Duurzaamheid in de pocket

Duurzaamheid in de pocket Terugblik op 2012

Inhoudsopgave Voorwoord DGBC: wie, wat, waar en hoe? Wat is BREEAM-NL? Veel gestelde vragen over BREEAM-NL BREEAM-NL Nieuwbouw: steeds meer mogelijkheden BREEAM-NL In-Use: volop in beweging BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling: eerste registratie een feit Nieuw: BREEAM-NL Sloop en Demontage BREEAM-NL Junior Projecten Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012 Gecertificeerde projecten BREEAM-NL In-Use 2012 Dutch Green Building Week 2012 NOVA LIGNUM wint Duurzame Innovator Pitch Bijdragen participanten DGBC op alfabetische volgorde Overzicht participanten DGBC Colofon

2

Pagina 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 31 32 33 34 260 267

3

De bouwen vastgoedsector heeft de handschoen van verduurzaming van de bebouwde omgeving de laatste jaren slagvaardig opgepakt. Met dit pocketboekje willen we laten zien hoe actief ons netwerk van participanten is in die verduurzaming. Duurzaamheid is in 2012 ‘een commerciële’ noodzaak geworden voor wie vooruitkijkt. Maar leveren duurzame panden ook een beter rendement? Dat is vaak nog maar de vraag. Wel is zeker dat panden die niet duurzaam zijn, over een aantal jaren geen rendement meer hebben. Hoogtepunt in 2012 was de Dutch Green Building Week. In één week organiseerden we 128 bijeenkomsten met enorm actieve participanten. De week kreeg een koninklijk tintje door de opening door de Prins van Oranje. In 2012 heeft BREEAM-NL Nieuwbouw zijn opmars voortgezet tot in totaal bijna 2,5 miljoen m2 aan registraties. Daarmee is de verduurzaming van met name nieuwbouwkantoren een feit. Een voor één zien we andere segmenten in de markt volgen: allereerst de retailsector, vervolgens logistiek en nu ook de opkomst van appartementgebouwen, zorggebouwen en hotels.

In de pocket: de verduurzaming van nieuwbouwkantoren is een feit

Ook is de eerste stap gezet om de afstand tot de politiek voor onze participanten te verkleinen. Zo introduceerden we een ‘Groene Kamer’, waarin we samen met u politieke partijen adviezen hebben gegeven voor de verkiezingsprogramma’s na de val van het kabinet. Ook organiseerden we een participantenbijeenkomst met Tweede-Kamerleden. Veel leesplezier. We staan ook in 2013 weer klaar om samen met u de verduurzaming handen en voeten te geven! Jaap Gillis, voorzitter Bestuur Dutch Green Building Council

4

5

DGBC: wie, wat, waar en hoe? De Dutch Green Building Council (DGBC) is een Nederlandse netwerkorganisatie op het gebied van duurzaam bouwen en vastgoed. Duurzaamheid kan op termijn gemeengoed worden, als we samen de schouders eronder blijven zetten. Hoe meer partijen hieraan deelnemen, hoe beter.

Al meer dan 360 participanten Daarom zijn we blij dat het netwerk van DGBC, waarmee we in 2008 zijn gestart, eind 2012 al meer dan 360 participanten telde. Van multinationals tot kleine organisaties op het gebied van vastgoed en bouwen, en van overheids- en nonprofit organisaties tot en met bedrijven met grote commerciële belangen. En dit netwerk groeit nog steeds. Kennis delen DGBC deelt onder andere kennis om zogeheten Green Deals te realiseren, via een Policy Taskforce en diverse marktgroepen. Daarnaast regisseren we gedurende het gehele jaar diverse events en een groot aantal thematische (participanten) bijeenkomsten. Ook organiseren we de Dutch Green Building Week. Een landelijk evenement, dat participanten en anderen een week lang een platform biedt om zichzelf te presenteren en activiteiten te organiseren met het oog op duurzaam bouwen.

6

Eén taal: BREEAM-NL Om goed te kunnen samenwerken, is het spreken van dezelfde taal een voorwaarde. Daarom heeft DGBC sinds zijn oprichting veel effort gestoken in één nationaal geaccepteerd beoordelingssysteem voor duurzaam bouwen: BREEAM-NL. Een certificeringssysteem, op internationale leest geschoeid. Het ontwikkelen en onderhouden van de BREEAM-NL keurmerken, doet DGBC op transparante wijze: de benodigde kennis en ervaring halen we uit de markt, veelal bij onze participanten. Marktpartijen kunnen daarnaast bij ons terecht om zich te laten opleiden tot BREEAM-NL Expert of Assessor. Internationaal Als DGBC wisselen we regelmatig ervaringen uit met andere Green Building Councils in Europa en wereldwijd, onder andere via activiteiten van de World Green Building Council. Non-profit De DGBC opereert zonder winstoogmerk en is géén (semi-)overheidsorganisatie. De stichting wordt financieel ondersteund met de bijdragen van de DGBC-participanten. Meld u nu aan als participant. Aanmelden kan via de website www.dgbc.nl DGBLab Binnen DGBLab werken specialisten van uitlopende vakgebieden aan oplossingen voor actuele thema’s. Laatste nieuws Kijk voor het laatste nieuws en alle activiteiten van de Dutch Green Building Council op www.dgbc.nl

7

Wat is BREEAM-NL? BREEAM-NL is de door DGBC ontwikkelde Nederlandse versie van het BREEAM Keurmerk. Met dit keurmerk worden (bestaande) gebouwen, gebieden en projecten gecertificeerd.

BREEAM staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method. Een methode die oorspronkelijk werd ontwikkeld en geïntroduceerd door het Building Research Establishment (BRE), een Engelse onderzoeksinstantie enigszins vergelijkbaar met het Nederlandse TNO. De toevoeging NL maakt duidelijk dat het om de Nederlandse versie gaat. Varianten BREEAM-NL omvat verschillende keurmerken: • BREEAM-NL Nieuwbouw • BREEAM-NL In-Use • BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling Daarnaast zijn er momenteel ook nog twee keurmerken in ontwikkeling. Met BREEAM-NL Infra zal straks de duurzaamheidsprestatie van infrastructurele projecten beoordeeld kunnen worden. Ook is BREEAM-NL Sloop en Demontage in ontwikkeling, een certificaat voor duurzaam slopen.

het onderzochte project heeft. De bedoeling is projecten te analyseren en verbeteren. Het systeem maakt gebruik van kwalitatieve weging. Als totaalscore krijgt een nieuw gebouw of gebied 1 tot 5 sterren (Pass, Good, Very Good, Excellent of Outstanding). BREEAM-NL is bruikbaar voor gebouwen en gebieden met één gestandaardiseerde beoordelingsrichtlijn. Continue in beweging DGBC werkt samen met een groot aantal marktpartijen continue aan een verbetering van de keurmerken. Zo kunnen vanaf juli 2012 ook innovaties worden gewaardeerd binnen de BREEAM-NL systematiek. Dit betekent dat een technologie, methode of proces, waarmee de duurzaamheid van een project aantoonbaar groter wordt, kan worden ingediend als potentiële Innovatiecredit. Eindgebruikers krijgen een stem Corporate Real Estate Management Executives (CREME) is daarnaast in de loop van 2012 samen met DGBC begonnen om de weging van categorieën en credits in BREEAM-NL opnieuw onder de loep nemen. Insteek daarbij waren de belangen van eindgebruikers in het vastgoed. Eén van de trekkers van dit onderzoek is DTZ Zadelhoff, één van de founding fathers van CREME. De resultaten worden in de loop van 2013 gepresenteerd. Maatwerk is ook mogelijk Alle overige typologieën moeten volgens een maatwerktraject beoordeeld worden, bekend als BREEAM-NL ‘Bespoke’. Denk hierbij aan theaters, zwembaden, sporthallen enzovoorts. Neemt u hiervoor contact op met DGBC via [email protected].

Wat wordt er precies beoordeeld? BREEAM-NL stelt een standaard en geeft vervolgens aan welk prestatieniveau

8

9

Veel gestelde vragen over BREEAM-NL Bij de Dutch Green Building Council krijgen we regelmatig inhoudelijke vragen over BREEAM-NL, zoals: Kan ik mijn product ook BREEAM-NL certificeren? Hoe wordt mijn bedrijf BREEAM-NL gecertificeerd? Hoe werkt certificeren? Wat zijn de voordelen en kosten van certificeren? Onze helpdesk geeft op de volgende pagina’s een kort antwoord op een aantal veel gestelde vragen. 1. Waarom zou ik mijn project BREEAM-NL certificeren? Door middel van certificering stijgt de waardering van het pand door huurders, medewerkers en relaties. Het feit dat het is gecertificeerd betekent dat het gebouw of project getoetst is door een onafhankelijke assessor aan duurzaamheidseisen die mede zijn opgesteld door de markt. Het is dus niet enkel op papier een goed gebouw, maar het is ook gebouwd zoals op papier is uitgetekend. Omdat een BREEAM-NL gebouw een goed gebouw is, geeft de overheid waardering aan BREEAM-NL projecten. Middels de MIA/VAMIL regeling zijn er investeringsvoordelen te behalen. 2. Kan ik mijn product of organisatie ook BREEAM-NL certificeren? DGBC verstrekt uitsluitend certificaten aan projecten in de gebouwde omgeving. Dit betekent dus dat bijvoorbeeld het certificeren van materialen, producten of organisaties niet tot de mogelijkheden behoort. Materialen, producten of organisaties kunnen derhalve ook nooit een BREEAM-NL certificaat hebben of claimen. Materialen of producten zouden wel kunnen bijdragen aan het behalen van een BREEAM-NL certificaat, bijvoorbeeld FSC-gecertificeerd hout, materialen met een lage milieubelasting etc.

10

3. Waar vind ik een BREEAM-NL Expert of Assessor? Op onze site www.breeam.nl vindt u lijsten met alle erkende BREEAM-NL Experts en Assessoren en eveneens lijsten met alle Experts en Assessoren die nog in opleiding zijn. 4. Als ik mijn gebouw wil laten certificeren volgens BREEAM-NL, heb ik er dan wat aan als ik tools gebruik als Greencalc+ of GPR Gebouw? Jazeker. Zowel met GPR Gebouw als met Greencalc+ zijn afspraken gemaakt over harmonisatie. Een tool als GPR Gebouw blijft dus bruikbaar voor uw organisatie. De DGBC zorgt samen met W/E voor een goede afstemming tussen BREEAM-NL en GPR Gebouw. Gezamenlijk doel is dat GPR Gebouw blijvend gebruikt kan worden, (onder andere) als pre-assessment instrument voor de BREEAM-NL keurmerken. 5. Wanneer kies ik welKe BREEAM-NL beoordelingsrichtlijn? • Bij nieuwbouw - BREEAM-NL Nieuwbouw; • Bij grootschalige renovaties - BREEAM-NL Nieuwbouw; • Bij uitbreiding aan een bestaand gebouw - BREEAM-NL Nieuwbouw; • Bij bestaande gebouwen - BREEAM-NL In-Use; • Bij beperkte renovaties - BREEAM-NL In-Use; • Bij een gebied - BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling. Voor een uitgebreid overzicht en meer vragen kunt u terecht op www.breeam.nl Als u een inhoudelijke vraag heeft over BREEAM-NL, kunt u mailen naar [email protected]

11

Specifieke beoordelingsrichtlijnen Daarnaast zijn er steeds meer BREEAM-NL Nieuwbouw varianten voor gebouwen. Zo lanceerden we in februari 2012 een aparte BREEAM-NL beoordelingsrichtlijn voor datacenters. Onder meer vanwege de specifieke energievraag is het namelijk niet mogelijk om dit type bouwwerken met de huidige BREEAM-NL Nieuwbouw richtlijn te beoordelen. Om de markt te ondersteunen bij het toepassen van specifieke beoordelingsrichtlijnen, heeft DGBC vervolgens ook zijn trainingsprogramma voor BREEAM-NL Experts en Assessoren uitgebreid. Met ingang van het voorjaar van 2012 bevat dit programma een module van een halve dag, gericht op de verschillen tussen het algemene BREEAM-NL Nieuwbouw keurmerk en een aantal specifieke beoordelingsrichtlijnen zoals datacenters.

Bron: OVG

BREEAM-NL Nieuwbouw: steeds meer mogelijkheden

Steeds betere scores De markt lijkt zich er bovendien steeds meer van bewust dat je je kunt onderscheiden met een zo mooi mogelijke BREEAM-NL score. Zo zijn er in 2012 voor het eerste twee projecten in geslaagd om de hoogst mogelijke score te behalen voor hun ontwerp voor een nieuwbouwproject: BREEAM-NL Nieuwbouw Outstanding (vijf sterren). Dit betreft het nieuwe kantoor voor Deloitte en AKD (zie foto pagina links), dat is ontwikkeld door OVG Real Estate, en een nieuwe productiehal voor Lely Industries.

Het keurmerk voor nieuwbouw wordt gebruikt om de duurzaamheidprestatie te bepalen van nieuwe gebouwen. Wat velen niet weten, is dat BREEAM-NL Nieuwbouw ook als beoordelingssysteem kan worden ingezet bij grootschalige renovatie van bestaande gebouwen, en bij nieuwbouw uitbreiding aan een bestaand gebouw.

12

13

Eerste retailprojecten CBRE Global Investors was vervolgens in juni de eerste partij die een BREEAM-NL In-Use certificaat in ontvangst mocht nemen voor een retailproject: de Beurstraverse en de Passage in Rotterdam.

Bron: CBRE Global Investors (NL) B.V.

BREEAM-NL In-Use: volop in beweging Met BREEAM-NL In-Use kan de huidige duurzaamheidsprestatie van een bestaand gebouw worden vastgesteld. Omdat de eigenaar van het pand vaak een andere partij is dan de beheerder of gebruiker, kunnen er drie scores behaald worden: voor het gebouw (Asset), het beheer en het gebruik. Verbeterde versie 2.1 In het begin van 2012 presenteerde DGBC een nieuwe, verbeterde versie van BREEAM-NL In-Use. Deze is met inbreng van de markt tot stand gekomen. Toelichtingen zijn waar nodig uitgebreid, antwoordopties toegevoegd of puntentellingen gewijzigd. Deze versie is geschikt voor kantoren én voor retail: losse winkels, winkelcentra en winkelstraten.

14

Tijdens de Dutch Green Building Week, volgden er meer certificeringen: zo is het hoofdkantoor van ABN AMRO aan de Gustav Mahlerlaan in Amsterdam onderscheiden met een BREEAM-NL In-Use certificaat. Daarnaast ontving projectontwikkelaar Redevco certificaten voor vijf C&A-vestigingen. Ook scoorde CBRE Global Investors opnieuw, met certificaten voor diverse winkelcentra, verspreid door het land. Wat levert In-Use precies op? Door BREEAM-NL In-Use jaarlijks in te vullen, kan een eigenaar of beheerder van een pand een waardevol gebouwdossier opbouwen. Zo krijgen alle betrokken partijen inzicht in de prestaties van een gebouw en wordt helder hoe ze deze kunnen verbeteren. BREEAM-NL In-Use is ook heel bruikbaar bij het vaststellen van de langjarige onderhoudsplanning. Een door de DGBC opgeleide onafhankelijke Assessor kan het dossier beoordelen, en zo de score objectief vaststellen. Gratis bij zelf-assessment De beoordelingsrichtlijn en de Assessmenttool voor BREEAM-NL In-Use is voor een eigen beoordeling gratis te gebruiken via de website van BREEAM.nl. Met een zelf-assessment krijgt men een indicatie van de uiteindelijke score. Een handige opstap, om te bepalen in hoeverre definitieve certificering via een Assessor aantrekkelijk is. De resultaten van een zelf-assessment mogen echter niet als definitieve of officiële score aan het publiek worden gepresenteerd.

15

Eerste versie gereed Met meer dan 200 partijen uit de markt heeft DGBC de afgelopen jaren gezamenlijk gedefinieerd wat een duurzame gebiedsontwikkeling nu eigenlijk is. Zo is een gemeenschappelijke taal ontstaan die het begrip voor iedereen handen en voeten geeft. In 2012 resulteerden al deze inspanningen in een definitieve beoordelingsrichtlijn, die toegankelijker en praktischer is dan eerdere versies.

Bron: OMALA

BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling: eerste registratie in 2012 een feit Steeds meer gemeenten, ontwikkelaars en andere initiatiefnemers zien het belang van het duurzaam ontwikkelen van gebieden. Om een gebied leefbaarder te maken, de commerciële waarde te vergroten, of om een bijdrage te leveren aan een duurzamer imago op grotere schaal. Maar hoe maak je de duurzaamheid van een gebied concreet en meetbaar? BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling biedt de oplossing.

16

Airport Garden City Het project Airport Garden City (in Flevoland) is in de zomer van 2012 als eerste officieel geregistreerd voor het behalen van een BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling keurmerk. Ontwikkelingsmaatschappij Airport Lelystad Almere (de NV OMALA) heeft de ambitie om van dit gebied “dé nationale proeftuin voor gebiedsontwikkeling met internationale allure te maken. Een nationale voorkeurslocatie voor duurzame bedrijfshuisvesting, grootschalige leisure, innovatieve landbouw, robuuste natuur en nieuwe ruimtelijke (vastgoed)concepten.” Het totale plangebied beslaat circa 660 ha. Dit is momenteel grotendeels in gebruik als landbouwgrond. Het project moet in 2030 gereed zijn. Ook voor bestaand gebied Daarnaast werkt DGBC aan een speciale versie voor bestaande gebieden. December 2012 vond hiervoor een startbijeenkomst plaats. Een groot aantal aanwezige partijen gaf tijdens deze bijeenkomst aan dat er zeer zeker behoefte is aan een dergelijk certificeringsschema. De ontwikkeling van BREEAM-NL Bestaand Gebied is daarmee van start gegaan.

17

Met deze eerste versie luidt DGBC tevens een internationale ontwikkeling in, want er is afgesproken dat dit traject de basis gaat vormen voor een internationale, wereldwijd geldende BREEAM-versie. De richtlijn is ontwikkeld door verschillende sloop- en grondstoffenbedrijven. Bij de inhoud van het nieuwe certificeringsschema is gekeken naar onderwerpen als de onderbouwde herkomst van materialen, adaptief bouwen, hergebruik van materialen en een duurzame bouwplaats. Daarbij zijn bestaande slooptools zoals Slimslopen (gemeente Rotterdam), de tool van Oranje en Duurzaamgesloopt.nl geïntegreerd.

Nieuw: BREEAM-NL Sloop en Demontage Nederland is met ingang november vorig jaar het eerste land met een certificeringstraject voor sloop- en demontage projecten: BREEAM-NL Sloop en Demontage. Voorzitter van de stuurgroep Hans Gortworst overhandigde op 6 november 2012 een eerste versie van de richtlijn aan voormalig milieuminister Jacqueline Cramer tijdens de 13e participantenbijeenkomst van de Dutch Green Builing Council.

18

Gat dichten BREEAM-NL Sloop en Demontage moet het gat tussen de certificeringstrajecten voor bestaande gebouwen en nieuwbouw gaan dichten. Uitgangspunt is dat de gehele materiaalketen goed op elkaar moet aansluiten. Feitelijk begint een sloopproject op het moment dat de (laatste) bestaande gebruiker besluit te gaan verhuizen. Dit is de overlap met BREEAM-NL In-Use. De eigenaar en eindgebruiker moeten het pand zo achterlaten dat het duurzaam te slopen is. De sloopfase eindigt als de locatie bouwrijp is en de eerste paal de grond in gaat. De overlap met het sloopproces en de nieuwbouw (certificering via BREEAM-NL Nieuwbouw) zit in het ontwerpproces. Stuur- en werkgroep Er zijn een stuurgroep en een werkgroep samengesteld, die richting hebben gegeven aan de ontwikkeling van het nieuwe keurmerk. De stuurgroep werd voorgezeten door Hans Gortworst, voormalig directeur van de trainingsorganisaties Geoplan BV en Arboplan BV. De werkgroep is geleid door Frans van Doorn, directeur van Training- en Adviesburo van Doorn. De eerste certificaten worden naar verwachting in de loop van 2013 uitgereikt.

19

Het lespakket, dat officieel werd gelanceerd tijdens de Dutch Green Building Week in september 2012, omvat een set van 10 scorekaarten. Hiermee kunnen leerlingen ontdekken wat er goed gaat en wat voor verbetering vatbaar is. Zij presenteren hun bevindingen en aanbevelingen aan de klas en de directeur. Leerlingen leren door te observeren wat duurzaamheid in hun eigen leefomgeving betekent op verschillende thema’s, zoals energie, afval en groen. Daarnaast leren zij hoe zij hun bevindingen kunnen vertalen naar een advies aan de directeur.

BREEAM-nl Junior De leerlingen van groep 6 tot en met 8 van de Eco-school De Kleine Prins in Rotterdam hebben 30 augustus 2012 met veel enthousiasme een eerste versie van de BREEAM-NL Junior getest (zie foto rechter pagina). BREEAM-NL Junior is een lespakket wat in samenwerking met Eco-Schools is ontwikkeld en mede mogelijk is gemaakt door de financiële ondersteuning van de Alcoa Foundation. Kinderen (groep 6-8) kunnen hiermee zelf in kaart brengen hoe duurzaam hun school of een ander gebouw, is.

20

Meer informatie over BREEAM-NL Junior en het gehele lespakket is te vinden op de pagina van BREEAM-NL Junior, www.dgbc.nl/junior.

21

Projecten Naast de (door)ontwikkeling van de BREEAM-NL richtlijnen initieert DGBC diverse projecten naar aanleiding van vragen uit de markt. Hierbij zoeken we graag de samenwerking met participanten of partijen die onder auspiciën van DGBC de projecten willen uitvoeren. Hieronder vindt u een greep uit de geplande projecten. Gratis Materialentool In 2012 heeft DGBC een gratis materialentool geïntroduceerd. Met deze DGBCMaterialentool kan de verplicht gestelde milieuprestatieberekening worden gemaakt. De tool zal in 2013 nog verder worden doorontwikkeld. CO2-emissiehandel voor de vastgoedsector. DGBC pleit er al sinds 2011 voor dat er CO2-rechten gegeven kunnen worden aan projecten waar CO2-emissies worden verminderd. In de wet Milieubeheer is dit sinds december dan ook 2011 geregeld. DGBC voert samen met Energy Valley, Essent en De Groene Zaak druk uit om dit onderwerp bij de staatssecretaris bespreekbaar te krijgen en een pilot te starten. QuickScanTool. Deze laagdrempelige tool wordt ontwikkeld voor mensen zonder enige kennis van BREEAM. In slechts 20 minuten kan men al een grove inschatting maken van de ambitie. AmbitieTool Deze tool is speciaal voor BREEAM-NL experts. Binnen de tool kunnen experts drie scenario’s met elkaar vergelijken. Daarnaast is het mogelijk met al gecertificeerde projecten te vergelijken. Pre-assessmentTool Met behulp van de Pre-assessmentTool kan men een zelf-assessment maken. Indien partijen voor BREEAM-NL certificering kiezen, kan het zelf-assessment om worden gezet naar een “echt’’ assessment ter goedkeuring door de assessor.

22

Marktgroep financiers Samen met de grote vastgoedfinanciers werkt DGBC aan financiële producten voor duurzaam vastgoed. Platform duurzame huisvesting DGBC is lid van het Platform Duurzame Huisvesting. Binnen het platform werken diverse branche- en kennisorganisaties alsmede koepels aan verduurzaming van de bestaande bouw. Maarten Dansen (Manager Projecten DGBC) is voorzitter. Productenboom DGBC ontwikkelt een online tool om producten van leveranciers in de etalage te zetten en deze te koppelen aan BREEAM-NL credits. Benchmark Ontwikkeling Samen met bbn adviseurs hebben we een benchmark voor energieverbruik geïntroduceerd, dit is het resultaat van een bundeling van de initiatieven van DGBC en bbn adviseurs (vastgoedmaps). In 2013 zal een verdere uitrol van benchmarking binnen DGBC plaatsvinden. BREEAM-NL voor musea en parkeergarages DGBC werkt op dit moment aan een schema voor parkeergarages (nieuw en bestaand). Daarnaast werken we o.a. samen met Corporate Facility Partners (CFP) aan een speciale versie voor Musea. Green Building Professional Samen met de Europese Green Building Councils werken we aan een Internationaal trainingsprogramma. BREEAM-NL Medior DGBC zal dankzij de financiële ondersteuning van de Alcoa Foundation een lespakket voor het middelbaar onderwijs ontwikkelen. Kijk voor een compleet overzicht van de projecten op www.dgbc.nl

23

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012:


Enexis Kantoor Zwolle | 4 sterren Opdrachtgever: Enexis

Rabobank Land van Cuijk & Maasduinen, Boxmeer | 3 sterren

Kantoor Oranjewoud, Oosterhout | 3 sterren

Woonhuis Sanders-Kromjong, Meerssen | 2 sterren

Architect: PRO Atelier

Opdrachtgever: Rabobank Nederland

Opdrachtgever: OVG

Opdrachtgever: Linda Kromjong

Ontwerpcertificaat

Architect: Novares Architecten &

Architect: Architectenbureau Paul de

Architect: AMA GROUP

Constructeurs

Ruiter BV

ASSOCIATED ARCHITECTS

Ontwerpcertificaat

Ontwerpcertificaat

Oplevercertificaat

Zwembad de Geusselt, Maastricht | 1 ster Opdrachtgever: Gemeente Maastricht Architect: Koppert+Koenis Architecten

Nieuwbouw Lely Maassluis kantoren | 4 sterren

Kantoor Cordeel Zwijndrecht | 1 ster

Opdrachtgever: Lely Groep, Maassluis

Opdrachtgever: Cordeel Nederland B.V.

Architect: ConsortArchitects bv,

Architect: RDBM Architecten & Adviseurs,

Projectarchitect: Machiel Hopman avb bna

Interieur: Group A

Ontwerpcertificaat

Oplevercertificaat

Ontwerpcertificaat

Hoofdkantoor ODIN-Groep VA2-K1 Expo Business Parc, Hengelo | 4 sterren Opdrachtgever: GPR vastgoed IV BV, Adviesbureau

Nieuwbouw Lely Maassluis bedrijfshal | 5 sterren

Hoofdkantoor Capgemini Nederland, Utrecht | 3 sterren

Nieman B.V. en Hans Lesscher

Opdrachtgever: Lely Groep, Maassluis

Opdrachtgever: DGMR Bouw B.V.

Radboud Seckel

Architect: ConsortArchitects bv,

Architect: Van Tilburg Ibelings von Behr

Ontwerpcertificaat

Projectarchitect: Machiel Hopman avb bna

Architecten

Bron foto: LKSVDD, Hengelo

Ontwerpcertificaat

Ontwerpcertificaat

24

Architect: LKSVDD Architecten en

25



Loftkantoor Ydek, Amsterdam | 3 sterren

FOX Vakanties, Hoofddorp | 4 sterren

Forum Rotterdam, Rotterdam | 4 sterren

Park Phi, Kantoor TUI Nederland, Enschede | 4 sterren

Opdrachtgever: G&S Vastgoed

Opdrachtgever:

Opdrachtgever: Multi Vastgoed B.V.

Opdrachtgever: Schröder Vastgoed

Architect: DeDato Architecten

Delta projectontwikkeling B.V.

Architect: Office For Metropolitan Archi-

Architect: Claessens Erdmann

Oplevercertificaat

Architect: William McDonough&Partners

tecture en Wessel de Jonge Architecten

Oplevercertificaat

en KOW architecten

Ontwerpcertificaat

Oplevercertificaat

De Monarch, Den Haag | 4 sterren

Kantoorgebouw Deloitte/AKD, Amsterdam | 5 sterren

Opdrachtgever: Provast

BSH Huishousapparaten B.V, Hoofddorp | 2 sterren

Architect: KCAP Architects en Planners

Opdrachtgever:

Architect: PLP Architecture

Oplevercertificaat

Delta Projectontwikkeling B.V.

Ontwerpcertificaat

Opdrachtgever: OVG

Architect: William McDonough&Partners en KOW architecten Oplevercertificaat

First Rotterdam | 4 sterren Opdrachtgever: FIRST Rotterdam CV Architect: De Architecten Cie Ontwerpcertificaat

La Façade, ’s-Hertogenbosch | 3 sterren Opdrachtgever: Heijmans Vastgoed Realisatie B.V.

Distributiecentrum Timberland Europe, Bornerbroek | 2 sterren

Architect: Diederendirrix Ontwerpcertificaat

Opdrachtgever: OVG Architect: Johan de Vries Architecten Oplevercertificaat

26

27



Stryker Goodman, Venlo | 3 sterren

Hoofdkantoor De Lage Landen, Eindhoven | 2 sterren

Park Phi, Kantoor Noord, Enschede | 4 sterren

Noorderpoort Stadskanaal | 3 sterren

Opdrachtgever: Goodman Logistic

Opdrachtgever:


Opdrachtgever: Noorderpoort

Development

De Lage Landen International BV


Architect: Mecanoo

Architect: B+W architecten, Budel

Architect: Geen architect bij betrokken.

Oplevercertificaat

Ontwerpcertificaat

Oplevercertificaat

Oplevercertificaat

Stadskwartier markt en passage, Nieuwegein | 1 ster

Futura, Zoetermeer | 3 sterren

Opdrachtgever: Multi Vastgoed bv

Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling

Opdrachtgever: JOIN Ontwikkeling

Architect: DOK Architecten

Architect: Klunder Architecten,Rotterdam

Architect: Paul de Ruiter Architecten B.V.

Ontwerpcertificaat

Ontwerpcertificaat

UPC kantoor Leeuwarden | 4 sterren

Opdrachtgever:

Oplevercertificaat

Opdrachtgever: OVG

Kantoorpand Institutenweg 41, Enschede | 3 sterren

Architect: Meyer en Van Schooten

Opdrachtgever: Plegt-Vos Oost B.V.

Architecten

Architect: PRS Architecten

Oplevercertificaat

Ontwerpcertificaat

Extraverde Den Haag | 4 sterren

28

Park Phi, Kantoor Midden, Enschedem | 4 sterren

Productiebedrijf Vechterweerd Vitens, Dalfsen | 3 sterren


Opdrachtgever: Vitens NV


Architect: Factor Architecten b.v.

Oplevercertificaat

Ontwerpcertificaat

29

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL Nieuwbouw 2012: De Monarch II | 4 sterren Opdrachtgever: Provast

Kantoorpand Spinveld, Breda | 3 sterren

Architect: Meyer en

Opdrachtgever: BVR Goep N.V.

Van Schoten Architecten

Architect: Hooper Architects

Ontwerpcertificaat

Ontwerpcertificaat

WDP Schiphol, Amsterdam | 3 sterren Opdrachtgever:

APMT Office, Rotterdam | 3 sterren

Warehouses De Pauw Nederland

Opdrachtgever: APM Terminals

Ontwerpcertificaat

Architect: Dedato

Architect: Witteveen+Bos

Distributiecentrum LIDL, Heerenveen | 3 sterren Opdrachtgever: Lidl Nederland GmbH Architect: Onbekend Ontwerpcertificaat


Eerste Fase Bèta Campus FWN | 3 sterren

Architect: Claessens Erdmann architects

Opdrachtgever: Universiteit Leiden

& designers

Architect: INBO en JHK

Oplevercertificaat

Ontwerpcertificaat

30

Assetscore

Beheerscore

Gebruikscore

Gebouw

Opdrachtgever

Westblaak 180, Rotterdam

NSI Kantoren B.V.

n.v.t.

