DUURZAAMHEIDS VERSLAG 2013

S AME AM A M E N S T E RKE ME R KE KER KER

DUURZAAMHEIDS VERSLAG 2013

Duurzaam ondernemerschap Onze vier focusthema’s Veiligheid Arbeidsongevallen

Injury Frequency Rate

Aantal met verzuim

Arbeidsongevallen met verzuim – per miljoen gewerkte uren

2011 166

2013 83

2012 144

Doelstelling

2011 9,4

2013 6,0

2015 0

Pagina 19

Doelstelling

2012 8,5

2015 0

Pagina 19

Duurzame innovatie

‘De innovatiecultuur van TBI wordt bepaald door zijn decentrale concernstructuur. Medewerkers opereren dicht bij klanten en werken intensief samen met leveranciers.’

W werken al meer We dan dertig jaar met Eekels en de samenwerking wordt de laatste jaren steeds intensiever. E. Vuursteen, Directeur rederij Koninklijke Wagenborg

Door eerst out of the box D te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn. n Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn

Lees meer op pagina 31

Lees meer op pagina 15

‘TBI wil in samenwerking met zijn ketenpartners op een verantwoorde manier gebruikmaken van en omgaan met grondstoffen.’

Energie & CO2

• Wagenpark verantwoordelijk voor > 60 procent van CO2-emissies • Leaseregeling gericht op energiezuinige voertuigen • Inkoop van groene stroom (ook voor werken bouwplaatsen) • CO2-prestatieladder: alle TBI-ondernemingen minimaal op niveau 3 (uitgezonderd Synchroon en Groothuis Wonen)

Duurzame keten

Relatief energieverbruik (scope 1 en 2)

• Nieuw prestatiecontract voor verwerking bouwafval (TBI Bouw)

Gigajoule (GJ) per miljoen bedrijfsopbrengsten

2011 265

• Afvalscheidingspercentage van circa 60 procent voor TBI-groep • Toepassen gecertificeerd duurzaam hout: > 80 procent FSC/PEFC

2012 252

2013 310

Doelstelling

2015 244

– 8% t.o.v. 2011

• Participatie Green Deal Circulair Inkopen

Pagina 22 Pagina 25

Opbouw leasewagenpark

Veiligheids- en/of milieuprestaties onderdeel van de beoordeling

>70% van de beoordeelde leveranciers

Gemiddelde CO2-emissie per auto per km (g CO2/km)

2011 154

2013 134 Doelstelling

2012 141

2015 123 – 20% t.o.v. 2011

Pagina 22

Over dit verslag Dit verslag bevat uitgebreide informatie over de prestaties en inspanningen van TBI Holdings B.V. en haar ondernemingen (TBI) in het kader van duurzaam ondernemen tijdens het kalenderjaar 2013. In dit verslag maken wij voor onze medewerkers, klanten, leveranciers en andere belanghebbenden inzichtelijk welke activiteiten zijn ondernomen op het gebied van duurzaam ondernemen. Het verslag verschijnt naast het financiële jaarverslag 2013 en het TBI Jaarmagazine 2013. Alle verslagen zijn terug te vinden op onze website www.tbi.nl. Deze rapportage is extern geverifieerd (limited assurance) door Ernst & Young Accountants LLP (EY) en voldoet aan de geactualiseerde richtlijn van het Global Reporting Initiative, GRI 4.0 (level code). TBI rapporteert hiermee voor de derde maal over zijn duurzaamheidsprestaties. De prestaties in 2013 kunnen voor een belangrijk deel worden vergeleken met de gerapporteerde resultaten van de jaren 2011 en 2012. Reikwijdte van de rapportage Er wordt uitsluitend gerapporteerd over de prestaties van de Nederlandse activiteiten van TBI, te verdelen in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. De activiteiten van de in 2013 geacquireerde onderneming Servicis zijn niet meegenomen in deze rapportage. De resultaten van de in 2012 geacquireerde ondernemingen Timmermans en Groothuis Wonen wel. Over combinaties – ondernemingen waarin op basis van een samenwerkingsovereenkomst de zeggenschap gezamenlijk met derden wordt uitgeoefend – is pro rata naar het aandeel van de TBI-onderneming in deze combinatie gerapporteerd. Het al dan niet meenemen van prestaties van leveranciers of onderaannemers verschilt per thema. Zo wordt wel gerapporteerd over de bedrijfsongevallen van inleners maar worden grootschalige sloopwerkzaamheden niet gerapporteerd in de afvalcijfers. Een compleet overzicht van de gehanteerde berekenwijzen en scopes is te vinden in bijlage 3.

Rapportageproces De gerapporteerde data en de inhoud van dit verslag zijn tot stand gekomen middels een rapportageproces dat in 2013 verder is geprofessionaliseerd. De implementatie van een online databeheersysteem was daarin een belangrijk onderdeel (DOMI: Duurzaam Ondernemen Management Informatiesysteem). Dit systeem kent een duidelijke rolverdeling tussen schrijvers van de data (duurzaamheidscoördinator), validatie (controller) en consolidatie van de data (CR-directie). De duurzaamheidscoördinatoren van de TBI-ondernemingen beschikken over schrijfrechten en zijn verantwoordelijk voor de dataverzameling. De controllers van de afzonderlijke TBI-ondernemingen beschikken alleen over leesrechten. Na validatie zijn de data geconsolideerd op holdingniveau waar nog enkele controles zijn uitgevoerd door de directie Corporate Responsibility en de controllers. Leeswijzer In dit verslag gaan we achtereenvolgens in op de algemene kenmerken van TBI, de strategie ten aanzien van duurzaam ondernemen, de belangrijkste prestaties en inspanningen rond de tien thema’s en de omgang met stakeholders. Tot slot beschrijven we enkele uitdagingen. Door het verslag heen zijn diverse kaders opgenomen waarin wordt ingegaan op duurzame innovaties en bijzondere klantrelaties van TBI-ondernemingen. Alle gehanteerde definities en berekenwijzes zijn terug te vinden in bijlage 7. Verder zijn voor een aantal indicatoren ook individuele data per onderneming opgenomen (zie bijlage 2). De GRI-index en het assurance rapport van EY zijn opgenomen in bijlage 8 en 9. Voor algemene vragen, klachten of suggesties over dit verslag of over duurzaam ondernemen in het algemeen kunt u contact opnemen met directeur Corporate Responsibility Ronald de Koning (010 – 290 85 00 of [email protected]).

www.tbi.nl/duurzaam

2

TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

Inhoudsopgave

Voorwoord 1 Over TBI Algemeen Trends Strategie Doelstellingen Positie in de keten

4

7 7 8 8 8

4 Overige duurzaamheidsthema’s Integriteit Opleiding & ontwikkeling Medewerkersbetrokkenheid Omgevingsbewustzijn en regelgeving Economische waarde Maatschappelijke betrokkenheid

33 34 36 37 38 39

5 Stakeholdermanagement 2 Duurzaam ondernemerschap Onze huidige positie Onze ambitie Tien thema’s Operationeel kader duurzaam ondernemen

Concernniveau Stakeholdermanagement door TBI-ondernemingen Onze agenda

11 13 13 16

6 Vooruitblik en uitdagingen 3 Voortgang op onze focusthema’s Veiligheid & gezondheid Energie & CO2 Duurzame keten Duurzame innovatie

19 22 25 28

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bijlagen Doelen en resultaten 2013 Kerncijfers TBI-ondernemingen KPI-dashboard DMA Financiële kerncijfers TBI Operationele structuur TBI Definities en afkortingen GRI-index Assurance-rapport

41 42 44 46

49 50 51 55 57 58 59 63 68

Colofon


3

Voorwoord De nieuwe realiteit is die van duurzame vooruitgang met nieuwe integrale oplossingen. We zijn er dan ook van overtuigd dat duurzaam ondernemerschap perspectief biedt voor de toekomst. Duurzaam ondernemerschap is en blijft daarom ook het leidend principe van onze strategische doelstellingen. TBI wil het positieve verschil maken met inspanningen waar maatschappelijke opgaven en marktpotentieel het grootst zijn. We zien daarbij kansen in het verbeteren van de veiligheid in de bouw, reductie van de hoeveelheid bouwverkeer, het verhogen van de energie-efficiëntie van de gebouwde omgeving en hergebruik van materialen. Daarnaast zijn er enkele nieuwe maatschappelijke uitdagingen, zoals herbestemming van vastgoed, particulier opdrachtgeverschap en functiemenging. Van huis op orde naar groei Sinds 2010 werken we aan het huis op orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. We kunnen stellen dat dit inmiddels is gelukt. Zo is er een Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, een heldere governancestructuur, een integraal raamwerk van KPI’s en een professionele rapportagestructuur. Daarnaast hebben we een fundamentele stap gemaakt door duurzaamheidsprestaties een vast onderdeel te maken van de operationele plannen van de TBI-ondernemingen. Naast het huis op orde zien we kansen om ook waardecreatie en groei te realiseren door duurzaam te werken. TBI-ondernemingen krijgen ook steeds vaker te maken

met nieuw type klantvragen. Om er enkele te noemen: bij nieuwbouw is een BREEAM- of LEED-certificaat de standaard geworden van grote utiliteitsbouw, veiligheidsprestaties zijn steeds vaker een expliciet onderdeel van een uitvraag en communicatie met de omgeving is steeds vaker inbegrepen. Daarnaast zijn duurzaamheidsprestaties, zoals energiebesparing, steeds vaker onderdeel van meerjarige prestatiecontracten. Risico’s en kansen Onze decentrale concernstructuur in combinatie met de diversiteit in activiteiten betekent dat TBI te maken heeft met een breed palet aan kansen en risico’s. De meeste ondernemingen kampen echter met een afnemende marktvraag en zijn derhalve genoodzaakt de bedrijfscapaciteit hierop aan te passen. Daardoor gaan soms essentiële ervaringen en expertises verloren. Het opvangen hiervan heeft onze absolute prioriteit, zeker gezien het toenemend tekort aan (voornamelijk) technici. Vervolg Het doel van deze derde duurzaamheidsrapportage is om onze klanten, leveranciers, (toekomstige) medewerkers of anderszins geïnteresseerden of betrokkenen te informeren. We informeren u met gepaste trots over relevante ontwikkelingen in onze business en voortgang op onze duurzaamheidsprestaties. De aankomende tijd zullen we u ook via onze vernieuwde website op de hoogte blijven houden. Namens de Raad van Bestuur van TBI Holdings B.V. ir. D.A. Sperling, voorzitter

De TBI prijzenkast 2013 Winnaar Magneet voor Employer Brand 2013 (Croon) >> Neprom-prijs voor locatieontwikkeling – De Oriënt in Den Haag (ERA Contour / Synchroon) >> Nominatie voor duurzame architectuur award 2013 – Kantoor Koopmans in Enschede >> Beste leerlingbouwplaats 2013 – Het Rode Dorp (ERA Contour) >> Europa Nostra Award 2013 – Conservering van de

4

TBI maakt de toekomst, dit noemen T we duurzaam ondernemerschap. Dit vraagt een proactieve en klantgerichte houding van onze medewerkers. Samen maken we de leefomgeving veiliger, duurzamer en mooier. Duurzaam raakt ieder aspect van onze business. Het raakt ons gedrag en werkomgeving, heeft impact op onze kosten, creëert nieuwe kansen én duurzaam helpt om een bijdrage te leveren aan de langetermijndoelstellingen van onze klanten. We zien duurzaam ondernemerschap als het fundament voor de toekomst, het biedt inspiratie en perspectief.

Halve Zolenlijn (Hazenberg / Nico de Bont) >> Passiefbouwen Award – Nimmerdor woon-zorgcomplex in Veere (Wolter & Dros) >> Genomineerd voor Rabo MVO Award Drechtsteden (WTH) >> Winnaar Gorcumse MVO Award (HVL / Croon) >> Diverse nominaties Betonprijs 2013 (ERA Contour / Mobilis / Voorbij) >> Genomineerd voor KNVR Shipping Award 2013 (Eekels)

5

1 Over TBI

TBI vormt een netwerk van ondernemingen in de segmenten Techniek, Bouw en Infra

7.700 medewerkers 1,7 miljard bedrijfsopbrengsten

Met gemiddeld 7.700 medewerkers realiseerde TBI in 2013 1,7 miljard aan bedrijfsopbrengsten en een operationeel bedrijfsresultaat (vóór bijzondere waardeverminderingen en aftrek van reorganisatielasten) van 9,6 miljoen. Algemeen TBI vormt een netwerk van ondernemingen die actief zijn in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. Vanuit deze segmenten zijn de TBI-ondernemingen actief in de volgende markten: woningen utiliteitsbouw, infrastructuur, industrie en scheepsbouw. Met onze dienstverlening zijn we vooral actief in de maatschappelijke domeinen van wonen, zorg, werken, mobiliteit, energievoorziening en waterbeheer. TBI hanteert een decentrale concernstructuur waarbij het ondernemerschap zo laag mogelijk in de organisatie is verankerd, bij de TBI-ondernemingen zelf. Dit geeft elke TBI-onderneming zelfstandigheid in ondernemerschap met gezamenlijke normen, waarden en richtlijnen op het gebied van integriteit, veiligheid en duurzaamheid. Dankzij de decentrale concernstructuur staan TBI-ondernemingen dicht bij hun klanten waarmee vaak langetermijnklantrelaties worden onderhouden (zie ook diverse kaders in dit verslag). TBI-ondernemingen opereren zowel zelfstandig als gezamenlijk via (onderlinge) samenwerkingsverbanden en zijn met name op de Nederlandse markt actief. De ondernemingen delen kennis, benutten adequaat hun capaciteit en richten zich op het integraal ontwerpen, realiseren en onderhouden van een duurzame woon-,

werken leefomgeving (zie pagina 9 – Proces van waardecreatie). TBI is een besloten vennootschap met een volledig structuurregime en kenmerkt zich door zijn aandeelhoudersstructuur met de Stichting TBI als enig aandeelhouder. Trends De veranderingen binnen onze maatschappelijke domeinen zijn groot. De maatschappelijke en ruimtelijke opgaven binnen Nederland veranderen continu. TBI ziet daarbij vier grote trends: 1 In demografisch opzicht zien we toenemende verstedelijking, individualisering, vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt. 2 Technologie maakt een waaier aan nieuwe ontwikkelingen mogelijk, via duurzame energie en alternatieve materialen maar ook door informatie- en communicatietechnologie. 3 Vernieuwing wordt in toenemende mate getoetst aan sociale waarden als leefbaarheid, veiligheid, ruimtelijke kwaliteit en transparantie. 4 Toenemende schaarste aan grondstoffen, wat ook doorwerkt in (inter)nationale weten regelgeving. In plaats van kwantitatieve groei ontwikkelt zich thans een nieuwe balans, waarin duurzaam ondernemerschap een randvoorwaarde is. Dit vormt de context voor moderne ondernemingen, die een wezenlijke bijdrage willen leveren aan verbetering van de kwaliteit van leven.


7

>

Over TBI

Strategie De strategie van TBI is erop gericht om met behoud van de decentrale concernstructuur (ondernemerschap aan de basis) ook de schaalvoordelen van een groot concern te benutten. Daarbij is duurzaam ondernemerschap het onderliggend leidend principe. Duurzaam ondernemerschap als leidend principe laat zich vertalen in vier belangrijke pijlers (zie de figuur hiernaast). Doelstellingen De Raad van Bestuur stelde december 2012 de Strategische Agenda 2013-2015 vast met daarin de volgende strategische doelstellingen: • TBI wil zijn huidige top-marktpositie binnen de technieken bouwsector handhaven en zo mogelijk verbeteren. • TBI streeft naar een rendement passend bij het risicoprofiel van de portfolio. TBI-ondernemingen voeren alleen projecten uit die passen bij de aanwezige kennis en kunde. Projecten realiseren we veilig, duurzaam en kosteneffectief. • TBI streeft financiële soliditeit na. Op die manier geven we onze stakeholders zekerheid over de continuïteit van onze ondernemingen op de korte en lange termijn. Bij financiële soliditeit horen robuuste ratio’s (rendement, solvabiliteit en liquiditeit) in combinatie met de zekerheid van een langjarige bankfaciliteit. Positie in de keten TBI-ondernemingen zijn belangrijke schakels in de waardeketens van Techniek, Bouw en Infra. Ze kunnen, afhankelijk van het project, betrokken zijn van ontwikkeling tot en met onderhoud en exploitatie. Dankzij een groeiend aantal integrale projecten zijn TBI-ondernemingen in toenemende mate gedurende de (hele) levensduur bij het werk betrokken.

Zelfstandigheid in gebondenheid (decentrale concernstructuur)

Samenwerking (duurzame integrale oplossingen)

Duurzaam ondernemerschap

Maatschappelijk bewustzijn (maatschappelijke toegevoegde waarde)

Werkgeverschap (veilig werken en opleiden)

TBI-ondernemingen hebben, afhankelijk van hun positie en de fase waarin het project zich bevindt, op verschillende manieren invloed op de keten. Deze projectcyclus bestaat ruwweg uit vier fases en mogelijkheden tot beïnvloeding: • ontwikkelfase: vertaling van wensen van opdrachtgevers of gebruikers in een programma van eisen; • ontwerpfase: integraal ontwerpen van objecten en/of installaties; • realisatiefase: inkoop van (bouw)materialen, productie/ realisatie en bouwlogistiek; • onderhouds- en exploitatiefase: via de kwaliteit van onderhoud en onderhoudsprogramma’s en realisatie van onderhoud (inkoop, uitvoeringswijze en bouwlogistiek).

Waardeketen

Grondstofwinning

8


Ontwikkeling Ontwerp Leveranciers Realisatie Onderhoud

Opdrachtgevers

Gebruikers

Proces van waardecreatie Projectontwikkeling / -management

Engineering / realisatie

Onderhoud / maintenance

Acto Alfen Croon Eekels ERA Contour Fri-Jado Groothuis Wonen Hazenberg HEVO J.P. van Eesteren Koopmans MDB Mobilis Synchroon Voorbij Funderingstechniek Voorbij Prefab Beton Wolter & Dros WTH Legenda Woningbouw

Utiliteitsbouw

Infrastructuur

Door de verschillende posities in de keten verschillen de verdienmodellen van de TBI-ondernemingen. Binnen de vier onderdelen van de projectcyclus onderscheiden we drie soorten verdienmodellen: • Projectontwikkeling/-management: projecten in eigen beheer, waarbij TBI vaak risicodragend participeert en projecten van A tot Z ontwikkelt en/of managet; van acquisitie en conceptontwikkeling tot en met verkoop. Gegeven de positie is de continue balans tussen kostenbeheersing en waardecreatie essentieel. Twee voorbeelden: realisatie van studentenwoningen in oude klooster Mariënbosch (Synchroon) en ontwerp tot en met exploitatie van het Lyceum Schravenlant (HEVO). • Aannemen/productie: realiseren van projecten en/of producten tegen een vooraf overeengekomen prijs. De mate van ontwerpvrijheid is afhankelijk van de uitvraag. Gegeven het contract en de overeengekomen prijs zijn de sturing op contracteisen en

Industrie

Marine en offshore

kostenbeheersing essentieel. Twee voorbeelden: bouw van het stadhuis van Almelo (Koopmans), elektrische scheepsinstallaties op Alice MS (Eekels), zie ook pagina 31. • Onderhoud/dienstverlening: projecten gericht op instandhouding van objecten en installaties, vaak met een langere looptijd. Contractvormen variëren van vaste betaling per gewerkte tijdseenheid tot betaling op basis van prestaties (exploitatiecontracten). Twee voorbeelden: onderhoud vastgoed van de gemeente Groningen (Wolter & Dros, Croon) en dertigjarig onderhoud van de tweede Coentunnel (Mobilis, Croon). Om maximale toegevoegde waarde te kunnen leveren, werken TBI-ondernemingen in toenemende mate ook samen. TBI-ondernemingen hanteren hierbij diverse hulpmiddelen, zoals BIM, System Engineering en LEAN.


9

2 Duurzaam ondernemerschap

Huis op orde

Vijf centrale principes Vier focusthema’s Operationeel kader

TBI heeft de ambitie een toonaangevende speler op het gebied van duurzaam ondernemen te worden. Daarom is duurzaam ondernemerschap het leidende principe achter onze algemene strategie.

TBI beschikt anno 2013 onder andere over: • een duurzaamheidsstrategie: vastgelegd in het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015 en een dekkend raamwerk van KPI’s voor alle materiële thema’s (zie bijlage 3); • een operationeel kader: actieplannen op het gebied van duurzaamheid zijn een integraal onderdeel van de operationele plannen van TBI-ondernemingen en een goed functionerende organisatiestructuur (zie ook de paragraaf Organisatie en sturing – pagina 16); • communicatie en rapportage: verificatie van het

De keuze voor duurzaam ondernemen is gebaseerd op een drietal overtuigingen: 1 De wereld verandert in hoog tempo: de marktvragen veranderen, de nieuwe realiteit is een omslag van volumegroei naar duurzame vooruitgang met nieuwe integrale en duurzame oplossingen.

