunnen zetten.

Er zijn maar enkele goede voorbeelden van vraag en aanbod gestuurde tools in andere sectoren. Een excellent voorbeeld uit de bouwsector is WERKSPOT.NL.

Een serieuze ondernemer, werkt met marktconforme prijzen, omdat hij kennis en kwaliteiten in huis heeft die zijn product of dienst uniek (unique sellingpoint) en professioneel maken. Onderhandelen blijft immers gunnen en dat heeft veelal te maken met de esthetische en emotionele meerwaarde van een product of dienst en de ondernemer die erachter schuil gaat.

Gemeente

Cliënten

Op deze marktplaats zijn alle domeinen uit de bouw vertegenwoordigd en wordt volgens marktconforme prijzen gewerkt. In een rating wordt aangegeven wat de marktverhouding van de prijs is die de aanbieder heeft geboden. De potentiële opdrachtnemer biedt op een helder geformuleerde opdracht en er wordt zichtbaar welke partij zich tegen welke prijzen aanbiedt en hoe deze zich ten opzichte van de markt verhouden.

Figuur 11: Verhoudingen en cashflow van de muziekindustrie 17

Investeerders

Leraar

Muzikant Concert agency

Opleiding

Studenten

Creatieve industrie

Voedsel & drank

• productie • geluid • licht • podiumbouw • marketing • logistiek • foto/video

Publiek

17 Prof. Dr. Volker Eichener, EBZ Business School - University of Applied Sciences, Herne, augustus 2010

35

3.4 Naar een online tool voor de creatieve sector De referenties geven een beeld van de opdrachtnemer en zijn eerder behaalde resultaten, uit voorgaande opdrachten. Tevens geeft een rapportcijfer de kwaliteit van de opdrachtnemer weer, zoals deze door de opdrachtgever is ervaren. Dit vormt een goede referentie voor andere opdrachtgevers en draagt bij aan het niet bij voorbaat kiezen voor de goedkoopste aanbieder, maar voor de meest gekwalificeerde of kwalitatieve aanbieder. Het instrument is betrouwbaar, professioneel en overzichtelijk. Het is eenvoudig in het gebruik en alle services in de bouwsector zijn gemakkelijk te vinden. Door een goed beheer van het mapping instrument is de kwaliteit van de inhoud (content) gewaarborgd. Over werkspot: “Werkspot.nl brengt opdrachtgevers en vakmannen bij elkaar. Het principe van Werkspot.nl is eenvoudig: opdrachtgevers plaatsen hun klus - hoe klein of groot ook - op de website. Ingeschreven klusbedrijven en vakmannen reageren hier vervolgens op. Zodra de klus afgerond is, geven opdrachtgevers een referentie en rapportcijfer aan de vakman. Door deze referenties krijgen medegebruikers een helder beeld van de kwaliteit van de vakman of klusbedrijf. Inmiddels zijn er ruim 225.000 opdrachten geplaatst, waarvan 100.000 in 2010. Daarmee zijn we niet alleen de eerste, maar ook de grootste marktplaats voor klussen in en om het huis.” 18

Wat WERKSPOT.NL uniek maakt is dat de site een nichemarkt bedient, die eveneens behoefte had aan transparantie en inzicht in de economische waardeketen. Het sterke concept dat ten grondslag ligt aan het mapping instrument werkspot.nl zorgt voor de betrouwbare content en vooral die is belangrijk om een dergelijk instrument ook daadwerkelijk te laten werken.

De kern van een mapping tool die aan de behoeften van de creatieve industrie voldoet, moet zijn het faciliteren en verbinden van vraag en aanbod met daarbij het bieden van voldoende informatie over de processen van de economische waardeketen van creatieve producten en diensten.

De online tool is een aanvulling op de fysieke omgeving van de creatieDe referenties, het certificeren van ve sector, omdat in een fysieke omaanbieders, de duidelijk gekaderde geving niet volledig aan de behoefte opdrachten en de marktconforme, van de creatieve sector kan worden transparante prijzen dragen bij aan voldaan, door vaste gegevens als de gebruiksvriendelijkheid en de locatiefactoren en de fysieke infrabetrouwbare content van het online structuur op en in de omgeving van instrument. Op die manier kan er op een locatie. maat gemaakte informatie worden aangeboden en kunnen onderneDe fysieke locatie wordt veelal mers via certificering en verzamelde gezien als de werkomgeving en een beoordelingen het vertrouwen van fysieke ontmoetingsplek. De virtuele klanten winnen. omgeving voldoet aan de behoefte om netwerken over elkaar te legDe ‘rating’ geeft een beeld van de gen en vraag en aanbod bij elkaar prijsverhouding, zodat marktconte brengen. Het is dan ook zaak om forme prijzen worden gewaarborgd de fysieke omgeving te verbinden en de ondernemer zelf ook vergelij- met de virtuele infrastructuur, door kingsmateriaal heeft. de fysieke behoefte van de creatieve industrie te vertalen naar een virtuele Er bestaat de mogelijkheid om niet omgeving. alleen in een bepaald domein te zoeken naar aanbieders met kwalifi- De online tool faciliteert business-tocaties, maar ook binnen een bepaal- business tussen reguliere bedrijven de straal van de omgeving van de en de creatieve industrie, met daaropdrachtgever. Er is dus nagedacht naast de vraag naar en het aanbod over de behoefte van de doelgroep aan facilitaire diensten en services in die het mapping instrument gebruikt de creatieve sectoren. om vraag en aanbod bij elkaar te Om een helder concept neer te brengen. zetten moeten in eerste instantie kaders worden afgebakend als het uiteenzetten van doelstellingen, voorwaarden en consequenties. Met de tool is in meerdere opzichten een win-win situatie te creëren. Niet alleen voor opdrachtgever en opdrachtnemer, maar ook voor (semi)overheden en instellingen die de creatieve sector faciliteren en voor welke inzicht in de impact van de creatieve industrie van belang is. De data die de tool verzamelt en analyseert, geven namelijk niet alleen een beeld van de clustering, maar ook van de economische meerwaarde en de marktwerking van de creatieve industrie, die eventueel te meten is per schaal of sector.

18 Werkspot.nl geraadpleegd op www. werkspot.nl (24-11-2010)

36

De creatieve industrie is een netwerkindustrie, die uit dit netwerk opdrachten haalt, informatie vergaart en zijn markt bedient. Verbinding en samenwerking is hierin het sleutelwoord en daar kan een online tool die vraag en aanbod faciliteerd o.a. in bijdragen.

nadelig, want dat legt alleen beperkingen op. Daarnaast is het web niet geschikt om alleen een regio te bereiken en te faciliteren, want het is toegankelijk voor een veel grotere groep, die wil participeren. Na het genereren van voldoende content is het wel mogelijk om op schaal data te meten of de tool te Het verwezenlijken van een regioschalen in regio’s, zodat de opnale online tool is moeilijk, omdat de drachtgever kan zoeken naar een content in dat geval te klein is en er opdrachtnemer in zijn omgeving. weinig ruimte is om vrij te kunnen Een goede optie is om de tool te ondernemen en zaken te doen op een grotere schaal. Schakels in een waardeketen of vraag en aanbod bevinden zich namelijk niet altijd binnen een regio. Vooral bij een ruimdenkende sector als de creatieve industrie werkt een regionale tool

starten vanuit een landelijke content in de deelnemende ECCE partnerlanden en vanuit deze landen de content uit te bouwen naar een internationale online tool die Europa dekt. Figuur 12 geeft de groei vanuit een landelijke content naar een Europese dekking weer. De tool spreidt zich vanuit een landelijke content over Europa en legt internationale netwerken over elkaar.

19 Elke Frye,

Figuur 12: groeifasen van de online tool 19

Frye Concepts, John Krijger, RTE Adviesgroep,Eindhoven/ Tilburg, januari 2011

37

In de groeifase van een landelijke naar een internationale content valt te denken aan de laag opdrachten die net onder de grens van de landelijke en de Europese aanbesteding valt. Daar zit in de huidige markt een niche, want deze opdrachten worden momenteel veelal onderhands of via onbetaalde pitches uitgezet. In een later stadium valt te denken aan het uitzetten van Europese aanbestedingen die via de internationale online tool.

Een vraag en aanbod gestuurde tool kan bijdragen aan een aantrekkelijk vestigingsklimaat voor de creatieve industrie in een regio, door het inzicht in omgevingen met gelijkgezinden en fysieke faciliteiten die de creatieve sector huisvesten. Tevens draagt inzicht in vraag en aanbod bij aan een goed vestigingsklimaat, want waar een afzetmarkt is met gunstige voorwaarden, is ook aantrekkingskracht.

Figuur 13 geeft de inhoud van een online tool weer en hoe deze overzichtelijk naar de gebruiker kan worden vertaald. Een structureel en continu beheer van de online tool bewaakt de betrouwbaarheid van de informatie en de gebruikers.

SERVICE vraag

FACILITAIRE DIENSTEN CREATIEVE SECTOREN vraag vraag

• • • • • •

• • • • • • • • • •

• • • • • • •

aanbod culturele entrepreneurs

aanbod muziek, media & entertainment

aanbod creatief zakelijke dienstverlening

aanbod zakelijke dienstverlening R&D

• • • • • • •

• • • • • •

• • • • • • • •

• • • • • • • •

Figuur 13: voorbeeld van de homepage 20

20 Elke Frye, Frye Concepts en Casper Sormani, No Such Thing, Eindhoven/Rotterdam, januari 2011

38

3.4.2 Totstandkoming en samenwerking Het zou een mooie commerciële startup kunnen worden, die vanuit de overheid gefaciliteerd wordt. De vraag en aanbod gestuurde tool kan door middel van onderlinge samenwerking en informatieverschaffing tussen (semi)overheid en marktpartij(en), worden opgericht en gevuld met content (bedrijven benaderen). De overheid of een investeringsmaatschappij doet een investering in een commerciële startup, waarmee voor de marktpartij, in de startfase, het risico wordt beperkt en er content voor de tool kan worden gegenereerd vanuit diverse netwerken en perspectieven. I.s.m. bijvoorbeeld de Kamer van Koophandel zou de nodige content gecreëerd kunnen worden bij bedrijven in zowel de creatieve als de reguliere sector, tevens kan de overheid de sleutel zijn in het vinden van een investeringsmaatschappij.

Een marktpartij als Freshheads te Tilburg, die ook schuil gaat achter de ontwikkeling van werkspot.nl, kan vervolgens het online instrument in de markt zetten en er een uiterst lucratieve business van maken, door er een bedrijf zoals werkspot.nl omheen te bouwen en de tool intensief te beheren. De marktpartij bouwt een verdienmodel achter de tool, waarmee het beheer kan worden bekostigd en van waaruit deze een eigen business kan opzetten.

