Duurzaamheidsagenda 2020: Op weg naar een duurzaam Rijswijk

Duurzaamheidsagenda 2020: Op weg naar een duurzaam Rijswijk


Colofon De Duurzaamheidagenda 2020: op weg naar een duurzaam Rijswijk is een uitgave van de gemeente Rijswijk. Vormgeving: Elies van der Linden Foto’s: Gemeente Rijswijk Erwin Dijkgraaf Fotografie (foto zwembad, pag. 27) Peter van Rijswijk (foto aardgasauto, pag. 27) Paul Voorham (foto Prinses Beatrixlaan, voorpagina) Rebecka Weinbeck (foto’s werkconferentie, pag. 10)

Gemeente Rijswijk Stadhuis Bogaardplein 15 Postbus 5305 2280 HH, Rijswijk Telefoon: 070 3261000 E-mail: [email protected] Internet: www.rijswijk.nl

Citeertitel rapport:


Corsanummer: Datum inwerkingtreding: Status:

Auteur:

Vastgesteld door Burgemeester en Wethouders d.d. Vastgesteld door de gemeenteraad d.d. Sheila Savkoor Sylvia Roes (redactie)

Product van:

Gemeente Rijswijk Afdeling: Stad en Samenleving Sectie: Mobiliteit, Duurzaamheid, Groenbeleid en Vergunningen

Beknopte inhoud:

Hiervoor is in- en extern een uitgebreid participatietraject gevolgd. Binnen het gemeentelijk apparaat zijn een aantal workshops georganiseerd. Verder zijn onder meer interviews met experts gehouden, een burgerpanel geconsulteerd, een enquête onder raadsleden gehouden en een werkconferentie over duurzaamheid georganiseerd. De uitkomsten hiervan zijn in dit beleidsplan verwerkt.In het duurzaamheidsplan wordt de ambitie beschreven en de inzet die de gemeente moet plegen om de doelstellingen te behalen in 2020. In 2020 wil de gemeente Rijswijk een groene, schone en milieuvriendelijke gemeente zijn. Bovendien wil de gemeente Rijswijk een bijdrage leveren aan de doelstelling van het Regionaal Structuurplan van Haaglanden om in 2050 een klimaatneutrale regio te worden. Voor de gemeente Rijswijk betekent duurzaamheid: • verbetering in kwaliteit leefomgeving (people) • minimaliseren milieubelasting en energiegebruik (planet) • maximaliseren van ecologische waarden (planet) • betaalbaarheid (profit) Duurzaamheid grijpt in verschillende thema’s: wonen, mobiliteit, bouwen, ondernemen, etc. Om duurzaamheid te concretiseren en structuur te brengen, wordt de volgende indeling gemaakt: 1) verduurzamen bestaande woningvoorraad 2) duurzaam bouwen 3) duurzame mobiliteit 4) duurzame gebiedsontwikkeling/ herstructurering 5) duurzaam ondernemen 6) duurzame energie 7) Gedragsverandering 8) Voorbeeldfunctie gemeente In het duurzaamheidsplan wordt per thema aangegeven wat de ambitie is en wat daarvoor nodig is om het te bereiken. Alle doelstellingen per thema moeten leiden tot een duurzame gemeente, die schoner, groener en milieuvriendelijker is.

Samenvatting

Het begrip duurzaamheid staat al geruime tijd volop in de politieke en maatschappelijke belangstelling. Steeds meer mensen hebben oog voor de relatie tussen economische groei, milieuproblemen en armoede. Grondstoffen raken op, gas en olie komen uit politiek instabiele regio’s, het klimaat verandert en we hebben te maken met milieuvervuiling die onze gezondheid aantast en de natuur bedreigt. De gemeente Rijswijk onderneemt al verschillende activiteiten om een duurzame gemeente te zijn. Er bestaat breed behoefte aan een integrale visie en richtinggevende oriëntatie op de toekomst. Dit beleidsplan voorziet daarin. We moeten keuzes maken om effectief te zijn. Dat is zeker noodzakelijk in een tijd waarin capaciteit en geld schaars zijn. Het beleidsplan is niet vrijblijvend en laat aan onder meer inwoners, ondernemers, leden van maatschappelijke organisaties en projectontwikkelaars zien waar de gemeente voor staat. Dit beleidsplan geeft antwoord op de vragen: hoe moet een duurzaam Rijswijk er in 2020 eruit zien en hoe kunnen we dat bereiken? Hiervoor is in- en extern een uitgebreid participatietraject gevolgd. Binnen het gemeentelijk apparaat zijn een aantal workshops georganiseerd. Verder zijn onder meer interviews met experts gehouden, een burgerpanel geconsulteerd, een enquête onder raadsleden gehouden en een werkconferentie over duurzaamheid georganiseerd. De uitkomsten hiervan zijn in dit beleidsplan verwerkt. Voor Rijswijk betekent een duurzame gemeente: • verbetering van kwaliteit leefomgeving (people) • minimaliseren milieubelasting en energiegebruik (planet) • maximaliseren van ecologische waarden (planet) • betaalbaarheid (profit). De ambitie die de gemeente Rijswijk heeft gesteld is: Rijswijk stoot in 2020 25 procent minder CO2 uit ten opzichte van 2011. Daarnaast is Rijswijk een groene, schone en milieuvriendelijke gemeente waarin het goed is om te wonen, werken en recreëren. Duurzaam heeft alleen een betekenis als we het begrip concreet maken. Het grijpt in verschillende thema’s: wonen, bouwen, mobiliteit, gedrag en ondernemen. Om structuur aan te brengen in het onderwerp duurzaamheid gebruiken we de indeling zoals in de tabel hieronder is beschreven. Deze indeling wordt ook door andere gemeenten gebruikt. De ambities worden in de hoofdstukken van dit beleidsplan verder uitgewerkt. Ook wordt per thema aangegeven wat de gemeente zal doen om de ambities te halen.

Op weg naar een duurzaam Rijswijk 7

hoofdstuk - thema Hoofdstuk 4: Verduurzamen bestaande woningvoorraad

ambitie ‘Alle inwoners zijn op de hoogte van de mogelijkheden om hun woning te verduurzamen.’ ‘De ambities vastgelegd in de prestatieafspraken voor huurwoningen woningcorporaties gelden zoals bij renovatie energielabel B of tenminste verbetering van twee labelklassen’

Hoofdstuk 5: Duurzaam bouwen

Hoofdstuk 6: Duurzame gebiedsontwikkeling / herstructurering

Hoofdstuk 7: Duurzame mobiliteit

‘De ambities uit het plan van aanpak Duurzaam bouwen gelden zoals voor nieuwbouw een GPR van 7’ ‘De gemeente voert grote nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zo duurzaam mogelijk uit zoals Rijswijk- Zuid, de Plaspoelpolder, de Prinses Beatrixlaan en de Haagweg.’ ‘Korte afstanden met de auto in of naar Rijswijk moeten we verminderen tot onder de 50 procent voor 2020.’ ‘Het openbaar vervoer blijft op peil voor reizen die verder weg liggen.’ ‘De gemeente omarmt initiatieven voor schonere voertuigen en brandstoffen.’

Hoofdstuk 8: Duurzame energie

Hoofdstuk 9: Duurzaam ondernemen

Hoofdstuk 10: Voorbeeldfunctie gemeente Rijswijk

Hoofdstuk 11:

‘Het aandeel duurzame energie van het totale energieverbruik is verhoogd met tien procent ten opzichte van het verbruik in 2011.’ ‘Alle ondernemers zijn op de hoogte van de mogelijkheden van duurzaam ondernemen, met nadrukkelijke aandacht voor het winkelcentrum In de Bogaard en het bedrijventerrein De Plaspoelpolder.’ ‘De gemeentelijke organisatie is in 2020 CO2-neutraal en koopt 100 procent duurzaam in.’ ‘Alle inwoners zijn betrokken bij het onderwerp duurzaamheid.’

Gedragsverandering

Al deze thema’s zijn voor een duurzaam Rijswijk van belang. Wel is de inspanning per thema verschillend en zijn er een aantal speerpunten benoemd. Daarbij is gekeken naar: waar liggen de grootste kansen in Rijswijk, waar is milieuwinst te behalen, de uitkomsten van burgerpanel en enquête onder raadsleden, en hoe zijn de beïnvloedingsmogelijkheden in de Rijswijkse situatie. Dat heeft geleid tot de volgende speerpunten: • het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad • duurzame gebiedsontwikkeling/herstructurering • duurzaam bouwen • duurzame energie • duurzame mobiliteit.

8 Duurzaamheidsagenda 2020

Hoofdstuk 1 pagina10

Inleiding

Hoofdstuk 2 pagina 11

Rijswijk in perspectief

Hoofdstuk 3

Inhoudsopgave

pagina 12

Een duurzaam Rijswijk


Bestaande woningvoorraad


Duurzaam Bouwen

Hoofdstuk 6 Duurzame gebiedsontwikkeling en herstructurering

pagina 19

Hoofdstuk 7 Duurzame mobiliteit

pagina 21

Duurzame energie

pagina 23

Hoofdstuk 8 Hoofdstuk 9

pagina 25

Duurzaam ondernemen

Hoofdstuk 10 Voorbeeldfunctie gemeentelijke organisatie

pagina 27


Gedragsverandering - communicatie

Hoofdstuk 12 Aan de slag

pagina 31

Begrippenlijst

pagina 32

Literatuurlijst

pagina 34

Bijlage 1 Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid

pagina 35

Bijlage 2 Verduurzamen gemeentelijke organisatie pagina 40 De overige bijlagen van de Duurzaamheidsagenda 2020 staan op de website van de gemeente: www.rijswijk.nl/duurzaamheidsagenda2020 Het betreft de volgende bijlagen: bijlage 3 Samenvatting inspraakmomenten bijlage 4 Relevante afspraken en beleidsplannen bijlage 5 Prestatieafspraken Rijswijk 2010 - 2015 bijlage 6 Duurzaam bouwen ambities bijlage 7 Duurzame energie


Het begrip duurzaamheid staat al geruime tijd volop in de politieke en maatschappelijke belangstelling. Steeds meer mensen hebben oog voor de relatie tussen economische groei, milieuproblemen en armoede. Grondstoffen raken op, gas en olie komen uit politiek instabiele regio’s, het klimaat verandert en we hebben ook nog eens te maken met milieuvervuiling die onze gezondheid aantast en de natuur bedreigt.

Hoofdstuk 1 Inleiding

Definitie Duurzaamheid is een veel gebruikt begrip, een containerbegrip. In deze nota gebruiken we de bekendste definitie, die is geformuleerd door de Brundlandt VN-commissie uit 1987: ‘Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder het vermogen aan te tasten om te voorzien in de behoeften van de toekomstige generaties.’ Daarbij gaat het niet alleen om Rijswijk of Nederland, maar ook om andere landen. Ook worden geregeld de drie P’s gebruikt: people, planet en profit. Het gaat bij duurzaamheid om aandacht voor mensen (people), natuur en milieu (planet) en welvaart (profit). In Nederland ligt de focus vooral op het klimaatprobleem en het terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen. De gemeente Rijswijk onderneemt al veel activiteiten om een duurzame gemeente te zijn. Niet alleen inwoners en ondernemers nemen daarbij hun verantwoordelijkheid, ook de gemeente doet het nodige (zie bijlagen). We zijn dat als Millenniumgemeente ook verplicht. We leveren een bijdrage aan het realiseren van een duurzaam leefmilieu, voor de toekomst van onze kinderen en kleinkinderen.

