DURF 1 Cultuur en gedrag
DURF 2 Bouwen voor de gebruiker
DURF 3 Samenwerken en ketenintegratie
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
DURF 5 Bouw en ICT
DURF 6 Kennis en onderwijs
DURF 7 Praktijkprojecten
DURF 8 Toekomstvisie bouwsector
DURF 9 Het programma PSIBouw
DURF 4
Aanbesteden en benchmarken Trendbreuk is definitief ingezet
Kijk, vergelijk en koop Wolter Seinen, projectmanager Rijkswaterstaat
‘Enorme professionalisering bij sector’ Ger van der Wal over prestatiemetingen bij ProRail
‘Veiligheid is toegenomen’ Havenbedrijf Rotterdam
Innovatieve kademuren door anders aanbesteden Lessen
Doen en laten Bert Klerk, voorzitter raad van bestuur ProRail
‘Opdrachtgevers kunnen veel meer van elkaar leren’
DURF 4-1
Inleiding op het thema
Trendbreuk is definitief ingezet
Kijk, vergelijk en koop Goedkoop is duurkoop. Deze onverwoestbare oer-Hollandse wijsheid was in de bouw nog vaak aan dovemansoren gericht. Vasthouden aan de laagste prijs bij gunning van een bouwopdracht leidt doorgaans tot mindere kwaliteit en een onvermijdelijke verhoging van exploitatieWe noemen het een doorbraak, omdat beide par-
kosten. Het verandert, maar er is toch een forse doorbraak nodig in
tijen elkaar in een vicieuze cirkel in bedwang hou-
de manier van aanbesteden en gunnen voordat dit gemeengoed wordt.
den: als een opdrachtgever voor de laagste prijs
Daar zijn inmiddels de noodzakelijke middelen voor beschikbaar.
gaat, dan is er voor de aanbiedende onderneming
Nu de praktijk nog.
geen ruimte om met creatieve oplossingen te 2
komen. En als de bouwonderneming niet met cre-
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
atieve oplossingen komt bevestigt dat het beeld
Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Het
bij de opdrachtnemer: bouwers zijn niet innova-
formuleren van de juiste vraag is niet eenvoudig
tief en hebben geen oog voor mijn behoefte. Een
en om vervolgens te bepalen welke aanbieder de
graadmeter voor het oordeel of zo’n doorbraak
voor jou beste oplossing heeft is ook geen sine-
te verwachten valt, is de mate waarin partijen
cure. Opdrachtgevers missen vaak de kennis om
elkaar vertrouwen. Welnu, daar is de afgelopen
dat te kunnen bepalen.
jaren aanzienlijke verbetering in gekomen. Nog hoopgevender is de trend naar een oriëntatie
Leidraad
Om daarin de helpende hand te bieden,
op de kwaliteit van een aanbieding en innovatie,
hebben PSIBouw en Regieraad Bouw de Leidraad
vooral bij publieke opdrachtgevers en de grotere
Aanbesteden ontwikkeld. Deze bevat onder meer
opdrachtgevende bedrijven. Innovatieve toepas-
een soort ‘stemwijzer’, waarbij elk antwoord de
singen en levensduurkosten maken een steeds
opdrachtgever steeds dichter bij het voor hem
groter deel uit van de vraag van opdrachtgevers.
meest geëigende type ‘uitvraag’ en (ook nieuwe)
Juist antwoord
contractvorm brengt. Dit hulpmiddel voor beEn daar ligt de sleutel: de manier
sluitvorming (decision support system) zal als
van vragen door opdrachtgevers. Welke criteria
onderdeel van de Leidraad Aanbesteden vanaf be-
gebruiken ze voor de selectie van aanbiedende
gin 2009 volledig digitaal beschikbaar zijn. De Lei-
ondernemingen? En welke voor de uiteindelijke
draad Aanbesteden bestaat uit voorbeeldmodellen
gunning? Vraagverandering is het uitgangspunt
voor de meest voorkomende samenwerkingsvor-
bij een andere wijze van aanbesteden. Niet langer
men. Ook biedt de Leidraad opdrachtgevers de
alles in bestekken tot in de kleinste details voor-
mogelijkheid van te voren vast te stellen waar zij
schrijven maar omschrijven wat je nodig hebt.
de inschrijvende partijen op gaan selecteren.
Ruimte
De praktijk laat inmiddels een verschui-
aanbestedingsfase, zonder zicht te hebben of zij
ving zien naar geïntegreerde contracten. Deze
uiteindelijk als partij worden geselecteerd voor de
worden vooral in de grond-, weg- en waterbouw
uitvoeringsfase van het project. Het aantal aanbie-
steeds vaker toegepast. Ook PPS-constructies zijn
ders neemt daardoor af, waardoor er onvoldoende
in opgang. Al deze contractvormen leveren meer
concurrentie overblijft.
garanties dat een bouwonderneming daadwerke-
Opdrachtgevers merken op hun beurt op dat
lijk achter zijn aanbieding staat. Ze bieden meer
er marktpartijen zijn die zich geen raad weten
ruimte voor de creativiteit van de aanbiedende
met een meer open geformuleerde vraag en dus
partijen in de keten. De laagste prijs staat er niet
terugverlangen naar ‘de oude’ wijze van aanbeste-
langer centraal, wel de economisch meest voor-
den. Het tekort aan kennis bij beide partijen vormt
delige aanbieding, waar de prijs altijd in relatie
wel een obstakel, evenals de houding van veel
tot de kwaliteit staat. Grote beperking bij geïnte-
overheidsopdrachtgevers. De politiek eist zonder
greerde en in het bijzonder van PPS-constructies
meer de laagste kosten in de bouwfase, terwijl de
is dat aanbieders hoge kosten maken in de
economisch meest voordelige aanbieding gedu-
3
‘Vernieuwingen in aanbesteden zijn onomkeerbaar.’
rende de gehele levensduur uiteindelijk voordeli-
in moet verbeteren om op de ranglijst te stijgen.
ger en kwalitatief hoogwaardiger is.