Overheid

Door een extra service-investering kan de marktpartij de met de tool verzamelde data analyseren en daarmee de overheid voorzien van informatie over de marktwerking en de impact van de creatieve sector. Om in de creatieve industrie vraag en aanbod bij elkaar te brengen is een vanuit de markt gestuurd online instrument een haalbare optie, omdat de marktpartij een businessmodel ontwikkeld van de tool, waaruit opbrengsten moeten worden gegenereerd. Om dat te kunnen bewerkstelligen is een goede kennis van de doelgroep en de marktwerking van belang, daarnaast is intensief beheer van de tool belangrijk, om de tool actueel te houden en daarmee vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Het is van belang dat de meerwaarde van de tool voor de gebruiker wordt gehandhaafd en waar mogelijk geoptimaliseerd, om de doelgroep (klanten) te binden aan de tool.

Kamer van Koophandel

Extra Service Investering

Extra Service Investering

Content tool Dataanalyse

Dataanalyse

Ontwikkelaar

Investor

Beheerder

Markt: Vraag & aanbod

Figuur 14: PPS in de startup van een vraag en aanbod gestuurde tool 21

21 Elke Frye, Frye Concepts, Eindhoven, januari 2011

39

De reden hiervoor is, enerzijds dat het voor overheidsorganisaties lastig zal zijn vanuit juridisch en organisatorisch perspectief een dergelijke tool te realiseren en te beheren. Anderzijds, dat dergelijke tools voor andere sectoren ook door marktpartijen worden gerealiseerd en hiervoor dus een businessmodel is ontwikkeld dat op basis van de taakstelling - een beperkt risico voor de van de overheid niet te realiseren is marktpartij in een nieuwe busiof tot conflicterende belangen zou ness; - voor de marktpartij een kans om kunnen leiden. nieuwe business te ontwikkelen De online tool, die door de Einden te genereren; hovense ECCE partner wordt - rentabiliteit van de investering voor de investeringsmaatschap- ontwikkeld, kan groeien vanuit een landelijke startup. We starten in de pij; - professionalisering en stimulans ECCE partnersteden met een pilot van de creatieve industrie en zijn van de tool, vanuit deze steden wordt content gegenereerd en kan economische meerwaarde; de online tool vervolgens groeien - voorzien in de behoefte van de naar een landelijke content in de creatieve sector; ECCE partnerlanden. Om te komen - het dichter bij elkaar brengen tot een Europese dekking worden de van de reguliere en creatieve sector, d.m.v. het faciliteren van netwerken die zich in de online tool verzamelen over elkaar gelegd en vraag en aanbod; kan de tool zich verspreiden als een - een handreiking om zaken te bos dat organisch groeit en waarbij kunnen doen in de creatieve de buitenste laag, steeds weer zorgt industrie, waardoor een goed ondernemersklimaat wordt aan- voor nieuwe aanwas (zie figuur 15). gejaagd; - internationaal ondernemen in de creatieve industrie binnen handbereik; - inzicht in economische waardeketens en internationaal ondernemen; - inzicht in facilitaire diensten en hun programma’s; - dubbelingen en overlap in diensten kunnen worden voorkomen; - gericht aanbieden van facilitaire diensten en hun programma’s aan de creatieve sector; - meetbaarheid van de creatieve sector en zijn economische meerwaarde; - meetbaarheid van de impact van de creatieve sector; - middels data-analyse input voor beleidsvraagstukken.

De samenwerking tussen (semi) overheid en marktpartij(en) in een commerciële start-up van een tool die vraag en aanbod in de creatieve sector faciliteert, kan op verschillende manieren een win-win situatie zijn voor de in de samenwerking betrokken partijen:

Op basis van het uitgangspunt dat de overheid een faciliterende rol zou moeten aannemen in de ontwikkeling van de creatieve industrie is het niet wenselijk een dergelijke tool vanuit overheid of overheidorganisaties te onderhouden en aanbieden. De overheid zou een dergelijk initiatief, eventueel met behulp van een opstartfaciliteit, aan de markt moeten overlaten. 22 Elke Frye, Frye Concepts en John Krijger, RTE Adviesgroep, Eindhoven/Tilburg, januari 2011

40

In de groei naar een Europese content van de online tool, kunnen de ‘creative guide’ en de gids ‘creatief en innovatief ondernemen’ dienen als startpunt van een commerciële startup in de ECCE partnersteden. Vervolgens groeien we vanuit de ECCE partnerlanden toe, naar een internationale tool die vraag en aanbod in de creatieve industrie op Europese schaal faciliteert. Met de online tool kunnen programma’s en tools, zoals de ECCE Transfer Agents meer zichtbaarheid worden gegeven en kunnen deze op Europees niveau meer aansluiting vinden.

4 Conclusie en Aanbevelingen Elke ondernemer doorloopt een aantal fasen om te komen tot volwassen ondernemerschap, zo ook in de creatieve sector. Door een gebrek aan inzicht, bij creatieve ondernemers, in processen die moeten worden doorlopen om tot marktpotentieel te komen en het gebrek aan inzicht welke services en facilitaire diensten kunnen bijdragen aan de groei van de eigen onderneming verloopt het groeiproces tot volwassen, selfsupporting ondernemer in de creatieve sector vaak traag.

Figuur 15: Content groei van de online tool 22

41

De huidige tools, die moeten bijdragen aan het bevorderen van de creatieve sector zijn versnipperd, onduidelijk, in sommige gevallen onbetrouwbaar, hebben maar een klein bereik, en er is veel overlap in het aanbod. Om de creatieve sector te kunnen faciliteren is een betere afstemming nodig met de behoefte van creatieve ondernemers. Het concreet invullen van de economische waardeketen in de creatieve industrie draagt bij aan het versnellen van groei en professionalisering in de creatieve sector. Een online omgeving, waarin waardecreatie voor de creatieve industrie centraal staat in de waardeketen, is een goede tool om aan dit proces bij te dragen, door vraag en aanbod bij elkaar te brengen.

4.1 Conclusie De creatieve industrie is een netwerkindustrie die vooral in zijn eigen sector een groot bereik heeft dat de grenzen over gaat. Uit dit netwerk worden veelal de opdrachten gegenereerd of vind er onderlinge kennisdeling plaats. Door een geheel eigen manier van werken is de verankering van de creatieve industrie met de reguliere bedrijvigheid op dit moment moeilijk. Er zijn maar weinig tools, facilitaire diensten of services die de aansluiting en het begrip voor elkaars manier van werken kunnen organiseren. De creatieve industrie heeft moeite met het denken in bedrijfsprocessen waardoor vraag en aanbod tussen reguliere bedrijvigheid en de creatieve sector moeilijk tot stand komt. Aan het faciliteren van vraag en aanbod in de creatieve sector zou dan ook meer aandacht besteed mogen worden, om te komen tot een betere ontwikkeling van de sector. In de economische waardeketen van de creatieve producten en diensten is een gebrek aan samenhang ontstaan waardoor het proces van idee naar markt doorbroken is en er veelal in de initiatieffase van de waardeketen wordt gewerkt, waarin de creatie van nieuwe ideeën plaats vindt. Vooral in het bedenken van nieuwe ideeën blijkt de creatieve entrepreneur ondernemend te zijn (zie hoofdstuk 2.2 De economische waardeketen in de creatieve industrie).

Om de samenhang in de economische waardeketen van de creatieve industrie te versterken tot een solide ketting, zijn er makelaars nodig die twee talen spreken en in de economische waardeketen de verbinding leggen tussen creatieve en reguliere bedrijvigheid/industrie. Zoals in het Interregionale ECCE project de ‘Transfer Agents’ op dit gebied actief zijn (zie hoofdstuk 2.3 Services, 2.4 Facilitaire diensten en 2.5 Het programma vanuit ECCE partnerstad Eindhoven). Omdat de creatieve industrie flexibel is in haar manier van werken, haar fysieke infrastructuur en haar netwerk, is de stap naar internationaal ondernomen klein (zie hoofdstuk 1 De creatieve industrie). De creatieve sector is zich er echter maar weinig van bewust dat hier andere bedrijfsvoering en processen mee gepaard gaan, die aan andere regels, organisaties en instanties verbonden zijn, terwijl de stappen in de economische waardeketen vrijwel gelijk blijven. Meer informatie over processen in internationaal ondernemen is daarom gewenst. De reden dat veel marketingstrategieën falen is omdat ze geen onderdeel uitmaken van een groter geheel, een overkoepelende marketingstrategie. Dit laatste is vooral op de creatieve sector van toepassing omdat zij steeds in wisselende samenstellingen werken en belangrijk, want een overkoepelende strategie zorgt ervoor dat men weet welke tactieken werken voor een onderneming en zorgt ervoor dat de verkopen blijven binnenkomen als een Zwitsers uurwerk, ongeacht de economische trends.

42

In de creatieve industrie zijn twee hoofdzakelijke problemen te constateren die de groei van de sector doen stagneren: 1. Gebrek aan ondernemersvaardigheden: de creatieve industrie is ondernemend in het bedenken van nieuwe, innovatieve producten en diensten en het bedenken van oplossingen, omdat creativiteit hun drijfveer is. Anderzijds staat deze creatieve drijfveer het denken in bedrijfsprocessen en de daarmee gepaard gaande kaders in de weg, waardoor er een gebrek ontstaat aan ondernemersvaardigheden, zoals het nemen van richtinggevende beslissingen, het opstellen van een onderbouwd ondernemingsplan, het kiezen voor een haalbare marketingstrategie etc. We zien ook problemen als het gaat om kaders, waaraan elke ondernemer moet voldoen, te denken valt hierbij aan juridische zaken, ondernemersvormen en heel eenvoudig boekhouden en administratieve zaken bijvoorbeeld. 2. Invulling geven aan de economische waardeketen: de creatieve industrie is een bedenkende, ontwikkelende sector en behoort tot de kenniseconomie. De creatieve ondernemer weet met zijn idee vaak niet welke stappen te zetten in de economische waardeketen van zijn product of dienst om te komen tot een afzetmarkt. Daardoor verstoffen goede ideeën vaak ergens op een plank en worstelt de ondernemer met keuzen die rondom zijn idee/ product gemaakt moeten worden. De creatieve ondernemer heeft geen inzicht in zijn economische waardeketen en de services die zijn idee hierin stapsgewijs verder kunnen helpen. In dit probleem schuilt ook het moeilijk tot stand komen van duurzame business-to-business relaties tussen creatieve en reguliere sector, omdat men elkaars processen niet begrijpt en elkaars meerwaarde nog onvoldoende inziet. Vraag en aanbod blijken daardoor in het proces van de economische waardeketen van creatieve producten en diensten maar moeilijk bij elkaar te komen.

