Duitenplein 5. Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

DUITENBERG

BELEGGINGSSTUDIECLUB

DP5

Duitenplein 5 Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

Inhoud Redactioneel .................................................................................... 2 Agenda ............................................................................................ 4 Van de voorzitter .............................................................................. 5 BC .................................................................................................. 8 Van de RvA ...................................................................................... 9 Inleiding: Pensioenfondsen .............................................................. 11 Hendriks column: Paniek in pensioenland........................................... 16 Dag van de Belegger & Bestuursweekend .......................................... 18 Problemen bij Pensioenfondsen......................................................... 20 BAVA Innoconcepts ......................................................................... 26 Mijn beleggingsstrategie .................................................................. 29

Editie: Thema: Oplage: E-mail: Website: Adres:

December 2010, Nummer 5, Jaargang 23. Pensioenfondsen 130 exemplaren. [email protected] www.duitenberg.nl Bastille kamer 316, Postbus 217, 7500 AE Enschede

1

DUITENBERG


DP5 Redactioneel Beste Duitenberg, Hier is dan alweer de laatste editie van de Duitenplein 5 van dit kalenderjaar 2010. Deze DP5 hebben we gekozen voor het thema pensioenfondsen. De reden hiervoor is natuurlijk dat het momenteel een erg actueel thema is, zeker gezien de economische crisis en de grote vergrijzing die in ons land plaatsvindt. In deze DP5 zullen we duidelijk proberen de link te leggen tussen de pensioenfondsen en het beleggen wat hieraan ten grondslag ligt. We zullen, zoals gebruikelijk, beginnen met een stukje van onze voorzitter. Hij zal hierbij enkele opvallende gebeurtenissen sinds de vorige DP5 uitlichten en vertellen wat er voor Duitenberg zoal voor de komende periode op het programma staat. Verder zal hij een kleine inlichting geven over het thema van deze DP5. Hierna zal onze penningmeester een korte update geven over de stand van zaken in onze aandelenportefeuille. Hier zullen de behaalde redenementen uitgelicht worden over de afgelopen periode. Daarna zal Jos Kosters, voorzitter van de Raad van Advies ook nog een stukje hebben over pensioenfondsen. Hij zal hierin voornamelijk vertellen over de te lage dekkingsgraad van pensioenfondsen en hoe deze dekkingsgraden precies in elkaar steken. Onze penningmeester en pensioenexpert Jacob Potma zal voor alle mensen die nog onbekend zijn met het fenomeen pensioenfondsen een korte inleiding geven. Hij zal uitleggen wat de opbouw van de pensioenfondsen zijn, wat voor verschillende keuze mogelijkheden zijn voor pensioenfondsen en ook wat de toekomst ons nog zal gaan brengen. Na het lezen van dit stukje, zal je zeker een goede basis hebben voor de rest van deze DP5. Vervolgens komt dan, zoals elke DP5, de column van Hendrik Oude Nijhuis weer voorbij. Deze zal dit keer, gezien het thema, in het teken staan van de paniek die momenteel heerst in pensioenland. Waarom is er paniek? Hoe is de reden tot paniek gekomen? En misschien nog wel het belangrijkst, hoe kunnen we zorgen dat er geen reden meer is tot paniek?

2

DUITENBERG


DP5 Na deze column zal er een kort verhaaltje zijn over de Dag van de Belegger en het bestuursweekend wat hiermee gecombineerd is op 26 en 27 november j.l. Al met al was het een groot succes en voor alle details over de dag van de belegger verwijs ik jullie graag naar het artikel. Naast de inleiding over pensioenfondsen heeft Jacob Potma ook nog een artikel geschreven over de problemen van de pensioenfondsen. Ook hij zal de dekkingsgraad behandelen, maar zal tevens andere zaken uitlichten die mede bijdragen aan de te lage dekkingsgraad, zoals de demografie. Zoals bij enkelen van jullie vast wel bekend, was vrijdag 29 oktober de BAVA (buitengewone aandeelhoudersvergadering) van Innoconcepts plaatsgevonden. Aangezien Duitenberg een aanzienlijk aantal aandelen van dit bedrijf heeft, en enkele Duitenbergers zelf ook, is onze eigen Menno Bouma naar Amsterdam afgereisd om aan deze BAVA deel te nemen. Hij heeft hierover een stukje geschreven wat erg interessant is om te lezen. We zullen de DP5 dan afsluiten met een vaste rubriek, namelijk “mijn beleggingstrategie”. Deze is ditmaal geschreven door Kevin Wierda. Hij zal hierin niet alleen aandelen, maar ook enkele andere interessante (en lekkere?) zaken behandelen. Dan rest mij alleen nog jullie veel leesplezier te wensen, wat naar mijn verwachtingen geen probleem zal worden met zo’n goed gevulde DP5. Met vriendelijke groet, Jurjen Oud Secretaris B.S.C. Duitenberg [email protected]

3

DUITENBERG


DP5 Agenda Lezing Martijn Rozemuller

13 Januari 2011

Op donderdag 13 januari zal Duitenberg een lezing organiseren. De lezing zal worden verzorgd door oud-Duitenberger Martijn Rozemuller. De lezing zal als thema “Trackers” hebben. De locatie van de lezing zal nader bekend gemaakt worden via de mail.

Inhouse dag Optiver

Februari 2011

In februari zal Duitenberg in samenwerking met Optiver een inhouse dag organiseren. Gedurende deze dag zal Optiver ons laten zien wat het beroep van trader inhoudt en ons wijzer te maken op het gebied van optiehandel en de theorie die hierbij komt kijken.

Analyseavond

Iedere woensdag avond

Iedere woensdagavond zal, zoals gebruikelijk, om 20:00 uur weer een analyseavond plaatsvinden in de Duitenbergkamer. Het staat voor iedereen vrij om te participeren in deze analyses en om argumenten aan te dragen. De analyses worden meegenomen naar de BC op donderdagmiddag om gefundeerde keuzes te kunnen maken

Lustrum V

26

maart

2011

Op zaterdag 26 maart zal B.S.C. Duitenberg zijn 5e lustrum vieren. Aangezien dit niet zomaar aan ons voorbij mag gaan, wordt iedereen gevraagd deze datum alvast vrij te houden. Zodoende kan er een groots feest gevierd worden zoals alleen Duitenbergers dat kunnen. Als je meer wilt weten of je alvast wilt aanmelden voor één van de activiteiten, stuur dan een email naar [email protected] Deelname is zowel voor leden als voor niet leden. Ook voor suggesties over een activiteit of een niet-Duitenberg evenement dat op de agenda geplaatst moet worden, kun je mailen naar: [email protected] De voorgaande data is een planning, voorafgaand worden de leden gemaild.