Momenteel speelt in Nederland de discussie om
Solide
4
deze gegevens openbaar te maken, zoals rond de De kwaliteit van de aanbieding is niet los
in opdracht van PSIBouw ontwikkelde Benchmark
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
te zien van de kwaliteit van de aanbieder. In het
Oplevering Nieuwbouw, die nu door de Vereniging
najaar van 2008 maakte Rijkswaterstaat bekend
Eigen Huis wordt uitgevoerd. Uit de ons omrin-
dat prestaties van bouwondernemingen uit het
gende landen, waar benchmarkgegevens door
verleden (past performance) een rol gaan spelen
iedereen te raadplegen zijn, blijkt de kwaliteit van
bij de selectie van aanbieders. Past performance
de bedrijven met sprongen vooruit te zijn gegaan.
is in opdracht van PSIBouw ontwikkeld. Er zijn verschillende criteria om de kwaliteit van de
Prognose
Vernieuwingen in aanbesteden en
individuele bedrijven tegen het licht te houden.
benchmarken zijn onomkeerbaar, zeker nu de
Dit levert een ranglijst op, waarmee de opdracht-
toonaangevende opdrachtgevers een trendbreuk
gever een onderneming kan kiezen op basis van
hebben geforceerd. De vernieuwingstrend in de
bijvoorbeeld tijd, levensduur, budget, snelheid van
samenwerking tussen opdrachtgevers en bouw-
werken, financiële sterkte, milieu, informatie en
ondernemingen zal uiteindelijk ook in de taal tot
communicatie, klantgerichtheid.
uitdrukking komen. Dan gaat het om professio-
Schaap
neel opdrachtgeverschap en dito ondernemersHet eerste pastperformance-schaap
schap, wat zich uitdrukt in strategisch inkopen,
is nu dan over de dam. Dat is een doorbraak,
partnering en transparante transacties. Zoals het
omdat deze vorm van benchmarking twee kanten
in de normale wereld ook gebeurt. De woorden
op werkt: het helpt opdrachtgevers te beoorde-
aanbesteden en gunnen kunnen dan definitief in
len wie kwaliteit levert en bouwondernemingen
de oude doos. <
kunnen het gebruiken om de eigen prestaties te verbeteren. Benchmarking laat precies zien waarin de onderneming beter of slechter is dan zijn directe concurrenten. Het maakt duidelijk op welke plaats het bedrijf staat en waar het zich
1
EIB-monitorgegevens 2006-2008
DURF 4-2
Ervaringen
‘Enorme Wolter Seinen, projectmanager Rijkswaterstaat
professionalisering bij sector’ Vraag van RWS aan de markt: kom met een plan om de faalkansen van de sluizen gekoppeld aan het onderhoud zo laag mogelijk te houden. Wolter Seinen, projectmanager bij Rijkswaterstaat, is nauw betrokken
adviesbureaus, maar toch heel beperkt. Daarop
geweest bij de aanbesteding van de vernieuwing van de elektrotechni-
besloten wij dat wij de markt zouden opleiden.’
sche installaties van de Haringvliet- en Volkeraksluizen.
Rijkswaterstaat tuigde hiervoor een vijfdaagse cursus op. Voorafgaande aan de cursus was er een kick-off meeting voor geïnteresseerden in het
Na bijna veertig jaar is een groot deel van de
project waarin aan alle deelnemers duidelijk werd
elektrotechnische installaties op het sluiscomplex
gemaakt dat deze wijze van werken geen eenma-
Haringvliet aan het einde van de levensduur. De
lige exercitie zou gaan worden. ‘Wij hebben bena-
gevolgen: een grotere kans op storingen en vooral
drukt dat dit weliswaar een pilot was maar dat wij
ook een afname van betrouwbaarheid van de
als Rijkswaterstaat vaker zo gaan aanbesteden.
kering en daarmee een afnemende veiligheid voor
Met andere woorden, als je als partij mee wil dan
het achterland. Seinen: ‘We besloten ons te focus-
moet je ook echt gaan meedoen.’ Vijftig deelne-
sen op de vervanging van de elektrotechnische-
mers volgden uiteindelijk de cursus. Deze werd
en bedienings- en besturingssytemen volgens een
afgesloten met een eindopdracht die kwalitatief
nieuwe werkwijze, functioneel gespecificeerd.
voldoende moest zijn uitgewerkt om als gegadigde
Wij vragen aan de markt nu een veilige kering die
voor het project in aanmerking te komen.
voldoet aan de toekomstige eisen.’
Vergoeding
Vijf consortia van partijen hebben
Met het formuleren van die vraag ontdekte Rijks-
zich uiteindelijk aangemeld als gegadigde voor
waterstaat dat er bij marktpartijen nog maar wei-
het project, dat naast het Haringvlietcomplex ook
nig ervaring was met dergelijke analyses. ‘De ken-
vergelijkbaar werk voor het Volkeraksluizencom-
nis is hier en daar aanwezig bij vaak wat kleinere
plex behelst. Tijdens de aanbestedingsprocedure
Wolter Seinen:
‘Uitvoerende partij heeft in korte tijd een enorme professionaliseringsslag gemaakt.’
5
volgde Rijkswaterstaat de concurrentiegerichte dialoog. Er werden 24 gesprekken gevoerd. ‘Een behoorlijk intensief traject maar wel erg leerzaam. Zo leerden wij alle deelnemers heel goed kennen, en niet alleen in het formele circuit. De gesprekken maakten ook duidelijk dat bijvoorbeeld de onkostenvergoeding die de partijen voor hun inspanningen zouden krijgen te laag was. Deze is dan ook verhoogd.’ Contact
Drie partijen dienden uiteindelijk een de-
finitieve bieding in. ‘Hoewel we vanuit het principe van een economisch meest voordelige inschrijving (EMVI, zie kader) fictieve bonussen op de proceskwaliteit hadden ingebouwd, was de prijs van de laagste bieding uiteindelijk doorslaggevend. We hebben hiervan geleerd dat we de gunningcriteria nog meer op kwaliteit moeten onderscheiden. Tegelijkertijd zie je wel dat de partij die het werk
Wat is een EMVI?
nu gaat uitvoeren in korte tijd een enorme professionaliseringsslag heeft gemaakt.’ 6
Een Economisch Meest Voordelige Inschrijving (EMVI) helpt aanbesteders van (infrastructurele) werken, leveringen en diensten om inschrijvingen te
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
‘Alle deelnemende partijen hebben wel het gevoel
krijgen met een optimale waarde / prijsverhouding. Naast de inschrijvings-
dat we met deze interactieve manier van werken
prijs worden ook andere criteria gehanteerd om de winnende inschrijving
een trend hebben gezet. Het succes zit naar mijn
te bepalen. De totale EMVI-waarde van een inschrijving wordt met een
gevoel vooral in het contact dat er met de tender-
fictieve inschrijvingsprijs tot uitdrukking gebracht. De EMVI-waarde van elk
teams is geweest. Dit goede contact proberen we
criterium wordt uiteindelijk in euro’s uitgedrukt.
met de uiteindelijke opdrachtnemer voort te zet-
Het EMVI-model onderscheidt drie verschillende soorten gunningcriteria:
ten. Het blijft natuurlijk mensenwerk.’ <
prijs, prestatie en kwaliteit. Een prestatiecriterium wordt uitgedrukt in een prestatie-eenheid; bijvoorbeeld 4 weken eerder gereed à € 10.000/week vertegenwoordigt een EMVI-waarde van € 40.000. Een kwaliteitscriterium wordt beoordeeld door er eerst waarderingspunten aan toe te kennen. Vervolgens wordt de EMVI-waarde verkregen door het aantal toegekende waarderingspunten te vermenigvuldigen met een percentage van de inschrijvingsprijs.