TBI Duurzaamheidsverslag 2013 (GRI 4.0), interne kwartaalrapportages en een actuele website.

2 Het is een inspiratiebron voor innovatie: het helpt ons te besparen op bestaande kosten en anders tegen bestaande activiteiten aan te kijken. 3 Het past bij TBI: met zijn concernstructuur is de onderneming op de lange termijn gericht en is van oudsher een maatschappelijk georiënteerd bedrijf dat investeert in zijn medewerkers.

Een overzicht van doelen en resultaten over 2013 is te vinden in bijlage 1. Hiermee is de fase van het huis op orde brengen afgerond. Voor 2014 zal TBI hierop voortbouwen en de stap maken naar de volgende fase: duurzame waardecreatie. Hiervoor zien we de volgende uitdagingen: • implementatie van duurzaamheid in onze projecten en contacten met klanten en leveranciers (dialoog, tevredenheidsonderzoek, inschrijvingen en projectrealisatie); • inzichtelijk maken van de maatschappelijke waarde van onze activiteiten; hiervoor zullen we onder andere de toepassing van true value en circulaire economie nader bekijken.

Wa ard ec re

ad da

–

g

Hu is o po r

& de

Niv ea u2

& ie at

Niv ea u

–

1 201 af n cht va kra

015 f2 na i va roe

1

Onze huidige positie TBI heeft sinds 2011 expliciet gewerkt aan het huis op orde brengen op het gebied van duurzaam ondernemen. In 2013 zijn belangrijke stappen voorwaarts gezet om duurzaam ondernemen een integraal onderdeel te maken van de bedrijfsvoering.

1 2

3

Toonaangevend

N iv e

a u 3 – v a n af 2 020 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

11

>


Vijf centrale principes Onze grondhouding jegens duurzaam ondernemen hebben we vertaald in vijf centrale principes bedoeld voor onze medewerkers. Daarbij wil TBI met deze principes duidelijk maken wat onze stakeholders op het gebied van duurzaam ondernemen mogen verwachten van TBI. 1 TBI ziet duurzaam ondernemen als een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Maatschappelijke vraagstukken vragen participatie van verschillende partijen. Daarom zoeken we actief de dialoog en samenwerking met onze medewerkers, opdrachtgevers, partners, leveranciers en de maatschappij (zie ook hoofdstuk 5 Stakeholdermanagement, pagina 41).

2 Wij werken hard aan het reduceren van onze eigen impact en footprint én die van onze opdrachtgevers. Hiervoor werken we continu aan optimalisatie van transport, bouwen installatieprocessen, gebruik van (bouw)materialen en omgevingsmanagement (zie ook thema’s Energie & CO2, Duurzame keten en Omgevingsbewustzijn, pagina 18). 3 Wij stellen de veiligheid van onze medewerkers alsook die van onze partners en de omgeving waarin wij werkzaam zijn voorop. Veilig werken voor iedereen; overal en altijd (zie ook thema Veiligheid & gezondheid, pagina 19).

1

Opgave is gezamenlijke verantwoordelijkheid

Veiligheid staat voorop: overal, altijd

12


3

4 TBI gaat proactief het gesprek aan met opdrachtgevers over de meest duurzame oplossing. Dit vraagt een proactieve en klantgerichte houding van onze medewerkers. We zien co-creatie daarbij als een belangrijke vorm (zie ook Stakeholdermanagement, pagina 41). 5 Wij werken samen aan innovaties om onze klanten integrale en duurzame oplossingen te bieden (zie ook thema’s Duurzame innovatie (pagina 28) en Opleiding & ontwikkeling (pagina 34).

2

Proactief in gesprek gaan met klanten

4

5

Reduceren footprint is onze inzet

Samen werken aan innovatie en ontwikkeling

16%

kantoren staat leeg

25%

11%

totale CO2-uitstoot via bouwmaterialenproductie

verkeer = bouwverkeer

90%

40%

NL-bevolking woont in stad; belang fysieke + sociale veiligheid stijgt

totale energieverbruik bouwgerelateerd; 40% CO2-uitstoot bouwgerelateerd

Onze ambitie Het is onze ambitie om als concern in 2020 toonaangevend te zijn in onze sector als het gaat over duurzaam ondernemen. Daarvoor willen we het positieve verschil maken op maatschappelijk relevante thema’s in onze leefomgeving: denk aan energie-efficiëntie, veiligheid, bouwlogistiek en afval. TBI ziet het als groot concern ook als zijn verantwoordelijkheid om een substantiële bijdrage te leveren aan de maatschappelijke opgaven in de markten waarin wij opereren.

1

Kwaliteit mensen 100% integriteit

Duurzame innovaties

Anticiperen op regelgeving

Duurzame Duurzame keten

we

rk w

i jz e

Energie en CO2

2

30%

afvalproductie = bouwmaterialenproductie

Omgevingsanalyse Als gevolg van maatschappelijke trends (zie pagina 7) zien we veranderingen in alle markten waarin TBI actief is. Vanuit duurzaamheidsperspectief ziet TBI samen met de leden van de Inspiration Board (zie pagina 45) de volgende relevante ontwikkelingen: • We zien het aandeel van geïntegreerde contracten stijgen (DB(F)MO). Dit biedt TBI mogelijkheden om integraal te ontwerpen en Life-Cycle-Costs (LCC) te optimaliseren. • In uitvragen van klanten is duurzaamheid steeds vaker onderdeel van de beoordeling. We zien dit vooral toenemen bij opdrachtgevers in de utiliteitsbouw en industrie. • In de woningbouw komt de eindgebruiker steeds vaker centraal te staan. Dit vraagt co-creatie en levensduurdenken.

Tien thema’s Uit de materialiteitsanalyse van TBI (zie pagina 14) volgen tien relevante thema’s verdeeld over de drie aspecten van duurzaam ondernemen: kwaliteit mensen (people), optimaliseren werkwijze (planet) en bijdrage aan de maatschappij (profit). Met het vaststellen van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015 is daarbij gekozen voor een viertal focusthema’s.

re

n

a g e a a n m a a t s c h a p p ij

Verhogen economische waarde

Betrokken bij maatschappij

Vergroten betrokkenheid medewerkers

Duurzame veiligheid

B ijdr

4

Continu opleiden en ontwikkelen

6,4%

percentage ongevallen met verzuim in de bouw: hoogste percentage van alle sectoren

Vergroten omgevingsbewustzijn

O

p ti m

al i

se

3


13

>


Materialiteitsanalyse Met de opstart van duurzaam ondernemen binnen TBI is in 2011 een benchmark gedaan naar duurzaamheidsthema’s en -prestaties van collega-(bouw)ondernemingen. Vervolgens zijn de belangrijkste stakeholder(groepen) van TBI en zijn ondernemingen geïdentificeerd op basis van een inventarisatie door de leden in de stuurgroep duurzaamheid en is een stakeholderanalyse uitgevoerd. Op basis van de benchmark en de stakeholderanalyse heeft TBI in samenwerking met KPMG een materialiteitsanalyse uitgevoerd. Hierbij zijn alle stakeholders via een desk research beschouwd en gescoord op voor hen relevante duurzaamheidsthema’s. Dat resulteerde in eerste instantie in acht prioritaire thema’s. Op basis van een interne discussie in de stuurgroep duurzaamheid is besloten daar nog drie thema’s aan toe te voegen waarmee in totaal elf duurzaamheidsthema’s zijn gekozen. Hiervoor zijn vervolgens specifieke doelstellingen geformuleerd waarover in het TBI Duurzaamheidsverslag 2011 is gerapporteerd.

‘Meer zichtbaar maken wat TBI kan betekenen voor een meer duurzame samenleving.‘ Anonieme bron uit stakeholderenquête

In 2012 heeft TBI een verdiepingsslag gemaakt in zijn strategie op het gebied van duurzaam ondernemen. Daarbij zijn vier van de elf thema’s bestempeld als focusthema’s: thema’s waarvoor TBI tot 2015 extra ambitieus zal zijn en extra daadkracht zal tonen. De keuze voor de focusthema’s is gebaseerd op onze eigen mogelijkheden om het positieve verschil te maken en onze eigen inschatting van de maatschappelijke urgentie. Daarnaast is vanwege de werkbaarheid besloten de thema’s materialen & grondstoffen en duurzame toeleveringsketen samen te voegen tot één thema: duurzame keten. Het raamwerk is onderdeel van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, dat in het voorjaar 2013 werd vastgesteld door de Raad van Bestuur van TBI. Ter verificatie van de materiële thema’s heeft TBI in 2013 een enquête over duurzaam ondernemen gehouden onder circa honderd stakeholders. De inventarisatie van actuele en relevante stakeholders is gedaan door de afzonderlijke directies van de TBI-ondernemingen. De resultaten bevestigen dat de vier gekozen focusthema’s ook daadwerkelijk de meeste prioriteit hebben volgens onze stakeholders (zie kader pagina 43 – stakeholderenquête).

Identificatie (benchmark en stakeholder)

‘We moeten focus aanbrengen, zeker binnen de huidige marktomstandigheden.’ Marco Peppel, directeur engineering J.P. van Eesteren

Prioritering (materialiteitsanalyse en focus)

Verificatie (enquête)

‘Vooral relevant is datgene wat TBI maakt, het eigen proces is minder belangrijk.’ Anonieme bron uit stakeholderenquête

Validatie (vaststelling)

‘Met de vaststelling van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen hebben we een stevige operationele basis gelegd.’ Daan Sperling, voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI

14


Casus > Samen steeds slimmer bouwen en renoveren Koopmans Bouwgroep werkt al jaren samen met woningcorporatie Domijn aan duurzame huisvesting in Enschede en omstreken. De manier van samenwerken en bouwen is de laatste tien jaar echter sterk veranderd. Dit is mede ingegeven door de kritischer houding van (toekomstige) bewoners. Samenwerking tussen bouwer en corporatie is intensiever geworden om de toenemende complexiteit van projecten het hoofd te bieden. Huurder steeds meer centraal Huurders hebben de afgelopen jaren steeds meer invloed op bouwplannen en -werkzaamheden, ze willen onder

andere zo min mogelijk overlast. Tegenwoordig is de uitdaging om individuele maatoplossingen op een structurele manier aan te pakken zodat de schaalvoordelen wel behouden blijven. De afstemming en communicatie met bewoners zijn daardoor tegenwoordig belangrijke gezamenlijke speerpunten. Oude en nieuwe geldstromen Financiering van grootonderhoudprojecten is een toenemend probleem in deze tijd. Kapitaal is schaars en corporaties kunnen de huurlasten daarvoor niet zomaar verhogen. Deze worden doorgaans via levensduurverlenging terugverdiend. De energieleverende woningen in Overdinkel zijn een mooi voorbeeld van een creatieve oplossing

‘In 2000 werd gebouwd met een EPC van 1,0, nu met een EPC van – 0,16 (energieleverend).’ Robert Kuipers, commercieel directeur Koopmans Bouwgroep

voor de financiering van duurzame nieuwbouw. De dakconstructie met geïntegreerde PV-panelen is gefinancierd door en eigendom van Raedthuys Groep. Zo blijven Domijn, Koopmans en dochter Groothuis Wonen zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking in de bouwketen.

Koopmans en Domijn werkten onder andere eerder samen aan het duurzaam renoveren van woningen (van energielabel F naar -label A) in de wijk Wesselerbrink in Enschede. Koopmans bouwde eerder zeer duurzame woningen in het Columbuskwartier in Almere. Groothuis Wonen zal begin 2014 starten met de bouw van energieleverende woningen voor de Woningstichting Tubbergen. Ook ERA Contour werkt van oudsher intensief samen met woningcorporaties. ERA Contour realiseerde 34 energieneutrale woningen (De Bongerd) voor Stadlander in Bergen op Zoom en samen ontwikkelden ze de innovatierenovatiewinkel voor koop van huurwoningen, REIMARKT.

‘Door eerst out of the box te denken kom je tot nieuwe vormen van samenwerking maar hiervoor moet de basis wel goed zijn.’ Pascal ten Berge, projectleider bij Domijn


15

>


Operationeel kader duurzaam ondernemen TBI hanteert een decentrale concernstructuur met als motto zelfstandigheid in gebondenheid. Het ondernemerschap is daarbij zo laag mogelijk in de organisatie verankerd, de mate van sturing vanuit TBI is derhalve beperkt. Desondanks is TBI erin geslaagd om effectief operationeel kader te creëren. Daarbij zijn echter twee belangrijke kanttekeningen te maken. Ten eerste vragen de verschillende markten waarin de TBI-ondernemingen opereren om een specifieke invulling van het begrip duurzaamheid. Zo wordt duurzaamheid mede door opdrachtgevers binnen de woningbouw anders ingevuld dan in de markt van industrie, marine en offshore (nadruk op veiligheid). Ten tweede bestaan er tussen de TBI-ondernemingen ook verschillen in de ervaring met en grondhouding jegens duurzaam ondernemen. In algemeenheid zien we daarbij dat TBI-ondernemingen die projectontwikkeling en ontwerpactiviteiten doen, proactiever zijn op het gebied van duurzaam ondernemen. Het operationeel kader van TBI op het gebied van duurzaam ondernemen bestaat uit de volgende twee pijlers. Concernniveau

Op concernniveau is het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015 leidend. In dit plan zijn acties en inhoudelijke KPI’s vastgelegd en hierin is ook de keuze gemaakt voor de vier focusthema’s waarvoor tot 2015 extra ambitieuze doelstellingen liggen. Het meerjarenplan is het operationeel kader van de directie CR, de stuurgroep duurzaamheid en de Raad van Bestuur van TBI. Ter ondersteuning bestaan op concernniveau diverse werkgroepen voor specifieke thema’s, zoals de werkgroep Veiligheid, werkgroep CO2-reductie en Duurzaam Inkopen. De eindverantwoordelijkheid voor duurzaam ondernemen berust bij de voorzitter van de Raad van Bestuur van TBI. Hij is tevens verantwoordelijk voor de samenhang tussen het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen en de Strategische Agenda 2013 – 2015 en de doorvertaling in de Operationele plannen (zie pijler 2). De Raad van Commissarissen bewaakt het ambitieniveau en ziet toe op de voortgang. De CR-directie adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het beleid en wordt daarbij ondersteund door de Stuurgroep Duurzaamheid.

16


Operationele inbedding

De operationele inbedding van duurzaam ondernemen in de bedrijfsvoering van de individuele TBI-ondernemingen vindt plaats via het Actieplan Duurzaam Ondernemen als onderdeel van het Operationeel Plan. In de actieplannen vertalen de TBI-ondernemingen de ambities en doelstellingen uit het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen naar hun eigen organisatie en markt. De nadruk ligt daarbij op de vier focusthema’s en daarnaast kunnen eigen inhoudelijke accenten worden gelegd. N.B. De invulling van de actieplannen (inhoud en ambitie) wordt daarbij afgestemd met de directie CR. De directies van de TBI-ondernemingen zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van het Actieplan Duurzaam Ondernemen, als onderdeel van hun Operationeel Plan. TBI-ondernemingen rapporteren daarbij ieder kwartaal over enkele generieke KPI’s. De Raad van Bestuur van TBI bespreekt de resultaten met de directies tijdens kwartaalbijeenkomsten. Daarnaast ziet de CR-directie specifiek toe op de voortgang ten aanzien van de actieplannen. Voor de uitvoering van het actieplan beschikken veel TBI-ondernemingen over een werkgroep of duurzaamheidsteam. Het figuur hiernaast toont hoe de organisatie is ingericht waarbij onderscheid wordt gemaakt in strategie- en beleidsvorming (1), implementatie en uitvoering (2) en monitoring en rapportage (3).

Raad van Commissarissen Ziet toe op voortgang en bewaakt ambitieniveau van de duurzaam ondernemen strategie.

Directie Corporate Responsibility Adviseert de Raad van Bestuur over de invulling van het duurzaam ondernemen beleid.

Strategie- en beleidsvorm i

Raad van Bestuur Eindverantwoordelijk voor het duurzaam ondernemen en samenhang met de strategische agenda.

ng

Mo rap nito po ri rt

(Financial) Controllers TBI-ondernemingen valideren en rapporteren duurzaamheidsdata.

en ng e ag

Stuurgroep Duurzaamheid mede beleidsbepalend en klankbord voor de directie Corporate Responsibility.

Directies TBI-ondernemingen Rapporteren en leggen verantwoording af aan de Raad van Commissarissen.

Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Verzamelen, consolideren en verifiëren duurzaamheidsdata.

Im ti e a t p e n le m e n g uitvo erin

Directies TBI-ondernemingen Verantwoordelijk voor het opstellen en uitvoeren van het jaarlijkse actieplan.

Duurzaamheidscoördinatoren TBI-ondernemingen Ondersteunen bij uitvoering actieplan duurzaam ondernemen van de ondernemingen.

Werkgroepen Ondersteunen ondernemingen op specifieke onderwerpen.

Directie Corporate Responsibility Ondersteunen en faciliteren TBI-ondernemingen plus sturen op prestaties en doelstellingen.


17

3 Voortgang op onze focusthema’s

Focus is essentieel gegeven de marktomstandigheden

IF 6,0 (– 30%) Wagenpark 134 CO2/km (– 5%) Duurzaam hout 85% Succesvolle TBI Innovatieprijs

16%

kantoren staat leeg

25%

11%



Veiligheid & gezondheid

90%


De Nederlandse bouwsector kent het hoogste aantal ongevallen met verzuim (6,4 procent). Daarom is meer veiligheid in bouw en techniek ‘een must’. Het aantal incidenten en ongevallen moet structureel omlaag, elk is er één te veel. De impact voor slachtoffers, familie, collega’s en organisatie is te groot om de harde feiten te negeren. We moeten daar structureel van leren. We nemen als TBI geen genoegen met de scores in de afgelopen periode, we willen blijvend veiliger gaan werken, blijvend verbeteren. Overal en altijd.

40%


6,4%


30%


Onze ambitie Het is de ambitie van TBI om bekend te staan als een bedrijf dat veiligheid in de genen heeft. Ons streven is dan ook om veilig werken en een gezonde werkomgeving te verankeren in onze bedrijfscultuur. We streven daarom dan ook naar nul ongevallen. Daarvoor blijft TBI haar veiligheidscultuur versterken en beter stuurbaar maken. Resultaten en ontwikkelingen 2013 Het aantal arbeidsongevallen met verzuim is significant gedaald ten opzichte van voorgaande jaren. Hierdoor daalde ook onze ongevallenratio (IFTBI) naar 6,0. De daling wordt voor een deel verklaard door de toegenomen aandacht voor veiligheid, onder andere door de TBI-veiligheidsrichtlijn en prestatieregelingen met directieleden. Het ziekteverzuim daalde naar 4,2 procent.