Integrale visie Er bestaat breed behoefte aan een integrale visie op duurzaamheid en een richtinggevende oriëntatie op de toekomst. Dit beleidsplan voorziet daarin. We moeten keuzes maken om effectief te zijn. Dat is zeker noodzakelijk in een tijd waarin capaciteit en geld schaars zijn. Het beleidsplan is niet vrijblijvend en laat aan onder meer inwoners, ondernemers, leden van maatschappelijke organisaties en projectontwikkelaars zien waar de gemeente voor staat.

Centrale vraag Dit beleidsplan geeft antwoord op de vragen: hoe moet een duurzaam Rijswijk er in 2020 eruit zien en hoe kunnen we dat bereiken?

Participatie

Impressies van de werkconferentie over duurzaamheid op 14 april 2011


De antwoorden op deze vragen hebben we niet alleen bedacht. Integendeel: we hebben hiervoor in- en extern een uitgebreid participatietraject gevolgd. Binnen het gemeentelijk apparaat is een reeks van workshops georganiseerd om er zeker van te zijn dat alle medewerkers die ook maar iets met duurzaamheid hebben te maken hun mening konden geven. Verder hielden we onder meer interviews met experts, consulteerden we een burgerpanel, hielden een enquête onder raadsleden en organiseerden we een werkconferentie over duurzaamheid (zie bijlagen). De uitkomsten hiervan zijn in dit beleidsplan verwerkt.

De gemeente staat niet alleen in het streven naar een duurzame samenleving. Diverse beleidsplannen op verschillende niveaus zijn van invloed op het gemeentelijke beleid. Rijswijk is gebonden aan afspraken op lokaal, regionaal, nationaal en Europees niveau.

Hoofdstuk 2 Rijswijk in perspectief

Enkele relevante doelstellingen zijn: • Klimaatafspraken Kyoto: de uitstoot van broeikasgassen voor Nederland in 2012 6 procent verminderen ten opzichte van 1990. • De EU wil in 2020 20 procent minder energie verbruiken en 20 procent duurzame energie opwekken. • Het kabinet Rutte heeft deze EU-doelstelling overgenomen. • Regionaal Structuurplan Haaglanden 2020 (2008): De ambitie is dat Haaglanden een klimaatneutrale regio wordt, uiterlijk in 2050. Op weg naar een klimaatneutrale regio moet de CO2- uitstoot in 2020 met 30 procent zijn afgenomen ten opzichte van 1990 en in 2030 gehalveerd zijn. Hiervoor ontwikkelt het Stadsgewest de regionale routekaart klimaatneutraal Haag landen. • Duurzaamheidsvisie van het Stadsgewest Haaglanden: Haaglanden is in 2030 de meest duurzame regio in de Rand- stad. • Met het Klimaatakkoord gemeenten en Rijk 2007-2011 van 12 november 2007 zijn de volgende doelen gesteld: jaarlijks 2 procent energiebesparing te bereiken, 20 procent duurzame energie in 2020, 30 procent reductie van broeikasgassen in 2020. Daarnaast bevat het de extra doelstellingen: energie transitie naar klimaatneutrale toekomst en 100 procent duurzame inkoop in 2015. Het onderwerp duurzaamheid is verweven in verschillende nota’s van de gemeente: • Groenbeleidsplan • Waterplan • Inkoop- en aanbestedingsbeleid • Milieubeleidsplan1 • Luchtkwaliteitsplan • Actieplan Geluid • Structuurvisie mobiliteit • Woonvisie 2007+ • Beleidsplan Duurzaam Bouwen • Economische Visie • Actieplan Millenniumgemeente Duurzaamheid is tevens terug te vinden in de uitwerking van plannen, onder meer: bestemmingsplannen, Masterplan Rijswijk Zuid en Haalbaarheidsstudie Prinses Beatrixlaan Rijswijk.

1

In het milieubeleidsplan wordt verwezen naar het duurzaamheidsplan.

In de inleiding noemden we al het participatietraject dat is gevolgd om dit beleidsplan te kunnen opstellen. Dat traject en de genoemde doelstellingen en beleidsnota’s laten zien dat we niet in ons eentje toewerken naar een duurzame samenleving. Alleen met de inspanning van velen en door goede samenwerking kunnen we ons doel bereiken. De gemeente kan stimuleren, faciliteren, informeren, mensen betrekken en partijen bij elkaar brengen. Een uitgebreide beschrijving van relevante beleidsnota’s staat in de bijlagen.


Hoofdstuk 3 Een duurzaam Rijswijk

Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘Duurzaamheid staat volop in de belangstelling. Berichten over klimaatverandering zijn zorgelijk. De fossiele brandstoffen raken uitgeput en we krijgen te maken met stijgende energieprijzen. Het is tijd voor een omslag naar een duurzame gemeente. De gemeente Rijswijk wil schoner, zuiniger, groener, mooier en sterker worden. Duurzaamheid biedt kansen voor een aantrekkelijke werk -en leefomgeving.’

Duurzame gemeente Op de vraag wat een duurzame gemeente is, leverden het burgerpanel en de enquête onder raadsleden een flink aantal mogelijkheden op (zie bijlage). Een greep hieruit: • maatschappelijk verantwoord ondernemen • aandacht voor het milieu en klimaat • hergebruik van grondstoffen en materialen • duurzame energie gebruiken • duurzaam bouwen • zuinig omgaan met energie • aantrekkelijke leefomgeving. Voor Rijswijk betekent dat: • verbetering van kwaliteit leefomgeving (people) • minimaliseren milieubelasting en energiegebruik (planet) • maximaliseren van ecologische waarden (planet) • betaalbaarheid (profit).

Ambitie Rijswijk stoot in 2020 25 procent minder CO2 uit ten opzichte van 20112. Daarnaast is Rijswijk een groene, schone en milieuvriendelijke gemeente waarin het goed is om te wonen, werken en recreëren. Rijswijk draagt hiermee bij aan de ambitie van het Stadsgewest Haaglanden verwoord in het Regionaal Structuurplan Haaglanden 2020, namelijk dat Haaglanden in 2050 een klimaatneutrale regio moet worden.

Voorwaarden Duurzaam heeft alleen een betekenis als we het begrip concreet maken. Het grijpt in verschillende thema’s: wonen, bouwen, mobiliteit, gedrag en ondernemen. Om structuur aan te brengen in het onderwerp duurzaamheid gebruiken we de volgende indeling: • verduurzamen bestaande woningvoorraad • duurzame gebiedsontwikkeling/herstructurering • duurzaam bouwen • duurzame mobiliteit • voorbeeldfunctie gemeente Rijswijk • duurzaam ondernemen • gedragsverandering • duurzame energie. Deze indeling wordt ook door andere gemeenten gebruikt.

Speerpunten Al deze thema’s zijn voor een duurzaam Rijswijk van belang. Wel is de inspanning per thema verschillend en hebben we een aantal speerpunten benoemd. Daarbij hebben we gekeken naar: 2

In 2011 bedraagt CO2 - uitstoot in Rijswijk 333 kiloton per jaar.


• waar liggen de grootste kansen in Rijswijk • waar is milieuwinst te behalen • hoe zijn de beïnvloedingsmogelijkheden • de uitkomsten van burgerpanel en enquête onder raadsleden. Dat heeft geleid tot de volgende speerpunten: • het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad • duurzaam bouwen • duurzame gebiedsontwikkeling/herstructurering • duurzame mobiliteit • duurzame energie. Onze ambities worden in de volgende hoofdstukken verder uitgewerkt.

hoofdstuk - thema Hoofdstuk 4: Verduurzamen bestaande woningvoorraad

ambitie ‘Alle inwoners zijn op de hoogte van de mogelijkheden om hun woning te verduurzamen.’ ‘De ambities vastgelegd in de prestatieafspraken voor huurwoningen woningcorporaties gelden zoals bij renovatie energielabel B of tenminste verbetering van twee labelklassen’

Hoofdstuk 5: Duurzaam bouwen

Hoofdstuk 6: Duurzame gebiedsontwikkeling / herstructurering

Hoofdstuk 7: Duurzame mobiliteit

‘De ambities uit het plan van aanpak Duurzaam bouwen gelden zoals voor nieuwbouw een GPR van 7’ ‘De gemeente voert grote nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zo duurzaam mogelijk uit zoals Rijswijk- Zuid, de Plaspoelpolder, de Prinses Beatrixlaan en de Haagweg.’ ‘Korte afstanden met de auto in of naar Rijswijk moeten we verminderen tot onder de 50 procent voor 2020.’ ‘Het openbaar vervoer blijft op peil voor reizen die verder weg liggen.’ ‘De gemeente omarmt initiatieven voor schonere voertuigen en brandstoffen.’

Hoofdstuk 8: Duurzame energie

Hoofdstuk 9: Duurzaam ondernemen

Hoofdstuk 10:

‘Het aandeel duurzame energie van het totale energieverbruik is verhoogd met tien procent ten opzichte van het verbruik in 2011.’ ‘Alle ondernemers zijn op de hoogte van de mogelijkheden van duurzaam ondernemen, met nadrukkelijke aandacht voor het winkelcentrum In de Bogaard en het bedrijventerrein De Plaspoelpolder.’

Voorbeeldfunctie gemeente Rijswijk

‘De gemeentelijke organisatie is in 2020 CO2-neutraal en koopt 100 procent duurzaam in.’

Hoofdstuk 11:

‘Alle inwoners zijn betrokken bij het onderwerp duurzaamheid.’

Gedragsverandering



Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014 ‘Verdergaande energiebesparing in bestaande en nieuwbouw en duurzaam bouwen. De huidige bouwopgave wordt waar mogelijk op duurzame wijze gedaan.’

Huidige situatie

Hoofdstuk 4 Verduurzamen bestaande woningvoorraad

De woningen in Rijswijk zijn verantwoordelijk voor ongeveer dertig procent van de CO2-uitstoot in de gemeente. In totaal telt Rijswijk 24.000 woningen, te weten: • 11.280 koopwoningen • 3.920 particuliere huurwoningen • 8.800 woningen in bezit van woningcorporaties. Rijswijk heeft relatief veel portiekflats uit de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Hier valt een kwaliteitsslag te maken, omdat een groot aantal van deze woningen slecht geïsoleerd is.

Woonvisie 2007 + en energieconvenant Het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad is een van de prioriteiten van ons duurzaamheidsbeleid. We worden daarbij geholpen door bestaande regelgeving en afspraken. Het Rijk en Aedes hebben in 2008 het energieconvenant voor de corporatiesector afgesloten. De corporaties verbinden zich hiermee aan de ambitie om in de periode 2008 - 2020 twintig procent te besparen op het totale gasverbruik in de bestaande sociale huurwoningenvoorraad. Energiebesparing en duurzame energie zijn belangrijke thema’s in de lokale Woonvisie 2007+. Redenen hiervoor zijn zorgen om het klimaat en om de betaalbaarheid van de woningen. Woonlasten bestaan niet alleen uit huur of hypotheek, maar ook uit energielasten. De energieprijzen stijgen en daardoor gaan de woonlasten de komende jaren enorm omhoog. Op dit moment vormen de energiekosten ongeveer dertig procent van de woonlasten. In de toekomst kan dit oplopen tot vijftig procent. De gemeente is in 2009 begonnen met het project Wonen ++ (zie kader). Bewoners die investeren in hun woning, kunnen dit terug verdienen door lagere woonlasten, groter wooncomfort en een hogere waarde van de woning.