Ger van der Wal over prestatiemetingen bij ProRail
‘Veiligheid is toegenomen’ Vijf jaar geleden begon ProRail aan de ontwikkeling van een systeem waarmee de prestaties van aannemers meetbaar konden worden. Het systeem staat al weer een tijdje op de rails en alle partijen zijn er
de eigen meting maar de namen van de collega’s
tevreden over. Wat was er voor nodig om het zo ver te krijgen?
waren anoniem. Dat werkte maar kort: ze kwamen er toch wel achter wie de anderen waren, want ze vroegen het elkaar gewoon. Inmiddels zijn de
Ger van der Wal is de aanbestedings- en inkoopmanager van ProRail: ‘Destijds werd het voor ons steeds belangrijker om duidelijkheid te hebben
resultaten openbaar.’ Objectief
Voor het meten van de prestaties maakt
over wat we van een spooraannemer of ingeni-
ProRail gebruik van de ervaringen van de eigen
eursbureau mochten verwachten. Elke uitloop van
projectleiders: ‘We meten over een periode van vijf
werkzaamheden leidt direct tot vertragingen in
aaneengesloten kwartalen. Dat gebeurt op basis
het treinverkeer. Het is dus cruciaal om te weten
van interviews bij tientallen van onze projectlei-
hoe een aannemer tot dusverre bij ons presteerde
ders. Die scoren op verschillende indicatoren op
en voor de aannemer is het goed te weten op
een schaal van zeer goed tot slecht. En ze moeten
welke punten het werk beter georganiseerd of
kiezen. Hoewel je zou kunnen zeggen dat het
uitgevoerd moet worden. Het maakt het mak-
subjectief is, is het wel representatief. En door de
kelijker om de relatie tussen de aannemer en
periode waarover we meten en het grote aantal
ons duurzaam te maken. Maar het maakt het ook
projectleiders, kun je zeggen dat de resultaten
makkelijker om de relatie te verbreken als het
voldoende geobjectiveerd zijn. Daarnaast doen we
niet goed gaat.’
ook kwantitatieve metingen, bijvoorbeeld naar de
Openbaar
uitloop van de zogenaamde buitendienststellingen Transparantie is het sleutelwoord bij
en naar de mate van veiligheid.’
het systeem voor prestatiemetingen, dat ProRail samen met de aannemers ontwikkelde. ‘Aan-
‘We hebben elk kwartaal een rapport per bedrijf.
vankelijk waren we nog terughoudend met de
De uitkomsten gebruiken we vervolgens in de aan-
publicatie van de resultaten. We hielden het eerst
bestedingen. Dat gaat in drie niveaus: we hebben
vertrouwelijk binnen ProRail. De aannemer of het
een ondergrens. Wie in het ‘rood’ zit krijgt als sig-
ingenieursbureau kreeg wel de resultaten van
naal dat we eigenlijk niet meer in zee willen met dat bedrijf. Met wie in het oranje uitkomt gaan we
Ger van der Wal:
‘Het is cruciaal om te weten hoe een aannemer presteert.’
om tafel: hoe komt dit? Wat gaan we er aan doen? En wie in het groen zit doet mee in de gunning. Het mag dan wat duurder zijn dan wanneer je in het oranje zou zitten.’
7
Kleine schaal
Voorwaarde om het zo te kunnen
opdrachtvolume neerzetten. Kijk, als het aantal
doen is wel dat je gegevensbeheer als organisatie
opdrachten te dun wordt, kun je dan nog uitgaan
op orde moet zijn. Van der Wal: ‘Je moet er niet
van metingen van bijvoorbeeld twee jaar geleden?
aan beginnen als je niet systematisch informatie
In die branches zijn we daarom gaan samenwer-
verwerft over de werkkwaliteit. Dat hoeft overigens
ken met andere opdrachtgevers, zoals Rijkswa-
niet direct op grote schaal te gebeuren. Ook wij
terstaat, zodat we genoeg kritische massa hebben
zijn op kleine schaal begonnen en we hebben er
voor een betrouwbare meting.’
geleidelijk meer indicatoren aan toegevoegd. We deden dat telkens in samenspraak met de aanne-
Ziet Van der Wal nu de effecten daadwerkelijk
mers en ingenieursbureaus. Het mooie is dat be-
terug in de kwaliteit van het uitgevoerde werk?
drijven nu zo veel waarde hechten aan de uitkom-
‘Zeker. We zien dat het aantal veiligheidsinciden-
sten dat ze ons al benaderen voor de uitkomsten
ten significant terugloopt. Hoewel ook als resul-
voor gebruik in de eigen organisatie. Bijvoorbeeld
taat van andere inspanningen kunnen we dit mede
om de medewerkers een oppepper te geven of om
toerekenen aan past performance.’ <
ze in de eigen marketing te gebruiken.’ Betrouwbaar
Ger van der Wal: Veel moeite heeft ProRail niet gehad
om dit systeem te ontwikkelen. ‘Maar waar we wel tegenaan lopen is om te meten in branches waar weinig aanbieders zijn en waar wij weinig
‘Het aantal veiligheidsincidenten loopt significant terug.’
8 DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Innovatieve kademuren door anders aanbesteden ‘Als je door het Rotterdamse havengebied loopt, dan zie je veel van hetzelfde. Veel staal, dus veel corrosie. We wilden dus wel eens en ander ontwerp’, vond Teun Tuijtel. Tuijtel is hoofd ontwikkeling
prijs gaan zitten.’ Het Havenbedrijf beschrijft in
infrastructuur en milieu van de N.V. Havenbedrijf Rotterdam en was
dit contract functioneel wat een bouwbedrijf moet
initiator van een nieuw type kademuur voor de nagelnieuwe Euromax-
bouwen en dat mag zelf weten hoe. De bouwon-
terminal in Rotterdam. Het traditionele staal is niet alleen onder-
derneming krijgt zo meer vrijheid om een eigen
houdsgevoelig, maar was ook zo sterk in prijs gestegen dat het Haven-
werkwijze en materieel te gebruiken en zo effici-
bedrijf een alternatief zocht. Een voorbeeld van gunnen op waarde.
ënt mogelijk te bouwen. Schaalvoordelen
Er werden verschillende
Tuijtel: ‘We wilden een design&construct-con-
ontwerpen ingediend. Duidelijk was dat dit grote
tract, met een optie om ook het onderhoud erbij
project uniek zou zijn voor Nederland, door de ka-
te laten doen. De intentie was om de markt ruimte
demuur niet meer als stalen damwand uit te voe-
te gunnen met een nieuw ontwerp te komen. We
ren. Elk binnenkomend ontwerp werd beoordeeld
wilden daarbij niet zonder meer op de laagste
op kwaliteit, onderhoudsaspecten en risicoprofiel.