4

DUITENBERG


DP5 Van de voorzitter Beste Duitenbergers, Na een zeer geslaagde eerste DP5 van de hand van Jurjen Oud, ligt nu in recordtempo alweer zijn tweede exemplaar voor uw neus. Ditmaal met het onderwerp ‘Pensioenfondsen’. Een zeer actueel onderwerp en met een mogelijk nadere activiteit bij een pensioengroep in het achterhoofd, ook relevant voor B.S.C. Duitenberg. Hopelijk weet deze DP5 u weer enige uren leesplezier te verschaffen. Mocht u vragen en/of opmerkingen hebben, dan zijn wij o.a. te benaderen via [email protected]. Zoals ik in de vorige DP5 al aangaf, gold toen dat met name onzekerheid troef was. Helaas is daar vandaag de dag nog niet echt verandering in gekomen. Sinds het uitbrengen van onze vorige periodiek, is Ierland inmiddels gesteund met een bedrag van circa €85 miljard en de vooruitzichten van andere landen zijn er ook niet rooskleuriger op geworden. De vraag is dan ook niet óf, maar eerder wanneer en welk land de volgende is die een beroep zal gaan doen op het steunpakket van de Europese Unie. Met landen als Spanje, Portugal, Hongarije, maar ook Frankrijk en België in de potentiele pijplijn, lijkt bijna niemand meer te ontsnappen aan de crisis. De machtshebbers aan de andere kant van de oceaan hebben ook de behoefte gezien om de economie te steunen. Dhr. Bernanke stelt dat patiënt Amerika wellicht nog een derde dosis 'quantitative easing' nodig heeft om te voorkomen dat de economie terugvalt in een recessie. De $600 miljard die al is ingediend, lijkt niet genoeg en de FED zal dan ook zeer waarschijnlijk voor de derde keer geld pompen in de economie. Positief nieuws is er echter ook vanuit de VS. Onze vriend Obama heeft het namelijk sinds kort voorzien op criminele bankiertjes en via het zogenaamde ‘Operation Broken Trust’ zijn er honderden bankieren beschuldigd van investeringsfraude, met als resultaat wellicht tientallen miljarden dollars die terugvloeien in de staatskas. Zo lijkt het dat zij, die volgens sommigen schuldig zijn aan de crisis, toch ook nog hun steentje gaan bijdragen aan het herstel ervan. Maar dit alles terzijde. Pensioenfondsen dan, tenslotte het ondewerp van deze DP5. De afgelopen jaren zijn pensioenfondsen het middelpunt geweest van veel kritiek. Werden ze eerst bekritiseerd om het feit dat men investeerde in lugubere zaken zoals clusterbommen en andere controversiële munitie, nu lijken ze te leiden onder de vele (slechte) investeringen die ze gedaan hebben in

5

DUITENBERG


DP5 onder andere de PIGS landen en de lage dekkingsgraad die daar mede door is ontstaan. Beide gevallen van ‘levensgevaarlijke’ investeringen dunkt mij. Het bestuur van Duitenberg heeft het geluk een ‘pensioenfonds’ goeroe in hun midden te hebben, te weten Jacob Potma, en verdere details en info over dit onderwerp laat ik dan ook graag aan hem over. Zie hiervoor verderop in deze DP5. B.S.C. Duitenberg is de afgelopen periode verder gegaan waar het mee bezig was. Analyseavonden hebben geleid tot interessante discussies over onder meer Boskalis, Air France-KLM en Arcelor Mittal. Tevens zijn we onder het mom van risicospreiding en gezelligheid ons geluk gaan beproeven in de plaatselijke Holland Casino. Vooral Jurjen Oud had blijkbaar baat met de eerder opgestelde speltips en wist een leuke winst te noteren. Ook de All Options pokeravond was redelijk goed bezet, en ondergetekende heeft met kunst en vliegwerk de felbegeerde pot weten binnen te slepen. Helaas is de inhousedag naar Optiver niet doorgegaan, dit omdat er te weinig animo was. In het voorjaar van het komende kalenderjaar zal er in overleg met Optiver een geschikte datum uitgezocht worden en ik weet zeker dat er dan wel genoeg belangstelling is om deze inhousedag bij te wonen. Mocht je er bij willen zijn, houd dan onze website in de gaten voor meer informatie en de precieze datum. Tevens is een delegatie bestaande uit het bestuur en twee leden van de RvA enkele weken geleden afgereisd naar de RAI te Amsterdam voor de Dag van de Belegger. Met name de ochtendsessie met Gerrit Zalm (CEO ABN Amro), Ben Noteboom (CEO Randstad) en Dick Boer (toekomstig CEO Ahold) was zeer interessant en leidde tot enkele vermakelijke opmerkingen en anekdotes. Daarnaast boden de workshops de gelegenheid specifieke kennis op te doen over diverse onderwerpen. Aansluitend aan de Dag van de Belegger heeft het bestuur een bestuursweekend ingelast. Dit om te werken aan de teambuilding en de samenhorigheid te verhogen. Zonder verder in de details te treden, kan ik u mededelen dat het een zeer geslaagd weekend was en het bestuur er klaar voor is Duitenberg adequaat en actief te leiden de komende tijd. Wat betreft de komende tijd, er staan enkele interessante activiteiten op het programma. Zoals gezegd zal er binnenkort een inhousedag naar Optiver worden georganiseerd. Een zeer interessant bedrijf met wellicht ook interessante toekomstperspectieven voor Duitenbergers. Daarnaast zal in de tweede week van januari een lezing gehouden worden door oudDuitenberger Martijn Rozemuller over ‘trackers’. Dhr. Rozemuller is inmiddels een eigen bedrijf begonnen en heeft diverse ´trackers´ onder beheer. Het lijkt ons een uitgelezen mogelijkheid om aan de hand van een

6

DUITENBERG


DP5 oud-bestuurslid, die het reilen en zeilen van de vereniging door en door kent, iets te leren over ‘trackers’. Tevens staat een excursie naar een pensioenfonds op het programma en zijn we bezig om een beleggingscursus voor gevorderden te organiseren. Al met al genoeg redenen om onze website en mails in de gaten te houden zodat u aanwezig bent bij één of al deze activiteiten. Het jaar 2011 beloofd voor Duitenberg een mooi jaar te worden, met een actief bestuur en leuke activiteiten in de planning. Wij hopen dat u allemaal zoveel mogelijk betrokken zult zijn en blijven bij B.S.C. Duitenberg en ons zult vergezellen tijdens hetzij analyseavonden, hetzij lezingen, hetzij excursies etc. Daarnaast zal in 2011 het 25-jarig bestaan van onze vereniging gevierd worden, waarbij hopelijk veel oud-leden aanwezig zullen zijn. Meer informatie volgt ter zijner tijd. Rest mij nog namens het bestuur u allen hele prettige feestdagen toe te wensen, het oude jaar goed af te sluiten en het nieuwe jaar nog beter te beginnen. Tot in 2011! Namens het bestuur, Jesse Leeuwendal Voorzitter B.S.C. Duitenberg [email protected]

Analyseavond Iedere woensdagavond 20:00 in de Duitenbergkamer

7

DUITENBERG


DP5 BC □ Jacob Potma Hier volgt weer een update van de penningmeester van onze Duitenportefeuille. Wederom hebben er afgelopen tijd geen aan- en verkopen plaatsgevonden. Daarom zal ik kort ingaan op de huidige situatie. Innoconcepts De grafiek is inmiddels bekend. In de vorige DP5 was de koers van het aandeel nog €0,23. Nu is dat gedaald tot een zekere €0,15. Waar wij destijds dachten: lager kan het toch niet, heeft er toch een behoorlijke daling van 35% plaatsgevonden. Fornix Biosciences Zoals bekend, is Fornix verslaafd aan onderdelen verkopen en superdividenden uitkeren. Helaas is dit afgelopen periode niet voorgekomen. De huidige koers van het aandeel bedraagt €2,17, in de vorige DP5 was de koers €2,21. Een daling van een kleine 2% dus. Royal Dutch Shell Dit blijkt toch weer de meest degelijke jongen van de klas. De koers is gestegen van €21,58 naar €24,15, een mooie stijging van zo’n 12%. Conclusie is dat de portefeuille in waarde noch significant gestegen, noch gedaald is. In de vorige editie schreef ik dat beleggen weer centraal moet staan. Deze lijn hebben we duidelijk doorgezet, met zeer goede, nuttige analyseavonden. Helaas zijn we niet tot een consensus gekomen om een aandeel aan te schaffen. Ik nodig jullie allen uit om mee te discussiëren over onze portefeuille. Dit kan iedere woensdagavond vanaf 20:00 in de Duitenbergkamer.