Ambitie Het doel van het verduurzamen van de woningvoorraad is niet alleen energiebesparing, maar ook het verbeteren van de algehele kwaliteit van de bestaande woningen. Dat komt niet alleen het binnenklimaat, het comfort en de toekomstwaarde van de woningen ten goede, maar ook de gezondheid van de bewoners. Wij creëren een woningvoorraad met een zo hoog mogelijke kwaliteit en een zo laag mogelijke milieubelasting en woonlasten. We hebben twee ambities: 1. Voor het behalen van deze ambitie zijn de prestatieafspraken over duurzaamheid tussen de gemeente en de woningcorporaties erg belangrijk (zie bijlagen). Enkele van deze afspraken zijn: • Bij renovatie van de bestaande bouw nemen corporaties maatregelen, zodat energielabel B wordt verkregen of een verbetering van ten minste twee labelklassen wordt gemaakt.


• De corporaties hebben de inspanningsverplichting om voor 2020 vijftig procent van de open-keukengeisers en moeder haarden te hebben uitgefaseerd ten opzichte van het aantal dat in 2010 in gebruik is in sociale huurwoningen. • Als onderdeel van de transitie naar een duurzame energie huishouding stimuleren we de ontwikkeling van lokale warmtenetten, die op termijn aan elkaar gekoppeld kunnen worden tot een regionaal warmtenet. 2. Alle inwoners van Rijswijk zijn op de hoogte van de mogelijkheden om de woning te verduurzamen.

Wat doen we? Wij pakken de opgave integraal op en gaan met andere partijen de uitdaging aan. We ontwikkelen één aanpak voor drie doelgroepen: • particuliere huiseigenaren • particuliere verhuurders • corporaties. Acties voor de korte en de lange termijn:

Op korte termijn (2011 - 2014): • Wij houden ons aan de prestatieafspraken over duurzaam heid. Stimuleren en faciliteren van de woningcorporaties, zodat zij hun opgave kunnen halen. Monitoring hiervan. Helpen bij het creëren van draagvlak bij bewoners voor duurzaamheidsmaatregelen. Momenteel hebben woning corporaties te maken met de regeling zeventig procent instemming van huurders bij renovatie. • Onderzoeken of we een duurzaamheidslening kunnen opzetten. Het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting biedt deelnemende gemeenten de duurzaamheidslening. Dat is een aantrekkelijke lening met een lage rente voor particu liere woningbezitters die gemeenten kunnen inzetten om hun klimaatdoelstellingen te verwezenlijken en om de bestaande woningvoorraad energiezuiniger te maken. • Het opzetten van een VvE-informatiepunt bij de gemeente in samenwerking met andere organisaties waar men terecht kan met vragen over duurzaamheidsmaatregelen voor onderhoud en beheer van hun woningen. Ook kijken we of dit mogelijk in regionaal verband opgepakt kan worden. • Een pilot (vervolg Wonen ++ op wijkniveau) om de wijk in te gaan en bewoners over te halen om te investeren in hun woning. Bij succes herhalen we het project in andere wijken.

Op lange termijn (2014 - 2020): Verschillende aanbieders en vragers op de energiebesparingsmarkt (installatiebedrijven, bouwbedrijven, glaszetters, isolatiebedrijven) stimuleren tot structurele samenwerking.

Wonen ++ Rijswijk De campagne Wonen ++ bood particuliere huiseigenaren de mogelijkheid om advies te krijgen over energiebesparing en duurzame energie. Tijdens twee informatiebijeenkomsten hierover kregen zij antwoorden op vragen over isolatie, vocht, HR++-glas, ventilatie en zonne-energie. Ook werd informatie gegeven over het opstellen van een energiebesparingplan, landelijke subsidies en financieringsmogelijkheden. Binnen twee maanden hebben meer dan zestig mensen een energiebesparingplan aangevraagd.


Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De huidige bouwopgave wordt waar mogelijk op duurzame wijze gedaan.’

Hoofdstuk 5 Duurzaam bouwen

Het loont beslist de moeite om te investeren in duurzaam bouwen, want hier valt grote milieuwinst te boeken. De bouwsector in Nederland was de afgelopen jaren verantwoordelijk voor 31 procent van het verkeer, 35 procent van het afval en 30 procent van het energieverbruik in het land. Duurzaam bouwen is ook goed voor het binnenmilieu van een gebouw. Een ‘ademende’ (ventilatie) woning geeft bijvoorbeeld een prettig binnenklimaat. Wij gebruiken de volgende definitie van duurzaam bouwen: ‘Duurzaam bouwen is het op zodanige wijze inrichten, bouwen, beheren en slopen van gebouwen en van de bebouwde omgeving dat de schade aan het milieu in alle stadia van ontwerp tot en met sloop zoveel mogelijk wordt beperkt of tot staan wordt gebracht. Duurzaam bouwen betekent ook het toevoegen van positieve milieuaspecten, waardoor de draagkracht van het milieu wordt verhoogd.’ Dat staat in het plan van aanpak Duurzaam bouwen, dat de gemeenteraad in 2006 heeft vastgesteld. Kernelementen van duurzaam bouwen zijn: • milieuvriendelijke materialen • hoge woonkwaliteit • gezond binnenmilieu • verminderen afval • hergebruik afval • laag energie- en waterverbruik.

Landelijke EPC-norm De landelijke overheid heeft de wettelijke energieprestatiecoëfficiënt (EPC) aangescherpt. Dat is een index die de energetische efficiëntie van woningen weergeeft. In de komende jaren gaat de landelijke overheid de norm steeds verder aanscherpen totdat nieuwbouwwoningen vanaf - naar verwachting - 2020 geen kooldioxide meer uitstoten. De bouwwereld speelt hierop in met nieuwe concepten voor energiezuinige woningen.

Ambitie We laten duurzaam bouwen standaard deel uitmaken van het gemeentelijke beleid: dat blijkt uit bijvoorbeeld bestemmingsplannen en stedenbouwkundige plannen. De ambities uit het plan van aanpak Duurzaam bouwen (zie bijlage) handhaven we. De hoofdrol is weggelegd voor het duurzaam bouwen-instrument Gemeentelijke Praktijk Richtlijn, voortaan dubo-instrument GPR genoemd. Een nieuw element ten opzichte van het plan van aanpak Duurzaam bouwen (2006) is dat dit instrument nu ook te gebruiken is voor bestaande bouw. Onze ambities in het plan van aanpak Duurzaam bouwen voor nieuwbouwwoningen zijn onder meer: • gemiddeld minimaal een 7 scoren met het dubo-instrument GPR over alle thema’s (onder meer energie, materialen, afval, water, gezondheid en woonkwaliteit). We kunnen per project besluiten om voor een of meerdere thema’s hoger in te zetten. Hierbij streven we naar een EPC-waarde van tien procent


onder het wettelijk minimum. • toepassing van de drie Haaglandenmaatregelen (onder meer gebruik FSC-hout) • voor nieuwbouwlocaties geldt een Energie Prestatie Lokatie (EPL) van minimaal 7.

GPR Inmiddels passen 35 gemeenten en 190 marktpartijen het duurzaam bouwen-instrument GPR toe. Het instrument zet gegevens van gebouwen om naar kwaliteits- en duurzaamheidsprestaties. Het wordt gebruikt om invulling te geven aan een actief, realistisch en ambitieus milieubeleid. De GPR stelt duurzaamheidseisen bij de thema’s water, energie, materialen, afval, gezondheid en woonkwaliteit. Voor ieder thema geeft het een kwaliteitsscore op een schaal van 1 tot 10. Hoe lager de milieubelasting, hoe hoger de score. Er bestaan ook andere instrumenten, zoals GreenCalc en BREEAM. Binnen de Haaglandenregio gebruiken bijna alle gemeenten het instrument GPR. Momenteel wordt gewerkt aan de harmonisatie van de verschillende instrumenten.

Wat doen we? We geven duurzaam bouwen een structurele en herkenbare plek binnen de gemeentelijke organisatie, zodanig dat het ruimtelijke ordeningsbeleid en duurzaamheid meer met elkaar verbonden zijn. We stimuleren duurzaam bouwen ook bij verschillende doelgroepen.

Thermische foto’s van een appartementencomplex aan de Klaroenstraat. Op de foto kan je zien op welke plaatsen warmteverlies optreedt of op welke plaatsen zogeheten koudebruggen of luchtlekken aanwezig zijn of kunnen ontstaan.


De activiteiten zijn: • alle nieuwe gemeentelijke bouwplannen plus grote bouwprojecten bij nieuwbouw, renovatie en groot onderhoud toetsen volgens de GPR • opzetten van een dubo-adviesteam binnen de gemeente dat zowel intern als extern advies en informatie kan geven over duurzaam bouwen en dat de GPR-toets kan uitvoeren. Indien nodig werkt het team samen met het bouwfysicateam van de gemeente Den Haag en het Stadsgewest Haaglanden, waar veel expertise is over duurzaam bouwen • EPC-handhaving en in een aantal gevallen EPC-onderzoeken uitvoeren • checklist duurzaam bouwen opstellen voor intern en extern gebruik • opstellen voorlichtingsmateriaal over duurzaam bouwen • toepassen dubo-ambitie GPR 7 bij bouw van Brede Scholen • onderzoek naar financiële prikkels voor duurzaam bouwen (bijvoorbeeld korting bieden op de grondprijs bij duurzaam bouwen) en convenanten afsluiten • conform de Haaglandenovereenkomst uitsluitend FSC-gecertificeerd hardhout gebruiken in onze eigen bouwwerken (van gebouwen tot damwanden en ook bijvoorbeeld speeltoestellen). We stimuleren projectontwikkelaars en andere bouwpartijen om FSC-hout te gebruiken.

Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘In Rijswijk liggen grote kansen voor duurzaamheid bij nieuwe bouwlocaties, herstructureringsgebieden en ruimtelijke plannen zoals Rijswijk-Zuid, Eikelenburg en de Plaspoelpolder. RijswijkZuid heeft hoge duurzaamheidambities, het is een wijk die groen en energiezuinig wordt ingericht.’

Hoofdstuk 6 Duurzame gebiedsontwikkeling en herstructurering

De kwaliteit van de leefomgeving gaat ons allen aan: we wonen, werken en recreëren er immers allemaal. Daarom vinden we duurzame gebiedsontwikkeling zo belangrijk dat we er een speerpunt van hebben gemaakt. Bij duurzame gebiedsontwikkeling en herstructurering gaat het om kansen en mogelijkheden te benutten om een hoge ruimtelijke kwaliteit én een lage milieubelasting tot stand te brengen. En dat op zo’n manier dat ook toekomstige generaties daar nog gebruik van kunnen maken. Op wijken buurtniveau willen we de milieubelasting verminderen en de kwaliteit van de omgeving verbeteren. Dat is ook van belang voor de huidige en toekomstige waarde van onroerend goed.

Grote projecten We hebben in Rijswijk voor de periode vanaf nu tot 2020 een aantal grote ruimtelijke ontwikkelingsprojecten gepland, die kansen bieden voor duurzaamheid.

Het bedrijventerrein De Plaspoelpolder

• Rijswijk-Zuid is de enige grote nieuwbouwlocatie voor de komende periode. Hier worden tussen 2013 en 2025 circa 3400 woningen gebouwd. Het wordt een ruim opgezette wijk voor een brede groep huishoudens met diverse woontypen in een waterrijke, parkachtige omgeving. Duurzaamheid is een voorwaarde. • De Plaspoelpolder is een gemengd kantoren- en bedrijven terrein met een goede bereikbaarheid en is mede daardoor een gewilde vestigingslocatie voor ondernemers. De revita lisering van dit terrein moet op een duurzame wijze gestalte krijgen. • De Prinses Beatrixlaan is een belangrijke verkeersader, die echter door de grote verkeersdrukte zowel regionaal als lokaal een probleem vormt. De doorstroming van het verkeer is niet goed en de leefbaarheid en bereikbaarheid van het gebied staan onder druk. Onze plannen voor de Prinses Beatrix laan bieden kansen voor duurzame woningbouw en andere kwaliteitsverbeteringen van de omgeving. • De Haagweg is een oude verbinding tussen Den Haag en de routes naar Rotterdam en het achterland. Omwonenden ervaren geluidsoverlast, trillingen, stank en onveiligheid en een matige kwaliteit van de openbare ruimte. We hebben daarom het projectgroep Verbetering Leefbaarheid Haagweg ingesteld.