Door de diversiteit aan sectoren en bedrijven die tot de creatieve industrie behoren, lijkt deze sector ondoorzichtig, echter doorlopen creatieve producten en diensten vaak een zelfde proces in de economische waardeketen. Het inzichtelijk maken van de nodige services die stapsgewijs de ketting van de economische waardeketen doorlopen zal bijdragen aan meer producten en diensten die in de markt kunnen worden afgezet. Door deze behoefte en zijn meerwaarde inzichtelijk te maken en op grote schaal de vertaalslag te maken naar de reguliere sector kan er informatie op maat worden geboden aan de creatieve sector, die bijdraagt aan de professionalisering en versterking van de impact van de sector. Facilitaire diensten dragen bij aan ondernemersvaardigheden en bedrijfsvoering, om te komen tot groei van de eigen onderneming. We onderscheiden de commerciële facilitaire diensten en de facilitaire diensten die schuil gaan in tools van aan de overheid gelieerde instanties. Het zijn veelal diensten die met kaders te maken hebben, zoals boekhouden, administratie, juridische zaken etc. en dat vindt de creatieve sector vaak moeilijk, omdat zij met hun nieuwe ideeën nu juist buiten kaders denken en hun eigen opvattingen hebben op een oplossing voor een vraag of probleem. Het is dan ook zaak om een facilitaire dienst te vinden die past bij het soort onderneming en het product of de dienst dat de ondernemer aanbiedt. Inzicht in reguliere facilitaire diensten, die bedrijfsmatige ondersteuning bieden aan een creatieve ondernemer en zijn product of dienst is dan ook wenselijk.

Facilitaire diensten die schuil gaan in programma’s van overheden of instellingen, zijn versnipperd, vaak ondoorzichtig en moeilijk vindbaar. Er bestaat veel overlap in het aanbod en het bereik van de uitvoerende instanties is vaak klein, waardoor maar een selecte groep kan worden voorzien aan informatie en begeleiding. Omdat een echte ondernemer niet ‘gepampert’ wil worden of juist omdat er rondom de niet commerciële facilitaire programma zo veel onduidelijkheden zijn over bijvoorbeeld de betekenis of de meerwaarde ervan voor de eigen onderneming, wordt de capaciteit onvoldoende benut. Met deze niet commerciële diensten gaat veelal een lang, ondoorzichtig en traag proces gepaard, waarmee de creatieve ondernemer worstelt, omdat ze hem onbekend zijn.

Figuur 16 laat zien dat er eerst gezaaid moet worden, om te kunnen wortelen en uit te groeien tot een boom die zijn vruchten af werpt en opnieuw voor aanwas zorgt. De taak van de overheid zit vooral in het zaaien en wortelen, door het scheppen van een kansrijk en prettig ondernemersklimaat.

Het onderbrengen van commerciële facilitaire diensten onder één paraplu zal bijdragen aan het verschaffen van een betrouwbaar aanbod voor de creatieve sector. Door de niet commerciele diensten onder dezelfde paraplu te plaatsen kan de capaciteit van programma’s (tools) veel gerichter worden ingezet, kan overlap worden voorkomen en is er meer inzicht in het aanbod, het proces en de meerwaarde voor de creatieve ondernemer. Het is dan ook zaak om de ondernemer niet te pamperen, te verwennen, maar hem een handreiking te doen naar zelfstandigheid, groei en professionaliteit. De taak van de overheid bevindt zich veel meer in het scheppen van een goed ondernemersklimaat, het geven van een plek aan de creatieve sector en het leggen van contacten en netwerken, dat uiteindelijk leidt tot meer werkgelegenheid en welvaart.

Het is dan ook zaak om de creatieve sector inzicht te geven in het proces van de economische waardeketen van hun producten en diensten en de daaraan verbonden services die tot marktpotentieel leiden. Facilitaire diensten en services zijn in deze weg onlosmakelijk met elkaar verbonden, omdat het nemen van stappen in de economische waardeketen vraagt om strategische keuzen en een solide bedrijfsvoering, want dat vormt immers de basis van een bedrijf dat zich kan wortelen en kan groeien.

Figuur 16: Zaaien en Wortelen

43

De services verankeren in de stappen van de economische waardeketen van creatieve producten en diensten en dit proces inzichtelijk maken, daar ligt dan ook de verbinding met het reguliere bedrijfsleven en de industrie. Het proces van idee naar product en afzetmarkt is voor de creatieve ondernemer veelal onduidelijk, omdat hij enkel denkt in het creatieve proces naar een nieuw idee, dat uiteindelijk tot innovatie kan leiden.

4.2 Aanbevelingen Duurzaam een onderneming opbouwen vraagt om vaardigheden die ervoor zorgen dat een ondernemer op eigen benen kan staan en selfsupporting is. Daarom is het invullen en faciliteren van de economische waardeketen in de creatieve industrie van groot belang, daarmee gaan het faciliteren van vraag en aanbod tussen de creatieve en de reguliere sector gepaard. De levensvatbaarheid van een onderneming is immers afhankelijk van de opdrachten die uit de markt gegenereerd kunnen worden. De huidige online tools die de crea- Een goed onderbouwd ondernetieve industrie in hun ondernemermingsplan met een sterke markeschap moeten ondersteunen zijn tingstrategie gaan vooraf aan het veelal versnipperd en ondoorzichtig. genereren van opdrachten. FaciliAls er al vraag en aanbod wordt taire diensten dragen bij aan ondergefaciliteerd is de informatie vaak nemersvaardigheden en bedrijfsvoeonbetrouwbaar en niet marktconring in de creatieve sector. Alleen is form. Tevens is er geen paraplu die er meer inzicht nodig in de facilitaire het gehele scala aan betrouwbare en diensten die de creatieve industrie op maat gemaakte informatie biedt, kan ondersteunen, om te komen tot waaraan de creatieve sector nu juist professionalisering van de creatieve zo’n behoefte heeft. De online tools sector. richten zich voornamelijk op het in kaart brengen van de creatieve industrie en de onderlinge netwerken die kruisbestuiving en cross-overs moeten bevorderen, alleen ligt daar, tussen de creatieve sectoren, niet het grootste probleem.

4.2.1 Aanbevelingen in het gebrek aan ondernemersvaardigheden

Een paraplu van de markt en voor de markt, waarin vraag en aanbod worden gefaciliteerd, tussen services, facilitaire diensten, creatieve industrie en de reguliere sector geeft invulling aan de economische waardeketen en concrete, op maat gemaakte informatie aan de creatieve industrie. Een online tool is een handzaam middel, om deze aspecten met elkaar te verbinden in een groot bereik, omdat hierin grote hoeveelheden aan informatie gecategoriseerd kan worden.

We onderscheiden drie soorten facilitaire diensten die de creatieve sector ondersteunen en bijdragen aan de bedrijfsvoering en het ontwikkelen van ondernemersvaardigheden. Het meest belangrijk is om deze facilitaire diensten inzichtelijk te maken en helderheid te scheppen in wie met welke doeleinden van toegevoegde waarde kan zijn voor de creatieve ondernemer in één van de creatieve sectoren en zijn fase van ondernemerschap.

Door een online omgeving te creëren, met een sterk onderliggend concept, dat voorziet in de behoefte van de creatieve sector, kan met een groot bereik worden bijgedragen aan professionalisering en de economische groei van de creatieve industrie.

Het is aan te bevelen om de huidige niet commerciële facilitaire diensten voort te zetten, maar beter op elkaar af te stemmen en inzichtelijk te maken en daarmee bereikbaar te maken voor een grotere groep. Met dit inzicht kan overlap en versnippering in de toekomst worden voorkomen en de bestaande capaciteit effectiever worden ingezet en afgestemd op de vragende kant. Een online tool kan bijdragen aan het verschaffen van inzicht in programma’s en tools van niet commerciële diensten aan de vraagzijde. Tevens kan er een betere afstemming plaatsvinden van het aanbod, door de, middels de online tool, verzamelde data te analyseren en te reflecteren aan de vraagzijde.

Een slimme online tool met betrouwbare en op maat gemaakte informatie, die vraag en aanbod met elkaar weet te verbinden op grote schaal, biedt wellicht de uitkomst, omdat hierin in de behoefte van de creatieve industrie wordt voorzien. De tool richt zich daarbij op de creatieve industrie als aanbieder en als vrager. De creatieve industrie zit aan de vraagzijde waar het gaat om behoeften zoals zakelijke diensten, prototypen en productie. De creatieve industrie zit aan de aanbodzijde voor wat betreft kennis en kunde gericht op het traditionele bedrijfsleven en het vermarkten van eigen producten of diensten en het bedenken van creatieve, vernieuwende oplossingen.

44

De niet commerciële facilitaire diensten die vanuit de overheid, het onderwijs of daaraan gelieerde instellingen worden aangeboden zijn versnipperd en schuilen vaak in programma’s van grote, complexe organisaties, waardoor ze moeilijk vindbaar zijn. Door de complexiteit van dit aanbod is er veel overlap en wordt de onduidelijkheid van het aanbod versterkt, waardoor de creatieve sector niet weet welke instantie of welk programma voor hem bedoeld is.

4.2.2 Aanbevelingen voor het invullen van de economische waardeketen Commerciële facilitaire diensten hebben voornamelijk betrekking op de bedrijfsvoering van de creatieve ondernemer en kunnen bijdragen aan strategische vraagstukken om een ondernemer verder te helpen in zijn potentie. Er is een groot aanbod aan deze facilitaire diensten, alleen is niet duidelijk welke diensten gespecialiseerd zijn in de sector waarin de creatieve ondernemer werkt. Er is dan ook een overzicht aan experts gewenst die kennis hebben genomen van de creatieve sector en hun manier van werken. Een online tool kan deze content gecategoriseerd weergeven en daarmee vraag- en aanbodzijde faciliteren in de creatieve industrie. Door de verzamelde data te analyseren kan vraag en aanbod in kaart worden gebracht en kunnen diensten op de vraagzijde worden afgestemd. Huisvesting faciliteert in het geven van een plek aan de creatieve industrie in de eigen regio. Door de geheel eigen manier van leven en werken heeft de creatieve industrie hele specifieke huisvestingseisen, die met emoties en esthetische waarden van een plek gepaard gaan, zoals ontmoeting, identiteit, inspiratie, uitdaging, kansen en ligging. Anderzijds is het werk dat de creatieve industrie verricht heel divers en moet de plek in functies voorzien die het werk in een bepaalde sector en van een bepaald beroep mogelijk maken, te denken valt hierbij aan werkplaatsen, studio’s, kantoorruimte, labs, etc. Tevens kan de fase van ondernemerschap gekoppeld worden aan de huisvesting, want in elke fase is er een andere huisvestingsbehoefte.