fungeren voor mogelijke toekomstige projecten. Ofwel: er was zicht op schaalvoordelen, zeker met de Tweede Maasvlakte in het verschiet, dus zijn wij eigenlijk een launching customer geworden.’ Wennen
‘Na de gunning konden we ons gaan
richten op de vraag hoe het bouwproces het beste onder controle was te krijgen. Dat was voor ons wel even wennen. We hadden namelijk geen bestek met een referentie-ontwerp. Dus had de aannemer een eigen verantwoordelijkheid en moesten we als opdrachtgever op gepaste afstand blijven. Het was geen makkelijk proces. Het onderhoudsdeel van het contract is niet doorgegaan. Het was toch nog te ingewikkeld om afspraken te maken over een onderhoudsperiode van dertig Maar omdat de winnende aannemer mogelijk een
jaar: hoe doe je zoiets? Maar over het algemeen
onderhoudscontract voor de eerste vijftien jaar
zijn we erg te spreken over zowel het aanbeste-
zou krijgen, had iedereen baat bij kwalitatief goed
dingsproces als over de manier waarop het werk
en risicovrij bouwen. Hoewel niet de goedkoopste,
is uitgevoerd. Het is voor ons een goed bewijs dat
was de betonnen diepwandconstructie innovatief,
je op basis van ongedetailleerde specificaties en
van hoge kwaliteit, duurzaam en risico-arm.
waardecriteria echte innovatie uit de markt kunt
Wat was voor de bouwondernemingen nu eigenlijk
halen, waarbij beide partijen voordeel hebben. We
het aantrekkelijke om zo bevraagd te worden?
hebben dit later nog meer gedaan, maar ik zou
Tuijtel: ‘Grotere aannemers zagen het als een
het niet voor kleine projectjes doen. Het schaal-
kans om dit project als een soort pilot te laten
voordeel moet er wel degelijk aan vastzitten.’ <
Teun Tuijtel:
‘Je kunt met waardecriteria echt innovatie uit de markt halen.’ BAM Civiel heeft de bouw van de bijna 2000 meter lange kademuur voor de
manier is de terminal ook geschikt om de toekom-
Euromax Terminal eind 2007 afgerond. De muur is uitgevoerd als een in-
stige generatie containerschepen te ontvangen.
novatieve diepwandconstructie. Met het design&construct-contract was een
Bijzonder in het ontwerp is dat de kademuur is
bedrag gemoeid van ruim € 60 miljoen.
uitgevoerd als een betonnen diepwandconstructie. Dit heeft in Nederland voor een zeekade niet
De terminal is bestemd voor de overslag van
eerder plaatsgevonden. De diepwand reikt tot een
containers. De kademuur reikt tot een diepte van
diepte van -34 meter NAP en is 1.20 meter breed.
16,65 meter, met de mogelijkheid in de toekomst
De kademuur is in den droge gebouwd en daarna
verder te worden verdiept tot 19,65 meter. Op die
vrijgebaggerd.
9
Ook present performance telt mee
10 DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Er wordt op verschillende plekken geëxpe-
score aan.’ Rijkswaterstaat heeft er aldus Kooi-
rimenteerd met past performance. Namens
man wel van geleerd. ‘Ten eerste dat we in het
Rijkswaterstaat Oost is Jaap Kooiman als hoofd
vervolg van de deelnemers meer uitgevoerde
inkoop nauw bij een pilot betrokken geweest.
projecten moeten vragen en dat we wellicht niet
‘Het ging daarbij om een waterbouwkundig werk
zo gedetailleerd moeten meten. Want laten we
van vijf á zes miljoen euro. Eerst is er een open
eerlijk zijn, wat maakt het uit of er een 7,5 of een
bijeenkomst georganiseerd waarbij mogelijke
7,6 uitrolt.’
uitvoerende partijen informatie kregen over de
Als andere vorm van het meewegen van gele-
procedure. De belangstelling was groot. Men
verde prestaties noemt Kooiman de present
was toch benieuwd hoe het allemaal zou gaan’,
performance. ‘Daarbij spreken de partijen met
vertelt Kooiman. Wie aan de procedure wilde
elkaar af dat gedurende het project de aannemer
deelnemen moest een project indienen dat re-
op bepaalde zaken wordt gecontroleerd. Dat kun
cent was uitgevoerd. ‘Een onafhankelijk bureau
je helemaal inbedden in je toezichtsysteem en
is toen zowel de opdrachtgever als de aannemer
er nog een bonus/malus aan koppelen wanneer
gaan bevragen. Aan de antwoorden zijn vervol-
de uitvoerder zich al dan niet aan de afspraken
gens scores gehangen en die hebben tot de rap-
houdt. Aan het einde volgt dan een rapportcijfer
portcijfers geleid.’
die bij de volgende selectie kan worden meege-
De pilot is volgens Kooiman goed verlopen. Van
nomen als past performance. Kern van zowel de
te voren was bepaald dat de drie beste partijen
past als present performance is dat de kwaliteit
zouden worden geselecteerd om een aanbieding
omhoog gaat. Maar ook dat we hiermee in de toe-
te mogen doen. ‘Uiteindelijk waren er drie aan-
komst kunnen voorkomen, dat - gechargeerd - de
nemers met een tien. Dus de past performance
slechtste het project krijgt omdat die toevallig de
gaf in dit geval een weinig onderscheidende
goedkoopste was.’ <
Jaap Kooiman:
‘Kern is dat de kwaliteit omhoog gaat.’
DURF 4-3
Lessen
Doen en laten Bij de praktijkprojecten van PSIBouw waren honderden mensen betrokken. Aan een aantal van hen vroegen we wat hun belangrijkste lessen zijn: wat heb je geleerd, wat is je advies aan anderen die ook aan de slag willen gaan? Uit de vele tientallen lessen die zijn aange-
bouwsnelheid, minder hinder). Laat kwaliteit ook
dragen tijdens verschillende bijeenkomsten hebben we een selectie
in de EMVI-criteria tot uitdrukking komen (60% -
gemaakt.
70% kwaliteit, 30 – 40% prijs).
Een marktconsultatie is een goed
Voorbereiden
instrument om tot uitwisseling van ideeën met marktpartijen te komen, maar gebruik het niet standaard. Ze kunnen zowel bij grote als kleine
Bedenk voor het project de doelen en in ver-
projecten worden ingezet, maar misbruik dit in-
band daarmee op welke punten je creativiteit van
strument niet om alleen inlichtingen te krijgen.
de aanbieders wilt krijgen. Geef hen dan vrijheidsmarges en maak zo gebruik van innovatiekracht
Om te bereiken dat aanbieders met hun
en kennis van de markt.
ideeën komen, is bescherming van het intellectueel eigendom nodig. Het idee wordt geoctrooieerd
Zorg voor een
directe afstemming van selec-
door de aanbieder, anderen mogen het idee tegen
tie- en gunningcriteria op de projectdoelen (zoals
een vergoeding gebruiken en aan de opdrachtge-
levensduur, onderhoudskosten, beschikbaarheid,
ver wordt een open licentie aangeboden.
11
Nieuwe contractvormen vergen proces-
Daarnaast doet de opdrachtgever er verstandig
verandering en open gedrag van alle partijen.
aan om bij zijn specificaties het gewenste kwali-
Om de organisatie daarop voor te bereiden is een
teitsniveau aan te geven.
simulatie(-spel) een krachtig instrument.
