Duurzaamheid: monumenten uit de schaduw
Erfgoedbeurs, gemeenten Winterswijk, Aalten en OostGelre, 2 november 2015
Begin bij het begin
STAP 1
STAP 2
STAP 3
STAP 4
vermijd gebruik van energie
spring zuinig om met energie
gebruik waar mogelijk duurzame energie
gebruik voor de rest fossiele energie
Begin bij het begin
STAP 1
STAP 2
STAP 3
STAP 4
● daglicht ● schaduw ● warmte van
● cv-regeling
● groene
● uitwisselen
de zon ● natuurlijke ventilatie ● droogruimte
en ketel ● kierdichting ● LED-lampen ● deelstoken ● gordijnen en luiken ● isolatie
stroom ● windenergie ● aard-/luchtwarmte ● biomassa ● zonne-
energie
van warmte ● stadsverwarming ● warmte/ krachtkoppeling (HRe-ketel)
Monumenten en energie: waar op te letten
Energielabel ■ niet verplicht voor rijks-, gemeentelijke en provinciale monumenten ■ zegt vrij weinig over het energieverbruik, vooral bij monumenten ■ houdt geen rekening met historische bouwwijzen en bewonersgedrag
Één procent besparing Alle rijksmonumenten isoleren levert een landelijke energie-
besparing op van hooguit 1%
Energieverbruik van monumenten Hoger energieverbruik per m2 vergeleken met periode vóór 1900: 1900-1939
███ 24%
1940-1959
██████ 45%
1960-1969
█████ 36%
1970-1989
███ 21%
1990-2007
█ 8%
Gasverbruik van woningen Identieke woningen: ■ even groot ■ evenveel kieren ■ evenveel isolatie ■ zelfde cv-ketel ■ zelfde energielabel
50% Verschillende gasrekening
Energiebesparing begint met onderhoud In en rond een gesloten historisch venster zit meer
dan 65 cm2 aan kieren
CO2-uitstoot van woningen ■ slechts de helft van de CO2-uitstoot komt van de verwarming ■ dus: helft oplossingen ligt op ander gebied dan isolatie van vensters, gevels en daken
CO2-uitstoot woningen
46% ruimteverwarming 40% elektriciteit 14% warm water
Isoleren van historische vensters afname U-waarde warmte- in W/m2K verlies
dikke gordijnen
41%
2,5
luiken
51%
2,2
dubbelglas
55%
1,9
luiken en gordijnen 58%
1,8
verbeterde luiken
60%
1,6
achterzetbeglazing
63%
1,7
Kunst ... stof tot nadenken
Energie-inhoud (MJ/kg) PVC gezaagd naaldhout
94,7 7,4
■ kunststof kozijnen kosten 13 keer meer energie om te maken dan naaldhouten kozijnen ■ veel kunststof kozijnen gaan hooguit 25 jaar mee, naaldhouten kozijnen enkele eeuwen bij goed onderhoud
Bouwen kost energie De energie die zit in het bouwen van een gemiddeld woonhuismonument, staat gelijk aan vijf rondjes met de auto rond de aarde
Onderscheid in energiemaatregelen Hoge kosten en/of hoog risico
Lage kosten en/of laag risico
■ complete vervanging van verwarmingsinstallaties ■ isoleren van gevels, daken en vensters ■ sommige alternatieve energiesystemen ■ energieconcepten zoals nul-op-de-meter, energieneutraal en PassiefHuis
■ ■ ■ ■ ■
energieverbruik bijsturen gordijnen en luiken sluiten onderhoud verbeteren gebruik thermische buffers bestaande verwarmingsinstallatie verbeteren ■ leidingisolatie ■ betere kierdichting ■ LED-verlichting
Duurzaam doen met erfgoed: 12 manieren op een rij
1. Denk vanuit het monument ■ doorgrond het monument bij verbouwingsplannen ■ besef dat historische gebouwen voor hun behoud moeten kunnen ‘ademen’ ■ wijzigingen die niet samengaan met het monument, versnellen het verval en verhogen de vraag naar materialen
2. Beperk ingrepen ■ monumenten zijn een eindige bron; ga er ook op die manier mee om ■ richt ingrepen vooral op het vertragen van het vervalproces van materialen ■ doe zo weinig als mogelijk en zoveel als nodig is voor het gebruik van het gebouw
3. Werk omkeerbaar ■ kies ingrepen die eenvoudig zijn terug te draaien zonder veel schade ■ ga voor maximale omkeerbaarheid bij nieuw werk met een kortere levensduurverwachting dan het gebouw zelf
