Duurzaam Soesterkwartier
Vandaag gemonteerd in de wijk!
Duurzaam
Infoavond 10 april 2012
Soesterkwartier
‘1500 uur zonne-energie’ 20:00 20:05 20:40
21:15 21:30
Welkom door een zonnige Soesterkwartierder Zonneboiler of zonnepanelen? Waarop moet ik letten bij het aanschaffen van zonnepanelen? (Yvonne Feuerhahn) Hoe werkt een zonnepaneel? Hoe plaats ik een zonnepaneel? Moet mijn meterkast worden aangepast? En meer (Wim Troost) ‘Zon op school’ – een educatief een duurzaam project van VDS Vragen, reactieformulier, napraten en kleine zonneenergiemarkt (033 Energie) Doel 1
Meer weten over zonne-energie op je eigen dak
Doel 2
Interesse peilen voor collectieve inkoop
Een van de doelen 2012:
Meer zonne-energie benutten in het Soesterkwartier!
Infoavond 10 april 2012
zonne-energie
Duurzaam Soesterkwartier
Duurzaam
Inhoud o Energie uit de zon o Energie besparen versus energie opwekken o Zonne-energie in Nederland
o Zonneboiler of zonnepanelen? o De ecobalans van zonnepanelen o Hoeveel zonnepanelen heb ik nodig om energieneutraal te zijn? o Welk type energieopwekker ben ik? o Kopen van zonnepanelen o Gemeenschappelijk kopen van zonnepanelen
Soesterkwartier
Duurzaam
Met dank aan - Huibert Boer (ROVA afdeling Duurzame Energie) - Henry de Gooijer – picosol (techniek en weetjes) - Janet Wetser (initiatief en offertes Soest) - Wim Steijnhoff – dakrenovatie.org (techniek) - Dina Schwaab (alg. informatie, importeur zonnepanelen) - de zonnefabriek (ervaringen) - Remco van der Horst – greenporc - Arno Geldrop – Alfatech (inkoop) - René Moerman - Solar Insurance & Finance - Frank Middelkoop - Duurzaam Heeten (strategie, ervaring) - Texelenergie (ervaring) - Gerda Wiertz – Werkgroep COOL Leusden (strategie, proces) - Mustafa Bayrak – solarstream (handleiding offertes) - Peter van der Lugt – Hof van appel Nijkerk (ervaring)
Soesterkwartier
Duurzaam
Energie uit de zon
Soesterkwartier
Duurzaam
Energie uit de zon Wat wij dagelijks beseffen: gezondheid, voedselproductie
Soesterkwartier
Duurzaam
Energie uit de zon Wat wij vaak niet beseffen: Kolen, aardgas, aardolie, wind, water
1. Alle fossiele brandstoffen zijn geconcentreerde zonneenergie.
aardgas, aardolie, kolen, turf
Soesterkwartier
2. Achter windenergie en waterkracht zit de zon als motor.
Duurzaam
Energie uit de zon Gratis levering!
Soesterkwartier
Het winnen en de transport van fossiele brandstoffen heeft dagelijks energie nodig.
Zon, wind en water worden door de natuur ter beschikking gesteld = gratis levering!
Duurzaam
energie besparen versus energie opwekken
Soesterkwartier
Duurzaam
Energie besparen versus energie opwekken Trias-energetica
Soesterkwartier
Duurzaam
Energie besparen versus energie opwekken Des te kleiner het verbruik, des te minder duurzame energie moet worden aangevuld!
Soesterkwartier
4500
4000
kWh verbruik
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0 19
Aantal zonnepanelen om stroomverbruik te compenseren
17
10
7
Duurzaam
Energie besparen versus energie opwekken Wie minder verbruikt is goedkoper eruit!
Hoeveel stroom verbruik ik waarvoor?
Soesterkwartier
Wat zijn mijn grootste stroomvreters?
Aanvraag Buurtbudget Vereniging Duurzaam Soesterkwartier
voor Energieverbruiksmeters Hoe maak ik het stroomverbruik inzichtelijk voor mijn kinderen? Leen een energiemeter!
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland
Soesterkwartier
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Waar komt onze energie vandaan?
Soesterkwartier
Zonne-energie in Nederland Wat kunnen wij als bewoners doen?
In 2006 bestond 2,7 procent van het totale energieverbruik in Nederland uit duurzame energie. 2009 = 4,0% 2010 = 3,8% (door stijgend energieverbruik)
Zonnepanelen/ Zonneboiler kan je zelf installeren! Weinig invloed op als particulier – tenzij in locaal duurzaam energiebedrijf
Zonne-energie in Nederland Maar je hebt WEL veel invloed!