Kruisweg 661-665, Hoofddorp

NSI Kantoren B.V.

n.v.t.

C&A Almere

REDEVCO Nederland BV

n.v.t.

C&A Amstelveen


n.v.t.

C&A Leiden


n.v.t.

C&A Tilburg


n.v.t.

WC Heuvel Galerie, Eindhoven

CBRE Global Investors (NL) B.V.

n.v.t.


n.v.t.


n.v.t.


n.v.t.

Veenendaal


n.v.t.

C&A Alkmaar


n.v.t.

Kantoorgebouw Heinenoord

Joulz B.V.

Winkelcentrum de Corridor, Veenendaal Winkelcentrum Beursplein, passage & traverse, Rotterdam Winkelcentrum Elzaspassage en parkeergarage Elzas, Helmond

Ontwerpcertificaat

KroeseWevers, Doetinchem | 3 sterren

Gecertificeerde projecten BREEAM-NL In-Use 2012:

Winkelcentrum de Passage,

Gustav Mahlerlaan 10, Amsterdam

ABN AMRO Bank N.V.

Kijk voor meer informatie over deze en andere gecertificeerde projecten op www.breeam.nl/projecten. U vindt hier alle pilots, geregistreerde en gecertificeerde projecten.

31

Dutch Green Building Week 2012:

NOVA LIGNUM WINT DUURZAME

een koninklijk tintje

INNOVATOR PITCH

Met een ferme klap op de gong verrichtte de Prins van Oranje de officiële opening van de tweede editie van de Dutch Green Building Week.

Nova Lignum heeft de vierde editie van de Duurzame Innovator Pitch gewonnen, voor hun nieuwe lijn van ecologische gevelbekleding. Het bedrijf ontving de cheque van 10.000 euro uit handen van jurylid Rob van Hattum, inhoudelijk Directeur NEMO en eindredacteur Wetenschap VPRO. De prijs werd uitgereikt tijdens de afsluiting van het Green Forum op vastgoedbeurs PROVADA 2012 in Amsterdam RAI.

De Dutch Green Building Week bood DGBC-participanten voor het tweede jaar een uitgelezen platform om te laten zien dat duurzame ideeën en economische ontwikkeling samen kunnen gaan.

Alle deelnemende projecten werden gedurende de beurs op de Green Market tentoongesteld. De definitieve pitch vond donderdag 7 juni plaats. De vijf genomineerden moesten hun project verdedigen tegenover de jury, op de inmiddels bekende manier van het BBC-programma ‘Dragons Den’. De DGBC begon de Duurzame Innovator Pitch in 2009 in samenwerking met PROVADA, als aanmoedigingsprijs voor jonge organisaties die op innovatieve manier een bijdrage willen leveren aan de verduurzaming van Nederland. Met de Pitch wordt hen de kans geboden hun duurzame innovatie bekend te maken aan de vastgoedsector.

Na de prikkelende aftrap volgde een zeer afwisselend weekprogramma. Tijdens de week stonden maar liefst 131 activiteiten op het programma. Dit alles vond plaats op 93 unieke locaties. Zo organiseerde Strukton een groot aantal interessante bijeenkomsten rondom hun ESCo-formule (Energy Service Company) en nodigde ABN-AMRO bedrijven uit voor een kijkje in hun duurzame hoofdkantoor. Ook kinderen werden niet overgeslagen, voor het tweede jaar stonden er een activiteiten voor kinderen op het programma. Zo werd het World Trade Center in Amsterdam getest op duurzaamheid met BREEAM-NL Junior en konden kinderen op de Floriade onder begeleiding van een architect een duurzaam huis ontwerpen. Tijdens het slotfeest werd Coen van Oostrom, CEO van OVG als de winnaar van de verkiezing Duurzame 50 Vastgoed NL aangewezen. De 50 professionals op de lijst zijn allen afkomstig uit de bouwen vastgoedsector. Zij geven door concrete acties op dit moment invulling aan duurzaamheid in de branche. Van 16-20 september 2013 wordt de derde editie van de week georganiseerd.

De jury bestond dit jaar uit: ■ Annemijn Fokkelman, Sector Banker Bouw & Infra, ABN AMRO N.V. ■ Dietmar Werner, Algemeen Directeur Volker Wessels Vastgoed ■ Guus Berkhout, Fund Manager Triodos Vastgoedfonds ■ Hans Korbee, Programma-adviseur, Agentschap NL ■ Meiny Prins, Algemeen Directeur Priva en zakenvrouw van het jaar 2009 ■ Rene Savelsberg, Managing Director and CEO, Chrysalix SET (juryvoorzitter) ■ Rob van Hattum, Inhoudelijk Directeur Science Center NEMO/ Nationaal Centrum voor Wetenschap en Technologie en eindredacteur Wetenschap VPRO In 2013 krijgt de prijs een vervolg.

32

33

Op verzoek van de opdrachtgever, de heer M. van Buul, is gekozen voor het ontwikkelen van een duurzaam bedrijfsgebouw. Hierbij zijn gedegen afwegingen gemaakt, zoals toekomstige ontwikkelingen in het vastgoed, courantheid, totale kosten van verbruik en de positieve uitstraling van het BREEAM-NL kerurmerk aan de huisvestiging van het dynamische bedrijf BONFIX B.V. Het onderdeel energie heeft de grootste bijdrage geleverd aan het behalen van dit label. De energievraag bij het pand is zeer beperkt. Dat wordt onder meer bereikt door driedubbel glas en gebruik van duurzame CO2-neutrale bronnen (zonnecollectoren, pelletkachel). Bovendien is met de expertise binnen Aan de Stegge Twello veel aandacht en zorg besteed aan de kwaliteit van het gebouw en de toegepaste materialen. BONFIX B.V. Zwolle

Aan de Stegge Twello scoort BREEAM-NL CERTIFICAAT bij nieuwbouw Bonfix in Zwolle Aan de Stegge Twello heeft met haar opdrachtgever BONFIX B.V., enkele bouwpartners en adviseurs een duurzaam gebouw gerealiseerd. Het resultaat is het behalen van een driesterrenscore (very good) voor BREEAM-NL nieuwbouw (oplevercertificaat).

34

Daarnaast is veel aandacht geschonken aan het bouwproces zelf, de engineering voor optimale prestaties, verantwoord gebruik van terrein en natuur, een gezond en prettig binnenklimaat en afvalbeheer. Hiermee werd op allerlei vlakken duurzaamheid gerealiseerd. Aan de Stegge Twello maakt deel uit van Aan de Stegge Verenigde Bedrijven. ASVB is een netwerk van ruim 20 innoverende bouwbedrijven. Binnen dit netwerk is Aan de Stegge Twello dé specialist in ontwikkeling en realisatie van bedrijfsmatig en commercieel vastgoed. Voor meer informatie kunt u terecht op www.adst.nl

35

Deskundige op het gebied van kosten en baten van BREEAM-NL U houdt de Baten van BREEAM-NL in de ‘Pocket’ en de kosten er zoveel mogelijk uit. Een goede methode om inspanningen voor duurzaamheid te waarderen is middels een BREEAM-NL certificaat. Een BREEAM-NL certificaat is vaak ook kostbaar, omdat er de nodige bewijslast aangeleverd moet worden.

Stadhuis Almelo architect: Kraaijvanger

BREEAM-NL bestaat uit verschillende te behalen credits, niet al deze credits zijn even kostbaar, maar ze leveren zeker ook niet allemaal evenveel op. Zo zijn er credits die een hoge kostenpost zijn in de investering of bewijslast, maar in exploitatievoordeel dan ook weer veel opleveren. Andere credits kosten in investering of bewijslast vrijwel niets, maar leveren ook niets op in exploitatievoordeel of geven een exploitatienadeel. ABC Management Groep heeft in samenwerking met Bouwkostendeskundigen en op basis van de opgebouwde ervaring met duurzame toepassingen in nieuwbouw en renovatie, voldoende kennis opgebouwd om de kosten en baten van BREEAM-NL certificering inzichtelijk te maken voor uw project. Meer informatie vindt u op de website van ABC Management Groep www.abcmg.nl of stuur een mail naar [email protected]

36

37

ABN AMRO wil meebouwen aan de wereld van morgen. Onze financiële expertise zetten we waar mogelijk in voor de maatschappij. We financieren duurzaam en verantwoord, en stimuleren onze klanten bewuster om te gaan met de samenleving en het milieu. Zo werken we mee aan een betere wereld. ABN AMRO biedt oplossingen die niet alleen duurzaam maar ook winstgevend zijn, voor onze zakelijke klanten en onszelf. Onze focus ligt hierbij op zuinig energiegebruik – wat vaak leidt tot grote kostenbesparingen. Met een sectorgerichte aanpak concentreren wij ons vooral op gebieden waar wij het meeste effect sorteren, zoals vervoer en scholen.

ABN AMRO, een betere bank die bijdraagt aan een betere wereld Wij beheren het geld van mensen en bedrijven. En zorgen dat ze toegang krijgen tot de financiering die ze nodig hebben. Dat is een grote verantwoordelijkheid, waar we transparant, en maatschappelijk verantwoord mee om willen gaan. Waar we ons bovendien continu in willen verbeteren; zowel wat betreft het opbouwen van duurzame klantrelaties, als onze eigen bedrijfsvoering.

Wij hebben onder meer de volgende duurzame oplossingen voor klanten in de bedrijvensector en de publieke sector ontwikkeld: • Energiebesparingskrediet; • Sectoradvies; • Groei- en innovatiedesk; • Milieulease; • Energiebespaarrekening; • Microkredieten. ABN AMRO is founding partner van de Dutch Green Building Council en gouden sponsor van de Dutch Green Building Week 2012. ABN AMRO wil toonaangevend zijn in het bieden van oplossingen op het gebied van duurzaam bouwen. Kijk voor meer informatie op www.abnamro.com/duurzaamheid

AA_3coloursU.eps ABN AMRO 3 PMS colours for uncoated paper Width shield: 20 mm Overlap: 0,05 mm

38

39

nu doorontwikkeld in tools die organisaties zelf kunnen gebruiken waardoor de effecten van duurzaamheid aantoonbaar worden. Adamas maakt processen helder en kijkt naar waar de meerwaarde te behalen is. Hierdoor legt de adamasgroep de voedingsbodem voor een succesvolle onderneming. De aarde is zoals we weten in bruikleen van onze kinderen. Als bestuurder moeten we onze verantwoording nemen zodat we de aarde ook succesvol kunnen overdragen naar de nieuwe generaties. Wij staan u dan ook graag bij in het verantwoord verder verduurzamen van uw onderneming.

Wegens verduurzaming gegroeid. Ondanks vele mooie beloftes en zelfs fiscale voordelen, twijfelen organisaties toch of verduurzaming succesvol kan zijn. Het woud aan adviseurs die zich ermee bemoeien en de kosten en inspanning die dit kan vragen houden nog geregeld organisaties tegen. Wellicht soms nog terecht.

“Uiteindelijk gaat het om de kunst om actief aan te pakken wat veranderbaar is; te accepteren wat op dat moment niet veranderbaar is en de wijsheid om het onderscheid te maken tussen die twee.” Aristoteles, Griekse filosoof, 384-322 v. Chr.

De adamasgroep heeft de afgelopen jaren aan het verduurzamen van organisaties bijgedragen door hen meer bewust te maken van de mogelijkheden en deze erg toegankelijk te maken voor ze. De opgedane kennis wordt

40

41

Alcoa Architectuursystemen te Harderwijk is dagelijks actief bezig met duurzaamheid. Denk hierbij onder andere aan afvalbeperking, het creëren van een veilige en gezonde werkomgeving en het tonen van maatschappelijke betrokkenheid. Alcoa Architectuursystemen wisselt geregeld kennis uit op het gebied van ontwerpen en produceren met collega’s van andere wereldwijde vestigingen. Het uitgangspunt is om slim, intelligent en duurzaam te ontwerpen om zo onder andere het materiaalverbruik te minimaliseren. De profielen worden zodanig vorm gegeven dat ze na hun levens- of gebruiksduur weer makkelijk te demonteren zijn en omgesmolten kunnen worden voor andere toepassingen. Ook wordt er geen gebruik gemaakt van zamac hoekverbinders (deze bevatten zink) en wordt er geen kit toegepast in de vliesgevels zodat het aluminium beter te recyclen is. Verder probeert Alcoa Architectuursystemen het aantal logistieke handelingen zo klein mogelijk te houden door haar processen zo efficiënt mogelijk in te richten. Dit brengt niet alleen tijd- en kostenbesparing met zich mee maar werkt ook lastenverlagend voor mens en milieu.

ALCOA Alcoa is wereldleider in de productie van primair aluminium. Sinds Alcoa in 1888 aan de basis stond van het hedendaagse primaire smeltproces doet zij actief aan het recyclen van aluminium. De redenen hiervoor zijn vrij eenvoudig. Aluminium is een waardevol materiaal dat zeer gemakkelijk te recyclen is, zonder verlies van sterkte en de gunstige eigenschappen. De kans is groot dat een nieuw aluminium raam, door u getekend of geplaatst, ook in een vorig leven al een raam is geweest. Aluminium blijft namelijk zijn waarde behouden, keer op keer op keer.

42

43

Dutch Green Facades Het is logisch om binnen het begrip duurzaamheid de Levende Gevel een vaste plek te geven. Steeds meer nieuwe functies van de gevel zorgen voor een duurzaam gebouw. De traditionele materiaalsoorten zijn hierbij minder relevant, want steeds meer kiezen de ontwerpers voor zogenaamde Levende Gevels. Dit zijn gevels die door hun hoogwaardige technologie meer het karakter van een installatie hebben gekregen. Ontwerpers en architecten verzorgen de esthetiek van gebouwen door gebruik te maken van de mogelijkheden die de gevel biedt. Daar waar vroeger kozijnen en vlakvullingen het uiterlijk van een gebouw bepaalden, zien we nu compleet geïntegreerde gevels vrijwel alles bieden wat wordt verlangd. Niet de focus op materiaal of onderdeel, maar een holistische visie is uitgangspunt die recht doet aan de behoefte vanuit gebouw-, milieu-, omgevings- en beheer en exploitatie-oogpunt. Binnen AluEco en haar partners is er sprake van een groot verantwoordelijkheidsgevoel voor klimaat, milieu, het beheren van de grondstoffenvoorraad, recycling ect. Naar de toekomst zal dit beheren van de functie die de gevel voor de gebruiker en de samenleving vervult een steeds fundamentelere rol spelen bij de bedrijven die betrokken zijn bij de vervaardiging. Het op een totaal visie gebaseerde ratingsysteem van de Dutch Green Building Council correspondeert hier perfect mee. De Levende Gevel heeft een relatie naar vrijwel elk item van het model en draagt daardoor ook bij aan een hoge duurzaamheidscore van het gebouw.

44

45

Bij een mooier Nederland hoort een Nederland waarbij duurzaamheid vanzelfsprekend is. Duurzaamheidsdoelstellingen kunnen alleen bereikt worden als we in staat zijn om de verbinding te leggen tussen de partijen die het mogelijk moeten maken: bedrijven, bewoners, investeerders en overheden. Als onafhankelijke partij is APPM als geen ander in staat om samen de duurzaamheidsambities waar te maken. APPM houdt zich onder meer bezig met het verduurzamen van de A4Zone West en verouderde bedrijventerreinen. Het bedrijventerrein A4 Zone West maakt deel uit van een toekomstig logistiek knooppunt ten zuiden van Schiphol. APPM is gevraagd om de stevige duurzaamheidsambities te vertalen naar realisatie. APPM belegt duurzaamheid hier niet als een apart project, maar sluit het verduurzamingsproces aan op de lopende projectplannen. Duurzaamheid wordt daarmee geborgd door de maatregelen in te brengen bij verschillende deelprojecten. Daarbij fungeren we niet alleen als adviseur, aanjager en coach, maar ook als coördinator en inspirator.

APPM Management Consultants APPM wil Nederland mooier maken. Met ruim 60 managers en adviseurs initiëren en organiseren wij ontwikkelingen in onze fysieke leefomgeving. Wij hebben de overtuiging dat het mooier en beter kan. Vanuit deze overtuiging leveren we een actieve bijdrage aan het tot stand brengen van een hoogwaardige, goed bereikbare, duurzame en veilige leefomgeving. Een omgeving waar we graag verblijven en die ons gelukkiger maakt.

46

Wij geloven dat we Nederland vooral duurzamer maken wanneer we allereerst focussen op onze bestaande gebouwen en gebieden. Met de Urbanisator revitaliseren we samen met eigenaren en gebruikers verouderde bedrijventerreinen stapsgewijs tot aantrekkelijkere en duurzamere gebieden, bijvoorbeeld op de Plaspoelpolder in Rijswijk of op de Binckhorst in Den Haag. Meer weten? Neem dan contact op met: Mark van Kerkhof | managing consultant Energie & Klimaat | [email protected] 06-55825874 | www.appm.nl | Hilco van der Wal | initiatiefnemer Urbanisator | [email protected] | 06-52543021 | www.urbanisator.nl

47

Niet alleen overheden, maar ook bedrijven en individuen zijn daarbij aan zet. Een van de speerpunten binnen duurzaam ondernemen is de verduurzaming van de vastgoedportefeuille. Bedrijven vragen zich af hoe ze hun vastgoed kunnen verduurzamen en hoe ze meer endement uit hun gebouwenportefeuille kunnen halen. Hoe kan een gebouw op duurzame wijze gerenoveerd worden, resulterend in een betere benutting en met energiezuinige maatregelen? Om deze vragen te kunnen beantwoorden zoeken opdrachtgevers in toenemende mate partijen die met vernieuwende inzichten en oplossingen komen, die ‘ontzorgen’ en leiden tot kostenreductie. Partijen die integrale verantwoordelijkheid willen nemen. Vele opdrachtgevers hebben ons ingeschakeld om te adviseren bij actuele portefeuillevraagstukken. Vraagstukken die in deze tijd meer dan ooit gericht zijn op het meer rendabel en passend maken van vastgoed in relatie tot organisatiedoelen. ARCADIS biedt hiertoe een duurzame aanpak, gebaseerd op een integrale visie.

Arcadis De politieke en maatschappelijke belangstelling voor duurzame ontwikkeling is groot. Het besef dat we onze verantwoordelijkheid moeten nemen voor ‘people, profit en planet’ groeit gestaag. Lag de afgelopen decennia het accent vooral op het ontwikkelen van visies en strategieën, de komende jaren is het zaak deze door te vertalen naar concrete actieprogrammas, en in te passen in onze gedragspatronen.

48

Een van onze projecten is de herinrichting van het hoofdkantoor De Lage Landen in Eindhoven. Het hoofdkantoor met een vloeroppervlak van circa 22.000 m2 is volledig gerenoveerd. Bereikte resultaten zijn een duurzaam kantoor met een comfortabele werkomgeving en flexibiliteit in het kader van ‘Het Nieuwe Werken’. Het project is als een van de eerste renovatieprojecten voorzien van een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering GOOD.

49

Duurzaamheid was bij de totstandkoming van dit gebouw een belangrijke ambitie, zowel voor UPC, voor JOIN Ontwikkeling bv (een joint-venture van OVG Real Estate en Triodos Bank) als voor Architectenbureau Paul de Ruiter. Daarnaast is het ontwerp sterk gedacht vanuit de gebruiker: UPC wilde haar callcentermedewerkers een kwalitatief hoogwaardige werkplek bieden. De medewerkers stonden in het ontwerp dan ook centraal, wat inhield dat er een zeer goed en functioneel gebouw moest worden gerealiseerd waar alle medewerkers prettig kunnen werken maar ook goed kunnen ontspannen van de intensieve werkzaamheden in het callcenter. Het heeft geleid tot een connectief gebouw, waardoor UPC zich uitstekend door kan ontwikkelen als organisatie waar mensen van elkaar leren en elkaar kunnen inspireren.

2012: UPC met BREEAM-NL Excellent gecertificeerd In 2012 werd het nieuwe UPC kantoor en callcenter in Leeuwarden geopend, waarmee mijn bureau wederom duurzaamheid in de pocket heeft: het is het eerste opgeleverde gebouw met BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering Excellent. Met daarnaast een GPR score van 8.3 gemiddeld is dit gebouw in alle opzichten uiterst duurzaam en energiezuinig.

50

Het gebouw heeft een zeer compacte vorm met grote, open werkvloeren voor de callcentra. Twee atria die als de longen van het gebouw fungeren zijn voorzien van beplanting en zorgen voor voldoende natuurlijke lichtinval en als ontspanningsruimte voor de callcenter medewerkers. De intelligente verlichting binnen gaat zachter branden bij meer daglicht en vice versa. De verwarming van het gebouw met aardwarmte en koeling met het water van de Harlingertrekvaart levert op eenvoudige wijze een aanzienlijke energiebesparing op. Op het hogere volume aan de kanaalzijde zijn de installaties ondergebracht met daaroverheen een stalen ‘pergola’ van circa 850 m2 waarop de zonnecellen zijn aangebracht, die voor een groot deel in de electriciteitsbehoefte voorzien.

Paul de Ruiter Architectenbureau Paul de Ruiter

51

Upcyclen, het nieuwe recyclen Armstrong introduceerde in 2012 zijn Plafond Recyclingprogramma. Het recyclingprogramma voorziet in het kosteloos afvoeren van oude Armstrong plafondtegels om deze zonder kwaliteitsverlies – via upcycling - opnieuw te verwerken bij de productie van nieuwe tegels. Armstrong plafonds bestaan nu al tot 82% uit gerecycled materiaal en zijn voor 100% recyclebaar. We gebruiken grondstoffen die 100% hernieuwbaar zijn en overvloedig voorkomen in de natuur. Door het continue hergebruiken van materialen is het een volmaakt Cradle-to-Cradle proces met een minimum aan grondstoffen, energieverbruik, afval en sanering. BREEAM-NL Credits Armstrong introduceerde in 2012 een BREEAM-NL credit samenvatting om klanten, zowel in de ontwerpfase als in de opleveringsfase, te ondersteunen bij het scoren van de credits met Armstrong plafondsystemen.

Armstrong Plafond Recycling programma & BREEAM-NL Credits Bij Armstrong is duurzaamheid stevig ingebed in visie en beleid. De focus ligt op hergebruik van grondstoffen en proceswater, efficiëntere productieprocessen met een lager energieverbruik en minder CO2uitstoot. We kijken, naast het productieproces, naar het hele plaatje: de kortste weg naar de klant met strategisch gelegen fabrieken, effectieve verpakkingsmaterialen en focus op afval en sanering.

52

2013: Europese primeur Voor 2013 staan er ook al duurzame ontwikkelingen op de agenda. Armstrong brengt in 2013 de Europese primeur op de markt met een Cradle-to-Cradle plafondsysteem. Armstrong en DGBC Armstrong wil zoveel mogelijk mensen inspireren en de bewustwording rond duurzaamheid aanwakkeren. Juist daarom steunen we de Dutch Green Building Council. Voor Armstrong geldt bij deze uitstekende initiatieven op het gebied van duurzaamheid ook: ‘samen van idee tot werkelijkheid’. Meer info: www.armstrong.nl/plafonds

53

Duurzaam brandveilig Bij de inkoop van producten let Atlas ABC op de duurzaamheids aspecten. Atlas ABC werkt veel met de producten van Multifire International BV. Bijna alle coatings van Multifire zijn watergedragen, er wordt geen gebruik gemaakt van oplosmiddelhoudende stoffen (een laag VOS-gehalte – vluchtige organische stoffen). Dank zij dit lage VOS-gehalte hebben de coatings van Multifire een lage milieubelasting. De Multifire producten voldoen aan de eisen die duurzame bouw stelt. De coatings die Atlas ABC gebruikt leiden tot een hogere score voor duurzaamheid van uw project.

Eén van de recente projecten van Atlas ABC: het EYE Filmmuseum in Amsterdam, het brandwerend behandelen van de staalconstructie en het brandwerend afdichtingen van doorvoeringen.

Atlas ABC – duurzame brandveiligheid Atlas ABC is een engineering- en applicatiebedrijf op het gebied van bouwkundige brandveiligheid. Wij zijn actief bezig met de duurzaamheidsaspecten van de producten die we gebruiken voor het bereiken van de benodigde brandveiligheid. Samen met architecten, ingenieurs en leveranciers zoeken we naar nieuwe ontwikkelingen en methodes om te komen tot meer duurzame gebouwen en duurzame exploitatie van deze gebouwen.

54

Duurzame exploitatie De producten die Atlas ABC gebruikt zijn gemaakt om net zo lang mee te gaan als het gebouw. Regelmatige controle van de bouwkundige brandveiligheid en snelle signalering van mogelijke schade zorgen ervoor dat onderhoudskosten tot een minimum beperkt blijven. Maximale veiligheid Bij het toepassen van brandwerende coating berekent Atlas ABC nauwkeurig de benodigde hoeveelheden op basis van brandwerendheidseisen en de kritieke staaltemperatuur van het te beschermen profiel. Dankzij een uitgekiende calculatiemethode wordt een maximale veiligheid bereikt met minimaal materiaalgebruik. Na afronding van het project ontvangt u alle gegevens overzichtelijk gedocumenteerd en voorzien van ons garantiecertificaat. Wilt u meer informatie? Neem dan contact met ons op: Atlas ABC BV | Postbus 87116 | 1080 JC Amsterdam | Tel: 020-3450500 E-mail: [email protected]

55

Realiseren van blijvende kwaliteit Door participatie aan de Dutch Green Building Council helpt Ballast Nedam mee aan het verduurzamen van de bebouwde omgeving. Voor de Dutch Green Building Week in september 2012 hebben wij drie activiteiten georganiseerd, waaronder een bezoek aan onze iQwoning® fabriek in Weert. Gedurende deze week stond modulair bouwen en ketensamenwerking bij Ballast Nedam centraal. Daarnaast hebben wij een actieve rol gespeeld in de ontwikkeling van BREEAM-NL Infra. Wij geloven dat BREEAM-NL meer is dan een certificeringsprogramma; het is een belangrijke procesleidraad om de hele sector mee te nemen in de taal van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Ballast Nedam werkt aan integrale projecten op de vier werkgebieden: huisvesting, mobiliteit, energie en natuur. Wij leveren een bijdrage aan de bredere maatschappelijke ontwikkeling rond duurzaamheid en innovatie. We stimuleren nieuwe manieren van denken en werken in ons bedrijf en in de keten. In onze projecten richten wij ons op de gehele levenscyclus van ontwikkelen, realiseren, beheren tot en met hergebruiken. Wij werken samen aan een betere leefomgeving, wat voor Ballast Nedam gelijk staat aan het realiseren van blijvende kwaliteit. De wens van de klant staat hierbij centraal.

56

57

De pre-assessmenttool is ontwikkeld om al bij de start van een project alle extra kosten, die gemoeid zijn met de labeling van BREEAM-NL nieuwbouw, in kaart te brengen. De kosten, die per credit worden weergegeven, betreffen de directe kosten, zowel bouwkundig als installatietechnisch, expertkosten, assessorkosten, certificeringskosten en registratie bij de Dutch Green Building Council. Met de pre-assessmenttool van BOAG heeft u bij de start van uw project direct inzicht in de mogelijkheden van het behalen van een gewenst BREEAM-NL labelniveau. De mogelijkheden van het behalen van een BREEAM-NL labelniveau en het inzicht in de daarmee gemoeide kosten maken dat er op basis van kosten een keuze gemaakt kan worden. Ook biedt de pre-assessmenttool u een goed startdocument voor het ontwerpteam, door per credit inzichtelijk te maken welke bewijslasten er door wie op welk moment aangeleverd moeten worden. Daarnaast kan de tool ook worden ingezet als second opinion en kunt u hiermee genomen beslissingen controleren.

De Groene-kostenmanagers

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met: Rob van der Heiden RKN, e-mail [email protected] of ing. Annemieke de Valk e-mail [email protected], tel.nr. 010-2093535.

BOAG Advies en Management heeft een pre-assessmenttool volgens de Breeam-NL systematiek ontwikkeld. Steeds meer opdrachtgevers willen een gebouw labelen/certificeren om de buitenwereld te laten zien dat ze duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Aan de unit bouwkostenadvies binnen BOAG wordt dan ook steeds vaker de vraag gesteld: “Wat zijn de extra kosten van het certificeren van mijn gebouw met een duurzaamheidslabel?”

58

59

Duurzaamheid+Staal. De website www.duurzaaminstaal.nl informeert over het toepassen van staal op duurzaamheidsthema’s als flexibiliteit, energie, LCA, licht bouwen en hergebruik.

Opbouw museum De Fundatie, Zwolle Bierman Henket architecten Foto: Pedro Sluiter

Duurzaam bouwen met staal Via promotie, voorlichting, advies, opleidingen, cursussen en publicaties wil Bouwen met Staal het gebruik van staal in de Nederlandse bouw stimuleren en ondersteunen. Bouwen met Staal zet zich in voor de reductie van de milieubelasting van het bouwen (en gebouwen) met staal.

Nieuw in dit assortiment is een serie MRPI-bladen met de gevalideerde milieugegevens van constructiestaal, dat in Nederland wordt gebruikt bij binnenwanden, gevel- en dakbekleding, lichte toepassingen (zoals kozijnen), middelzware toepassingen (bijvoorbeeld vangrails) en zware toepassingen (hoofddraagconstructies). De bladen geven de scores op elf milieueffecten en op de milieuthema’s energie, afval en water. De gegevens gelden voor het constructiestaal zónder conservering. De milieudata voor verzinken en coaten staan vermeld in aparte tabellen. Alle data komen voort uit milieugerichte LCA’s volgens NEN8006. Deze LCA’s zijn uitgevoerd door INTRON in opdracht van Bouwen met Staal. De MRPI-gegevens zijn ook opgenomen in de Nationale Milieudatabase. Hierdoor zijn ze integraal beschikbaar voor het berekenen van de milieuprestaties van gebouwen en GWW-werken met programma’s als GPR Gebouw en het MRPI Freetool MPG. De vijf MRPI-bladen constructiestaal zijn als PDF gratis te downloaden via www.duurzaaminstaal.nl onder ‘LCA’->’downloads’.

Dat gebeurt onder meer door opdrachtgevers, ontwerpers en uitvoerders te voorzien van praktische informatie en hulpmiddelen voor duurzaam bouwen met staal. Daartoe biedt Bouwen met Staal bijvoorbeeld ontwerptools, lezingen, het jaarlijkse seminar Duurzaam bouwen met staal en de nieuwsbrief

60

61

Bouwfonds REIM richt zich op onderscheidende producten, zowel in meer traditionele sectoren zoals woningen en commercieel vastgoed als in nieuwe sectoren zoals parkeergarages, landbouwgronden/boerderijen en communicatie infrastructuur (glasvezelkabels en zendmasten). In de meer traditionele vastgoedsectoren levert Bouwfonds REIM als asset manager een belangrijke bijdrage aan de verduurzaming van de vastgoedvoorraad, zoals bijvoorbeeld bij het Gasterrakantoor in Groningen van het Triodos Vastgoedfonds.

Foto: Michiel Wijnbergh i.o.v. Triodos Bank foto’s: Pedro Sluiter

Bouwfonds Real Estate Investment Management Met de komst van Jaap Gillis, voorzitter van de Dutch Green Building Council (Nr. 7 Duurzame 50 Vastgoed NL), heeft Bouwfonds REIM kennis en ervaring in huis gehaald om verdere verduurzaming van haar beleggingsproducten te bewerkstelligen.