KPI – Arbeidsongevallen

KPI – Injury Frequency Rate

Aantal met verzuim

Arbeidsongevallen met verzuim – per miljoen gewerkte uren

2011 166

2013 83

2011 9,4

2013 6,0 Doelstelling

2012 144

Doelstelling

2015 0

2015 0

2012 8,5 KPI – Zi Ziekteverzuim kt i

• Het betreft het totaal aantal arbeidsonge arbeidsongevallen allen van an (in)directe mede medewerkers en inleners. Ongevallen hebben daarbij tot minimaal één dag verzuim geleid. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

Ziekteverzuim (in %) Ziekteverzuim als gevolg van ongeval (in %)

Resultaat

Doelstelling

4,7

4,6

2,1

4,2

1,7

< 4,0 1,4 0

2011

2012

2013

2015 TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

19

>

Veiligheid & gezondheid

TBI-veiligheidsrichtlijn Het belangrijkste onderdeel van het Veiligheidsactieplan 2013 – 2015 was de ontwikkeling en vaststelling van de TBI-richtlijn voor het managen van veiligheid. Deze concernbrede richtlijn is medio 2013 vastgesteld door de Raad van Bestuur van TBI en is door alle TBI-ondernemingen onderschreven. In de tweede helft van 2013 is de veiligheidsrichtlijn gepresenteerd aan de Centrale Ondernemingsraad, de Raad van Commissarissen en aan de directies en managementteams van de afzonderlijke TBI-ondernemingen. Dit vormde het startpunt voor de implementatie van de veiligheidsrichtlijn binnen de ondernemingen. Een interne werkgroep startte in de tweede helft van 2013 de ontwikkeling van een bedrijfseigen auditsysteem. Hierbij wordt gewerkt vanuit de basisgedachte van Hearts & Minds, waarin met name wordt ingezoomd op de veiligheidscultuur en het veiligheidsgedrag binnen de organisatie. Het resultaat van deze toetsing wordt gerapporteerd op een cultuurladder, waarbij duidelijk wordt hoe de TBI-onderneming heeft gepresteerd, waar de verbetermogelijkheden liggen en/of waar kennis kan worden gedeeld. Arbeidsomstandigheden TBI heeft na het ontvangen van een boete van de Inspectie SZW aanvullende maatregelen getroffen voor stofvrij werken. De TBI-bouwondernemingen J.P. van Eesteren en Hazenberg hebben geïnvesteerd in apparatuur en gereedschap met stofafzuiging. De uitvoerders en onderaannemers van deze bouwondernemingen hebben een aanschrijving gekregen met de mededeling dat op projecten gereedschap hoort te worden gebruikt dat geschikt is voor materialen waarbij kwartsstof vrijkomt. Daarnaast is stofvrij werken expliciet geagendeerd tijdens het TBI-KAM-overleg waarin ook best practices van MDB, J.P. van Eesteren en WTH zijn gedeeld. Specifieke activiteiten door TBI-ondernemingen • TBI en zijn ondernemingen zijn mede-initiatiefnemer en ondertekenaar van de Governance Code Veiligheid in de Bouw. • WTH liet onafhankelijk onderzoek doen naar de hoeveelheid kwartsstof tijdens het montageproces van

20


vloerverwarmings- en koelingssystemen en heeft passende maatregelen genomen. • J.P. van Eesteren geeft duidelijke instructie en voorlichting over de gevaren van kwartsstof door middel van toolboxmeetings en postercampagnes. • Hazenberg hield een themabijeenkomst voor uitvoerders en voorlieden met ondersteuning van externe specialisten die praktische voorbeelden toonden van stofvrij werken met kwartsstof. • Mobilis bereidde zich voor op een positie op de in 2013 gelanceerde veiligheidsladder van ProRail. Onze agenda Veiligheid blijft een vast agendapunt tijdens bestuursen directie-overleggen. Daarnaast blijft ook de prestatieregeling voor directievoorzitters in 2014 bestaan. In het eerste kwartaal van 2014 zal het auditsysteem voor de TBI-veiligheidsrichtlijn gereed zijn. Medio 2014 wordt gestart met het uitvoeren van audits. In 2015 zal de TBI-veiligheidsrichtlijn volledig operationeel zijn.

TBI-richtlijn voor het managen van veiligheid De TBI-veiligheidsrichtlijn beschrijft de gezamenlijke ambities en aanpak met veel aanknopingspunten voor een up-to-date en effectief veiligheidsbeleid in de praktijk. Een aanpak die zich effectief laat integreren in de totale managementsystemen omdat deze qua opzet en structuur geheel aansluiten op de reeds bestaande systemen van ISO en OHSAS. Ook is de richtlijn vergeleken met cultuurmetingen, zoals Hearts & Minds en de Safety Awareness Survey (SAS) van Det Norske Veritas. De TBI-ondernemingen werken hun eigen veiligheidsbeleid verder uit op basis van de TBI-veiligheidsrichtlijn. De richtlijn is daarmee een stimulans voor en een dringende oproep aan alle TBI-ondernemingen om het veiligheidsbeleid naar een professioneel, eigentijds en hoger plan te brengen.

Injury Frequency (IF) Rate per segment 2012

9,1

7,9

4,1

<8

8,8

9,3

10,2

<8

15,8

12,3

12,3

<8

9,4

8,5

6,0

<8

2011

2012

2013

Doel 2015

Techniek Bouw

4,8%

4,8%

4,2%

< 4%

4,3%

4,6%

4,4%

< 4%

Infra TBI

3,8%

4,4%

3,3%

< 4%

4,6%

4,7%

4,2%

< 4%

Techniek Bouw Infra TBI

2013

Doel 2015

2011

Ziekteverzuim per segment

Innovatie > Bewuste Bouwers ‘Het helpt vooral om de communicatie met de directe omgeving beter te regelen en daar hebben we ook voordeel van.’ André Meulenkamp, BREEAM-expert van het stadhuis Almelo

Sinds juli 2013 worden grote bouwprojecten van TBI-bouwondernemingen standaard aangemeld bij de Bewuste Bouwers. In totaal werden in 2013 21 bouwplaatsen aangemeld. De bouwcombinatie van de Sluiskiltunnel (BAM-Mobilis-Croon) behaalde de hoogste score tot nu toe sinds het bestaan van de stichting (2009).

Bewuste Bouwers is een gedragscode waarbij extra aandacht is voor vijf aspecten: proactieve communicatie met de omgeving, verbeterde veiligheid, impact op het milieu (energiebesparing en afvalscheiding), sociale gedragsregels en een schone en opgeruimde bouwplaats.

‘Bouwplaatsen van TBI-ondernemingen zijn verzorgd en er is veel aandacht voor veiligheid. De medewerkers zijn enthousiast en betrokken bij de projecten.’ Margo Dierick, directeur Bewuste Bouwers


21

16%

kantoren staat leeg

25%

11%



Energie & CO2

90%


De gebouwde omgeving in Nederland is in haar totale levenscyclus verantwoordelijk voor circa 40 procent van het totale energiegebruik en CO2-uitstoot. Daarnaast is circa 25 procent van het verkeer aan de bouw gerelateerd. Naast de morele plicht ziet TBI ook het belang van een lager energieverbruik vanuit economisch en marktperspectief.

40%


6,4%


30%


Onze ambitie TBI heeft als doel in 2015 de CO2-uitstoot met 20 procent ten opzichte van het basisjaar 2011 verminderd te hebben. Dit betekent ook voor ons wagenpark in 2015 gemiddeld 20 procent minder CO2-uitstoot per gereden kilometer. Daarnaast wil TBI het totale energieverbruik in 2015 met 8 procent ten opzichte van het basisjaar 2011 hebben teruggebracht. Resultaten en ontwikkelingen 2013 Afgezet tegen de bedrijfsopbrengst heeft TBI over 2013 ruim 20 procent meer energie verbruikt ten opzichte van 2012. De stijging van het relatieve energieverbruik wordt verklaard door een significant lagere omzet (– 18 procent) gecombineerd met een significante stijging van energiegebruik in enkele projecten. Het absolute energieverbruik (GJ) en CO2-emissies (ton) bleven relatief constant.

KPI – Relatief energieverbruik (scope 1 en 2)

KPI – Relatieve CO2-emissie (scope 1 en 2)

Gigajoule (GJ) per miljoen euro bedrijfsopbrengsten

Ton CO2 per miljoen euro bedrijfsopbrengsten

2011 265 2012 252

Doelstelling

2013 310

2011 18,9

2015 244

2012 17,5

– 8% t.o.v. 2011

KPI – Opbouw leasewagenpark

2013 134 Doelstelling

2012 141

2015 123 – 20% t.o.v. 2011

22


Doelstelling

2015 15,1

–20% t.o.v. 2011

• TBI rapporteert conform de richtlijnen van de CO2-prestatieladder over het energiegebruik en de CO2-uitstoot verdeeld over scope 1 en 2. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

Gemiddelde CO2-emissie per auto per km (g CO2/km)

2011 154

2013 20,8

De emissies van het wagenpark blijven dalen als gevolg van instroom van een toenemend aandeel energiezuinige personenvoertuigen (geel kenteken) alsmede bedrijfswagens (grijs kenteken). Daarnaast is het wagenpark van TBI mede als gevolg van de reorganisaties afgeslankt. Alle TBI-ondernemingen maakten ook in 2013 voor vestigingen en projecten gebruik van groene stroom, uitgezonderd de onlangs geacquireerde ondernemingen Groothuis Wonen en Timmermans. In 2013 hebben alle TBI-ondernemingen hun positie op de CO2-prestatieladder behouden (zie voor een compleet overzicht bijlage 2). De implementatie van een uniform online dataregistratiesysteem (DOMI) met een specifieke module voor energie en CO2 is succesvol verlopen. Het systeem helpt TBI sneller en met kleinere kans op fouten te rapporteren over energieverbruik. Daarbij ondersteunt het TBI-ondernemingen in hun rapportage en audit voor de CO2-prestatieladder.

Aantal ingestroomde personenvoertuigen per CO2-emissiecategorie (g CO2/km) 666

459

1.000

800

181

600

143

400

246

< 90

471 239

200

173

2012

2011

143

159 23 9

76 28

0

76 9 2

90 – 120 120 – 150 150 – 180 > 180

2013

Aantal ingestroomde bedrijfswagens per CO2-emissiecategorie (g CO2/km) 156

182

140 3

175 3

140

Specifieke activiteiten Binnen de TBI-ondernemingen zijn diverse specifieke maatregelen genomen, gericht op reductie van energie of gebruik van duurzame energie: • Mobilis testte een prototype van een hybride aggregaat van Bredenoord (ESaver, 30 kVA) bij de bouw van een nieuw ecoduct. Mobilis is voornemens dit type aggregaten in de loop van 2014 standaard toe te passen in werken.

844

65

34

26

0

105 37 78

70 119

67

35 10

2012

130 – 160 160 – 190

36

0 2011

< 130

> 190

2013

Diensten voor energiebesparing of duurzame energie (scope 3) TBI-ondernemingen leveren een breed scala van specifieke diensten die gericht zijn op energiebesparing en/of duurzame energieproductie. Enkele voorbeelden: • ERA Contour, Koopmans en Groothuis bouwden in 2013 in totaal 38 energie-0woningen. In 2014 worden meer van dit type woningen gebouwd (zie kader relatie Koopmans – Domijn op pagina 15). • Wolter & Dros lanceerde WKO Garant, gericht op optimalisatie van het rendement van bestaande WKO-installaties op basis van een prestatiecontract. In 2013 had Wolter

& Dros zes WKO-installaties in beheer (zie kader WKO Garant op pagina 24). • Fri-Jado produceert koelinstallaties standaard op basis van duurzame koudemiddelen, zoals CO2, in plaats van chemische koelmiddelen, zoals R404A (een sterk broeikasgas). Door ook warmteterugwinning en glasdeuren toe te passen zijn installaties meer dan 50 procent energie-efficiënter geworden. Hiervoor organiseerde Fri-Jado in 2013 ook weer een Green Retailersymposium (zie pagina 43, Stakeholdermanagement).

• Eekels bouwt elektrotechnologische installaties op schepen waardoor ze steeds minder brandstof verbruiken (zie pagina 31, relatie Eekels – Royal Wagenborg).


23

>

Energie & CO2

• MDB (materieeldienst) investeerde in een houtpelletgestookte cv-installatie. In 2013 heeft deze installatie geleid tot lagere stookkosten en CO2-reductie op de bouwplaats van de Markthal te Rotterdam. MDB heeft met dit type installatie de mogelijkheid de accommodaties op duurzame bouwplaatsen (BREEAM) te verwarmen. • Croon initieerde een gezamenlijk onderzoeksproject (ZeroWatt), gericht op minimaliseren van vermogensuitwisseling tussen een gebouw en het elektriciteitsnet. De Croon-vestiging in Den Haag werd gebruikt als onderzoeksobject (zie ook kadertekst over ZeroWatt, pagina 39).

Energiegebruik naar bron (GJ)

2011

2012

2013

Brandstofverbruik Lease-/bedrijfswagens Elektriciteit Stadsverwarming Privéauto’s Vliegverkeer

124

123

134

292

279

264

100

94

104

3

3

2

31

29

26

10

8

6

Scope 1 Scope 2

416

402

403

144

133

138

Totaal

559

535

540

2011

2012

2013

8,4

8,4

9,1

25,2

24,1

22,8

3,2

1,8

1,9

0,4

0,3

0,04

2,3

2,2

2,0

0,7

0,6

0,4

33,6

32,5

31,9

6,4

4,6

4,3

39,9

37,1

36,3

CO2-emissies naar bron

Onze agenda Binnen het raamcontract van TBI met Athlon Carlease worden jaarlijks de normen voor CO2-uitstoot verder aangescherpt. Om veilig en zuinig rijden van onze medewerkers te stimuleren, krijgen zij ook het E-Driverprogramma aangeboden. In 2014 gaat TBI een eenduidiger en betrouwbaarder overzicht maken van de TBI-brede scope 3-emissies.

(kton CO2)

Brandstofverbruik Lease-/bedrijfswagens Elektriciteit Stadsverwarming Privéauto’s Vliegverkeer Scope 1 Scope 2 Totaal

Innovatie > WKO Garant (Wolter & Dros) ‘De BV Nederland loopt naar schatting jaarlijks ruim 1.000 PJ* (of > 45.000 ton CO2) mis als gevolg van niet optimaal functionerende WKO- systemen.’ Edwin Normann, bedrijfsleider duurzame energie Wolter & Dros optimaliseert het rendement van WKO-systemen met behulp van WKO Garant, middels het prestatiecontract voor WKOinstallaties. WKO Garant werd in 2013 gelanceerd en heeft inmiddels zes WKO-systemen in beheer waaronder het BREEAM-gecertificeerde hoofdkantoor van UPC in Leeuwarden en het St. Nicolaaslyceum in Amsterdam.

24


16%

kantoren staat leeg

25%

11%



Duurzame keten

90%


De bouwsector is een grootverbruiker van materialen. Ook is 30 procent van ons afval gerelateerd aan bouwactiviteiten. Daarbij werken we veel samen met onderaannemers en leveranciers. TBI-ondernemingen kunnen vanuit hun positie in de waardeketen een positieve invloed uitoefenen op partijen in de toeleveringsketen.

40%


6,4%


30%


Onze ambitie TBI wil in samenwerking met zijn ketenpartners op een verantwoorde manier omgaan met (natuurlijke) grondstoffen en afval. Daarom wil TBI in 2015 goed zicht hebben op de verwerking van afval en het grootst mogelijke deel van het afval zo hoogwaardig mogelijk verwerken. Daarnaast wil TBI via inkoop van producten en diensten actief gaan sturen op het gebruik van (bouw)materialen met goede milieuprestaties en sociale prestaties (zoals duurzaam hout en volledig hergebruikte materialen). Daarbij wil TBI samenwerken met leveranciers die onze doelstellingen op economisch, sociaal en milieugebied ondersteunen (zie pagina 26). Resultaten en ontwikkelingen 2013 Op het gebied van duurzamer omgaan met afval is in 2013 een belangrijke stap gezet. Alle TBI-bouwondernemingen hebben hun krachten gebundeld en gezamenlijk een raamcontract op basis van prestatieafspraken afgesloten voor afvalverwerking. Hierin zijn

Afvalverwerking

Hoeveelheid afval naar afvalsoort Hout (categorie A, B, of C) 9%

Hoeveelheid afval (ton)

Resultaat

Doelstelling

Metalen 4%

42.423

Overig afval 2%

37.582

Papier en karton 3%

30.802

Bedrijfsafval 6% Gevaarlijk afval 0% Bouw- en sloopafval 41%

0

Kunststof 0% Puin 34%

KPI – Afvalscheiding Scheidingspercentage TBI Bouw Scheidingspercentage TBI

Resultaat

Doelstelling > 85% 68%

63% 46%

2011

59% 44%

2012

• Het scheidingspercentage wordt berekend op basis van het aandeel bouwen sloopafval in de totale hoeveelheid. • Een toelichting op de gehanteerde scopes en rekenmethodes is te vinden in bijlage 3.

> 60%

41%

2013


25

>

Duurzame keten

ambitieuze afspraken vastgelegd voor afvalscheiding en initiatieven gericht op duurzame verwerking. Daarnaast heeft ook Alfen een nieuw afvalcontract afgesloten, inclusief prestatieafspraken over scheiding en hoogwaardige afvalverwerking. TBI tekende in 2013 ook het Bouw en Houtconvenant van FSC Nederland (zie kader FSC Nederland op pagina 27). Alle TBI-ondernemingen die een significante hoeveelheid hout gebruiken, zetten zich vanaf 2013 in voor het gebruik van duurzaam gecertificeerd hout voor alle toepassingen. Een nulmeting over de eerste helft van 2013 heeft uitgewezen dat 87 procent van het toegepaste hout reeds duurzaam gecertificeerd is, te weten FSC(-mix) of PEFC. Een met FSC Nederland afgestemd jaarplan draagt eraan bij het gebruik van niet-duurzaam hout, waaronder MTCS, te vermijden. TBI-ondernemingen hanteren verschillende methoden om de prestaties van leveranciers en/of onderaannemers te beoordelen en te verbeteren. In 2013 is een nulmeting uitgevoerd waaruit blijkt dat veiligheidsaspecten en/of milieutechnische aspecten in 70 procent van de gevallen deel uitmaken van deze beoordeling. In bredere zin zijn door diverse TBI-ondernemingen specifieke maatregelen genomen om hun (inkoop)keten te verduurzamen.

De algemene inkoopvoorwaarden van TBI Bouw zijn aangepast, waarbij diverse standaardeisen zijn gesteld voor duurzaamheid. Denk aan werken volgens een gecertificeerd veiligheidsbeheersysteem, bijdragen aan scheiden van afval en aanleveren van een CO2-emissieinventarisatie. N.B.: er is bewust niet gekozen voor een leveranciersverklaring vanwege de beperkte juridische grondslag. In 2014 worden ook de inkoopvoorwaarden van TBI Techniek geactualiseerd. TBI-ondernemingen Croon, J.P. van Eesteren en Wolter & Dros hebben een overeenkomst gesloten met DHL over samenwerking op het gebied van duurzame bouwlogistiek. Onder de werktitel SMART Supplies heeft Croon hiermee een pilot gedaan bij de realisatie van het VU O|2-gebouw in Amsterdam (zie kader SMART Supplies, pagina 30). HEVO levert voor alle gerealiseerde integrale bouwprojecten standaard een duurzaamheidscertificaat, waarbij de behaalde GPR-gebouwscore van het project wordt verwerkt. In 2013 werden vijftien certificaten afgegeven door HEVO. Een daarvan was voor het Lyceum Schravenlant waarbij het cradle to cradleprincipe is toegepast in het programma van eisen. Het resulteerde in een CO2-neutrale school. Dit project werd in 2013 opgeleverd en werd genomineerd voor de Duurzaam Bouwen Award in de categorie gemeentelijk vastgoed. Daarnaast heeft TBI nog twee vermeldenswaardige initiatieven genomen. Namens TBI is de procurementmanager van Croon lid van de normcommissie duur-

KPI – Aandeel duurzaam hout

KPI – Beoordeelde leveranciers inclusief duurzaamheid

Aandeel gecertificeerd duurzaam hout (FSC en/of PEFC) als onderdeel van de totale hoeveelheid ingekocht en toegepast hout. Berekend op basis van een nulmeting onder 61 houtleveranciers over het eerste halfjaar 2013.

Aandeel van de beoordeelde leveranciers en/of onderaannemers die mede zijn beoordeeld op basis van prestaties op het gebied van milieu en/of veiligheid. In totaal zijn ruim 950 leveranciers in 2013 beoordeeld.

2013 87% 2015 > 95%

2013 70%

Doelstelling

26


Doelstelling

2015 > 90%

zaam inkopen van de NEN. Doel van deze werkgroep is de nieuwe internationale ISO-richtlijn voor duurzaam inkopen geschikt te maken voor de Nederlandse markt. De betrokkenheid van TBI draagt ertoe bij dat deze norm aansluit bij onze branche. TBI ondertekende de Green Deal Circulair Inkopen. Hiermee zet TBI zich in voor de integratie van circulair inkopen in de inkoopprocessen en we gaan in 2014 twee pilots starten met circulaire inkooptrajecten.

Onze agenda Invulling geven aan prestatieafspraken in het afvalcontract en het FSC-convenant. Opvolging geven aan de Green Deal Circulair Inkopen door het starten van twee circulaire inkooptrajecten. Actualiseren en integreren van de algemene inkoopvoorwaarden van TBI Techniek. Duurzaamheid (milieu en veiligheid) standaardonderdeel maken van de beoordelingssystemen van leveranciers. Dit wordt ook een agendapunt op de TBI-inkoopdag 2014. Beter inzicht krijgen in de inkoopstromen met hoge/risicovolle milieu-impact en sociale impact.