Instrumenten voor duurzaamheid Het is de vraag hoe we duurzame gebiedsontwikkeling en herstructurering concreet kunnen maken. Een blauwdruk voor een duurzame wijk bestaat niet en duurzaamheid op een hoger schaalniveau is minder grijpbaar. We moeten dus door schalen heen denken en thema’s onderling in verband brengen.


De Handleiding voor milieu-inbreng in ruimtelijke plannen (Mirup) is een speciaal voor onze regio ontwikkelde handleiding, die gebruikt wordt voor plannen op hogere niveaus tot buurtniveau bij zowel nieuwbouwlocaties als bestaande locaties. Een instrument om bij ruimtelijke vraagstukken een integrale kwaliteitsaanpak van de leefomgeving te regisseren en duurzaamheid in volle breedte (people, planet, profit) mee te nemen, is het DPL-instrument: duurzaamheid op locatie. Het is een computerinstrument dat de duurzaamheid van een wijk meet en vergelijkt met een referentiewijk. Het programma richt zich op gebruik bij gebiedsontwikkeling voor zowel bestaande wijken als voor nieuwbouwplannen. De elementen people, planet en profit zijn onderverdeeld in 11 thema’s en 24 duurzaamheidsaspecten (zie de illustratie op deze pagina).

Ambitie We gaan grote nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen zo duurzaam mogelijk uitvoeren.

Het DPL-instrument


Wat doen we? We hebben een regisserende rol als het gaat om het vastleggen en -houden van een hoge kwaliteit van de leefomgeving. Voldoende speelruimte om met andere partijen de concrete invulling van het ambitieniveau uit te werken is noodzakelijk. • In alle ruimtelijke plannen komt een duurzaamheidsparagraaf, ook passen we het Mirup toe. • De ontwikkelingen bij Rijswijk-Zuid, Plaspoelpolder, Prinses Beatrixlaan en de Haagweg bieden extra kansen voor duurzaamheid. We gebruiken bij deze gebieden het DPL instrument om duurzaamheidsambities in kaart te brengen en zo duurzaamheid te waarborgen. In de verschillende project fasen gaan we monitoren of we die ambities ook echt halen. • We voegen het thema duurzaamheid toe bij de wijkplan cyclus en pakken het actief op als daar behoefte aan is. De wijkplancyclus is een methodiek van werken, waarbij geprobeerd wordt leefbaarheidsvraagstukken in wijken en buurten integraal te beantwoorden.

Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De gemeente wil het gebruik van openbaar vervoer, fietsen en alternatieve motorbrandstoffen bevorderen. Ook wil de gemeente samen met de ondernemersorganisaties werken aan een plan voor vervoersmanagement.’

Hoofdstuk 7 Duurzame mobiliteit

We vinden duurzame mobiliteit belangrijk. De definitie die de gemeente gebruikt, is: het zo optimaal mogelijk gebruik maken van de infrastructuur en de beschikbare vervoersmiddelen waarbij gestreefd wordt naar minimale uitstoot van schadelijke gassen, minimale geluidhinder, optimale bereikbaarheid, ruimtelijke kwaliteit, leefomgeving en zekerheid van energievoorziening. Het autoverkeer is een belangrijke veroorzaker van CO2uitstoot: in Rijswijk is het verantwoordelijk voor 18 procent van de totale uitstoot binnen de gemeente. Ook is het verantwoordelijk voor de uitstoot van fijnstof. Bovendien leggen geparkeerde auto’s beslag op de openbare ruimte en tasten daarmee de kwaliteit daarvan aan.

Mobiliteit in Rijswijk De Structuurvisie Mobiliteit noemt een aantal mobiliteitskenmerken van Rijswijk: • met de fiets kunnen korte afstanden snel en comfortabel worden afgelegd; • de bereikbaarheid van Rijswijk is door de snelwegen in de omgeving en goede openbaar vervoersvoorzieningen goed; • het gemiddelde autobezit per huishouden ligt volgens CBS gegevens in Rijswijk hoger dan landelijk gemiddeld; • naar verwachting nemen verplaatsingen van of naar Rijswijk tussen 2009 en 2020 toe met 36 procent; • in Rijswijk pakken minder mensen de fiets dan in aangren zende gemeentes.

Duurzame oplossingen Voor het mobiliteitsprobleem zijn verschillende duurzame oplossingen mogelijk: • Het verminderen van het aantal autokilometers: 1 Minder autoverplaatsingen: bijvoorbeeld door delen van de auto neemt het autogebruik af 2 De bezettingsgraad van gebruikte vervoermiddelen verhogen: door bijvoorbeeld carpoolen 3 De afstanden waarover mensen worden verplaatst te verminderen 4 Verplaatsingen via alternatieve vervoerswijzen zoals fiets en openbaar vervoer. • Verhoging van de brandstofefficiency van vervoermiddelen • Stimuleren van alternatieve brandstoffen, elektriciteit.

EU-wetgeving De EU bereidt wetgeving voor die eisen stelt aan de gemiddelde CO2-uitstoot van nieuwe personenauto’s. In 2015 mag de gemiddelde, in de EU verkochte nieuwe personenauto niet meer dan 130 gram CO2 per kilometer uitstoten. Bovendien moeten EU-lidstaten voldoen aan de richtlijnen voor de minimale bijmenging van biobrandstoffen aan benzine en diesel.


Gemeentelijke invloed De gemeente kan vooral invloed uitoefenen op het proberen te verminderen van het aantal autokilometers in, van en naar de gemeente. Gelet op de mobiliteitskenmerken uit de Structuurvisie Mobiliteit liggen hier genoeg aanknopingspunten.

Ambitie Wat betreft stimuleren van duurzame mobiliteit streven we het volgende na: • Het gebruik van de auto voor korte afstanden (korter dan 5 kilometer) in de gemeente terugbrengen tot onder de 50 procent in 2020. In 2010 was het aantal autoritten voor korte afstanden binnen de gemeente 57 procent. Uit CBS-gegevens blijkt dat van alle autoritten bijna de helft korter is dan 7,5 kilometer. • Het openbaar vervoer op peil houden voor reizen die verder weg liggen. • Het goede voorbeeld geven door initiatieven voor schonere voertuigen en brandstoffen te omarmen.

Wat doen we? We zien graag dat meer mensen gaan fietsen, lopen of het openbaar vervoer gebruiken en dat zij minder vaak de auto pakken. We hebben een mix van maatregelen om duurzame mobiliteit te stimuleren, zoals het verbeteren van het fietsnetwerk (zie kader). We gaan lobbyen bij het Stadsgewest Haaglanden om het openbaar vervoer voor de langere afstanden directer en frequenter in Rijswijk te laten rijden. Deze maatregelen zijn overigens ook genoemd in de Structuurvisie Mobiliteit. Initiatieven die al zijn ingezet, breiden we verder uit. We stimuleren op korte termijn mobiliteitsmanagement en voeren een onderzoek uit naar de infrastructuur voor elektrische auto’s. De ontwikkelingen op dat gebied gaan razendsnel. Elektrisch vervoer is stil, schoon en zuinig en biedt goede kansen naast brandstofalternatieven als aardgas en groen gas.

Aantal autokilometers verminderen • Fietsbeleid, verbetering fietsnetwerk, extra inzetten op de aanleg van fietsvriendelijke fietspaden, fietsenstallingen • Aantrekkelijke looproutes, barrièrewerking van wegen tegengaan door looproutes met elkaar te verbinden • Autodelen stimuleren: Greenwheels plekken uitbreiden • Stimuleren mobiliteitsmanagement • Communicatie/publieksactie, alle doelgroepen bewust maken van de positieve en negatieve effecten van ver schillende manieren van reizen zoals ‘Week van de Vooruitgang’ en ‘Op de fiets werkt beter’. • Stimuleren ketenmobiliteit: vervoersmogelijkheden op bestaande knooppunten uitbreiden, onderzoek uit breiding/verplaatsing P plus R, OV-fiets • Duurzaam ontwerp van wijken: gebruik van MIRUP, Largas principe (LAngzaamRijdenGAatSneller) • Maatregelen om autoverkeer slim te bundelen, ordenen en in te passen.

Efficiëntere voertuigen • Milieuzone Haagweg

Alternatieve brandstoffen, elektriciteit • Verduurzamen gemeentelijk wagenpark • Faciliteren vulpunten en elektrische oplaadpunten in gemeente.


Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De gemeente wil meer toepassingen van duurzame energie binnen haar grenzen. Rijswijk heeft 19 februari 2010 het Convenant voor Warmte Haaglanden ondertekend om warmte projecten te stimuleren.’

Hoofdstuk 8 Duurzame energie transitie naar duurzame energie

Willen we de uitstoot van CO2 verminderen, dan is energiebesparing noodzakelijk. Ook zetten we in op duurzame energie om aan de energievraag te voldoen.

Definitie Duurzame of groene energie is energie opgewekt door schone, onuitputtelijke bronnen, zoals wind-, zonne-, bodem- en bio-energie en aardwarmte (zie bijlagen). In de gemeente zijn enkele energieopslagsystemen, zoals in het Da Vincigebouw in de Plaspoelpolder aan de Lange Kleiweg en de Drie Torens aan de Sir Winston Churchilllaan. We hebben voor de Plaspoel polder een energievisie en een ondergrondse inrichtingskaart voor Warmte Koude Opslagsystemen.

Voordelen Duurzame energie heeft verschillende voordelen: • geen uitstoot van broeikasgassen of andere schadelijke stoffen • zorgt voor minder afhankelijkheid van een klein aantal olie en gas producerende landen en de daarmee gepaard gaande hoge prijzen van fossiele brandstoffen • het raakt niet op.

Warmteconvenant Haaglanden Wij hebben samen met de andere gemeenten in het Stadsgewest Haaglanden het Warmteconvenant ondertekend. Hierin staat de warmtestrategie van Haaglanden. Deze houdt in dat we nieuwe lokale (duurzame) collectieve warmteprojecten stimuleren, en bestaande warmte-infrastructuren verduurzamen. Dat gebeurt op zo’n manier dat de lokale warmte-infrastructuren in de toekomst aan elkaar gekoppeld kunnen worden tot een regionaal warmtenet. Hierbij houden we ook rekening met warmte-infrastructuren in naast de regio gelegen gebieden.

Nota Wervelender De provincie Zuid-Holland geeft in de Nota Wervelender (2011) nog scherper dan voorheen aan waar in de provincie windturbines gewenst zijn en waar niet. Dit zijn de ruimtelijke kaders voor het realiseren van de windenergieambitie in ZuidHolland. De provincie heeft voor de gemeente Rijswijk studielocaties langs de A4 aangewezen voor mogelijke plaatsing van windturbines. Vanwege de schaarse ruimte en de maatschappelijke weerstand tegen grootschalige windturbines gaat onze voorkeur hier niet naar uit. Rijswijk richt zich liever op andere mogelijkheden voor duurzame energieopwekking.

Trias energetica De gemeente Rijswijk gaat uit van het principe ‘Trias Energetica’ (zie figuur hiernaast). Dat betekent: 1. De energievraag zoveel mogelijk reduceren (isolatie, oriën tatie op de zon, compact bouwen, energiezuinige verlichting). 2. De energievraag zoveel mogelijk dekken uit hernieuwbare energiebronnen (zoals zon, bodemenergie, bio-energie).