62

Bij een recentelijk gehouden meting van de woningportefeuille in de V.S. haalde het Bouwfonds US Residential Fund een score van 68%, ofwel 2 Green Globes®, een score die aangeeft dat duurzaamheidsmaatregelen effectief zijn geweest. In de overige beleggingssectoren probeert Bouwfonds REIM een voortrekkersrol te vervullen. Gebaseerd op de Food & Agri Principles van de Rabobank wordt geïnvesteerd in landbouwgronden/boerderijen in Midden-Europa waarbij lokale gemeenschappen ondersteuning op gebied van ondernemerschap en oprichting van coöperaties krijgen om het economisch en sociaal perspectief te verbeteren. In onze beleggingsfondsen in parkeergarages werken we samen met duurzame beheerders, zoals Q-Park, en zijn we betrokken bij het overleg met de Dutch Green Buliding Council over een BREEAM-NL certificering voor parkeergarages. Voor alle fondsen van Bouwfonds REIM geldt dat er hard wordt gewerkt om, waar mogelijk, aan te sluiten bij de GRESB en INREV standaarden om de resultaten op gebied van duurzaamheid inzichtelijk te maken.

63

Bouwgroep Dijkstra Draisma Duurzaam bouwen heeft Bouwgroep Dijkstra Draisma zeker in de pocket. Bij het (ver)bouwen, renoveren of restaureren proberen we het milieu zo min mogelijk te belasten. In de ontwerpfase besteden we hier al veel aandacht aan: milieuvriendelijke voorzieningen en duurzame energiebronnen. Tijdens de bouw maken we, waar mogelijk, gebruik van duurzame materialen. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk te werken met milieuvriendelijke producten als bijvoorbeeld hout met een FSC-keurmerk. Onze eigen timmerfabriek als ook onze houtskeletbouwfabriek zijn beide Komo gecertificeerd en deze fabrieken gebruiken zoveel mogelijk hout wat FSC gecertificeerd is. Ook bij de aanschaf van nieuw materieel wordt naar duurzaamheid en milieu gekeken. Uiteraard wordt ons afval gescheiden en op een verantwoorde wijze afgevoerd en zoveel mogelijk gerecycled. Milieubewust zijn maakt onderdeel uit van ieder project. We denken stappen vooruit en dus ook aan de toekomst.

64

65

Casa 400, een combinatie van studentenhuisvesting en exploitatie van een commercieel hotel gelegen in het Eenhoorngebied in Amsterdam (nabij Amstelstation), vormde het decor voor deze bijeenkomst. Er waren circa 100 genodigden die betrokken zijn bij (sociale) duurzaamheid en/of het Eenhoorngebied.

Bouwinvest foto’s: Pedro Sluiter

Sociale Duurzaamheid Eenhoorngebied Amsterdam In samenwerking met Stichting Duwo, Ymere, Gemeente Amsterdam en Hotel Casa 400 heeft Bouwinvest in het kader van de Dutch Green Building Week 2012 een forumdiscussie over Sociale Duurzaamheid georganiseerd.

66

Alle panelleden hadden een stelling over Sociale Duurzaamheid met betrekking tot de locatie. De conclusies waren dat het moeilijk bleek te komen tot een eenduidige vertaling voor Sociale Duurzaamheid. De belangrijkste punten waren vooral diversiteit in het programma, dat recht doet aan de identiteit van het gebied (de ‘stadsoase’), het betrekken van toekomstige gebruikers/ bewoners en het denken in geleidelijke ontwikkeling met aandacht voor de kwaliteit van de openbare ruimte. Daarnaast is ook aandacht noodzakelijk voor mensenwerk in plaats van denken in regels, het zoeken naar rollen voor instituties en het stimuleren en faciliteren van initiatieven van bewoners en bedrijven. De discussie werd afgesloten met een rondleiding door het Eenhoorngebied en door Hotel Casa 400. De reacties van de panelleden en de genodigden (waaronder een aantal studenten Bouwtechnische Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam) waren erg positief en enthousiast. Als concreet vervolg is de Stichting Eenhoorngebied opgericht om alle belangen te bundelen en verdere stappen te zetten.

67

Naast onze certificaten op het gebied van kwaliteit, veiligheid, duurzaam houtgebruik, milieu en risicobeheersing past deze certificering in het duurzame beleid van Burgland. Voor een toelichting van dit beleid, de doelstellingen en de resultaten wijzen wij u op het Duurzaamheidsverslag van Burgland Vastgoed (Groep) op onze website www.burgland.nl

Nieuwbouw bedrijfspand Nature’s Pride foto’s: Pedro Sluiter te Maasdijk*

Burgland Vastgoed Groep De werkmaatschappijen Bouwbedrijf De Vries en Verburg en Burgland Projectontwikkeling geven samen uitvoering aan het duurzaamheidbeleid van de Burgland Vastgoed Groep. Van huis uit is Burgland zich bewust van het belang van duurzame bedrijfsvoering, vanuit het oogpunt van rentmeesterschap en een brede maatschappelijke verantwoordelijkheid. In 2012 werd dat concreet zichtbaar gemaakt door de certificering van ons managementsysteem volgens de MVO Prestatieladder, niveau 3.

68

Burgland stimuleert duurzaamheid met name in de projecten die zij zelf ontwikkelt en die zij realiseert in Bouwteam en Design&Build. De door DGBC opgeleide BREEAM-NL Experts van Burgland geven daarbij concrete adviezen tijdens het ontwerpproces. Zeker omdat wij graag ook het meerjarig onderhoud aansluitend willen realiseren, is het van belang dat er wordt ontworpen met duurzame materialen en energiezuinige installaties. Samenwerking in BIM met onze partners in de keten, maken de innovaties en het bouwproces niet alleen duurzamer, maar ook efficiënter en meer transparant. Wij ervaren dit als een positieve stimulans. Het duurzaam ontwikkelen, realiseren (c.q. revitaliseren) en onderhouden van vastgoed geeft daarbij ook nog eens meer voldoening en werkplezier. * De doelstelling is een gebouw te realiseren dat energieneutraal is en dat een sterk verminderde CO2-uitstoot zal hebben. Architectenbureau Paul de Ruiter uit Amsterdam (bekend van o.a. het TNT hoofdkantoor) heeft de nieuwbouw ontworpenen is gespecialiseerd in het realiseren van duurzame gebouwen. Als alles volgens plan verloopt wordt het nieuwe pand in novermber 2013 opgeleverd.

69

voor BREEAM-NL Nieuwbouw, BREEAM-NL In-Use, BREEAM International en BREEAM Communities en zijn lid van de BREEAM-NL Adviesgroep Nieuwbouw.

C2N - maakt duurzaamheid concreet en meetbaar C2N is er van overtuigd dat bedrijven met hun eigen expertise een bijdrage kunnen leveren aan integrale verduurzaming van de vastgoedketen. We vormen daarin de verbindende schakel tussen duurzame ambities en praktische uitvoerbaarheid.

De keuze om ons volledig te richten op duurzaamheid is juist gebleken. De vastgoedmarkt is de laatste jaren onderhevig geweest aan vele verschuivingen, waardoor wij met onze kennis van duurzaamheid hier goed op hebben kunnen inspelen. Een selectie uit onze expertise gebieden: • Meten van duurzaamheid van nieuw en bestaand vastgoed volgens de BREEAM methode; • Adviseren over BREEAM-Bespoke voor projecten in Nederland en het buitenland; • Meten van duurzaamheid van vastgoedportefeuilles volgens GRESB methode; • Duurzaamheidsscans en Technical Due Diligence ten behoeve van vastgoedtransacties; • Duurzaamheidsadviezen bij PPS-projecten; • Life Cycle Costing; • Carbon foot-printing volgens het Green House Gas Protocol en de CO2Prestatieladder; • Energieneutraal analyses; • Projectmanagement van (duurzame) vastgoedprojecten, van initiatieffase tot ingebruikname. Ons adviesaanpak kenmerkt zich door vier kernwaarden: gedrevenheid, relatiegerichtheid, Integriteit en professionaliteit. Deze kernwaarden zijn het DNA van onze organisatie en onze toekomst.

C2N is opgericht in 2004 en concentreert zich vanaf 2007 op verduurzaming vanuit een holistisch perspectief. We zijn koploper op het gebied van BREEAM-NL advieswerk. We beschikken als eerste in Nederland over de licenties

70

71

• Door wereldwijde dialoog kan de bebouwde omgeving weer in balans worden gebracht met de natuurlijke omgeving; • Ecologisch bouwen wordt versneld door voorlichting. Wij richten onze investeringen, wereldwijde strategie en benadering van onze klanten in op basis van de implementatie van deze overtuigingen. In 1988 waren wij één van de eersten om doelen te stellen voor energiebesparing in fabrieken. In 1997 werd dit uitgebreid naar wereldwijde bedrijfsdoelstellingen voor veiligheid, gezondheid en milieu. Nu strekken onze duurzaamheidsdoelstellingen zich niet alleen uit tot onze fabrieken, maar ook tot alle productontwerpen, onze materialen en essentiële leveranciers.

foto’s: Pedro Sluiter

Carrier Carrier is wereldleider op het gebied van geavanceerde verwarmings-, airconditioning- en koeloplossingen. Onze experts leveren duurzame oplossingen door levering van energie-efficiënte producten, regelsystemen voor gebouwen en energiediensten aan residentiële en commerciële klanten, klanten in de retail, de transport- en voedselketensector. De benadering van duurzaamheid bij Carrier is geworteld in drie basisovertuigingen: • Ecologische producten moeten beginnen met een ecologisch bedrijf;

72

Oprichter Green Building Councils We zijn het enige bedrijf ter wereld dat medeoprichter is van Green Building Councils in de VS, Argentinië, China, India, Singapore en Frankrijk. Carrier was toonaangevend in de oprichting van de U.S. Green Building Council® (USGBC) in 1993 en werd als eerste bedrijf ter wereld lid van deze organisatie. Leidend in LEED® opleiding In 2010 waren we de eerste organisatie om de LEED® (Leadership in Energy and Environmental Design) opleiding van de USGBC in licentie te geven om onze medewerkers en klanten op te leiden in duurzame gebouwoplossingen. We zijn nu de grootste mondiale partner van de USGBC op het gebied van LEED-opleidingen. Meer informatie vindt u op www.naturalleader.com

73

Duurzame gebiedsontwikkeling Zo zijn wij in 2012 gestart met de nieuwbouw van het nieuwe innovatie- en realisatiecomplex van de Lely Groep in Maassluis, dat het meest duurzame industriële gebouw in Europa wordt met ambitieuze BREEAM-NL keurmerken. Ook hebben wij de duurzame energievoorziening ontworpen, gerealiseerd en gefinancierd voor het nieuwe stedelijke gebied IJDock in Amsterdam. Cofely Energy Solutions exploiteert nu verschillende belangrijke projecten rond het IJ op het gebied van duurzame gebiedsontwikkeling.

Cofely Energy Solutions Cofely Energy Solutions ziet haar actieve participatie aan de Dutch Green Building Council als dé manier om integrale en innovatieve oplossingen op het gebied van duurzaam bouwen en vastgoed te ontwikkelen en te toetsen aan marktpartijen. Wij geloven in optimalisatie van de energieketen door een integrale benadering van het duurzaamheidsvraagstuk. Onze innovatieve oplossingen op het gebied van duurzame energievoorziening, energiemanagement en energieafgifte dragen hieraan bij.

74

Laagdrempelig ESCo instapmodel De R&D afdeling van Cofely Energy Solutions heeft een oplossing ontwikkeld, die een doorbraak betekent in de markt voor ESCo’s en/of EPC’s. Met de door ons ontwikkelde Energy Navigator kunnen wij op simpele wijze budget neutrale energiebesparingen garanderen. De Energy Navigator maakt gedetailleerde energieanalyses op afstand mogelijk. De output is een operationeel label dat het huidige energiegebruik van een gebouw inschat en het energiebesparingspotentieel uitdrukt in een CO2 percentage en euro’s. Het operationeel label is gevalideerd door TNO. Op basis van het operationele label kunnen wij met een simpel contract van slechts één A4 energiebesparingen in t/m2 garanderen. Diverse marktpartijen hebben concrete interesse in ons laagdrempelige ESCo instapmodel. Bas Ambachtsheer, Algemeen directeur Cofely Energy Solutions [email protected]

75

Colt gebruikt deze voorbeelden als naslagwerk voor innovatieve ideeën en toepassingen en ontwikkelde het Concept Ecovision. Hierin worden technieken die het binnenklimaat beïnvloeden op elkaar afgestemd. Het Concept Ecovision zoekt de optimale verhouding tussen buiten en binnen: tussen (zon-)licht en schaduw enerzijds en klimaattechniek anderzijds. In een integraal concept communiceren de gebruikte systemen, zoals glasconstructies, buitenzonwering, en klimaattechniek op een effectieve manier met elkaar en dragen zo bij aan een maximale energiebesparing. Het Colt Ecovision concept is zowel geschikt voor nieuwbouw als voor renovatie en revitalisatie van gebouwen.

de natuur als catalogus voor duurzaam bouwen

Werken vanuit een visie Colt International, een internationale onderneming, is al meer dan 80 jaar gespecialiseerd in de ontwikkeling, productie en installatie van gebouwgerelateerde systemen die zorgen voor een werken leefomgeving waarin luchtkwaliteit, daglicht, veiligheid en comfort gewaarborgd zijn. Voor zowel de utiliteitsbouw als de industrie is Colt een kenniscentrum. Colt ontwikkelt continu nieuwe duurzame systemen. Na energiezuinig is hergebruik van energie in de gedachtegang van Colt het volgende speerpunt. Waar mogelijk worden de systemen multifunctioneel toegepast. Colt International | Postbus 29 | 5430 AA Cuijk | 0485 399 999 | www.coltinfo.nl

Voor nagenoeg alle vraagstukken in de architectuur, bouwkunde en klimaattechniek heeft de natuur al uitgekiende oplossingen bedacht. De natuur laat zich niet kopiëren maar veel van de gebruikte principes in de natuur kunnen vertaald worden naar de techniek. Niet voor niets zijn veel voorbeelden uit de natuur door de jaren heen een inspiratiebron voor architectuur en constructies geweest.

76

77

Complan is Greeen! Duurzame huisvestingsoplossingen, dat is waar Complan voor staat. Effectief en Efficiënt Exploiteren. Verantwoord en met oog voor de toekomst, dat is Complan, dat is ons concept ‘Greeen’. Duurzame oplossingen zijn door ‘Greeen’ onderdeel van ons denken en handelen geworden. Sinds 2011 slaan wij met dit concept bruggen tussen belangrijke thema’s zoals duurzaamheid en beheer en exploitatie. Altijd met oog voor de meest gewenste huisvestingsoplossing, winstkansen in exploitatie en een aantoonbare stijging van de vastgoedwaarde. De afgelopen twee jaar zijn in opdracht van diverse opdrachtgevers duurzame ambities vertaald naar een visie op huisvesting, met een succesvol resultaat tot gevolg! • Prettige, duurzame gebouwen; • Gezond in binnenmilieu en in exploitatie; • Verzilvering van mogelijkheden in effectief en efficiënt exploiteren. Wilt u meer weten over ‘Greeen’, neem dan contact met ons op via 040-2433693 of [email protected].

78

79

ConsortArchitects heeft haar opdrachtgever begeleidt naar een BREEAM-NL nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificereing Outstanding. Het niveau Outstanding werd op het Europese vasteland nog nooit eerder behaald voor een gebouw met een industriefunctie.

Bedrijfsgebouw Lely, Maassluis Bron: ConsortArchitects & plein06

Primeur duurzaam bedrijfsgebouw Lely Groep, een internationale producent van toonaangevende innovaties voor de agrarische sector, heeft een eerste belangrijke stap gezet naar erkenning van de duurzaamheid van het toekomstige bedrijfsgebouw. De Dutch Green Building Council heeft het ontwerpcertificaat BREEAM-NL toegekend aan de in aanbouw zijnde nieuwbouw van Lely in Maassluis.

80

Het full-service architectenbureau ConsortArchitects uit Rotterdam begeleidt als BREEAM-NL expert de opdrachtgever in het traject naar certificering, tekent voor het ontwerp en voert de bouwdirectie van het project. Om de duurzame ambities van opdrachtgever Lely waar te maken, werkte architect Machiel Hopman samen met een team van gespecialiseerde adviseurs aan een integraal en innovatief ontwerp. Onder andere het meervoudig ruimtegebruik en de toe te passen uitgekiende technische installaties spelen een belangrijke rol in de score voor het behalen van het ontwerpcertificaat van het hoogste duurzaamheidsniveau. “Dat duurzaamheid ook goed samengaat met functionele bedrijfsgebouwen, bewijzen wij met dit ontwerp”, aldus Hopman. Stefan van Uffelen, directeur Dutch Green Building Council, overhandigde het ontwerpcertificaat op 17 september 2012 in het RAI Elicium in Amsterdam aan CEO Alexander van der Lely. Dat gebeurde in aanwezigheid van de Prins van Oranje die de Dutch Green Building Week officieel opende. Voor het ontwerp van de productiehal heeft Lely ‘Outstanding’ (de maximale 5 sterren) gescoord. Het kantoorgedeelte kreeg het predikaat ‘Excellent’ (4 sterren). De uitvoering is in handen van hoofdaannemer Dura Vermeer Bouw Rotterdam.

81

duurzame Favourite Meeting Places Corio ontwikkelt duurzame Favourite Meeting Places. Wij geloven dat winkelcentra een grote sociale rol in de maatschappij kunnen en moeten spelen. Om succesvol te zijn, geloven wij dat onze winkelcentra duurzaam moeten zijn in alle opzichten: situationele (locatie), conceptueel, esthetisch, sociaal, milieutechnisch en financieel. Door het creëren van Favourite Meeting Places kunnen we waarde toevoegen aan de samenleving. Corio wil de positieve impact die we hebben op de samenleving maximaliseren door onze centra een betekenisvolle rol te geven in hun omgeving. foto’s: Pedro Sluiter

82

83

Het expertsysteem van CFP is uniek door best practices, kosten en duurzaamheid van meer dan 2100 gebouwen met totaal 19 miljoen m2. CFP is marktleider op duurzaamheid in gebouwen met certificeringen volgens GRI, LEED, BREEAM-NL, ISO 14000, ISO 26000, Green Key en EPA-U. CFP werkt op basis van prestatiecontracten en gegarandeerde resultaten. CFP is actief lid en sponsor van Facility Management Nederland, is door de Netherlands Facility Costs Index (NFC Index) geaccrediteerd adviseur en partner van de Dutch Green Building Council, LEED gecertificeerd en BREEAM-NL expert. CFP heeft succesvolle ervaring met performance contracting. Hierbij is de fee voor CFP afhankelijk van de waarde die voor de klant wordt gecreëerd. Diensten Onze dienstverlening richt zich op duurzaamheid, het nieuwe werken, kostenreductie en management. Wat CFP uniek maakt is expertise in vastgoed, techniek en services, gecombineerd met ervaring in implementatie op die gebieden. CFP biedt maatwerk en werkt flexibel en resultaatgericht.

Winstgevende duurzaamheid Corporate Facility Partners (CFP) heeft als missie duurzaamheid, kostenreductie en Het Nieuwe Werken van haar klanten. CFP biedt advies, gegarandeerde resultaten, interim professionals en financiering. De activiteiten van CFP hebben invloed op meer dan 100.000 werkplekken in 7 landen. Klanten zijn o.a. Wereldhave, ABN AMRO, SNS Reaal, Philips, Rijksgebouwendienst, gemeente Rotterdam, Ministerie van Binnenlandse Zaken, Van Gogh Museum, Provincie Gelderland, Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis en Amaris Zorggroep.

84

Contact J.C. Wilslaan 29 | 7313 HK Apeldoorn | tel:+31 (0)55 355 5199 | fax:+31 (0)55 355 2555 | e-mail: [email protected] | internet: www.cfp.nl

85

CRH distributie bedient via de professionele en gespecialiseerde bouwmaterialenhandel en doe-het-zelf, zowel de professionele als de particuliere markt. Onze bedrijven vinden het belangrijk duurzaamheid en samenwerking te bevorderen. Tijdens de Dutch Green Building Week van 2012 hebben de tien deelnemende CRH bedrijven daarom duurzame en samengestelde producten en oplossingen gepresenteerd. Onze overtuiging: ‘Duurzaam voor de toekomst, praktisch voor vandaag!’ Een impressie van dit event is terug te vinden op www.crh-dgbw.nl.

internationaal marktleider gespecialiseerd in de productie en distributie van bouwmaterialen

Enkele highlights van 2012: Blue Casco is prijswinnaar van Nia Nesto, een initiatief van woningcorporatie Portaal met als doel een betaalbare ‘0 op de (energie)nota’-woning te ontwikkelen. CRH Clay Solutions introduceert gevelbekledingsysteem BrickShield en realiseert meerdere grote Beeksteenprojecten. Smits Rolluiken heeft de screens geleverd voor de duurzame renovatie van Monarch I in Den Haag. Daarnaast levert Smits met haar buitenzonwering een positieve bijdrage aan het wooncomport van de Poorters van Montfoort, het eerste renovatieproject gerealiseerd volgens de principes van Active House. Lean & Green Award winnaar CRH bouwmaterialenhandel onderscheidt zich in Just-in-Time delivery, waardoor transportbewegingen en overlast rond de bouwplaats beperkt worden. CRH is met haar Sustainable Concrete Centre zeer betrokken bij het verduurzamen van de betonketen en heeft als deelnemer in de Green Deal Beton, de afspraken in ‘Concreet 1.0’ ondertekend.

CRH plc is een internationale markteider gespecialiseerd in de productie en distributie van bouwmaterialen. De CRH productiebedrijven maken en leveren diverse producten, variërend van funderingselementen, vloeren en elementen voor het construeren van het casco, tot hoogwaardige producten voor de afwerking van en rond het bouwproject.

86

87

Met als resultaat totaaloplossingen die energetisch en financieel aantrekkelijk en tegelijkertijd comfortverhogend zijn. Milieu Als enige fabrikant ter wereld produceert Daikin onder meer haar compressoren en koudemiddelen zelf. Tevens heeft zij een milieumanagementsysteem volgens ISO 14001 ingevoerd om de impact van haar bedrijfsvoering op het milieu tot een minimum te beperken. Zo neemt Daikin haar ecologische en maatschappelijke verantwoordelijkheid.

Daikin Daikin is wereldwijd specialist op het gebied van energie-efficiënt verwarmen en koelen. Of het nu gaat om het regelen van het binnenklimaat in woningen, commerciële en industriële ruimtes, het koelen en vriezen van producten of het koelen en verwarmen van processen. Kennis Met meer dan 80 jaar wereldwijde ervaring in de koeltechniek en meer dan 50 jaar ervaring op het gebied van warmtepompen is kennis geborgd bij Daikin. Binnen onze organisatie is er continu aandacht voor technologische ontwikkelingen, maatschappelijke en ecologische veranderingen.

88

BREEAM-NL Naast klimaatbeheersingssystemen die de duurzaamheid van gebouwen positief beïnvloeden, beschikt Daikin over uitgebreide kennis van BREEAM-NL. Chris van Veldhuizen, consulting engineer bij Daikin, mag zich namelijk BREEAM-NL expert noemen. In die hoedanigheid kan Chris organisaties adviseren over het laten certificeren van gebouwen volgens BREEAM-NL normen en ze helpen bij de voorbereiding van een assessment. Daikin beoogt hiermee vooral haar relaties die betrokken zijn bij een project dat in aanmerking wil komen voor een BREEAM-NL keurmerk, te kunnen bedienen. Daikin is inmiddels al bij diverse BREEAM-NL projecten betrokken geweest, waaronder Park Phi in Enschede en Stryker in Venlo. Productgamma Het productgamma van Daikin is gebaseerd op vier pijlers: • Airconditioningsystemen • Verwarmingssystemen • Koudwatermachines • Koudetechniek

89

Met hun ecologische samenstelling bieden Derbipure en Derbipure Coat een toekomstgerichte oplossing voor de grondstofproblematiek rond bitumen, een aardolieproduct. Aardolie is geen herbruikbare en onuitputtelijke grondstof, daarom heeft Derbigum gewerkt aan de ontwikkeling van een aardolievrij alternatief met dezelfde kwaliteiten en eigenschappen als de huidige bitumineuze dakbanen. De witte toplaag van Derbipure reflecteert de zonnestralen, dit geeft een optimale passieve koeling binnenin het gebouw: in de zomer verlaagt de temperatuur met 5°C of meer. Met een reflectie en een emissiviteit van 81% behaalt Derbipure een Solar Reflectance Index (SRI) van 100. Hier geldt: hoe hoger de SRI-waarde, hoe koeler. Bovendien is de dakbaan 100% recyclebaar, en door de coating op de toplaag is het regenwater recupereerbaar. De lange levensduur van een Derbipure-dak in combinatie met al deze milieuvriendelijke eigenschappen en zijn productie met lage CO2-uitstoot zorgen ervoor dat men de ecologische voetafdruk gevoelig verkleint.

Derbipure® Eind 2010 lanceerde Derbigum als eerste op de markt een plantaardige dakbaan: DERBIPURE®. Minder dan twee jaar later heeft Derbigum ook de allereerste plantaardige onderlaag ontwikkeld: DERBIPURE® COAT. Met de onderlaag Derbipure Coat en de toplaag Derbipure biedt Derbigum nu dus een volledig plantaardig systeem aan. Uniek in de markt! Derbipure werd zelfs in 2011 de Dubo-Award toegekend.

90

De Derbipure-dakbaan werd bekroond met het Cradle-to-Cradle certificaat (EPEA) en het DUBOkeur (NIBE). Voor Derbipure bestaat ook een fiscale regeling, MIA/Vamil code A1140 (milieulijst 2012). Bovendien is nu met ingang van 01/01/2013 een subsidie te verkrijgen voor Derbipure, conform de Energie-Investeringsaftrek “Witte dakbedekking”.

91

Duurzaamheid; ondernemen in de 21e eeuw Descol sportvloeren ziet duurzaamheid en maatschappelijke betrokkenheid niet als een modegril, maar als de standaard voor ondernemen in de 21e eeuw. Als bedrijf en ook als mensen achter het bedrijf willen we helpen. We willen niet alleen op volle snelheid het stokje overdragen, maar er ook voor zorgen dat het stokje schoon, draagbaar en opnieuw overdraagbaar is... en blijft. Want volgende generaties verwachten van ons dat wij duurzaam omgaan met onze leefomgeving, de continuïteit van de maatschappij en het milieu. Wij gaan kritisch om met onze eigen huishouding, waarvoor binnen Descol de werkgroep ‘Groen bedrijf’ actief is. Verder dragen wij binnen onze kernactiviteit ‘sport’ actief bij aan het beschikbaar maken van goed onderwijs, sport en spel voor iedereen in onze wereldwijde samenleving. Voortdurend zoeken we dan ook naar haalbare stappen om onze maatschappelijke verantwoordelijkheid vorm te geven. Ons streven is concurrerende producten en diensten te leveren, die in de behoeften van de mens voorzien en die kwaliteit aan het leven geven. Waarbij geleidelijk de milieubelasting en het grondstof- en energieverbruik in de keten gereduceerd worden tot een niveau dat in balans is met de draagkracht van de aarde. Wij zijn er trots op, als eerste onderneming in de branche gecertificeerd te zijn volgens de MVO Prestatieladder, geïnspireerd op de norm ISO 26000. Een mooie aanvulling op de al jaren aanwezige ISO 9001, ISO 14001 en VCA** certificaten. Descol sportvloeren | www.descol.nl | [email protected]

92

93

DGMR heeft de ontwikkeling en de opkomst van BREEAM van dichtbij gevolgd en gesteund, omdat wij menen dat er in Nederland behoefte is aan een breed gedragen duurzaamheidsmodel, zoals ‘BREEAM-NL’. DGMR heeft al bij honderden projecten ervaring opgedaan met het adviseren over duurzaam bouwen en duurzaam ontwikkelen. Dit betrof de nieuwbouw of renovatie van kantoren, laboratoria, industriehallen, scholen, zorginstellingen en woningen. Wij beschikken over een groot aantal gekwalificeerde BREEAM-NL experts en assessoren voor BREEAM-NL Nieuwbouw, BREEAM-NL In-Use en BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling. DGMR is niet alleen uw partner in BREEAM-NL projecten, ook op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) zijn wij actief. We begeleiden inmiddels meer dan honderd bedrijven bij het verwezenlijken van hun ambities op het vlak van maatschappelijk verantwoord ondernemen.

DGMR: adviespartner voor de realisatie van uw duurzaamheidsambities Sinds het begin van de jaren ’90 loopt advies- en ingenieursbureau DGMR in Nederland voorop in advisering over duurzaam bouwen. Wij stonden aan de wieg van de energieprestatienormen en ontwikkelden het eerste integrale duurzaamheidsmodel in Nederland: ‘GreenCalc’.

94

Voor meer informatie verwijzen wij u graag naar onze website: www.dgmr.nl en www.dgmr.nl/koploperproject of neemt u rechtstreeks contact met ons op: • Ieke Kuijpers - van Gaalen (voor BREEAM-NL projecten) telefoon: (026) 351 21 41, e-mail: [email protected] • Jaap de Vries (voor MVO-projecten) telefoon: (0512) 52 23 24, e-mail: [email protected] DGMR heeft vestigingen in Arnhem, Den Haag, Drachten en Sittard.

95

Onderwerpen en zaken die vanzelfsprekend lijken, maar tegelijkertijd geen onderdeel waren van de praktijk, bijvoorbeeld een begrijpelijke gebruiksaanwijzing van een gebouw of een ecologisch werkprotocol. Het maakte daarbij niet uit of het grote of kleine projecten betreft, kantoren of woningen zijn of dat de betrokken partijen veel of weinig ervaring met het onderwerp hebben. Indrukwekkend is de inzet waarmee veel partijen dit voor hen toch nieuwe instrument hanteren om de duurzaamheid van hun gebouw te onderstrepen. Nog belangrijker zijn de inspanningen die geleverd worden hun gebouw duurzaam te maken. Inspanningen zowel op het financiële vlak als op de inzet van mensen en middelen.

Wat ik belangrijk vind aan de introductie van BREEAM-NL in Nederland? De systematiek heeft duurzaamheid in brede zin in de sector bespreekbaar gemaakt. Door de introductie van BREEAM-NL is de bouwkolom geconfronteerd met onderwerpen die een aantal jaren geleden niet aan de orde kwamen tijdens het ontwerpproces en de uitvoering.

96

Ik verwacht dat BREEAM-NL ook de komende jaren zal zorgen voor een boost op het gebied van productontwikkeling en verduurzaming in de bouwsector. Een ontwikkeling die in Engeland al lang aan de gang is. Colofon Paul Zonneveld heeft als BREEAM-NL Assessor van bureau Duurzaamheidscoach® in de afgelopen 3 jaar uiteenlopende projecten mogen certificeren, die varieerden van een enkel vrijstaand woonhuis tot kantoren met bedrijfshallen van 35.000 m², met als concreet resultaat tot op heden: 6 oplevercertificaten, 8 ontwerpcertificaten en 10 certificaten onderweg. Door deze ervaring kunnen assessments efficiënt doorlopen worden en is veel kennis van Best Practices beschikbaar. Meer informatie? www.duurzaamheidscoach.nl

97

Sinds de jaren negentig is de maatschappelijke aandacht voor duurzaamheid niet alleen verbreed, maar ook de toepassing ervan. Duurzaamheid omvat niet alleen directe maatregelen op gebied van materialen, energie en ruimtegebruik, maar ook bewustwording en het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid. Bijvoorbeeld door de toepassing van energiespiegels waarop het dagelijks water- en energiegebruik van een organisatie zichtbaar is. En in het interieurontwerp van het Afval Energiebedrijf Amsterdam (AEB), een organisatie die veel aandacht besteedt aan recycling en hergebruik, zien we tafels van bomen die in de buurt gekapt zijn, vloerkleden van fietsbanden, lampen van balpennen en maatmeubilair van gerecycled geperst papier.