Casus > Duurzaam houtgebruik in de bouw De bouwsector gebruikt circa 50 procent van het hout in Nederland. FSC Nederland en TBI-onderneming Synchroon werken al sinds 1996 samen aan het verduurzamen van het gebruik van hout in de Nederlandse bouwsector. Alle TBI-bouwondernemingen zijn inmiddels FSC-gecertificeerd en dit jaar ondertekende TBI het Bouw en Hout Convenant. Het eerste FSC-woningbouwproject In 1996 was Synchroon (toen nog Johan Matser Projectontwikkeling) vanuit de bouw vertegenwoordigd in een werkgroep onder leiding van het WNF, OxfamNovib en Milieudefensie. In 1999 ging deze werkgroep over in FSC Nederland. Het doel van de werkgroep was het promoten van duurzaam geproduceerd hout met FSC-keurmerk om de houtkap in het regenwoud tegen te gaan. In 1999 realiseerde Synchroon ter demonstratie het eerste woningbouwproject uitgevoerd in FSC-hout (De Fruittuinen in Hoofddorp).

In twintig jaar veel veranderd ‘In bijna twintig jaar is er heel veel veranderd,’ aldus Liesbeth Gort. ‘Vroeger hield de FSC-keten op bij de houtimporteurs en was duurzaam hout een schaars product. Tegenwoordig is duurzaam hout bijna de standaard voor houtproducten en loopt de FSC-keten van het regenwoud tot en met de bouwplaats. Partijen als Johan Matser Projectontwikkeling hebben destijds een belangrijke rol gespeeld bij de introductie van FSC-hout. Het is een mooi gegeven dat TBI nu vooroploopt.’ Bouw en Hout Convenant TBI ondertekende in 2013 met zestien andere koplopers het Bouw en Hout Convenant van FSC Nederland. Dit convenant heeft als doel om uitsluitend nog duurzaam hout toe te passen in bouwprojecten. TBI gaat hiermee bewust een stap verder dan het wettelijk minimumniveau dat toepassing van ten minste legaal hout vereist (Europese Houtverordening).

‘Het is een mooi gegeven dat TBI nu vooroploopt in het hergebruik van FSC-hout.’ Liesbeth Gort, directeur FSC Nederland

Nulmeting Over de eerste helft van 2013 is een nulmeting uitgevoerd. In totaal werd van 61 houtleveranciers en timmerfabrieken informatie ontvangen over de herkomst van de geleverde houtproducten. Naar schatting betreft dit 60 tot 80 procent van de totale houtinkoop. Uit de nulmeting volgt dat 87 procent van het toegepaste hout reeds gecertificeerd duurzaam hout betreft (FSC of PEFC).

De bedrijfsonderdelen Synchroon, ERA Contour, Koopmans Projecten en HEVO die projectontwikkeling doen binnen TBI passen standaard duurzaam gecertificeerd hout toe in projecten. Daarnaast zijn alle houtverwerkende * bouwondernemingen binnen TBI FSCgecertificeerd (zie bijlage 2). In 2013 werd een nieuw raamcontract voor drukwerk gesloten, uiteraard inclusief FSC.


27

Duurzame innovatie Innovaties zijn een essentieel onderdeel van duurzaam ondernemerschap en een duurzame toekomst. De decentrale ondernemingsstructuur vormt het fundament voor de innovatiecultuur binnen TBI. Medewerkers opereren dicht bij de klant waarmee ze vaak langetermijnrelaties onderhouden (zie ook diverse tekstkaders in dit verslag).

Resultaten en ontwikkelingen 2013 TBI heeft in 2013 expliciet aandacht besteed aan innovatie via de actieplannen duurzaam ondernemen en met de TBI Innovatieprijs 2013. Deze prijsvraag leverde 34 inzendingen op (zie pagina 30). Daarnaast is door TBI via de nieuwe website ook nadrukkelijk aandacht besteed aan duurzame innovaties binnen de TBI-ondernemingen.

Onze ambitie Het is de ambitie van TBI de eigen cultuur van innoveren verder te verstevigen maar ook toeleveranciers te stimuleren duurzamere producten en oplossingen te bieden. Duurzame innovaties zullen daarbij moeten toegespitst zijn op de belangrijkste uitdagingen: integraal werken en levensduurdenken. Daarbij zien we vier concrete aanknopingspunten om binnen onze keten te innoveren: co-creatie, slimmer produceren, assetmanagement en het toepassen van duurzame technologie.

Daarnaast zijn door vrijwel alle TBI-ondernemingen specifieke initiatieven genomen om duurzame innovaties te stimuleren en realiseren. Hieronder een opsomming van enkele fundamentele initiatieven. Binnen de TBI-ondernemingen wordt de integratie van BIM gecoördineerd door de BIM-stuurgroep. Daarnaast worden kennis en ervaring uitgewisseld via een centrale BIM-werkgroep. De grote voordelen van het toepassen van BIM zijn procesbeheersing en scenarioanalyses, waardoor betere keuzes in de verschillende fases van de levenscyclus van een bouwobject kunnen worden gemaakt. Daarbij is BIM de ideale basis voor

Projectfases

Slimmere processen & producten

Waardeketen

Grondstofwinning

Leveranciers ciers

Verduurzamen binnen de keten

Kiezen voor duurzame technieken

Co-creatie

Asset management

Projectfases Verduurzamen proces & product

28


Opd Opdrachtgevers g

Gebruikers

Innovatie > OZIVE, uniek atelier voor herbestemming ‘In de monumentensector is veel veranderd de afgelopen jaren en Ozive blijkt een succesvolle formule om leegstaande monumenten nieuwe toekomstwaarde te geven.’ Boudewijn de Bont, directeur Hazenberg Bouw Ozive is de merknaam van de bundeling van kennis en ervaring van Synchroon, Nico de Bont en HEVO. Het staat voor een integrale aanpak van herbestemmingsvraagstukken. Ozive heeft enkele toonaangevende projecten opgeleverd, waaronder Parc Glorieux in Vught (luxeappartementen in oud klooster) en Mariënbosch (studentenwoningen in een klooster).

uitwerking naar LEAN-plannen, systems engineering, clash detecties, total cost of ownership en assetmanagement. TBI-ondernemingen Croon, Eekels, Wolter & Dros en Mobilis werken al jaren samen op het gebied van drinkwatervoorzieningen. Deze bedrijven bundelen nu hun krachten onder de werknaam Aquanize. Hierdoor worden de disciplines elektrotechniek, automatisering, informatisering, werktuigbouwkunde en civiele bouw multidisciplinair en integraal gecombineerd. Om activiteiten op het gebied van assetmanagement te ontplooien, heeft TBI samen met Traduco de vennootschap ProAMS B.V. opgericht. Deze exclusieve samenwerking richt zich op verbeteren van de prestaties op het gebied van assetmanagement. Daarnaast richtte TBI ook het Competence Centre Maintenance (CCM) op waarin Croon en Wolter & Dros hun gezamenlijke onderhoudsdiensten aanbieden.

Om beter in te spelen op publiek-private samenwerkingsprojecten (PPS) in de marktsegmenten infrastructuur en utiliteit is TBI PPP B.V. opgericht. Deze onderneming is gericht op het gezamenlijk inbrengen van kennis en kapitaal, nodig voor het verwerven en beheren van PPS-projecten. Op initiatief van ERA Contour is samen met de Dutch Green Building Council (DGBC) gekeken naar de mogelijkheden van BREEAM-woningbouw om voor woningkopers gunstiger financieringsvoorwaarden en verhoging van de leencapaciteit te bereiken. Voor de tweede fase van het Co-Green-project kunnen kopers dankzij het verkregen BREEAM-certificaat meer hypotheek krijgen. Onze agenda In 2014 blijft TBI aandacht besteden aan het zichtbaar maken van innovaties binnen de TBI-ondernemingen. TBI ziet daarbij af van het formuleren van KPI’s voor innovatie. In plaats daarvan is duurzame innovatie een onderdeel van het operationeel plan van iedere TBIonderneming geworden.


29

>

Duurzame innovatie

Enkele voorbeelden van inzendingen voor de TBI Innovatieprijs 2013

• Ozive: ontwikkelen realisatievehicle gericht op herbestemmen van voornamelijk leegstaande monumenten (zie ook pagina 29).

• Start ontwikkeling van enkele tientallen cradle to cradle®-woningen in Berkel en Rodenrijs door ERA Contour in samenwerking met XXarchitecten.

• Ontwikkeling en realisatie van slow steaming-technologie op diverse zeeschepen door Eekels Technologies. Innovatie genomineerd voor het Maritime Awards Gala 2013 (zie pagina 31 – samenwerking Eekels – Wagenborg).

• MIJNschool®, prestatiecontract voor bouw en exploitatie van schoolgebouwen, gebaseerd op co-creatie waardoor energie- en exploitatiekosten met 10 procent worden gereduceerd.

• SMART Supplies-pilot van Croon met DHL bij het VU/O2-gebouw. Samenwerking gericht op het optimaliseren van de bouwlogistiek en het bouw-/installatieproces.

• REIMARKT, renovatiewinkel voor koopen huurwoningen: retailformule gericht op versnelling van doorvoeren van energiebesparende maatregelen en verbeterd wooncomfort.

In voorgaande jaren werden al diverse andere duurzame diensten aangeboden, zoals LekkerEIGENhuis, de ICU-laadpaal, het MarPower-laadstation, het decentrale elektriciteitsnetwerk voor duurzame energie (SOPRA-systeem), energiezuinige prefabwoningen SurPlusECO®, BuurtLift etc.

Innovatie > SMART Supplies ‘Het aantal binnenstedelijke transportbewegingen ligt hier zeker 20 procent lager dan bij traditionele werkwijze qua bouwlogistiek.’ Remco Provily, projectleider van DHL SMART Supplies is een innovatie in de bouwlogistiek die is ingegeven door de complexiteit en hinder van binnenstedelijke bouwlogistiek en prijsdruk. Het werd door Croon in samenwerking met DHL Supply Chain voor het eerst toegepast bij de realisatie van het VU|O2-laboratoriumgebouw in Amsterdam. Naast kostenefficiëntie is SMART Supplies goed voor de veiligheid en reduceert het de milieubelasting. Doordat het materiaal niet onnodig lang op de bouwplaats ligt, is er minder kans op vallen en struikelen over opgesteld bouwmateriaal en is het risico van diefstal lager.

30


‘SMART Supplies reduceert kosten, draagt ertoe bij dat een kritische planning wordt gehaald en zorgt dat de bouwplaats en omgeving veiliger en schoner zijn.’ Kees Luijk, projectmanager Croon op VU|O2

Casus > Intensief samenwerken en continu innoveren Eekels en Koninklijke Wagenborg zijn beide Groningse ondernemingen die meer dan honderd jaar actief zijn in de scheepsbouw en scheepvaart in Noord-Nederland. Samen werken de bedrijven continu aan de implementatie van de nieuwste technieken op het gebied van energie, veiligheid en onderhoud. Intensieve samenwerking Mede door de grote groei die Koninklijke Wagenborg na de jaren tachtig realiseerde, is de relatie met Eekels door de jaren heen intensiever geworden. De samenwerking tussen Eekels en Koninklijke Wagenborg is te vinden op alle niveaus. Zo is er veel overleg tussen technici en projectleiders, maar ook de directies van beide bedrijven hebben regelmatig contact. ‘Daarbij anticiperen we goed op de vele nieuwe eisen en wensen van de klanten van Koninklijke Wagenborg’, aldus Hendrik de Haan, directeur Eekels. Technologische innovatie Technische ontwikkelingen volgden elkaar de laatste jaren snel op. Zo bouwde Eekels in 2004 een ingenieuze installatie voor twee grote schepen van Wagenborg, waarbij het toerental van de asgenerator variabel werd gemaakt. Hierdoor kon de hoofdmotor in combinatorbedrijf met de verstelbare schroef werken. Voor iedere vaarsnelheid kon zo het brandstofverbruik worden geoptimaliseerd. In 2013 werden twee 23.000 tons nieuwgebouwde ijsversterkte schepen bij Ferus Smit uitgerust met een econometer, een systeem dat de optimale verhouding tussen brandstofverbruik en aankomsttijd weet te realiseren.

‘We werken al meer dan dertig jaar met Eekels en de samenwerking wordt de laatste jaren steeds intensiever.’ E. Vuursteen, directeur Koninklijke Wagenborg (rechts)

‘We anticiperen goed op de wensen van de klanten van Koninklijke Wagenborg.’ Hendrik de Haan, directeur Eekels (links)

E. Vuursteen: ‘Met dank aan de econometer besparen we kosten en zijn precies op tijd.’ Daarnaast zijn deze schepen nog uitgerust met de innovatieve remote monitoring- en remote acces-systemen. Met deze systemen kunnen alle installaties op het schip vanaf de wal worden gevolgd en kan in geval van een storing op afstand worden ingegrepen. Recentelijk heeft Eekels twee ijsbrekers van Koninklijke Wagenborg voorzien van een elektrische voortstuwing inclusief power control unit. Deze combinatie garandeert dat de energieopwekking in lijn ligt met de energievraag op ieder

moment aan boord. Deze duurzame oplossing en een gesloten vuilwatersysteem hebben de schepen de kwalificatie clean ship opgeleverd. En de nieuwste techniek Op dit moment werkt Eekels samen met Koninklijke Niestern Sander, een 100 procent-dochter van Koninklijke Wagenborg, aan een Walk-to-Work (W2W) vessel. Dit ingenieuze schip is bedoeld voor onderhoud aan productieplatforms van de NAM en Shell op de Noordzee. Uniek in dit project is de integratie van motion-techniek. Met dank aan een motion-gecompenseerde

kraan en loopbrug kunnen chemicaliën en servicemedewerkers, ook bij grote golfhoogtes, veilig van het W2W-schip naar het platform worden getransporteerd. ‘Al deze nieuwe technieken maken deze schepen state of the art qua veiligheid, energie en onderhoud,’ aldus Hendrik de Haan, directeur Eekels. Eekels en Koninklijke Wagenborg zien ernaar uit om ook in de toekomst gezamenlijk nieuwe, duurzame schepen te bouwen.


31

4 Overige duurzaamheidsthema’s

Naast de vier focusthema’s ook aandacht voor andere relevante thema’s

Effectieve TBI Gedragscode Bewuste Bouwers als standaard 72% functioneringsgesprekken

Integriteit Van onze medewerkers verlangen wij dat zij betrouwbaar en transparant zijn en eerlijk handelen. Deze professionele houding verwachten we van al onze medewerkers in hun relatie met TBI, opdrachtgevers, toeleveranciers, onderaannemers en andere partijen. TBI streeft naar een minimaal aantal overtredingen van de TBI Gedragscode. Daarbij is het onze ambitie dat alle overtredingen van de TBI Gedragscode worden geconstateerd. De bekendheid met de norm en de mogelijke consequenties die verbonden zijn aan het niet naleven van de gedragscode hebben daarbij een preventieve werking. Resultaten en ontwikkelingen 2013 In 2013 hebben de Toezichthouders binnen de TBIondernemingen de TBI Gedragscode onder de aandacht gehouden. De procedure voor het indienen van de rapportageformulieren is gewijzigd: de Toezichthouders stellen zelf het rapportageformulier op, waarin verslag wordt gedaan van het aantal door hen ontvangen meldingen in het kader van de TBI Gedragscode. Dit rapportageformulier wordt louter door de Toezichthouder ondertekend en niet meer zoals voorheen mede-ondertekend door de directie van de TBI-onderneming. De Toezichthouder stuurt het rapportageformulier tegelijkertijd naar zijn of haar directie en naar de Raad van Commissarissen van de betreffende TBI-onderneming. In het verslagjaar heeft de compliance officer van TBI een rondgang gemaakt langs de Toezichthouders van de TBI-ondernemingen. Daarbij zijn zij actief bevraagd over mogelijk risicovolle functies, gegeven de lastige economische marktomstandigheden. Ook heeft een plenaire bijeenkomst plaatsgevonden voor alle Toezichthouders van de TBI-ondernemingen om kennis en ervaring uit te wisselen.

Uit de ontvangen rapportageformulieren over 2013 is opgemaakt dat de toezichthouders in totaal 12 verzoeken tot uitleg van de gedragscode hebben ontvangen, alsmede dat er 201 verzoeken tot voorafgaande instemming zijn gedaan. In totaal waren er 29 meldingen van (vermoedelijke) overtredingen, waarbij in 20 gevallen daadwerkelijk sprake bleek van een overtreding. Het aantal meldingen van (vermoedelijke) overtredingen was net als het aantal verzoeken tot voorafgaande instemming hoger dan voorgaande jaren. Dit verklaren we door de blijvende maatschappelijke aandacht en de toenemende bekendheid met de TBI Gedragscode. Naast de TBI Gedragscode zijn alle TBI-bouwondernemingen aangesloten bij de Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (SBIB). Daarnaast zijn diverse TBIondernemingen lid van de NEPROM, waarmee ze ook haar gedragscode onderschrijven (Synchroon, J.P. van Eesteren, ERA Contour en TBI Holdings). De externe accountant van de jaarrekening van TBI heeft vastgesteld dat deze gedragscode in 2013 is nageleefd, inclusief het juist inrichten, onderhouden en toepassen van het Transactieregister. Onze agenda TBI blijft de komende jaren aandacht besteden aan het op de juiste wijze toepassen van de TBI Gedragscode. Daarbij overweegt TBI om per TBI-onderneming in 2014 een risicoanalyse op te stellen en deze aldus schriftelijk vast te leggen en te rapporteren aan de betreffende directies. Daarnaast zal er uiteraard voortdurend aandacht zijn voor eventueel noodzakelijke aanpassingen en/of – indien en voor zover nodig – aanscherpingen van het normenkader.

KPI – Integriteit Geconstateerde overtredingen van de TBI Gedragscode

Resultaat

Verzoeken tot voorafgaande instemming

Doelstelling ng

Resultaat

Doelstelling

20

201 133

12 5

2011

2012 2013

0

Niet Gemeten

2015

2011

• Twaalf van de geconstateerde overtredingen hebben geleid tot beëindiging van het dienstverband. In vijf gevallen was sprake van onheuse bejegening/intimidatie/ discriminatie, de overige overtredingen waren gerelateerd aan onder andere diefstal, valsheid in geschrifte en belangenverstrengeling. • Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

–

2012 2013


33

Opleiding & ontwikkeling Het beschikken over voldoende en deskundig personeel is en blijft een kritische succesfactor voor het waarmaken van onze ambities. De rijksoverheid voorspelt voor 2016 een tekort van 150.000 technici op alle niveaus. Met onder andere het Techniekpact 2020 wil onze sector dit tij keren. Vanuit goed werkgeverschap wil TBI een verantwoordelijke en aantrekkelijke werkgever zijn met aandacht voor duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Daarom ondersteunen wij onze medewerkers om hun talenten en ambities zo veel mogelijk te benutten (met specifieke aandacht voor het potentieel van oudere werknemers).

Resultaten en ontwikkelingen 2013 TBI kijkt, gegeven de noodzakelijke reorganisaties, terug op een lastig jaar wat betreft investeren in opleidingen van medewerkers. Vooral binnen de TBI-techniekondernemingen vormt dit een dilemma en mede daarom zijn zij via de Uneto-VNI aangesloten bij het Techniekpact. Het percentage medewerkers dat een functionerings- of beoordelingsgesprek had, daalde licht ten opzichte van 2012. De daling is mede het gevolg van reorganisaties en aanpassingen in de beoordelingssystematiek van enkele TBI-ondernemingen. De gemiddelde tijdsbesteding aan opleidingen per TBI-medewerker kwam uit op twaalf uur, waarvan negen werden besteed aan functievoorwaardelijke opleidingen en drie werden besteed aan opleidingen gericht op persoonlijke ontwikkeling. TBI heeft een goede reputatie wat betreft aanbieden van leer- en ervaringsplekken. De meerderheid van de TBI-ondernemingen is hiervoor aangesloten bij Fundeon (bouw) en/of Kenteq (techniek). Croon werd door Kenteq genomineerd als Beste Leerbedrijf 2013 en het project Het Rode Dorp van ERA Contour werd door Fundeon verkozen tot de beste Leerlingbouwplaats 2013. In totaal werden meer dan zevenhonderd ervaringsleerplaatsen aangeboden door de TBI-ondernemingen, waarvan 61 plekken werden ingevuld in het kader van social return.

KPI – Functioneringsgesprekken Percentage medewerkers dat functioneringsgesprek heeft gehad

Resultaat

54%

2011

34

Doelstelling

78%

72%

2012

2013


Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

90%

2015


Personeelsgegevens

Alle arbeidsvoorwaarden voor deeltijd- en voltijdmedewerkers worden op dezelfde basis vastgesteld en naar verhouding aangepast. In alle van toepassing zijnde cao’s zijn afspraken vastgelegd inzake veiligheid en gezondheid van medewerkers. Hieronder vallen onder andere een klachtenregeling, opleidingen en instructies. Specifieke activiteiten Door en binnen de afzonderlijke TBI-ondernemingen werden ondanks de reorganisaties diverse initiatieven genomen gericht op het werven van nieuwe medewerkers en ontwikkeling en opleiding van eigen medewerkers: • Wolter & Dros en Croon namen beide deel aan de Week van de Techniek 2013 en de Girlsday 2013 gericht op het aantrekken van vrouwen in de technieksector. • Croon en Kenteq ontwikkelden samen een online game: CRAFT. De game wordt door leerlingen en eigen medewerkers gebruikt om virtueel én in de praktijk schakelkasten samen te stellen. • In 2013 lanceerde Croon ook Connectro, een online game die wordt ingezet op basisscholen om interesse voor elektrotechniek te bevorderen. • Begin 2013 opende Croon na Rotterdam een tweede E-College in Amsterdam. Dit past binnen het Masterplan Techniek van Amsterdam waarmee de gemeente techniek nadrukkelijk op de kaart wil zetten.