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
8
De Bilt
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren en diffuus licht (60%)
Soesterkwartier
8
De Bilt
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
8
De Bilt
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
8
De Bilt
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
8
Tours (Frankrijk)
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
Soesterkwartier
8
Nice (Frankrijk)
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
Duurzaam
Zonne-energie in Nederland Zon uren
8
Soesterkwartier
Tanger (Marokko)
Dagelijks aantal zonuren
7 6 5 4 3 2 1 0 Jan
Feb
Mrt
Apr
Mei
Jun
Jul
Aug
Sep
Okt
Nov
Dec
In de Sahara schijnt de zon 2x zo veel dan in Nederland. Je moet alleen maar 2x zo veel zonnepanelen plaatsen voor dezelfde opbrengst!
Duurzaam
Zonneboiler (warmte) of zonnepanelen (stroom) ?
Soesterkwartier
Duurzaam
Zonneboiler of zonnepanelen?
Zonneboiler (warmte)
boilervat warm water
Soesterkwartier
gebruik: warm tapwater, verwarming, wasmachine, vatwasser
Zonnepanelen
omvormer
Gebruik: alles wat een stekker heeft en verlichting
Duurzaam
Zonneboiler of zonnepanelen?
Zonneboiler (warmte)
Soesterkwartier
= verbruiksafhankelijk des te groter het warmwaterverbruik, des te meer rendement Wat is mijn warm tapwaterverbruik? Wat is mijn verwachte verbruik de komende jaren?
Zonnepanelen
onafhankelijk van verbruik sommige zonnepaneel systemen zijn zelfs ‘bankable’ (krijgen een garantie van de bank) Het is momenteel nog niet rendabel om meer stroom te produceren dan je verbruikt.
Duurzaam
Zonneboiler of zonnepanelen? Minder afhankelijk worden van stijgende energieprijzen
In 10 jaar met 60% gestegen (EnergieNed)
Soesterkwartier
Duurzaam
2012 Energieprijzen
Soesterkwartier
Bron: essent
Wat doen de energieprijzen in 2012?
Duurzaam Soesterkwartier
De energierekening zal in 2012 per huishouden tussen de € 115,- en € 130,- hoger uitvallen dan het jaar ervoor. Deze flinke kostenstijging komt doordat de leveringstarieven, netbeheerkosten en de energiebelasting gaan omhoog gaan. (voor een gemiddeld verbruik van 3.500 kWh en 1.800 m3 gas. )
Leveringstarieven Verwachte verhoging 2012 op jaarbasis € 70,- tot € 90,- (t.o.v. 2011) Netbeheerkosten Ook de netbeheerkosten stijgen in 2012. Volgens de Nederlandse Mededingingsautoriteit gaat het om 9%, waardoor er op jaarbasis tussen de € 29,en € 34,- meer betaald moet worden. Energiebelasting De energiebelasting stijgt met ongeveer € 14,- per jaar.
(Bron: vereniging eigen huis)
Duurzaam
Zonneboiler of zonnepanelen? Minder afhankelijk worden van stijgende energieprijzen
Soesterkwartier
In 10 jaar met 60% gestegen (EnergieNed)
Energierekening 2032 = €4400 (prijsstijging 5%)
Energierekening 2032 = €11000 (prijsstijging 10%)
Duurzaam
Zonneboiler of zonnepanelen? Wanner liever een zonneboiler?
Soesterkwartier
Economisch: Bij zonneboiler voor alleen tapwater: Huishouden met veel tapwaterverbruik (b.v. gezin) Op weg naar energieneutraal wonen: Voor goed geïsoleerde woningen ook op verwarming aansluiten CO2 neutraal: Groene stroom word ook in NL geproduceerd, groen gas wordt tot nu toe alleen gecompenseerd.
Risicospreiding: Bij aanschaf van een zonneboiler en zonnepanelen spreid je het risico van energieprijsstijgingen van gas en elektriciteit. Nieuwe ketel: Controleer voor aanschaf of die geschikt is voor na-verwarming van een Zonneboiler. Of koop geen ketel meer, maar alleen een zonneboiler (als je woning goed is geïsoleerd en er ruimte is voor een opslagvat).
Duurzaam
Hoe zit het met de ecobalans van zonnepanelen?