Fokkema & Partners Architecten Sinds haar oprichting in 1995 is Fokkema & Partners Architecten geïnteresseerd in duurzaamheidvraagstukken en past ze haar kennis en ervaring toe in een breed scala aan (interieur)projecten. In het begin lag het accent vooral op energiegerelateerde vraagstukken, met oplossingen zoals een klimaatplafond, compensatie voor CO2 gebruik, isolatie, veegschakelingen etc. Daarnaast beschouwde Fokkema vanaf het begin het Nieuwe Werken als een duurzame oplossing door de wijze waarop door intelligent ruimtegebruik materiaal en energie wordt bespaard.

98

Het gevelontwerp van een bestaande kantoortoren die door Fokkema & Partners wordt gerenoveerd, is nauw afgestemd op het uitzicht en de oriëntatie van de gevel. Het wisselende ritme van de lamellen is direct afgeleid van de hoeveelheid zoninstraling en het uitzicht. In de parkeergarage zijn oplaadpunten voor elektrische auto’s en ook aan andere energiebesparende maatregelen is ruim aandacht besteed. Er wordt gestreefd naar een BREEAM-NL Nieuwbouw keurmerk met de certificering Good. Fokkema & Partners Architecten is participant van de Dutch Green Building Council. Op de foto: AEB Amsterdam. Op de voorgrond een tafel van geprint karton. Verder een kleed van binnenbanden, lampen van hergebruikte pennen en op de achtergrond een balie van MDF restmateriaal.

99

Ondanks alle sombere verwachtingen zien we bij Fortrus de toekomst met vertrouwen tegemoet. Met een nieuwe organisatiestructuur en de start van nieuwe medewerkers in het afgelopen jaar staan we voor onze opdrachtgevers klaar. Als groeiende organisatie is klaarstaan voor de toekomst iets waar we dagelijks mee bezig zijn, zowel in onze organisatie als in onze dienstverlening.

Fortrus, samen klaar voor de toekomst 2013 biedt sombere verwachtingen voor vastgoedeigenaren, adviseurs en aannemers. 2013 vraagt, meer dan voorgaande jaren, om een scherpere focus. Waardeontwikkeling van vastgoed is immers geen vanzelfsprekendheid meer en vraagt om een andere aanpak.

100

Duurzaam denken, beter doen Klaarstaan voor de toekomst betekent voor ons keuzes maken en zoeken naar een gezonde balans tussen verlaging van directe kosten en verantwoord ondernemen. Duurzaamheid voor Fortrus is dat wat geen hypotheek op de toekomst legt en zou per definitie economisch haalbaar moeten zijn. Niet voor niets zijn wij zowel participant van de Dutch Green Building Council als founding associate member van de International Sustainability Alliance (ISA). BREEAM-NL past goed bij Fortrus omdat vanuit meerdere invalshoeken naar gebouwen en gebruik gekeken wordt. Het duurzame gebouw is vooral een representatief en functioneel aantrekkelijk gebouw. Duurzaamheid is voor ons geen doel maar een middel om op een verantwoorde wijze comfort, kwaliteit en rendement van gebouwen te verhogen. Graag dragen wij actief bij in het verduurzamen van vastgoed en het verlagen van directe kosten bij onze opdrachtgevers, terwijl ze zelf in control blijven. Zo werken wij tevens aan hun succes en een duurzaam 2013.

101

Wij bouwen het meest duurzame kantoor van de Benelux Zo laten wij zien hoe slim we samen met onze opdrachtgevers bouwen. Het nieuwe Deloitte/AKD kantoor, een ontwikkeling van OVG, verrijst aan de Zuidas in Amsterdam. Een primeur want het is voor het eerst dat in Nederland een kantoorgebouw wordt gebouwd dat al in de ontwerpfase een bezit is van BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering Outstanding. G&S heeft al een verscheidene BREEAM-NL projecten opgeleverd. Wij werken met eigen experts en zorgen voor goed doordachte oplossingen om zoveel mogelijk BREEAM-NL credits te halen. Wij geven onze opdrachtgevers altijd de beste persoonlijke begeleiding tijdens het hele proces.

102

103

Deze duurzame toegevoegde waarde kan omgezet worden in opbrengsten voor gebouwen gebiedseigenaren, gebruikers en beheerders. En via financieringsconstructies ook daadwerkelijk verzilverd worden. Daartoe heeft GIDO (www.gido.nl) de Duurzaam Rendement methode ontwikkeld. Duurzaam Rendement is tevens onderdeel van BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling (SYN 4). In 2012 hebben GIDO en DGBC de basis gelegd om DGBC participanten en andere gebiedspartijen in staat te stellen deze waarde zelfstandig te kunnen verzilveren. Daartoe zijn trainingen ontwikkeld welke in 2013 verder uitgerold gaan worden.

Gunter Pauli

Financiering van duurzame gebouwen en gebieden: GIDO Duurzaam Rendement Met de BREEAM-NL keurmerken In-Use, Nieuwbouw, Gebiedsontwikkeling en Infra draagt de Dutch Green Building Council bij aan de verduurzaming van onze leefomgeving. Randvoorwaarde daarbij is de financiering van deze duurzaamheid op basis van de door duurzaamheid toegevoegde waarde.

104

Economische waarde: 10.000 nieuwe bedrijven, 500.000 nieuwe banen De met de BREEAM-NL keurmerken en Duurzaam Rendement te ontdekken en verzilveren opbrengsten geven een economische impuls. Maar meer economische opbrengsten en daardoor ook meer bedrijvigheid en banen zijn mogelijk. Het is een uitdaging om bij gebiedsontwikkeling niet alleen de ruimtelijke kwaliteiten te verzilveren maar ook het economisch potentieel van een gebied te ontwikkelen en als cluster te vertalen in meerdere voordelen, financieel, ecologisch, sociaal. In 2012 heeft GIDO zich verbonden met de Blue Economy van Gunter Pauli (www.zeri.org). Daar waar Duurzaam Rendement ruimtelijke ingrepen haalbaar en winstgevend maakt stelt de Blue Economy ons in staat op gebiedsniveau nieuwe bedrijvigheid te creëren. Aan beiden ligt het duurzame zakenmodel met innovatieve oplossingen ten grondslag. Deze combinatie kan in Nederland 10.000 nieuwe bedrijven en 500.000 nieuwe banen opleveren.

105

Bij nieuwbouw en renovatie is een duurzaam ontwerp van belang. Een goed ontwerp en juiste uitvoering is onder andere te borgen door commissioning. Een recente opdracht liet de baten zien van commissioning. Twee nieuw opgeleverde winkelcentra van dezelfde eigenaar met ongeveer dezelfde installaties, bleken na ingebruikname een andere energierekening te hebben. Het winkelcentrum met commissioning had 24% minder verbruik op energie. Een Green Building draait om de gebruikers en de impact van een gebouw op het milieu, in de brede zin van het woord. De duurzaamheidsmaatregelen dragen bij aan de kernactiviteiten en de positionering van de opdrachtgever. Een voorbeeld is het Wuhan New Energy Institute, waarbij Grontmij met het ontwerp heeft aangetoond dat energieneutraal bouwen technisch mogelijk is en economisch haalbaar. Grontmij is een partner die initieert, enthousiasmeert, stuurt en de duurzaamheidsambitie van de opdrachtgever daadwerkelijk van ontwerp tot oplevering en nazorg realiseert.

Groen is te doen! Energie is en blijft de komende jaren een belangrijke pijler binnen duurzaamheid, omdat er directe financiële baten aan verbonden zijn. Door energiestromen actief te (laten) managen wordt ongewenst energieverbruik gesignaleerd en voorkomen. Ervaring leert dat door het managen van energie de besparingen tot tientallen procenten per jaar zijn, zonder noemenswaardige investeringen in installaties.

106

Adresgegevens: Grontmij Nederland | De holle Bilt 22 | 3732 HM De Bilt | www.grontmij.nl/greenbuilding

107

“We build a better future“ vertegenwoordigt de doelstelling van Hilti: Het bouwen aan een betere toekomst samen met - en voor haar belanghebbenden. Door continu te innoveren in haar producten en diensten is Hilti niet alleen zelf een voorloper op het gebied van duurzaamheidsprestaties, maar realiseert daarmee ook voor de afnemer het hoogst haalbare niveau in duurzaamheidsprestaties. Hilti is zich bewust van de invloed die zij heeft op de duurzaamheid binnen de bouwsector. Hilti levert, met haar activiteiten, daarom een significante en actieve bijdrage in dit proces. De activiteiten gaan verder dan alleen de wettelijk geldende normen, en onderscheiden zich op vier kerngebieden. Dit zijn respectievelijk; People, Planet, Profit, en Foundation. De meeste bevestigingsmaterialen en gereedschappen zijn duurzaam samengesteld en voorzien van de benodigde certificaten. Hilti is niet alleen ISO 14001 en 9001 gecertificeerd, maar kan tevens alle benodigde HSE en LCA certificaten leveren om u te ondersteunen in uw BREEAM-NL certificering.

“We build a better future”

Voor meer info zie www.hilti.nl

Hilti Nederland BV is dé leverancier van bevestigingsmaterialen en gereedschappen voor de professionele gebruiker binnen de bouwsector. Bij Hilti staat uiteraard de klant centraal, maar daarnaast spelen ook haar medewerkers, de samenleving en het milieu een belangrijke rol. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is dan ook diep verankerd in de organisatie en is daarmee de hoeksteen van de manier waarop wij zaken doen. Hilti streeft naar een duurzame relatie met al haar belanghebbenden om samen met hen een betere toekomst op te bouwen.

108

109

De Hogeschool Utrecht en duurzaamheid Duurzame ontwikkeling staat hoog op de agenda. De urgentie is duidelijk en wordt breed gevoeld, ook in onderwijs, onderzoek en beroepenveld. De rol die hogescholen kunnen spelen bij de transitie naar een duurzame samenleving is essentieel. HU wil professionals opleiden die een bijdrage kunnen leveren aan een duurzamere samenleving. De versterking van duurzaam onderwijs en onderzoek is georganiseerd in het speerpuntprogramma De Omslag -duurzame ontwikkeling in Utrechtse energie. De focus is het transitieproces in het stedelijk gebied. Hiermee sluit de HU aan bij de regionale ambities: energiezuinig en klimaatneutraal. Studenten en docenten Deze ambities leiden tot tal van activiteiten, bijeenkomsten en onderzoeken. Studenten en docenten leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Duurzame ontwikkeling is bij uitstek een onderwerp dat uitdaagt tot multidisciplinaire samenwerking tussen studenten, afdelingen en faculteiten. De projecten rondom de Duurzame Uithof zijn hiervan voorbeelden. De Hogeschool Utrecht heeft de ambitie om haar nieuwbouw duurzaam te bouwen. Studenten, docenten en lectoren doen vooraf onderzoek naar de mogelijkheden voor duurzame nieuwbouw. De uitkomsten van dit onderzoek worden ook toegepast bij duurzaamheidsvraagstukken over andere gebouwen. Wilt u meer weten over de Hogeschool Utrecht en duurzaamheid, stuur dan een mail naar [email protected]

110

111

Hunter Douglas heeft als wereldwijde marktleider op het gebied van raambekleding een speciale collectie rolgordijnweefsels ontwikkeld die voldoen aan de eisen die BREEAM-NL aan het tegengaan van lichthinder stelt. Als fabrikant van deze weefsels kan Hunter Douglas op dit gebied een van de breedste collecties in de markt aanbieden. Voor talloze projecten hebben wij de bewijsvoering aangeleverd die geleid heeft tot het behalen van de credit HEA 3.

ZON- EN LICHTREGULERING BINNEN BREEAM-NL Gezondheid en welbevinden zijn een belangrijke onderdelen binnen BREEAM-NL. En terecht. Tenslotte zijn de meeste gebouwen bedoeld voor mensen die daarin prettig moeten kunnen wonen of werken. De BREEAM-NL credit ‘HEA 3. Tegengaan lichthinder’ waardeert een goed visueel comfort door een afgewogen lichtwering.

ENERGIE Buitenzonwering heeft een grote invloed op de energieprestatie van een gebouw, met name op koeling en bij de afwezigheid daarvan via de EPC post ‘zomercomfort’. Binnen BREEAM-NL wordt de waardering hiervan via de EPC in de credit ‘ENE 1 Energie’ verdisconteerd. Hoewel dit effect afhankelijk is van de precieze omstandigheden, zijn door een goede toepassing van buitenzonwering tussen de 2 en 4 credits te behalen. Geen gering effect dus. Bovendien slaat u met een buitenzonwering twee vliegen in een klap omdat tegelijkertijd ook de credit HEA 3 te behalen is. Ook hier leveren wij de daartoe strekkende bewijsvoering graag aan! Meer informatie: HUNTER DOUGLAS EUROPE Architectural Products Division 010-4869911 Postbus 5072-3008 AB Rotterdam www.hunterdouglas.nl

Hunter Douglas leverde voor het nieuwe kantoor van Asics EOS 500 rolgordijnen voorzien van HEA 3 compliant screenstoffen.

112

113

Zonder flexibiliteit in functionaliteit heeft duurzaam bouwen geen waarde. 2012 was voor ICSadviseurs een continuering van de toekomstgerichte aanpak en bracht nieuwe ontwikkelingen en prachtige duurzame projecten. Als highlights worden genoemd: • Programma van Eisen en Europese selecties voor de Energy Academy Europe voor de Rijksuniversiteit te Groningen; • Het concreet maken van de ambitie van de gemeente Hilversum om ´klimaatneutraal´ in 2050 te zijn en onderzoeken op welke manier gemeente en scholen dit inhoud kunnen geven binnen onderwijshuisvesting; • Begeleiding van ontwerp én realisatie van vele Brede Scholen met hoge duurzaamheidsambities (o.a. in Heerde, Hollandskroon, Zuidhorn, Harenkarspel); • Onderzoek gebruik BREEAM-NL In-Use voor de Hanzehogeschool te Groningen; • Innovatieve contractvormen waarbij investering, onderhoud en energieverbruik bij één contractpartner komen te liggen en leiden tot voor duurzame concepten.

Duurzaamheid is het vooruitkijken met de kennis van het heden in het belang van de toekomstige generaties Dit kenmerkt de werkwijze van ICSadviseurs van de afgelopen 60 jaar. Met oog voor het toekomstige gebruik en met de (beperkt) beschikbare middelen een zo levensloop bestendig en duurzaam gebouw te realiseren. Met verandering als constante factor in onze programma’s van eisen.

114

2013 is een continuering van inzet voor duurzaamheid binnen onze projecten door inzichtelijk te maken wat de meerwaarde is in financiële én maatschappelijke zin van investeren hierin. Scan de QR code voor meer informatie of bel 088-2350427. Wij helpen u graag uw ambities te realiseren.

I C Sa d v i s e u r s

115

116

117

In juni 2012 heeft de NVB uit naam van de banken het Kantorenconvenant ondertekend. Hiermee geven we o.a. aan dat wij in principe positief zullen staan tegenover de transformatie van kantoren op leegstandslocaties en nadrukkelijk oog zullen hebben voor eventuele wanverhoudingen tussen vastgoed en haar omgeving teneinde leegstand te voorkomen. Zo zijn we met een aantal van onze relaties bezig om verduurzaming van bestaand vastgoed te faciliteren.

ING Real Estate Finance In navolging op het mede ondertekenen van het duurzaamheidsconvenant tijdens de Provada in juni 2011 heeft ING Real Estate Finance niet stil gezeten op het gebied van het verder promoten van duurzame nieuwbouw als ook het verduurzamen van bestaand Nederlands vastgoed.

Zo ook heeft ING Real Estate Finance het afgelopen jaar haar maatschappelijke betrokkenheid getoond door een debat over de Nederlandse kantorensector te initiëren. In een exclusieve setting is, in aanwezigheid van prominente partijen, gediscussieerd over de mogelijkheden van het terugdringen van de huidige leegstand en de verduurzaming van de kantorensector, waarbij o.a. de rol van publieke partijen (gemeenten) werd besproken. Hier is besproken dat er een grotere rol voor provincies moet komen bij het terugdringen van gemeentelijke gronduitgiften. Gemeenten zelf zijn financieel te afhankelijk van grondopbrengsten om hier de optimale ruimtelijke afwegingen alleen te maken. Het beperken van gronduitgifte is een van de oplossingen bij het terugdringen van het leegstandprobleem. Ook dit jaar zal ING Real Estate Finance zich blijven inzetten voor de verdere verduurzaming in de Nederlandse vastgoedbranche. Als bestuurslid in de Dutch Green Building Council zullen wij hun activiteiten hierin ondersteunen. Peter Göbel, Algemeen Directeur ING Real Estate Finance Nederland

In dit kader heeft ING Real Estate Finance het afgelopen jaar financieringen verstrekt aan twee duurzame nieuwbouwprojecten van OVG met een BREEAM-NL Excellent certificaat: de binnenkort op te leveren nieuwbouw van het Danone Innovation Centre in het Utrecht Science Park en de vorig jaar opgeleverde nieuwbouw van een kantoorgebouw voor UPC in Leeuwarden.

118

119

De aanbodzijde heeft technische oplossingen en voldoende kennis om de vraagkant te bedienen. Echter die beantwoorden vaak niet de vraag. De gebruiker wil niet weten hoe zijn woning geïsoleerd kan worden; de gebruiker wil een comfortabel warm huis met een lage energierekening. Het schoolbestuur wil niet weten hoe het klaslokaal geventileerd kan worden; het schoolbestuur wil een gezonde leeromgeving, zodat kosten worden bespaard en de leerprestaties worden verbeterd.

Van duurzaam denken, naar duurzaam doen. Hoe concreter, hoe beter Het belang van verduurzaming van onze samenleving wordt tegenwoordig over het algemeen onderstreept, toch heeft dit nog niet de kritische massa bereikt die noodzakelijk is. Dit terwijl er maatschappelijk en economisch een gezonde case voorligt. Het is de hoogste tijd om een volgende stap te zetten naar de grootschalige implementatie van duurzame maatregelen. Daarbij is het van belang goed in te spelen op de vraag van de gebruikers.

120

Het Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo) speelt hierop in door concrete maatregelen voor verschillende typen gebouwen aan te beiden. Voor nieuwbouw, renovatie, maar ook voor onderhoud, beheer en gebruik. In deze maatregelen pakketten worden de potenties weergegeven voor o.a. comfort, gezondheid, energiebesparing, terugverdientijden, gekoppeld aan financieringsmogelijkheden. Marktpartijen geven hier invulling aan door hun verantwoordelijkheid te nemen. ICDuBo is als geen ander in staat met haar 250 deelnemers om op onafhankelijke wijze de marktpartijen en financiële instellingen bij elkaar te brengen, te organiseren en op te lijnen. Gezamenlijk kunnen wij waarmaken wat noodzakelijk is. ICDuBo is met 2000 m2 vloeroppervlakte het meest vooraanstaande onafhankelijke kennis- en congrescentrum voor duurzame en innovatieve oplossingen voor de bouwen vastgoedsector in Nederland. Meer informatie; Innovatie Centrum Duurzaam Bouwen (ICDuBo) Directiekade 2 3089 JA Rotterdam Postbus 11314 3004 EH Rotterdam 010 415 72 44 www.icdubo.nl

121

Carpet for Life In een cyclische economie is het belangrijk om eigenaar te blijven van het product teneinde het product en de grondstoffen te kunnen hergebruiken. In de jaren negentig startte Interface al met Evergreen Lease om er zeker van te zijn dat tegels terugkwamen. Onderhoudsconcepten hebben hetzelfde effect. Onderhoudsprogramma’s werken levensduurverlengend, waardoor de milieu impact wordt verminderd en is er contact met de klant op het moment dat vervanging een rol speelt. Met ReEntry 2.0 kan Interface de grondstoffen uit een tapijttegel herwinnen, van garen weer garen laten maken en het rug materiaal weer gebruiken voor een nieuwe tapijttegelrug. Inmiddels is meer dan 44% van de grondstoffen gerecycled of biobased. Wees creatief als traditionele oplossingen niet werken en vind andere samenwerkingsvormen. Door het lijmvrij installeren van tapijttegels met behulp van TacTiles en het principe van de kunstuitleen toe te passen kan een nieuw businessmodel ontstaan waardoor gereinigde tapijttegels opnieuw kunnen worden geïnstalleerd zodat de levensduur wordt verlengd. Aan het einde van de levensduur kan dan altijd nog door recycling op grondstofniveau de materialen worden herwonnen om verwerkt te worden tot nieuwe tapijttegels. Door samen te werken met onderhoudsbedrijven en installatiebedrijven in de keten worden nieuwe businessmodellen ontwikkeld waarbij puur door het leveren van diensten waarde wordt gecreëerd. Op deze manier kan ook een productiebedrijf door nieuwe businessmodellen en dienstconcepten omzet genereren zonder daarvoor grondstoffen nodig te hebben.

122

123

Als grondstof voor de productie van Isover glaswolisolatie wordt ca. 75% gerecycled glas gebruikt. Ook is het product zelf geheel recyclebaar. Isover is ISO 14001 gecertificeerd voor het milieuzorgsysteem en in het productieproces worden dan ook voortdurend innovaties gedaan om zo milieuvriendelijk mogelijk te produceren, waardoor o.a. het energie- en waterverbruik de laatste jaren flink zijn verminderd. Daarnaast stoot Isover’s nieuwe generatie glaswol (G3) vrijwel geen vluchtige organische stoffen (VOC’s) meer uit. Door de grote comprimeerbaarheid van de producten kan er bovendien enorm worden bespaard op transportkilometers en verpakkingsmateriaal.

Wereldleider in duurzame isolatie Saint-Gobain Isover is wereldleider in duurzame isolatie-oplossingen. In haar zorg voor een leefbare wereld voor toekomstige generaties gaat Saint-Gobain Isover steeds verder. Enerzijds door het zo milieuvriendelijk mogelijk maken van haar productieproces en anderzijds kant door het ontwikkelen van duurzame isolatie-oplossingen en energiezuinige concepten.

124

Wat Isover glaswol als eerste zo groen maakt, is het energiebesparend vermogen. Isoleren bespaart veel energie en beperkt daarmee de uitstoot van schadelijke broeikasgassen, zoals CO2. De prestaties van Isover’s producten worden steeds beter. Zo produceert Isover nu de best presterende minerale wol met een uiterst lage lambdawaarde van 0,030 W/m.K. EPD’s (environmental product declarations) bewijzen steeds weer de milieuvriendelijkheid van de producten. Daarnaast innoveert Isover ook op het gebied van energiezuinige concepten. Het Multi-Comfort House concept van Isover biedt een oplossing voor passief bouwen. Daarnaast is er veel aandacht voor luchtdicht bouwen, een belangrijke voorwaarde voor energiezuinig bouwen. Wilt u meer weten over de duurzame isolatie-oplossingen van Isover? Kijk dan op www.isover.nl of www.multicomfort.nl.

125

Jaga streeft naar een schone en duurzame toekomst Jaga is dé fabrikant voor duurzame en zuinige oplossingen op het gebied van verwarmen, koelen en ventileren. Al deze oplossingen worden door de fabrikant zelf ontwikkeld en zijn allemaal ecologisch, duurzaam en qua design tijdloos. Een goed voorbeeld hiervan is de Vertiga: de nieuwe krachtige designradiator met opvallend design. Jaga respecteert de natuur en streeft naar een schone en duurzame toekomst, het is één van de kernwaarden. De fabrikant neemt hierin zelf het voortouw door onder andere in de fabriek zo min mogelijk afval te produceren. Het afval dat wel ontstaat, wordt gerecycled en verwerkt in nieuwe Jaga-producten en in de beursstands van Jaga. Alles wat Jaga naar buiten brengt, gaat ofwel lang mee of is herbruikbaar. Jaga recyclet oude catalogi In de zomer van 2012 verspreidde Jaga de nieuwe catalogus en startte het bedrijf met de ‘Boek voor een boek’-actie om de oude catalogus in te zamelen. Deze actie maakte deel uit van een bewustwordingsproces bij Jaga om het aantal verspreide catalogi terug te brengen, de catalogus verantwoord aan te vragen en te gebruiken en na gebruik weer in te leveren voor recycling. De opbrengst van de recycling heeft Jaga gedoneerd aan de stichting Trees for All. Niet alleen zijn de oude catalogi verwerkt tot volwaardig nieuw papier, maar ook de 14 ton CO2-uitstoot van de 10.000 nieuwe catalogi 2012-2013 is gecompenseerd via deze stichting. Alle bedragen worden geïnvesteerd in het planten van bomen voor bosherstel en duurzame energieprojecten.

126

127

veren voor het gebouw maar voor de gehele omgeving. Sturen op kwaliteit is daarbij essentieel. Flexibele gebouwstructuren en programma’s, hergebruik waar mogelijk, energie efficiënte oplossingen en bewuste materiaalkeuzes zijn belangrijk in de transitie naar een duurzame omgeving. Als bureau zijn we iedere dag bezig met deze opgaven. In Maastricht wordt de ‘Timmerfabriek’ getransformeerd tot cultuurcluster. In samenwerking met Verlaan & Bouwstra architecten transformeren we de voormalige elektriciteitscentrale tot filmhuis Lumière. De DHTA in Utrecht is een goed voorbeeld van een project waar een oude leegstaande bedrijfshal op bedrijventerrein Overvecht een nieuwe bestemming heeft gekregen als school voor gezondheidstechnische beroepen. Door de goede en flexibele gebouwstructuur is het gebouw met minimale middelen getransformeerd tot een fijne werkomgeving met veel licht en ruimte. Het project is een belangrijke trekker voor de gehele gebiedsontwikkeling en is beloond met de VGME award.

JHK Architecten

In Utrecht zijn we één van de initiatiefnemers voor de transformatie van een historische Werkspoorloods naar een creatieve werkomgeving.

De economische crisis heeft voor een omslag gezorgd zowel in ons vakgebied als maatschappelijk. Er is een veranderende vraag waarbij projecten complexer zijn, integrale samenwerking essentieel is en er meer initiatief genomen moet worden om projecten te realiseren. Vandaag de dag is de transformatie en herbestemming van onze bestaande omgeving steeds belangrijker. Belangrijk is hoe we de bestaande gebouwen en omgevingen transformeren naar duurzame verblijfsgebieden waarin mensen zich goed en energiek voelen. Het gaat daarbij vooral om de intrinsieke waarde en nieuwe kansen bloot te leggen die niet alleen meerwaarde ople-

128

129

De Greenlease Menukaart is een online tool voor huurder èn verhuurder om te kiezen voor duurzaamheidsbepalingen in het huurcontract. Het biedt huurders de mogelijkheid duurzame organisatiedoelstellingen te implementeren in een huurovereenkomst. De Greenlease Menukaart lost het split-incentive dilemma op omdat vastgelegd wordt in de huurovereenkomst op welke manier beide partijen profiteren van duurzaamheidsinitiatieven. Het is voor verhuurders een uitstekend middel om duurzaamheid, en daarmee de (financiële) toekomstbestendigheid van vastgoed, te waarborgen. Een gebouw is immers pas echt duurzaam als het ook duurzaam wordt gebruikt en beheert.

EEN GEBOUW IS PAS ECHT DUURZAAM ALS JE HET DUURZAAM GEBRUIKT EN DUURZAAM BEHEERT De economische crisis heeft voor een omslag gezorgd, zowel in ons vakgebied als maatschappelijk. Er is een veranderende vraag waarbij projecten complexer zijn, integrale samenwerking essentieel is en er meer initiatief genomen moet worden om projecten te realiseren.

130

Een greenlease heeft een gezamenlijk duurzaamheidsvertrekpunt en kan worden gezien als een middel om tijdens de duur van de overeenkomst en eventueel verder, steeds bewuster met duurzaamheid om te gaan. Het is geen probleem om eenvoudig te beginnen, of met een gebouw dat bij het aangaan van de overeenkomst nog niet duurzaam is of presteert. De Greenlease Menukaart biedt hiervoor de benodigde handvatten. Wilt u: • Ondersteuning bij het bepalen van uw duurzame ambitieniveau; • Begeleiding bij het proces om te komen tot een greenlease; • Uw eigen Greenlease Standaard ontwikkelen; • Informatie over de haalbaarheid van bepaalde duurzaamheidsmaatregelen en afspraken in uw huisvesting / portefeuille. Neem dan contact op met de Greendesk van Jones Lang LaSalle: [email protected] of [email protected] of op telefoonnummer (020 5 405 405).

131

De eenzijdige focus op aspecten van de materialisatie (zoals LCA, hergebruik) heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot een integrale benadering op gebouwniveau, waarbij multifunctionaliteit, flexibiliteit en aanpasbaarheid van significant belang zijn. Op basis van deze allesomvattende benadering worden gebouwen ontworpen die moeiteloos en zonder concessies de tand des tijds kunnen doorstaan.

Kingspan actief op het gebied van de gebouwde omgeving verduurzamen Kingspan is sinds 2005 in Nederland actief op het gebied van de gebouwde omgeving verduurzamen. Vanuit één van de kernactiviteiten - het produceren van geïsoleerde paneelsystemen voor gevels, daken & vloeren en het integreren van hernieuwbare energieoplossingen richten de duurzame ambities zich vooral op de energetische kwaliteit van de gebouwschil.

132

Kingspan hecht veel waarde aan strategische samenwerkingsvormen met marktbepalende partijen om de intellectuele kwaliteit van professioneel gedachtengoed en conceptuele marktbenaderingen naar een hoger plan te tillen. Kijkend naar progressie op korte termijn, heeft Kingspan het initiatief genomen om een hoger niveau van passieve brandveiligheid in te brengen binnen BREEAM-NL. Als pro-actief lid van Brandveilig Bouwen Nederland heeft Kingspan een klankbordgroep opgericht waarin parameters worden vastgesteld om credits te kunnen behalen voor een verbeterde passieve brandveiligheid van een gebouw. Deze Bouwbesluit+ benadering speelt in op de verbeterde eigenschappen (o.a. verminderde rookproductie, hogere ontstekingstemperatuur) van de nieuwe generatie kunststof isolatieschuim, aanbevelingen vanuit schadeverzekeraars/brandweer en nieuwe controlesystemen voor de applicatie van brandveilige bouwsystemen. De uitgekiende business strategie en de recente acquisities van Unidek, Ecotherm, Rigidal en de ThyssenKrupp Construction Group, geven invulling aan de groeiambities van Kingspan Group welke de noodzaak aan het reduceren van de eigen footprint nog hoger op de agenda zet!

133

Green Deal voor lagere CO2-uitstoot in gebouwde omgeving Met deze Green Deal wil de gemeente Oosterhout tegemoetkomen aan de verwachtingen van haar inwoners om de leefbaarheid te verduurzamen en een grotere harmonie tussen economische groei en zorg voor het leefmilieu te bewerkstelligen. Voor Knauf Insulation past deze overeenkomst volledig in de strategie om een bewust duurzaamheidsbeleid te voeren en een belangrijke bijdrage te leveren aan de leefgemeenschap van haar werknemers en omwonenden. De Green Deal houdt in dat Knauf Insulation kennis, kunde en relaties zal inzetten om de gebouwde omgeving in Oosterhout te verduurzamen. Parallel daaraan verricht de onderneming al jaren met succes inspanningen om het eigen energieverbruik en de CO2-uitstoot sterk te verminderen.