Geslacht 1 Man Vrouw Direct / cao 2 Techniek Bouw Infra Indirect / UTA Techniek Bouw Infra Leeftijdsopbouw 1 < 20 jaar 20-30 jaar 30-40 jaar 40-50 jaar > 50 jaar Personeelsverloop 2 Techniek Bouw Infra TBI

2011

2012

2013

7.503

7.499

7.068

750

719

649

3.664

3.847

3.694

846

871

694

209

182

177

2.161

1.994

1.641

1.099

977

861

251

271

258

90

71

115

1.423

1.299

1.135

2.110

2.109

2.198

2.396

2.431

2.197

2.234

2.309

1.706

8,5%

9,7%

13,8%

10,5%

10,7%

22,3%

11,2%

11,5%

16,7%

8,4%

10,1%

15,8%

1

Op basis van fte, einde jaar 2013, over heel TBI. N.B. Hierin zijn ook buitenlandse vestigingen en onderneming Servicis meegenomen.

2

Op basis van gemiddeld aantal hoofden in 2013, vallend binnen de scope als beschreven op pagina 2 (Over dit verslag).

TBI Acdmy

In 2013 hebben 28 medewerkers een opleidingsprogramma aan TBI

Talent- en managementontwikkeling vinden onder andere plaats door

acdmy afgerond: 12 medewerkers een TALENT-programma en 16 mede-

middel van TBI acdmy, een corporate academie die vier verschillende

werkers een TEAM-programma. Daarnaast waren 9 trainees in opleiding

managementontwikkelingsprogramma’s aanbiedt waarin de medewer-

in het lopende TRAINEE-programma, 14 medewerkers in het lopende

kers van de TBI-ondernemingen elkaar ontmoeten, met en van elkaar

TALENT-programma en 11 medewerkers in het lopende TOP-programma.

leren en kennis uitwisselen. Na afronding van een van de vier program-

De trainees van TBI acdmy behaalden de finale van de Trainee Battle

ma’s worden de oud-deelnemers uitgenodigd voor de jaarlijkse

2013. TBI acdmy is in 2013 een samenwerkingsovereenkomst aan-

TBI acdmy CONNECTED-middag waarin zij extra worden gestimuleerd

gegaan met De Baak voor het TALENT- en TOP-opleidingsprogramma

om met elkaar verbonden te blijven.

en met de Erasmus Universiteit voor het TOP-opleidingsprogramma.


35

Medewerkersbetrokkenheid Onder invloed van de lastige marktomstandigheden zijn in diverse TBI-ondernemingen ingrijpende reorganisaties doorgevoerd. Wij zien echter op de langere termijn een krapte ontstaan op de arbeidsmarkt. Het is daarom onze ambitie om een employer of choice te worden en daardoor het personeelsverloop zo laag mogelijk te houden. Daarnaast wil TBI dat medewerkers actief betrokken zijn bij duurzaam ondernemen. De wijze waarop we dit willen bereiken, is tevens beschreven in het hoofdstuk Stakeholdermanagement (zie pagina 40). Resultaten en ontwikkelingen 2013 Het jaar 2013 werd gekenmerkt door diverse reorganisaties en als gevolg daarvan is het verloop in alle segmenten relatief hoog. In totaal hebben ruim 1.200 medewerkers TBI verlaten van wie 41 procent gedwongen en 19 procent op verzoek van de medewerker. TBI organiseert structureel door het jaar heen diverse momenten om saamhorigheid en algemene betrokkenheid bij het TBI-concern te versterken: • Directeurbijeenkomsten (ieder kwartaal) voor alle directieleden van de TBI-ondernemingen. Tijdens deze bijeenkomst wordt stilgestaan bij de stand van zaken binnen TBI, toekomstige ontwikkelingen en samenwerking. • Jaarlijkse bijeenkomst voor de TOP-250-medewerkers van TBI, voornamelijk management en directie. • Opleidingen van TBI acdmy, inclusief de jaarlijkse terugkomdag voor alumni.

KPI – Medewerkersbetrokkenheid

• De Centrale Ondernemingsraad (COR) is vier keer bijeengekomen en één keer met de Raad van Bestuur van TBI en de Raad van Commissarissen, waarbij de COR is geïnformeerd over ontwikkelingen en de gang van zaken binnen TBI. Daarnaast beschikken alle TBI-ondernemingen over separate inspraakorganen. Binnen de TBI-ondernemingen zijn diverse acties ondernomen gericht op het verbeteren van de medewerkersbetrokkenheid. Fri-Jado heeft naar aanleiding van een onderzoek naar medewerkerstevredenheid in 2012 de functieomschrijvingen en opleidingsprogramma’s voor zijn medewerkers aangepast. WTH heeft opvolging gegeven aan de uitkomsten van een medewerkerstevredenheidsonderzoek door structureel een roepsessie en een focusoverleg te organiseren. Tijdens de roepsessie geeft de directie voor het voltallige personeel toelichting op alle ontwikkelingen en verbeteringen. Tijdens het focusoverleg worden multidisciplinaire onderwerpen besproken, waaronder duurzaamheid. Onze agenda TBI zal medewerkerspanels blijven organiseren rond relevante thema’s. Vooral zullen aspecten als bekendheid met duurzaamheid en tevredenheid over duurzaam ondernemen aan de orde komen.

Analyse uitstroom naar reden

Percentage medewerkers dat op eigen verzoek vertrekt Overig 94

2011 3,1% 2012 2,2%

2013 4,0% 2015 < 3%

Doelstelling

Eigen verzoek medewerker 226

8%


7%

19%

26%

40%

Ontslag door werkgever 494

36

Prepensioen 89

Einde tijdelijk dienstverband 315

Omgevingsbewustzijn en regelgeving TBI-ondernemingen spannen zich in om overlast voor de maatschappij ten gevolge van werkzaamheden zo veel mogelijk te beperken. Daarom is TBI concerndeelnemer geworden van de Bewuste Bouwers (zie kader op pagina 21). Daarbij willen we goed en tijdig anticiperen op toekomstige weten regelgeving. Resultaten en ontwikkelingen 2013 In juni 2013 werd TBI concerndeelnemer van de Bewuste Bouwers. Sindsdien worden alle grote bouwprojecten (< 1.000.000 euro en/of looptijd > zes maanden) door de TBI-bouwondernemingen aangemeld bij de Bewuste Bouwers. In totaal werden in 2013 zestien projecten aangemeld bij de Bewuste Bouwers, bovenop de reeds aangemelde vijf over de jaren 2011 en 2012.

In totaal zijn vier boetes en drie sancties opgelegd als gevolg van niet naleven van weten regelgeving (van drie boetes is de hoogte bekend en is de totale waarde 28.000 euro). Alle boetes en sancties waren gerelateerd aan het niet naleven van de arbowetgeving. Er werden over 2013 geen boetes of sancties betaald als gevolg niet naleven van milieuwetgeving. In totaal waren tien TBI-ondernemingen ISO 14001gecertificeerd (milieukwaliteitssysteem) en elf TBI ondernemingen VCA*-gecertificeerd (veiligheid). Onze agenda TBI blijft in 2014 in dialoog met de Bewuste Bouwers over toekomstige ontwikkelingen van de richtlijn. Daarnaast zal nieuwe wetgeving op het gebied van veiligheid en milieu een vast agendapunt tijdens het TBI-KAM-overleg worden.

KPI – Omgevingsbewustzijn en regelgeving Aantal aangemelde Bewuste Bouwers-projecten

Resultaat

Doelstelling

• Een toelichting op de gehanteerde scope en berekenmethode is te vinden in bijlage 3.

21

2

3

2011

2012

• Bewuste Bouwers is een richtlijn voor bouwplaatsen. In 2013 werd TBI concerndeelnemer en het Sluiskilproject behaalde de hoogste score ooit (zie kader pagina 21).

Alle binnenstedelijke projecten met looptijd van > 6 maanden en/of > 1 miljoen euro

2013

2015

Innovatie > ECO-varen (Eekels Technology) ‘Schepen lopen voorop als het gaat om hybride aandrijftechniek.’ Hendrik de Haan, directeur Eekels De huidige markt van de scheepvaart maakt het noodzakelijk dat de vrachtkosten drastisch worden verlaagd. Brandstofkosten bepalen het grootste gedeelte van de operationele kosten van (vracht)schepen. De elektrische installaties van Eekels (slow steaming) hebben het mogelijk gemaakt dat de schepen 50% brandstofbesparing hebben gerealiseerd bij een 25% lagere vaarsnelheid. Deze schepen waren ook genomineerd voor een van de prestigieuze prijzen tijdens het Maritime Awards Gala van 2013.

Eekels ontwerpt en levert naast slow steaming-oplossingen ook scheepsinstallaties met diesel-elektrische en hybride aandrijvingen. Daarnaast levert Eekels onder de merknaam Marpower® elektrische laadinfrastructuur voor op schepen en in havens (zogenaamde Shore Converters en Energy Storage Converters). De besturingssystemen van Eekels worden ook ingezet bij de ontwikkeling van SOPRA en ZeroWatt (zie pagina 39). TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

37

Economische waarde Onder economische waarde verstaat TBI zowel de toegevoegde financiële als niet-financiële waarde voor de maatschappij. Wij zijn ons daarbij bewust van het feit dat de economische waarde vaak ook onbedoelde neveneffecten tot gevolg kan hebben, denk aan verborgen milieukosten of maatschappelijke kosten. TBI wil zijn maatschappelijke baten en kosten beter inzichtelijk maken (true value). Resultaten en ontwikkelingen 2013 De marktsituatie is ten opzichte van 2012 nog verder verslechterd. Toch hebben alle segmenten in 2013 positief bijgedragen aan het operationeel bedrijfsresultaat van 9,6 miljoen. Het nettoresultaat daalde naar –13,1 miljoen, door wederom forse reorganisatielasten (zie ook bijlage 5 en voor verdere toelichting het TBI Jaarverslag 2013).

TBI heeft in 2013 getracht een methode te ontwikkelen om de maatschappelijke kosten en baten van projecten inzichtelijk te maken. Hiervoor is onder andere gekeken naar de BREEAM-methodologie, de ervaring met MKBAstudies en de EMVI-methodiek als berekeningswijze. Het is TBI echter nog niet gelukt een generieke methode te vinden. Onze agenda TBI zal in 2014 een nieuwe poging ondernemen om de maatschappelijke waarde en kosten van onze projecten inzichtelijk te maken. Hiervoor zal samenwerking worden gezocht met financiële instellingen en kennisinstellingen. Op termijn willen we onze economische waarde kunnen koppelen aan maatschappelijke waarden en kosten.

Innovatie > BREEAM de nieuwe standaard ‘Het verschil tussen BREEAM In-use en nieuwbouw is dat In-use geen momentopname is maar een continue borging van duurzaamheid, zowel voor eigenaar, beheerder als eindgebruiker.’ Wobbe van den Kieboom, expert BREEAM In-use bij Wolter en Dros TBI-ondernemingen waren in 2013 betrokken bij tien projecten die BREEAM-certificaten hebben verkregen. In 2013 ontvingen onder andere het Paleis van Justitie (very good) en het eigen kantoor van Koopmans in Enschede (very good) een oplevercertificaat. Vooral in de utiliteitsbouw merken partijen als J.P. van Eesteren en Wolter & Dros dat BREEAM steeds vaker onderdeel is van de uitvraag voor nieuwbouw en renovatieprojecten. Naast BREEAMnieuwbouwcertificaten is er vanuit vastgoedbeheerders ook toenemende aandacht voor BREEAM In-use-certificaten (onder andere hoofdkantoor van UPC in Leeuwarden door Wolter & Dros).

38


Kantoor van Koopmans in Enschede ontving BREEAM-certificaat (very good).

Maatschappelijke betrokkenheid TBI wil een positieve bijdrage aan de maatschappij leveren door middel van het beschikbaar stellen van zowel financiële middelen als diensten in natura. Dit willen we doen op terreinen die gerelateerd zijn aan de kernactiviteiten van de TBI-ondernemingen, namelijk onderwijs, sport, zorg en in stand houden van cultureel erfgoed. Voor alle relevante (maatschappelijke) lid- en partnerschappen van TBI-ondernemingen, zie pagina 40 – Stakeholdermanagement.

De Stichting Studiefonds TBI bevordert scholing, studie en vorming van kinderen van alle medewerkers van de TBI-ondernemingen door het verstrekken van school- en studietoelagen aan kinderen die een opleiding volgen aan een door de Nederlandse overheid erkende instelling. In 2013 werden meer dan drieduizend studiebeurzen verstrekt.

Resultaten en ontwikkelingen 2013 TBI en zijn ondernemingen geven op zeer verschillende manieren uiting aan hun maatschappelijke betrokkenheid. Dit varieert van culturele en sociale initiatieven tot behoud van nationaal cultuurhistorisch erfgoed. In totaal werd ruim 500.000 euro besteed.

objecten zoekt Synchroon altijd actief naar een maatschappelijk waardevolle bestemming. Zo wordt het oude ziekenhuis van Deventer (gemeentelijk monument) ter beschikking gesteld voor het huisvesten van maatschappelijke organisaties (muziekschool/kunstenaars/houtbewerking). Niet-gebruikte bouwgrond in Arnhem werd in het kader van ‘breng de Veluwe de stad in’ ter beschikking gesteld en ingericht als stadstuin met heivegetatie. In een pand aan de Frederiksstraat in Den Haag zijn studenten gehuisvest.

Daarnaast is de wijze waarop Synchroon omgaat met leegstaand vastgoed en bouwgrond in dit kader het vermelden waard. Voor alle langdurig ongebruikte

Innovatie > ZeroWatt als nieuwe uitdaging ‘Het doel is om in 2014 de vermogensuitwisseling tussen het pand en het openbare elektriciteitsnet tot nul gereduceerd te hebben. Het gebouw moet als het ware losgeknipt kunnen worden van de kabel als het gaat over elektriciteit, vermogensneutraal dus.’ Thomas Beneder, projectleider ZeroWatt binnen Croon Jaarlijks gaat in Nederland circa 4.200 GWh verloren als gevolg van netverliezen (~3-4%). Croon startte in samenwerking met de TU Delft en Alfen in 2013 daarom het ZeroWatt-project. Het Croon-kantoor in Den Haag wordt gebruikt als proeftuin. Het energiemanagement en het opslagsysteem zijn de grootste elektrotechnische uitdagingen. Het energieopslagsysteem werd ontwikkeld door Alfen en is gebaseerd op de SOPRA-technologie. Dit systeem zorgt ervoor dat de geproduceerde energie die niet nodig is, wordt opgeslagen voor momenten dat er onvoldoende geproduceerd kan worden.

Alfen realiseerde in 2013 een pilotproject voor SOPRA. Voor de HAN Hogeschool werden 60kW PV-modules, een 60kW windturbine, (bio)dieselgenerator en een 50kWh lithiumaccu gekoppeld tot één duurzame-energiecentrale.


39

5 Stakeholdermanagement

We moeten het samen doen

TBI-brede enquête duurzaam ondernemen Diverse medewerkerspanels

Type stakeholdermanagement

Stakeholdermanagement op niveau van TBI / concern (specifieke voorbeelden)

Stakeholdermanagement op niveau van TBI-ondernemingen (generieke voorbeelden)

Dialoog en betrokkenheid van medewerkers

• Bestuursvergaderingen • Stuurgroep duurzaamheid • Netwerk duurzaamheidscoördinatoren • Werkgroep veiligheid • Compliance officers • Green Team

• Functioneringsgesprekken • Medewerkertevredenheidsonderzoeken

Project- en relatiemanagement met externe partijen

n.v.t.

• Omgevingsmanagement • Co-creatieproject met leveranciers • Dag van de bouw

Consultatie van externe stakeholders

• Enquête duurzaam ondernemen

• Klanttevredenheidsonderzoeken

Deelname aan externe netwerken ten behoeve van kennisontwikkeling/inspiratie

• TBI Sustainability Inspiration Board

• Organisatie en bezoek symposia, tafelgesprekken etc. • Lidmaatschap van onder andere MVO Nederland, DGBC etc.

TBI onderscheidt vier vormen van stakeholdermanagement. Gegeven de decentrale concernstructuur maakt TBI daarbij onderscheid tussen stakeholdermanagement op concernniveau (door TBI Holdings) en op ondernemingsniveau. Concernniveau In 2013 heeft TBI op concernniveau nadrukkelijk aandacht besteed aan stakeholdermanagement. Naast diverse interne overleggen en structuren is door de CR-directie ook voor het eerst een enquête over duurzaam ondernemen gehouden en werd de Sustainability Inspiration Board opgericht (zie tekstkaders op pagina 45). Ook was TBI partner van de Dutch Green Building Week 2013.

In juni organiseerde de CR-directie twee werkbijeenkomsten met MT-leden en duurzaamheidscoördinatoren van alle TBI-ondernemingen om te komen tot specifieke actieplannen duurzaam ondernemen. Het netwerk van duurzaamheidscoördinatoren is drie keer bijeengekomen, voornamelijk rond de implementatie van het nieuwe online platform voor duurzaamheidsrapportage (DOMI). De compliance officer van TBI organiseerde twee plenaire bijeenkomsten.

De stuurgroep duurzaamheid kwam zesmaal bijeen in 2013, onder andere voor de ontwikkeling van het Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen. Na vaststelling van het Meerjarenplan (mei 2013) maakte de CR-directie een rondgang langs alle afzonderlijke directievoorzitters.


41

>

Stakeholdermanagement

Medewerkerspanel

We moeten het samen doen

We staan nog aan het begin

Deelnemer

Deelnemer

talentgroep JPvE

talentgroep Croon

J. Weerdenbrug,

Benutten van de diversiteit aan kennis binnen de TBI-ondernemingen

lid Green Team

M. Barkey, BREEAM-

ERA Contour

expert W&D

Samen zijn we zo sterk als de zwakste schakels

De kunst is om de juiste verbindingen te realiseren met onze partners

Focus is essentieel gegeven de marktomstandigheden

R. de Koning,

J. Joosten,

directeur CR

lid Green Team

We moeten meer naar buiten gaan kijken en luisteren H. de Haan, lid stuurgroep duurzaamheid, directeur Eekels

Naast bovenstaande structurele overleggen heeft de CR-directie diverse medewerkerspanels georganiseerd waarin hun mening werd gevraagd over ontwikkelingen op het gebied van duurzaam ondernemen binnen TBI (zie figuur hierboven). Ook heeft de CR-directie duurzaamheid onderdeel gemaakt van de programma’s binnen TBI acdmy (zie ook pagina 35). TBI houdt op concernniveau onder andere contact met FSC Nederland (zie pagina 27), Bewuste Bouwers (zie pagina 21) en Aboma (veiligheidsbeleid) etc.

We moeten duurzaamheid verder laten wortelen binnen onze onderneming M. Timmermans, BREEAMexpert Croon/HVL

Klanttevredenheid

TBI-ondernemingen staan van oudsher dicht bij hun klanten waarmee ze langetermijnrelaties onderhouden (zie diverse casussen in dit verslag). Veiligheid en milieuprestaties zijn bij negen van de negentien TBI-ondernemingen standaardonderdelen van dit onderzoek. De TBI-bouwondernemingen zijn lid van de Stichting Klantgericht Bouwen en ERA Contour is daarbij keurmerkhouder. Leveranciersbeoordelingen

Stakeholdermanagement door TBI-ondernemingen Communicatie, betrokkenheid en inspraak van eigen medewerkers zijn reeds beschreven in de paragraaf Medewerkersbetrokkenheid (pagina 36). De wijze waarop ondernemingen worden aangestuurd binnen TBI is beschreven in het jaarverslag 2013 en in het hoofdstuk Duurzaam ondernemerschap (pagina 16, Organisatie en sturing). 42


De TBI-ondernemingen hanteren verschillende systemen om hun leveranciers te beoordelen. Veiligheid en milieu zijn in negen van de negentien beoordelingssystemen een van de beoordelingscriteria voor leveranciers. In totaal werden in 2013 ruim 950 leveranciers beoordeeld, waarvan bijna 700 ook zijn beoordeeld op hun veiligheids- en/of milieuprestaties.