4. Houd comforteisen passend ■ huidige comforteisen zijn veel hoger dan vroeger ■ wijzigingen in verwarming, ventilatie en isolatie verstoren gemakkelijk het kwetsbare onderlinge evenwicht ■ zoek energiebesparende oplossingen die goed aansluiten bij het gebouw, de gebruikers en het interieur
5. Hergebruik materialen ■ verminder de afvalberg door materialen te hergebruiken ■ streef naar hergebruik in het gebouw zelf ■ streef naar hergebruik op de oorspronkelijke manier
6. Kies traditionele en duurzame materialen ■ gebruik bij restauratie dezelfde, traditionele materialen ■ voer nieuw werk uit in duurzame, milieuvriendelijke materialen ■ ontwerp nieuw werk naar de verwachte levensduur
7. Overruimte als thermische buffer ■ laat weinig gebruikte ruimten half- of onverwarmd om te dienen als thermische buffer ■ gebruik serres om ventilatielucht voor te verwarmen ■ gebruik in de winter zo mogelijk kleinere, verwarmde ruimten
8. Verbeter of vernieuw installaties ■ verbeter eerst de bestaande systemen met energiezuiniger ketels en lampen ■ let bij nieuwe installaties op hun energiezuinigheid en vermijd aantasting van het monument ■ plaats, waar mogelijk, alternatieve systemen zoals zonnepanelen, zonnecollectoren, warmtepompen of houtgestookte cv-ketels
9. Overweeg isolatie ■ vermijd standaardoplossingen die het monument ontsieren of aantasten ■ zoek maatwerkoplossingen zonder nadelen voor het monument en let zeer goed op de vochthuishouding en uitvoering ■ als isolatie geen optie is, kan men toch op allerlei manieren energie besparen
10. Bespaar drinkwater ■ kies zuiniger exemplaren bij de vervanging van niet-historische sanitaire voorzieningen ■ verbeter de prestaties van bestaande voorzieningen ■ repareer lekkende kranen en leidingen ■ kort de lengte van leidingen naar kranen zo mogelijk in
11. Benut hoge ruimten ■ profiteer van diep binnendringend daglicht in hoge ruimten ■ vergroot waar mogelijk het gebruiksoppervlak met extra insteekverdiepingen, galerijen of hoogslapers
12. Pleeg regelmatig onderhoud ■ inspecteer monumenten regelmatig ■ onderhoud het monument om het verval te vertragen en de vraag naar materialen terug te dringen ■ energiebesparing begint met goed onderhoud
Energie besparen kan altijd: simpel en snel
Veelvoorkomende mogelijkheden goed onderhouden van het gebouw op tijd vervangen van de cv-ketel (na ongeveer 10 jaar) verbeteren van de verwarmingsregeling niet overal verwarmen en thermische buffers gebruiken waterzijdig inregelen van cv-systeem (besparing 5 tot 30%) isoleren van cv-leidingen in onverwarmde ruimten gebruik van LED-verlichting en zuinige apparatuur terugdringen van bovenmatige luchtinfiltratie door herstel van vensters, tochtstrips en schoorsteenballonnen ■ sluiten van raamluiken en dikke gordijnen ■ lager zetten van de thermostaat (besparing 7% per graad) ■ bijsturen van het verbruik (met energieverbruiksmanager)
■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■
Duurzaamheid en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
Boeken ■ Handboek duurzame monumentenzorg (met rekentool) ■ Duurzaam erfgoed
zie: www.cultureelerfgoed.nl
Brochures en gidsen duurzame monumentenzorg historische vensters isoleren zonne-energie (eigenaren) zonne-energie (professionals) zonne-energie (vergunningverleners) ■ moderne zonwering ■ vergunningvrije werkzaamheden
■ ■ ■ ■ ■
zie: www.cultureelerfgoed.nl
Website ■ dossier ‘duurzaam wonen’
zie: www.monumenten.nl
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Smallepad 5 3811 MG Amersfoort www.cultureelerfgoed.nl