De te nemen stappen in de economische waardeketen zijn afhankelijk van de keuze die een ondernemer maakt m.b.t. zijn idee, namelijk het uitbrengen ervan onder licentie of er een onderneming omheen bouwen. N.a.v. de keuze die de creatieve ondernemer heeft gemaakt zijn de te nemen stappen om tot een concreet product of dienst te komen gelijk, alleen gaan er andere servicepartners mee gepaard, die de schakels in de waardeketen met elkaar verbinden. Een creatief ondernemer is goed in het creatieve proces, om te komen tot een idee. Vervolgens vindt hij het moeilijk om het idee om te zetten in het proces van de economische waardeketen. Het is daarom belangrijk om inzicht te verschaffen in de te nemen stappen in de economische waardeketen, waardoor de ondernemer een heldere richting kan kiezen. Vervolgens moeten de juiste serviceproviders worden verbonden met de te nemen stappen in de waardeketen. Dat wil zeggen dat in elke creatieve sector een overzicht is van serviceproviders in relatie tot de stappen in de waardeketen. Hierin schuilt tevens het faciliteren van vraag en aanbod tussen de reguliere en de creatieve sector om te komen tot nieuwe, innovatieve producten en diensten.

Tools en programma’s als de gids ‘creatief en innovatief ondernemen’ en ‘Transfer Agents’ kunnen bijdragen aan het inzichtelijk maken van de te nemen stappen in de economische waardeketen en daarmee kan een effectief pad worden uitgestippeld voor creatieve ondernemers. Door deze tools vindt op kleine schaal een fysieke verbinding plaats tussen stappen in de waardeketen, omdat de tools veelal gebaseerd zijn op persoonlijk contact en maar een selecte groep bereiken. Een online tool kan niet alleen inzicht verschaffen in de economische waardeketen en de stappen daarin met elkaar verankeren, maar ook vraag en aanbod in de creatieve industrie faciliteren en samenbrengen. De online tool biedt de mogelijkheid om direct zaken te doen en processen in het de economische waardeketen van creatieve producten en diensten te versnellen, omdat er transparant en doelgericht gewerkt kan worden.

Met de tool kunnen data worden verzameld en geanalyseerd, waardoor niet alleen de creatieve industrie in kaart kan worden gebracht, maar diverse factoren meetbaar worden. Met een data-analyse kunnen impact en marktwerking van Het aanbod is niet alleen gericht op de creatieve sector tastbaar worde vraag vanuit de creatieve sector den gemaakt en dat is waardevolle informatie voor beleidsvorming van naar reguliere bedrijven die zich in de waardeketen bevinden, maar ook overheden en instellingen. Verder vanuit de reguliere sector naar crea- wordt de meerwaarde en de betieve bedrijven die het creatieproces hoefte van de creatieve sector een tastbaar feit en dat draagt bij aan de voor reguliere bedrijven kunnen professionalisering van de creatieve invullen. industrie. Door het samenbrengen van vraag en aanbod in de creatieve industrie, Door de flexibiliteit van de creatieve kan de economische meerwaarde ondernemer, is er geregeld behoefte en de professionaliteit van de sector aan een tijdelijke werkplek, te denzich ontwikkelen en groeien en ken valt hierbij aan artists in recikan het potentieel effectief worden dence, nomadenwerkplekken, etc. benut. Inzicht in creatieve clusters en huisvestingsmogelijkheden is dan ook gewenst om een aantrekkelijk en divers vestigingsklimaat te faciliteren, waarin de creatieve ondernemer zich ‘thuis’ voelt en waar hij kan werken. Een online tool kan bijdragen aan het inzichtelijk maken van huisvestingsmogelijkheden in een bepaalde regio en daarmee voorzien in de vraag naar specifieke huisvesting voor creatieve ondernemers. Door de verzamelde data te analyseren kunnen vraag en aanbod beter op elkaar worden afgestemd en kan de behoefte aan huisvesting worden getoetst.

45

4.2.3 Aanbevelingen voor de totstandkoming van een online tool De markt regelt zichzelf en vanuit de markt kunnen vraag en aanbod worden gefaciliteerd, in een tool die reguliere bedrijvigheid en de creatieve industrie samenbrengt en betrouwbare, op maat gemaakte informatie aanbiedt. De overheid heeft hierin de taak om aan te jagen en te stimuleren door het faciliteren van een kansrijk en actief ondernemersklimaat (zie figuur 2 hoofdstuk 0.3 Omgevingsfactoren en hoofdstuk 1.3 De Omgevingsfactoren). Door een online paraplu te creëren die een totaalaanbod faciliteert aan betrouwbare informatie, die van toegevoegde waarde is en welke een handreiking biedt om zaken te kunnen doen in zowel de reguliere als de creatieve sector, kan de overheid de creatieve industrie stimuleren en aanjagen. Een dergelijke online tool zal bijdraagt aan een goed ondernemersklimaat, met de content, zoals deze wordt omschreven in hoofdstuk 3.4 en wordt aanbevolen in hoofdstuk 4.2.1 en 4.2.2. Om te komen tot een werkbare tool is het van belang dat er wordt samengewerkt tussen (een) marktpartij(en) en de overheid om tot draagvlak en een betrouwbare, waardevolle inhoud van de tool te komen.

De marktpartij(en) weet de online tool te ontwikkelen en te beheren, omdat deze zich hierin gespecialiseerd heeft. Vervolgens kan (kunnen) de marktpartij(en) de online tool in de markt zetten, omdat deze een lucratieve business kan (kunnen) bouwen om de online tool heen. Door de marktpartij(en), i.s.m. de overheid, kan de inhoud van de tool worden ontwikkeld en kunnen de nodige functies in de tool worden verwerkt om tot het gewenste resultaat te komen voor beide partijen. Vervolgens kan de overheid met haar partners en haar netwerk ervoor zorgen dat de tool ook daadwerkelijk gebruikt wordt, door haar lobby in te zetten en de tool onder de aandacht te brengen. De online tool kan vanuit deze samenwerking als startpunt groeien in haar betrouwbare content. Deze samenwerking biedt de overheid de kans om vanuit de markt de creatieve industrie een handreiking aan te bieden, een goed ondernemersklimaat te ontwikkelen en de sector te stimuleren en aan te jagen. Anderzijds biedt een online tool met een volledige content, de overheid de kans om de creatieve industrie in kaart te brengen, de impact en de marktwerking van de creatieve sector meetbaar te maken en diensten beter op de sector af te stemmen.

46

Door te starten en te groeien vanuit de partnersteden van het Interregionale ECCE project, kan er een internationale content voor de tool worden gerealiseerd, die Europa dekt en daardoor wordt de stap naar internationaal ondernemen vergemakkelijkt. Daarnaast wordt de creatieve sector op internationale schaal meetbaar, kunnen diensten veel gedetailleerder worden aangeboden en ontwikkeld vanuit de overheid in een bepaalde regio en kunnen regio’s met elkaar worden vergeleken.

BRONNENOVERZICHT Desk research • Alice Foundation, Het creatief DNA van de regio Eindhoven, een inventarisatie, Eindhoven, april 2004; • Alice Foundation, Het creatief DNA van de regio Eindhoven, feiten, cijfers, methodiek en conclusies, Eindhoven, april 2004; • Alice Foundation, Visie op kunst en cultuur, Eindhoven Innovatieve Cultuurstad, Eindhoven, 2004; • Arbeitsgemeinschaft Kulturwirtschaft 1998, in 3. Kulturwirtschaftsbericht, Minesteriums für Wirtschaft und Mittelstand, Energie und Verkehr des Landes Nordreihn-Westfalen, Düsseldorf, november 1999; • Elma van Boxel & Kristian Koreman, ZUS (Zones Urbaines Sensibles), NAi Publishers, Re-public, Naar een nieuwe ruimte-politiek, Rotterdam, 2007; • Brainport Eindhoven zuidoost-nederland, “Crossing borders, moving frontiers”, Eindhoven, november 2004; • Caroline Chapain, Phil Cooke, Lisa De Propris, Stewart MacNeill and Juan Mateos-Garcia, NESTA, Creative clusters and innovation, Putting Creativity on the map, London UK, november 2010; • ‘Creatieve Industries Mapping Document’ van het Britse Department for Media Culture and Sports(DMCS), 1998, in Alice Foundation, Het creatief DNA van de regio Eindhoven, een inventarisatie, Eindhoven, april 2004; • Jeroen Cremers, Brainport Development, handout van de presentatie: Seaport –Airport –Brainport, De 3 pijlers van de Nederlandse economie, Eindhoven, 2010; • Ruud Dorenbos, Omer Sheikh, Peter Risseeuw, seo economisch onderzoek i.o.v. Stichting Industriebeleid en Communicatie, Concurrentiepositie Nederlandse Maakindustrie, Amsterdam, mei 2008; • ECCE Innovation Network, Response to the Commission’s Green Paper: “Unlocking the potential of the cultural and creative industries in Europe”, Nantes, 2010; • Eurocities, Towards a European Commission Green Paper on Cultural and Creative Industries: Eurocities Recommendations, September 2009; • Europese Commissie, Groenboek, Het potentieel van culturele en creatieve industrieën vrijmaken, Brussel, 27 april 2010; • Philip Evans & Thomas S. Wurster, De Nieuwe Economie, Blown to Bits, hoe de informatie-economie bedrijfsstrategieën fundamenteel verandert, Boston USA, 2000;

• Richard Florida, The Rise of the Creative Class, ...and how it’s transforming work, leisure, community, & everyday life, New York USA, 2004; • Richard Florida, The Flight of the Creative Class, The New Global Competition for Talent, New York USA, 2005; • Richard Florida, Cities and the Creative Class, New York USA, London UK, 2005; • Richard Florida, Who’s Your City?, How the creative economy is making where to live the most important decision of your life, New York USA, 2008; • Elke Frye, Afstudeerscriptie MER/ OGM: Podia voor Creatieve Industrie, Een vergelijking tussen Bochum (Duitsland) en Eindhoven (Nederland), Eindhoven, augustus 2005; • Gemeente Eindhoven, Ondernemersplein voor zaken en diensten, Gids Creatief en Innovatief Ondernemen, Eindhoven, 2010; • M. Hajer en A. Reijndorp, Op zoek naar nieuw publiek domein, Analyse en Strategie, Rotterdam, 2001; • Greg Hearn (Institute for Creative Industries and Innovation,Queensland University of Technology), Simon Roodhouse (University of Arts in London), Julie Blakey (Institute for Creative Industries and Innovation, Queensland University of Technology.), From value chain to value creating ecology: Implications for creative industries: development policy, International Journal of Cultural Policy London UK, 2007; • K. Hüskes, Amt für Wirtschaftsund Beschäftigungsförderung der Stadt Bochum, Kultur- und Freizeitwirtschaft, Bochum, juli 2004; • Institut für Raumplanung, Fachbereich Raumplanung Universität Dortmund, Kulturwirtschaft in der Stadt, Dortmund 1990; • Martin Kenney met Richard Florida, Locating Global Advantage, Industry Dynamics in the International Economy, California, 2004; • John P. Kretzmann & John L. Mc Knight, Building Communities from the Inside out: A Path Toward Finding and Mobilizing a Community’s Assets, Skoke IL, 1993; • Charles Landry, The Creative City, A Toolkit for Urban Innovators, London UK and USA, 2006; • Charles Leadbeater, Cloud Culture, the future of global cultural relations, London UK, 2010; • N.J.A. van der Linden, Master Thesis Leisure Studies, In the Zone?, Coaltions and creative entrepreneurship in creative clusters, Tilburg, augustus 2009;