Soesterkwartier
Duurzaam
Ecobalans zonnepanelen
Soesterkwartier
Bij de productie 1kWh elektriciteit uit een kolengestookte centrale ontstaat 850g CO2 Bij de productie 1kWh elektriciteit uit een moderne gasgestookte centrale ontstaat 370g CO2 Bij de productie 1kWh elektriciteit uit zonlicht ontstaat 50g CO2 (productie zonnepanelen)
Duurzaam
Ecobalans zonnepanelen
Soesterkwartier
Voor de productie van de panelen is energie nodig uit fossiele brandstoffen en daarbij komt CO2 vrij. Maar na 3 jaar elektriciteitsproductie heeft een zonnesysteem net zoveel energie bespaard, als er nodig was bij de productie van het systeem. Zonnepanelen gaan zeker 25 jaar mee. De rest van de 22 productieve jaren is elke opgewekte kWh netto milieuwinst. (www.milieucentraal.nl)
Duurzaam
Hoeveel zonnepanelen heb ik nodig om energieneutraal te zijn (voor stroom!) ?
Soesterkwartier
Duurzaam
Hoeveel zonnepanelen heb ik nodig…? voorbeeld Zonnepaneel = stroom Maximale vermogen van een zonnepaneel = Watt piek (b.v. 250 WP per paneel) Dat is wat het zonnepaneel levert onder optimale laboratorium omstandigheden.
Volgende factoren hebben invloed op dit vermogen: - Panelen: reflectie, bekabeling (10%) correctiefactor - Omvormer: (5%) - Lichtopbrengst: locatie, windrichting, dakneiging, schaduw
Soesterkwartier
Duurzaam
Hoeveel zonnepanelen heb ik nodig…? voorbeeld
Soesterkwartier
www.milieucentraal.nl
Maximale vermogen van een zonnepaneel = Watt piek (b.v. 250 WP per paneel) Voorbeeld: Paneel 1,6m², 250WP, ligging Z, 36 graden 250 x 0,85 (correctiefactor) =212 kWh/jaar/paneel van 1,6m² 1m² = 130 kWh/jaar/m²
Vuistregel per 1m² = 130 kWh/jaar
Duurzaam
Hoeveel zonnepanelen heb ik nodig…? Hangt af van verbruik!
Vuistregel per 1m² = 130 kWh/jaar
Hoeveelheid m² panelen voor energie-neutraltiteit Verbruik: 3500 kWh/jaar = 27m² (ca.17 zonnepanelen) Verbruik: 2000 kWh/ jaar = 15m² (ca.10 zonnepanelen)
Soesterkwartier
Duurzaam
Welk type energieopwekker ben ik? Wat is mijn doel?
Soesterkwartier
Duurzaam
Welk type energieopwekker ben ik? Wat is mijn doel?
Uitgangssituatie: Geïsoleerd huis (bouwjaar 1992 of later) Dak 25m² Er is ruimte voor 10m² zonnepanelen (6 zonnepanelen)
Soesterkwartier
Duurzaam
Welk type energieopwekker ben ik? Wat is mijn doel?
Uitgangssituatie: Geïsoleerd huis (bouwjaar 1992 of later) Dak 25m² Er is ruimte voor 10m² zonnepanelen (6 zonnepanelen)
Ik wil zo veel mogelijk zonnepanelen plaatsen. Mevrouw Oranje
Ik wil zo veel mogelijk energie op mijn dak opwekken Mevrouw Blauw
Soesterkwartier
Heer Groen
Ik wil op ten duur geen CO2 meer met mijn woning uitstoten!
Ik heb €3000 waarop ik een hoog rendement wil halen Heer Rood
Duurzaam
Welk type energieopwekker ben ik? Wat is mijn doel?
Soesterkwartier
Uitgangssituatie: Geïsoleerd huis (bouwjaar 1992 of later) Dak 25m² Er is ruimte voor 10m² zonnepanelen (6 zonnepanelen)
Koopt 10m² zonnepanelen Investering €3750 Productie 1275kWh/jaar. Na 25 jaar voor € 12.800 opgewekt *
Uitgangspunten voor berekening: Dak: zuid, helling = 36 graden (100% instraling) zonder schaduwwerking Panelen: 1,6m² , 250WP/paneel Correctiefaktor NL: 0,85 Prijs: €2,50/WP (all incl.)
*Bij een energieprijsstijging van 5%/jaar (Gemiddelde prijs komende 20 jaar €0,36/kWh en €1,2/m³ gas) En een opbrengstgarantie van de panelen van 80% na 25 jaar
Duurzaam
Welk type energieopwekker ben ik? Wat is mijn doel?