Enquête duurzaam ondernemen TBI hield een enquête over duurzaam ondernemen onder bijna driehonderd stakeholders, verdeeld over de verschillende stakeholdergroepen: opdrachtgevers (publiek en privaat), leveranciers, NGO’s en maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, adviesbureaus en brancheorganisaties. De inventarisatie van de enquêteresultaten werd gedaan door de directies van alle afzonderlijke TBI-ondernemingen. Van bijna honderd geënquêteerden werd een volledige reactie ontvangen. De respons was daarbij goed verdeeld over de verschillende types stakeholders en over de TBI-ondernemingen. De uitkomsten van de korte online enquête, bestaande uit vier delen, hebben geleid tot de volgende resultaten en maatregelen. 1 De keuze voor de vier focusthema’s is bevestigd maar wel is opgemerkt dat TBI extra aandacht mag hebben voor de thema’s duurzame innovatie en duurzame keten. Mede daarom heeft TBI besloten tot de organisatie van de TBI Innovatieprijs 2013 (zie pagina 30) en is een aantal extra KPI’s voor duurzame keten bepaald (zie bijlage 3). 2 TBI mag zich nadrukkelijker profileren op het gebied van duurzaam ondernemen: slechts 6 procent van de ondervraagden vindt TBI minder goed presteren dan sectorgenoten. Mede daarom heeft TBI ervoor gekozen een uitgebreid profiel op de hernieuwde website te plaatsen en over te gaan tot sponsoring van de DGBW 2013. 3 TBI zou zich nadrukkelijker moeten profileren door de dialoog op te zoeken met derden, bijvoorbeeld door participatie in branchegerichte netwerken. Als eerste stap is een overzicht gemaakt van de posities van medewerkers van TBI in relevante netwerken.

Symposia

TBI-ondernemingen organiseerden diverse symposia rond actuele onderwerpen in de markten waarin ze opereerden. Hieronder enkele voorbeelden: • Symposium Green Retailer: The next step – 12 juli 2013 (Fri-Jado); • Seminar Revitalisering: Slopen of verbeteren? – 14 november 2013 (Croon); • Openingsseminar voor Ozive – atelier voor herbestemming – juni 2013 (HEVO, Synchroon en Nico de Bont, zie ook pagina 29); • Symposium Duurzaam Mobiel Ondernemen – 19 september 2013 (WTH); • Seminar Healthy and Healing Environments – 21 november 2013 (Wolter & Dros en Croon); • Vijf ontbijtsessies over WKO Garant tijdens de DGBW 2013 (Wolter & Dros). Lidmaatschappen en netwerken

De TBI-ondernemingen zijn lid van diverse (branche-) verenigingen en (kennis)netwerken. Hieronder een niet-uitputtende lijst van onze betrokkenheid bij duurzaamheidsverenigingen en netwerken.

• Dutch Green Building Council (diverse TBI-ondernemingen) • Nationaal Renovatie Platform (TBI, Hazenberg) – tevens zitting in bestuur • Bewuste Bouwers (TBI) – concerndeelnemer (zie pagina 21) • NEPROM (Synchroon) – tevens zitting in bestuur • Stichting Beoordeling Integriteit Bouwnijverheid (Synchroon, Koopmans en ERA Contour) • STEK-erkenningen (Wolter & Dros, Fri-Jado en Croon/HVL) – tevens diverse leden in College van deskundigen • VCA (vrijwel alle TBI-ondernemingen) – tevens lid van de Centrale Eindexamencommissie • SKAO (alle TBI-ondernemingen, uitgezonderd Groothuis Wonen, Timmermans en Synchroon) – minimaal gecertificeerd op niveau 3 (zie bijlage 2) • Dutch Power (Alfen en Croon) • Stichting KIEN (Croon) – tevens zitting in bestuur • BodemEnergieNL (Wolter & Dros) • Energy Valley Platform (Eekels) • WeCycle (Fri-Jado en Croon) • FSC Nederland (diverse TBI-bouwondernemingen) • Fundeon (diverse TBI-bouwondernemingen) • Kenteq (diverse TBI-techniekondernemingen) • Investors in People (Croon) TBI Duurzaamheidsverslag 2013 • Samen sterker

43

>


Onderwijs is van oudsher een specifiek aandachtsgebied van TBI. De TBI-ondernemingen onderhouden dan ook diverse partnerships met onderwijsinstellingen in Nederland. Enkele voorbeelden: Eekels met de Hanzehogeschool in Groningen, Croon met het ROC Rotterdam en TBI met de TU Delft. Daarnaast zet TBI zich in voor de afspraken gemaakt in het Techniekpact 2020. Onze agenda In 2014 gaat TBI de betrokkenheid van de stuurgoep duurzaamheid anders vormgeven en zoeken naar een vorm om lijnmanagers en/of projectleiders te onder-

steunen om duurzaam ondernemen voor de markt en business te vertalen. Dit is ingegeven door de nieuwe fase waar TBI voor staat, die van waardecreatie voor de markt. Daarnaast gaat TBI werken aan een wijze waarop de TBIondernemingen optimaal worden ondersteund op het gebied van stakeholdermanagement. TBI gaat werken aan het integreren van veiligheid en milieu als vaste onderdelen van de beoordelingssystemen voor leveranciers en van klanttevredenheidsonderzoeken.

Casus > Samen aan de toekomst bouwen! OVG en J.P. van Eesteren werken sinds de bouw van het UWVkantoor aan de Laan op Zuid te Rotterdam in 2006 intensief samen aan diverse duurzame icoonprojecten in de utiliteitsbouw. In 2014 wordt het laboratorium van Avery Dennison in Oegstgeest opgeleverd.

‘OVG daagt J.P. van Eesteren in alle projecten uit om weer nieuwe duurzame aspecten mee te nemen.’ Harald van Keulen

44

Tussen beide partijen is een vertrouwde relatie ontstaan. Ondanks de uitdagingen als gevolg van de financiële (vastgoed)crisis is er vertrouwen in de toekomst. ‘TBI en J.P. van Eesteren in het bijzonder zijn een van de weinige partijen die met ons mee kunnen naar de volgende ronde. Misschien bouwen we binnenkort samen een houten wolkenkrabber’, aldus Thomas Ummels, directeur projectontwikkeling bij OVG. Spannend huwelijk ‘OVG daagt J.P. van Eesteren in alle projecten uit om weer nieuwe duurzame aspecten mee te nemen’, zegt Harald van Keulen (directeur J.P. van Eesteren). BREEAM is daarbij intussen standaard geworden bij grote utiliteitsbouwprojecten, maar de spanning komt uit ambities die daarbuiten liggen. OVG wil hoogwaardige gebouwen realiseren waarin baanbrekende nieuwe innovaties zitten verwerkt. Thomas Ummels: ‘Wij creëren vernieuwende ideeën en J.P. van Eesteren is in staat deze te realiseren op de bouwplaats.’


Het nieuwe vastgoedmodel Naast de afgenomen marktvraag naar nieuwbouw liggen er grote uitdagingen op het gebied van integraal bouwen en financiering. ‘We moeten op zoek naar een nieuw vastgoedmodel’, zegt Thomas Ummels. OVG betrekt J.P. van Eesteren bij het zoeken naar dit nieuwe model dat niet meer omzetgedreven is maar uitgaat van cashflow. De oplossing wordt door beide partijen gevonden in het op een andere manier gebruikmaken van elkaars financieel vermogen. Harald van Keulen: ‘We willen ook in de toekomst duurzame en hoogwaardige gebouwen blijven realiseren met OVG.’

‘We moeten op zoek naar een nieuw vastgoedmodel.’ Thomas Ummers

OVG en J.P. van Eesteren realiseerden de afgelopen jaren onder andere het hoofdkantoor van Eneco en Avery Denisson (oplevering 2014). Naast de relatie met J.P. van Eesteren als hoofduitvoerder deed OVG ook projecten met andere TBI-ondernemingen, zoals De Rotterdam (Croon en WTH) en het hoofdkantoor van UPC (Wolter & Dros).

TBI Sustainability Inspiration Board TBI heeft in samenwerking met Club van 30 de TBI Sustainability Inspiration Board ingesteld. Deze moet TBI helpen invulling te geven aan de ambitie om toonaangevend te worden op het gebied van duurzaam ondernemen. De bijeenkomsten van de Inspiration Board werden dan ook vormgegeven langs twee lijnen: 1 inspiratie: TBI voorzien van creatieve ’outside-in’-perspectieven; 2 reflectie: TBI voorzien van commentaar op bestaande of geplande ontwikkelingen op het gebied van duurzaam ondernemen. De Inspiration Board is in 2013 tweemaal bijeengekomen. De Board wordt gevormd door externe boegbeelden op het gebied van duurzaamheid en enkele intern betrokkenen: een lid van de Raad van Bestuur van TBI, twee directieleden van TBI-ondernemingen en een lid van de Raad van Commissarissen. Externe boegbeelden zijn ir. P. de Ruiter (architect), G. van Arkel (Interface), prof. dr. A. Roobeek (Nyenrode), R. van Tilburg (RoyalHaskoningDHV) en Y. Elteren (Club van 30). De ervaringen van TBI met de Inspiration Board zijn positief. Vanuit TBI zal worden gezocht naar mogelijkheden de resultaten van de bijeenkomsten nog effectiever in te zetten.


45

6 Vooruitblik en uitdagingen

We moeten duurzaamheid verder laten wortelen

Implementatie in projecten Inzichtelijk maken van maatschappelijke waarde

In 2013 heeft TBI belangrijke stappen gezet om duurzaam ondernemen integraal onderdeel te maken van de bedrijfsvoering. Door onder andere het vastgestelde Meerjarenplan Duurzaam Ondernemen 2013 – 2015, actieplannen duurzaamheid en deze vorm van rapportage – geverifieerd en conform GRI 4 – is het huis op orde gebracht.

< 9.0. Het opnemen van deze doelstelling heeft naast andere maatregelen op het gebied van veiligheid ertoe geleid dat veiligheid extra aandacht heeft gekregen en dat de veiligheidsprestaties zijn verbeterd. Dit is een continu proces waarbij extra aandacht nodig is voor gedrag en cultuur, met als doel het verbeteren van het veiligheidsbewustzijn en daarmee ook de -prestaties. TBI heeft het huis op orde op het terrein van duurzaam ondernemen. Om processen beheersbaar te houden, worden inspanningen gevraagd van diverse medewerkers binnen de TBI-ondernemingen. Veel reorganisaties raken de ondersteunende diensten sterk waardoor de capaciteit afneemt voor dergelijke activiteiten. TBI houdt dit nauwlettend in de gaten en zal daar waar nodig extra aandacht vragen van de betreffende directies. Zo kan het huis op orde blijven.

TBI staat nu voor de fase van waardecreatie door duurzaam ondernemen. Daarbij zien we de volgende uitdagingen: • implementatie van duurzaamheid in onze projecten en contacten met klanten en leveranciers (dialoog, tevredenheidsonderzoek, inschrijvingen en projectrealisatie); • inzichtelijk maken van de maatschappelijke waarde van onze activiteiten; hiervoor zullen we onder andere de toepassing van circulaire economie en true value nader bekijken.

In de volgende fase van waardecreatie is vooral de financiering van duurzame projecten een uitdaging. De financiële voordelen van het toepassen van duurzame maatregelen in de woningbouw (nieuwbouw en renovatie) worden niet meegenomen in de beoordeling van de financieringsruimte. Dit vormt een barrière voor veel kopers om daadwerkelijk te kiezen voor duurzame woningen. ERA Contour zoekt samen met DGBC naar de mogelijkheden van gunstige financieringsvoorwaarden en het verhogen van de leencapaciteit door banken (zie ook pagina 29).

Voor nadere invulling van deze uitdagingen gaat TBI zoeken naar een vorm om lijnmanagers en/of projectleiders te ondersteunen om duurzaamheid voor de markt en business te vertalen. Hiernaast ziet TBI zich – mede ingegeven door de lastige marktsituatie – gesteld voor nog enkele specifieke uitdagingen.

Niv ea u

& de

Niv ea u2

Wa ard ec re

ad da

–

& ie at

g

Hu is o po r

–

011 f2 na cht va kra

015 f2 na i va roe

1

Veiligheid was in 2013 een van de expliciete prestatieindicatoren binnen de bonusregelingen van directies. Het ging in dit geval specifiek over de IF-doelstelling van

1 2

3

Toonaangevend

N iv e

a u 3 – v a n af 2 020


47

7 Bijlagen

Bijlage 1 Doelen en resultaten 2013 Bijlage 2 Kerncijfers TBI-ondernemingen Bijlage 3 KPI-dashboard Bijlage 4 DMA Bijlage 5 Financiële kerncijfers TBI Bijlage 6 Operationele structuur TBI Bijlage 7 Definities en afkortingen Bijlage 8 GRI-index Bijlage 9 Assurance-rapport van de onafhankelijke accountant

Bijlage 1 – Doelen en resultaten 2013 Doelstelling 2013

Resultaat

Organisatie

Invulling van het Meerjarenplan

Duurzaam ondernemen actieplannen van TBI-ondernemin-

en sturing

Duurzaam Ondernemen middels jaarlijkse

gen zijn onderdeel van het operationeel plan 2014

actieplannen van TBI-ondernemingen

Rapportage

Implementatie dataregistratiesysteem

Systeem is succesvol geïmplementeerd en wordt door

voor duurzaamheidsdata

TBI-ondernemingen gebruikt voor rapportages (kwartaal en jaar)

Stakeholder-

Voorbereiden op externe verificatie

Assurance readiness op verslag 2012 met positief resultaat:

en rapportage conform GRI

verificatie verslag 2013 conform GRI 4.0

Uitvoeren stakeholderenquête en dialoog

Enquête over duurzaam ondernemen gehouden en diverse

management

medewerkerspanels georganiseerd

(zie pagina 40) Verbeteren communicatie

Proactieve participatie in netwerken

Nieuwe TBI-website duurzaam ondernemen gerealiseerd

Inventarisatie uitgevoerd en diverse initiatieven genomen (onder andere DGBW, NEN-werkgroep, Duurzaam gebouwd, Green Deal)

Uitwerken en vaststellen TBI-veiligheidsrichtlijn

Uitgewerkt en vastgesteld

(focusthema)

Start implementatie veiligheidsrichtlijn binnen

Implementatie gestart binnen de TBI-ondernemingen

(zie pagina 19)

de TBI-ondernemingen

Energie & CO2

Onderzoeken mogelijkheid voor een scope 3-analyse

Veiligheid & Gezondheid

(focusthema)

Mogelijkheden zijn onderzocht maar analyse nog niet uitgevoerd

(zie pagina 22) Aanscherpen CO2-normen van het leasewagenpark

Normen zijn aangescherpt, tevens voorbereiding introductie E-Driver

Duurzame keten

Plan voor hoogwaardig hergebruik

(focusthema)

(zie pagina 25)

Nieuw afvalcontract voor de bouwen infra-ondernemingen

Inzicht in sociale/milieu-impact van

Ondertekening en start uitvoering Duurzaam

(bouw)materialen

Hout Convenant (FSC)

Zichtbaarder maken en stimuleren van innovaties

Organisatie van de TBI Innovatieprijs 2013

(focusthema)

Zichtbaarder maken en stimuleren

Diverse initiatieven, zoals BIM, TBI Integraal, Aquanize,

(zie pagina 28)

van multidisciplinaire samenwerking

Ozive, etc. (zie pagina 28 – 29)

Duurzame innovaties


49

Bijlage 2 – Kerncijfers TBI-ondernemingen (duurzaam ondernemen) Hoofden (gemiddeld)

IF(TBI) ratio 1

Verzuim 2 CO2-emissie 3 (%) (ton)

CO2 ladder (niveau)

Afval (ton)

Afvalscheiding 4 (%)

3 3 4 3 4 4 5

53 147 840 242 878 1.033 81

100 100 95 100 100 95 100

nvt nvt nvt nvt nvt nvt nvt

3

6.318 336 5.639 3.124 3 3.728 377 29

38 15 37 50 100 40 89 100

Ja Ja Ja Ja nvt Ja Nee nvt

5 5

6.564 55 77 1.275

88 100 75 91

Ja Nee Nee Nee

FSCcertificaat

TECHNIEK Acto Informatisering Alfen Croon Electrotechniek Eekels Technology Fri-Jado Wolter & Dros WTH Vloerverwarming

104 164 2.411 393 600 1.789 105

0,0 3,8 2,4 1,4 12,5 4,8 6,4

3,2 2,8 3,9 4 3,7 4,8 4,1

474 690 8.454 1.093 3.684 5.273 323

BOUW ERA Contour Groothuis Wonen J.P. van Eesteren Hazenberg Bouw HEVO Koopmans Bouwgroep MDB Synchroon

396 80 503 237 82 264 100 30

13,2 12,1 11,5 12 7,3 7,5 0,0 0,0

4,2 2,5 4,5 6,4 3,6 3,3 5,2 2,7

2.115 1.176 2.187 1.218 426 1.346 820 353

INFRA Mobilis Timmermans Voorbij Funderingstechniek Voorbij Prefab Beton

221 19 87 105

2,3 36,5 36,6 8,5

3,6 0,8 4 2,8

2.017 505 2.954 951

30

0,0

1,5

237

-

4

100

nvt

Techniek Bouw Infra

5.566 1.692 432

4,1 10,2 12,3

4,2 4,4 3,3

19.992 9.641 6.426

-

5

3.275 19.552 7.972

97 41 88

nvt nvt nvt

TBI

7.690

6,0

4,2

36.295

-

30.802

59

nvt

TBI Holdings

-

4 4 3 4 3 -

5 -

-

TBI rapporteert alleen over zijn aandeel in activiteiten op Nederlandse bodem, activiteiten in het buitenland zijn derhalve niet meegenomen in deze cijfers. De in 2012 geacquireerde ondernemingen Timmermans en Groothuis Wonen zijn voor het eerst opgenomen in de duurzaamheidsrapportage van TBI. De in 2013 geacquireerde onderneming Servicis is niet meegenomen. Cijfers van Croon Electrotechniek zijn inclusief cijfers van HVL dat in 2013 is opgegaan in Croon. Cijfers van Hazenberg Bouw zijn inclusief de ondernemingen Korteweg Bouw, Nico de Bont en Bouwbedrijf Hazenberg. De CO2-cijfers van MDB zijn inclusief SSC. 1

IF(TBI) is berekend op basis van het aantal arbeidsongevallen met verzuim inclusief inleners gedeeld door het aantal gewerkte uren inclusief inleners.

2

Ziekteverzuim is berekend op basis van totaal aantal ziektedagen (werkdagen) gedeeld door het potentieel aantal beschikbare werkdagen.

3

CO2-footprint voor scope 1 (directe emissies) en scope 2 (elektriciteit), exclusief koelgassen. Bij werken in combinatie worden emissies proportioneel meegenomen.

4

Het scheidingspercentage wordt bepaald door het aandeel bouwen sloopafval (ongesorteerde fractie) te delen door de totale hoeveelheid afval. Zie bijlage 3 voor een uitgebreide toelichting op alle gehanteerde definities, scopes en berekenwijzen.

50


Bijlage 3 – KPI-dashboard KPI

Meetmethode en berekenwijze

Definities en scope

Veiligheid & gezondheid Arbeidsongevallen

Som van het aantal arbeidsongeval-

met verzuim

len met verzuim (inclusief het aantal

daaropvolgende werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft

arbeidsongevallen waarvoor een

uitgevoerd). Inclusief arbeidsongevallen (zonder verzuim) maar waarvoor

meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW)

• Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele

een meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW. • Scope: alle eigen medewerkers (cao/direct en UTA/indirect) en inleners. Indien gewerkt wordt in combinatie dan worden alleen de arbeidsongevallen van TBI-medewerkers meegerekend.

Injury Frequency rate

Totaal aantal arbeidsongevallen met

• Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele

verzuim maal 1 miljoen gedeeld

daaropvolgende werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft

door het totaal aantal gewerkte

uitgevoerd). Inclusief arbeidsongevallen (zonder verzuim) maar waarvoor

uren

een meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW. • Het totaal aantal gewerkte uren van TBI-medewerkers (cao en UTA) en inleners. Uren worden berekend op basis van werkelijke uren. Indien niet inzichtelijk, wordt het aantal gewerkte uren per medewerker (voltijdse eenheden fte) gesteld op 1.600 uren. • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI (cao/direct en UTA/indirect) en inleners. Indien gewerkt wordt in combinatie dan worden alleen de arbeidsongevallen van TBI-medewerkers meegerekend.