8

DUITENBERG


DP5 Van de RvA □ Jos Kosters Wat te doen bij te weinig pensioenpoen? De laatste tijd is er veel commotie over de tekorten van enkele pensioenfondsen. Al snel werd bekend dat er 14 pensioenfondsen onder de dekkingsgraad van 105% zijn gedoken. Onderstaand tabelletje toont de situatie bij de fondsen onder de 90%.

De lage dekkingsgraad wordt veroorzaakt door een langere levensverwachting, een beurs die niet immer constant stijgt en een lage rente. Vooral deze rente blijkt op dit moment voor problemen te zorgen. Jarenlang gebruikten pensioenfondsen 4% als rekenrente, maar aangezien de rendementen hoger waren gingen ze over op de marktrente. Op dit moment bedraagt deze ongeveer 2,5%. De marktrente wordt gebruikt om de toekomstige verplichtingen contant te maken. Als we weer de oude 4% zouden gebruiken als rekenrente zou de dekkingsgraad van pensioenfondsen flink stijgen. Toch ontkomen we niet aan een structurele wijziging van ons pensioensysteem. “In 1990 hadden de fondsen een gemiddelde dekkingsgraad van 230%.” In 1990 hadden de grootste pensioenfondsen van Nederland hoge dekkingsgraden. Dit was een doorn in het oog van het kabinet Lubbers III en destijds werden er plannen gemaakt om deze hoge buffers aan te pakken en te gaan belasten ten bate van de economie/schatkist. "De pensioenpremie bedroeg over de periode 1990-1995 gemiddeld 5% van de loonsom en in de periode 2003-2008 gemiddeld 14%. Dit betekent dat de nieuwe intreders gemiddeld bijna drie keer zo veel premie betalen als de intreders uit 1990." Je zal maar in 2003 zijn gaan werken en steeds meer gaan betalen en vervolgens zelf een lagere uitkering krijgen als je

9

DUITENBERG


DP5 aan de beurt bent! Wij Duitenbergers willen goed genieten van onze laatste jaren en kijken buiten het pensioen om ook naar andere mogelijkheden. De meest toegankelijke hierbij zijn een lijfrenteverzekering, banksparen of de levensloopregeling. Uiteraard kan er ook in het pensioenfonds worden bijgestort, maar dat zou ik niet doen als het fonds bij de 14 fondsen op het strafbankje zit! We kunnen langer gaan doorwerken, maar dat moet op dat moment ook maar mogelijk zijn na 40 jaar zware kantoorarbeid. Misschien is het langzaam afbouwen dan beter en zo de eerste jaren minder te werken en te profiteren van de doorwerkbonus. Al deze regelingen zijn op dit moment geldig, maar de gemiddelde Duitenberger gaat pas over zo’n 40 á 50 jaar met pensioen. Dus lijkt het mij handiger om niet te rekenen op de huidige ruime faciliteiten. Zeker gezien de grote kans dat wij vermogend worden en er vast en zeker weer (sociale) linkse winden gaan waaien in ons landje. We zullen als Duitenbergers zelf onze verantwoordelijkheid moeten nemen en voor een goede oude dag zorgen. Ikzelf heb als ondernemer (Fast Info, financiële dienstverlening en bedrijfskundig advies) geen pensioenfonds. Toch weet ik precies wat mijn fiscale ruimte is om belastingvrij een storting te doen in een op te richten pensioenrekening. Eind 2011 ga ik hiervan gebruik maken om de maximale storting te doen die mijn ruimte over de 7 voorgaande jaren volledig benut. Rendementsvolle groet, Jos Kosters Voorzitter Raad van Advies Eigenaar Fast Info Bronnen: http://www.actuva.nl/dekkingsgraad http://www.pensioenbelangen.nl/label/indexatie/ http://www.controllersmagazine.nl http://www.pensioenbelangen.nl/wpcontent/uploads/2010/05/abp_mysterie_van_de_verdwenen_miljarden.pd f http://www.trouw.nl/krantenarchief/1992/09/09/2716893/Erop_of_erond er_voor_de_pensioenfondsen.html

10

DUITENBERG


DP5 Inleiding: Pensioenfondsen □ Jacob Potma In dit artikel zal ik nader uiteenzetten hoe pensioenen in elkaar zitten en wat dit met beleggen te maken heeft. Voor de mensen die dit allemaal al weten verwijs ik jullie graag door naar mijn volgende artikel: de pensioenproblematiek in Nederland. De laatste tijd zijn pensioenfondsen, en dan met name de dekkingsgraad ervan, veelal in het nieuws geweest. Nederland telt zo’n 550 pensioenfondsen, waarin het grootste deel van Nederland zijn of haar pensioen opbouwt. Het is ook mogelijk voor bedrijven om hun pensioenen onder te brengen bij een verzekeraar. Verschillende regelingen Om te beginnen zijn er 3 verschillende soorten regelingen: Eindloonregeling, Middelloonregeling en Beschikbare Premieregeling. Bij een eindloonregeling is je levenslange pensioen gebaseerd op het laatst verdiende loon. Meestal is je laatstverdiende loon hoger dan het gemiddelde in je leven. Deze regeling was vroeger heel normaal, maar begint langzaam uit te sterven omdat steeds meer bedrijven overgaan naar middelloon regeling. Een eindloonregeling is duur en risicovol voor

11

DUITENBERG


DP5

werkgevers doordat ze achteraf de gemiste pensioenopbouw moeten financieren door het hogere eindsalaris. Daarom is de middelloonregeling de meest gangbare regeling op dit moment: de levenslange pensioenuitkeringen zijn gebaseerd op een gemiddelde van het in je gehele leven verdiende salaris. Bij deze regeling hoeft de werkgever niet geld bij te storten over voorgaande jaren wanneer salarisstijgingen voordoen. De 2 afbeeldingen illustreren het verschil tussen eindloon en middelloon regeling. Belangrijk gegeven voor ons beleggers is dat van dit ingelegde geld, tussen 1987 en 2007 het kapitaal belegd in aandelen is toegenomen van ca. 10% naar ca. 40%. Dit is deels te verklaren aan de lage rente op vastrentende waarden, zoals obligaties. De laatste regeling is de beschikbare premieregeling. Bij deze regeling legt een deelnemer een percentage van zijn bruto loon in als premie. Dit percentage stijgt meestal naarmate mensen ouder worden. Dit geld wordt belegd en het uiteindelijke pensioen hangt af van de behaalde rendementen van deze premie. Dit is het grote verschil met middel en eindloonregeling, bij welke de uiteindelijke uitkeringen veel zekerder zijn. In vele gevallen mogen werknemers individueel bepalen waarin, vaak een vooraf gemaakte selectie van beleggingsfondsen, belegd wordt. Binnen de beschikbare