Benoem risico’s en de voorgestelde risicoTerugvallen in ‘oud gedrag’ is vrij normaal.
verdeling al in de uitvraag en maak deze onder-
Regelmatige procesbegeleiding kan helpen dit
deel van de onderhandelingen.
te voorkomen. Daarnaast is het herkennen en
12
bespreekbaar maken van opportunistisch gedrag
Beoordeel en waardeer ook productkwa-
nodig.
liteit en lifecycle-aspecten. Ontwikkel hiervoor
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
instrumenten, die voldoende transparant zijn.
Uitvragen Maak aanbieders
Communiceer over de criteria en score. duidelijk wat je doelen
De vraag moet
in verhouding staan tot het
en intenties van het project zijn en waarom voor
budget en niet om opportunistische reden te om-
deze vorm van aanbesteden/uitvragen is gekozen.
vangrijk zijn (overvragen). De opdrachtgever kan
Zeg ook waarop gekozen wordt. De projectdoelen
ervoor kiezen zijn budget bekend te maken.
en de vrijheidsmarges vormen de basis voor de uitvraag. Als je vastomlijnde ideeën hebt over be-
Het contract kan ook onderwerp zijn van
paalde onderdelen schrijf dat dan ook maar voor.
alternatieven: bonus/malus, risicoverdeling, etc.
‘Oplossingsvrij’
Aanbieden
specificeren geeft aanbie-
ders veel ruimte om hun creativiteit te tonen. Om te voorkomen dat je iets heel anders krijgt dan je
Bied alleen aan wat je waar kunt maken en niet
verwacht had, geef je beelden mee of een globale
wat de opdrachtgever graag wil horen. Bied ook
beschrijving in de zin van ‘wij denken hier of daar
alternatieven.
aan’. Referentieprojecten geven teveel richting, dus gebruik die niet.
Aanbiedingen worden nog te veel in detail uitgewerkt om ze te kunnen afprijzen. Dit jaagt de
Oplossingsvrij
specificeren wil niet zeggen
transactiekosten omhoog. Ontwikkel kosten- en
dat opdrachtgevers niets meer hebben te zeggen
ontwerpmethodieken om globale plannen te kun-
over (de verdere uitwerking van) het ontwerp.
nen begroten.
Past Performance en Kiezen
benchmarken
Wees als opdrachtgever niet te bang voor
Om past performance een stap verder te
interactie met aanbieders. Concurrentiegerichte
brengen is het noodzakelijk dat grote opdrachtgevers
dialoog heet niet voor niets ‘dialoog’. Dat is meer
het toepassen.
dan vragen beantwoorden of inlichtingen verstrekken. Maak bijv. de risicoanalyse en –verdeling
Zolang er nog geen branchebreed systeem is
onderdeel van de dialoog en waardering.
kan past performance ook per project een rol spelen in de selectie. Daarbij worden referentieprojecten en
Plannen van aanpak zijn soms mooie
vroegere opdrachtgevers betrokken. Dit kost wel veel
verhalen die te weinig discrimineren in de scores,
extra werk voor beide partijen.
maar ze kunnen wel aanleiding geven tot een discussie om de degelijkheid van de aanbieder te
Bij een performancemeting gaat het niet
beoordelen.
alleen om het ‘rapportcijfer’, maar ook om de lessen en de verbetermogelijkheden. Geef bij een perfor-
Assesmenttechnieken met deskundigen-
mancemeting eerlijk je mening over het presteren van
panels zijn goede hulpmiddelen om houding en
jezelf en anderen.
gedrag meetbaar te maken en dus als criterium mee te laten wegen.
Als je weet dat na afloop van een project een performancemeting plaatsvindt, bouw dan tijdens het
Trainingen voor aanbieders (of samen
project een dossier op en organiseer tussenmetingen.
met de opdrachtgever) kunnen tijdens de aanbestedingsprocedure openheid en vertrouwen stimu-
Benchmarken doe je in principe voor jezelf.
leren en geven ook mogelijkheden om houding en
Aan de hand van de resultaten kan een organisatie
gedrag meetbaar te maken.
verbeteringen bepalen en uitvoeren. <
Transactiekosten kunnen beperkt worden door de aanbestedingsprocedure getrapt te laten plaatsvinden, waarbij het aantal aanbieders zo snel mogelijk moet worden verminderd.
‘Het gaat niet alleen om een rapportcijfer maar ook om lessen en verbetermogelijkheden.’
13
DURF 4-4
Reflectie
‘Opdrachtgevers kunnen Bert Klerk voorzitter raad van bestuur ProRail
veel meer van elkaar leren’ ‘Wat mij vooral opvalt, is dat er in de sector veel goede bedoelingen zijn maar dat deze feitelijk maar zelden in daden worden omgezet. En daar moeten we toch echt van af.’ Bert Klerk, voorzitter raad van bestuur van ProRail, heeft ook helder voor ogen hoe. ‘Je realiseren
oplossen, maar nu niet; een goed teken. Om er
dat design- en build-contracten onomkeerbaar zijn, de markt uitdagen
direct serieus aan toe te voegen, ‘Maar ik meen
zélf met oplossingen te komen, lef tonen, meer experimenteerruimte
het wel dat we dit anders moeten doen. Hoe weet
creëren en juristen zo lang mogelijk buiten de deur houden.’
ik nog niet maar het helpt ProRail vooruit en het geeft vernieuwing.’ Vernieuwing en een andere aanpak. Het zijn woor-
14
den die in het gesprek met de bestuursvoorzitter
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Bert Klerk vertelt over het spoorprogramma ‘Hoog
regelmatig vallen. ‘Vergis je niet’, benadrukt hij,
Frequent spoor’. Het illustreert de wijze waarop
‘maar krap tien jaar geleden werd het totale spoor
hij tegenwoordig met de marktsector omgaat.
nog met het oog geschouwd. En aannemers deden
‘Kern van het programma is dat er de komende
dat graag, er was voor hen ook geen prikkel om te
jaren gewerkt wordt aan de vier belangrijkste
vernieuwen. Pas toen wij zeiden dat we daar vanaf
spoorcorridors, waardoor er in 2012 op die tra-
wilden kwamen er innovatieve oplossingen. En nu
jecten spoorboekloos kan worden gereden. In de
rijden ze met een trein vol meetapparatuur over
praktijk betekent het dat er iedere paar minuten
het spoor.’
een trein over het spoor rijdt. Om dit te realiseren is 4,5 miljard euro beschikbaar. Dat betekent dat
Kentering
De grote kentering in de aanpak is
er nogal wat boven de markt hangt.’ Tijdens een
volgens Klerk gekomen toen het ministerie van
congres van ingenieurs hield Klerk de zaal voor
Verkeer en Waterstaat besloten had om de HSL
dat ProRail dit niet op de klassieke manier gaat
in de markt te zetten. ‘Achteraf kun je stellen
aanbesteden, maar op een fundamenteel andere
dat de markt daar toen nog niet echt klaar voor
manier. Normaliter kwamen ingenieursbureaus
was. Maar het is wel goed dat het is gebeurd. In
dan langs om te vertellen hoe zij het konden
de sector wordt vaak een stap voorwaarts gezet
Bert Klerk:
‘We hebben met een alliantie flinke winst geboekt.’