Gemeente Oosterhout en Knauf Insulation slaan handen ineen

In het najaar van 2012 is het eerste project in het kader van de Green Deal van start gegaan, de duurzame renovatie van het gebouw van Stichting Milieu Educatie en Kinderboerderij (MEK) in Oosterhout. Naast Knauf Insulation, dat de taak op zich neemt om de gebouwschil energiezuiniger te maken, zijn meerdere partijen enthousiast toegetreden om een bijdrage te leveren aan een duurzame renovatie van MEK.

voor duurzame samenleving De gemeente Oosterhout en Knauf Insulation hebben in mei 2012 een Green Deal ondertekend. Voor beide partijen was dit een primeur. Zij bevestigen hiermee hun vastberadenheid om een maatschappelijk verantwoorde bijdrage te leveren aan het verduurzamen van Oosterhout. De overeenkomst is in werking getreden op 10 mei 2012 en loopt over een periode van 3 jaar.

134

NL

135

• KONE regeneratieve oplossingen tot 35% energieverbruik van een lift en 60% energieverbruik van een roltrap kunnen besparen. • KONE de ‘zuinigste deur’ heeft? De KONE EcoDrive™, de zuinigste automatische schuifdeur. Deze investering levert u dubbel voordeel op. Naast de energiebesparing van enkele honderden euro’s per jaar, kunt u gebruik maken van de subsidie Energie Investeringsaftrek. • LED-lampen tot 80% minder energie verbruiken en tot 10 keer langer mee gaan dan halogeen lampen. • De basisgrondstof in KONE producten metaal is, wat betekent dat ongeveer 90% van de materialen gerecycled kan worden. • KONE’s preventieve onderhoudsmethode de levensduur verbetert van de apparatuur en de CO2-uitstoot veroorzaakt door onnodige onderhoudsbezoeken vermindert.

Wist u dat? • Gebouwen verantwoordelijk zijn voor 40% van het energieverbruik wereldwijd en een lift verantwoordelijk kan zijn voor 2-10% van het energieverbruik van een gebouw.

• Een gemoderniseerde lift 50-70% energie kan besparen. • Een gemoderniseerde lift tot 2/3 minder olie en tot 40% minder energie verbruikt.

KONE pionier in eco-effieciëntie

• De KONE MonoSpace® sinds haar lancering de hoeveelheid energie heeft bespaard die geproduceerd wordt bij een 400 MW energiecentrale. • De KONE EcoDisc® machine 70% minder energie verbruikt dan een hydraulische machine en 50% minder dan een tractie 2-snelheden machine.

136

137

Koninklijke BAM Groep nv “Wat BAM qua duurzaamheid in de pocket heeft? Als wij terugkijken wat wij de afgelopen jaren op het terrein van duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen hebben bereikt, dan kan ik niet anders dan enthousiast zijn. Tegelijkertijd voedt dat ook mijn optimisme, dat wij de komende jaren met elkaar – en dan bedoel ik vooral met onze bouwpartners – nóg meer kunnen bereiken”, aldus ir. N.J. (Nico) de Vries, voorzitter raad van betuur Koninklijke BAM Groep nv. “Wij gaan bij ons duurzaamheidsbeleid uit van de BAM Ondernemingsprincipes, negen waarden die zijn tot stand gekomen in overleg met belanghebbenden, onder meer via onze jaarlijkse dialoog met stakeholders. Om resultaat te boeken is focus van belang. Daarom kennen wij prioriteit toe aan het bereiken van voortgang ten aanzien van veiligheid, CO2-reductie en afvalmanagement. Tevens gaat extra aandacht uit naar diversiteit, vanuit het streven dat de samenstelling van het personeelsbestand een afspiegeling vormt van de maatschappij. De inspanningen – zeker op de prioriteitsgebieden – leiden tot resultaat. Het is geweldig dat onze producten steeds vaker groen zijn en als zodanig worden erkend, bijvoorbeeld door een BREEAM-NL certificaat. Misschien is de grootste winst nog wel dat duurzaamheid inmiddels écht leeft onder BAM’mers. De hele organisatie is dan ook trots als de successen van ons duurzaamheidsbeleid worden erkend, bijvoorbeeld bij onze hoge scores in de Transparantiebenchmark of de Carbon Disclosure Leadership Index.”

138

139

Het systeem bestaat geheel uit materialen van gecertificeerde herkomst, afkomstig van regionale leveranciers. Het gevelsysteem is speciaal ontwikkeld voor de circulaire economie; de gehele systeemgevel kan na de economische levensduur weer gedemonteerd worden en het terughalen van de materialen wordt door Mosa Facades gegarandeerd.

Ontwerp: Thomas Rau architecten

Mosa systeemgevel Cradle-to-Cradle® Silver De Mosa Groep, bestaande uit Koninklijke Mosa, Mosa Systems en Mosa Facades, innoveert voortdurend in systemen en concepten voor keramische tegels. Met als drijfveren vormgeving, functionaliteit en duurzaamheid. De gehele tegelcollectie van Koninklijke Mosa is Cradle-to-Cradle Silver gecertificeerd. Inmiddels is de volgende mijlpaal bereikt: Mosa Facades heeft het Cradle-to-Cradle Silver certificaat ontvangen voor een compleet geventileerde systeemgevel met Mosa geveltegels. Passend bij de hedendaagse en toekomstige standaard voor duurzaam bouwen.

140

Systeemopbouw De complete Cradle-to-Cradle Silver systeemgevel bestaat uit de volgende onderdelen: • Keramische Mosa geveltegel; • Onzichtbare, mechanische verankering van de geveltegels of een klemsysteem voor een zichtbare bevestiging; • Aluminium draagconstructie met gecertificeerde herkomst, geproduceerd met tenminste 97% duurzame energie; • RVS-bevestigingsmiddelen; • Volledig recyclebare kunststof thermostop. Renovatie en nieuwbouw De toepassing van deze systeemgevel biedt de gebruiker flexibiliteit, tegen een gelijkblijvende prijs ten opzichte van de bekende gevelsystemen van Mosa Facades. Tijdens de levensduur is de gebouwschil eenvoudig aan te passen aan veranderende wensen door de modulaire opbouw van systeem en geveltegels. Het toepassen van de lichte en compacte systeemgevel aan de buitenzijde van het gebouw vergroot het bruto vloeroppervlak. Het duurzaam bouwen en renoveren met de Cradle-to-Cradle systeemgevel leidt zo tot extra BREEAM-NL punten.

141

De kans dat het daadwerkelijk zal worden opgelost, is groot. Dat gaat niet vanzelf, maar het is veel meer een politieke en economische uitdaging dan een technische. Er is echter een probleem dat veel minder makkelijk op te lossen is: grondstoffenschaarste. Nu al zijn er tekorten aan zeldzame metalen. Gemakkelijke alternatieven, zoals op energiegebied, zijn er niet. De oplossing zal voorlopig moeten komen van spaarzaam gebruik én hergebruik en recycling. Wat betekent die omslag concreet voor de bouwwereld? Producenten zullen de levenscyclus van hun producten in kaart moeten brengen én daarover communiceren. De verplichte milieuprestatieberekening maakt het mogelijk de milieulast van gebouwen te vergelijken. En dat maakt besparing en innovatie ook commercieel interessant. Opdrachtgevers en architecten kunnen zich onderscheiden met aantoonbaar milieuvriendelijkere gebouwen.

Van energie- naar milieuprestatie Op 1 januari is een nieuwe fase in duurzaam bouwen aangebroken. Dat onderkent LBP|SIGHT met haar website www.milieuprestatiebouwmaterialen.nl. Vanaf 2013 moet iedereen die een woning of kantoor wil bouwen een milieuprestatieberekening indienen. De huidige focus op energie verschuift daarmee naar de milieubelasting van grondstoffen en materialen. En dát biedt vooral kansen. Duurzaamheid staat al jaren in het teken van één alles overheersend aspect: energie.

142

Duurzaamheid in de bouw komt in het teken te staan van verduurzaming van materiaalgebruik, productie van duurzame materialen, afvalverwerking, recycling en hergebruik. LBP|SIGHT stimuleert iedereen die daarin een rol wil spelen, vooral één ding te doen: nu beginnen. LBP|SIGHT brengt milieuprestaties en consequenties in meest brede zin in beeld. Dat doen we onder meer voor de bouwwereld, de industrie en de overheid.

143

Het Passief Bouwen concept is bij uitstek geschikt voor onderwijsgebouwen. Het eerste kenmerk is een optimaal binnenklimaat door sturing op temperatuur- en CO2-sensoren. Door de zware gevelisolatie (triple glas) kan veelal alleen met lucht worden verwarmd of gekoeld. Omdat lucht het “snelste” medium is voor een optimaal klimaat, zijn grote temperatuurschommelingen in een lokaal sneller op te vangen. Geen radiatoren en geen vloerverwarming meer dus als hinderlijke obstakels en maximaal flexibel. De gebouwschil (vloer, wand en dak) is zwaar geïsoleerd met een Rc-waarde van 10 m²K/W. Dat betekent dat de energieverliezen minimaal zijn. Daarnaast is de luchtbehandelinginstallatie voorzien van warmteterugwinning en wordt de verse ingeblazen lucht via een grondbuis aangezogen. Die grondbuis zorgt ervoor dat in de zomer de warme buitenlucht wordt gekoeld en in de winter wordt de lucht voorverwarmd. Actieve koeling is dus niet noodzakelijk. De eenvoudige regelbaarheid verkleint de kans op storingen en het grote aantal energiebesparende maatregelen leidt ertoe dat de verwachte energiekosten lager liggen dan de Rijksbijdrage voor instandhouding.

MFS Jirnsum - Passief Bouwen vanaf de basis

Nieuwsgierig geworden en wilt u meer weten over dit concept, bel dan met Jan Drogt (0528-234518) of bezoek de website www.lindhorst.nl.

In Jirnsum (gemeente Boarnsterhim) wordt een multifunctioneel schoolgebouw gerealiseerd volgens het Passief Bouwen principe. Niet de eerste school die zo is ontworpen, maar wel de eerste die vanaf het opstellen van het programma van eisen volgens dit concept is ontwikkeld. We hebben geconstateerd dat vanuit die situatie de meerkosten aanzienlijk zijn te beperken. Sterker nog, MFS Jirnsum is binnen de VNG normkostenvergoeding ontwikkeld, aanbesteed en gegund.

144

145

BREEAM-NL NIEUWBOUW OPLEVERCERTIFICAAT Excellent voor Schneider Electric te Hoofddorp Eind december leverde Maasdam het nieuwe hoofdkantoor voor Schneider Electric in Hoofddorp op. Maasdam ontwierp en realiseerde het complete interieur. In één maand tijd is 6.000 m2 vloeren gelegd en is het complete interieur aangeleverd en ingebouwd. Het is de climax van een proces waarbij Maasdam intensief samenwerkte met achtereenvolgens projectontwikkelaar, aannemer en huurder Scheider Electric. Bij een project als Schneider Electric hebben we al onze expertise op het gebied van duurzaamheid volop ingezet. Aanvankelijk werd gestreefd naar een BREEAM-NL ‘Very Good’-kwalificatie. Door zowel bij het ontwerpproces als in het bouwproces scherp te zijn, is dat uiteindelijk overtroffen. Het hoofdkantoor is nu gewaardeerd met een BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Excellent’. Een waardering waar wij trots op zijn!

146

147

Daarnaast spelen wij een actieve rol in het adviseren van onze relaties op gebied van duurzaamheid. Dat is ook een belangrijke reden geweest om participant van de Dutch Green Building Council te worden. Binnen de Dutch Green Building Council spelen wij een actieve rol. Samen met een aantal marktpartijen hebben wij de kopgroep Verzekeraars opgezet. Deze kopgroep adviseert BREEAM-NL op gebied van brand technische preventieve maatregelen. De intentie is om de genomen preventieve maatregelen om (brand) schade te voorkomen binnen de BREEAM-NL certificering beter te waarderen. Een schade kan een zeer grote invloed hebben op mens en natuur en kan de gedane inspanning op gebied van duurzaamheid in een klap teniet doen. Voorkomen is beter dan genezen is dan ook een goed standpunt.

Marsh Marsh is als internationale verzekeringsmakelaar en risico adviseur actief bezig met duurzaamheid. Binnen onze organisatie worden steeds weer nieuwe initiatieven ontwikkeld om de impact die wij als organisatie op het milieu en de omgeving hebben te minimaliseren. Zo hebben wij het uitgangspunt dat de kantoren waar Marsh gebruik van maakt duurzaam gecertificeerd moeten zijn en hebben wij in Nederland het nieuwe werken geïntroduceerd.

148

149

MAT25 Alles! Op de vraag: ‘wat heeft u qua duurzaamheid in de pocket?’, kunnen we bij MAT25 alleen maar antwoorden met alles. Natuurlijk krabbelt u zich bij het lezen van dit antwoord op het hoofd. ‘Alles? Ja, alles!’ Wij hebben geen vast omlijnde definitie van duurzaamheid. Natuurlijk kunnen wij hier de definitie van de commissie Brundtland (1987) erbij halen, maar dat is niet nodig en niet werkzaam. Als eigen ondernemer bent u continue opzoek naar de toekomstbestendigheid van uw onderneming. Dat maakt u bij voorbaat duurzaam. Het gaat namelijk om de bedrijfsnaam en het beeld dat klanten en opdrachtgevers bij deze bedrijfsnaam hebben. Duurzaamheid zit in kwaliteit, nadenken over de toekomst om ook dan kwaliteit te kunnen leveren. Duurzaamheid zit in onderbouwde keuzes maken voor bepaalde maatregelen en onderbouwd afzien van andere. Daarmee hoeft duurzaamheid ook niet duurder te zijn. Vaak wordt duurzaamheid al gehaald door een efficiënter werkproces, een goede afstemming tussen partijen en het doen van wat u al deed. Wij hebben ondertussen vele BREEAM-NL projecten gedraaid en merken dat veel opdrachtgevers verbaasd zijn over het BREEAM-NL niveau waar ze bij hun vastgoedontwikkeling op uit komen zonder extra investeringen in ‘duurzame’ maatregelen. Zo zijn wij binnen MAT25 continue aan het afwegen wat de beste oplossing is voor duurzaamheid in onze organisatie om met deze kennis ook uw organisatie te helpen. En zo kunnen wij stellen dat wij ‘Alles’ aan duurzaamheid in de pocket hebben.

150

151

Materia – innovatienetwerk rond materialen Materia is een internationaal netwerk van tienduizenden architecten en materiaalontwikkelaars, rond een onafhankelijke materialencollectie, gericht op ontmoeten, inspireren en co-creëren. Door middel van tentoonstellingen, beurzen, congressen, het Materia Inspiration Centre in Amsterdam en online media brengt Materia bouwprofessionals samen. Zo stimuleert het netwerk innovatie op weg naar een mooiere, meer duurzame en hoogwaardig gebouwde en ingerichte omgeving. De materialencollectie omvat meer dan 1.800 unieke materialen, waarvan een zeer groot aantal binnen de categorie duurzaam vallen. De bouwopgaven van vandaag vragen om meer doen met minder. Met materialen die mooier, efficiënter en minder belastend voor het milieu zijn. Dat is de opdracht voor zowel de producenten van materialen als degenen die het moeten voorschrijven. Deze ontwikkeling vraagt om een netwerk dat alle stakeholders rond materiaalgebruik verbindt. Zowel voorschrijvers en producenten, als universiteiten, brancheorganisaties, mediapartners en overheid. Materia zorgt voor die verbinding via haar websites, sociale media en evenementen. Producenten wordt via partnerprogramma’s ruimte geboden in deze formules van Materia. Dit leverde honderden voorbeelden op van architecten die scoren met een nieuwe toepassing van een materiaal en producenten die een nieuwe markt bereiken.

152

153

PPS Renovatie ministerie van Financiën Atrium Ontwerp: MVSA Opdrachtgever: Safire BV Aanbestedende

dienst: RGD

Een recent project waarbij dit duidelijk naar voren komt is de renovatie van het ministerie van Financiën, waarbij een gesloten en somber gebouw is veranderd in een uitnodigend, comfortabel en zeer energiezuinig ‘stukje stad’. 2012 kende belangrijke projecten als o.a. Extra Verde (Ypenburg), dat als eerste kantoorgebouw in Nederland een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering Excellent behaalde. De renovatie van het hoofdkantoor van ASR-Nederland. En de realisatie van Rotterdam CS met 10.000m² het grootste stationsdak met zonnepanelen van Europa (i.s.m. Team CS). Gedurende de afgelopen jaren is het gemeengoed geworden om duurzaamheid veel breder te zien dan energie, materiaal en afval. De ontwikkeling van sociaal krachtige omgevingen, bereikbaarheid, heterogeniteit en flexibiliteit zijn onderwerpen die terecht prominenter zijn geworden. De ontwikkelprocessen worden daarmee niet eenvoudiger. MVSA ziet daar belangrijke rol voor zichzelf weggelegd; het begeleiden en sturing geven aan de integrale ontwerpprocessen. Met de lange ervaring in duurzaam bouwen heeft MVSA veel achtergrondkennis waardoor snel en accuraat afwegingen en consequenties in beeld kunnen worden gebracht.

Integrale duurzaamheid Duurzaamheid vormt een integraal onderdeel van de werkwijze van Meyer en Van Schooten Architecten (MVSA). Reeds met de eerste conceptuele schetsen wordt gestreefd naar het leggen van een goede basis voor een duurzaam gebouw. Wat is de oriëntatie van het gebouw? Hoe kunnen de omgeving en het gebouw elkaar versterken? Daarbij is het doel dat het gebouw een oplossing biedt in plaats van een probleem. De gebouwen leveren een verbetering voor de mens èn de omgeving. MVSA is van mening dat duurzame gebouwen zeer comfortabel zijn voor de gebruikers en een aanwinst vormen voor de omgeving en de stad.

154

155

Advies- en ingenieursbureau Movares kiest voor BREEAM-NL omdat met deze methodiek duurzaamheid makkelijk concreet – en dus meetbaar! – gemaakt kan worden. Juist in die belangrijke vroege planfase. Het eindresultaat: duurzaamheid als vanzelfsprekende uitkomst en een toekomst-gericht projectresultaat. Maar Movares doet meer. Het bureau investeert actief in de nieuwste ontwikkelingen van BREEAM-NL. Vanuit onze brede kennis, expertise en visie op duurzaamheid in de gebouwde omgeving. Voor gebouwen en gebieden. En nu ook voor Infrastructuur als logische volgende stap. Movares is (mede) initiatiefnemer voor de ontwikkeling van BREEAM-NL Infra. Logisch, gezien onze roots in de infrastructuur. BREEAM-NL Infra is een nieuw label dat aansluit bij DuboCalc en de Aanpak Duurzaam GWW (Ambitieweb). BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling en Infra zijn bij uitstek geschikt voor elke opdracht-gever op gebied van (beheer van) infrastructuur en openbare ruimte omdat het duurzaamheid concreet en behapbaar maakt. En dus realiseerbaar.

Concrete stappen naar een duurzame toekomst Een gebouw zet je neer voor tientallen, soms honderden jaren. Een ingreep in een gebied blijft vaak nog veel langer zichtbaar. Alle reden dus om duurzaamheid een vanzelfsprekende prioriteit te maken in bouwen en ruimtelijke ontwikkeling.

Movares werkt met en adviseert over BREEAM-NL, GPR, MRPI, DuboCalc, CO2-prestatieladder en is ISO14.001 gecertificeerd. Maatwerk per project en borging van duurzaamheid tot aan certificering. Movares maakt duurzaamheid concreet, meetbaar, zichtbaar. In elk project, in elke fase, voor iedere opdrachtgever. Bij ons heeft ú duurzaamheid voortaan ‘in de pocket!’. Meer weten? Estéban van Zeijl, senior adviseur, [email protected], 06-53976163

156

157

De kwalificatie ‘gemiddeld’ van ons nieuwe energielabel behoeft uitleg. Het hoofdkantoor bestaat uit meerdere gebouwen in een oud deel van Den Haag – op steenworp afstand van het Vredespaleis. Het oudste deel van het kantoor dateert nog uit de negentiende eeuw. Andere delen zijn gebouwd in 1960 of, het jongste deel, pas in 1992. In 2007 begonnen we met het bepalen van het energielabel – een G – en stelden ons de doelstelling dit minstens omhoog te krijgen tot een C. Met name de oudste gebouwen legden beperkingen op door hun architectuur. Daarom is besloten om per deel een zo goed mogelijk energielabel te krijgen. De grootste winst is behaald door het vervangen van vier koelinstallaties en drie van de vijf verwarmingsketels door een warmte-koudeopslaginstallatie. Daarnaast zijn er veel ‘kleinere’ maatregelen genomen zoals bijvoorbeeld vervanging van glas en gevelpuien in het deel uit de jaren zestig, led-verlichting in de gangen en trappenhuizen, aanwezigheidsdetectie voor verlichting en het plaatsen van een zonnecollector voor het restaurant.

NIBC In 2012 heeft NIBC een grote sprong in duurzaamheid gemaakt. Behalve dat het thema voor de bank al jarenlang een grote rol speelt bij het financieren van onroerend goed, heeft de bank ook een ingrijpende renovatie in haar eigen oude hoofdkantoor in Den Haag uitgevoerd. Hierdoor steeg het energielabel van de laagst mogelijke categorie, G, naar ‘gemiddeld’ een B. Energie-efficiëntie is dus sterk gestegen en de CO2 uitstoot met maar liefst 40 procent gedaald. Een zeer concrete invulling van onze ambities qua duurzaamheid, die we ook getoond hebben door het tekenen van het financieringsconvenant in september 2012.

158

De renovatie is een concrete invulling van de doelstellingen van NIBC: een rol spelen bij de aanpak van maatschappelijke en milieuvraagstukken binnen de samenleving waarin wij actief zijn. Daarom willen we onze impact op het milieu zoveel mogelijk beperken en zijn we al sinds 2010 een CO2-neutrale organisatie.

159

Onze adviseurs zijn in staat om de visies van de opdrachtgevers te vertalen in realistische concepten en concrete maatregelen. Hiervoor ontwikkelen wij rekenmodellen om het effect van maatregelen op het gebied van duurzaamheid kwantificeerbaar en daardoor vergelijkbaar te maken (zie voorbeelden op www.nibe.org). Dit kan onder andere op gebouwniveau met behulp van het programma BREEAM en voor GWW-werken met het programma DuboCalc. Ook heeft het NIBE veel ervaring opgedaan met spraakmakende Duurzame Monumentenzorg projecten. Hierbij brengen wij de expertise van de beide deelaspecten duurzaamheid en monumentenzorg bij elkaar om uiteindelijk de kwaliteit en de waarde van het gebouw op een hoger niveau te brengen.

NIBE, wij maken milieueffecten vergelijkbaar

Daarnaast is het NIBE hét kennisinstituut op materiaalgebied. Wij zien dat dit onderwerp de komende jaren steeds meer aandacht zal krijgen in de bouw en hebben daarom NIBE’s Milieuclassificaties Bouwproducten ontwikkeld. Deze methode is gebaseerd op levenscyclusanalyses (LCA’s). Hiermee kunnen de milieueffecten van bouwproducten in een specifieke toepassing met elkaar vergeleken worden. Ook kunnen producten milieutechnisch geoptimaliseerd worden of kunnen de gegevens naar aanleiding van een LCA worden opgenomen in de Nationale Milieudatabase. De meest milieuvriendelijke producten komen in aanmerking voor een DUBOkeur certificaat (zie www.dubokeur.nl). Producten met dit keurmerk kunnen worden opgenomen in NIBE’s Tabellenboek en zich milieutechnisch onderscheiden.

Het Nederlands Instituut voor Bouwbiologie en Ecologie (NIBE) is al meer dan 20 jaar een vooraanstaand adviesbureau op het gebied van milieubewust en gezond bouwen. Bij onze opdrachtgevers horen alle partijen in de bouwkolom, van overheden tot kennisinstituten, van ontwikkelaars tot producenten, van architecten tot aannemers.

160

161

Expo-centre Hengelo Hoofdkantoor ODIN-groep en datacentrum Architect: LKSVDD, Hengelo

Realiseer uw ambitie met de praktische adviezen van Nieman

Nieman Raadgevende Ingenieurs is vanaf de introductie in Nederland betrokken bij het BREEAM-NL label. De afgelopen jaren heeft een groot aantal projecten met hulp van experts van Nieman een BREEAM-NL certificaat ontvangen. Of het nu gaat om nieuwbouw, bestaande bouw, utiliteit of woningbouw, de adviseurs van de Nieman Groep hebben het ‘in de pocket’. Wij combineren gedegen kennis tot praktische integrale adviezen op het gebied van brandveiligheid, binnenmilieu, akoestiek, installaties, energie en duurzaamheid. Het daadwerkelijk realiseren van uw duurzaamheidsambitie is onze missie. Wat voorbeelden van BREEAM-NL projecten waar Nieman bij betrokken is? Het eerste woningbouwproject met een BREEAM-NL certificaat, De Caayen in Den-Haag, het IJ-Dock in Amsterdam, het distributiecentrum voor LIDL, een multifunctioneel centrum in Kollumerland, de kantoren voor UPC, Enexis, Plegt-Vos Ontwikkeling en de BVR-Groep. Trots zijn we ook op het Expo-businessparc in Hengelo waar niet alleen de kantoren een BREEAM-NL Excellent certificaat krijgen, maar ook een Excellent data-centre gerealiseerd wordt. De integrale duurzaamheidsbenadering van BREEAM bewijst daar zijn waarde. Door vanaf de start van de ontwikkeling te streven naar duurzame en energiezuinige oplossingen en te ontwerpen met een integrale blik, maken we met onze partners projecten succesvol.

Integraal ontwerpen, bouwen en beheren, dat is de kern van BREEAM. Voor u betekent het een waardevol en waardevast gebouw waarin het goed werken of leven is. Want daar gaat het om: het realiseren van prettige, praktische gebouwen die vanzelfsprekend duurzaam zijn.

162

163

Een gepatenteerde oplossing maakt verhitting en expansie mogelijk waardoor een nieuwe grondstof ontstaat die volledig biologisch afbreekbaar is en tevens Cradle-to-Cradle gecertificeerd is. BioFoamPearls® zal de wereld gaan veroveren als composteerbaar alternatief voor gewone EPS inblaassys¬temen. En daarmee wordt een compleet nieuwe weg ingeslagen, met een groene variant (letterlijk vanwege de groene kleur) voor isolatiematerialen en aanverwante bouwproducten waarvoor nu olie als grondstof wordt gebruikt: BioFoampearls® zorgt voor 70% minder uitstoot van CO2. Certificering en wetgeving Een product komt alleen in aanmerking voor het DUBOkeur als het in de milieu-klasse 1 of 2 valt. Hierdoor is het DUBOkeur uitsluitend bestemd voor de echte duurzame producten. Het isolatiemateriaal BiofoamPearls® is getoetst in de toepassing van spouwisolatie en toegevoegd aan het DUBOkeur. Verder zijn er geen brandvertragende middelen aan BioFoam toegevoegd. Met de verwachte wetgeving op het gebied van het verbod op verschillende brandvertragers over 2 jaar.

BioFoamPearls® als groene variant voor isolatiematerialen Het zogenaamde biobased bouwen heeft zijn weerklank in de bouwwereld. Bio-based betekent het overschakelen naar een op plantaardig materiaal gebaseerd bouwproces (in plaats van op aardolie). Biofoampearls is een schuim-isolatie op basis van bioPolymeren uit plantaardig materiaal en dus volledig biologisch afbreekbaar, welke binnen de NVT Onderhoudsgroep door NBK isolatietechniek wordt aangebracht.

164

Toepassing voor naisolatie BiofoamPearls® kunnen worden toegepast als naisolatie van spouwmuren, als isolatie van kruipruimtes in gepatenteerde zakken of los gespoten en als naisolatie van daken, waarbij de ruimte tussen dakpan en dak-beschot kan worden voorzien van Biofoam. Voor advies en mogelijkheden: [email protected]

165

Hoe langer hoe meer stelt de markt zèlf al een BREEAM-NL of ander duurzaamheidsdoel: bij prijsvragen is het aspect duurzaamheid een onderscheidende voorwaarde. Voorbeelden uit de recente ontwerppraktijk van OeverZaaijer: Op de Campus van Wageningen wordt het “FrieslandCampina Innovation Centre” afgebouwd, dat gaat voor een BREEAM-NL Nieuwbouw certificaat met de certificering ‘Very Good’. Het succesvolle Hotel- Studentenhuisvestings concept CASA 400 is met een Green Key Gold waardering bekroond. Ook haalden we een BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Pass’ voor Kavel 17 bij de Arena in Amsterdam en een BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Very Good’ i.s.m. UN-Studio voor het Kantoor en Laboratoriumgebouw Sylvius in Leiden.

OeverZaaijer, DGBC en BREEAM-NL Het hanteren van BREEAM-NL als benchmark voor het realiseren van duurzaamheidsambities bij bouwprojecten krijgt vaste grond onder de voeten. OeverZaaijer architecten stimuleert als één van de founding partners van de Dutch Green Building Council bij elk project het halen van een BREEAM-NL certificering. Zo komen de ambities op het gebied van duurzaamheid helder op tafel en anderzijds borgt het halen van een certificaat de toegevoegde waarde van het vastgoed. Dat brengt de haalbaarheid van belangrijke duurzaamheidsdoelen dichterbij.

166

Als co-architect is OeverZaaijer aan de Zuid-As bezig met het afronden van een hoogwaardig BREEAM-NL certificeringstraject en nauw betrokken bij het certificeren van Winkelcentrum Hoog Catharijne in Utrecht. Een bijzonder proces, door de fasering per deelproject (3x Retail –very good-), en daarnaast een apart “bespoke” traject voor een hotel dat in de plannen is opgenomen. Met 2 BREEAM-NL experts onderschrijft OeverZaaijer het belang van interne kennis van het BREEAM-NL systeem. Binnenkort zal een van de stedebouwkundigen van OeverZaaijer de expert-cursus BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling gaan volgen.

167

Oplossing: De nieuwbouw is verdeeld over zes bouwlagen en betreft de bouw van depotruimten in vijf bouwlagen, kantoren in vier bouwlagen en publiekstoegankelijke ruimten met onder andere een leeszaal op de begane grond. Daarnaast dienen de depotruimten te voldoen aan de archiefwet en dient er een quarantaineruimte te komen. Doelstelling voor de gehele nieuwbouw is deze zoveel mogelijk energiezuinig en duurzaam te realiseren. Voorafgaand aan de definitieve ontwerpfase heeft Oranjewoud een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd om de nieuwbouw te ‘verduurzamen’. Onderzocht zijn o.a. het toepassen warmte-koudeopslag, triple-beglazing, Rc-waarde van gevels en het dak van 5 m2.K/W, toepassen zonnecollectoren en het toepassen van een warmtepomp.