Uitgangssituatie: Geïsoleerd huis (bouwjaar 1992 of later) Dak 25m² Er is ruimte voor 10m² zonnepanelen (6 zonnepanelen)
Koopt 10m² zonnepanelen Investering €3750 Productie 1275kWh/jaar. Na 25 jaar voor € 12.800 opgewekt *
Koopt 4m² zonneboiler, 6m² zonnepanelen Investering €5500 Besparing 200m³ gas/jaar, 850 kWh/jaar. Na 25 jaar = voor €17.400 (€6.000 gas, €11.400 stroom) opgewekt*
Soesterkwartier
Koopt 10m² zonneboiler met 800l opslagvat en houtkachel = geen gasverbruik meer! en stapt over op groene stroom Investering: €10.000 Prod./Besparing: 1500 m³ gas/jaar Na 25 jaar: voor €45.000 energie opgewekt* CO2 uitstoot woning= 0
Koopt: 6m² zonnepanelen Investering: €2500 Prod./Besparing: 850 kWh/jaar Na 25 jaar: voor €11.400 energie opgewekt*
*Bij een energieprijsstijging van 5%/jaar (Gemiddelde prijs komende 20 jaar €0,36/kWh en €1,2/m³ gas) En een opbrengstgarantie van de panelen van 80% na 25 jaar
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen
Soesterkwartier
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Gegeven en variabelen
Dak =
gegeven
Zonne-energie systeem =
kiezen
Soesterkwartier
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Onderdelen Paneel
Omvormer
Soesterkwartier
Montageconstructie
Installateur!
Monitor
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Onderdelen Paneel
Omvormer
Garanties!
Garanties?
Soesterkwartier
Montageconstructie
Monitor
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Vergelijken garanties
Soesterkwartier
In tabel gekozen zonnepanelen zijn voorbeelden
aanbieder (voobeeld!)
solar-modules
merk/type
aleo
S 19 mono
jaar IEC 61215
x
productgarantie
10
vermogensgarantie
25
energieker
ZonZoekt Dak
energieker
solarmodules
Met de zon
zonnefabriek
enz.
Multiso Centro Scheuten l Solar
S-class excellent
Yingli
YL240 P GPPV
GPM30 0 WXS
190s
ET-M/ETAT Solar P enz.
jaar
%
jaar
%
%
%
jaar
%
jaar
x 10
x 10
x 5
25
26
25
jaar
jaar
%
x
x
x
10
5
5
25
25
25
10
90%
10
92%
10
90%
10
90%
12
90%
10
90%
12
90%
25
80%
25
83%
26
80%
25
80%
25
80%
25
80%
25
80%
geproduceerd onderdelen
D
C
?
C
?
C
?
montage
D
D
D
C
?
C
?
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen vergelijken Zonnepanelen – waarop kun je vergelijken - WP (vermogen) - power tolerance (flash test) - afmeting - garanties (product- en vermogensgarantie) - prijs - herkomst (CO2, milieueisen) - bankability/bankgarantie (je mag bij de bank geld lenen voor het investeren in deze panelen)
- vraag altijd een productblad van de aangeboden panelen bij je offerte
Soesterkwartier
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Kwaliteit van het paneel Betrouwbare kwaliteit? TUV + IEC 61215
Soesterkwartier
Duurzaam
Inkopen zonnepanelen Kwaliteit omvormers
Soesterkwartier
www.allesoverzonneenergie.nl
Belangrijk Vermogen omvormer moet afgestemd zijn op vermogen zonnepanelen! Te weinig vermogen: - niet alle stroom die door je zonnepanelen geproduceerd wordt, wordt omgezet in bruikbaar stroom. - Kortere levensduur omvormer Te veel vermogen: - omvormer gebruikt in verhouding te veel stroom om hoeveelheid stroom om te zetten. VOORBEELD Betrouwbare merken SMA, Mastervolt (Test va(meerdere tientallen omvormers op www.allesoverzonneenergie.nl)
Duurzaam
Inkopen zonnepanelen Andere aandachtspunten
o Is de prijs all incl.? B.v. incl. installatie op het dak, leidingwerk, aansluiting meterkast?
o Heb ik een ervaren installateur? o Wat als er een keer iets mankeert? Hoe is de service? o (Verzekering en/of financiering) o Monitoring van het systeem? oTip: reken uit wat het systeem na 20 jaar zou gaan leveren, dan kan je verschillende panelen/offertes vergelijken. o Hoe betrouwbaar en deskundig komt aanbieder over? o Heeft hij ervaring met collectieve inkoop? o Stel je een duidelijk doel.