12

DUITENBERG


DP5 premieregeling (Defined-Contribution) zijn er nog wel een paar varianten, die verschillen in zekerheid. Je kunt er voor kiezen om de hoogte van je pensioen volledig afhankelijk te houden van je beleggingen. Dit kan een hoger pensioen opleveren, maar brengt natuurlijk meer risico met zich mee. Je kunt ook kiezen voor een kapitaalvast pensioen. Het beschikbare kapitaal op je 65e staat dan vast. Voor dat bedrag koop je een levenslang pensioen in. De hoogte van deze uitkeringen zijn afhankelijk van de rente, overlevingskansen en indexatie. Voor ons als beleggers is de beschikbare premieregelingnatuurlijk de meest interessante vorm van pensioen opbouwen. Indexatie Waar de laatste tijd ook veel over gesproken wordt, zijn welvaartsvaste en waardevaste pensioenen. Een pensioen opgebouwd tot je 40 e jaar is gemiddeld op de pensioenleeftijd in waarde gehalveerd. Daarom worden de meeste pensioenen geïndexeerd. Dit kan indexatie gelijk aan de loonontwikkeling zijn (welvaartsvast), indexatie gelijk aan de inflatie (waardevast) of vastgestelde percentages. Indexatie kan gefinancierd worden door het betalen van extra premie, maar ook door behaalde beleggingsresultaten van het fonds of de verzekeraar. Door de huidige slechte beleggingsresultaten lijkt indexatie grotendeels stil te vallen, waardoor de uiteindelijke waarde van het pensioen daalt. Dit is dus ook een belangrijk punt waarom beleggingsbeleid van pensioenen zo belangrijk is. Verschillende aanbieders Werkgevers kunnen er voor kiezen om hun pensioenen onder te brengen in pensioenfondsen of bij een verzekeraar, mits niet verplicht gesteld aan een pensioenfonds. Er zijn 3 verschillende soorten pensioenfondsen:  Bedrijfstakpensioenfondsen  Bedrijfspensioenfondsen  Beroepspensioenfondsen Eerstgenoemde vormen de grootste categorie. Het grootste verschil tussen de pensioenen onderbrengen in een fonds en bij een verzekeraar is de zekerheid van de hoogte van de uitkeringen. Bij een verzekeraar verzeker je letterlijk de uiteindelijke uitkeringen. De verzekeraar kan er niet voor kiezen om uitkeringen in te korten. Contracten hiervan lopen meestal 5 of 10 jaar. Gedurende deze tijd kan een verzekeraar de premie niet verhogen.

13

DUITENBERG


DP5 Bij een pensioenfonds ligt dit anders. Pensioenfondsen kunnen de premie verhogen en uitkeringen verlagen als de dekkingsgraad niet in orde is. Hier kom ik in mijn volgende artikel nog op terug. In 2011 gaat waarschijnlijk de deur open voor een nieuw soort pensioenaanbieder: De PPI, premiepensioeninstellingen. De PPI voert ook een beschikbare premie regeling uit, gericht op het individu. Het is een erg voordelige vorm voor de werkgever, de beleggingsrisico’s worden afgewenteld op de werknemer. Ook bijvoorbeeld arbeidsongeschiktheidsverzekeringen en rentegarantie verzekeringen kunnen PPI’s niet geven. Hoe beleggen pensioenaanbieders? Verzekeraars beleggen veelal in hun eigen fondsen, waarbij deelnemende organisaties vaak keuze hebben hoe ze het ingelegde geld willen verspreiden onder de fondsen. De meeste grote fondsen besteden hun beleggingsbeleid uit aan een andere partij. Waar wij beleggers zouden zeggen dat actief beheer loont, doen weinig pensioenfondsen hier hun voordeel mee. Zij zien zichzelf (onterecht) als lange termijnbeleggers. Korte samenvatting: wat hebben pensioenfondsen met beleggen te maken? Bij reguliere pensioenfondsen wordt steeds meer belegd in aandelen. De opkomst van de beschikbare premieregeling vereist ook meer aandacht voor de beleggingen. De indexatie van pensioenen wordt grotendeels gefinancierd door beleggingen. De nieuwe pensioenaanbieder, PPI, zal ook veel te maken krijgen met beleggen. Kortom: het beleggingsbeleid van jouw pensioenaanbieder is een cruciale factor voor je pensioen.

Lezing Martijn Rozemuller 13 januari 2011 Inschrijven en meer info: www.duitenberg.nl

14

DUITENBERG


DP5

15

DUITENBERG


DP5 Hendriks column: Paniek in pensioenland □ Hendrik Oude Nijhuis Indien u de Nederlandse media in de afgelopen maanden ook maar enigszins heeft gevolgd, zult u bekend zijn met de enorme pensioencrisis die ons allen wacht. Althans, dat is wat velen lijken te vrezen. We vermoeden zelf dat de situatie in de praktijk waarschijnlijk heel wat minder dramatisch gaat uitpakken - in dit artikel leest u waarom. Eerst een (strik)vraag: waarom valt eigenlijk vrijwel niets te lezen over de problemen van bijvoorbeeld de Duitse of Franse pensioenfondsen? Het antwoord: daar kent men (vrijwel) geen pensioenfondsen en ligt men dus evenmin wakker van de op dagbasis fluctuerende dekkingsgraden. Bezittingen en verplichtingen... Pensioenfondsen kennen enerzijds bezittingen zoals aandelen, obligaties en andere beleggingen en anderzijds langlopende verplichtingen, de te betalen pensioenuitkeringen. Zolang de bezittingen meer waard zijn dan de verplichtingen is de dekkingsgraad positief, ofwel meer dan 100. Dan is er weinig aan de hand. Nu zijn de bezittingen van pensioenfondsen vrij eenvoudig te waarderen. Dit is simpelweg de optelsom van de waarde van de aandelenbeleggingen, obligaties en andere vermogensbestanddelen die het pensioenfonds in bezit heeft. Met de verplichtingen die vaak looptijden kennen van vele tientallen jaren ligt dat anders. Aan de hand van een voorbeeld maken we dit inzichtelijk. U zult zien dat kleine aanpassingen in rentepercentages al enorme consequenties hebben voor de dekkingsgraden. Voorbeeld: Stel, een fictief pensioenfonds heeft een pensioenverplichting van EUR 100 miljard die zij over precies 20 jaar moet voldoen. Aan bezittingen heeft dit fonds nu EUR 60 miljard in bezit. Vraag is nu of dat toereikend is? Zo niet, dan moeten ofwel de pensioenpremies omhoog en / of de pensioenuitkeringen worden gekort. Andere opties zijn er eigenlijk niet. Nu geldt dat pensioenfonds ABP tussen 1993 en 2009 een gemiddeld rendement van 5,9% per jaar realiseerde. Uitgaande van dit rendement zou een bedrag van EUR 60 miljard in 20 jaar uitgroeien tot EUR 188,8 miljard. Ruim voldoende dus om aan de verplichtingen te voldoen. Maar rendementen uit het verleden bieden uiteraard geen garanties voor de toekomst... Vandaar dat pensioenfondsen lange tijd rekenden met een wat meer bescheiden rekenrente van 4%. Pensioenfondsen werden verondersteld dit