Nieuwbouw Regionaal Historisch Centrum ´Gelders Archief´ Arnhem

Resultaten: De eisen vanuit het bouwbesluit, de archiefwet en ons haalbaarheidsonderzoek hebben geresulteerd in een ontwerp bestaande uit het toepassen van warmtepompen, tripple-beglazing, Rc-waarde van gevels en het dak van 5 m2.K/W en een zuurstofreductiesysteem in de depots. De wettelijk EPC eis (energieprestatiecoëfficiënt) van 1 zal door een combinatie van maatregelen teruggebracht worden naar 0,36. Voor de beveiliging is door Oranjewoud een integraal toegang- en beveiligingssysteem ontworpen. Vervolgens zijn al deze eisen verwoord in een bestek met bijbehorende tekeningen en een kostenraming

Uitdaging: Het Gelders Archief functioneert op basis van de bestaande weten regelgeving (o.a. de Archiefwet) als bewaarplaats van de archieven van alle rijksorganisaties in de provincie Gelderland, de archieven van het provinciaal bestuur en de aangesloten gemeenten. Voorts heeft het archief een groot aantal archieven van particuliere herkomst in beheer (papier, audiovisueel, digitaal).

Meer informatie: Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud Tanja Lendzion Adviesgroepmanager Bouwadvies Mobiel: (06) 51 99 04 91 E-mail: [email protected]

168

169

Meetbaar en mogelijk maken Om onze doelen meetbaar te maken, laat OVG al haar gebouwen toetsen op duurzaamheid. Onafhankelijke certificering toont aan dat onze woorden daadwerkelijk omgezet zijn in daden. Sinds 2007 zijn al onze projecten gecertificeerd met een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat, LEED, Greencalc+ en DGNB. In 2012 alleen al openden we het eerste BREEAM-NL Excellent kantoorgebouw van Nederland (UPC, Leeuwarden), ontvingen we in Duitsland een DGNB-GOLD, de nationale hoogste standaard voor duurzaamheid, voor het project Humboldthafen en kregen we als eerste in Nederland het BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Oustanding’ voor het project Deloitte/ AKD op de Zuidas.

OVG KOPLOPER IN DUURZAAMHEID Duurzaamheid, daar moet je niet al te veel over zeggen. Je moet het vooral gewoon doen. In 2007 was OVG een van de eersten in de vastgoedmarkt die met het thema aan de slag ging. Wakker geschud door Al Gore, geïnspireerd door de Clinton Global Initiative, vonden we dat we onze wijze van ontwikkelen drastisch moesten aanpassen. Sindsdien zijn we constant bezig met innovatie vooral gericht op duurzaamheid. Inspirerend voor onszelf maar ook voor anderen.

170

Inspirerend en innoverend De state of mind en het vermogen om steeds op zoek te gaan naar vernieuwing werkt inspirerend. CEO Coen van Oostrom wordt in 2012 nog gekozen als winnaar van de Duurzame 50 Vastgoed NL en OVG wint de Sustainable Leadership Award (Corenet Global) voor de ontwikkeling van het duurzame TNT Centre. Ook op het World Economic Forum in Davos, een forum waarbij kopstukken van heel de wereld bij elkaar komen, laat OVG zien op welke manieren de gebouwde omgeving de economie kan verduurzamen. OVG legt de lat steeds hoger en dat doen we niet alleen. Met behulp van onze leveranciers, klanten en ons eigen Sustainability Centre willen we hèt bedrijf zijn dat excelleert in duurzaamheid en de daar aan grenzende innovatie.

171

Met circa 89.000 m2 kantoren biedt de locatie ruimte aan grote en middelgrote bedrijven die zich herkennen in het concept van het park. Daarnaast is er 3.700 m2 ruimte voor kleinschalige voorzieningen en vèrgaande aandacht voor groen, elkaar ontmoeten en inspireren. Deze gezamenlijke ontwikkeling van Delta Development Group, VolkerWessels en Reggeborgh Groep wordt uitgevoerd met de Amerikaanse architect William McDonough, grondlegger van de Cradle-to-Cradle® filofosie. Werkgevers onderkennen inmiddels het economisch belang van een gezonde, veilige werkomgeving met aantrekkingskracht. De combinatie van meerdere faciliteiten en kostenbesparende duurzame oplossingen geven Park 20|20 een concurrerende voorsprong. Recyclebare bouwmaterialen binnen het Cradle-to-Cradle® concept, zonne-energie, waterzuivering, energie uit afval, gemeenschappelijke warmte- en koudeopslag en slim bouwen vormen bij Park 20|20 de duurzame basis waarbij via innovatieprogramma’s continu gezocht wordt naar de meest economische oplossingen die passen bij de klant.

Park 20|20, Cradle-to-Cradle®

De aantrekkelijke ligging nabij afslag Hoofddorp aan de A4, de op steenworp afstand gesitueerde luchthaven Schiphol en de uitstekende openbaarvervoersvoorzieningen op loopstand zijn van doorslaggevend belang.

design in de praktijk

Bezoek Park 20|20 en ervaar zelf hoe Cradle-to-Cradle® werkt in de praktijk.

In Hoofddorp, Haarlemmermeer wordt het revolutionaire Park 20|20 gebouwd. Dit grootschalige businesspark combineert als eerste de Cradle-to-Cradle® filosofie met het nieuwe werken, een inspirerende werkomgeving en een full service ondersteuning. BSH Huishoudapparaten, FOX Vakanties, Delta Development Group, het 20|20 Experience Center en Parkcafe GROEN zijn inmiddels gehuisvest op het park. Er wordt volop gebouwd om de kantoren voor FIFPro en Bluewater te realiseren.

172

173

Duurzame energie Het gebouw wordt voorzien van een warmte- en koude opslag systeem in de bodem en voorziet zo duurzaam in zijn warmte- en koudebehoefte. Ook wordt elektriciteit opgewekt met PV-cellen op het dak. Materiaalgebruik Er wordt veel aandacht besteed aan duurzaam materiaalgebruik. Al het toegepaste hout is voorzien van een FSC keurmerk en tevens worden de materialen betrokken bij leveranciers met een ISO 14001 certificaat, waarmee een verantwoorde herkomst van deze materialen wordt gegarandeerd. Water Waterverbruik wordt gereduceerd door toepassing van een grijswater circuit voor spoeling van de toiletten. Op het dak wordt een groen dak voorzien.

Peutz BREEAM-NL Expert bij FIRST Rotterdam Het kantoorgebouw FIRST in Rotterdam heeft het BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Excellent’ voor duurzaamheid ontvangen op de PROVADA. Peutz heeft als BREEAM-NL Expert de ontwikkelaar FIRST CV begeleid. Recht tegenover het nieuwe Rotterdam Centraal markeert First Rotterdam straks de entree naar de binnenstad. De 125 meter hoge First Tower zal een prominente plaats innemen in de Rotterdamse skyline. De duurzaamheid van het pand uit zich op meerdere manieren.

174

Peutz als BREEAM-NL Expert Naast het project FIRST te Rotterdam is Peutz ook BREEAM-NL Expert voor o.a. de projecten Groot Willemsplein Rotterdam, DC Vos Logistics Roosendaal, winkelpand Gravenstraat/Nieuwendijk en Beurspassage Amsterdam, kantoor de Smederij Amsterdam, bedrijfshal en kantoor Heerema Leiden en kantoor De Monarch II Den Haag. Ook voor Experts op het gebied van BREEAM-NL In-Use, Gebiedsontwikkeling en Sloop en Demontage kunt u bij ons terecht. Meer informatie? Vraag naar: Willem Wormgoor Peutz , Postbus 66, 6585 ZH Mook T: 024 3570707 F: 024 3585150 E: [email protected] W: www.peutz.nl

175

The Real Estate Meeting Point In de branche en dus automatisch ook voor de PROVADA is duurzaamheid steeds meer een vanzelfsprekendheid. Veel standhouders van de PROVADA zijn actief op het gebied van duurzaamheid. Dit komt ook tot uiting op de beurs en heeft door de samenwerking met de DGBC, waar wij zeer grote waarde aan hechten, nog meer vorm gekregen. Daarnaast refereren we ook aan het feit dat wij enkele jaren geleden als eerste beurs een aanzet hebben gegeven tot het compenseren van de uitstoot van CO2, welke vervolgens een vast gegeven is geworden bij de Amsterdam RAI. Maar ook bijvoorbeeld tapijtafval bij de RAI wordt weer gebruikt als verbrandingsstof voor de cementindustrie. Brederode standbouw, onze preferred supplier, is ook actief op het gebied van duurzaamheid. Zo werken zij met goed gekeurd hout, wordt er zoveel mogelijk hergebruikt en worden de afvalstoffen gescheiden zodat ze weer als grondstof hergebruikt kunnen worden. Dat de partijen met wie wij samenwerken ook actief zijn op gebied van duurzaamheid waarderen wij en zal op den duur een vanzelfsprekendheid zijn.

176

177

Corporate Responsibility Wij zien het als onze taak het juiste soort winkelvastgoed op de markt te brengen en bij te dragen aan een duurzame stedelijke omgeving die ook voor toekomstige generaties inspirerend en aantrekkelijk is. Bij onze activiteiten ligt het accent op winkelpanden in stadscentra en het verduurzamen van de winkelstraat. Het streven naar een evenwichtige ontwikkeling van resultaten, mensen en samenleving vormt een centraal onderdeel van onze bedrijfsvoering; Business in Balance. Redevco publiceert elk jaar een Corporate Responsibility Report. Voor meer informatie over het report en onze Corporate Responsibility activiteiten kunt u terecht op www.redevco.com/cr

Redevco

Green buildings Sinds 2007 heeft Redevco BREEAM-NL omarmd als de meetlat voor het verduurzamen van haar panden. Met de introductie van BREEAM-NL In-Use in Nederland zijn er vijf C&A winkelpanden gecertificeerd in Alkmaar, Almere, Amstelveen, Leiden en Tilburg. Een overzicht van alle panden die gecertificeerd zijn of nog gecertificeerd worden staat op www.redevco.com/cr/greenbuildings.

Redevco, een onafhankelijke vastgoedonderneming, beheert en ontwikkelt een van de grootste winkelportefeuilles in Europa. De portefeuille bestaat uit meer dan 600 objecten, voornamelijk gelegen in de belangrijkste winkelstraten van grote Europese steden. Redevco richt zich vooral op eersteklas objecten op goede locaties die een hoog groeipotentieel bieden. Redevco is onderdeel van het in Zwitserland gevestigde Cofra Holding AG.

178

179

Onze opdracht Wij als REINÆRDT Deuren vinden het ook onze opdracht om na te denken over ons handelen voor de generaties na ons. Bij onze keuze van grondstoffen laten wij ons dan ook al jaren leiden door het gebruik van FSC/PEFC gecertificeerd hout. Maar wij gaan nu een stap verder. Wij gaan bamboe inzetten daar waar wij tot voor kort tropisch hardhout gebruikten. Waarom bamboe Een belangrijk aspect dat bamboe nog duurzamer maakt dan gecertificeerd hout, is dat het een grassoort is. Zelfs één van de snelst groeiende grassoorten. Na 5 jaar kunnen de stammen worden geoogst wat, in combinatie met beheerde plantages, zorgt dat er geen ontbossing plaats vind. Geregeld kappen versterkt zelfs de groeikracht van bamboebos en zorgt voor een nog betere kwaliteit in het volgende jaar. Bodemerosie wordt tegen gehouden door het uitgebreide wortelsysteem en het hoge CO2 opname gehalte van de plant is positief voor het broeikaseffect.

Reinaerd Deuren BV Dat duurzaamheid en duurzame ontwikkelingen steeds belangrijker worden hoeven we u niet meer te vertellen. Ook in de bouwwereld zijn daarvan de gevolgen te merken. Het wettelijke beleid is er op aangepast; duurzaam bouwen wordt gestimuleerd.

180

Eerste en enige REINÆRDT Deuren is natuurlijk niet over één nacht ijs gegaan als we zeggen dat we alle deuren met bamboe uit kunnen voeren. Ervaringen, brandtesten, duurtesten hebben ons de kennis opgeleverd hoe bamboe zich gedraagt in onze deuren. Daarnaast hebben we kunnen beoordelen dat de machinale bewerking van bamboe gelijk is aan de bewerking van tropisch hardhout.

181

Uw project kan een duurzaamheidscertificaat halen. BREEAM-NL is een erkend keurmerk en kent een 5-tal scores; van één tot en met vijf sterren. Aantal sterren Basis zonder ster BREEAM-NL BREEAM-NL BREEAM-NL BREEAM-NL BREEAM-NL

inverstering 100% 102% 104% 107% 113% 134%

Rienks Bouwmanagement

Duurzaamheid in projecten: Eerst het laaghangend fruit

BREEAM-NL onderscheidt verschillende duurzaamheidsmaatregelen. De kunst is om eerst die maatregelen te kiezen die weinig geld kosten en veel duurzaamheid opleveren, het zogenaamde ‘laaghangend fruit’. Rienks Bouwmanagement heeft kennis en ervaring in het inzichtelijk maken van de relatie tussen duurzaamheidseisen volgens de BREEAM systematiek en de benodigde extra investeringen voor duurzaamheid. Het bijgaand overzicht geeft de meerkosten aan van duurzaamheid wanneer eerst op laaghangende fruit wordt ingezet. Wanneer dat niet gedaan wordt zijn de meerkosten beduidend hoger. Het overzicht heeft een indicatief karakter. Maatwerk is noodzakelijk. Het is daarbij van belang dat u reeds in een vroeg stadium van de plannen, bij voorkeur in de programmafase, een BREEAM-NL expert inschakelt die ook verstand heeft van kosten. Hierdoor is de kans groter dat u optimaal gebruik kunt maken van het ‘laaghangend fruit’. Ing. L.G.M. Coerver (Loek), Senior Kostenadviseur BREEAM-NL expert | BREEAM-NL assessor

Bij het realiseren van vastgoed speelt duurzaamheid inmiddels een steeds belangrijkere rol. Duurzaamheid verlaagt de energiekosten en verhoogt de waarde van uw vastgoed. Ook draagt u bij aan een energie- en CO2 reductie. De gebruiker krijgt een beter binnenklimaat en uw huurder is bereid om een hogere huur te betalen. Bovendien behoudt het pand een hogere restwaarde.

182

183

Het gesprek over de verschillende aspecten van duurzaamheid verrijkt het ontwerpproces. Rijnboutt kiest voor een gebiedsgerichte invalshoek waarbij alle relevante duurzaamheidaspecten in samenhang worden bekeken voor de ontwikkeling van een gebied. Dat schept ruimte voor synergie waar mogelijk, voor innovatieve oplossingen op het snijvlak van verschillende thema’s, en voor een ‘integrale’ kwaliteitsslag door niet alleen ambities na te streven op verschillende afzonderlijke thema’s, maar tegelijkertijd ook gebiedsspecifieke kwaliteiten te versterken.

Rijnboutt

De belangrijkste opgave in duurzaamheid is de aanpassing van het stedelijk gebied om dit geschikt te maken en te houden voor maatschappelijke ontwikkelingen. Op zo’n wijze dat gelijktijdig de kwaliteit in brede zin verbetert. Dit betekent ook dat het stedelijk gebied veel duurzamer moet worden o.a. om te zorgen dat klimaatneutraliteit en klimaatbestendigheid is gegarandeerd, de economische concurrentiepositie versterkt en de bevolking zich kan blijven ontplooien en thuis blijft voelen (sociaal-culturele opgave). Het samen met bewoners en gebruikers ontwikkelen en beheren van gebiedskwaliteiten is hierin leidend. Een gezonde omgeving, die ruimte biedt voor veranderingen en onzekerheden in de toekomst, moet het resultaat zijn. Planvormen voor de hogere schaalniveaus moeten daarbij voor het begeleiden van de ontwikkelingen zorgen zodat de juiste functies zich op de juiste plekken kunnen ontwikkelen.

Rijnboutt is participant van de Dutch Green Building Council en heeft deelgenomen aan de klankbordgroep BREEAM-NL voor gebiedsontwikkeling en duurzame stedenbouw. Rijnboutt heeft een aantal BREEAM-NL experts Nieuwbouw en gebiedsontwikkeling in huis die doorlopend worden geschoold. Deze experts geven tijdens het gehele ontwerptraject advies op het gebied van duurzame ontwikkeling.

184

185

Rollecate B.V. heeft voor twee projecten op park 20|20 de gevels geleverd: Bosch Siemens Headquarters en FOX Vakanties. Voor beide projecten zijn diverse gevelsystemen voorgesteld die door het architectenbureau William McDonough getoetst zijn op de C2C-bijdrage. Bosch Siemens Headquarters In nauw overleg met de architect is er uiteindelijk geopteerd voor projectmatig door Rollecate B.V. ontwikkelde elementengevel met hieraan gekoppelde zonweringlamellen en aluminium cassettes. Om aan de hoge geluidswerende eisen te voldoen zijn er speciale panelen in de gevel opgenomen.

FOX Vakanties

Park 20|20 te Hoofddorp: full service Cradle-to-Cradle

FOX Vakanties Rollecate B.V. heeft voor FOX Vakanties een vliesgevel ontwikkeld, hangend over drie verdiepingen aan de dakrand. In de gevel zijn structureel verlijmde uitzakramen toegepast. Het bijzondere in dit project is het dubbel gezeefdrukte glas. De buitenzijde van het glas is in zeven verschillende kleuren uitgevoerd, de binnenzijde is wit. Dit alles in lijn met de C2C filosofie. “Als participant van de Dutch Green Building Council zijn wij er uiteraard trots op dat zowel Bosch Siemens Headquarters als FOX Vakanties het BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering ‘Excellent’ hebben ontvangen.”

kantorenpark Park 20|20 is het eerste ‘full service Cradle-to-Cradle kantorenpark’ van Nederland. Het park is geïnspireerd door de Cradle-to-Cradle filosofie van William McDonough en Michael Braungart. Het uitgangspunt in dit duurzame park is dat alle gebruikte materialen zonder kwaliteitsverlies kunnen worden hergebruikt.

186

187

Duurzaam Rotterdam: de hele stad in actie Rotterdam werkt aan een gezonde, schone en economisch sterke stad. Dat is niet alleen een zaak van de gemeente. Met een breed scala aan partners, op allerlei gebieden, vergroten wij de duurzaamheid in onze stad. Van de vergroening van wijken tot de verduurzaming van woningen en energie: Rotterdam gaat voor echt goed. Dat doet de gemeente ook in haar eigen vastgoed. Wij nemen uitsluitend groene stroom af voor al onze panden en objecten. Maar het gaat verder: het nieuwe gemeentepand aan het Rode Zand, het stadskantoor (alias het “Timmerhuis”) staat bol van de duurzame ingrepen. De inrichting is flexibel, het pand zal gebruik maken van warmte- en koudeopslag en restwarmte. Met de driedubbele beglazing beschikt het pand jaarrond over een prettig, duurzaam binnenklimaat. Het pand streeft naar een BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcerfiticaat met de certificering ‘Excellent’. Meer weten? Bezoek www.timmerhuisrotterdam.nl.

188

189

Duurzame gebouwen Bij deze business cases wordt naast de eisen die nu gesteld worden aan duurzame gebouwen dus ook rekening gehouden met innovatieve en realistische toekomstscenario’s, gericht op veranderingen in gebruik, functie, kwaliteit binnenklimaat, duurzaamheidsniveau, prijsstijgingen en adaptie van nieuwe technieken. Kosten en baten worden vanaf het initiatief tot oplevering en later in de gebruiksfase voor de stakeholders inzichtelijk gemaakt zodat steeds gezamenlijk de integraal meest rendabele beslissingen genomen kunnen worden.

Karel Doorman, Rotterdam

Royal

Royal HaskoningDHV Duurzaamheidsvraagstukken spelen bij ons allemaal. Hoe bespaar ik energie, minimaliseer ik verspilling, bespaar ik kosten? Royal HaskoningDHV heeft antwoorden, realiseert de beste oplossingen en draagt zo bij aan een duurzame toekomst. Als founding partner van DGBC, zit duurzaam denken ons dan ook in de genen. Duurzaamheid is een voorwaarde voor de grensverleggende oplossingen waarvan het succes afhankelijk is van een gezonde business case.

190

Sustainable cities Naast duurzame gebouwen hebben sustainable cities ook onze volle aandacht. Binnen een complex speelveld weten we uw duurzame ambities waar te maken door de verbindingen vast te leggen tussen energie, grondstoffen, afval, water, mobiliteit en duurzame gebouwen. Het resultaat is een concept voor een duurzame gebiedsontwikkeling. Meetbaarheid Duurzaamheid moet inzichtelijk en meetbaar zijn, vinden wij. Daarom draagt Royal HaskoningDHV bij aan de ontwikkeling van nationale en internationale instrumentarium aan duurzaamheidsmeetlatten, waaronder alle BREEAM-NL methodes voor de Nederlandse markt. Dat we ze ook toepassen spreekt voor zich: we werkten aan BREEAM-NL maatwerk trajecten voor de gezondheidszorg, de afgifte van een BREEAM-NL certificaat voor een kantoor en de ontwikkeling van BREEAM-NL Gebiedsontwikkeling, dat we nu ook in meerdere projecten toepassen.

191

Transparante informatie over een ecologische voetafdruk is afhankelijk van een gezonde business case. Als eerste firma in de vlakglassector past SAINTGOBAIN GLASS daarom de methode van volledige levenscyclusanalyse (LCA) toe, die productie, transport, gebruik en verwerking achteraf omvat. Plaatsing van hoogrendementsbeglazing blijkt veel méér energie te besparen dan het glas tijdens zijn levenscyclus verbruikt. Wie enkele beglazing vervangt door HR-dubbelglas met een U-waarde van 1,0 W/m2k bespaart in dertig jaar 125 keer meer primaire energie dan wat er aan energie nodig is voor de productie. Ook voor de klimaatverandering is de balans positief, met een forse vermindering van de CO2-emissies (een vermindering van 38 keer de uitstoot tijdens de productie) en van de SO2-uitstoot (46 keer).

Duurzaamheidsinspanningen van

Onze inspanningen wereldwijd om de ecologische voetafdruk in al onze productie-eenheden te beperken, worden vanaf nu ook op de website www.saint-gobain-glass.com gecommuniceerd. Daar vindt u een overzicht van de resultaten van onze levenscyclusanalyses, de maatregelen die we nemen om onze milieuprestaties te verbeteren en de inspanningen van Saint-Gobain Glass om al haar toekomstige beglazingen te ontwikkelen volgens het nieuwe concept van eco-innovatie.

Saint-Gobain Glass nu ook online gecommuniceerd SAINT-GOBAIN GLASS waakt er permanent over dat haar activiteiten in overeenstemming zijn met haar bedrijfsprincipes. Dat geldt zeker ook voor de impact op het milieu.

192

193

Een ander duurzaam initiatief in het afgelopen jaar was de Rotterdamse Top Duurzaam Vastgoed tijdens de Dutch Green Building Week 2012. Een groot aantal eigenaars en beheerders ging met elkaar in discussie over de vraag hoe het vastgoed in de Maasstad verder verduurzaamd kan worden. Een initiatief van de gemeente Rotterdam en SBR. SBR richt zich in het ontwikkelen van kennis juist ook op monumentwaardige of waardevolle historische gebouwen, omdat hier de kansen voor duurzaam bouwen ongekend groot zijn. In dit kader is het Handboek Duurzame Monumentenzorg ontwikkeld, samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Rijksgebouwendienst. Ook minder toonaangevende bestaande gebouwen bieden volop verduurzamingskansen, via renovatie of transformatie. Het Nationaal Renovatie Platform (NRP) springt hier op in, onder andere met de jaarlijkse uitreiking van de Gulden Feniks. SBR is nauw betrokken bij de activiteiten van dit platform. Kortom: SBR; prettig kennis te maken. Zeker wat betreft Duurzaam Bouwen.

Duurzaamheid als topprioriteit

SBR is het kennisplatform voor de bouw en vastgoed. www.sbr.nl

SBR levert de kennis om beter te kunnen bouwen en beheren. Duurzaamheid is daarbij een speerpunt, want de sector heeft steeds meer behoefte aan betrouwbare kennis waarmee energiezuinige, gezonde en comfortabele projecten kunnen worden gerealiseerd. Zo verzorgt SBR het secretariaat van Active House, een internationaal netwerk van circa 40 bedrijven met een visie op duurzaam bouwen. Deze marktpartijen hebben een set specificaties ontwikkelt waarmee je een energieneutraal, maar tegelijkertijd comfortabel én gezond gebouw kunt ontwerpen.

194

195

Hoewel het uiterlijk van de projecten verschilt, komt de gebruikte bouwmethode en de toegepaste techniek nagenoeg overeen. De projecten zijn op een industriële wijze gebouwd. Industrieel bouwen is een snelle en uiterst efficiënte wijze van prefab-bouwen waarbij ontwerp, productie, logistiek en montage optimaal op elkaar zijn afgestemd. Zowel de bouwtijd, het benodigde aantal arbeiders, de hoeveelheid bouwafval als de faalkosten nemen hierdoor drastisch af. Warmtepomptechniek vormt de basis voor het klimaatsysteem waarbij elke verdieping van een eigen exemplaar is voorzien. Door het slim schakelen van de warmtepompen vindt warmteuitwisseling plaats tussen de kantoren, verdiepingen en de doorgaans warme zuiden koude noordzijde.

Drie keer ‘Excellent’ en één keer ‘Very Good’ in 2012 voor Schröder Vastgoed Schröder Vastgoed heeft het jaar 2012 op een duurzame wijze afgerond met het afgeven van drie BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaten met de certificering ‘Excellent’ voor Park Phi te Enschede en één BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat met de certificering ‘Very Good’ voor KroeseWevers te Doetinchem.

196

De warmtepompen worden gevoed door een gesloten warmte en koude opslagsysteem. Het systeem is op een grondverdringende wijze, 30 meter diep de bodem in gebracht. Daarnaast zijn toiletten toegepast met 4 liter spoeling waarbij hemelwater als spoelwater wordt gebruikt. De urinoirs zijn uitgerust met ‘aanwezigheidsdetectie’ en een magneetklep in de waterleiding voorkomt onnodig waterverlies. De verlichting is voorzien van daglichtafhankelijke regeling en waar mogelijk is LED-verlichting toegepast. Op het dak zijn zonnepanelen aangebracht voor de productie van warm tapwater en het opwekken van energie. De energiehuishouding is ingevuld op basis van Trias Energetica waarbij 60%-70% van de energie op een duurzame wijze, zelf wordt opgewekt. De restvraag wordt aantoonbaar ‘groen’ ingekocht en maakt de projecten CO2 neutraal.

197

Er wordt internationaal sterk naar deze branche gekeken en wordt de druk op de bouw opgevoerd. De kans is innovatieve technieken te ontwikkelen, waarin alle mogelijkheden worden benut. Schone oplossingen die effectief kunnen worden ingevoerd en direct resultaat opleveren. Om bestaande materialen te combineren, nieuwe vormen te ontdekken en efficiënte methoden te bedenken.

Kantoor Duo en belastingdiest, Groningen. UNstudio te Amsterdam. Engineering en gevelbouwer Blitta te Venray.

Duurzame oplossingen met oog voor elk detail Als het gaat over milieu en het besparen van energiekosten, zet de internationale politiek fors in op de bouwbranche. De verwachting is dat deze sector een grote bijdrage kan leveren met het terugdringen van de CO2 uitstoot. Dit omdat gebouwen voor een groot deel debet zijn aan het hoge energieverbruik.

198

Bedrijven die zich sterk inzetten voor een sociale verantwoordelijkheid nemen in forse mate toe. Verantwoording nemen betekend nadenken over duurzame oplossingen in de breedste zin van het woord. Bouwen met verantwoordelijkheid, wordt bijvoorbeeld vaak gelijkgesteld aan duurzaam bouwen; deze deelverantwoordelijkheden worden gekaderd door certificeringsystemen in het leven te roepen. Deze verantwoordelijkheid is gebaseerd op drie uitgangspunten; de sociale, de economische en de milieu belangen. Ook al is (of wordt) dit door middel van een ISO-norm geregeld, werkt het alleen als bedrijven vrijwillig deelnemen en het in hun DNA opnemen. Wij nemen deze verantwoordelijkheid zeer serieus. Schüco Energy3 Buildings zijn innovatieve gebouwen die energie besparen, winnen én managen. De combinatie van zeer efficiënte, energiebesparende en mooie architectonische geveloplossingen maakt ieder gebouw bijzonder geschikt voor de mens, gebruik makend van elementen uit de natuur en hoogwaardige techniek. Schüco Nederland BV www.schueco.nl

199

Het bestaande vastgoed is doorgaans niet Cradle-to-Cradle ontworpen. Oftewel om zoveel mogelijk grondstoffen op te brengen. Toch blijkt een groot deel van het sloopmateriaal nu al mogelijkheden te bieden voor hoogwaardig hergebruik. Dat betekent dat voor de sloop start grondstoffen in kaart worden gebracht met een grondstoffeninventarisatie. Om vervolgens selectief te demonteren om te zien welke stoffen zuiver en kwalitatief bruikbaar zijn in nieuwe gebouwen of bouwmateriaal. Hoogwaardig hergebruik en in het bijzonder duurzaam slopen, sluit daarmee de cirkel. Daarnaast is het interessant voor het verlagen van kosten én levert het gebouweigenaren zo zelfs geld op. In ons dagelijks werk begeleiden we opdrachtgevers met hun duurzame sloopprojecten. Vanuit die ervaring hebben we in 2012 ook graag meegewerkt aan de ontwikkeling van BREEAM-NL Sloop en Demontage bij de Dutch Green Building Council. Certificering geeft inzicht in de duurzaamheidsprestaties van een sloopproject. Een mooie toegevoegde waarde in de ontwikkeling van het circulaire denken.

De toegevoegde waarde van slopen Onze economie verschuift van lineair naar circulair denken. Dit biedt Nederland in het algemeen en de gebouwde omgeving in het bijzonder kansen. In de huidige transformatieopgave is herbestemmen vaak een duurzaam alternatief. Is dat niet het geval, dan is duurzaam slopen letterlijk een waardevolle oplossing. Met Search hielpen we afgelopen jaar verschillende vastgoedeigenaren dit te realiseren.

200

Search Ingenieursbureau staat aan het roer van toonaangevende herbestemmings- en sloopprojecten. Als het gaat om duurzaam slopen inventariseert Search de aanwezige grondstoffen, geeft inzicht in de financiële en praktische mogelijkheden van hoogwaardig hergebruik en begeleidt de duurzame sloop in alle fasen van het traject. Voor meer informatie: www.searchbv.nl.

201

Ook op bestuursniveau vindt dergelijk overleg plaats. In 2012 trad de CEO van Siemens Nederland toe tot het bestuurlijk trio dat de uitwerking van het kabinetsprogramma Beter Benutten voor de regio Haaglanden coördineert. Hierin wordt, samen met de minister van Infrastructuur & Milieu, de stadsregio Haaglanden en het regionale bedrijfsleven gewerkt aan oplossingen voor duurzame mobiliteit. Ook op het gebied van duurzame veiligheid en duurzame gebiedsontwikkelingen in en rond de grote steden is het city account team actief.

Siemens: “Sustainability is our guiding principle”

Door naast de sectoren Energy, Healthcare en Industry de vierde sector Infrastructure & Cities op te zetten in het kader van de megatrend urbanisatie, is Siemens in de positie haar verantwoordelijkheid te nemen voor de huidige grote maatschappelijke uitdagingen in en rondom steden. Een intelligente infrastructuur, schone en altijd beschikbare energievoorziening, betaalbare zorg, energiezuinige en efficiënte productie zijn voorbeelden van duurzame Siemens oplossingen. Het oppakken van deze uitdaging past ook in de grondhouding van Siemens. Oprichter Werner von Siemens zei al ‘Voor korte termijn gewin verkoop ik mijn toekomst niet”. Niet voor niets is Sustainability het ‘guiding principle’ van Siemens.” Meer informatie: [email protected]

Eind 2011 werd binnen Siemens een nieuwe sector Infrastructure & Cities opgericht die zich volledig toelegt op (stedelijke) infrastructuur. Een belangrijke component van deze nieuwe sector is het initiëren van een dialoog met klanten, overheden, partners en kennisinstituten over verduurzaming. Dit gebeurt onder meer via city account management, waarbij op strategisch niveau gesprekken worden gevoerd met regionale en lokale beleidsmakers, politici en CEO’s.