47

• Tine Maenhout, Isabelle De Voldere, Jonas Onkelinx, Leo Sleuwaegen, Creatieve Industrie in Vlaanderen, Gent/Leuven, 2006; • G. Marlet, C. van Woerkens, voor Nyfer, Atlas voor gemeenten 2003, Breukelen, februari 2003; • Het Ministerie van Economische Zaken en Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Waarde van creatie, ’s Gravenhage, Brief Cultuur en Economie 2009; • Ministerium für Wirtschaft und Mittelstand, Energie und Verkehr des Landes Nordrein – Westfalen, 4. Kulturwirtschaftsbericht, Kulturwirtschaft im Netz der Branchen, Düsseldorf, november 2001; • NAi Publishers, Networked Cultures, Parallel Architectures and the Politics of Space, Rotterdam, 2008; • O. Raspe, F. van Oort en P. de Bruijn (TNO Inro), Kennis op de kaart, Ruimtelijke patronen in de kenniseconomie, Rotterdam, 2004; • P. Rutten (TNO STB), W. Manshanden, J. Muskens e.a., TNO Strategie, Technologie en Beleid, De Creatieve industrie in Amsterdam, Delft, 21 september 2004; • Paul Rutten (TNO/Hogeschool Inholland/Erasmus Universiteit), Teunis IJdens (IVA Beleidsstudies en Advies), Dany Jacobs (Rijksuniversiteit Groningen/Hogeschool van Amsterdam), Karel Koch (Hogeschool Inholland), TNO, Knelpunten in de creatieve productie: creatieve industrie, Delft, 15 juli 2005; • Anna Lenka Schlosser & Bernd Hartmann, supported by all ECCE INNOVATION partners, Creative Industries in Northwest Europe: Mapping Innovation Opportunities, Aachen – Birmingham – Cardiff – Doncaster – Dublin – Eindhoven – Nantes – Stuttgart, Stuttgart, juli 2009; • SenterNovem: Taakveld Innovation Intelligence & Coördinatie, Innovation Intelligence, Verkenning Creatieve Industrie, Utrecht, 2009; • Studentenadviesbureau SCG, Bewerking SAB Ci/a Eindhoven, Op weg naar een prominente stad voor de Creatieve Industrie, Eindhoven, 2004; • United Nations Conference on Trade and Development, Creative Industries and Development, Genève, 2004; • Nader Vossoughian, NAi Publishers, Otto Neurath, The Language of the Global Polis, Rotterdam, 2008; • R. Wenting, samenvatting van: The Evolution of a Creative Industry, the industrial dynamics and spatial evolution of the global fashion design industry, Utrecht, 2008.

Online research • 99designers.com geraadpleegd op 99designs.com (02-12-2010); • b.tween – Sheffield UK geraadpleegd op www.btween.co.uk/pages/hello (30-11-2010); • b.tween – Sheffield UK geraadpleegd op www.btween.co.uk/ btween-people (30-11-2010); • Creatieve Kaart Schiedam geraadpleegd op www.creatievekaartschiedam.nl/?p=kaart (30-11-2010); • Preface to the paperback edition of the rise of the creative class, Richard Florida, geraadpleegd op www.creativeclass.org (01-10-2003); • Creative Guide Eindhoven Region, geraadpleegd op www.creativeguide.nl/ (20-01-2011); • Designlink Nederland geraadpleegd op www.designlink.nl/ (3011-2010); • Freshheads geraadpleegd op www.freshheads.com/ (24-01-2011); • Gemaakt in Amersfoort (GiA) geraadpleegd op gemaaktinamersfoort.nl/creatieve-industrie/wat-isgia/ (30-11-2010); • Gemaakt in Amersfoort (GiA) geraadpleegd op gemaaktinamersfoort.nl/creatieve-industrie/deelnemers/ (30-11-2010); • Kamer van Koophandel Zuid-Oost Nederland geraadpleegd op www. kvk.nl/kvk-activiteiten/activiteitenkvk-brabant/sectoren/creatieveindustrie (09-12-2010); • Kamer van Koophandel Zuid-Nederland – hallo comminity geraadpleegd op hallo.kvk.nl/hallo (02-122010); • Kamer van Koophandel Zuid-Nederland – hallo comminity geraadpleegd op hallo.kvk.nl/hallo/groepen/creatieve_professionals/default. aspx (02-12-2010); • Definitie Transfer Agents geraadpleegd op www.investorwords. com/46 /account_balance.html (0802-2011); • JongeHonden.nl geraadpleegd op http://www.jongehonden.nl/ (02-122010) • Kompetenzzentrum Kultur- & Kreatievwirtschaft des Bundes geraadpleegd op www.kultur-kreativwirtschaft.de/ (14-12-2010); • Kultur.unternehmen.dortmund geraadpleegd op www.kultur-unternehmen-dortmund.de/dateien/Culturepreneurship.pdf (20-12-2010) • Lab of Culture geraadpleegd op www.labforculture.org/en (02-122010); • Lab of Culture geraadpleegd op www.labforculture.org/en/labforculture/browse (02-12-2010); • 045B ECCE Innovation Developing Economic Clusters of Cultural and Creative Enterprises in the Innovation Process, geraadpleegd op www.nweurope.eu/index.

Field research php?act=project_detail&id=3858 (05-09-2010); • Ontwerp Platform Arnhem (OPA) geraadpleegd op www.o-p-a.nl/ cms/content/view/1492/42 (30-112010); • POOQ.nl geraadpleegd op www. pooq.nl/ (02-12-2010); • Start2grow geraadpleegd op www. start2grow.de/de/home (20-122010); • Vindcreatieven.nl geraadpleegd op www.vindcreatieven.nl (02-12-2010); • Visionscapers.net, The networked innovation company, geraadpleegd op visionscapers.net/nl (24-032011); • Werkgelegenheid en sectoren in Brabant geraadpleegd op werkgelegenheid.economie-in-brabant.nl/ index.php (16-09-2010); • Werkspot.nl geraadpleegd op www.werkspot.nl (24-11-2010); • Originele definitie van een mapping instrument geraadpleegd op en.wikipedia.org/wiki/Object-relational_mapping (08-12-2010).

48

Expertinterviews • Harrie Dona, Dona Consult, Tilburg, september / oktober 2010; • Wout Withagen, Freshheads, Tilburg, november 2010; • Kees van der Koppel, The Progress Factor, Tilburg, september 2010;

Onderzoek op locatie • ECCE partner meeting, feedback op de startfase van het onderzoek, middels een presentatie van het onderzoek aan de ECCE partners, Eindhoven, 26 oktober2010; • ECCE partner meeting, feedback op de resultaten van het onderzoek, middels een presentatie van het onderzoek aan de ECCE partners, Eindhoven, 24 januari 2011; • Prof. Dr. Volker Eichener, EBZ Business School - University of Applied Sciences, Herne, augustus 2010; • Eurocities, Creative Industries Working Group, partner meeting, Dortmund, 9 en 10 december 2010; • Roy van Dalm, journalist, schrijver en senior docent m.b.t. de creatieve economie, presentatie ‘The Creative Space’ tijdens de bijeenkomst Creatief en Innovatief Ondernemen van het Ondernemersplein van de Gemeente Eindhoven, Eindhoven, 24 januari 2011; • Fancy van de Vorst, Gemeente Eindhoven, Beleidsmedewerker Economie en Arbeidszaken Creatieve Industrie; beleidsvormende sessie creatieve industrie Eindhoven, Eindhoven, 14 januari 2011; • Wout Withagen, Freshheads, Presentatie over ‘Nieuw Internet, Online RFP/RFQ does it!’ Tijdens de bijeenkomst Creatief en Innovatief Ondernemen van het Ondernemersplein van de Gemeente Ei

Bijlage 1: Definities in verschillende interpretaties Angelsaksische interpretatie van Creatieve Industrie:

Nederlandse interpretatie van Creatieve Industrie:

• Britse Task Force Creatieve Industries Mapping Document uit 1998 1 „Alle vormen van bedrijvigheid die hun bestaansrecht danken aan individuele creativiteit, vaardigheden en talenten, en die de mogelijkheid in zich hebben om welvaart en banen te scheppen door het genereren en of exploiteren van intellectueel eigendom.”

• Gemeente Amsterdam en TNO 6 “De Creatieve Industrie is een specifieke vorm van bedrijvigheid die producten en diensten voortbrengt, die het resultaat zijn van individuele of collectieve, creatieve arbeid én ondernemerschap. Ze worden aangeschaft door consumenten en zakelijke afnemers omdat ze een betekenis oproepen. Op basis daarvan ontstaat een ervaring. Daarmee Sectoren: speelt de creatieve industrie een Kunst en antiek, architectuur, mode belangrijke rol in ontwikkeling en onontwerp, schrijven / uitgeven, film en derhoud van levensstijlen en cultuvideo, interactieve leisure software, rele identiteiten in de samenleving.” software, muziek, televisie en radio, podiumkunsten, reclame, ontwerp, Sectoren: ambacht. Reclame, architectuur, kunst, antiek, kunstnijverheid, design, modeontwerp, film, interactieve spelsoftware, muziek, theater, uitgeven, software, • Amerikaan R. Florida, (2002) 2,3,4 “De transformatie van nu is potenti- televisie, radio. eel bijzonder groot. Tijdens de vorige grote verandering werd de fysieke • Robert Kloosterman, (2004) 7 inbreng (land en arbeid) vervangen door een andere fysieke inbreng “Het centrale en bindende element (ruwe materialen en fysieke arbeid) van de Creatieve Industrie ligt in de terwijl de huidige verandering funda- creatie en exploitatie van symbolimenteel is gebaseerd op menselijke sche waarde onder consumenten intelligentie, kennis en creativiteit.” of bedrijven. Dat is het belangrijkste onderscheidende kenmerk van de Creatieve Industrie ten opzichte van Sectoren: andere vormen van economische Wetenschappers, ingenieurs, kunbedrijvigheid.” stenaars, ontwerpers, kennisgebaseerde professies. Sectoren: Uitgevers, architectuur, reclame, • Amerikaan A.J. Scott, (2000) 5 film- en videoproductie, radio- en “De symbolische component neemt televisieproductie, podiumkunsten, in belang toe. Producten en diensten persbureaus en journalisten, biblioworden onderdeel van een levensstijl theken, musea, natuurbescherming en identiteit van groepen mensen. instellingen. Hedendaagse producten en diensten gaan op basis van culturele waarde de concurrentie met elkaar Duitse interpretatie van Creatieve aan, omdat de intrinsieke kwaliteiten Industrie: producten niet langer voldoende onderscheid opleveren.” • 2. Kulturwirtschaftbericht NRW 8,9 „De „Kultur- und Medienwirtschaft“ Sectoren: als verfijnde groep van met elkaar Heterogene producten, soms fysieke verbonden branches, clusters, omvat eindproducten, soms diensten, alle bedrijven en prestatiegerichte hybride vormen (informatieoverdra- activiteiten, van klein tot groot, die gers), symboliek product.