Ziekteverzuim-

Totaal aantal ziekteverzuimdagen

percentage

gedeeld door het aantal beschikbare

vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschaps-

werkdagen

en bevallingsverlof niet meegenomen. Ziekte door zwangerschap en

• Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn,

ongevallen wordt wel meegenomen. • Het totaal van het aantal werkdagen dat medewerkers in dienst waren (dus inclusief eventuele afwezigheid door ziekte of verlof). Dit totaal aantal werkdagen wordt vervolgens vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Weekenden en publieke feestdagen worden niet meegerekend. • Scope: alle eigen medewerkers: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

Ziekteverzuim

Totaal aantal verzuimdagen als

door arbeids-

gevolg van een arbeidsongeval

ongevallen

gedeeld door het totaal aantal verzuimdagen

• Alle werkdagen die verzuimd zijn ten gevolge van een arbeids-/bedrijfsongeval, de dag van het ongeval niet meegerekend, vermenigvuldigd met fte. • Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn, vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschapsen bevallingsverlof niet meegenomen. Ziekte door zwangerschap en ongevallen wordt wel meegenomen. • Scope: alle eigen medewerkers: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).


51

>

Bijlage 3 – KPI-dashboard

KPI



Energie & CO2 Relatief energieverbruik Totale hoeveelheid energieverbruik (GJ) gedeeld door de omzet

• Energiegebruik: alle brandstoffen die in een bedrijf worden omgezet naar bruikbare energie. • Scope: alle bedrijfsactiviteiten van TBI worden volledig meegenomen in deze rapportage (vestigingen en projecten). Indien een TBI-onderneming in combinatie werkt, worden de activiteiten proportioneel (naar aandeel van de TBI-onderneming zoals geregistreerd in de financiele administratie) meegenomen. Indien als onderaannemer gewerkt wordt, wordt energieverbruik alleen meegenomen indien dit wordt doorberekend aan de TBI-onderneming.

Relatieve CO2-emissie

Totale hoeveelheid CO2-emissies (ton) gedeeld door de omzet

• Scope 1- of directe emissies zijn emissies door de eigen organisatie, zoals emissies door eigen gas- en olieverbruik (bijvoorbeeld gasboilers, warmtekrachtinstallaties en ovens) en emissies door het eigen wagenpark. • Scope 2- of indirecte emissies zijn emissies die ontstaan door de opwekking van elektriciteit die de organisatie gebruikt, zoals emissies door centrales die deze elektriciteit leveren. De Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO; eigenaar van de CO2-prestatieladder) rekent zakelijk vliegverkeer en zakelijke kilometers met privéauto’s tot scope 2. • Scope: alle bedrijfsactiviteiten van TBI worden volledig meegenomen in deze rapportage (vestigingen en projecten). Indien een TBI-onderneming in combinatie werkt, worden de activiteiten proportioneel (naar aandeel van de TBI-onderneming zoals geregistreerd in de financiele administratie) meegenomen. Indien als onderaannemer gewerkt wordt, wordt energieverbruik alleen meegenomen indien dit wordt doorberekend aan de TBI-onderneming.

52

Opbouw

Gemiddelde CO2-emissie (norm-

leasewagenpark

opgave) per voertuig per kilometer

Lease (voertuigen van Koopmans Bouwgroep en Synchroon zijn daarin niet

naar emissie

(g CO2/km)

inbegrepen).


• Scope: alle voertuigen vallend binnen het TBI-raamcontract met Athlon Car

KPI



Hoogwaardige

Totale hoeveelheid afval dat op

• Hoogwaardige verwerking: afval dat niet wordt gestort of verbrand maar

afvalverwerking

een hoogwaardige manier wordt

Duurzame keten

verwerkt gedeeld door de totale

opnieuw wordt ingezet. • Scope: afval van alle TBI-ondernemingen.

hoeveelheid afval

• Gecertificeerd hout dat valt binnen het kader van het Bouw en Hout

Aandeel

Hoeveelheid ingekocht gecertifi-

duurzaam hout

ceerd duurzaam hout (m ) gedeeld

Convenant (van FSC). Daarin is de definitie van TPAC leidend voor

door de totale hoeveelheid

gecertificeerd duurzaam hout: FSC voor hout afkomstig uit gematigde

3

ingekocht hout (m3)

én tropische streken en PEFC voor hout uit gematigde streken. • Scope: al het ingekocht hout door de TBI-ondernemingen: Hazenberg, J.P. van Eesteren, ERA Contour, Groothuis Wonen, Koopmans Bouwgroep, Mobilis en MDB. De wijze waarop projecten uitgevoerd in combinatie zijn meegenomen is daarbij niet eenduidig.

Duurzaamheid

Totaal aantal uitgevoerde beoor-

in leveranciers-

delingen van leveranciers en/of

beoordeling

onderaannemers waarbij veiligheid en/of milieuprestaties deel uitmaak-

• Beoordeling: formele beoordeling van geleverde diensten / producten uitgevoerd door de inkooporganisatie van de TBI-onderneming (vaak uitgevoerd na afloop van een project). • Veiligheidsprestaties: geleverde prestaties / activiteiten ten dienste van

ten, gedeeld door het totaal aantal

de veiligheid in brede zin (zoals: aantal incidenten/ arbeidsongevallen,

uitgevoerde beoordelingen

organisatie van / aanwezigheid bij toolboxes (inclusief veiligheidsinstructies), aandacht voor werkomstandigheden (arbo), etc.). • Milieuprestaties: geleverde prestaties / activiteiten ten dienste van het milieu in brede zin (zoals: omgang met afval, medewerking aan milieuverantwoord gebruik van (bouw)materialen, etc.). • Scope: alle uitgevoerde beoordelingen van leveranciers en/of onderaannemers door de TBI-ondernemingen.

Medewerkersbetrokkenheid Personeelsverloop

Totaal aantal medewerkers

op eigen verzoek

(hoofden) dat op eigen verzoek uit dienst treedt, gedeeld door het totaal aantal medewerkers (hoofden) vermenigvuldigd met 100

Functionerings- /

Totaal aantal functionerings- of

beoordelings-

beoordelingsgesprekken (waarbij

gesprek

geldt: maximaal 1 per medewerker per jaar) gedeeld door het gemiddeld aantal medewerkers

• Aantal medewerkers aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan het eind van het jaar gedeeld door twee (exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s). • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI: cao/direct en UTA/indirect personeel.

• Betreft een gesprek over prestaties en/of persoonlijke ontwikkeling tussen een medewerker en zijn/haar leidinggevende. Dit kan eveneens worden besproken tijdens een regulier beoordelingsgesprek. • Gemiddeld aantal medewerkers: aantal medewerkers (in hoofden) in dienst van de TBI-onderneming aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan het eind van het jaar gedeeld door twee (exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s). • Scope: alle medewerkers in dienst van TBI: cao/direct en UTA/indirect personeel (inleners uitgesloten).


53

>

Bijlage 3 – KPI-dashboard

KPI



Meldingen over de

Som van het aantal meldingen

• Officieel bericht over een gebeurtenis waarbij potentieel sprake zou kunnen

TBI Gedragscode

gedaan bij de betreffende

Integriteit

Compliance Officer

zijn van het overtreden van de gedragscode. • Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de gedragscode en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de gedragscode worden nageleefd. • Scope: meldingen die betrekking hebben op medewerkers van TBI: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

Overtredingen

Som van het aantal geconstateerde

van de TBI Gedrags-

overtredingen van de TBI Gedrags-

code

code

• Geconstateerde overtreding: het niet naleven van één of meer regels uit de gedragscode, vastgesteld door een TBI Compliance Officer. • Scope: overtredingen die betrekking hebben op medewerkers van TBI: cao/direct en UTA/indirect (inleners uitgesloten).

Omgevingsbewustzijn Bewuste Bouwers-

Totaal aantal projecten aangemeld

projecten

als Bewuste Bouwers

• Bouwprojecten, binnenstedelijk met > 6 maanden doorlooptijd en een omzet > 1.000.000, die zijn aangemeld als Bewuste Bouwer-project bij de gelijknamige stichting. • Scope: betreft alleen de projecten uitgevoerd door TBI-bouwondernemingen.

54


Bijlage 4 – DMA Materiële aspecten

Beheersingsprocessen

Evaluatieprocessen

Economische prestaties In het financiële jaarverslag van TBI wordt uitgebreid

Beoordeling door interne controle, externe accountants-

gerapporteerd over de sturing op financiële waarde.

controle, jaarverslaglegging en rapportage aan Raad van Commissarissen en Raad van Accreditatie.

Energie

Voor TBI-ondernemingen is energiereductie een

Doelstellingen en actieplannen worden geëvalueerd door

standaardonderdeel van hun Actieplan Duurzaam

de CR-directie. Jaarlijkse toetsing van footprint en

Ondernemen. Daarbij hebben ze door hun positie

voortgang door certificerende instantie op basis van

op de CO2-prestatieladder (zie bijlage 1) ook inspan-

CO2-prestatieladder.

ningsverplichtingen.

Het leasecontract wordt beheerd door een stuurgroep.

Als concernt stuurt TBI via het leasecontract op goede energieprestaties van voertuigen (KPI).

Emissies

Voor de TBI-ondernemingen is reductie van CO2 een

Doelstellingen en actieplannen worden geëvalueerd door

standaardonderdeel van het Actieplan Duurzaam

de CR-directie. Jaarlijkse toetsing van footprint en

Ondernemen. Daarbij hebben ze door hun positie op

voortgang door certificerende instantie op basis van

de CO2-prestatieladder (zie bijlage 1) ook inspannings-

CO2-prestatieladder.

verplichtingen. Reductie van CO2 is tevens onderdeel

Het leasecontract wordt beheerd door een stuurgroep.

van de prestatieregeling voor directieleden van TBI-ondernemingen. Op concernniveau heeft TBI een raamcontract voor het gebruik van groene stroom door alle ondernemingen en bouwplaatsvoorzieningen. Daarnaast wordt door TBI via het leasecontract gestuurd op de inzet van schone voertuigen.

Afvalstromen

Voor de TBI-ondernemingen is afvalscheiding een vast

Rapportages van afvalverwerkers worden verwerkt in

onderdeel van het Actieplan Duurzaam Ondernemen.

kwartaal- en jaarrapportages voor de Raad van Bestuur

Het raamcontract voor de verwerking van bouwafval

en Raad van Commissarissen van TBI.

wordt beheerd door een kerngroep inkoop bouw en een specifieke gebruikersgroep.

Compliance

TBI-ondernemingen dienen vanzelfsprekend te voldoen

TBI-ondernemingen rapporteren ieder jaar over sancties

aan vigerende weten regelgeving.

en/of boetes als gevolg van het overtreden van weten regelgeving. Milieu- en arbo-gerelateerde overtredingen worden besproken in het kwartaaloverleg van de TBI-KAM-groep.

Supplier environmental TBI-ondernemingen onderhouden op hun eigen manier

TBI-ondernemingen rapporteren jaarlijks over het aantal

assessment

en de wijze waarop zij leveranciers beoordelen.

contacten met hun leveranciers, vaak door de afdeling inkoop. De wijze waarop en methode waarmee leveranciers worden beoordeeld, varieert.

Werkgelegenheid

De TBI-ondernemingen hebben een veiligheidssysteem

TBI-ondernemingen rapporteren ieder kwartaal over hun

volgens de TBI-veiligheidsrichtlijn. Veiligheid is daarbij

veiligheidsprestaties (arbeidsongevallen). De werkgroep

een vast onderdeel van hun Actieplannen Duurzaam

veiligheid werkt aan een bedrijfseigen auditsysteem

Ondernemen. Veiligheidsprestaties vormen een

waarmee TBI-ondernemingen elkaar vanaf 2014 zullen

onderdeel van de prestatieregeling van de directies

gaan auditen.

van TBI-ondernemingen.


55

>

Bijlage 4 – DMA

Materiële aspecten

Beheersingsprocessen

Evaluatieprocessen

Opleiding en

TBI-ondernemingen hebben eigen beleid ten aanzien

TBI-ondernemingen dienen ieder jaar te rapporteren over

ontwikkeling

van opleiding en ontwikkeling van hun medewerkers.

beoordelings- en/of functioneringsgesprekken.

Mensenrechten

De TBI-ondernemingen hebben een veiligheidssysteem

TBI-ondernemingen rapporteren ieder kwartaal over hun

volgens de TBI-veiligheidsrichtlijn. Veiligheid is daarbij

veiligheidsprestaties (arbeidsongevallen). De werkgroep

een vast onderdeel van hun Actieplannen Duurzaam

veiligheid werkt aan een bedrijfseigen auditsysteem

Ondernemen. Veiligheidsprestaties vormen een

waarmee TBI-ondernemingen elkaar vanaf 2014 zullen

onderdeel van de prestatieregeling van de directies

gaan auditen.

van TBI-ondernemingen.

Maatschappelijke

TBI-ondernemingen hebben eigen beleid ten aanzien

TBI-ondernemingen rapporteren jaarlijks over de verdeling

betrokkenheid

van donaties en sponsoring van maatschappelijke

van middelen.

doelen.

Product responsibility

TBI-ondernemingen hebben eigen systemen om hun

De wijze waarop TBI-ondernemingen opvolging geven

klanttevredenheid te meten. De wijze waarop ze dat

aan klanttevredenheid varieert. Jaarlijks rapporteren

doen, varieert.

TBI-ondernemingen over het aantal en de wijze waarop klanttevredenheid is gemeten.

56


Bijlage 5 – Financiële kerncijfers TBI 2013

2012

2011

2010

2009

Geconsolideerde gegevens1 Bedrijfsopbrengsten Bedrijfsresultaat voor afschrijvingen (‘EBITDA’)2 Bedrijfsresultaat (‘EBIT’)2 Nettoresultaat

1.744 32,6 9,6 -13,1

2.122 66,5 41,6 5,8

2.172 59,4 33,3 24,2

2.024 45,3 18,0 -33,6

2.137 47,3 22,3 15,5

Totale activa Eigen vermogen Rentedragende langlopende schulden

827,3 244,7 26,5

870,3 261,7 25,5

995,0 263,3 2,6

942,6 239,4 2,1

1.059,5 277,5 14,6

Nettowerkkapitaal Liquide middelen

58,7 149,0

57,7 129,4

52,2 216,1

-76,7

-40,5

237,4

246,0

Ontvangen opdrachten Orderportefeuille

1.613 1.815

1.780 1.916

1.940 2.394

2.140 2.796

2.066 2.573

15,1 22,2 0,8 9,9

24,2 24,0 0,9 51,2

24,2 25,2 0,8 50,2

21,0 26,6 0,7 50,6

16,1 24,5 0,5 40,5

7.717 7.351

8.216 8.143

8.498 8.253

8.736 8.742

8.930 9.000

0,6

2,0

1,5

0,9

1,0

-0,8

0,3 2,2

1,1 9,2

-1,7

-5,4

-14,0

0,7 5,6

29,7 1,30

30,2 1,33

26,6 1,22

25,4 1,20

26,2 1,23

Netto-investeringen in materiële vaste activa Afschrijving materiële vaste activa Afschrijving immateriële vaste activa Cashflow (nettoresultaat + afschrijvingen) Gemiddeld aantal medewerkers (fte) Aantal medewerkers ultimo jaar (fte) Ratio’s Bedrijfsresultaat in % van bedrijfsopbrengsten2 Nettoresultaat in % van • bedrijfsopbrengsten • het eigen vermogen Solvabiliteit in % Current ratio

1

Bedragen in miljoenen euro’s en aangepast voor vergelijkingsdoeleinden.

2

Bedrijfsresultaat uit normale activiteiten (vóór aftrek van reorganisatielasten en bijzondere waardeverminderingen).


57

Bijlage 6 – Operationele structuur TBI per 31 december 2013

TBI

Techniek

Bouw

Infra

Acto Informatisering

J.P. van Eesteren

Mobilis

Croon Elektrotechniek

ERA Contour

Servicis

Eekels Technology

Groothuis Wonen

Timmermans Infratechniek

Fri-Jado Groep

Aannemingsbedrijf Nico de Bont

Voorbij Betonsystemen

Fri-Jado Super Service

Bouwbedrijf Hazenberg

Voorbij Funderingstechniek

Fri-Jado Europroducts

Korteweg Bouw

Voorbij Prefab Beton

Frimex Retail Services

Hazenberg Bouw

HEVO Ingenieursbureau Wolter & Dros

Voorbij Spantechniek

Alfen Koopmans Bouwgroep

WTH Vloerverwarming MDB

Synchroon

58


Bijlage 7 – Definities en afkortingen Begrip

Definitie

Arbeidsongeval

Een arbeidsgerelateerd incident (uitgezonderd woon-/werkverkeer) dat heeft geleid tot letsel, ziekte of overlijden.

Arbeidsongeval met verzuim (voor IFTBI)

Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon minimaal de gehele daaropvolgende werkdag afwezig is (en geen vervangend werk heeft uitgevoerd).

Arbeidsongeval zonder verzuim

Een arbeidsongeval waarbij de betrokken persoon zijn werkzaamheden binnen twee uur heeft hervat.

Bedrijfswagens

Transportmiddelen, zoals bestel- en autobusjes, vrachtwagens en alle andere vervoersmiddelen die een ander doel hebben dan alleen personen vervoeren.

Beoordelings- of functioneringsgesprek

Een gesprek over prestaties en/of persoonlijke ontwikkeling tussen een medewerker en zijn/haar leidinggevende. Dit kan eveneens worden besproken tijdens een regulier beoordelingsgesprek.

Beschikbare werkdagen

Het totaal van het aantal werkdagen dat de medewerkers in 2012 in dienst waren (dus inclusief eventuele afwezigheid door ziekte of verlof). Dit totaal aantal werkdagen wordt vervolgens vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Weekenden en publieke feestdagen worden niet meegerekend.

BIM

Building Information Modeling. Manier van ontwerpen en bouwen waarbij het gebouw in een computer als 3D-model wordt opgebouwd.

Boete

Een geldbedrag dat de schuldige partij aan de handhavende instelling dient te betalen (onder andere arbo, milieu, mededinging, productaansprakelijkheid, etc.). N.B. Het niet nakomen van contractuele eisen tussen partijen (resulterend in claims) is hiervan uitgesloten.

BREEAM

Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Beoordelingsmethode om de duurzaamheidsprestaties van gebouwen vast te stellen. Door BREEAM wordt een duurzaamheidslabel aan een gebouw gegeven.

CO2

Een gas dat onder andere vrijkomt door het verbranden van fossiele brandstoffen (brandstoffen, zoals steenkolen en van aardolie gemaakte producten). CO2 is het gas dat voor een groot deel een bijdrage levert aan het broeikaseffect.

Compliance Officer (CO)

Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de gedragscode en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de gedragscode worden nageleefd. Deze persoon heeft een signalerende en corrigerende functie. Meldingen over de gedragscode binnen TBI-ondernemingen worden bij de CO per onderneming gedaan. Bij TBI Holdings is de externe toezichthouder het Hoofd Juridische Zaken.

Dienstverbanden

Vaste of tijdelijke arbeidsovereenkomst met een TBI-onderneming.


59

>

Bijlage 7 – Definities en afkortingen

Begrip

Definitie

Duurzaam hout

Gecertificeerd hout dat valt binnen het kader van het Bouw en Hout Convenant (van FSC). Daarin is de definitie van gecertificeerd duurzaam hout die van TPAC (TPAS), FSC-gecertificeerd, PEFC-gecertificeerd en hout met een MTCS-keurmerk.

Elektriciteitsverbruik

Betreft de hoeveelheid elektriciteit uitgedrukt in kWh die in een bepaalde periode verbruikt is. Deze elektriciteit wordt geheel of gedeeltelijk geleverd door een energieleverancier. De elektriciteit kan ook (gedeeltelijk) zelf worden opgewekt.

Ernstig arbeidsongeval

Hieronder vallen alle arbeidsongevallen waarvoor een meldingsplicht geldt aan de inspectiedienst SZW (voorheen Arbeidsinspectie). Het betreft een arbeidsongeval dat heeft geleid tot de dood, ziekenhuisopname, blijvend letsel of blijvende gezondheidsschade.

Ervaringsleerplaatsen

Een ingevulde (tijdelijke) arbeidsplaats vallend onder de directe verantwoordelijkheid van de betreffende TBI-onderneming, met als expliciet doel om de betreffende persoon zich te laten ontwikkelen. Denk hierbij aan stagiair(e)s, leerlingen, leerbanen, BBL, BPV, bouwplaatsleerlingen, etc.

Gemiddeld aantal medewerkers

Aantal medewerkers aan het begin van het jaar opgeteld met het aantal medewerkers aan

gedurende kalenderjaar

het eind van het jaar gedeeld door twee. Dit is exclusief uitzendkrachten en stagiair(e)s.