16

DUITENBERG


DP5 rendement op termijn wel te kunnen behalen. Een bedrag van EUR 60 miljard zou in het geval van 4% rendement per jaar in 20 jaar uitgroeien tot EUR 131,5 miljard. Ook in dat geval zou dus vrij eenvoudig aan de pensioenverplichting van EUR 100 miljard kunnen worden voldaan. Maar nu geldt dat financiële instellingen - pensioenfondsen incluis - sinds de invoering een aantal jaren geleden van nieuwe financiële boekhoudregels (IFRS) niet meer mogen rekenen met die fictieve 4% rekenrente. Zij moeten nu telkens - iedere dag opnieuw - hun lange termijn pensioenverplichtingen constant maken tegen de dan geldende marktrente. Is deze rente hoog, dan groeien de beleggingen snel in waarde en kunnen pensioenfondsen met weinig bezittingen toe. Bij een lage rente daarentegen groeien beleggingen veel minder snel en zouden de huidige bezittingen dus eigenlijk direct al een stuk groter moeten zijn om dezelfde toekomstige verplichtingen te kunnen dekken. Deze laatste situatie geldt vandaag de dag. Actuele situatie uitzonderlijk Momenteel doet zich een uitzonderlijke situatie voor waarbij beleggers massaal uiterst risicomijdend zijn geworden. Uit aandelen dus en in obligaties. Hoe extreem de huidige situatie is laat zich afleiden uit de extreem lage rente die de Nederlandse overheid hoeft te betalen op nieuw uit te geven leningen. Deze rente, momenteel 2,33% op 10-jaars staatsleningen, is het laagst sinds 1540 (!) - het jaar waarin het zogeheten renteverbod werd opgeheven. Zoals we hebben laten zien geldt dat de alsmaar dalende rente ervoor heeft gezorgd dat de waarde van de toekomstige verplichtingen van onze pensioenfondsen enorm gestegen is. Dit terwijl de beleggingen zelf - op in waarde gestegen obligaties na vrijwel unaniem gedaald zijn. De besproken 'flight to quality' heeft voor onze pensioenfondsen daarmee geresulteerd in een giftige cocktail met sterk dalende dekkingsgraden tot gevolg. Om enorme fluctuaties in de dekkingsgraden van pensioenfondsen tegen te gaan - als gevolg van het rekenen met dagkoersen - rekenen zij beter met hun oorspronkelijke rekenrente van 4%. Of hanteren zij bijvoorbeeld een voortschrijdend rentegemiddelde van minimaal een jaar of 10. Dat pas nu, bij de laagste renteniveaus in vele eeuwen slechts 14 (wat kleinere) van de ruim 600 Nederlandse pensioenfondsen wat moeten korten op de uitkeringen geeft aan hoe sterk de Nederlandse pensioenfondsen er eigenlijk juist voorstaan. Zodra de huidige, grote risico-opslag op beleggingen afneemt doordat of obligatiekoersen dalen of andersoortige beleggingen in koers stijgen, zullen de dekkingsgraden van de Nederlandse pensioenfondsen even snel herstellen als ze in de afgelopen tijd gedaald zijn. Tegen die tijd staat misschien ook het echte pensioenprobleem op de agenda: de vele eurolanden die zelf niet of nauwelijks voor hun pensioenen gespaard hebben en voor wie daadwerkelijk een pensioencrisis dreigt.

17

DUITENBERG


DP5 Dag van de Belegger & Bestuursweekend □ Jurjen Oud Vrijdag 26 en 27 november was het zover. Deze 2 dagen zouden niet alleen voor Duitenberg, maar voor zo’n beetje elke belegger in Nederland in het teken staan van de Dag van de Belegger. Op deze 2 dagen staat een deel van de Rai volledig in het teken van het beleggen. Vele mensen, zowel gevorderde als iets minder gevorderde beleggers stromen naar Amsterdam om hier meer te weten te komen over de wereld van het beleggen (en hopelijk een gouden tip te scoren?). Natuurlijk kon Duitenberg bij dit evenement niet afwezig zijn. Toen de mail ergens in oktober van de VEB binnenkwam over deze dag, is er niet lang over nagedacht maar meteen besloten om hier sowieso met het bestuur naartoe te gaan. Iets later is besloten om behalve alleen naar de Dag van de Belegger te gaan, hier een gezellig bestuursweekend van te maken! Hierover later meer. Omdat de dag vrijdag al om 9:00 begon, was vroeg opstaan een vereiste. Het bestuur (excl. Ikzelf, aangezien ik reeds in Amsterdam was) heeft samen met Kevin Wierda om 7 uur de trein in de richting van Amsterdam genomen. Ondanks de koude weersomstandigheden, was iedereen keurig om 9 uur, zoals afgesproken, op station Amsterdam Rai aanwezig. Vanaf de Rai was het simpelweg een kwestie van de grote mensenmassa en de bordjes volgen. Mooi op tijd, rond half 10, waren we binnen en hingen onze jassen reeds in de garderobe. Na even over de beursvloer rondgelopen te hebben en kort stil gestaan te hebben bij enkele stands, zijn we om 10 uur naar het Auditorium gegaan. Hier zou het ochtendprogramma van de VEB plaatsvinden. Allereerst werd het blauwe bord uitgereikt, een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt aan een persoon of instelling die zich op bijzondere wijze heeft ingezet voor de belangen van de belegger. Dit jaar ging deze felbegeerde prijs naar Wout Dekker, CEO van Nutreco, wegens het leveren van een rendement van 100% voor aandeelhouders bij een constante winst van de onderneming. Na de uitreiking van het blauwe bord werden de VEB awards uitgereikt. Deze awards worden uitgereikt aan de beste beleggingsfondsen. De winnaars van de gouden, zilveren en bronzen VEB awards waren respectievelijk iShares STOXX Europe 600, Think AMX Tracker en het Kempen Euro Credit Fund. Onze complimenten voor Martijn Rozemuller,

18

DUITENBERG


DP5 managing director van Think Capital en oud-Duitenberger met deze eervolle award. Na deze uitreikingceremonie was het tijd voor de CEO interviews. Op ’t podium werden Gerrit Zalm (CEO ABN Amro), Ben Noteboom (CEO Randstad) en Dick Boer (beoogd CEO Ahold per maart 2011) geïnterviewd. Dit duurde zo’n 3 kwartier en was erg interessant en behalve dit ook humoristisch bij tijden. In de loop van de middag kwam ook Pieter Klok het gezelschap vergezellen met zijn aanwezigheid en zijn enkele workshops bezocht zoals “Beter Actief dan Passief Beleggen” door Cees Smit, “De felxibiliteit van ETF’s gedurende een periode van onzekerheid” door Martijn Rozemuller en Philip Tychon, “(Kudde) gedrag in roerige tijden” door Corné van Zeijl en “Beleggen in grondstoffen” door Willem Middelkoop. Niet de kleinste namen in de Nederlandse beleggerwereld dus. Na de hele middag workshops gevolgd te hebben en langs de stands te zijn gelopen, tikte ’t klokje vrolijk door en begon iedereen wel honger te krijgen. Per tram zijn we afgereisd richting het centrum waar we een leuk Chinees restaurant tegenkwamen. Na onszelf geïnstalleerd te hebben en een goede maaltijd gegeten te hebben was het tijd om naar ’t hotel te gaan, in te checken, tassen achter te laten, om te kleden en gezellig wat te gaan drinken. Omdat het vorige bestuursweekend in hetzelfde hotel was overnacht, wisten de heren Leeuwendal, Klok en Wierda precies waar we moesten zijn om een lekker Bock biertje te drinken, namelijk aan de overkant van de straat bij Café Koosje. Na enkele biertjes zijn Kevin en Pieter weer richting station gegaan en zijn wij als bestuur nog vrolijk doorgegaan tot het mooi was geweest en weer afgedropen naar het hotel, wat gelukkig dus erg dichtbij was. De volgende ochtend moest er om 12 uur weer uitgecheckt worden, dus toen de wekker afging was het een kwestie van douchen, inpakken en wegwezen. Omdat iedereen erg toe was aan ontbijt/lunch/brunch, besloten we ergens wat te gaan eten en kwamen we al snel weer bij Café Koosje terecht, waar ze behalve heerlijke Bockbiertjes ook goede omeletten bakken. Na ons de hele middag tegoed gedaan te hebben aan soep, broodjes, nachos, cola en zelfs warme chocomel en de nodige potjes klaverjassen gedaan te hebben (waar Jacob en ikzelf hard zijn ingemaakt door Jesse en Stijn), zijn we per tram weer naar het Centraal Station afgereisd. Van daaruit is Stijn weer teruggegaan naar Enschede en zijn de 3 J’s weer naar het noorden vertrokken. Al met al was het dus een erg geslaagd weekend waar we behalve veel plezier, ook veel hebben

19

DUITENBERG


DP5 opgestoken.