Soesterkwartier
Duurzaam
Inkopen van zonnepanelen Voorbeeld 1: individueel
Soesterkwartier
Een 10 m² installatie van 1500 WP (250WP/paneel, ca. 156WP/m²) levert per jaar 1500 x 0,85 (correctiefactor Nederland) = 1275 kWh Uitgaande van de huidige gemiddelde energieprijs van 0,22 euro/kWh betekend dit een opbrengst/besparing van 280 euro per jaar. De gemiddelde prijs voor een WP ligt momenteel op ongeveer €2,50 (prijs voor een complete kleine installatie). Prijs voor deze installatie = €3750
U koopt niet 1 keer dure zonnepanelen, u koopt groene stroom voor de komende 14 jaar en krijgt dan 11jaar gratis stroom.
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen - voordelen en mogelijkheden
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voorbeeld 2: collectief
Een 10 m² installatie van 1500 WP (250WP/paneel, ca. 156WP/m²) levert per jaar 1500 x 0,85 (correctiefactor Nederland) = 1275 kWh Uitgaande van de huidige gemiddelde energieprijs van 0,22 euro/kWh betekend dit een opbrengst/besparing van 280 euro per jaar. Bij collectieve inkoop = ongeveer €2,2/WP (prijs voor een complete installatie). Prijs voor de installatie= €3300
U koopt niet 1 keer dure zonnepanelen, u koopt groene stroom voor de komende 12jaar en krijgt dan 13 jaar gratis stroom.
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voorbeeld 3: collectief met energieprijsstijging
Soesterkwartier
Een 10 m² installatie van 1500 wp levert per jaar 1500 x 0,85 (correctiefactor Nederland) = 1275 kWh Stel dat de huidige gemiddelde energieprijs van 0,22 euro/kWh de komende 25 jaar bij gemiddeld €0,36/kWh ligt betekend dit een opbrengst/besparing van gemiddeld €540/jaar. Bij collectieve inkoop = ongeveer €2,2/WP (prijs voor een complete installatie). Prijs voor deze installatie = €3300
€ U koopt niet 1 keer dure zonnepanelen, u koopt groene stroom voor de komende 6 jaar en krijgt dan 19jaar gratis stroom.
€
€
Zonne-energie kaart Soesterkwartier
Duurzaam Soesterkwartier Gezamenlijk inkopen zonnepanelen In 2012 geen SDE subsidie (Stimuleringsregeling Duurzame Energie) voor kleine systemen Maar…
met subsidie gekocht
Duurzaam
Gezamenlijk inkopen zonnepanelen Maar…
Soesterkwartier
met subsidie gekocht
Gekocht in juni 2011 omdat zonnepanelen nu zo goedkoop zijn geworden
Duurzaam
Gezamenlijk inkopen zonnepanelen Prijsontwikkeling zonnepanelen De prijzen zijn in de laatste 10 jaar met 80% gezakt.
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voorbeelden
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voorbeelden
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voorbeelden
Energiek Soest
Duurzaam Heeten
Leusden
Amersfoort Schimmelpennik buurt
Soesterkwartier
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen Voordelen
Goed geïnformeerd samen betere beslissingen nemen
Lagere prijs door groepskorting ! Uniforme uitstraling met de hele straat = mooi!
Samen zoden aan de dijk zetten voor een beter milieu! Taken verdelen= minder uitzoekwerkt
Soesterkwartier
Ondersteuining door VDS!
Burenactie is voedingsbodem voor meer gemeenschappelijkheid in de straat
Duurzaam
Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen 'Moet ik niet nog even wachten want volgend jaar zijn ze nog goedkoper?'
Soesterkwartier
Het is net als met computers: die zijn volgend jaar ook weer sneller, lichter etc. Wacht je nog een jaar met zonnepanelen, dan loop je echter ook weer een jaar besparing mis die hoger is dan de rente op je spaarrekening. Rente op Deposito sparen jan 2012 (%) 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0
Rente op Deposito sparen jan 2012
Duurzaam Soesterkwartier Gemeenschappelijk inkopen van zonnepanelen 'Moet ik niet nog even wachten want volgend www.rova.nl/duurzame-energie/duurzaam-genieten jaar zijn ze nog goedkoper?'
Voorbeeld: systeem van 8 zonnepanelen en energieprijsstijging van 7%
Duurzaam
Gemeenschappelijk kopen van zonnepanelen
Soesterkwartier
“…De overgang naar een duurzame energievoorziening kan immers alleen gerealiseerd worden door samen te werken en door initiatief te nemen. Wij zijn op het punt beland dat het voor de consument daadwerkelijk loont om zonnepanelen te gebruiken….” Thijs Aarten, voorzitter Raad van Bestuur KEMA