3. De resterende energievraag dekken door efficiënte opwekking uit fossiele energiebronnen (warmte/kracht koppeling, HR-ketel).

Ambitie Wij gaan het aandeel duurzame energie van het totale energieverbruik verhogen naar 10 procent ten opzichte van het jaar 2011. De rol die de gemeente hierbij neemt, verschilt. Soms faciliteren we, soms informeren we en soms regisseren we of nemen we deel aan regionale samenwerkingsprojecten.

Wat doen we?

Windturbine op kantoorgebouw.

Op korte termijn doen we veel doen om onze ambitie te verwezenlijken. • Een inventarisatie- en haalbaarheidsonderzoek opzetten naar de ontwikkeling van een warmtenet bij Rijswijk-West. Dit initiatief past in de warmtestrategie van Haaglanden. Op grond van een inventarisatie van de warmteaanvraag in Rijswijk door de gemeente, Rijswijk Wonen en Vidomes onder leiding van het Agentschap NL en een analyse met behulp van het instrument ‘afwegingskader locaties’ is het gebied Rijs wijk-West als meest kansrijke locatie voor verduurzaming door een collectief systeem geïdentificeerd. De gemeente zet het onderzoek naar de verduurzaming van de warmtevraag in het aangegeven zoekgebied voort met medewerking van de corporaties en de andere vastgoedeigenaren in het zoekgebied. • Voorlichtingsbijeenkomsten organiseren voor burgers over duurzame energie, vooral over kleinschalige opwekking van duurzame energie zoals zonnepanelen, zonneboilers en gebouwgebonden windturbines. • De juiste voorwaarden scheppen om duurzame energietech nieken toe te passen voor onder meer Warmte Koude Opslagsystemen en zonnepanelen, zonneboilers (oriëntatie op de zon). In bestemmingsplannen maken we ruimte voor de toepassing van duurzame energie. • Het Energieloket, dat sinds februari 2010 bestaat, meer onder de aandacht brengen. Het loket is een digitale ingang voor iedereen die informatie zoekt over energiebeleid, energiebe sparing, duurzame energie, mogelijke subsidies en projecten en activiteiten die plaatsvinden binnen de gemeente. • Opstellen van een energievisie bij nieuwbouw- en reno vatieprojecten van meer dan 250 woningen (zie plan van aanpak duurzaam bouwen). We hebben al voor Rijswijk-Zuid, Plaspoelpolder en Eikelenburg energievisies opgesteld. • Meewerken aan plannen van het Stadsgewest Haaglanden om zonne-energie toe te passen. Het stadsgewest wil de opwek king van duurzame energie door zonnepanelen stimuleren en een regionale zonnekaart ontwikkelen waarop inzichtelijk wordt gemaakt welke daken geschikt zijn om zonnepanelen te plaatsen. Daarnaast wil ze een subsidieregeling opzetten voor zonnepanelen. • Op korte termijn een onderzoek uitvoeren naar de moge lijkheden voor een eventuele geschikte stimuleringsregeling binnen de gemeente. Daarbij houden we rekening met de bezuinigingen. • De gemeente participeert in het haalbaarheidsonderzoek naar een biomassacentrale binnen het Stadsgewest Haaglanden. Op lange termijn kunnen we een rol vervullen om verschillende aanbieders en vragers op de duurzame energiemarkt bij elkaar te brengen om structurele samenwerking tot stand te brengen.


Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De gemeente zet zich in om duurzaam ondernemen bij bedrijven te stimuleren om zo het duurzaamheidprofiel van de gemeente te versterken.’

Hoofdstuk 9 Duurzaam ondernemen

Ondernemers zijn zich steeds vaker bewust van hun maatschappelijke verantwoordelijkheid. Er zijn verschillende redenen waarom het voor hen interessant is om duurzaam te ondernemen. Het levert kostenbesparingen op door bijvoorbeeld lagere energiekosten en het verminderen van afval. De markt vraagt steeds meer naar duurzame producten en bedrijven. Duurzaam ondernemen kan goed zijn voor het imago van een bedrijf.

Definitie Duurzaam ondernemen is bij alle bedrijfsbeslissingen zowel de kansen voor een beter milieu en meer welzijn van de medewerkers en de maatschappij benutten als een hoger bedrijfsrendement nastreven. De gemeente heeft in 2008 het project ‘Duurzaamheid in beheer’ uitgevoerd (zie kader).

Bedrijvigheid in Rijswijk In Rijswijk is veel bedrijvigheid. Een aantal kenmerken uit de Economische Visie: • De gemeente telt negen bedrijven- en/of kantorenlocaties: Plaspoelpolder, Hoornwijck, Broekpolder, In de Bogaard, NS Station, Vrijenban, Zuidflank, Heulweg/Lange Kleiweg (TNO) en Delftweg. • De Rijswijkse economie wordt gekenmerkt door veel grote bedrijven. Ruim 40 procent van de werkgelegenheid is te vinden bij grote ondernemingen vanaf 200 werknemers Absoluut zwaartepunt is de Plaspoelpolder met 44 procent van de werkgelegenheid. Grote kantoren domineren het beeld. • Rijswijk telt ruim 100 hectare (netto) aan bedrijven- en kantorenterreinen (deels bebouwd met 852.000 vierkante meter kantoren) en is daarmee een grote economische speler in de regio.

Ambitie Alle ondernemers in Rijswijk zijn op de hoogte van de mogelijkheden van duurzaam ondernemen. Veel aandacht gaat naar het winkelcentrum In de Bogaard en het bedrijventerrein Plaspoelpolder.

Wat doen we? • Opstellen van een MVO-richtlijn voor het bedrijventerrein Plaspoelpolder. De provincie Zuid-Holland heeft onze subsidieaanvraag voor planvormingssubsidie voor het verduurzamen van de Plaspoelpolder gehonoreerd. We stellen een plan van aanpak op voor het duurzaam inrichten en beheren van het bedrijventerrein. Een aantal ondernemers uit de Plaspoel- polder neemt deel aan een klankbordgroep voor het opstellen van plan van aanpak. We zoeken daarbij de steun van MVO Nederland.


• Het opstellen van een business case voor het verduurzamen van het winkelcentrum ‘In de Bogaard’. Een idee voortgeko men uit de miniconferentie duurzaamheid op 14 april 2011. Het doel van het onderzoek is om samen met betrokken partijen (gemeente, ondernemers, leveranciers, beleggers en bezoekers) de mogelijkheden voor het verduurzamen van het winkelcentrum te verkennen. Mogelijke onderzoekspunten zijn: het als belegger op lange termijn investeren in energie besparing, innovaties in de gebouwen zelf (bij onder meer renovatie) voor energiebesparing en winning. • Informatiemateriaal verspreiden over duurzaam ondernemen, voorlichtingsbijeenkomsten met de BBR organiseren, ontslui ten van informatie over duurzaam ondernemen. • Meer aandacht voor het energieaspect in de advisering van bedrijven bij vergunningverlening en handhaving.

Voorbeeldproject ‘Duurzaamheid loont’ De stichting Om Den Haag heeft samen met de gemeente Rijswijk, de provincie Zuid-Holland, de BBR en het Wellant College het project ‘duurzaamheid in beheer’ uitgevoerd op het bedrijventerrein Plaspoelpolder. Het doel hiervan was om de bedrijven in Plaspoelpolder te laten zien dat duurzaam ondernemen loont. Individuele bedrijven konden een scan laten uitvoeren en kregen concrete adviezen op het gebied van vervoersmanagement, energie- en watergebruik en afvalmanagement. Ook werden voorlichtingsbijeenkomsten georganiseerd over afvalmanagement, vervoersmanagement en rijden op aardgas en is een vragenlijst uitgezet onder de bedrijven. Eenendertig bedrijven hebben deelgenomen aan de scan en advies gekregen over duurzaam ondernemen. De voorlichtingsbijeenkomsten zijn door meer dan 250 geïnteresseerden bezocht. 52 respondenten hebben de enquêtes ingevuld. Uit analyse van de resultaten blijkt dat bij alle deelnemende bedrijven een besparing van 10 procent op de energiekosten realistisch is zonder al te grote investeringen.


Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De gemeente heeft een voorbeeldfunctie.’

Hoofdstuk 10 Voorbeeldfunctie: naar een duurzame gemeentelijke organisatie

We vinden het belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven. De oude slogan van het ministerie van VROM ‘Een beter milieu begint bij jezelf’ is nog steeds toepasselijk. De overheid vervult een publieke functie en verwacht ook inzet van andere groepen uit de samenleving om de duurzaamheidsambitie te halen. Ook hier geldt dat een goed voorbeeld doet volgen. De gemeente is een organisatie die kantoorartikelen aanschaft, diensten inkoopt, een eigen wagenpark heeft en energie verbruikt. Verder is de gemeente verantwoordelijk voor de aanleg van wegen, riolering en groen en voor het onderhoud van de openbare ruimte. We doen al het een en ander aan het verduurzamen van de gemeentelijke organisatie (zie kader), maar we willen er nog een tandje bovenop doen.

Definitie Onze definitie van duurzaam inkopen is: het toepassen van milieu- en sociale aspecten in alle fasen van het inkoopproces, zodat dit uiteindelijk leidt tot de daadwerkelijke levering van producten, diensten of werk die hieraan voldoen.

Ambitie De gemeentelijke organisatie is in 2020 CO2-neutraal. We handhaven de ambitie om 100 procent duurzaam in te kopen Met deze ambitie lopen we voor op de afspraken die zijn gemaakt in het Klimaatakkoord (november 2007) met het kabinet, provincies, gemeenten en waterschappen om in 2015 voor 100 procent duurzaam in te kopen. Het Agentschap NL heeft duurzaamheidscriteria opgesteld voor verschillende producten, diensten en werken. Wij passen deze toe om te voldoen aan onze ambitie.

De gemeente neemt de eerste aardgasauto officieel in gebruik.

We gaan ervoor om in 2020 een CO2-neutrale organisatie te zijn. Dat betekent dat onze organisatie geen CO2uitstoot bij het gebruik van energie in onze gebouwen, bij de openbare verlichting en ons wagenpark. Het compenseren van de uitstoot doen we bij voorkeur niet (zie kader). Met duurzaamheidsmaatregelen kunnen we structureel op onze energiekosten besparen en die maatregelen zo binnen enkele jaren terugverdienen.

Wat doen we?

Het zwembad De Schilp

• Met de inkoop van groene stroom zet de gemeente een grote stap naar een CO2-neutrale organisatie in 2020. Op dit moment wordt een plan van aanpak gemaakt voor de ambitie om in 2020 een CO2-neutrale organisatie te zijn. Dit plan zal bestaan uit een samenhangend pakket van maatregelen om het energieverbruik van de gemeentelijke organisatie te verminderen en te vergroenen. • De Wet Milieubeheer stelt dat alle maatregelen die binnen vijf jaar kunnen worden terugverdiend uitgevoerd moeten worden. Wij doen er een schepje bovenop voor de eigen gemeentelijke gebouwen: alle energiebesparende maatregelen die zich binnen tien jaar terugverdienen, worden uitgevoerd.


• Het dubo-instrument Gemeentelijke Praktijk Richtlijn (zie hoofdstuk duurzaam bouwen) passen we voor alle gemeen telijke gebouwen toe bij renovatie en nieuwbouw. Een gemid deld cijfer GPR 7 voor nieuwbouw uit het plan van aanpak Duurzaam bouwen blijft gehandhaafd. • We stellen een handboek openbare ruimte op, waarin duurzaamheidsaspecten worden opgenomen. • Het 100 procent duurzaam inkoopbeleid zetten we voort door te toetsen aan Agentschap NL criteria. • We stimuleren mobiliteitsmanagement voor de eigen organi satie; de mogelijkheden worden eerst in beeld gebracht. • Bewustwording binnen de organisatie krijgt de komende periode alle aandacht, zie hoofdstuk communicatie, interne communicatie.