Problemen bij Pensioenfondsen □ Jacob Potma Wat zijn de problemen? Zoals iedereen weet, verkeren vele pensioenfondsen in problemen. In dit artikel zal ik dit verder toelichten en uitleggen hoe het zover heeft kunnen komen, wat de rol van beleggingen heeft gespeeld bij de fondsen, en wat men nu gaat doen om de dekkingsgraad op orde te krijgen. Wat zijn momenteel de problemen waar over gesproken wordt? Het veelgehoorde probleem is dat pensioenfondsen een te lage dekkingsgraad hebben. De dekkingsgraad wordt berekend door de verplichtingen (pensioenuitkeringen) te delen door de totale waarde van de beleggingen. De beleggingen worden verdisconteerd naar een rekenrente. Verschillende partijen hebben verschillende belangen. De DNB schrijft voor dat een fonds een minimale dekkingsgraad moet hebben van 105%. Werkgeversorganisaties zeggen dat het voor de concurrentiepositie niet mogelijk is om meer premie in te leggen. De vakbonden claimen echter dat hun werknemers, voornamelijk babyboomers die binnen nu en 10 jaar met pensioen gaan, niet op hun pensioen gekort kunnen worden. Het spanningsveld tussen verschillende groepen in Nederland is erg groot.

Dekkingsgraad gezamenlijke Nederlandse pensioenfondsen.

20

DUITENBERG


DP5 Hoe zijn deze problemen ontstaan? Er zijn een aantal oorzaken voor de problemen die ik kort (i.v.m. omvang) aan zal snijden. De problemen zijn onder te verdelen in de volgende categorieën: 1) 2) 3) 4) 5)

Toenemende levensverwachting Demografie binnen pensioenfondsen Spilzucht in de jaren ‘90 Verandering rekenrente Afhankelijkheid financiële markten en genomen risico’s

Toenemende levensverwachting De tabel hieronder toont de ontwikkelingen van de levensverwachting volgens de prognosetafel van het Actuarieel Genootschap, getallen in jaren. Geslacht 2010 geboren 2010 65 jaar

Man Vrouw Man Vrouw

Levensverwachting 2010 79 83 82,5 86

Levensverwachting 2040 85 87 86,5 89

Toename 6 4 4 3

Pensioenfondsen gaan er momenteel vanuit dat ze gemiddeld 15 jaar pensioen uitkeren. In de tabel is te zien dat er een gat ontstaat naarmate de levensverwachting toeneemt. Dit gat zou eigenlijk opgevuld moeten worden met een toename van de pensioenleeftijd. Onlangs is besloten deze in 2020 te verhogen naar 66. Dit zal echter niet voldoende zijn om de levensverwachting bij te benen. De toename van de levensverwachting is overigens geen lineaire grafiek, maar een afvlakkende curve vanaf 2040. Het blijft echter een prognose. Demografie binnen pensioenfondsen Pensioenfondsen bestaan voor het grootste gedeelte uit oude deelnemers. Voor de duidelijkheid: deelnemers zijn zowel opbouwers als gepensioneerden. 60% Van het totale pensioenvermogen is bestemd voor reeds ingegane pensioenen of pensioenen die binnen 10 jaar ingaan. Dit percentage is ook nog eens toenemend. Daarom worden pensioenfondsen ook wel “ageing giants” genoemd. De horizon van de beleggingen wordt hierdoor korter. In mijn vorige artikel heb ik geschreven dat men er onterecht van uitgaat dat een pensioenfonds een lange termijn belegger is. Dit is een van de redenen. Een regel als normaal verondersteld wordt,

21

DUITENBERG


DP5 is naarmate de beleggingstermijn korter wordt, er minder risico genomen mag worden. Ook dit is een vrij kromme redenering. Men gaat er hierbij vanuit dat als je de termijn maar lang genoeg is, de waarde van beleggingen automatisch tendeert naar een gemiddeld rendement uit het verleden (mean reversion). Echter wanneer we alleen de afgelopen 10 jaar als “gemiddeld rendement” nemen, komen we negatief uit. Het is dus maar net welke termijn je neemt. We kennen allemaal de leuze van de AFM “In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst”. Een “ageing giant” kan evolueren tot een“sinking giant”, als de situatie zo schrijnend is dat een fonds er met beleggingen niet meer bovenop kan komen. Het fonds kan dan zijn verplichtingen niet meer nakomen. Spilzucht in de jaren 90 De gemiddelde dekkingsgraad bedroeg begin jaren 90 gemiddeld 230%. Hoe is het mogelijk dat deze marge verspeeld is? Pensioenfondsen zijn in de jaren 90 voor ruim 200 miljard geplunderd. Het mooie is, dat de generatie die nu met pensioen gaat, hier het meest van heeft geprofiteerd. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? De druk van bedrijven en overheid werd opgevoerd om de pensioenfondsen uit te dunnen. Een deel van deze enorme dekkingsgraad noemde men simpelweg een overschot en werd teruggestort naar de bedrijven die het betaald hadden. De aangesloten bedrijven en de individuele werknemers hoefden veel minder premie te betalen dan voorheen. Tenslotte werd de VUT-regeling ingevoerd. De VUT-regeling hield in dat men op zijn 62e al hetzelfde pensioen kon ontvangen dan op zijn 65e. Waarom nam men deze maatregelen? Aandelenmarkten waren in die tijd zo “booming” dat men

22

DUITENBERG


DP5 verwachtte dat de fondsen aangevuld werden met deze hoge opbrengsten. Men was daarom bang voor veel te hoge reserves in de fondsen. Helaas is gebleken dat de explosieve stijgingen in de jaren 90 niet voortgezet werden, en zie nu de problemen. Verandering rekenrente De dekkingsgraad wordt als volgt berekend: Waarde beleggingen / Verplichtingen. De verplichtingen worden contact gemaakt naar een rekenrente. Vroeger werd hier standaard 4% voor gehanteerd. Er is echter in 2006 besloten dat de bedragen verdisconteerd dienen te worden naar marktrente. Dit leidt tot een lagere dekkingsgraad, omdat men meer geld opzij moet houden om over X jaren te voldoen aan de pensioenverplichtingen. Er woedt momenteel een hevige discussie of de waardering tegen marktrente wel reëel is, gezien het lange termijn karakter van pensioenfondsen terwijl de rekenrente dagelijks fluctueert. Afhankelijkheid financiële markten en genomen risico’s De grafiek hieronder toont de gemiddelde resultaten van pensioenfondsen in Nederland tussen 1980 en 2008.

Duidelijk is dat de pensioenfondsen veel verlies hebben geleden in de internetcrisis, en nog veel meer in de kredietcrisis. Dit is geen verrassende grafiek, en het is ook niet een beschamend resultaat. De grotere participaties in aandelenwaarden heeft over het algemeen veel meer opgeleverd dan vastrentende waarden. Zelfs op het dieptepunt in 2008 was de waarde nog 25% hoger dan wanneer niet meer in aandelen was belegd. Wat echter het grote probleem hierbij is, dat de blootstelling aan crises in aandelenmarkten veel groter is. Waarom beleggen pensioenfondsen meer in aandelen? Hiervoor zijn een

23

DUITENBERG


DP5 aantal verklaringen. Zoals eerder genoemd noemen pensioenfondsen zich lange termijn beleggers. Zoals eerder besproken gaan zij uit van mean reversion van aandelenmarkten. De termijn om terug te veren naar deze “mean” wordt steeds korter. Ook gaan beleggers van fondsen, of de uitvoerders van het beleggingsbeleid, uit van gemiddelde risico’s zoals normaalverdelingen van de standaardafwijking (risico) van aandelen en indices. Echter houdt een normaalverdeling niet rekening met een zware crisis. De blik is veelal naar het verleden gericht, terwijl deze naar de toekomst gericht moet zijn.