Die opstelling heeft Klerk ook als marktpartijen zelf met voorstellen komen. ‘Ik juich het principe van een unsolicited proposal van harte toe. We moeten de markt uitdagen om zoveel mogelijk creativiteit te bieden. Daarom vind ik eigen initiatief zo belangrijk. PSIBouw is daar ook mee gekomen maar er werd wel een heel boek met juridische regels aan toegevoegd.’ Alleen teveel een juridische benadering is hem een doorn in het
Bert Klerk:
‘Stap niet in de valkuil van juridische haarkloverij.’
oog. ‘Het gaat zo uit van ‘het gaat fout, en ik wil dan niet verantwoordelijk zijn’. Daar moeten we echt van af. Toon gewoon wat meer lef. En dan kun je best dingen met elkaar afspreken maar stap niet in de valkuil van juridische haarkloverij.’ Kwaliteit
ProRail valt onder de EU aanbeste-
om er vervolgens weer twee terug te doen. In dit
dingsregels voor nutsbedrijven. ‘Dat geeft ons
geval zijn er twee stappen voorwaarts gedaan.’
veel meer speelruimte’, erkent hij. Ruimte die
In de ogen van Klerk was de HSL daar eigenlijk
door ProRail met beide handen wordt aange-
wel te ingewikkeld voor. ‘Wij hebben bijvoorbeeld
grepen. ‘Zo besteden wij nu al veel meer aan op
een klein stuk in de Betuwelijn via een alliantie
kwaliteit. Dan moet je die kwaliteit van te voren
gedaan en daar hebben we een flinke winst mee
wel definiëren. In ons geval is dat bijvoorbeeld
geboekt. Een winst die we vervolgens met de aan-
beschikbaarheid, betrouwbaarheid en de lifecycle-
nemer hebben gedeeld. Want zo pluk je er samen
kosten. Voor een brug over de IJssel stelden we
de vruchten van. We moeten bereid zijn risico’s
naast de genoemde eisen als voorwaarde dat het
samen te delen in plaats van die te verdelen.
binnen het budget van 50 miljoen euro moest val-
Creëer samen een buffer voor risico’s en dan
len en dat we uiteindelijk de mooiste brug zouden
beginnen bij niet te moeilijke projecten. Hiervoor
kiezen. Simpel. Ander voorbeeld, bij Abcoude
is experimenteerruimte ook zo belangrijk.’
moest er een voorziening bij het riviertje de Gein
15
komen. Er was enorm veel verzet bij omwonenden. We hebben dit probleem in de markt gezet. Eén partij kwam met de oplossing om het riviertje een klein beetje te verleggen en een aquaduct aan te leggen. Iedereen tevreden.’ Performance
16
Bert Klerk:
‘Toon vooral lef om met creatieve oplossingen te komen.’
Het is volgens Klerk de moderne
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
wijze van met elkaar omgaan. ‘En de wetenschap
er vaker in een alliantie moet worden samenge-
dat design & build contracten een onomkeerbaar
werkt. ‘Het is nuttig als het een complex project
proces is. Daarbij komt dat wij natuurlijk ook met
is en we nog niet precies weten hoe het aan te
een beperkt aantal marktpartijen te maken heb-
pakken. RWS, ProRail maar ook Rijksgebouwen-
ben. Uiteindelijk moet je worden toegelaten om
dienst zouden dit gezamenlijk kunnen doen. In
aan het spoor te werken.’ Dit neemt niet weg dat
open gesprekken om vertrouwen op te bouwen.
ProRail de performance van de partijen voor-
PSIBouw en de Regieraad zijn wat dat betreft in
durend in de gaten houdt. ‘We hebben daarvoor
mijn ogen ook belangrijke instrumenten om die
criteria opgesteld. En in de uitvoering moeten ze
gezamenlijkheid te krijgen.’
binnen bepaalde bandbreedte blijven. Vallen ze daarbuiten dan krijgen ze eerst een gele kaart.
Goede kant op
Daarnaast kan hij niet vaak ge-
En wanneer die situatie niet wijzigt dan volgt een
noeg benadrukken dat experimenteerruimte nodig
rode kaart en worden ze bij volgende aanbestedin-
is om in gezamenlijkheid nieuwe initiatieven op
gen uitgesloten. De performance wordt overigens
te pakken.’En tegen de aanbieders wil ik zeggen:
niet gebruikt als selectiecriterium. Dat is in ons
toon vooral lef. Lef om met creatieve oplossingen
geval ook niet nodig’, aldus Klerk.
te komen en lef om te experimenteren met ontwerpen op globaal niveau. We gaan met elkaar de
Voor de toekomst heeft Klerk, die ook voorziter van de Raad van Toezicht van PSIBouw is, nog wel een paar wensen. ‘Opdrachtgevers zouden veel meer van elkaar kunnen leren, zoals de verschillende loketten eigen initiatieven nemen om maar een voorbeeld te noemen. Het gaat er om dat niet ieder voor zich het wiel gaat uitvinden maar gewoon zaken van elkaar overneemt.’ Klerk benadrukt ook dat, wanneer een project er om vraagt,
goede kant op maar we zijn er nog niet.’ <
DURF 4-5
Database
Publicaties, instrumenten, praktijk, netwerk Alle informatie in dit hoofdstuk is toegankelijk via www.psibouw.nl
Rondom leidraad aanbesteden Leidraad aanbesteden
Overwegingen bij
Hoe innovatief zijn
Jan Oege Zijlstra, Teun van Reeuwijk,
uitbestedingstrategieën
innovatieve contracten
Paul Kuijpers
Corné van Iersel, Rob Peters,
Bart Luiten, Jeroen Weck, Jasper
Jeroen Mieris
Caerteling, Frens Pries, Michel van Corven, Leon Hombergen Dit rapport geeft de relatie aan tussen vraag, aanbod en innovatie in het kader van aanbesteden. Quick Scan Waardekwantificering Theo Reijs, Marco Dreschler, Bart Luiten, Wouter Jonkhoff, Geiske Bouma
Internettool om opdrachtgevers te ondersteunen bij de keuzes van onder-
Welke overwegingen spelen een rol bij
meer bouworganisatievorm, aanbeste-
uitbesteding door publieke opdracht-
dings- en contractvorm. Werkt als een
gevers.
soort stemwijzer. www.leidraadaanbesteden.nl
Vraagspecificatie als katalysator van vernieuwing in de bouwsector
Gunnen op Waarde
Bart Luiten, Rini van Stijn, Alfred Siemes,
Jan Oege Zijlstra, Teun van Reeuwijk,
Pim Leemhuis, Hans Boes
Bernard Witteveen, Frens Pries,
Onderzoek naar de wijze waarop
Wat houdt het begrip waarde in, hoe
Paul Kuijpers, Alex Jansen
opdrachtgevers hun vraag specificeren
wordt het in de praktijk gebruikt en
Praktische handleiding om Econo-
en in de markt zetten, invloed heeft op
welke aspecten zijn voor de vragende
misch Meest Voordelige Inschrijving
respectievelijk de maatschappelijke
partij van belang. In deze studie wordt
te concretiseren. Het gaat dan om wat
meerwaarde en het rendement van de
hiervan een beeld geschetst aan de
is waarde, hoe meet je waarde en hoe
bouwsector.
hand van interviews, literatuurstudie en
waardeer je waarde.
de uitkomsten van workshops.