202

203

Sika investeert in emissiereductie om het milieu te beschermen en biedt oplossingen om de omstandigheden te verbeteren voor de mensen die met onze producten en systemen werken, produceren en leven. Alleen door te investeren in beiden; mens en natuur en de hele waardeketen van producten, kunnen we zorgen voor een hoge kwaliteit van leven voor toekomstige generaties. Duurzaamheid is geïntegreerd in onze management- en businessmethoden, in onze marketing- en verkoopactiviteiten, in onze productieprocessen en in onze samenwerking binnen de bedrijfsprocedures wereldwijd. Sika neemt haar verantwoordelijkheid en conformeert zich volledig aan hoge ethische standaarden en ambitieuze milieu- en veiligheidsdoelen. Dit uit zich mede in onze ISO 9001 en 14001 certificaten en onze certificering voor de CO2 Prestatieladder (niveau 3) waarmee we op transparante wijze de totale CO2 milieuwinst van onze activiteiten inzichtelijk maken.

Sika investeert in duurzame oplossingen

Daarnaast neemt Sika deel aan het Responsible Care® programma; een wereldwijd vrijwillig programma op initiatief van de chemische industrie. De sleutelwoorden van Responsible Care® zijn de drie thema’s gezondheid, veiligheid en milieu. Responsible Care® helpt de industrie om veilig, winstgevend en met zorg voor toekomstige generaties te handelen. Kijk voor meer informatie op onze website www.sika.nl.

De wereld wordt niet alleen geconfronteerd met hogere kosten voor grondstoffen en energie, sterke groei in opkomende economieën en grotere mondiale concurrentie, maar tegelijkertijd ook met de problemen van toenemende klimaatverandering en toegenomen aandacht voor gezondheid en veiligheid voor de mens.

204

205

Kwaliteit borgen en innoveren is voor ons een continue proces, net als de focus op duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Nieuwe energiebesparende perspectieven laten zien, dat was de richtlijn voor het ontwerp van het nieuwe hoofdkantoor van Solarlux Nederland BV. Dit betekende onder andere zoveel mogelijk afzien van technische klimaatregeling en kunstmatige werkplekverlichting. Het resultaat is een nieuwbouw met een duurzaam klimaatconcept, gekenmerkt door transparantie en openheid. Met de SL Co2mfort-Gevel komt het gebouw de uitdagingen van het kantoor van de toekomst tegemoet, waarbij de gebruiker centraal staat en het energieverbruik en de CO²-uitstoot tot een minimum beperkt zijn. Studies vooraf wezen uit dat er een besparing van ruim 30% gerealiseerd kan worden. Nu het gebouw 2 jaar in gebruik is, zijn de resultaten verbluffend. Het energieverbruik is ruim 80% minder dan het normale verbruik van een vergelijkbaar bedrijfspand qua oppervlakte.

CO2mfort Office Solarlux Het van orgine Duitse bedrijf Solarlux is al ruim 10 jaar op de Nederlandse markt actief als leverancier van aluminium gevelsystemen. De geproduceerde systemen - Made in Germany - bieden fascinerende oplossingen voor gevelopeningen: glazen vouwwanden, balkonbeglazing, terrasoverkappingen en serres. Perfect toepasbaar in een zakelijke omgeving, maar zeker ook bij op de particuliere markt. Kwalitatief hoogwaardige producten die licht en ruimte creëren voor optimaal werken wooncomfort.

206

Daarnaast is aangetoond dat de SL Co2mfort-gevel aantoonbaar minder CO2-uitstoot produceert dan gemiddeld. Geregeld worden er seminars georganiseerd over dit spraakmakende concept. Zie ook www.solarlux.nl.

207

Somfy is wereldmarktleider op het gebied van motoren en automatische besturingssystemen voor onder meer buitenzonwering, rolluiken en screens. Het bedrijf zet zich al jaren in voor duurzaam gebruik van energie. Gebouwen en huizen die gebruik maken van natuurlijke koeling en ventilatie door middel van automatische zonregulering en automatisch te openen ramen, scoren hoog op het gebied van duurzaamheid. Door zonneschermen en ramen automatisch open en dicht te doen bij warmte of kou, hoeven bedrijven of huiseigenaren minder gebruik te maken van airconditioning en verwarming. Hierdoor wordt bespaard op energie, en dus ook op kosten. De besturingen en motoren voor zonweringen en rolluiken van Somfy bieden een effectieve oplossingen voor het reguleren van het binnenklimaat en voor lichtmanagement voor bedrijven en consumenten. Somfy streeft naar het minimaliseren van de milieu-impact van gebouwen en huizen door verbetering van de efficiëncy en matiging in het gebruik van energie.

Somfy

Niet alleen de oplossingen van Somfy zijn duurzaam, ook de producten zelf zijn door de maatgevende hoge kwaliteit zeer lang inzetbaar. Om eindgebruikers te verzekeren van een optimaal comfort en duurzame energiebesparingen werkt Somfy nauw samen met elektrotechnische installatiebedrijven, woningcorporaties en facilitair managers die oog hebben voor het belang van milieuvriendelijke en comfort verhogende toepassingen.

Het toepassen van bioklimatische oplossingen draagt bij aan een duurzame en inspirerende omgeving. Daarom is het belangrijk deze bioklimatische oplossingen, waar mogelijk, in te zetten bij bestaande bouw, maar ook bij (her)nieuwbouw.

208

209

Zonnepanelen op het dak geplaatst, LED-verlichting in de kantoren aangebracht en na-isolatie van de gevels toegepast. Dit alles om duurzaam en maatschappelijk verantwoord bezig te zijn, de energiekosten te beperken en de CO2 uitstoot terug te dringen. In 2011 kwam Sprangers in aanraking met BREEAM-NL. Inmiddels hebben een aantal mensen de expert-training gevolgd en staan er 5 collega’s als expert geregistreerd. Eind 2012 heeft Sprangers haar eerste project opgeleverd waaraan een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertificaat is toegekend met de kwalificatie ‘Very Good’. Dit betreft het nieuwe distributiecentrum met kantoren van Rapid Logistics op Schiphol Logistics Park (SLP), welk project werd ontwikkeld voor, en verhuurd aan Rapid Logistics door WDP (www.wdp.be) en in haar opdracht door Sprangers is gebouwd. Het betreft een distributiehal van 10,000m2 met 1,000 m2 mezzanine en 2,000m2 kantoren.

Sprangers ILDC en Sprangers Bouwbedrijf hebben duurzaamheid

Met deze expertise in huis heeft Sprangers inmiddels ook een aantal projecten getoetst op haalbaarheid betreffende BREEAM-NL. Met de juiste keuzes en een doordachte doelstelling is een BREEAM-NL certificaat voor elk project haalbaar. En Sprangers is er klaar voor om dit voor u waar te maken ! www.sprangers.nl

al jaren hoog in het vaandel staan Dit blijkt niet alleen uit de nodige certificeringen zoals ISO 14001 en FSC; Sprangers heeft ook haar hoofdkantoor in Breda verduurzaamd.

210

211

Stevens van Dijck Als bouwmanager en huisvestingsadviseur staan we aan de wieg van vele projecten. En we managen het project tot en met de in gebruikname. Daarom zijn we dè participant die duurzaamheid niet alleen op de agenda zet, maar ook borgt dat er een duurzaam gebouw ontstaat. Gelukkig zien de meeste opdrachtgevers het belang van duurzaam bouwen in. Maar vaak is de ambitie niet hoog genoeg en/of is de kennis gering. Wij treden dan graag als aanjager op. Om te laten zien wat technisch kan, om voor te rekenen dat investeren in duurzaamheid rendement oplevert. Zowel materieel en immaterieel. Want gezonde en duurzame gebouwen hebben voor de gebruiker en eigenaar een enorme en toekomstbestendige waarde. Energieneutraal Regiokantoor Enexis, Zwolle

Die ambitie leggen we vast in een visiedocument en een programma van eisen. In combinatie met een investerings- en exploitatiekostenraming. Tijdens het ontwerpen uitvoeringsproces borgen we de ambitie en integraliteit. Maar we verrichten ook studies naar de verduurzaming van bestaande gebouwen. In 2012 werkten wij onder andere mee aan het ontwerp en de realisatie van energie neutrale kantoren voor Enexis (BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Excellent’), het onderzoekscentrum voor Danone, het gemeentehuis van Midden Delfland, de Focus Beroepsacademie en vele andere projecten. Ook werkten we mee aan de totstandkoming van BREEAM-NL In-Use. www.stevensvandijck.nl

212

213

Slimbouwen is het platform voor koplopers in de bouw. In de Slimbouwen Innovatie Community werken deze bedrijven samen aan het ontwikkelen van oplossingen voor de uitdagingen die de maatschappij en de bouw bieden. Door middel van openheid, gelijkheid en het koppelen van de juiste kennis en expertise heeft de Community in 2012 geleid tot tal van producten en projecten. Deze vormen de eerste stap naar het nieuwe bouwen. Concrete projecten zoals Multiplicity in Het Dorp in Arnhem en de Venco Campus in Eersel nemen hierin het voortouw. Gegarandeerd gaan velen in de toekomst volgen. Het initiatief rondom het transformeren van bestaande steden naar EcoCities heeft nu geleid tot de volgende generatie innovatieteams die in 2013 concrete producten, concepten en projecten zullen ontwikkelen, die bijdragen aan structurele verduurzaming van de bouw. Samen de bouw transformeren om ruimte te creëren voor innovatie. Een toekomstbestendige en adaptieve gebouwde omgeving, waarin gebruiker en milieu centraal staan. Dat is ons doel! En het uwe?

Slim en duurzaam bouwen in 2012 Flexibele en adaptieve gebouwen zijn de basis voor een duurzaam gebouwde omgeving. Alleen op deze wijze kunnen gebouwen blijvend de gebruiker faciliteren. We wapenen we ons tegen leegstand, vroegtijdig verval van gebouwen en verspilling van materiaal wordt tegen gegaan. Duurzame producten komen alleen tot hun recht wanneer ze op de juiste manier worden toegepast, gekoppeld en gebruikt. Het in 2012 ontwikkelde en geïntroduceerde Slimbouwen keurmerk voor onder andere producten, is een bewijs dat zij de eigenschappen en kwaliteiten beschikken om positief bij te dragen aan flexibele en milieuvriendelijke projecten.

214

215

Daarnaast zijn we mede initiator van BREEAM-NL Sloop en Demontage geweest en hebben deze mede ontwikkeld vanuit de stuurgroep. Wij slopen, hergebruiken, recycleren materialen die vrij komen bij de sloop van een object en zorgen ervoor dat deze weer terug komen in de markt. Hetzij als product hetzij als grondstof voor een product. Ons bedrijf heeft een duurzame filosofie. Wij rijden met hybride auto’s of wagens met EURO 5 motoren, gebruiken groene stroom van Eneco, printen weinig maar indien noodzakelijk dan gebeurt dit op gerecycled papier van OCE. Het bedrijfspand is voorzien van een WTW systeem en de verlichting schakelt automatisch uit als de kamer wordt verlaten. Bij onze projecten maken we naast onze eigen medewerkers gebruik van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en bieden hen zo een nieuwe kans in de maatschappij. Ook dat is duurzaamheid. Bel ons voor een afspraak: 0180-514822 of mail naar [email protected]

Struijk Sloop- en Grondwerken b.v. uw duurzame sloper De Struijk groep is de oprichter van www.Duurzaamgesloopt.nl. Een ketenverband tussen de bedrijven van Gansewinkel, Theo Pouw, b.v. Aanbouw, Struijk Sloop- en Grondwerken en VDTA die in de ‘sloopketen’ hun processen op elkaar hebben aangepast en elkaar aanvullen.

216

217

Er zijn vier koude en vier warme bronnen gerealiseerd, allen met een capaciteit van 90 m3/h. Deze leveren in combinatie met omkeerbare warmtepompen duurzame warmte en koude aan het ziekenhuis. De installatie voor warmte en koude opwekking had in 2010 een CO2 uitstoot van 6.200 ton per jaar. Met de nieuwe (duurzame) installatie wordt de uitstoot teruggebracht tot 3.000 ton CO2 per jaar, een reductie van 48%. De open dag was georganiseerd om bewustwording te creëren rondom de duurzame energievoorziening van het HagaZiekenhuis. Bezoekers van de open dag konden een presentatie bijwonen waarin een medewerker van Sweegers en de Bruijn de werking van de installatie toelichtte. Daarna kon onder begeleiding van Sweegers en De Bruijn en grondboorbedrijf Haitjema de installatie worden bekeken. Sweegers en de Bruijn kijkt terug op een druk bezochte dag met veel geïnteresseerde bezoekers die een kijkje achter de schermen konden nemen bij de duurzame energievoorziening van het HagaZiekenhuis.

Dag van de Duurzaamheid Op 10 oktober 2012 (Dag van de Duurzaamheid) heeft het HagaZiekenhuis aan de Leyweg te Den Haag haar Warmte Koude Opslag (WKO) installatie opengesteld voor het publiek. Deze door Sweegers en de Bruijn ontworpen installatie levert duurzame warmte en koude aan het ziekenhuis en is één van de grotere WKO installaties van Nederland.

218

219

MAAK DE TOEKOMST

TBI en duurzaamheid TBI wil duurzaamheid de komende jaren in de volle breedte tot een integraal onderdeel van haar bedrijfsvoering maken. En optimale bewustwording creëren bij zowel medewerkers als externe stakeholders. TBI wil door haar opdrachtgevers als een koploper op het gebied van duurzaam ondernemen worden herkend.

220

Reductie van het energieverbruik en verlaging van de CO2-uitstoot binnen de eigen bedrijfsvoering staan hoog op de agenda. Door bijvoorbeeld het ontwikkelen van integrale oplossingen zijn duurzaamheidsvoordelen te behalen. TBI is zowel in de segmenten bouw als techniek werkzaam en kan hier optimaal op inspelen. Door een efficiënte samenwerking, die creatieve oplossingen genereert en de faalkosten beperkt. Totaaloplossingen zorgen daarnaast voor een verschuiving van een opdrachtgeoriënteerde aanpak naar een klantgerichte aanpak. Waarbij innovaties worden toegepast, die op lange termijn toegevoegde waarde leveren voor de klant en in bredere zin voor de maatschappij. Over TBI TBI is een netwerk van ondernemingen actief in de segmenten Techniek, Bouw en Infra. De ondernemingen opereren zowel zelfstandig als via samenwerkingsverbanden, met name op de Nederlandse markt. Met 8.253 medewerkers realiseerde TBI in 2011 € 2.172 miljoen aan bedrijfsopbrengsten en een bedrijfsresultaat van ruim € 33,3 miljoen. Gemeten naar bedrijfsopbrengsten is TBI het tweede techniekconcern en het vierde bouwconcern in Nederland. De TBI ondernemingen delen kennis, benutten adequaat hun capaciteiten en richten zich op integraal ontwerpen en het ontwikkelen en bouwen van duurzame gebouwen en woningen. Via deze multidisciplinaire samenwerking creëert TBI toegevoegde waarde voor haar opdrachtgevers. TBI.Maak de toekomst.

221

Het gaat dan om de vaststelling van realistische ambities op gebied van certificering van vastgoed en om de keuze van duurzaamheidmaatregelen die de meeste meerwaarde geven voor eigenaar en gebruiker. Maar vervolgens moeten die ambities in praktijk en in exploitatie worden gebracht, door het ontwikkelen, realiseren en beheren van duurzaam vastgoed en duurzame energiesystemen. Dergelijke projecten en processen vormen een fascinerende uitdaging voor ons als adviseur. Met praktische en realistische maatwerkoplossingen, onderscheiden wij ons in de markt. Hierbij krijgt de persoonlijke afstemming met beslissers en stakeholders bijzondere aandacht. En ook voor de certificering van duurzame vastgoedprojecten bent u bij ons aan het juiste adres. Omdat alleen de eindresultaten van projecten tellen, krijgen projecten permanente sturing en bewaking, dit om te zorgen dat de doelen volgens planning en binnen de financiële kaders worden bereikt.

ruim 34 jaar aan praktijkervaring op het gebied van duurzaamheid, energieadvies en installatieadvies Techniplan Adviseurs is een advies- en ingenieursbureau met ruim 43 jaar aan praktijkervaring op het gebied van duurzaamheid, energie- en installatieadvies. Vastgoedprofessionals hebben vaak behoefte aan advies en ondersteuning bij het oplossen van hun duurzaamheidvraagstukken.

222

Onze BREEAM-NL experts en assessoren hebben een zeer ruime ervaring met de methode in nieuwbouw en bestaande bouwprojecten. Enkele recente ‘highlights’ van ons duurzaamheidadvies zijn: • BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Outstanding’ voor kantoor en fabriek Lely Industries in Maassluis; • BREEAM-NL Nieuwbouw ontwerpcertificaat met de certificering ‘Excellent’ voor hotel en retail van Forum Rotterdam; • ‘Citymaker’ voor integraal duurzaamheidadvies bij gebiedsontwikkeling. Ook in 2013 zal Techniplan Adviseurs haar bijdrage leveren aan het verduurzamen van de bebouwde omgeving, wellicht kunnen we nader kennis maken.

223

Vrijheid in creativiteit HV60 kan in elke vorm en gebouwfunctie worden toegepast. Het houten stijl- en regelwerk biedt ondanks haar slanke profilering van 60 mm enorme constructieve sterkte, waardoor grote overspanningen mogelijk zijn. De mogelijkheden in toepassing en afwerking zijn eindeloos. Slechts uw ideeën bepalen de grenzen! Een duurzaam product De HV60 vliesgevel isoleert uitstekend: voorzien van tripleglas levert het systeem een U-waarde tot 0.80 W/m2.K. Door een afgesloten watersysteem komt het hout niet in contact met vocht en ligt het dauwpunt niet in het hout. Dit verhoogt de kwaliteit en levensduur van de gevel aanzienlijk. Vanwege de minimale milieubelasting, mag de HV60 het DUBO-keurmerk voeren. Sowieso werkt TGM alleen met FSC- en PEFC-gecertificeerd hout.

HV 60 het beste van twee werelden Ideaal; de voordelen van hout en aluminium combineren in één gevelsysteem. TGM ontwikkelde het innovatieve vliesgevelsysteem HV60: een flexibel, duurzaam en creatief product. Deze hybride gevel waarbij het gelamineerde hout aan de binnenzijde zorgt voor een warme uitstraling terwijl (gerecycled) aluminium aan de buitenzijde het onderhoud tot een minimum beperkt.

224

HV60 prestatie: • Gecertificeerd door KOMO, TNO en DUBO; • U-waarde tot 0.80 W/m2.K (met tripleglas); • Wind- en waterdicht tot 650 Pa; • Gecertificeerd 30 minuten brandwerend; • FSC- of PEFC- gecertificeerd. HV60 ontwerpvrijheid: • Toepasbaar in gevel en dak; • Verkrijgbaar in vele houtsoorten en profileringen; • Mogelijk met semi-structurele beglazing; • Buitenafwerking van hout, aluminium of roestvrij staal; • Combinaties van vaste en te openen delen realiseerbaar; • Zeer grote vrije overspanningen mogelijk.

225

Wij hebben uitgebreide expertise op het gebied van duurzaam bouwen, begeleiding bij planvorming en realisatie van nieuwbouw, en herontwikkeling of renovatie van kantoren, bedrijfsruimten en andere utiliteitsbouw als zorginstellingen en scholen. Door verder te kijken dan techniek alleen en door het verbinden van techniek, organisatie en financie-ring realiseren we samen met onze opdrachtgevers economische en duurzame maatwerkoplossingen. Onze belangrijkste diensten op het vlak van duurzaam bouwen zijn: • Duurzaamheidsscan en duurzaamheidsadvies; • Strategisch advies voor duurzaam bouwen of renoveren; • Begeleiden van ontwikkelingsprojecten op duurzaamheid voor BREEAM-NL keurmerk; • Assessment van projecten voor BREEAM-NL keurmerk (nieuwbouw en bestaand).

TPA adviseurs bv TPA adviseurs bv is een onafhankelijk adviesbureau op het gebied van energie, organisatie en duurzaamheid. Ons werkterrein omvat onderzoek en advies over beleid en strategie, en projectadvisering met betrekking tot voorbereiding, ontwikkeling en realisatie.

Wij gaan graag met u in gesprek over de kansen en mogelijkheden voor uw project(en) en de meerwaarde die wij u daarbij kunnen bieden, in 2013 en verder. TPA adviseurs bv Contact: dhr. M. van Werkhoven Generaal Winkelmanlaan 31, Aerdenhout T: 023 5368090 E: [email protected] W: www.tpabv.nl

TPA levert bijdragen aan verduurzaming op gebieden die er toe doen: bij de industrie en toeleveranciers, met projecten op het gebied van energieefficiency, klimaat en duurzaamheid, en in de gebouwde omgeving, met duurzaam bouwen en verduurzaming van bestaand vastgoed.

226

227

Inmiddels zijn wij een stuk verder: de Trebbe Basiswoning is er zelfs in een energieleverende variant. Bezien over een heel jaar is het saldo op de energierekening nul euro. Zo’n huis bouwen wij al voor € 100.000,-! De kennis die wij hebben opgedaan, brengen wij graag in de praktijk. Door energieleverende gebouwen te realiseren, kunnen ze - tegen de stroom in waardeontwikkeling doormaken. Noem dat maar duurzaam! Duurzaamheid begint wat ons betreft bij het maken van de juiste keuze: waarom, voor wie, waar, wat en op welke wijze realiseer je vastgoed? Door onszelf steeds die vragen te stellen, blijven wij ons bewust van de impact die onze beslissingen hebben op mens, planeet en ook op ons gezamenlijk rendement.

De peer van Trebbe Dat was ruim een jaar geleden de werknaam voor de energieneutrale variant van ons woonconcept Trebbe Basiswonen. Naar analogie van Apple moest dit een woning zijn die iedereen graag zou willen hebben, zijn concurrenten ver vooruit is en uitblinkt in design en eigenschappen. Iets meer daarvoor betalen wordt ruimschoots goed gemaakt tijdens de gebruiksperiode! Noem dat laatste maar total cost of ownership.

228

Bedrijfs- en branchebreed nemen wij vanuit ons innerlijk onze verantwoordelijkheid. Wij spannen ons bovendien in voor politiek draagvlak om de noodzakelijke duurzaamheidsambities ook voor de gebruiker financieel mogelijk te maken. Denken in gebruiks- of woonlasten, in plaats van alleen maar gebouw- of hypotheeklasten is cruciaal. Wij nodigen alle lezers uit dit in 2013 tot speerpunt te maken.

229

De duurzaamheidfilosofie van Trespa berust op 3 pijlers: • Do no harm. Trespa houdt zich strikt aan wetgeving en voorschriften en probeert haar impact op het milieu te verminderen. • Do good. Trespa streeft ernaar haar klanten en toeleveranciers te ondersteunen bij de realisatie van hun milieudoelstellingen. • Do better. Trespa is ervan overtuigd dat duurzame ontwikkeling tot nieuwe marktkansen en groei zal leiden. Trespa International B.V. is van mening dat het meten van een ecologische footprint op een objectieve en feitengebaseerde methode dient te berusten. In dit kader is in 2012 een hernieuwde Lyfe Cycle Assessment (LCA) uitgevoerd door PE International. Deze LCA is de grondslag voor het formuleren van Trespa’s milieudoelstellingen zoals: het verminderen van energiegebruik, afvalreductie, grondstoffenbeheer en te nemen milieu-maatregelen door toeleveranciers. Ter informatie van haar klanten heeft Trespa International B.V. een aantal Environmental Product Declarations laten opstellen, te weten: een Duitse EPD volgens IBU, een Engelse BREEAM Green Guide rating en de Franse FDES.

Duurzaamheidsvisie Trespa International B.V. Trespa International B.V. heeft duurzaamheid en de bescherming van het milieu tot een onderdeel van de ‘License to Operate’ gemaakt.

230

De grondstoffen van Trespa’s producten bestaan naast thermohardende bindmiddelen voor bijna 70% uit houten cellulosevezels. In 2012 zijn de voorbereidingen getroffen om medio 2013 al onze producten, met de grondstof hout, te leveren als PEFC of FSC gecertificeerde producten. Hiermee hebben onze klanten de garantie dat de hout- c.q. cellulosevezel uit hernieuwbare bron afkomstig is. Meer informatie over de duurzaamheidsvisie van Trespa International B.V. is te vinden op www.trespa.com

231

Uitgeverij Æneas Æneas is een onafhankelijke uitgeverij. Dat zijn we al sinds 1993. Æneas richt zich op de vakgebieden Betontechnologie en Constructie, Bestaande Bouw, Duurzame Energie en Duurzaam Gebouwde Omgeving. Met de juiste mix van communicatiemiddelen weten wij als geen ander de klant én de klant van onze klant te bereiken. Een gemeenschappelijke factor in het fonds en de bedrijfsvoering is maatschappelijke verantwoordelijkheid en duurzaamheid. Hieronder twee van onze vaktitels uitgelicht. Energie+, kennisplatform lokale duurzame opwekking, het belangrijkste energiethema voor de komende jaren. Broodnodige kennis voor lokale energie initiatieven. De dossiers productie, regelgeving, financiering, organisatie en communicatie staan hierbij centraal. Met een wekelijkse nieuwsbrief, een website en een magazine bedient Energie+ personen die betrokken zijn bij lokale opwekking: lokale initiatieven, gemeenten en woningbouwcorporaties. Neem eens een kijkje op www.energieplus.nl. Renda, kennisplatform bestaande bouw houdt u op de hoogte over alles wat er speelt in het renovatievak. We doen dat via de website renda.nl, het magazine renda, boeken en evenementen. Zo verschijnen er op de website frequent WebTV-uitzendingen over actuele onderwerpen en treft men elkaar regelmatig in het rendakaffee; de plek om kennis te delen met de nieuwe generatie vakbroeders. Vraag nu via www.renda.nl/basislidmaatschap een gratis lidmaatschap aan en ontvang de wekelijkse nieuwsbrief en 4x per jaar magazine renda!

232

233

Dat betekende toen en dat betekent nu nog dat Unica installaties bedenkt, bouwt en onderhoud die zo duurzaam mogelijk omspringen met die fossiele brandstoffen.

Hoofdkantoor Unica

Dus voor duurzaamheid een trend werd, of misschien wel modewoord (?), had Unica als bedrijf al een basisprincipe te pakken: duurzaamheid doe je niet voor jezelf of omdat het moet, maar omdat je gelooft in het feit dat ook komende generaties comfortabel moeten kunnen wonen, werken, recreëren, zorgen of verzorgd worden, leren of onderwezen worden. Inmiddels beheerst Unica alle facetten: adviseren, ontwerpen, realiseren, beheren, exploiteren van alle duurzame technieken en is daarmee een integrale energiepartner geworden.

A++ energielabel door o.a. zonnepanelen.

Unica heeft duurzaamheid in het dna Als totaalleverancier van gebouwtechniek heeft Unica al in de jaren ’80 van de vorige eeuw een filosofie omarmt die gestoeld is op één eenvoudige basisgedachte: het houdt een keer op met de fossiele brandstoffen. En laten veel installaties in gebouwen nu juist veel fossiele brandstoffen gebruiken!

234

Met trots kan Unica dan ook zeggen dat duurzaamheid als een rode dnadraad door de gehele dienstverlening van het bedrijf loopt. Het belangrijkste voor Unica is dat duurzaamheid altijd een gezamenlijke opdracht is: een eendrachtige samenwerking van klant, Unica en een complete keten van toeleveranciers. Duurzaamheid verkopen betekent immers ook duurzaamheid inkopen. Dus of u nu zaken doet met één van de vele businessunits van Unica of met één van de vestigingen: Unica helpt u op weg om samen met u stappen te zetten naar meer duurzaamheid. En het zal u verbazen dat die Unica duurzaamheidsoplossingen u ook nog eens meer rendement of aanzienlijke besparingen kunnen opleveren. Meer weten? www.unica.nl.

235

Het gebouw dateert uit 1989 en het vernietigen van beton is één van de meest milieubelastende activiteiten rond de sloop van een gebouw. Daarom koos de provincie voor een duurzame renovatie op basis van een casco. Voor het nieuwe kantoor worden veel energiebesparende technieken en maatregelen toegepast, waaronder een goed geïsoleerde gebouwschil, driedubbel glas en automatische zonwering. Daarnaast is er veel aandacht voor een gezond binnenmilieu door bijvoorbeeld veel daglicht te gebruiken en natuurlijke materialen toe te passen. De rondleiding was een bron van inspiratie voor de deelnemers. Kennis opdoen en meekijken bij anderen, het inspireert en motiveert om te innoveren. Dat was ook precies de bedoeling. Voor Valstar Simonis ging het er niet alleen om een modern en duurzaam kantoorgebouw neer te zetten. Maar ook om een inspiratiebron te zijn voor de mensen die er straks in werken of op bezoek komen.

Duurzame transformatie

Duurzaamheid: veel mensen praten erover, Valstar Simonis zorgt dat het gebeurt. Door te ontwerpen vanuit een duurzaam oogpunt, duurzame technieken toe te passen in het ontwerp en door helder te communiceren over kosten en haalbaarheid. Met beide benen op de grond vanuit het besef dat een toekomst zonder duurzaamheid geen toekomst is. Valstar Simonis | Marcel Langeveld | [email protected]

Tijdens de Dutch Green Building Week 2012 heeft Valstar Simonis het kantoor van de provincie Noord-Holland in Haarlem opengesteld voor geïnteresseerden. In juni 2012 ontving het kantoor van AgentschapNL een oorkonde als voorbeeldproject van het Unieke Kansen Programma Naar Energieneutrale Scholen en Kantoren. Het ingrijpende duurzame renovatieproject onderscheidt zich door energiezuinigheid, duurzaamheidmaatregelen in de breedte en organisatorische innovaties in de bouw. Valstar Simonis nam een aantal geïnteresseerden mee het pand in voor een uniek kijkje achter de schermen tijdens de werkzaamheden.

236

237

VAA. ontwerpt voor mensen! Aan de basis van de duurzame architectuur van VAA. ligt een aantal principes. • De ambitie om de plek beter te maken. We zorgen er daarom voor dat we de plek in al zijn facetten leren kennen. • We streven naar een resultaat dat meer is dan de som der delen. Synergie voorkomt verspilling! • Minstens zo belangrijk is een pragmatische kijk op de toekomst. Een gebouw is nooit op één bepaald moment op. Het gaat altijd om een specifiek onderdeel dat stuk is of dat niet meer ‘bij de tijd’ is. • Met z’n allen bereiken we meer dan ieder voor zich. Het vroeg starten van een dialoog zorgt voor goede mogelijkheden in operationele en technologische, maar ook in functionele en economische samenwerking. Een voorwaarde voor een duurzaam resultaat.