Pensioenfondsen hebben veelvuldig gebruik gemaakt van ALM modellen. ALM modellen zijn asset-liability-management modellen, meestal vrij ingewikkeld. Deze modellen bevatten veel onderdelen van verschillende investment theories, zoals CAPM en efficiënt portfolio’s. Echter vertonen deze modellen juist de kenmerken die ik hierboven beschreven heb. Ze gaan uit van historische rendementen met bijbehorend risico. Wanneer bijvoorbeeld rendementen op aandelen toenemen, zeggen de meeste ALM modellen dat men meer in aandelen moet beleggen. Dit werkt bubbels in de hand. Het model snapt echter niet dat de bubbel kan barsten en je dan aan het zogenaamde “risico” niks hebt.

24

DUITENBERG


DP5 Geboden oplossingen Wat doen fondsen nu om de dekkingsgraad op orde te brengen? Grosso modo kunnen we deze verdelen in 3 categorieën: Stopzetten van Indexatie, korten van de pensioenuitkeringen en het verhogen van de premies. Alle 3 oplossingen, hoewel ik het meer maatregelen wil noemen, roepen weerstand op vanuit de samenleving. Ons pensioenstelsel is ooit ontworpen op basis van “solidariteit tussen verschillende generaties”. Het verhogen van de premies gaat ten koste van de huidige beroepsbevolking. Kort door de bocht draait deze groep op voor de problemen die ontstaan zijn door het beleid van het verleden. Dan spreek ik over zowel politiek beleid als over beleid van de fondsen. De andere maatregel, korten van de pensioenen, gaat ten koste van de huidige gepensioneerden of aanstaande gepensioneerden. Deze mensen hebben jarenlang geld afgestaan waar ze een “schijn”zeker pensioen voor hebben opgebouwd. Bedrijven die hun pensioen verzekerd hebben bij een verzekeraar, kunnen niet gekort worden, omdat het zwart op wit staat voor welk bedrag ze verzekerd zijn. De premie kan bij verzekeraars niet verhoogd worden buiten de overeenkomst totdat een nieuw contract gesloten moet worden. Het stopzetten van indexatie kan ten koste gaan van zowel werkende mensen als gepensioneerden, indexatie altijd over het totale opgebouwde kapitaal gaat. Voor ouderen en gepensioneerden hakt dit er natuurlijk wel meer in dan voor jongeren. Deze oplossingen zijn mijns inziens allemaal alles behalve duurzaam. Weliswaar geven ze op korte termijn ruimte. In 1957 werkten 6 Nederlanders voor 1 gepensioneerde, momenteel zijn dat er 4. Schokkend is de voorspelling dat in 2040 slechts 2 Nederlanders werken voor 1 gepensioneerde! Als alle overige factoren gelijk zouden blijven, zou de productiviteit per Nederlander dus met 100% toe moeten nemen, om de pensioenen op het zelfde niveau te houden als nu. Pensioenen zullen volgens mijn nog veel verder versoberd worden, door de ontwikkelingen die ik hierboven heb beschreven. Resultaten op beleggingen zullen volgens mij nooit kunnen voorkomen dat pensioenen zoals ze nu zijn een stuk duurder worden. Bronnen: Rapport commissie Frijns Rapport commissie Goudswaard Risico als obsessie, Frits Bosch Progonsetafel 2010-2060, Actuarieel Genootschap Meerdere artikelen Financieel Dagblad - Pension Selections www.DNB.nl

25

DUITENBERG


DP5 BAVA Innoconcepts □ Menno Bouma Beste Duitenberger, Na het ruim een jaar aangekeken te hebben met een alsmaar dalend InnoConcepts, besloot ik dat het tijd werd om eens bij een aandeelhoudersvergadering langs te gaan. Dit om te kijken wat het management nou eigenlijk vond van alle problemen de laatste tijd, en omdat ik nog nooit op een (B)AVA geweest was. Even ter opfrissing uwer geheugens: de koersgrafiek van InnoConcepts over de afgelopen 2 jaar in onderstaande figuur.

Even samenvattend de belangrijkste problemen die het afgelopen jaar bij InnoConcepts naar voren zijn gekomen: er waren afschrijvingen t.w.v. €33,8 mln n.a.v. het faillissement van de Chinese partner Ching Meng en er waren ~€20 mln aan afschrijvingen op de Engelse deelneming Proventec die geherkapitaliseerd moest worden. Deze beide afschrijvingen in combinatie met een vrijwel compleet weggevallen omzet hebben er toe geleid dat InnoConcepts na de Q3 cijfers van 2010 een negatief eigen vermogen had. InnoConcepts heeft het vermoeden dat voormalige bestuurders frauduleuze transacties hebben laten plaatsvinden t.w.v. ~€20 mln en hebben deze zaak bij het O.M. neergelegd, dus wellicht dat hier nog wat geld uit terugkomt. Een ander opvallend nieuwsbericht dat ik tegenkwam was het feit dat financieel directeur Anno Kamphuis, pas in functie sinds de zomer van 2010, vlak voor de BAVA alweer vertrok bij InnoConcepts. Dit wekt natuurlijk geen vertrouwen, althans niet bij mij...

26

DUITENBERG


DP5 Enfin, op vrijdag 29 oktober begaf ik mij naar het mooie Hilton hotel te Amsterdam (Oud-) Zuid… en ik maar denken dat het slecht ging met Inno. Na een flinke reis met het openbaar vervoer kwam ik vrijwel tegelijk met dhr. Mehra aan bij het hotel, hij reed nog steeds een fijne Audi A6 Quattro en parkeerde deze net voordat ik het terrein op kwam lopen. Ik liep na een lekker bakje koffie en een koekje richting de vergaderzaal en, na wat voice-mails te hebben ingesproken bij de heren Jos Kosters en Wouter Wolken die zich in Amsterdam hadden vermaakt op donderdagavond, kon het feest beginnen. De vergadering begon met wat agendatechnische mededelingen van de voorzitter van de RvC en ging daarna verder met waar ik voor was gekomen; de presentatie van dhr. Mehra. Die leidde de aanwezigen aan de hand van wat slides door de recente gebeurtenissen heen, gaf een update m.b.t. de laatste kwartaalcijfers en beantwoordde vragen. Er zaten zo’n 30 mensen in de zaal, variërend van VEB-medewerkers tot iemand van Peter-Paul de Vries’ Value8 fonds tot retail beleggers als ikzelf.

Dhr. Mehra legde uit dat er in China dubieuze contracten waren afgesloten waarbij assets van InnoConcept als onderpand waren geplaatst voor Ching Meng leningen. Ze kwamen hier in Nederland eigenlijk pas achter nadat ze een consultant naar China hadden gestuurd uit frustratie over dat er maar geen geld uit China wilde komen. Dit werd allemaal meegenomen in de zaak zoals die nu bij het O.M. ligt dus daar kon dhr. Mehra op dit moment wat betreft mogelijke ‘refunds’ nog vrij weinig over zeggen. Bij Proventec was geen sprake van fraude, het bedrijf zat in dusdanig grote problemen dat InnoConcepts wel moest bijspringen, gezien het belang ze in Proventec hebben.