de voorbereiding, schepping, zorg en het waarborgen van kunst en cultuur productie opleveren, culturele bemiddeling en/of prestaties in de media voortbrengen of producten maken of verpubliceren.“ Sectoren: Muziek, media (inclusief nieuwe media), cultureel erfgoed, literatuur, gedrukte media, journalistiek, kunsten (design en kunsthandwerk), film, TV en video, beeldendekunst en amusement, cultuur, gezondheid, gastronomie, toerisme, sport en belevenis aanbod. • V. Behr, F. Gnad und K.R. Kunzmann, (1990) 10 “De „Kulturwirtschaft“ omvat alle activiteiten die in directe samenhang staan met de voorbereiding, schepping, zorg, verpublicering en het waarborgen van kunst en cultuur.” Sectoren: Theater en opera, muziek en dans, beeldende kunst, literatuur, gedrukte media, audio-media, audio-visuele media en multimedia. • Deutschland-Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie (2009) 11 “De culturele en creatieve industrie omvatten alle culturele en creatieve bedrijven die voornamelijk zijn georiënteerd op de markt en te maken hebben met de creatie, productie, distributie en / of verspreiding via de media van culturele / creatieve goederen en diensten.” Sectoren: Het economische veld van de culturele en de creatieve industrie bestaat uit de volgende elf kern branches of marktsegmenten: muziek industrie, literatuur markt, kunst markt, film industrie, omroep industrie, podiumkunsten markt, design industrie, architectuur markt, gedrukte media, reclamemarkt en software en games industrie.

1 Alice Foundation, Het creatief DNA van de regio Eindhoven, een inventarisatie, Eindhoven, april 2004 2 G. Marlet, C. van Woerkens, voor Nyfer, Atlas voor gemeenten 2003, Breukelen, februari 2003 3 P. Rutten (TNO STB), W. Manshanden, J. Muskens e.a., TNO Strategie, Technologie en Beleid, De Creatieve industrie in Amsterdam, Delft, 21 september 2004 4 www.creativeclass.org, Preface to the paperback edition of the rise of the creative class, Richard Florida, oktober 2003 5 P. Rutten (TNO STB), W. Manshanden, J. Muskens e.a., TNO Strategie, Technologie en Beleid, De Creatieve industrie in Amsterdam, Delft, 21 september 2004 6 P. Rutten (TNO STB), W. Manshanden, J. Muskens e.a., TNO Strategie, Technologie en Beleid, De Creatieve industrie in Amsterdam, Delft, 21 september 2004 7 P. Rutten (TNO STB), W. Manshanden, J. Muskens e.a., TNO Strategie, Technologie en Beleid, De Creatieve industrie in Amsterdam, Delft, 21 september 2004 8 Frau K. Hüskes, Amt für Wirtschafts- und Beschäftigungsförderung der Stadt Bochum, Kultur- und Freizeitwirtschaft, Bochum, juli 2004. 9 Arbeitsgemeinschaft Kulturwirtschaft 1998, in 3. Kulturwirtschaftsbericht, Minesteriums für Wirtschaft und Mittelstand, Energie und Verkehr des Landes Nordreihn-Westfalen, Düsseldorf, november 1999 10 Institut für Raumplanung, Fachbereich Raumplanung Universität Dortmund, Kulturwirtschaft in der Stadt, Dortmund 1990 11 M. Söndermann, Büro für Kulturwirtschaftsforschung (KWF), C. Backes, Creative Business Consult (CBC), Dr. O. Arndt, D. Brünink, Prognos AG, Research Report No577, Summary: Culture and Creative Industries in Germany, Berlin, februari 2009

49

Bijlage 2: Toelichting op de zeven creatieve sectoren Beeldende kunstindustrie In de beeldende kunstensector wordt de symbolische meerwaarde gecreëerd door de beeldend kunstenaar, kunstenaarsateliers/productiecentra, de promotiegalerie en musea/tentoonstellingscentra. Architectuur en Verschillende van deze bedrijfstakvormgevingsindustrie ken zijn echter niet marktconform In de sector van architectuur en gestructureerd, zoals de kunstevormgeving concentreert het creatieve proces zich voornamelijk bij de naarsateliers/ productiecentra en de designers/designbureaus, reclame- musea/tentoonstellingscentra. bureaus en architecten/architectenPodiumkunstenindustrie bureaus. Elk van deze bedrijfstakBinnen de productieketen van de ken bestaat ook voornamelijk uit podiumkunsten concentreert het ondernemers en ondernemingen creatieve proces zich voornamelijk die marktconform opereren, zodat bij de artiest of gezelschap en het zij integraal deel uitmaken van de theaterhuis. kerncreatieve industrie.

Audiovisuele industrie De audiovisuele sector valt uiteen in drie subsectoren; film, nieuwe media en radio/TV, die elk gekenmerkt worden door een eigen specifieke waardeketen. In de filmsector concentreert het creatieve proces zich voornamelijk bij de filmmaker, productiehuis, distributeur en exploitant. Binnen de productieketen van de games concentreert het creatieve proces zich dan weer voornamelijk bij de ontwikkelaar en uitgever. Voor radio en TV wordt de symbolische meerwaarde gecreëerd door de productiemaatschappij en het omroepbedrijf. Allen zijn marktgericht en worden dan ook tot de kerncreatieve industrie gerekend.

Mode-industrie In de modesector zijn de ontwerpers, patroontekenaars en organisatoren van modeshows onderdeel van de kerncreatieve industrie

Muziekindustrie Binnen de productieketen van de muziek concentreert het creatieve proces zich voornamelijk bij de auteur/componist, de artiest/muzikant, de studio’s, de platenmaatschappij/ publisher, producer en de concertzalen/festivals. De studio’s, platenmaatschappijen/publishers, producer en concertzalen maken deel uit van de kerncreatieve industrie.

Gedrukte media industrie Binnen de productieketen van de gedrukte media concentreert het creatieve proces in de boekenindustrie zich hoofdzakelijk bij de auteur en de uitgeverij. De uitgeverij wordt tot de kerncreatieve industrie gerekend. In de kranten- en tijdschriftenindustrie worden de journalisten, persagentschappen en uitgeverijen van kranten en tijdschriften meegerekend.

50

Bijlage 3: Creatieve sectoren en hun waardeketens Creatieve sectoren kennen, binnen de creatieve industrie, hun eigen dynamiek en kijken in veel gevallen met een beperkte blik naar hun omgeving om tot interactie te komen met andere sectoren of organisaties die mogelijk ondersteuning kunnen bieden. Onderstaand zijn inzichten in waardeketens en procesmodellen weergegeven, die binnen de zeven sectoren van de culturele en creatieve industrie gehanteerd worden. Deze modellen zijn statisch en toevoegingen zullen mogelijk zijn, maar ze geven de basis processen binnen de zeven creatieve sectoren weer. Perserijen

Bioscoopexploitant Filmmaker

Producent/ productiehuis

Sales agent

Distributiemaatschappij

Consument

Groothandel Detailhandel

Vertoners

Online distributie

make-up & styling, set design, technici, licht & geluid, camera transport, studio’s & locaties, muzikanten, effects, multimedia, acteurs

Kern

Cultureel

Aanverwant

Ondersteunend

Audiovisuele industrie

51

Hardware console

Muziekindustrie, internet, telecommunicatie

Ontwikkelaar, publisher

Producent

Middleware: Grafische software

Themaparken, game centers

Verdeler

Groothandel, aankoopcentrale, detailhandel

Online distributie

Consument

Websites

Studio’s

Cultureel

Kern

Ondersteunend

Aanverwant

Game-industrie

Stoffenfabrikant

patroontekenaars

distributie

Ateliers, fabrikanten

Ontwerpers

Showproducenten

Modellenbureau’s, haar & make-up, styling, fotografen, grafisch design, persagenten

Kern

Cultureel

Ondersteunend

Aanverwant

Mode-industrie

52

Kleinhandel Flagship stores Inkoper Groothandel

Consument

Producer

Instrumentenbouwers

Studio’s

Perserijen

Groothandel Detailhandel E-commerce

distributeur

Platenmaatschappij Publisher

Auteur/ componist

Manager

Uitvoerend artiest/ muzikant

Managementbureau’s

Consument

Online distributie

Concertzalen

Concertpromotoren Boekingsagenten Festivals

Beheersvennootschappen

Cultureel

Kern

Aanverwant

Ondersteunend

Muziekindustrie

Designers/ Designbureau’s

Handel

Fabrikant

packaging, meubelindustrie, mode, electronica

R&D in modelling & prototype making, grafisch materiaal, uitgeverij, drukkerij

Kern

Cultureel

Radio/TV, Ringtone, Telecom, Productie videoclips

Consument

Design consultant

Branding industrie

Aanverwant

Ondersteunend

Toegepaste (Beeldende) kunstindustrie

53

Auteur

Distributeur

Uitgeverij Importeur

Digitale media printing, papier& inktleveranciers, design & lay-out, fotografen

Drukkerij Boekbinder

Cultureel

Kern

Handel

Ondersteunend

Aanverwant

Gedrukte media

Designers/ Designbureau’s

Handel

Fabrikant

packaging, meubelindustrie, mode, electronica

R&D in modelling & prototype making, grafisch materiaal, uitgeverij, drukkerij

Kern

Cultureel

Consument

Design consultant

Branding industrie

Ondersteunend

Aanverwant

Architectuur en vormgevingsindustrie

54

Consument

Scenarioschrijver

Scenografie, techniek, locatie, repetitieruimtes, muzikanten, podiumbouwers

Gezelschappen, regisseurs/ choreografen

Infrastructuur

Managementbureau’s Boekingskantoren

Festivals

Cultureel

Kern

Publiek

Aanverwant

Ondersteunend

Podiumkunstenindustrie

Adverteerder

Overheid

Omroepbedrijf

Netwerkexploitant kabelmij. Consument

Productiemaatschappij Digitaal distributiebedrijf

Kern

Cultureel

Aanverwant

Ondersteunend

IT industrie (R&D voorbeeld)

55

Bijlage 4: programma’s ter ondersteuning aan creatief ondernemerschap Tijdens de bijeenkomst van het Eurocity project in Dortmund (Duitsland), kwamen een aantal essentiële onderdelen aan bod die bijdragen aan de professionalisering en de ontwikkeling van de creatieve industrie, waarin de waardeketen van de creatieve domeinen in de creatieve sector aandachtspunt is. Hieronder de aanpak van o.a. Dortmund (Duitsland): Federaal Competentiecentrum cultuur- en kunstondernemerschap 11 Culturele en creatieve industrie zijn zoveelzijdig, enkel en alleen al door de branche zelf, maar ook hun potentie. Het competentiecentrum voor culturele en creatieve industrieën helpt ondernemers hun kansen in de markt te vergroten en om internationale markten te ontsluiten. Het doel is om deze industrietak sterker te presenteren en de randvoorwaarden voor deze ondernemers te verbeteren. Creatieve ondernemers moeten gemakkelijker toegang krijgen tot openbare aanbestedingen en hun ondernemerschap moet zich kunnen door ontwikkelen. Bovendien moeten ze ondersteund worden om internationale markten beter te ontsluiten. Oprichters, projectmakers, micro-ondernemers en freelancers moeten vooral worden aangemoedigd.