Dit doen we al: • samen met vijf andere gemeenten kopen we groene stroom in. Deze is bestemd voor gemeentelijke gebouwen, verkeersregelinstallaties (VRI), pompen en gemalen en openbare verlichting; dus alle elektra waarvan de gemeente afnemer is; • samen met vier andere gemeenten kopen we groen gas in; • zeven dienstauto’s rijden op duurzaam aardgas; • bij vervanging van verkeerslichten kiezen we voor energiezuinige en duurzame LED-verlichting; • wij gebruiken FSC gecertificeerd papier; • we besparen energie bij onze eigen gebouwen door het aanbrengen van isolatie, vervanging van enkel door dubbel glas, energiezuinige lampen, slimme energiemeters op afstand, bewegingssensoren en energiebesparende installaties; • 100 procent duurzaam inkoopbeleid, waarbij rekening wordt houden met milieu- en sociale aspecten in alle fasen van het inkoopproces; • In een aantal gevallen passen we ‘social return on investment’ toe als onderdeel van de aanbesteding. Zo verplichten we de andere partij een werkzoekende in dienst te nemen; • Een cursus ‘het nieuwe rijden’ gevolgd door chauffeurs van stadsbeheer.


Uit het coalitieakkoord 2010 - 2014: ‘De gemeente wil bewustwording en betrokkenheid bij het onderwerp duurzaamheid vergroten. Duurzaam denken moet vanzelfsprekend worden.’

Een duurzame schaatsbaan op het Bogaardplein.

Hoofdstuk 11 Gedragsverandering en communicatie

Duurzaamheid doe je samen. Om onze ambities te halen, is het belangrijk dat alle partners (de gemeente, burgers, ondernemers) meewerken en zich betrokken voelen. Zoals in de vorige hoofdstukken is beschreven, omvat duurzaamheid verschillende thema’s, zoals wonen, bouwen, ondernemen en mobiliteit. Uiteindelijk zou duurzaamheid moeten worden gezien als een manier van leven, van produceren en van consumeren. Het moet vanzelfsprekend zijn in ons handelen. Hoewel we beseffen dat gedrag niet gemakkelijk is om te veranderen. Soms zijn de gemeentelijke initiatieven en uitgevoerde projecten niet altijd even zichtbaar. Ze worden gezien als losse initiatieven en niet als één geheel uit de koker van duurzaamheid. We willen meer zichtbaar zijn met onze duurzaamheidsactiviteiten en -projecten en die als een samenhangend en integraal onderwerp naar buiten brengen. Hiervoor hebben we een communicatieplan opgesteld.

Ambitie Alle inwoners en ondernemers van Rijswijk zijn nauw betrokken bij het onderwerp duurzaamheid.

Wat doen we? We betrekken mensen meer bij het onderwerp duurzaamheid. We ontwikkelen een gerichte aanpak voor verschillende doelgroepen (inwoners, ondernemers, interne gemeentelijke organisatie). We zullen daarbij samen optrekken met andere organisaties zoals de corporaties, bedrijvenverenigingen en maatschappelijke organisaties. Op korte termijn 2011-2014: • De jeugd is de toekomst. We ontwikkelen een plan van aanpak voor een structureel lesprogramma milieu- en natuur educatie voor basisscholen. Een idee uit de miniconferentie van 14 april 2011. • Door (landelijke) publieksacties de aandacht voor duurzaam heid vergroten: - een prijsvraag uitzetten voor het beste duurzame idee - de Week van de Vooruitgang/de Europese Mobiliteitsweek - Klimaatstraatfeest - Nacht van de Nacht - Duurzaamheidsdag - Warme Truiendag. • Rijswijk is een Millenniumgemeente. Het zevende Millen niumdoel is: er leven meer mensen in een duurzaam leef milieu. In dit kader voeren we verschillende activiteiten uit zoals een Millenniumkrant en het Millenniumplatform. In het Millenniumplatform zit een aantal vertegenwoordigers uit het bedrijfsleven en lokale organisaties die meedenken en ad viseren over het bereiken van de millenniumdoelstellingen.


• Inzetten van de middelen uit het communicatieplan, zoals een digitale nieuwsbrief, regelmatig berichten in Rijswijk RegelRecht en op de website om alle duurzaamheidsproject en en -activiteiten binnen Rijswijk meer bekendheid te geven. • In elk duurzaamheidsthema, genoemd in de vorige hoofd stukken, zitten activiteiten met een communicatiecomponent (zoals de voorlichtingsbijeenkomsten duurzame energie en het pilotproject voor een actieve wijkbenadering) om betrok kenheid te vergroten. Op lange termijn zetten we activiteiten voort die al zijn ingezet.

De gratis fietstaxi bij het jaarlijkse Strandwalfestival.

De energiebox.


Uitvoeringsprogramma In het Uitvoeringsprogramma 2011 - 2020 (zie bijlagen) staat een overzicht van de activiteiten per duurzaamheidsthema. Voor de komende jaren zijn de activiteiten goed in te schatten. In de periode worden ook veel activiteiten opgezet die (bij succes) kunnen worden voortgezet.

Hoofdstuk 12 Aan de slag

Bij duurzaamheid hebben we voortdurend te maken met nieuwe ontwikkelingen, zoals nieuwe technieken, beleidsinzichten of subsidieregelingen. Ook zijn maatschappelijke ontwikkelingen van belang. Daarom actualiseren en monitoren we voortaan jaarlijks het uitvoeringsprogramma. Dit integreren we in de planning- en controlcyclus (programmabegroting en -verantwoording). Over drie jaar evalueren we dit beleidsstuk en stellen het zonodig bij.

Borging Binnen de organisatie is veel kennis aanwezig over duurzaamheid. Het onderwerp is terug te vinden in verschillende beleidsstukken. Duurzaam denken en handelen moet meer dan nu verankerd worden in de organisatie. De gemeentesecretaris pakt dit voor de periode 2011 - 2014 actief op.

Financiën Een groot aantal projecten en activiteiten konden we uitvoeren met tijdelijke subsidieregelingen van het Rijk (SLOK-subsidie), de provincie Zuid-Holland (verduurzamen Plaspoelpolder) of het Stadsgewest Haaglanden (mobiliteitsmanagement in de Plaspoelpolder). We zoeken voortdurend naar (tijdelijke) subsidies om duurzaamheidsprojecten uit te voeren. Ook delen we zoveel mogelijk met de projectpartners de gezamenlijke projectkosten. Zo dienen we voor het onderzoek Warmte Rijswijk-West een subsidieaanvraag in bij het Stadsgewest Haaglanden en delen we de onkosten voor dit project met de partners. In de meerjarenbegroting is budget gereserveerd voor duurzaamheid. We werken de financiële gevolgen voor nieuwe projectvoorstellen te zijner tijd separaat uit en leggen die ter besluitvorming voor aan de gemeenteraad.

Juridische status duurzaamheid In het Bouwbesluit zitten voorschriften uit het oogpunt van energiezuinigheid. Hierin zijn alleen voor de nieuwbouw eisen opgenomen op het gebied van thermische isolatie, beperking van luchtdoorlatendheid en energieprestatie. Het Bouwbesluit is van belang voor alle partijen die bij de bouw van woningen en woongebouwen betrokken zijn. Hoewel andere aspecten van duurzaamheid niet altijd juridisch afdwingbaar zijn, zijn de ambities niet vrijblijvend. We hebben ons gecommitteerd aan afspraken op lokaal, regionaal, nationaal, Europees en mondiaal niveau.

Monitoring Elk jaar monitoren we het uitvoeringsprogramma. Over drie jaar evalueren we dit beleidsstuk en stellen het waar nodig bij. Dan weten we ook of extra inzet nodig is om in 2020 de duurzaamheidsambitie te halen of dat we de ambitie moeten aanpassen. Op dit moment is de CO2-uitstoot in Rijswijk 333 kiloton per jaar. We gebruiken de regionale CO2-monitor, ontwikkeld door het stadsgewest, om te beoordelen of we onze ambitie halen. Deze monitor is in de loop van 2011 operationeel. Op weg naar een duurzaam Rijswijk 31

Duurzame energie: dit is energie waarover de mensheid in praktijk voor onbeperkte tijd kan beschikken zonder daarbij door het gebruik ervan, het leefmilieu of de mogelijkheden voor toekomstige generaties te benadelen. Onder duurzame energiebronnen verstaan we biomassa, wind, water, zon, aardwarmte. Over de status van kernenergie zijn de meningen verdeeld.

Begrippenlijst

Agentschap NL: Agentschap NL is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Het agentschap bestaat uit vijf thematische divisies met een gecentraliseerde bedrijfsvoering en één frontoffice. De divisies houden zich bezig met de uitvoering van overheidsbeleid rond de thema’s Duurzaamheid, Innovatie en Internationaal. Broeikasgassen: Het belangrijkste broeikasgas is kooldioxide (CO2). Dit komt voornamelijk vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen als aardolie, aardgas en steenkool. Overige broeikasgassen zijn methaan (CH4), lachgas (N2O), bepaalde fluorverbindingen (CFK’s, CF4, SF6) en kooldioxide (CO2). Ten opzichte van kooldioxide (CO2) is de uitstoot van de overige broeikasgassen niet groot. Echter, de broeikaswerking van de overige broeikasgassen per hoeveelheid gas is tientallen tot duizenden malen groter. Brundtland Commissie: Het Brundtland rapport ‘Our Common Future (WCED)’ (1987) stelde vast dat de belangrijkste mondiale milieuproblemen het gevolg zijn van armoede in het ene deel van de wereld en niet duurzame consumptie en productie in het andere deel van de wereld. Daaruit volgde de definitie van Duurzame Ontwikkeling, kortom duurzaamheid. CO2-neutraal: Het menselijk handelen leidt niet tot uitstoot van CO2 door toepassing van duurzame energiebronnen en compensatie (inkoop groene energie, bosaanplant, CO2- afvang/ opslag). Een CO2-neutrale gemeente stoot netto in een jaar geen CO2 uit om tegemoet te komen aan de lokale energievraag. Uitstoot kan eventueel worden gecompenseerd door elders opgewekte duurzame energie of andere compensatievormen zoals CO2-opslag in oude gasvelden of bosaanplant. De gemeente draagt dan nog in beperkte mate bij aan de klimaatverandering. Duurzame Ontwikkeling: ‘Een ontwikkeling die kan voorzien in de behoeften van de huidige generaties zonder daarmee voor toekomstige generaties de mogelijkheden in gevaar te brengen om ook in hun behoeften te voorzien.’ Brundtland rapport ‘Our Common Future (WCED)’ (1987)


Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC): De Energieprestatiecoëfficiënt is een index die de energetische efficiëntie van nieuwbouw aangeeft, en wordt bepaald door berekeningen vastgelegd in NEN normen 2916 (utiliteitsbouw als kantoren, scholen, fabrieken, kazernes, ziekenhuizen) en NEN 5128 (woningbouw). De EPCberekening is opgenomen in het bouwbesluit, en sinds 1995 is het verplicht deze bij een bouwaanvraag in te dienen. Vanaf 2011 geldt de strengere norm van 0,6 voor woningbouw. De verwachting is dat vanaf 2015 de norm gesteld wordt op 0,4. Voor nieuwe utiliteitsgebouwen verschillen de grenswaarden per gebouwfunctie. De aanscherping tot 0,6 is een van de stappen om te komen tot energieneutrale nieuwbouw in 2020. Oorspronkelijk zou de aanscherping worden opgenomen in het nieuwe Bouwbesluit, dat op 1 januari 2011 van kracht zou worden. Het nieuwe Bouwbesluit wordt echter later ingevoerd. De minimale isolatiewaarden voor de afzonderlijke delen van de woning (bijvoorbeeld dak en gevel) worden ook aangescherpt, maar maken onderdeel uit van het nieuwe Bouwbesluit en worden dus ook later ingevoerd. Energie Prestatie op Locatie (EPL): De EPL is een communicatieinstrument dat met één rapportcijfer waardering geeft aan de energieprestatie van een woonwijk. Met dit instrument bepaalt u vóór de bouw of herstructurering hoe groot de CO2-emissiereductie is die u wilt realiseren op de locatie en in de woning. De EPL is een maat voor de energetische kwaliteit van een complete bouwlocatie, inclusief de energievoorziening. Op een schaal van 0 tot 10 staat de 10 voor de ideale situatie waarin geen fossiele brandstoffen worden gebruikt. Bij een 10 is de wijk CO2-neutraal; dan wordt in de wijk minstens evenveel duurzame energie opgewekt dan wordt verbruikt. De EPL kan gebruikt worden om vóór de bouw of herstructurering van een locatie, de ambitie te bepalen. De energieprestatie van een gebouw gaat alleen over het gebouwgebonden energiegebruik. Dat is de energie die nodig is voor het verwarmen of koelen van het binnenklimaat, het warm tapwater en de verlichting. Het zegt niets over het daadwerkelijke fossiele brandstofgebruik ten tijde van het gebruik van de diverse gebouwen. Dit ondermeer omdat het gedrag van de gebruikers van de gebouwen sterk van invloed is op het werkelijke fossiele brandstofgebruik. De energieprestatie-eis zegt alleen iets over de minimale energetische kwaliteit waaraan een gebouw moet voldoen. De indiener van een bouwaanvraag voor een gebouw mag zelf bepalen met welke maatregelen aan de eis wordt voldaan: extra isoleren, betere installaties of de toepassing van duurzame energie. FSC-hout: De FSC staat voor Forest Stewardship Council, een internationaal netwerk voor verantwoord bosbeheer. De Haaglanden gemeenten hebben een overeenkomst afgesloten met FSC

Nederland om in eigen bouwwerken - van gebouwen tot damwanden, maar ook bijvoorbeeld bij speeltoestellen - uitsluitend FSC-gecertificeerd hout te gebruiken. Ook spraken zij af dat zij projectontwikkelaars en andere bouwpartijen zullen stimuleren gebruik te maken van FSC-hout. GPR Gebouw (Gemeentelijke Praktijk Richtlijn Gebouw) is een hulpmiddel voor het maken van duurzaamheidkeuzes bij nieuwbouw en renovatie van woningen, utilitaire gebouwen en scholen. GPR Gebouw geeft inzicht in kwaliteit en milieubelasting van beleid tot bouw. De prestaties wat betreft plankwaliteit en milieubelasting van een project worden uitgedrukt in een rapportcijfer. Hierbij wordt een 6 behaald als wordt gebouwd volgens het Bouwbesluit. Het streven naar maximale duurzaamheid wordt vertaald in een score van 10. Het betreft hier de modules Energie, Milieu, Gezondheid, Gebruikskwaliteit en Toekomstwaarde. GPR Gebouw wordt breed erkend door landelijke instituten en beleidsvormende organisaties en is opgenomen in de actuele richtlijnen voor duurzaam inkopen van de rijksoverheid. Binnen de regio Haaglanden stemmen gemeenten hun duurzaam bouwen-afspraken op elkaar af, en wordt gebruik gemaakt van het rekenprogramma GPR Gebouw. De meeste gemeenten eisen minimaal een 7. Millenniumgemeente: In 2000 hebben regeringsleiders van 189 landen, waaronder Nederland, internationale afspraken gemaakt om vóór 2015 de belangrijkste wereldproblemen aan te pakken. Dit is vertaald in acht concrete doelen: de millenniumdoelen. Deze doelen zijn gericht op vermindering van extreme armoede, verder zijn ze gerelateerd aan gezondheidseisen en onderwijs voor alle kinderen in de wereld en gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Daarnaast wordt ingezet op een leefbare aarde met aandacht voor milieu, klimaat en eerlijker handel.

staan beschreven in het werkprogramma Schoon & Zuinig. De uitkering Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven is een vervolg op de BANS subsidieregeling maar stond ook open voor gemeenten die geen gebruik maakten van BANS. De SLOKregeling richt zich naast CO2-reductie ook op het verminderen van andere broeikasgassen die op lokaal gebied worden uitgestoten, zoals lachgas en methaan. De SLOK ondersteunt het met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gesloten Klimaatakkoord 2007-2011. SLOK gaat uit van cofinanciering van 50% en kan worden aangewend voor de uitvoering van activiteiten en maatregelen (personeelskosten, kosten door derden, kosten voor onderzoek, communicatie en educatie) maar niet voor investeringen in “hardware” (windmolens, isolatie enz.). of subsidiëring van investeringen. Het is een decentrale uitkering maar gemeenten en provincies dienen op verzoek informatie te verschaffen over de klimaatinitiatieven. De monitoring wordt uitgevoerd door Agentschap NL. Stadsgewest Haaglanden: regionaal samenwerkingsverband van de gemeenten Delft, Den Haag, Leidschendam – Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer. Trias Energetica is een algemeen geaccepteerde prioriteitsvolgorde bij het kiezen van maatregelen: Stap 1: Verminderen van energievraag (liefst tot nul), bijvoorbeeld door isolatie, oriëntatie op de zon, zonneschermen, compact bouwen, energiezuinige verlichting. Stap 2: Voor de resterende energievraag zoveel mogelijk duurzame energiebronnen inzetten: biomassa, warmte/koude-opslag, aardwarmte, wind, water, zon. Stap 3: Efficiënt gebruikmaken van fossiele energiebronnen indien stap 2 niet volstaat.

People, Planet, Profit: De algemeen aanvaarde beschrijving van duurzame ontwikkeling gaat over het realiseren van een goede balans tussen de kernbegrippen van duurzame ontwikkeling namelijk de zogenaamde 3 P’s: people (mensen), planet (aarde), profit of prosperity (welvaart) met aandacht voor hier (nu en in de toekomst) en elders (nu en in de toekomst). Anders gezegd brengt duurzaamheid sociaal-culturele, ecologische en economische kwaliteit samen, zowel op de korte als op de lange termijn, en streeft het naar een balans tussen kosten en opbrengsten van welvaart, leefomgeving en mensen, nationaal en internationaal. SLOK: Stimuleringsregeling Lokale Klimaatinitiatieven (20092012), een subsidieregeling van de rijksoverheid om gemeenten en provincies te ondersteunen bij het uitvoeren van concrete projecten binnen het klimaatbeleid. Kenmerken van de SLOKregeling: Looptijd 2008-2012, Budget € 47 miljoen, Dekt 50% van de uitvoeringskosten (tot een maximum op basis van grootte gemeente), Indieningtermijn was vóór 01-09-2009, Opdrachtgever: Ministerie van VROM. Met de SLOK uitkering levert de Rijksoverheid een bijdrage aan de kabinetsdoelstellingen: 2% energiebesparing per jaar, 20% duurzame energie in 2020 en 30% reductie van broeikasgassen in 2020. Deze doelstellingen


Documenten intern:

Literatuurlijst

Woonvisie 2007+, Comfortabel wonen en samen leven, september 2008 (concept) Milieubeleidsplan 2012-2020 Groenbeleidsplan, februari 2010 Structuurvisie Mobiliteit Rijswijk 2020, maart 2011 Economische Visie 2010-2010 Plan van aanpak duurzaam bouwen, 2006 Inkoop-en aanbestedingsbeleid, 2010 Duurzaamheid op de kaart, 2007 Actieplan Rijswijk Millenniumgemeente, 2010

Documenten extern: Handreiking klimaatbeleid en duurzame mobiliteit voor gemeenten, juli 2010 MIRUP Handreiking voor milieu in ruimtelijke plannen, december 2003 Regionaal Beleidskader Duurzame Stedenbouw, 2011 Nationaal Pakket Duurzame Stedenbouw, 1999 Handreiking duurzaam bouwen, juli 2007 Duurzaam bouwen: Den Haag op Weg naar een Acht! Plan van aanpak energiebesparing gebouwde omgeving, februari 2011 Klimaatplan Leidschendam-Voorburg 2009-2020, juni 2009 Klimaatbeleidsplan Wassenaar 2010-2014, december 2010 Klimaatplan Den Haag, april 2011 Duurzaamheidsplan Utrecht, oktober 2010 Duurzaamheidsplan Delft 2008-2012, maart 2009 Duurzaam Pijnancker-Nootdorp, februari 2008 Routekaart Haaglanden Klimaatneutraal, juni 2011 Op weg naar een Duurzaam Den Haag, 2010 Transitieagenda voor Nederland, juni 2010 Consulatiedocument Programma Duurzaamheid Rotterdam t/m 2014, november 2010 Bij de gemeente Den Haag zijn we vanaf 2010 CO2-neutraal, november 2008 Programma ‘Duurzaam Zoetermeer’, 2007


Bijlage 1 Uitvoeringsprogramma Duurzaamheid Thema/titel actie

Resultaat

2011-2014

1. onderzoek duurzaamheids-

Mogelijkheden duurzaam-

lening

heidslening onderzocht

2014-2020 jaarlijks

Capaciteit/ financien

Dekking

In 2011/ begin

Ureninzet, voor-

Voorlopig

2012 afgerond

lopig nog geen

n.v.t.

Verduurzamen bestaande woningvoorraad

kosten 2. prestatie-afspraken woning-

prestatie-afspraken zijn

X

corporaties, stimuleren en

nagekomen, voorlichtings-

bijeenkomsten in

geen kosten,

faciliteren woningcorporaties

bijeenkomsten duurzame

2011/ 2012

voorlichtings-

3. opzetten informatie-punt VVE

4. pilot wijk project

X

X

Prestatie-afspraken

maatregelen huurders won-

bijeenkomsten

ingcorporaties

8.000-10.000 euro

Informatie-punt VvE is

In 2011/2012

operationeel

operationeel

Wijk is actief benaderd over

In 2011/ begin

mogelijkheden duurzaam-

2012 wordt start

heidsmaatregelen in huis

gemaakt

SLOK-subsidie

Ureninzet

N.v.t.

Andere

Eerste jaar 25.000

Eerste jaar

wijken bij

euro, daarna (bij

SLOK-subsi-

succes

succes) 10.000

die, daarna

euro

10.000 euro MJB

5. structurele samenwerking

Partijen bij elkaar gebracht

X

Ureninzet

X

Duurzaam bouwen 1.Toetsen gemeentelijke bouw-

Ureninzet, GPR

GPR-licentie

plannen plannen volgens

licentie 3.000

opgenomen

GPR

euro per jaar

MJB

Ureninzet

n.v.t.

5.000 euro

SLOK-subsidie

2. Opzetten dubo-advies-team

3. EPC-onderzoeken

Bouwplannen getoetst GPR

X

Dubo-advies team

In 2012

operationeel

operationeel

Enkele onderzoeken

In 2011/

(via speciale methodiek)

begin 2012

uitgevoerd


Thema/titel actie

Resultaat

2011-2014

4. checklist duurzaam bouwen

Check-list

5. opstellen voorlichtings-

Voorlichtingsmateriaal

materiaal duurzaam bouwen

2014-2020 jaarlijks


Dekking

2012 beschikbaar

Geen kosten

n.v.t.