27

DUITENBERG


DP5 Na stilgestaan te hebben bij al deze teleurstellingen ging dhr. Mehra verder op een positieve noot door te melden dat de zogenaamde RFQs (Requests-For-Quotations) de afgelopen twee maanden op een recordniveau van €3 mln lagen. Een RFQ is helaas niet hetzelfde als een order maar het is een bemoedigend eerste teken, aldus dhr. Mehra. Verder meldde hij nog dat InnoConcepts in 2011 €5,5 mln aan omzet per kwartaal nodig heeft om EBITDA neutraal te zijn, en €7,5 mln per kwartaal om cash flow neutraal te zijn. Op basis van de huidige omzet en verwachtingen voor 2011 zou er een gap van €7 mln ontstaan, dit gat moet worden opgevuld door sales van de nieuwe Injection Mould technologie (dit is de technologie waar de RFQs voor gelden). Mocht dit gat niet overbrugd worden door IM sales dan kan InnoConcepts terugvallen op haar kredietfaciliteit die zonder convenanten blijft tot eind 2012. Dhr. Mehra verwacht dat zodra InnoConcepts in plaats van RFQs en protypes echte orders binnen gaat slepen, dit het kantelpunt zal betekenen en de weg omhoog in kan luiden. Ik heb nog gevraagd naar het hoe-en-waarom achter het snelle vertrek van de financieel directeur, het antwoord luidde dat dhr. Kamphuis het risicoprofiel van een baan als financial director bij InnoConcepts te hoog vond… weinig bemoedigend maar dhr. Mehra verzekerde mij dat ik hier vooral niet van moest schrikken, het was gewoon zijn persoonlijke afweging.  Na al deze informatie en wat vragen van retail beleggers (waarvan er eentje zijn complete aantekeningenblaadje vol had getekend met vliegtuigjes, tot grote hilariteit van ons natuurlijk) was het tijd om iets van de geleden verliezen te compenseren bij de borrel. Gezien de locatie en de hapjes en drankjes die geserveerd werden heb ik weer alle vertrouwen in InnoConcepts, ik hoop dat zowel ik als Duitenberg veel van ons geld terug gaan krijgen van deze jongens!

28

DUITENBERG


DP5 Mijn beleggingsstrategie □ Kevin Wierda Waarde Duitenberger, Mij is de gelukkige vraag gesteld door de welgewaardeerde secretaris of ik voor deze uitgave kort uiteen wil zetten wat mijn beleggingsstrategie is. De woorden gelukkig vloeien deze keer niet zonder reden uit de pen, dit is een uitermate mooi moment voor een stukje reflectie op mijn prille beleggingshistorie. Iedereen herkent dit denk ik wel: dikwijls tekenen zich mooie kansen voor op de planneet die wij met elkaar delen. Zogenaamde opkomende streken in de wereld die ten tonele zijn verschenen om hun aandeel te verorberen op de wereldhandel, China, India en Zuid-Amerika; de op dit moment alsmaar stijgende grondstofprijzen; bodemprijzen bij BP na een catastrofe (helaas met name ten aanzien van het milieu)…het zijn stuk voor stuk prachtige kansen om als belegger op in te spelen. De hamvraag is echter hoe je dit het beste kunt doen. Een oplossing hiervoor is om gewoon aandelen te kopen, maar dit werkt niet altijd. Zelf heb ik dit aan den lijve ondervonden toen ik begin 2010 heb willen inspelen op mijn verwachting van stijgende grondstoffen. Ik heb destijds een positie op ArcelorMittal genomen om te profiteren van verwachte stijging van de staalprijs. Op dit moment is het rendement hierop -15%, niet alleen omdat Mittal het afgelopen jaar minder dan gemiddeld en de AEX presteert, maar omdat de staalprijs ook achterblijft bij de rest van de grondstoffen. Hierdoor was ik beter afgeweest als ik een tracker of fonds had gekocht op grondstoffen, bijvoorbeeld het ING Basic Materials Fund Inc. Deze heeft vanaf januari 20% rendement gemaakt. Mocht je het interessant vinden, neem dan zeker eens de tijd om rond te speuren op Morningstar (www.morningstar.nl). Hier is erg veel informatie te vinden over vele fondsen en trackers die je veel meer toegang bieden dan alleen aandelen. Op deze manier kun je je mogelijkheden flink vergroten om in te spelen op mondiaal veranderende economische omstandigheden en de kansen hier uit te pikken. Recent heeft ook de VEB een database ontwikkeld waar vele fondsen te vinden zijn, gewaardeerd met een eigen rating. De meest belangrijke keus die je bij beleggen moet maken is naar mijn mening de mate van risico dat je wilt lopen. Beleg slechts met geld dat je echt niet direct nodig hebt, op deze manier houd je het een leuke

29

DUITENBERG


DP5 bezigheid en kun je je zekere risico’s permitteren zonder er van wakker te liggen. Marcel Tak had een leuke quote over risicoaversie tijdens zijn lezing voor Duitenberg over Structured Products: bij het minimaliseren van je risico wordt rendement een toevalstreffer. Ik denk dat het echter wel belangrijk is om bedacht te zijn op zogenaamde hypes. Vroegtijdig inspelen op hypes kan je in korte tijd fantastische rendementen opleveren, ze hebben als kenmerk dat ze een enorm sterk momentum kennen (sterke stijging of daling). Op dit moment vind ik Apple een mooi voorbeeld van zo’n hype. Wanneer je rond 2009 was ingestapt had je nu een rendement kunnen behalen van ruim 300%. Zie bijgevoegde grafiek:

Dit aandeel kan deze trend prima nog even doorzetten, maar je loopt hierbij wel een zeker risico. Zo snel als dit aandeel de laatste jaren is opgelopen kan erg snel neerwaarts gespiegeld worden. Zoals een wijs man in de 17e eeuw sprak toen hij een blik omhoog wierp:”What goes up, must come down”. Een zelfde trendlijn is op dit moment te zien bij edele grondstoffen als goud en zilver.

30

DUITENBERG


DP5 Wat ik minder als hypes zie zijn opkomende landen. Het domineren van de westerse economieën zijn naar mijn mening onomkeerbaar. China, Brazilië en India hebben zichzelf bewezen in de wereldhandel, hier zijn grote rendementen op behaald. Echter is de exponentiële groei hier reeds uitgewerkt. Kansen die ik op dit moment in de gaten houd om eventueel mijn portefeuille mee uit te breiden zijn nieuwe opkomende landen in Azië zoals Sri Lanka, Bangladesh, Pakistan, Vietnam en Afrikaanse landen als ZuidAfrika, Nigeria en Kenia. China investeert haar overtollig kapitaal al meer en meer in deze landen, wat de ontwikkeling van deze nieuwe opkomende gebieden steeds minder afhankelijk van westerse economieën. Mocht je door dit betoog nu al je lust hebben verloren om te gaan handelen in de financiële wereld, dan zijn er altijd nog andere paden waar je je op kunt wanen. Ik sprak bijvoorbeeld al over investeren in Goud. Want ondanks dat het prachtig materiaal is om je vrouwtje mee te laten flaneren op de boulevard van Mallorca, al dan niet op de sierstrips van de afzuigkap van je Tabbert, je kunt het niet opeten. Gelukkig zijn er nog voldoende “alternatieve beleggingsvelden” die wel aan deze behoefte kunnen voldoen en die bovendien ook uitstekende rendementen kunnen opleveren. Zo had je, als je in november 2007 had geïnvesteerd in Mosstowie (Silent Stills) op dit moment een winst kunnen behalen van maar liefst 193,3%. Bovendien heerlijk weg te drinken bij een knisperend haardvuurtje in het bijzijn van een goede sigaar. Meer info hierover op www.worldwhiskyindex.com. Veel beleggingsplezier toegewenst! Kevin

31

DUITENBERG


DP5

Inhousedag Optiver Een dag een kijkje nemen in de wereld van een trader Februari 2011 Inschrijven en meer info: www.duitenberg.nl

32

Duitenplein 5. Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

Recommend Documents