In de regiokantoren geven contactpersonen geregeld informatie door middel van raadplegingen en oriëntatiediscussies over de openbare aanbesteding. De discussies zijn gericht op de culturele ondernemer en de creatieven en vormen een platform waar de gebruikers netwerken en nieuwe samenwerkingsverbanden kunnen aangaan.

KulturUnternehmen Dortmund is een support netwerk voor studenten, medewerkers en alumni van de twee universiteiten van Dortmund. Verscheidene instituten binnen en buiten de universiteiten werken samen binnen dit netwerk:

Universiteit Dortmund – The “Culturepreneurship” 12

Project1:’ Awareness Creation’

Gedreven door innovatieve regionale krachten ondersteunt‘KulturUnternehmen Dortmund’ studenten en werknemers en alumni van beide Dortmundse hogere onderwijsinstellingen, de TechnischeUniversität Dortmund (Dortmund University of Technology) en de FachhochschuleDortmund (University of Applied Sciences and Arts). De doelgroep van ons project wordt gevormd door de studenten van de richtingen design, communicatie, muziek, architectuur, informatica, kunsten, journalistiek en moderne talen. Tot nu toe heeft hun ondernemerspotentieel en creativiteit zich niet weten te vertalen in een professionele carrière in de creatieve industrie. “KulturUnternehmen Dortmund” ondersteunt ondernemers ambities op diverse niveaus.

De inspanningen van het competentiecentrum vullen reeds bestaande diensten aan. Het centrum zoekt de dialoog met de branche deskundigen om de voorhanden zijnde kennis en ervaring optimaal te bundelen. Het competentiecentrum bestaat uit een nationale inloopplek in Eschborn en uit acht regionale bureaus. Nationale en regionale bureaus zijn met elkaar verbonden en doen regelmatig uitwisselingen. Het team in Eschbornanalyseert de ondersteunende staatsmaatregelen. Met dit als basis werkt het aanbevelingen uit voor economische beleidsmakers, zodat de creatieve ondernemers de bestaande programma’s beter kunnen benutten. Bovendien bevordert dit het regio- en branche-overstijgende netwerken.

11 Kompetenzzentrum Kultur- &Kreatievwirtschaft des Bundes geraadpleegd op http://www.kultur-kreativwirtschaft.de/ (14-12-2010) 12 Kultur.unternehmen.dortmund geraadpleegd op http://www.kultur-unternehmen-dortmund.de/dateien/ Culturepreneurship.pdf (20-12-2010)

56

Het initiatief is verdeeld in een aantal projecten, dieelkaar aanvullen: Dit project heeft als doel studenten werknemers en alumni bewust te maken van de mogelijkheid om een carrière te starten als ondernemers in de creatieve industrie. Er zijn verschillende mogelijkheden om de ondernemersgeest te promoten op universiteiten: • Gastlezingen; • Informatiebijeenkomsten; • Ondernemersdagen; • Promotiemateriaal (flyers, posters, give-aways); • Een foto- of grafisch ontwerpwedstrijd met de creatieve industrie als onderwerp; • Webpagina www.kultur-unternehmen-dortmund.de Project2: Kwalificatie Studenten, werknemers en alumni die geïnteresseerd zijn in het opstarten van hun eigen zaak in de creatieve industrie, kunnen deelnemen aan het cursusprogramma: “Cultureel werk en de creatieve industrie”. Deze cursussen zijn projectgeörienteerd, bevatten sleutelelementen va ondernemerschap in de creatieve industrie en worden aangevuld met gastlezingen. Studenten werken in interdisciplinaire groepen. Succesvolle afsluiting van het cursuswerk wordt beloond met een certificaat getiteld ”Cultureel werk en creatieve industrie”. Het laatste werkstuk is een businessplan dat studenten ontwikkelen voor hun eigen start-up in de creatieve sector. Cursus deelgebieden: • Politiek, recht en structuren; • Economie en financiën; • Communicatie en marketing; • Management en organisatie.

Project3: Coaching

Project5: Start-up kantoren

Twee “Culturepreneurship Coaches” hebben hun kantoor in de factulteit design (FH Dortmund) en de faculteit voor culturele studies (TU Dortmund), waar ze consulting aanbieden en als eerste aanspreekpunt fungeren. Zij bemiddelen tussen verschillende organisaties en programma’s die ondernemerschap bevorderen. Ze kunnen advies geven over onder andere het ontwikkelen van een businessplan, het verkrijgen van leningen en sponsors, selectie van cursussen, huur van bedrijfsruimte en ander aanverwante zaken; Hierdoor vormen ze een link tussen de verschillende lagen van het initiatief.

Businessconcepten kunnen worden getest in een professionele omgeving. Het ‘Incubatorproject’ biedt startende bedrijven gratis kantooren studioruimte aan in een creatieve omgeving ingebed in lokale netwerken.

Project4: Workshop Workshops vinden plaats in de Creative Centre in Dortmund-Dorstfeld en richten zich op het veranderen van globale business ideeën in concrete zakelijke concepten. Professionele management consultants helpen de beginnende ondernemers hun business ideeën te evalueren met betrekking tot klantenwaardering en marketability. Verder geven vertegenwoordigers uit verschillende sectoren van de creatieve industrie praktische adviezen. Twaalf start-up teams kunnen jaarlijks deelnemen met de workshops. Ze werken individueel en in groepen. Na een intensieve coaching periode van drie maanden presenteren de deelnemers hun uiteindelijke concepten voor een jury. De beste businessplannen worden beloond met een prijs en het winnende team wordt begeleid gedurende de realisatie van hun start-up.

Het start2grow-netwerk is een kernelement van de starterswedstrijd. Netwerkdeelnemers uit verscheidene gebieden staan de deelnemers van de start2grow-competitie terzijde als coaches. Het netwerk bestaat uit meer dan 600 vakmensen van diverse deelgebieden, bijvoorbeeld marketing, verkoop, octrooirecht, belastingrecht, personeelszaken, informatietechnologie, organisatie, etc., die zich vrijwillig als coaches voor de starters inzetten. De coaches brengen hun beroepservaringen en vakkennis in of zijn bijvoorbeeld contactpersonen bij samenwerkende netwerken. In het start2grow-netwerk hebben coaches ook de mogelijkheid om de starters op verschillende manieren te ondersteunen met het ontwikkelen van hun ideeën.

De jonge ondernemers kunnen dan de infrastructuur van deze faciliteiten gebruiken, inclusief alle apparatuur en diensten. Coaches zullen de ondernemingenbegeleiden gedurende de (pre-)opstartfase en de bedrijven onderling verbinden voor wederzijdse ondersteuning. Elk jaar kunnen zes starters een plek krijgen in deze Incubators (broedplaatsen). Afhankelijk van de behoeften worden de ondernemingen gehuisvest bij of een van de regionale technologie centra, een IT-incubator of op een centrum Start2grow heeft als doel om starvoor kunst, cultuur en media. ters te ondersteunen bij het snel gefundeerd uitvoeren van hun beStadt Dortmund –Start2grow 13 drijfsidee en zo bij te dragen aan een succesvolle opbouw van een eigen onderneming. In het kader van het Dortmundproject worden sinds 2001 jaarlijks met Daarom omvat het kosteloze aanveel succes start2grow-oprichtings- bod van start2grow een optimaal coaching concept: wedstrijden gehouden. • Coaching netwerk Alle start2grow-oprichtingswedstrij• Online Coaching Area (OCA) den zijn interregionaal en kenmerken • Handboek businessplan zich door een optimale knowhow • Coaching avonden uitwisseling, een ambitieus tijds• Workshops concept en hoge prijzen in geld en • Branche specials natura. • Terugkoppeling Het Dortmundproject is een regionaalinitiatief voor het nieuwe Dortmund. Sinds 2000 bundelt het met een breed draagvlak de krachten van de stad, industrie en wetenschap in een uniek netwerk. Het doel is om de duurzame ontwikkeling te stimuleren van de stad tot een leidende technologische en industriële regio in Europa.

Beroepservaring

professionele expertise

Bundeling in Start2grow netwerk

Oprichters

Contact met netwerken

13 Start2grow geraadpleegd op http://www.start2grow.de/de/home/ (20-12-2010)

57

In Nederland komen ook verschillende programma’s op gang die bij moeten dragen aan een betere ontwikkeling van creatief ondernemerschap, die moeten leiden tot professionalisering van de sector. Hieronder enkele voorbeelden: Voorbeelden uit Nederland:

Designlink Nederland 15 Designlink vormt een unieke schakel tussen vraag, aanbod, kennis en beleid. Tezamen met haar regionale partners opereert zij op het snijvlak van vraag en aanbod en profileert zich daarbij als Nederlands enige design ketenorganisatie.