De duurzame architectuur van Van Aken aRCHITECTEN

Een actueel voorbeeld van onze visie is ons transformatieproject Kingsroad 101 in ’s-Hertogenbosch. Een vermoeid gebouw dat al jaren leegstond, wordt nieuw leven ingeblazen en krijgt een duurzame toekomst. Om te zorgen dat alle mensen (bouwers, werknemers, buurtbewoners, ...) de bouw op de voet kunnen volgen, is zelfs een speciale website opgezet: www.kingsroad101.nl! Van Aken Architecten www.vanakenarchitecten.nl | [email protected] | T 040 2163311

De duurzame architectuur die Van Aken Architecten (VAA.) ontwerpt, ontstaat uit een verlangen om plekken te creëren met een hoge ‘aaibaarheidsfactor’; plekken en gebouwen die omarmd worden door alle mensen die er op welke manier dan ook mee te maken hebben. Denk aan: de bewoner, de werknemer, het bezoek, de buren, de ondernemer, bouwers en onderhouders, de nieuwe bewoner, de nieuwe werknemer, etc., etc.

238

239

Het kantoor huisvest 40 kantoormedewerk(st)ers van Van der Heijden bouw en ontwikkeling alsmede van FIT Ingenieurs. Deze bedrijven samen, bieden het totaalpakket aan vanaf initiatief/idee, realisatie tot en met beheer en onderhoud en zijn landelijk actief op gebied van wonen, werken, sport/recreatie, educatie en zorg.

Kantoorpand Van der Heijden bouw en ontwikkeling en FIT Ingenieurs te Schaijk.

Van der Heijden Bouwbedrijf In september 2011 besloten wij ons kantoor te Schaijk geheel te vernieuwen. Het duurzame kantoor van 1.030 m2, wat slechts in zes maanden gereed kwam, past geheel bij onze visie van klanten gebruikersgericht bouwen, uitgaande van lean processen, 3D-revit/BIM ontwerpen, duurzame materialisering en energie-efficiency.

240

Het 120-jaar “jonge”, vier generaties-familiebedrijf zit sinds 1978 gevestigd op het Industriepark te Schaijk. Hoewel de draagconstructie behouden bleef, veranderde de indeling ingrijpend. Door werkplekoptimalisatie creëerde we 6 extra werkplekken en 2 spreek/vergaderruimten op dezelfde m2. Behalve volledige restyling van het in- en exterieur ging ook het buitenterrein op de schop. Het resultaat is een comfortabel en moderne bedrijfshuisvesting waarmee we nog decennia vooruit kunnen. Het vernieuwde kantoor streeft naar een BREEAM-NL Nieuwbouw oplevercertoificaat met de certificering ‘Very Good’ wat resulteert in een CO2-emissiereductie van 56%, een daling van energieverbruik van 43% en een daling van waterverbruik van 50%. Daarnaast wordt 50% van de energiebehoefte zelf opgewekt middels 420 m2 PV-panelen op het dak. Door onze ervaring op gebied van duurzame projecten realiseerden we reeds 50 woningen in Schaijk, een huis van ontmoeting en sport in Demen en hebben we nu in uitvoering een politiebureau te Houten, een Rabo-adviescentrum in Boxmeer en een distributiecentrum in Venlo. Allemaal projecten met een hoge duurzaamheids- en/of BREEAM-ambitie

241

Ook binnen de bouwsector lopen uiteenlopende projecten op het gebied van recycling van bouwen sloopafval tot secundaire grondstof, zoals bitumen, beton (Green Deal Beton), kalkzandsteen, tegels, tapijt, gips, deuren en steenwol. Zelfs ontwikkelen we vanuit onze eigen afvalproducten nieuwe grondstoffen. Bijvoorbeeld het afval dat vrijkomt bij de verbranding van restafval wordt bij Van Gansewinkel Minerals ontwikkeld tot het bindmiddel FORZ© voor de weg- en waterbouw, waarmee essentiële producteigenschappen significant verbeteren ten opzichte van de inzet van de gangbare primaire grondstoffen. In 2012 realiseerden we in samenwerking met bouwbedrijf Van Wijnen bij de bouw van het kantoor van UPC Leeuwarden een verbluffend resultaat door maar liefst 93% van de 120 ton afval een tweede leven te kunnen geven als secundaire grondstof. Hiermee wisten we de BREAAM-NL eis van 80% ruimschoots te overtreffen en behalve de besparing van primaire grondstoffen tevens een CO2-besparing te realiseren van 65 ton. De gescheiden materialen vonden hun weg terug naar de fabrikanten, die deze in konden zetten voor de productie van nieuwe producten.

Van Gansewinkel Groep

Op deze manier vormt ons credo Afval Bestaat ‘Niet’ steeds de ambitie die we met onze partners weten waar te maken.

De Van Gansewinkel Groep bekleedt een unieke voortrekkersrol op het gebied van duurzaamheid en de ontwikkeling en inzet van secundaire grondstoffen en energie. De kennis en kunde die wij in de vele jaren hebben opgebouwd op het gebied van recyclingstechnieken, materialen en productie- en organisatieprocessen, delen wij met een breed gremium aan partijen om circulaire business modellen concreet vorm te geven. Zo realiseren wij doelstellingen op het gebied van duurzaamheid, maar weten wij ook hoe duurzaamheid als driver en accelerator kan dienen voor business en innovatie. Zo combineren wij economie en ecologie en snijdt het mes aan meerdere kanten.

242

243

Vanwege de goede ligging, maar vooral omdat het ruime woningen zijn met een hoge toekomstwaarde, besloot woningcorporatie GroenWest tien woningen op te waarderen naar energielabel A++. Hierbij wordt gebruikgemaakt van een duurzaam renovatieconcept dat ontwikkeld is door de VELUX Groep en Danfoss. Het renovatieconcept focust op het opwekken van zonne-energie, het gebruik van passieve zonnewarmte en technologie voor energie- en klimaatbeheersing. Groot onderhoud met een toekomstvisie Voor De Poorters is door de BouwhulpGroep een uniek ontwerp gemaakt gebaseerd op de principes van Active House. Door toepassing van het renovatieconcept gecombineerd met het allerhoogste niveau van isolatie en natuurlijke ventilatie, wordt een nieuwe schil om de woning gecreëerd. Deze combinatie vormt de basis voor optimale duurzame renovatie. Het zorgt voor een woning waarin een goede balans ontstaat tussen energieontwerp, binnenklimaat en omgeving, waarbij de totale vraag naar energie en de CO2-uitstoot zeer beperkt is en wat de bewoners meer leefruimte, daglicht, wooncomfort biedt.

De Poorters van Montfoort eerste gerenoveerde woningen volgens Active House principes

Bezoek de modelwoning Eén woning is gedurende een aantal maanden te bezoeken. Bent u geïnteresseerd in de Active House visie en hoe deze concreet is toegepast in dit project, dan bent u van harte welkom om een kijkje te komen nemen in onze modelwoning. U kunt zich voor een bezoek aanmelden via www.velux.nl/ trainingen.

Bij De Poorters van Montfoort worden voor het eerst in Nederland woningen duurzaam gerenoveerd met de focus op een comfortabel binnenklimaat. De woningen in de Poorterstraat in Montfoort zijn veertig jaar oud en hebben momenteel energielabel E.

244

245

Een belangrijk onderdeel van het MVO beleid van Vesteda heeft betrekking op haar portefeuille met 26.000 woningen. Vesteda streeft naar een leefbare omgeving waar mensen graag en langdurig willen wonen. Dat betekent een prettige woning waarin men zich thuis voelt, gebouwd met respect voor de omgeving, in een wijk of buurt waarin men graag verblijft. Dat stelt eisen aan ontwerp, ontwikkeling en exploitatie van de woningen en het gebied waarin die woningen zijn gelegen. Dit alles leidt tot meer een toegenomen tevredenheid onder huurders, hogere huurinkomsten en een lagere mutatiegraad.

In de regio Den Haag zijn in de afgelopen jaren in een achttal garages met in totaal 950 parkeerplaatsen, de TLD armaturen vervangen door energiezuinige LED verlichting.

Om dit te bewerkstelligen zijn er in de loop der jaren diverse werkzaamheden uitgevoerd in de woningen die van invloed zijn op het energielabel. De energielabels van deze 3.000 woningen zijn in 2012 opnieuw afgemeld. Woningen jonger dan 10 jaar zijn nog niet allemaal voorzien van een energielabel, wel wordt op basis van bouwjaar aan deze woningen een fictief energielabel toegekend. Op dit moment zijn er nog 5 complexen in de core - portefeuille met een energielabel slechter dan E. Door alle maatregelen in de portefeuille haalt Vesteda haar een van haar doelstellingen: gemiddeld energielabel C op de core-portefeuille (gemiddelde EI: 1.53).

Vesteda behaald duurzaamheid doelstelling van gemiddeld

Energielabels

energielabel C Vesteda is ervan overtuigd dat de inspanningen die zij levert op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), bijdragen aan een risico reductie van het fonds. MVO is een integraal onderdeel van haar missie en beleid en komt daarom ook terug in alle bedrijfsactiviteiten.

246

247

Het budget is vaak bepalend voor de uitkomst, maar duurzaam hoeft niet duurder te zijn. Door kansen en mogelijkheden te verwerken in onze modellen maken we dat inzichtelijk. Met exploitatieberekeningen en in BIM uitgewerkte tekeningen. Door zo te werken maken we duidelijk wat bijvoorbeeld de netto contante waarde van de duurzame installatie is, vergeleken met veelal schijnbaar ‘goedkopere’ traditionele installaties. Dankzij die onderbouwing lukt het steeds vaker om gezamenlijk invulling te geven aan de ambities. En dat hebben we dan met elkaar maar mooi in de pocket…

Brede Bossche School in de wijk Meerendonk ’s-Hertogenbosch

VIAC gelooft in het daadwerkelijk doen en het nemen van verantwoordelijkheid!

Vanzelfsprekend zijn we trots op onze gerealiseerde duurzame projecten. Zo hebben wij de eerste ‘passieve’ brede school van Nederland geadviseerd, waarbij ook het frisse scholen concept is toegepast (Brede Bossche School te ’s-Hertogenbosch). Daarnaast het wooncomplex Loevenhout (Utrecht) waarbij we restwarmte gebruikt hebben om te koelen. Als ook het Cultureel Educatief Centrum in De Bilt, waarbij gekozen is om de energielast voor gebruikers centraal te stellen én hernieuwbaarheid en duurzaamheid van energiebronnen toe te passen. Ook diverse renovatieprojecten hebben we ‘verduurzaamd’, zonder dat bewoners of de corporatie hierbij extra moesten investeren. Verder zijn wij bezig met planontwikkelingen waarin we ketenpartners uitdagen om mee te participeren in duurzame techniek. Op www.viac.nl is iedereen welkom om die uitdaging mee aan te gaan!

We hebben de expertise én de drive om projecten te laten slagen. Conform de substitutiemethode uit het Protocol Hernieuwbare Energie van AgentschapNL. Daarbij nemen wij opdrachtgevers mee in hun ambities, en bewaken wij de harde eisen.

248

249

VIBA-Expo ligt op een unieke renovatieplaats in ‘s-Hertogenbosch, De Gruyter Fabriek, vlak bij de onderwijsboulevard, de gerenoveerde Brabanthallen en Verkadefabriek. Groepen krijgen op afspraak een begeleide rondleiding. VIBA-Expo behartigt belangen van ondernemingen en organisaties die een gezonde en duurzame leefomgeving nastreven. Dat gebeurt met exposities, cursussen, lezingen symposia en beleidsbeïnvloeding in (inter)nationale netwerken. Thematisch wordt ingespeeld op vernieuwende mogelijkheden als Duurzame Energie, Brabantwoning, Frisse Scholen, Innovatief Groen, Groen Bouwen, Biobased Economy, Ruimtelijke Kwaliteit, Duurzame Gebiedsontwikkeling.

VIBA-Expo VIBA-Expo is hét aanspreekpunt voor een duurzame ontwikkeling in het bouwen, wonen en werken. Steeds gericht op een duurzame balans tussen People, Planet en Profit en toch betaalbaar, gezond, comfortabel, milieuvriendelijk en divers.

VIBA-Expo kan daarnaast een verbindende schakel zijn voor de informatieuitwisseling op het gebied van duurzame ontwikkeling en stelt zich beschikbaar als initiator, begeleider en toetser van processen en producten en materialen. Een duurzame oplossing kan alleen het hoogste rendement halen met een integrale aanpak van gebiedsontwikkeling, ontwerp tot uitvoering en nadien beheer. Dat vergt een andere manier van planvorming, investeren, financieren en organiseren van uitvoering, onderhoud en beheer. VIBA-Expo fungeert hierbij als neutrale, niet op winst gerichte partij die signalen opvangt, interpreteert en doorgeeft. VIBA-Expo ambieert zijn kenniscentrum uit te bouwen tot een center of excellence van de duurzame ontwikkeling in bouwen, wonen, werken.

VIBA-Expo heeft in ‘s-Hertogenbosch een van de grootste exposities in Europa van duurzame planontwikkeling, ontwerp en realisatie, ingericht voor zowel professional, overheid als consument. In twee hallen (1200 m2) presenteren zich zo’n honderd architecten, bouwbedrijven, producenten en dienstverleners.

250

251

Door te investeren in innovaties en ontwikkelingen van zuinigere en efficiëntere machines en middelen, alsmede tijd om personeel te motiveren zichzelf en hun omgeving (verder) te ontwikkelen, zullen wij ook in 2013 blijven strijden voor een betere toekomst, op alle fronten. In 2013 gaat Vlasman die strijd aan door op het gebied van duurzaamheid onder andere te streven naar: • Een hoger percentage hoogwaardig hergebruik van de van sloopwerken afkomende materialen en onderdelen door innovatie en motivatie; • Een reductie van de CO2 uitstoot van materieel en voertuigen door innovatie en investeringen; • Een langere levensduur voor materieelstukken en gereedschappen door vergroting van de opslagcapaciteit. Dat doen wij niet alleen, dat doen wij in samenwerking met betrouwbare partners!

Verduurzaming of behoud? Om het hoofd te kunnen bieden aan de negatieve effecten van het huidige economische klimaat, is het noodzakelijk om kritisch te kijken naar kostenreductie op ondermeer brandstofverbruik en afvalscheiding. Dit zijn in onze branche twee grote kostenposten, en hebben ook een grote impact op het milieu.

252

253

De stakeholder centraal De basis voor het duurzaamheidbeleid van VORM wordt gevormd door de input van de stakeholder. Dat kan de klant zijn, maar ook de leverancier, de medewerker of een gemeente. Het is dus van het grootste belang dat de stakeholders op de hoogte zijn van de activiteiten van VORM. Mede om die reden gaf VORM over 2011 haar eerste MVO jaarverslag uit. Milieu en emissies De impact van VORM op het milieu bestaat uit energieverbruik en CO2 uitstoot, verbruik van grondstoffen, materialen en water, afvalstromen en verantwoord omgaan met biodiversiteit. VORM streeft naar een zo klein mogelijke ecologische voetafdruk, met de nadruk op een duurzame omgang met energie, grondstoffen en afval. Door het monitoren van het energieverbruik werd duidelijk waar energiereductie mogelijk is. Zo stelde VORM vervolgens het doel in 2015 30% minder energie te willen verbruiken op haar kantoor en bouwplaatsen.

Vorm

No (time to) waste Mét haar stakeholders werkt VORM toe naar een afvalvrije bouwplaats in 2015. Minder verspillen is ook duurzaam doen!

VORM ziet duurzaamheid als platform om groei te stimuleren, waarde te creëren en de concurrentie voor te blijven. Om die reden is VORM als bouwer continu op zoek naar een combinatie van de 3P’s in haar activiteiten.

254

255

W/E organiseerde verder drie succesvolle masterclasses en zette cursussen op met brancheorganisaties BNA en Vereniging BWT. Bijdragen leverde W/E in complexe strategische implementatietrajecten binnen gemeenten en stadsregio’s, zoals in Stadsregio’s Rotterdam en ArnhemNijmegen. W/E adviseurs is verheugd om met het Europees project SUSREG verder (internationaal) bij te dragen aan implementatietrajecten van duurzame gebiedsontwikkeling. Onze adviseurs gedetacheerd bij Aedes, begeleidden in 2012 de corporaties in 5 provincies, en gaan hiermee door in 2013. W/E adviseurs was in 2012 ook een partner bij prestigieuze renovatie- en nieuwbouwprojecten: de renovatie van rijksmonument Justus van Effen, het Apollo House en het Energiesprongproject Montferland zijn illustratief. W/E adviseurs droeg bij met innovatieve duurzame energie- en bouwfysische concepten en begeleidde bij de realisatie.

W/E adviseurs Met 33 jaar ervaring ‘in de pocket’, liet W/E adviseurs ook in 2012 zien met beide voeten in de praktijk te staan en voor klanten stappen te zetten naar een duurzaam gebouwde omgeving.

W/E adviseurs is ontwikkelaar en uitgever van GPR software. In 2012 kwamen er meer dan 60 licentiehouders bij boven de bestaande 400. De met ProRail en NS ontwikkelde ‘Stationscan Duurzaamheid’ werd ook in het internationale SusStation project omarmd. Met de ontwikkeling van GPR Bouwbesluit speelt W/E adviseurs in op de actuele behoeften uit de sector om de milieuprestatie van gebouwen snel en accuraat te kunnen berekenen.

W/E was één van de stuwende krachten in de totstandkoming van de Green Deal Milieuprestatieberekening van gebouwen (MPG). De doelstelling de bouwkolom te informeren over de Milieuparagraaf is al deels bereikt, 600 architecten bezochten informatiebijeenkomsten.

256

257

CBRE Global Investors is ook door Jan begeleidt. Martijn Vlasveld (CBRE) beschouwt BREEAM-NL als dé beoordelingsmethode voor gebouwen. BREEAM-NL kijkt naar de lange termijn. Belangrijk want de vraag naar duurzame gebouwen groeit.” Ook Robert Bakker, Development Manager bij Redevco BV is voorstander van het verduurzamen van gebouwen. Redevco gebruikte BREEAM- NL om de duurzaamheid te kunnen bepalen van vijf filialen van C&A. Redevco wil op het vlak van duurzaamheid graag voorop lopen. Redevco heeft ook, net als W4Y, een rol gespeeld bij de ontwikkeling van de NL versie. Dankzij aanpassingen die op basis van onze ervaringen zijn doorgevoerd is er veel verbeterd. Het is een praktische tool die aanzet tot bewuster omgaan met je gebouw.

W4Y Adviseurs BV

BREEAM-NL was bij het hoofdkantoor van ABN-AMRO niet eenvoudig. Rob Kuipers, facilitair manager: “Er werken hier 6.500 mensen op ongeveer 130.000 m2. Dat heeft ABN-AMRO er niet van weerhouden om het traject in te gaan. Duurzaamheid staat hoog op de agenda van de Raad van Bestuur. Deze prioriteit vanuit het management heeft er mede voor gezorgd dat all benodigde gegevens beschikbaar kwamen. Het resultaat is een mooi certificaat voor één van de grootste kantoorpanden in Nederland.”

begeleidt overgrote deel In-Use certificaten 2012 Na de invoering van BREEAM-NL In-Use door de Dutch Green Building Council zijn er vijf pilots gedraaid. Daarna heeft W4Y bij de volgende elf certificaten die zijn afgegeven het assessment uitgevoerd. Assessor Jan Roersen vertelt dat de meesten zuchtend begonnen. “Maar gaandeweg ontstaat enthousiasme, het belang werd ingezien.”

258

259

Overzicht participanten Dutch Green Buidling Council op 1 maart 2013: 3D+1 Bouw + Vastgoed 3P Netwerkpartners Aan de Stegge Twello ABC Management Groep B.V. Aberdeen Propery Investors the Netherlands ABN AMRO ABT B.V. Adamasgroep Ahold Vastgoed B.V. Alcoa Architectuursystemen Alcyon BP Allen & Overy LLP Alliander N.V. Alphaplan B.V. adviseurs in bouwen AluEco AMA GROUP Associated Architects B.V. Amvest An Archi b.v. AOS Studley APPM Management Consultants ARCADIS ArcelorMittal Archicom B.V. Architectenbureau Broekbakema Architectenbureau Paul de Ruiter B.V.

260

Architectenbureau Van Manen Architectenweb Armstrong Building Products Arup B.V. ASR Vastgoed Ontwikkeling N.V. AT Osborne B.V. Atlas ABC Applicatie Brandwerende Constructies B.V. Avans Hogeschool MB B.V. Averesch B.V. B.V. Descol Kunststof Chemie & Sika Nederland B.V. Ballast Nedam Bouw & Ontwikkeling Ballast Nedam Sustainability Services BBN Adviseurs BCT architecten, ingenieurs en adviseurs Beelen groep B.V. Benthem Crouwel Architekten B.V. BNA BHP Houwelingen B.V. Blaauw Ingenieurs & Adviseurs Blitta B.V. Boag Advies & Management Borghese Real Estate B.V. Bouwbedrijf L. van de Ven B.V. Bouwen met Staal

Bouwfonds Real Estate Investment Management Bouwgroep Dijkstra Draisma Bouwinvest Bovis Lend Lease B.V. Brains to Build B.V. BRControls Projects B.V. Breed Afbouw Breevast N.V. Brink Groep Leidschendam BRS Building Systems B.V. Building for Tomorrow B.V. Burgland Vastgoed Groep C2N B.V. Carrier Airconditioning Benelux B.V. CB Richard Ellis Cement & Beton CEO Media B.V. / Duurzaam Gebouwd Cerius Projects B.V. Cladding Point B.V. COFELY GDF SUEZ Colliers International B.V. Colt International Complan B.V. ConsortArchitects B.V. Cooper Feldman Corio N.V. Corporate Facility Partners B.V. (CFP) CoSource B.V.

CRA Vastgoed Cresco Vastgoed B.V. CRH Nederland Daikin Airconditioning Netherlands B.V. De Bonth van Hulten B.V. De Bosman Bedrijven B.V. De Graaff Advies B.V. De Groot & Visser B.V. Deerns Nederland B.V. Deloitte Delta Development Group Derbigum Nederland Desso B.V. DGMR Bouw B.V. Dienst Vastgoed Defensie (Ministerie van Defensie) DimensieVier Distech Controls B.V. DTZ Zadelhoff Dura Vermeer Groep N.V. Dutch Coating Innovators B.V. Duurzaam Bouwen Online ALIAS Base Publishers B.V. Duurzaamheidscoach.nl DWA installatie- en energieadvies E4S Consult ECO2 Energy Solutions B.V. EcoChain Technologies B.V. Ecofys Netherlands B.V.

261

ELV Architecten EMEM IOB Nederland B.V. Eneco EnergiQ Hiensch Service B.V. ERA Contour B.V. Essent Nederland B.V. ExcellentaDuolight Facilicom Factor Architecten B.V. Feenstra Adviseurs Fokkema & Partners Architecten B.V. FOM Consultants Forbo Flooring B.V. Fortress Projectontwikkeling B.V. Fortron B.V. Fortrus Frits Spaans architect AvB/BNA G&S Bouw B.V. G&S Vastgoed Gasengineering Geelen Counterflow Gemeente Almere Gemeente Amsterdam, Dienst Milieu en Bouwtoezicht Gemeente Den Haag, Dienst Stedelijke Ontwikkelingen Gemeente Heerhugowaard Gerflor Benelux

262

GIDO Stichting Gemeenschappelijk Initiatief realisatie Duurzame Ontwikkeling GOED 4U Vastgoedmanagement Green Contractors Ltd Grontmij Nederland B.V. GSH Netherlands B.V. HaskoningDHV Nederland B.V. Nijmegen HC Groep HDP Real Estate B.V. HE adviseurs Heembouw Heijmans Heineken Supply Chain B.V. Herman de Groot Ingenieurs Hermans Techniek Energy B.V. Het Facilitair Bureau HEVO B.V. Hiensch Engineering B.V. HILTI Nederland B.V. Hofstede cs Milieuadviseurs Hogeschool Inholland Hogeschool Rotterdam Hogeschool Saxion Hogeschool Utrecht Hogeschool Windesheim Holland Casino HTPP-Gebiedsontwikkeling, Verkeer en Parkeren

Hunter Douglas Europe B.V. HVL B.V. IA Bouwkunde B.V. IA Elektro-Techniek B.V. IA Groep IA Werktuigbouw B.V. ICSadviseurs IDBB Holding B.V. IFF Vastgoed B.V. IGG Bouwkostenadvies ILEX Installatiemanagement b.v. IMOSS Bureau voor stedebouw B.V. Imtech Building Services Imtech Nederland B.V Inbo b.v. ING Real Estate Finance Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. INNAX Gebouw & Omgeving Innovatiecentrum Duurzaam Bouwen ( IcDuBo ) Integra Metal Ceiling Systems B.V. Interbouwconsult Intercell Interface ITANNEX J.M. van Delft + zn B.V. J.P. van Eesteren B.V. (Bunnik) Jaga Konvektco Nederland B.V. Jardin-Graywood JHK Architecten

Jones Lang LaSalle Juli ontwerp en advies B.V. Kadans Vastgoed B.V. Kernarchitecten B.V. Kikx development B.V. Kingspan Duurzame Bouwsystemen B.V. Knauf Insulation Knevel Architecten KONE B.V. Koninklijke BAM Groep N.V. Koninklijke Mosa B.V. Koopmans Bouwgroep b.v. Koppert+Koenis Architecten Kuijpers Ecopartners B.V. KVMC Lamikon Laride B.V. Legrand Nederland b.v. Leyten Vastgoedontwikkeling B.V. LG Electronics Benelux LindHorst huisvestingsadviseurs B.V. Lx Real Estate Lycens Huisvesting B.V. M3E Maarsen Groep Maasdam Groep MAB Development Nederland B.V. Marsh Netherlands MAT25

263

Materia Meyer en Van Schooten Architecten B.V. MIBA Bouwmanagement B.V. Mitsubishi Elevator Europe B.V. Mn Services Molenaar&Bol& VanDillen architecten B.V. Movares Nederland B.V. Multi Corporation B.V. MVGM Vastgoedmanagement b.v. Navos Klimaattechniek B.V. Nederlandse Dakdekkers Associatie NDA B.V. NIBC Bank N.V. NIBE Nieman Raadgevende Ingenieurs Nophadrain B.V. NOVA LIGNUM NS Stations - Exploitatie bedrijf NUON N.V. NVT Onderhoudsgroep B.V. Objectum b.v. bouwadvies & projectmanagement OCS workplaces Octatube International B.V. OeverZaaijer architectuur en stedebouw Optigroen Dak- en Gevelbegroeiing Oranjedak B.V.

264

Oskomera Group B.V. OVG P van den Bosch Bedrijfsmakelaars Parthos B.V. PBS Elementbouwtechniek B.V. Peutz B.V. Pieters Bouwtechniek Utrecht B.V. Pittsburgh Corning Nederland Plegt-Vos Bouwgroep Portisa Nederland B.V. Priva B.V. ProDelta Management B.V. PROVADA Provastgoed Nederland B.V. Provincie Limburg Q-Park N.V. Rabo Vastgoedgroep RAU Architecten Recticel Insulation B.V. Redevco B.V. REINÆRDT Deuren B.V. Rienks Architecten Rienks Bouwmanagement Rijksgebouwendienst Rijksvastgoed en Ontwikkelingsbedrijf RVOB Rijnboutt RO Groep Rollecate B.V. Rotterdam Climate Initiative

Rotterdam Innovation Centre RPS advies- en ingenieursbureau B.V. SADC (Schiphol Area Development Company N.V.) Saint-Gobain Glass Saint-Gobain Isover Benelux B.V. Samenwerking Loont Sapa Building System B.V. SBM bouwen vastgoedmanagers SBR Schindler Liften B.V. Schiphol Real Estate Schneider Electric Scholtens Holding Groep B.V. Schouten Advies Groep B.V. Schröder Vastgoed Schüco Nederland B.V. Search B.V. SGS Intron Certificatie B.V. Siemens Nederland N.V. Slavenburg B.V. Slimline Buildings Smits van Burgst Raadgevend Ingenieursbureau SNS Bank Zakelijk Soeters Van Eldonk architecten B.V. Solarlux Nederland B.V. Somfy Nederland B.V. Sprangers ILDC

Stevens Van Dijck Stichting Slimbouwen Stichting Sureac StrateGis Groep Strikotherm B.V. Struijk Sloop- en Grondwerken B.V. Strukton Worksphere Exploitatie Sweegers en de Bruijn B.V. Synchroon Ontwikkelaars B.V. Syntrus Achmea Vastgoed - Real Estate & Finance Tata Steel Bouwcentrum TBI Holdings B.V. Techniplan Adviseurs B.V. Technocentrum NHN Tempas Bouwmanagement B.V. TGM Technisch Gevelbouw Management B.V. Theateradvies B.V. Thermaflex Isolatie B.V. ThyssenKrupp Liften B.V. TNO Bouw & Ondergrond TPA adviseurs Trebbe Groep B.V. Trilux CV TSI Pipe Technologies Netherlands TU Delft TVVL Twynstra Gudde Uitgeverij AENEAS

265

UN Studio Unica Groep B.V. Universiteit Leiden Universiteit Twente Uticon Ingenieursgroep b.v. Valstar Simonis B.V. van aken Architecten van der Heijden Van Dool Geveltechniek van Gansewinkel Van Mierlo Bouwmaatschappij Van Omme & De Groot Projectontwikkelaars en Bouwers Van Rossum Holding B.V. Van Wijnen Holding N.V. VastNed Management B.V. VBI Verkoop Maatschappij B.V. VBM Ontwikkeling Velo Beheer B.V. VELUX Nederland B.V. Verosol Vesteda Investment Management B.V. VIAC installatie adviseurs VIBA-Expo - (voorheen SVE) Vitrov Bouw en Vastgoed B.V. Vlakglas Recycling Nederland Vlasman Betonbewerkings- en Slooptechnieken b.v. VOCUS architecten bna B.V.

Volantis B.V. VolkerWessels VolkerWessels, Bouw & Vastgoedontwikkeling VORM Holding Vrije Universiteit Amsterdam/ VU medisch Centrum W/E Adviseurs W4Y Adviseurs B.V. Wagenbouw B.V. Wasco Holding B.V. Wédéflex Duurzame Daksystemen Wereldhave Management Holding B.V. WHR Installatie-adviseurs Wiegerinck architectuur stedenbouw Wienerberger B.V. Wijzonol Bouwverven B.V. Wildenborgh B.V. Wolf Dikken adviseurs Wolter & Dros WPM Groep WTH Vloerverwarming & -koeling ZND Dakbedekking ZRi adviseurs ingenieurs Zwarts en Jansma Architecten ZZDP Architecten

Colofon Dit pocketboekje is een uitgave van: Dutch Green Building Council Vlasmarkt 1c – 4e verdieping 3011 PW Rotterdam T: +31(0)10 303 27 77 E: [email protected] I: www.dgbc.nl

Redactie: Julia Juistinga (DGBC) Foka Kempenaar (SBRCURnet) Lydia Slappendel (SBRCURnet) Niek Stukje (DGBC) Eindredactie: Linda van der Vlis (SBRCURnet) Vormgeving: Zuid44, Den Haag Papier: houtvrij offset Druk: Mediakrachtcentrale

Hoofdredactie: Marieke Olsthoorn (DGBC)

Oplage: 2.000 stuks

DGBC dankt alle participanten die een bijdrage hebben geleverd aan dit pocketboekje. Met z’n allen hebben we heel wat duurzaamheid in de pocket! Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de Dutch Green Building Council. Redactie en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden, van welke aard dan ook, gebaseerd op informatie uit deze uitgave. April 2013

266

267

Duurzaamheid in de pocket

Recommend Documents