17
Rondom geïntegreerde contracten Logisch consistente varianten
Verbetering van beoordeling
Interactie opdrachtgevers- aanbieders
DesignConstruct
Bas van der Veen
rondom de concurrentiegerichte dialoog
Bas van der Veen, Jasper Caerteling
18
Hoe verlopen beoordelingsprocessen
Simon Kolkman
Studie met uitspraken over de
en zijn er verbeteringen mogelijk die
Deze rapportage geeft inzicht in de
keuzemogelijkheden, de varianten
er voor zorgen dat een beter inzicht
knelpunten rondom de huidige toepas-
en de effectiviteit.
wordt verschaft in de noodzakelijke
sing van concurrentie gerichte dialoog
optimale samenwerking tussen de op-
en komt met aanbevelingen op welke
Beperking van inspanningen bij
drachtgever en de opdrachtnemer bij
wijze deze knelpunten opgelost dan
aanbiedingstrajecten
de realisatie van een DCGC contract.
wel gereduceerd kunnen worden.
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Harry Steenwijk Een onderzoek naar mogelijkheden
Toepassing geïntegreerde
Toepassing geïntegreerde
tot reductie van kosten en inspannin-
contractvormen, beheersing van
contractvormen
gen tijdens de aanbesteding van een
aanbiedingstrajecten
Niels Nijenhuis
D&C-project.
Olga Huizing
Praktijkgericht onderzoek naar barri-
Wat zijn de criteria voor een succesvol-
ères en kansen bij toepassing door het
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
le aanbieding voor een DB(M)-contract
MKB. Het rapport geeft een praktisch
Rikko Fransen, Ico van Dijk, Jack Sip,
en welke best practices, met betrek-
toepasbaar stappenplan met een groot
Harry Habing, Jeroen van Veldhuizen,
king tot de keuzes die de tenderma-
aantal tips voor het MKB om aan de
Eric Westerhuis, Jeroen Weck
nager tijdens het aanbiedingstraject
slag te gaan met een D&C-project.
Onderzoek naar afstemming tussen
moet nemen, kunnen onderscheiden
ontwerptrajecten en r.o. procedures.
worden in ervaringen met DB(M)-contracten tot nu toe?
Overig Professioneel opdrachtgeverschap
Unsolicited Proposals
Flexibility against Efficiency?
en vakmanschap
Arent van Wassenaer
Anneloes Blanken
Hans Boes
An international study on Value for Money in Hospital Concessions. Proefschrift over de mogelijkheden van pps bij ziekenhuizen. Praktijk gids Bouwen is vooruitzien George Müller, Ton van der Veeken
Rapport over ‘Bestuurlijk – ambtelijke barrières voor invoering geïntegreerd
Handleiding voor Eigen Initiatieven
aanbesteden bij decentrale overheden’.
in de bouw in het (semi-) publieke domein. Deze handleiding bevat richt-
De concurrentiegerichte dialoog
lijnen voor publieke en private partijen
Mieke Hoezen
om op een professionele wijze met het
Artikel als tussenrapportage van
Eigen Initiatief om te gaan.
promotieonderzoek.
Bij bouwopdrachten is het verstandig Technologieontwikkeling in de
niet alleen te kijken naar de ontwerp-
wegenbouw (samenvatting)
en bouwkosten, maar ook de kosten
Jasper Caerteling
voor exploitatie en onderhoud mee te
Promotieonderzoek met als doel het begrip van technologieontwikkeling in de publieke sector te verbeteren en het inzicht in de relevantie van overheidsrollen voor technologieontwikkeling en –adoptie te vergroten.
wegen.
19
Rondom benchmarken Modelleren, simuleren en gamen
Past Perfomance metingen,
SPIN
Gertrud Blauwhof
toepassing in de aanbesteding
(Strategische partnering en inkoop)
Sophie Plantinga
inclusief MSU-model
Inventarisatie van activiteiten en ontwikkelingen op het gebied van model-
Business case voor Past Performance
Nicole van Barschot, Jan Buter,
leren, simuleren en ‘gamen’.
om kwaliteit van opdrachtnemers mee
Hans Voordijk, Jeroen Bemelmans
te laten wegen in de selectiefase; een
20
Benchmarken in de bouw;
stuurgroep van opdrachtgevers en
een internationale inventarisatie
opdrachtnemers zal waken over de
(samenvatting)
kwaliteit van het instrument.
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Wim Bakens, Oebele Vries, Roger Courtney Een inventarisatie hoe benchmarking
RIA Joop van Duren
wereldwijd in de bouw wordt toege-
In het kader van het project ‘Research
Audittool voor bouwbedrijven; be-
past en welke lessen te leren zijn voor
Innovatief Aanbesteden’ wordt een
drijven krijgen spiegel voorgehouden
mogelijke toepassing in Nederland;
aantal innovatieve elementen (past
op het gebied van de organisatie van
voorstellen zijn gedaan hoe bench-
performance informatie en projec-
inkoop en strategische samenwerking.
marken in de bouw kan bijdragen aan
trisico’s) in aanbestedingstrajecten
het realiseren van de doelstelling van
onderzocht op hun toepasbaarheid en
PSIBouw.
effecten. Control of the Process Performance
Past performances in de bouw, de
BON
–What is missing?
ontwikkeling van een meetinstrument
(Benchmark Opleveringskwaliteit
Tatsiana Haponava
Wim Bakens
Nieuwbouw)
Artikel over de ontwikkeling van Key
Erik Nieuwenburg
Performance Indicators om de perfor-
Een systematiek voor het meten van prestaties van uitvoerende bedrijven
De database van BON, gebaseerd op
mance te meten tijdens de uitvoering
in projecten en het laten meewegen
opleveringskeuringen, geeft een zeer
van een project (onderdeel van promo-
van die scores bij de aanbesteding van
representatief beeld van prestaties die
tieonderzoek).
nieuwe projecten.
geleverd worden door de Nederlandse woningbouwsector. De database levert managementtools op voor bedrijven om te kunnen verbeteren.