Kamer van Koophandel Zuid-Oost Designlink geeft antwoord op de Nederland - Het project Creatieve volgende vragen: Industrie 14 • welke subsidies zijn er voor deDe creatieve sector levert een sign? enorme economische impuls en bij• naar welke cursus stuur ik mijn drage aan het vestigingsklimaat van projectmanager? Zuidoost- Nederland. Daarom zijn • moet ik een ontwerper in huis de Kamers van Koophandel Brabant halen of juist extern houden? en Limburg gestart met het project • hoe doen anderen het eigenlijk? Creatieve Industrie. Dit project loopt • hoe krijg ik de resultaten die ík van 1 april 2008 tot 31 maart 2012 wil hebben? en heeft als doel: • welk ontwerpbureau past het beste bij mijn organisatie en hoe vind ik die? • het stimuleren en faciliteren van • hoe kan ik het rendement van startende bedrijven in de creahet productontwikkelingsproces tieve sector; maximaliseren? • het tot stand brengen van netwerk en samenwerkingscomVoordelen van aangeslotenen binaties tussen bedrijven in de creatieve sector en ‘reguliere’ • elektronische nieuwsbrief sectoren. • webpresence, toegang (kennis-) netwerk Het project richt zich op de volgen• netwerkbijeenkomsten de drie hoofdsectoren: • kwaliteitskeurmerk • diverse kortingen op activiteiten • kunsten (beeldende kunst, podiumkunst, en literatuur) Designlink is in 2001 ontstaan uit • media en entertainment (omeen fusie tussen de Stichting Goed roep, muziekindustrie, film- en Industrieel Ontwerp en Stichting ioN video/DVD-industrie en is gevestigd in ‘s-Gravenhage. en uitgevers) • creatieve zakelijke dienstverlening (vormgeving, ontwerp en reclame)

Kamer van Koophandel Zuid-Oost Nederland geraadpleegd op http://www.kvk.nl/kvk-activiteiten/ activiteiten-kvk-brabant/sectoren/creatieve-industrie/ (09-12-2010) 15 Designlink Nederland geraadpleegd op (30-11-2010);

58

Bijlage 5: Vernieuwde gids ‘creatief en innovatief ondernemen’

59

Bijlage 6: Voorbeelden van mapping tools voor de creatieve sector Kamer van Koophandel ZuidNederland – hallo community

Designlink ontwikkelt projecten en voert deze uit, zelfstandig of in opdracht van derden. Voorbeelden van onder eigen vlag ontwikkelde “Hallo is de zakelijke community projecten zijn de Erkenningen Goed voor ondernemers. De groep CreIndustrieel Ontwerp en DESIGNL, atieve Professionals is bedoeld als netwerkomgeving / vraagbaak voor een collectieve beurspresentatie. creatieve professionals, zoals foto- Voorbeelden van samenwerkingsgrafen, copywriters, (web)designers, projecten zijn het Design Colloquium en Design ter Zake, een serie netartdirectors, signmakers, camerawerkbijeenkomsten in samenwerking mensen, regiseurs etc.” met DMN. In opdracht van de EVD wordt een clusterpilot gerealiseerd.” http://hallo.kvk.nl/hallo/ http://hallo.kvk.nl/hallo/groepen/cre- http://www.designlink.nl/ atieve_professionals/default.aspx Gemaakt in Amersfoort (GiA) b.tween – Sheffield UK “Gemaakt in Amersfoort is hét podium van de creatief ondernemers “Wij zijn Just-b, wij doenEvents uit Amersfoort.Doel is Amersfoortse 2.0&Open Innovation creatief ondernemers op de kaart te We gebruiken digitale technologie om te bemiddelen in contact tussen zetten. Veel te vaak worden creatieve producten en diensten buiten industriën, oud en nieuw, groot en Amersfoort ingekocht. Terwijl het klein. hier barst van het creatief talent en ondernemerschap. We creëren markten, waar mensen uit verschillende sectoren ervaringen Gemaakt in Amersfoort bestaat uit een portal, een tweejaarlijkse portfokunnen delen en zaken doen. We liomarkt en de jaarlijkse trofee-uitreibouwen partnerschappen tussen kleine, flexibele bedrijven zonder ba- king voor de producten of concepten die het meest bijdragen aan het gage en gigantische bedrijven met creatieve en innovatieve imago van opslagruimtes tjokvol met bagage. We kunnen je uitnodigen in een eco- Amersfoort.” systeem met getalenteerde digitale http://gemaaktinamersfoort.nl/creaondernemers, die floreren buiten het tieve-industrie/wat-is-gia/ http://gemaaktinamersfoort.nl/creablikveld van grote bureaus.” tieve-industrie/deelnemers/ http://www.btween.co.uk/pages/ Ontwerp Platform Arnhem (OPA) hello http://www.btween.co.uk/btween“Stichting Ontwerp Platform Arnpeople hem heeft als doel het stimuleren en professionaliseren van het regionale Designlink Nederland ontwerpklimaat vanuit een cultureel, economisch en maatschappelijk “Designlink onderhoudt een uitgebreid archief van links naar de meest perspectief. Daartoe organiseert uiteenlopende site’s met interessan- OPA tal van activiteiten voor ontwerpers en bedrijven die zich bezigte informatie voor opdrachtgevers, houden met ontwerp, productie, ontwerpers én gebruikers. Deze distributie en verkoop van innovadatabase met ruim 450 links kan via diverse zoek- en sorteerfuncties tieve producten en diensten. Deze activiteiten hebben vooral tot doel worden ontsloten. het creatieve potentieel in de regio Het servicedeel van deze site is ten dienste te stellen van actuele uitsluitend toegankelijk voor de bij Designlink aangesloten bedrijven en maatschappelijke en economische vraagstukken. haar relaties. De informatie op dit servicedeel bestaat uit: OPA bracht in 2005 de eerste Cre• een uitgebreide lijst van aange- atieve Kaart van Arnhem en Gelderland uit. Op de kaart staan maar sloten bedrijven liefst 4200 creatieven én creatieve • een overzicht van uitsluitend organisaties vermeld in 27 disciplivoor aangeslotenen toegankenes. Van de 75.000 gedrukte kaarten lijke bijeenkomsten zijn er ruim 70.000 verspreid over • een forum Nederland en vooral in Gelderland.” • stagebank http://www.o-p-a.nl/cms/content/ view/1492/42/

60

Creatieve Kaart Schiedam “Het veld waarin kunst, cultuur, mensen, creativiteit, innovatie en economie hand in hand gaan, vormt bij elkaar de ‘creatieve industrie’ en dit is een groeiende sector in Schiedam. De Creatieve Kaart Schiedam maakt dit inzichtelijk. Op deze digitale plattegrond is voor consument en producent informatie te vinden. Ook biedt de kaart een platform voor discussie, idee-uitwisseling, presentaties en inspiratie.“ http://www.creatievekaartschiedam. nl/?p=kaart Lab for Culture “Vind ideeën. Vind mensen. Vind geld. Vind evenement. Vind debatten. Eén website, 50 landen, 6 talen. We werken met en voor kunstenaars, kunst- en cultuurorganisaties en –netwerken, culturele professionals en publiek in meer dan 50 Europese landen. We voorzien ook in een platform voor culturele samenwerking tussen Europa en de rest van de wereld. Onze missie is iedereen, die werkt aan culturele samenwerking, toegang heeft tot minutieus geüpdatete informatie en om de culturele sector aan te moedigen om meer te experimenteren met online technologieën. • Informatie, onderzoeken analyse gerelateerd aan culturele samenwerking en medewerking, waaronder mogelijkheden voor financiering, kritische perspectieven, research, nieuws en contacten (organisaties en netwerken). • Online netwerk tools om de potentie voor culturele samenwerking binnen de culturele sector mogelijk te maken en te versterken. • Promotie van partijen, die zich bezighouden met culturele samenwerking en van hun activiteiten in Europa en daarbuiten. • Plekken voor netwerken, uitwisselen en delen van kennis tussen organisaties en individuen. • Platforms voor discussie en redevoering over actuele onderwerpen, die invloed hebben op de culturele sector.” http://www.labforculture.org/en http://www.labforculture.org/en/labforculture/browse

Bijlage 7: Vraag en aanbod faciliterende online tools JongeHonden.nl

99designers.com

“De reclamebranche is een van de lastigste vakgebieden om een goede start in te maken. Talent helpt natuurlijk enorm, maar dan moet je wel de kans krijgen om jezelf te laten zien. Stichting JongeHonden helpt je daarbij. Door pitches te organiseren, zodat je kunt werken op echte klanten en kans maakt op een reis naar het reclamefestival in Cannes; en door creatieven bij elkaar te brengen op mappenavonden, speeddates en workshops. Voor je het weet heb je een knallendgoed portfolio onder je arm en ben je wegwijs in de wereld die reclame heet. Iedereen die zich Jongehond voelt, kan lid worden. Het kost niets en je bent gegarandeerd als eerste op de hoogte van alles wat we organiseren. Jongehond zijn is geheel vrijblijvend, maar hoe actiever je deelneemt, hoe meer je uit je lidmaatschap haalt. Niet alleen zijn de pitches, workshops en mappenavonden bijzonder leerzaam, je komt ook in contact met andere creatieven. (Deelnemers van pitches mogen niet ouder zijn dan 28 jaar.)” www.jongehonden.nl

“99designs is de #1 marktplaatsvoor crowdsourced grafisch ontwerp. We verbinden 89,428 gepassioneerdeontwerpers over de hele wereld met kleine bedrijven, die hun ontwerpprojecten graag af willen zien. En we doen dit op een vlotte manier, zonder de normale risico’s of kosten, die geassocieerd worden met professioneel ontwerp. Mantra Het is zeker een cliché, maar we kunnen het niet anders omschrijven—99designs begon als ontwerpers voor ontwerpers. Onze taak bij 99designs is om een vriendelijke, professionele en veilige omgeving te bieden, waar ontwerpers uit alle lagen van het leven kunnen wedijveren op een gelijkwaardige voet—waar ze hun werk kunnen laten zien, hun vaardigheden kunnen verbeteren, kunnen communiceren met vakgenoten en nieuwe klanten kunnen winnen.” www.99designs.com POOQ.nl

“ZZP’ers en opdrachtgevers ontmoeten elkaar via POOQ. Bent u als ZZP’er op zoek naar een op“Is de website die creatieve profes- dracht? Of bent u een opdrachtgever (werkgever) en op zoek een sionals in contact brengt met het geschikte freelancer? Dan zit u goed overige bedrijfsleven, geïntroduceerd door De Werkbank, de lande- bij POOQ. POOQ betekent meer. Ook voor relevante informatie over lijke opdrachten- en vacaturebank ZZP’en en alles wat daarbij komt voor de creatieve industrie. In De kijken, lees je op www.POOQ.nl. Werkbank kunnen ondernemers kosteloos opdrachten en vacatures De wereld van ZZP’ers, opdrachten publiceren. Vindcreatieven.nl plaatst en opdrachtgevers is groot en onze op een geografische kaart, zodat doorzichtig. Dat hoeft niet zo te zijn. POOQ is uw meetingpoint, brengt creatieve professionals eenvoudig orde in de warrige wereld. Daardoor opdrachten en vacatures in hun weet uw opdrachtgever (of ZZP’er) u regio vinden. makkelijker te vinden.” Doel van Vindcreatieven.nl is dan www.pooq.nl ook om professionele creatieve dienstverleners beter vindbaar te maken voor het overige bedrijfsleven en zo het onderlinge zakendoen te bevorderen. Het platform wordt ondersteund door onder meer de Beroepsvereniging van Nederlandse Ontwerpers BNO, reclamevereniging Pragma, MKB-Amsterdam en Syntens.” www.vindcreatieven.nl Vindcreatieven.nl

61

62

Colofon Concept en onderzoek: Elke Frye, Frye Concepts te Eindhoven www.frye.nl

Onderzoeksondersteuning: John Krijger, RTE Adviesgroep te Tilburg www.rte.nl

Ondersteuning en redigeren: Nicole Volleberg te Utrecht Vertalingen: Rosalina de Jager, Jager OC administratie, communicatie, organisatie, te Tilburg www.jageroc.nl Vormgeving en illustraties: Casper Sormani, NoSuchThing te Rotterdam www.nosuchthing.nl

Dit document is zowel Nederlandsals Engelstalig uitgebracht. 63