Gewerkte uren

Het totaal aantal gewerkte uren van TBI-medewerkers (cao en UTA) en inleners. Uren worden berekend op basis van werkelijke uren. Indien niet inzichtelijk wordt het aantal gewerkte uren per medewerker (voltijdse eenheden fte) gesteld op 1.600 uren.

GJ

Staat voor GigaJoule en is een eenheid waarin energie kan worden uitgedrukt.

Inleners

Werknemers en zelfstandigen die geen dienstverband hebben bij TBI maar wel rechtstreeks worden aangestuurd door de TBI-leidinggevenden.

Instroom

Aantal nieuwe medewerkers (hoofden) met contracten van bepaalde of onbepaalde tijd (exclusief stagiair(e)s).

KPI

Kritische Prestatie Indicator: de parameter waarmee de status van het thema op kwantitatieve wijze kan worden uitgedrukt. Gebruikt om de voortgang ten opzichte van de target te meten.

Leasewagenpark

Alle leaseauto’s van TBI-ondernemingen die ondergebracht zijn bij Athlon Car Lease.

Leverancier

Organisatie die een product of dienst levert aan de betreffende TBI-onderneming.

Melding

Officieel bericht over een gebeurtenis waarbij potentieel sprake zou kunnen zijn van het overtreden van de gedragscode.

Milieuprestaties

Prestaties van de onderneming ten dienste van het milieu in de brede zin. Te denken valt aan omgang met afval, medewerking aan milieuverantwoord gebruik van (bouw)materialen, etc.

60


Begrip

Definitie

Niet-monetaire sanctie

Alle maatregelen, zoals juridische straffen en disciplinaire straffen (niet zijnde het betalen van een geldbedrag), waarmee negatief wordt gereageerd op een overtreding van een onderneming op geldende weten regelgeving (onder andere arbo, milieu, mededinging, productaansprakelijkheid, etc.)

Onderaannemer

Organisatie die een dienst of product levert aan de betreffende TBI-onderneming en daarvoor ook verantwoordelijk draagt.

Opleiding bedrijfs- en/of

Een opleiding die noodzakelijk is om de bedrijfsactiviteit en/of functie op korte termijn te

functievoorwaardelijk

kunnen blijven uitvoeren (hieronder vallen bijvoorbeeld vakopleidingen, veiligheidstrainingen, etc.).

Opleiding persoonlijke ontwikkeling

Een opleiding die toekomstgericht is en niet direct gebonden is aan de huidige functie van de betreffende medewerker (hieronder vallen bijvoorbeeld coaching en managementdevelopmentprogramma’s aan TBI acdmy).

Overtreding

Het niet naleven van één of meer regels uit de gedragscode, vastgesteld door een TBI Compliance Officer.

Parttime (deeltijd)

De schriftelijk overeengekomen werkzaamheden voor minder dan de normale arbeidsduur conform cao of bedrijfsreglement.

Personeelsverloop

Het percentage medewerkers dat de onderneming gedurende een jaar verlaat.

Sancties

Alle maatregelen, zoals juridische straffen en disciplinaire straffen, waarmee negatief wordt gereageerd op een overtreding van de TBI Gedragscode.

Scope 1-emissies (directe emissies)

Scope 1- of directe emissies zijn emissies door de eigen organisatie, zoals emissies door eigen gas- en olieverbruik (bijvoorbeeld gasboilers, warmtekrachtinstallaties en ovens) en emissies door het eigen wagenpark.

Scope 2-emissies (indirecte emissies)

Scope 2- of indirecte emissies zijn emissies die ontstaan door de opwekking van elektriciteit die de organisatie gebruikt, zoals emissies door centrales die deze elektriciteit leveren. De Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen (SKAO, eigenaar van de CO2-prestatieladder) rekent zakelijk vliegverkeer en zakelijke kilometers met privéauto’s tot scope 2.

Scope 3-emissies (overige indirecte emissies) Scope 3- of overige indirecte emissies zijn een gevolg van de activiteiten van de onderneming (de organisatie) maar komen voort uit bronnen die geen eigendom van de onderneming zijn noch worden beheerd door de onderneming.

Social return

Tijdelijke arbeidsplaatsen direct vallend onder verantwoordelijkheid van de TBI-onderneming ingevuld door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Vaak volgend uit eisen van de betreffende gemeente (bijvoorbeeld een verkeersregelaar).


61

>

Bijlage 7 – Definities en afkortingen

Begrip

Definitie

Sponsoring

Bestaat uit activiteiten waarbij de partij die optreedt als sponsor geld levert aan de gesponsorde partij; die levert een tegenprestatie, gewoonlijk in de vorm van communicatiemogelijkheden voor de sponsor, om imago en naamsbekendheid van de sponsor te verbeteren.

TBI Gedragscode

Schriftelijk stuk van TBI waarin regels en richtlijnen worden gegeven ter voorkoming van conflicten tussen het zakelijk belang en de privébelangen van betrokkenen, misbruik van vertrouwelijke informatie en die richting geeft aan gedragsnormen binnen TBI.

Toegepast hout

Som van alle ingekochte houtproducten die ten minste 50% houtvezels bevatten (inclusief hulphout).

Toezichthouder

Een onafhankelijke (interne) al dan niet toezichthouder die toetst of de TBI Gedragscode en/of wettelijke regelingen met betrekking tot de TBI Gedragscode worden nageleefd.

Uitstroom

Aantal medewerkers (hoofden) waarmee de contracttermijn is verlopen (inclusief pensioen) of het contract is ontbonden.

Veiligheidsprestaties

Prestaties van de onderneming ten dienste van de veiligheid in de brede zin. Aantal incidenten / arbeidsongevallen, organisatie van / aanwezigheid bij toolboxes (inclusief veiligheidsinstructies), aandacht voor werkomstandigheden (arbo), etc.

Werkbare uren

Dit zijn de uren die vallen binnen de achturige werkdag.

Ziekteverzuimdagen

Alle werkdagen (exclusief weekenden en feestdagen) die verzuimd zijn, vermenigvuldigd met de deeltijdfactor (fte). Hierbij wordt zwangerschapsen bevallingsverlof niet meegenomen. Ziekte door zwangerschap en ongevallen wordt wel meegenomen.

62


Bijlage 8 – GRI-index GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Strategie en analyse G4-1

G4-2

Een verklaring van de hoogste beslissingsbevoegde

Voorwoord van de

van de organisatie

bestuursvoorzitter, p. 4

Kern van de impact, risico’s en kansen

Over TBI (H1), p. 7

Organisatie profiel G4-3

Naam van de organisatie

G4-4

Voornaamste merken, producten en/of diensten

Over dit verslag, p. 2 Over TBI (H1), p. 7

G4-5

Locatie van het hoofdkantoor van de organisatie

Colofon, binnenzijde

G4-6

Het aantal landen waar de organisatie actief is en namen

TBI heeft vestigingen /deelnemin-

van landen met ofwel grootschalige activiteiten, ofwel met

gen in negen landen, waarbij

specifieke relevantie voor de duurzaamheidskwesties die in

> 95% van de omzet wordt

het verslag aan de orde komen

gehaald uit Nederland.

omslag

Middels dit verslag wordt alleen over de activiteiten in Nederland gerapporteerd G4-7

Eigendomsstructuur en de rechtsvorm

Over TBI (H1), p. 7

G4-8

Afzetmarkten (geografische verdeling, segmenten

Over TBI (H1), p. 7

die worden bediend en soorten klanten/begunstigden) G4-9

Omvang van de verslaggevende organisatie

Over TBI (H1), p. 7

G4-10

Totale personeelsbestand naar type werk, arbeids-

Opleiding en ontwikkeling Per regio is niet van toepassing

overeenkomst en regio

(H4), p. 35

voor TBI, gezien het feit dat TBI voornamelijk in Nederland actief is en derhalve alleen over de Nederlandse activiteiten rapporteert

G4-11

Aandeel werknemers vallend onder collectieve arbeids-

Veiligheid en gezondheid

voorwaarden

(H3), p. 35

G4-12

Beschrijving van de waardeketen

Over TBI (H1), p. 8

G4-13

Significante veranderingen tijdens de verslagperiode wat

TBI Jaarverslag 2013:

betreft omvang, structuur of eigendom

Verslag van de Raad van

G4-14

Beschrijving van het toepassen van het voorzorgsbeginsel

Duurzaam ondernemer-

G4-15

Externe richtlijnen, organisaties of initiatieven waarmee


de organisatie zich heeft verbonden

(H5), p. 41

G4-16

Lidmaatschappen waarin de organisatie bestuurlijke zeg-


genschap heeft of waarin de organisatie anderszins boven-

(H5), p. 43

gemiddeld actief participeert (o.a. aanvullende sponsoring/

Maatschappelijke betrok-

financiering)

kenheid, p. 39

Bestuur, p. 18 – 19

schap, p. 12


63

>

Bijlage 8 – GRI-index

GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Materialiteit en afbakening G4-17

Operationele structuur van de organisatie, met inbegrip van

Bijlage 6

divisies, werkmaatschappijen, dochterondernemingen en samenwerkingsverbanden G4-18

Proces voor het bepalen van de inhoud van het verslag

Over dit verslag, p. 2

G4-19

Materialiteitsanalyse

Materialiteitsanalyse (H2),

G4-20

Specifieke materialiteitsbepaling binnen de organisatie


(inclusief eventuele beperkingen voor de reikwijdte of

p. 14

p. 14

afbakening) G4-21

Specifieke materialiteitsbepaling buiten de organisatie


(inclusief eventuele beperkingen voor de reikwijdte of

p. 14

afbakening) G4-22

Uitleg over de gevolgen van eventuele herformuleringen

Daar waar nodig opgenomen

of herberekeningen van eerder verstrekte informatie G4-23

Significante veranderingen ten opzichte van vorige verslag-

in de tabellen Over dit verslag, p. 2

Cijfers van HVL zijn meegenomen

periodes ten aanzien van reikwijdte of afbakening die voor

onder Croon Electrotechniek.

het verslag zijn toegepast

Groothuis Wonen en Timmermans zijn nieuwe entiteiten in 2013

Stakeholdermanagement G4-24

G4-25

Lijst van groepen belanghebbenden die de organisatie


heeft betrokken

(H5), p. 40

Basis voor inventarisatie en selectie van belanghebbenden


die moeten worden betrokken

(H5), p. 40

G4-26

Beschrijving van manier van stakeholdermanagement


G4-27

Onderwerpen geagendeerd door stakeholdermanagement


(H5), p. 40

(H5), p. 40

Profiel rapport G4-28

Verslagperiode (bijvoorbeeld fiscaal jaar of kalenderjaar)


waarop de verstrekte informatie betrekking heeft G4-29

Datum van het recentste verslag (indien van toepassing)


G4-30

Verslaggevingscyclus


G4-31

Contactpunt voor vragen over het verslag of de inhoud


G4-32

GRI Content Index

Bijlage 8 (GRI-index)

G4-33

Informatie met betrekking tot assurance van het verslag

Bijlage 9 (Assurance-

ervan

rapport)

Organisatiestructuur G4-34

De bestuursstructuur van de organisatie (beschrijving van

TBI Jaarverslag 2013:

beslissingsbevoegdheden)

Corporate Governance, p. 39 – 42

64


GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Ethiek en integriteit G4-56

Beschrijving kernwaarden, ondernemingsprincipes

Over TBI (H1), p. 7

en gedragscode

Vijf principes p. 14 Integriteit p. 56

Economische resultaten (EC) G4-DMA

TBI Jaarverslag 2013 en bijlage 4

G4-EC1

G4-EC3

Directe economische waarden die zijn gegenereerd

Economische waarde (H4), Het TBI Jaarverslag 2013 bevat

en gedistribueerd

p. 38

Dekking van de verplichtingen in verband met het

TBI Jaarverslag p. 67

de jaarrekening

vastgestelde uitkeringenplan van de organisatie

Emissies (EN) G4-DMA

Operationeel kader (H2) en bijlage 4

G4-EN3

Direct en indirect energieverbruik binnen de organisatie

Energie en CO2 (H3), p. 24

(scope 1 en 2) G4-EN5

Intensiteit van energiegebruik


G4-EN6

Reductie van energiegebruik verklaard (per energiedrager/


-bron) G4-EN7

Reductie van energiegebruik van gerealiseerde werken /


projecten of geleverde diensten G4-EN15

Directe emissie van broeikasgassen (scope 1)


G4-EN16

Indirecte emissie van broeikasgassen (scope 2)


G4-EN18

Intensiteit van broeikasgasemissies


G4-EN19

Reductie van broeikasgassen verklaard


Afvalstromen (EN) G4-DMA


G4-EN23

Totaalgewicht afval naar type en verwijderingsmethode

Duurzame keten (H3), p. 25

G4-EN25

Hoeveelheid gevaarlijk afval

Duurzame keten (H3), p. 25

Compliance (EN) G4-DMA


G4-EN29

Monetaire waarde van boetes en aantal niet-monetaire

Omgevingsbewustzijn

sancties als gevolg van milieu-incidenten

en regelgeving (H4), p. 37


65

>

Bijlage 8 – GRI-index

GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Supplier Environmental Assessment (EN) G4-DMA


G4-EN32

G4-LA1

Aandeel leveranciers beoordeeld op milieuaspecten /

Duurzame keten (H3),

prestaties

p.26

Totaalaantal en snelheid van personeelsverloop

Opleiding & ontwikkeling

Per regio is niet van toepassing

per leeftijdsgroep, geslacht en regio

(H4), p. 35


G4-LA2

Rechten van medewerkers in vaste dienst in vergelijking


tot inleners en parttimemedewerkers

(H4), p. 35

G4-LA6

Letsel, beroepsziekte, uitvaldagen en verzuimcijfers en

Veiligheid en gezondheid

Per regio is niet van toepassing

het aantal werkgerelateerde sterfgevallen per regio

(H3), p. 19


G4-LA8

G4-LA15

Gezondheid en veiligheidsaspecten vastgelegd in


(collectieve) arbeidsovereenkomsten

(H4), p. 35

Aandeel leveranciers / onderaannemers beoordeeld

Duurzame keten (H3),

op veiligheidsaspecten / -prestaties

p. 26

Opleiding en ontwikkeling (LA) G4-DMA


G4-LA9

Gemiddeld aantal uren dat een werknemer per jaar


De opleidingsuren zijn niet

besteedt aan opleidingen, onderverdeeld naar werk-

(H4), p. 34

onderverdeeld naar werknemers-

nemerscategorie G4-LA10

categorie

Programma’s voor competentiemanagement en levenslang


Cijfers worden niet gespecificeerd

leren die de blijvende inzetbaarheid van medewerkers

(H4), p. 34

naar geslacht

garanderen en hen helpen bij het afronden van hun loopbaan G4-LA11

66

Percentage medewerkers dat regelmatig wordt ingelicht


omtrent prestatie en loopbaanontwikkeling naar geslacht

(H4), p. 34


GRI-indicator

Beschrijving

Paginanummer

Opmerking

Mensenrechten (HR) G4-DMA


G4-HR3

Totaal aantal gevallen van discriminatie en de getroffen

Integriteit (H4), p. 33

maatregelen

Maatschappelijke betrokkenheid (SO) G4-DMA


G4-SO4

Percentage van het personeel dat training in anticorruptie-


beleid en procedures van de organisatie heeft gevolgd

Medewerkers van TBI zijn gebonden aan de TBI Gedragscode, hierin zitten onder andere bepalingen met betrekking tot corruptie en marktverstoring

G4-SO5

Aantal gevallen van corruptie en genomen maatregelen


Corruptie en marktverstoring vallen in de categorie overige overtredingen zoals valsheid in geschrifte en belangenverstrengeling

G4-SO7

Aantal gevallen van marktverstoring


Corruptie en marktverstoring vallen in de categorie overige overtredingen zoals valsheid in geschrifte en belangenverstrengeling

G4-SO8

Monetaire waarde van significante boetes en totaal aantal

Omgevingsbewustzijn

niet-monetaire sancties wegens het niet naleven van wet-

(H4), p. 37

en regelgeving

*

De scope van de assurance is inclusief GRI-tabel.


67

Bijlage 9 – Assurance-rapport van de onafhankelijke accountant Aan: De directie van TBI Holdings B.V. Opdracht Wij hebben een assurance-opdracht tot het verstrekken van beperkte mate van zekerheid uitgevoerd met betrekking tot het Duurzaamheidsverslag 2013 (hierna: het Verslag) van TBI Holdings B.V. te Rotterdam (hierna: TBI). Het Verslag omvat een weergave van het beleid van TBI ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en de prestaties op dat gebied gedurende 2013. In het Verslag is toekomstgerichte informatie opgenomen in de vorm van ambities, strategie, plannen, verwachtingen en ramingen. Inherent aan deze informatie is dat realisatie onzeker is. Wij geven geen zekerheid bij de veronderstellingen en de haalbaarheid van toekomstgerichte informatie in het Verslag. De verwijzingen in het Verslag (naar www.tbi.nl, externe websites en overige documenten) maken geen deel uit van onze assurance-opdracht. Daarnaast maken de in het Verslag opgenomen vergelijkende cijfers evenmin deel uit van deze assurance-opdracht. Verantwoordelijkheid van de directie De directie van TBI is verantwoordelijk voor het opstellen van het Verslag in overeenstemming met Sustainability Reporting Guidelines (G4) van Global Reporting Initiative (GRI), inclusief het identificeren van stakeholders en het bepalen van materiële onderwerpen. De door de directie gemaakte keuzes ten aanzien van de reikwijdte van het Verslag en het verslaggevingsbeleid zijn uiteengezet in het hoofdstuk ‘Over dit verslag’. De directie is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opstellen van het Verslag mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een conclusie over het Verslag op basis van de verkregen assurance-informatie. Wij hebben onze werkzaamheden met betrekking tot informatie in het Verslag verricht in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder Standaard 3410N ‘Assurance-opdrachten inzake maatschappelijke verslagen’. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en ons onderzoek zodanig plannen en uitvoeren dat een beperkte mate van zekerheid wordt verkregen dat het Verslag geen afwijkingen van materieel belang bevat. De werkzaamheden die worden verricht bij het verkrijgen van een beperkte mate van zekerheid zijn gericht op het vaststellen van de plausibiliteit van informatie en zijn geringer in diepgang dan die bij een assurance-opdracht gericht op het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid. De in dit kader uitgevoerde werkzaamheden bestonden in hoofdzaak uit het inwinnen van inlichtingen bij functionarissen van de vennootschap en het uitvoeren van cijferanalyses met betrekking tot de financiële en niet-financiële gegevens. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen assurance-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor onze conclusie te bieden. Conclusie Op grond van onze werkzaamheden is ons niets gebleken op basis waarvan wij zouden moeten concluderen dat de informatie in het Verslag niet in alle van materieel belang zijnde aspecten het beleid van TBI ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen en de bedrijfsvoering, de gebeurtenissen en de prestaties op dat gebied in 2013 weergeeft in overeenstemming met Sustainability Reporting Guidelines (G4) van Global Reporting Initiative. Rotterdam, 28 maart 2014 Ernst & Young Accountants LLP w.g. H. Hollander RA

68


Colofon Redactie en productie TBI Holdings B.V., Rotterdam C&F Report, Amsterdam Concept en realisatie C&F Report, Amsterdam Druk en afwerking Media Krachtcentrale Fotografie Hoofdstuk 1: Bouwfotografie.nl Hoofdstuk 2: Mark Neelemans Fotografie Hoofdstuk 3: Peter-Arno Broer, Frank Schonk, Croon Elektrotechniek Hoofdstuk 4: Bouwfotografie.nl Hoofdstuk 5: Rikkert Harink Fotografie, Almelo Hoofdstuk 6: Kees Stuip TBI Holdings B.V. Postbus 23134 3001 KC Rotterdam Wilhelminaplein 37 3072 DE Rotterdam T 010 – 290 85 00 F 010 – 486 57 88 [email protected] www.tbi.nl Copyright TBI Holdings B.V., Rotterdam Maart 2014 In dit duurzaamheidsverslag wordt op enkele plaatsen verwezen naar het TBI Jaarverslag 2013, dat u kunt raadplegen via www.tbi.nl.

www.tbi.nl/duurzaam

MAAK DE TOEKOMST

TBI is een groep van ondernemingen die onze leefomgeving op een duurzame manier vernieuwt, inricht en onderhoudt. De groep kenmerkt zich als een wendbare netwerkorganisatie. De TBI-ondernemingen beschikken over hoogwaardige, specialistische expertise op het gebied van Techniek, Bouw en Infra.

MAAK DE TOEKOMST

DUURZAAMHEIDS VERSLAG 2013

Recommend Documents