Praktijkprojecten Gemeentehuis Bronckhorst
LBC Veenendaal
UMC Radboud Past Performance
Ervaringen met het wijzigen van een
Geleverde prestaties in het verle-
voorgenomen aanbesteding op de
den geven wél een garantie voor de
laagste prijs naar een vorm van D&C
toekomst! Projectervaringen met de
contract met inbreng van ervaring van
toepassing van past performance.
de uitvoerende partij. Aanbesteden na Onderzoek Communicatief risicomanagement
Al lijkt klimaatbestendig bouwen op dit moment wellicht nog een luxeproduct waar nog weinig ‘business’ mee te maken valt, de prioriteit ervan neemt snel toe. Praktijkonderzoek naar de LBC: geef een consortium van hoofd-
mogelijkheden en moeilijkheden van
aannemer, onderaannemers, architect
marktwerking na publiek-private ken-
en ingenieurs een goed uitgewerkte
nisprojecten.
vraag mee, laat ze zelf daarvoor een oplossingsconcept opstellen en laat Open en eerlijk communiceren over de
je als opdrachtgever verrassen. In
risico’s in een project tussen project-
Veenendaal wordt dit toegepast bij een
partners. Hoe doe je dat?
scholencomplex.
Convenant A2
Evaluaties contractering RWS projecten
De aanleg van infrastructuur versnel-
Een serie evaluaties van projecten bij
len. Daar heb je een stevige gezamen-
elkaar gebracht in een Rode Draad.
lijke ambitie - en dus elkaar - voor
Een proces om van inhoud naar ge-
nodig. Een convenant helpt om het
zamenlijke commitment en acties te
waar te maken.
komen.
Websites www.lerenvandea2.nl www.leidraadaanbesteden.nl
21
Personen
22 DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Henk Aalderink
Michel van Corven
Mieke Hoezen
Bronckhorst
Innovatieve contracten
Universiteit Twente (aio)
Burgemeester, lid regionale Regieraad
Roger Courtney
De concurrentiegerichte dialoog
Wim Bakens
Construction Innovations Ltd
Leon Hombergen
Bureau Bakens
Benchmarken in de bouw
RWS
Benchmarken in de bouw,
Annelies Crama
Innovatieve contracten
Past Performance
PSIBouw
Ton Huijzer
Nicole van Barschot
Manager Cluster oplossingen
PSIBouw
Purspective
Lex Dekker
Manager praktijkprojecten
SPIN
Rijkswaterstaat
Olga Huizing
Jeroen Bemelmans
A2 projectmanager
Arcadis
Universiteit Twente
Ico van Dijk
Beheersing aanbiedingstrajecten
SPIN
Arcadis
Corné van Iersel
Anneloes Blanken
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
Nedmobiel
Ministerie van Financiën
Norbert van Doorn
Uitbestedingstrategieën
Flexibility against Efficiency
Procap
Alex Jansen
Gertrud Blauwhof
Projectleider RWS evaluaties
Movisense
Synergie Organisatieadvies en
Marco Dreschler
Gunnen op Waarde
–ontwikkeling
TUD
Fred Jonker
Modelleren, simuleren en gamen
Waardekwantificering
CUR Bouw en Infra
Hans Boes
Joop van Duren
Projectleider IMSH, Risicomanagement
Universiteit Twente
Hogeschool Zuyd
Wouter Jonkhoff
Vraagspecificatie als katalysator,
RIA
TNO
Professioneel opdrachtgeverschap
Rikko Fransen
Waardekwantificering
Geiske Bouma
Advin
Bert Klerk
TNO
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
ProRail
Waardekwantificering
Tatsiana Haponava
Voorzitter RvB
Jan Buter
Universiteit Twente (a.i.o)
Simon Kolkman
Universiteit Twente
Control of the Process Performance
Balance & Result
SPIN
Harry Habing
Interactie rondom
Jasper Caerteling
Grontmij
concurrentiegerichte dialoog
Universiteit Twente
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
Jaap Kooiman
Innovatieve contracten, Consistente
Sebastiaan van Herk
Rijkswaterstaat
varianten, Technologieontwikkeling
Bax en Willems
Past Performance
wegenbouw
Aanbesteden na onderzoek
Paul Kuijpers
Frens Pries
Bas van der Veen
Balance & Result
Balance & Result
Balance & Result
Leidraand aanbesteden,
Gunnen op Waarde, Innovatieve
Consistente varianten,
Gunnen op Waarde
contracten
Verbetering van beoordeling
Pim Leemhuis
Teun van Reeuwijk
Hans Voordijk
PSIBouw
CROW
Universiteit Twente
Vraagspecificatie als katalysator
Leidraad aanbesteden,
SPIN
Kees van Leeuwen
Gunnen op Waarde
Oebele Vries
PSIBouw
Theo Reijs
EIB
Convenant A2
TNO
Benchmarken in de bouw
Dick Looyé
Waardekwantificering
Arent van Wassenaer
CSV
Wolter Seinen
Allen & Overy
LBC Veenendaal
RWS
Unsolicited Proposals
Bart Luiten
Alfred Siemes
Jeroen Weck
TNO
Strukton
RWS
Vraagspecificatie als katalysator,
Vraagspecificatie als katalysator
Innovatieve contracten,
Innovatieve contracten,
Jack Sip
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
Waardekwantificering
DHV
Eric Westerhuis
Jeroen Mieris
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
Royal Haskoning
Strukton
Harry Steenwijk
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
Uitbestedingstrategieën
Universiteit Twente
Michiel Wijnen
George Müller
Beperking inspanningen
Matrixbouw
Deerns Raadgevende Adviseurs BV
Rini van Stijn
LBC Veenendaal
Bouwen is vooruitzien
RWS
Bernard Witteveen
Erik Nieuwenburg
Vraagspecificatie als katalysator
CROW
Vereniging Eigen Huis
Teun Tuijtel
Gunnen op waarde
Benchmark Opleveringskwaliteit
Havenbedrijf Rotterdam
Jan Oege Zijlstra
Niels Nijenhuis
Jeroen van Veldhuizen
CROW
Grontmij
Prorail
Leidraad, Gunnen op Waarde
Toepassing geïntegreerde
Afstemming ontwerp- en r.o. traject
contractvormen
Ton van der Veeken
Rob Peters
Van der Veeken Tekst en Advies
RWS
Bouwen is vooruitzien
Uitbestedingstrategieën Sophie Plantinga Arcadis Past Performance metingen
23
DURF 4 Aanbesteden en benchmarken
Colofon Interviews & fotografie ECORYS Rutten Communicatieadvies, Amsterdam en Ouwerkerk TekstAdvies, Zoetermeer Research hoofdstuk 5 Ton Huijzer (PSIBouw) Overige teksten Peter Vroom (PSIBouw) Ontwerp 8-13 (Hans van der Kooi), Amsterdam Cartoons Beeldleveranciers, Amsterdam Illustraties byMack [BNO], Berkel en Rodenrijs Drukwerk drukkerij Mart.Spruijt, Amsterdam Redactie Peter Vroom (eindred.), Annelies Crama, Jo Janssen, Henk van der Horst (PSIBouw) Productiecoördinatie Rinke van der Veen, Dyonne Bliek, Peter Vroom (PSIBouw) Dit is een uitgave van de Stichting PSIBouw te Gouda © PSIBouw 2009 Reproductie en verspreiding van deze publicatie juichen wij toe - bronvermelding stellen wij op prijs.
24
Groningenweg 10 2803 PV GOUDA T 0182-54 06 70
[email protected]