2012 beschikbaar

Geen kosten

n.v.t.

beschikbaar

6. toepassen dubo-GPR

Brede Scholen GPR

Brede Scholen

toegepast

7. onderzoek financiele prikkels dubo, afsluiten convenanten

X

X

Ureninzet

n.v.t.

Onderzoek, afspraken over

onderzoek in

X

Ureninzet

n.v.t.

duurzaam bouwen/con-

2012, convenan-

venanten bij projecten

ten afhankelijk van projecten

8. stimuleren gebruik FSC-hout

Afspraken gebruik FSC-hout

X

X

Ureninzet

n.v.t.

1. alle ruimtelijke plannen

In ruimtelijke plannen

X

X

Ureninzet

n.v.t.

duurzaamheidsparagraaf,

worden duurzaam-

toepassen MIRUP

heidsaspecten meegenomen

2. toepassen DPL Rijswijk-Zuid,

In verschillende projectfasen

X

X

Pm (schatting

Dekking wordt

Plaspoelpolder, Prinses

is DPL toegepast

12.000 per jaar)

gezocht binnen

Duurzame gebiedsontwikkeling/herstructurering

Beatrixlaan, de Haagweg

verschillende projecten, plus subsidies

3. duurzaamheid in wijkplan

Duurzaamheid als thema

cyclus

in wijkplan cyclus (indien

X

X

Ureninzet

n.v.t.

X

X

zie kostenra-

zie dekking

ming structuur-

structuurvisie

visie mobiliteit

mobiliteit

behoefte)

Duurzame mobiliteit 1.fietsbeleid,verbetering fiets

Verbeterde fietsnetwerk,

netwerk, aanleg fietsvriende-

fietspaden, fietsenstallingen

lijke fietspaden, fietsenstallingen 2. aantrekkelijke looproutes,

zie kostenra-

zie dekking

barrièrewerking wegen

ming structuur-

structuurvisie

tegengaan

visie mobiliteit

mobiliteit

X

ureninzet

n.v.t.

X

ureninzet

n.v.t.

3. autodelen stimuleren: Green-

aantrekkelijke wandelroutes

meer Greenwheels plekken

X

X

X

wheels plekken uitbreiden 4. stimuleren mobiliteits-

meer Mobiliteitsmanage-

management

ment


Thema/titel actie

Resultaat

5. communicatie/Publieksactie

Week van de Vooruitgang,

duurzame mobiliteit

informatie op de website

6. stimuleren ketenmobi-

Onderzoek P plus R, etc.

2011-2014

2014-2020 jaarlijks Capaciteit/ financien

X

X

X

Dekking

ureninzet

n.v.t.

Zie kostenra-

Zie dekking

liteit: vervoersmogelijkheden

ming structuur-

structuurvisie

bestaande knooppunten

visie mobilieit

mobiliteit

ureninzet

n.v.t.

ureninzet

n.v.t.

Zie kostenraming

Zie dekking

milieubeleidsplan

milieube-

uitbreiden, onderzoek P Plus R, OV-fiets 7. duurzaam ontwerp wijken

Duurzame inrichting wijk

8. maatregelen autoverkeer slim

Slimme inpassing,

bundelen, ordenen, inpassen

bundeling, etc.

9. milieuzone Haagweg

milieuzone

X

X

leidsplan 10. verduurzamen gemeentelijk

Duurzamere voertuigen

X

X

wagenpark 11. faciliteren vulpunten,

Vulpunten, oplaadpunten

X

X

Pm, kostenraming

Pm, dekking

stadsbeheer

stadsbeheer

Ureninzet

n.v.t.

Ureninzet

n.v.t.

elektrische oplaadpunten

Duurzame energie 1.Opzetten onderzoek

Eerste instantie:

Onderzoeken

Pm (naar schatting

Dekking

ontwikkeling warmtenet

Inventarisatie-onderzoek,

2011/2012

20.000 euro per

wordt gezocht met

Rijswijk West

haalbaarheidsonderzoek

afgerond

onderzoek)

subsidie Haaglanden/PZH, plus woningcorporaties en MJB

2.Voorlichtingsbijeenkomsten

bijeenkomsten duurzame

duurzame energie

energie

3. Voorwaarden scheppen

voorwaarden geschept

X

X

ureninzet

n.v.t.

Energieloket geactualiseerd

X

X

6.000 euro

dekking MJB

5.000 euro

Start in 2012

SLOK-subsidie, daarna MJB

duurzame energie 4. Energieloket

per jaar 5. Opstellen energievisie bij

Energie-onderzoeken

nieuwbouw/renovatie meer

Afhankelijk van

Pm, naar schatting

Dekking

bouwprojecten

20.000 euro per

gezocht bij

onderzoek

initiatief-

dan 250 woningen

nemer of binnen projecten 6. Meewerken plannen Haaglanden voor meer zonne-energie

Plannen Haaglanden

Planning

Ureninzet

n.v.t.

Haaglanden


Thema/titel actie

Resultaat

2011-2014

7. Onderzoek mogelijkheden

Mogelijkheden onderzocht

8. Participatie haalbaarheidsonderzoek biomassacentrale 9. structurele samenwerking

Partijen bij elkaar gebracht

2014-2020 jaarlijks


Dekking

Start in 2012

Ureninzet

n.v.t.

Haalbaarheidsonderzoek

Planning

Ureninzet

n.v.t.

Haaglanden

Haaglanden Ureninzet

n.v.t.

20.000 euro

Subsidie PZH,

stimuleringsregeling

X

duurzame energiemarkt

Duurzaam ondernemen 1.Opstellen MVO-richtlijn

MVO-richtlijn

bedrijventerrein Plaspoelpolder

In 2011/2012 gereed

plus begroting 2011

2. Opstellen businesscase

businesscase

In 2012/2013

Ureninzet

n.v.t.

3. Informatiemateriaal, voorlich-

Informatiemateriaal,

start in 2012

Ureninzet, i.s.m.

n.v.t.

tingsbijeenkomsten duurzaam

voorlichtingsbijeenkomsten

verduurzamen winkelcentrum ‘In de Bogaard’

BBR

ondernemen 4. Meer aandacht energieaspect

Informatie wordt gegeven

X

plan van aanpak

in 2011/2012

X

Ureninzet

n.v.t.

advisering bedrijven vergunningverlening/handhaving

Voorbeeldfunctie 1. plan van aanpak CO2-

Voor pva uren-

n.v.t. voor pva,

neutrale organisatie plus

inzet nodig, voor

wel voor

vergroening

uitvoering maat-

uitvoering

regelen pm

maatregelen

Wordt meege-

Wordt

nomen pva,

meegenomen

zie hierboven

pva, zie

2. alle energiebesparende

Energiezuinige gemeente-

maatregelen gemeentelijke

lijke gebouwen

X

X

gebouwen die binnen 10 jaar kunnen worden terugverdiend

hierboven

uitvoeren 3. toepassen GPR bij

plannen getoetst GPR

X

4. handboek openbare ruimte

Handboek met

Start in

met duurzaamheidsaspecten

duurzaamheidsaspecten

2011/2012

5.100% duurzaam inkoop

Producten/diensten die

X

beleid voortzetten

voldoen duurzaamheids-

X

ureninzet

n.v.t.

ureninzet

n.v.t.

ureninzet

n.v.t.

ureninzet

n.v.t.

gemeentelijke gebouwen

X

criteria Agentschap 6. mobiliteitsmanagement

Mogelijkheden onderzocht

eigen organisatie


Start in 2012/2013

Thema/titel actie

Resultaat

2011-2014

2014-2020 jaarlijks


Dekking

7. bewustwording binnen

Berichten, acties, etc

X

X

ureninzet

n.v.t.

Plan van aanpak nme

X

organisatie

Gedragsverandering en communicatie 1. ontwikkelen plan van aanpak

Op dit moment

Op dit mo-

structureel lesprogramma

n.v.t vooral

ment n.v.t

milieu-en natuureducatie

ureninzet

vooral

basisscholen

ureninzet

2. publieksacties

verschillende publieksactie

3.activiteiten Millennium-

Millenniumplatform, krant

X X

X

gemeente

4. inzetten middelen

1.500 euro

in MJB

Zie kostenra-

Zie dekking

ming Millennium

Millennium-

gemeente

gemeente

Berichten, acties

X

X

1.500 euro

in MJB

5. communicatie-component in

Inzet communicatie-middel-

X

X

1.500 euro

in MJB

duurzaamheidsactiviteiten

en projecten

n.v.t.

n.v.t.

communicatieplan

Borging en monitoring 1. borging duurzaamheid

Duurzaamheid verankerd

in organisatie

in organisatie

2. uitvoeringsprogramma

Monitoring in P&C cyclus

X

n.v.t.

n.v.t.

3. regionale CO2 – monitor

Uitkomsten CO2-monitor

X

n.v.t.

n.v.t.

4. evaluatie beleidsplan

Rapport

n.v.t.

n.v.t.

X

monitoren

Over 3 jaar

X


Verduurzamen gemeentelijke organisatie 7 aardgasauto’s, energiebesparende/duurzame maatregelen gemeentelijke gebouwen, cursus het ‘Nieuwe Rijden’ voor medewerkers, inkoop groene stroom en groen gas, 100% duurzaam inkoop beleid, FSC-hout convenant, duurzaam bouwen bijeenkomst binnen gemeente.

Bijlage 2 (De lijst is overigens niet uitputtend, maar geeft een indruk)

Publieksacties/Communicatie - - - - - -

Publieksactie ‘Nacht van de Nacht’ in 2009 en in 2010 ‘Week van de Vooruitgang’ in 2009 en in 2010 De Klimaatkrant Duurzaamheidspaneel Artikels duurzaamheid zoals magazine ‘Vastgoedpersonality’, ‘Leven’ Energiebox minima inkomens

Verduurzamen bestaande woningvoorraad en duurzaam bouwen - - - - -

Duurzaam bouwen bijeenkomst woningcorporaties Project Wonen Plus Plus Prestatie-afspraken woningcorporaties over duurzaamheid Onderzoek binnenklimaat en energiebesparende maatregelen in schoolgebouwen primaire onderwijs EPC- onderzoek Drie Torens

Gebiedsontwikkeling, herstructurering, ruimtelijke plannen - - - - - -

Duurzaamheidsparagraaf in bestemmingsplannen Masterplan Rijswijk Zuid met hoge duurzaamheidsambities Toepassing DPL-instrument Rijswijk Zuid Duurzaamheid in haalbaarheidsstudie Prinses Beatrixlaan Toepassing DPL methodiek Plaspoelpolder Groene daken/groene gevels project Plaspoelpolder

Duurzame energie - - - - - - -

Energieloket Warmteconvenant Haaglanden Energievisie Rijswijk Zuid Haalbaarheidsstudie passieve huizen Energievisie Eikelenburg Energievisie Plaspoelpolder Masterplan Warmte Koude Opslag Plaspoelpolder

Duurzame mobiliteit - - -

zie hiervoor publieksactie ‘Week van de Vooruitgang’ project gebiedsaanpak mobiliteitsmanagement Plaspoelpolder mix van maatregelen zoals aanleg fietspaden, verbetering fiets paden, greenwheels plekken

Duurzaam ondernemen - Project ‘Duurzaamheid in beheer’ Plaspoelpolder - Opstellen MVO-richtlijn Plaspoelpolder

Regionale Projecten - Regionale Routekaart Klimaatneutraal Haaglanden - Regionale CO2-monitor - Haalbaarheidsstudie biomassacentrale Haaglanden


Gemeente Rijswijk Stadhuis Bogaardplein 15 Postbus 5305 2280 HH, Rijswijk Telefoon: 070 3261000 E-mail: [email protected] Internet: www.rijswijk.nl

Duurzaamheidsagenda 2020: Op weg naar een duurzaam Rijswijk

Recommend Documents