Duitenplein 5. Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

DUITENBERG

BELEGGINGSSTUDIECLUB

DP5

Duitenplein 5 Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

Inhoud Redactioneel .................................................................................... 2 Agenda ............................................................................................ 3 Van de voorzitter .............................................................................. 4 Tussenstand Beleggingswedstrijd ........................................................ 6 Inhousedag APG ............................................................................... 7 Lezing Bert Bruggink ....................................................................... 10 High Frequency Trading: secondenspel in de financiële wereld. ............. 12 Wat ziet Buffett toch in IBM? ............................................................ 15 Beleggingscommissie ...................................................................... 18 Dag van de Belegger & Bestuursweekend .......................................... 22 Mijn beleggingsstrategie – Lessons learned ........................................ 26

Editie: Thema: Oplage: E-mail: Website: Telefoon: Adres:

December 2011, Nummer 5, Jaargang 24. Crisis 130 exemplaren. [email protected] www.duitenberg.nl 053 489 4245 Bastille kamer 316, Postbus 217, 7500 AE Enschede

1

DUITENBERG


DP5 Redactioneel Beste Duitenberger, Voor je ligt de vijfde en de laatste DP-5 van 2011. In het jaar 2000 heeft het fysieke handelen in Amsterdam volledig plaats gemaakt voor het elektronisch handelen en tegenwoordig is er ook al gemiddeld meer dan 1 ondersteunende ICT’er per handelaar. Daarom zal deze DP-5 ook IT en beurzen heten. Buiten de gebruikelijke portefeuille update en de column ‘mijn beleggingsstrategie’ van de oud-penningmeester en de fundamentele analist van Duitenberg, Jacob Potma, zal de penningmeester van Duitenberg, Maarten de Wit, verder gaan met het thema van de editie. In zijn artikel kun je lezen over fenomeen ‘high frequentie trading.’ Ook heeft Duitenberg heel wat ondernomen dit studiejaar. Hiervan was de inhousedag van APG wel een hoogtepunt. Op pagina 7 kun lezen hoe deze dag verlopen was. Tevens heeft de vice-voorzitter Jan-Willem Jansen een column geschreven over de afgelopen ‘Dag van de belegger’ met het bijbehorende bestuursweekend. De komende tijd is Duitenberg weer heel wat van plan en daarom kun je op de bladzijde hiernaast lezen wat de aankomende activiteiten zijn. Om altijd en overal van op de hoogte te blijven wat Duitenberg wanneer van plan is, kun je natuurlijk ook op de site kijken: www.duitenberg.nl. Namens de Duitenplein 5 redactie wens ik u allen veel leesplezier! Met vriendelijke groet, Roel Gijzen [email protected]

2

DUITENBERG


DP5 Agenda Pokeravond

11 januari 2012, woensdag

Om grof geld te winnen bij de Holland Casino avond, moet je natuurlijk goed geoefend hebben. Daarom mag je deze altijd succesvolle pokeravond niet missen. Dus begin het jaar goed bij Duitenberg.

Holland Casino avond

16 februari 2012, donderdag

Tijdens deze avond gooien we de fundamentele en de technische analyse aan de kant. Tevens zullen we deze avond geen last hebben van de recessie, want we gaan geld winnen en elkaar eruit bluffen. ‘The sky is the limit’, ‘stop altijd op je hoogtepunt’ en ‘the winner takes is all.’

Beleggingscommissie

Iedere dinsdagmiddagpauze

Om de analyse-avond soepel te laten verlopen moet het natuurlijk voorbereid worden. Dit doen we iedere dinsdag in de middagpauze (12:30 tot 13:30). Leden zijn tijdens deze lunch natuurlijk van harte welkom om het samen met ons voor te bereiden.

Analyse-avond

Iedere woensdagavond vanaf 20:00 uur

Elke woensdagavond vindt bij B.S.C. Duitenberg de analyseavond plaats. Op deze avond zullen enkele aandelen worden geanalyseerd op basis van fundamentele en technische analyse. In het geval van een positieve analyse zal uiteindelijk het betreffende aandeel aangekocht worden.

Als je meer wilt weten of je alvast wilt aanmelden voor één van de activiteiten, stuur dan een email naar [email protected] Deelname is zowel voor leden als voor niet leden. Ook voor suggesties over een activiteit of een niet-Duitenberg evenement dat op de agenda geplaatst moet worden, kun je mailen naar: [email protected] De voorgaande data is een planning, voorafgaand worden de leden gemaild.

3

DUITENBERG


DP5 Van de voorzitter Beste Duitenbergers, Het einde van het kalenderjaar nadert alweer en daarbij hoort natuurlijk ook weer een DP5. Het thema van deze DP5 is Beurzen en IT. Over de afgelopen jaren zien we natuurlijk de invloed van de IT op de beurs steeds groter worden. Stonden handelaren in de jaren ’90 nog op de beursvloer in Amsterdam te roepen om hun orders erdoorheen te krijgen, momenteel worden de orders vanuit een “rustig” kantoor gewoon via de computer ingelegd en gaat alles bijna vanzelf. Vooral bij grote partijen als market makers zien we dat de IT een steeds grotere rol gaat spelen. In het verleden was er voor elke 2 handelaren 1 IT’er. 2 jaar geleden was de verhouding handelaar IT’er al 1 op 1 en tegenwoordig is er voor elke handelaar zelfs 1,5 IT’er! Kortom: IT is alles. Meer hierover natuurlijk ook verderop in de DP5. In de vorige DP5 zei ik dat de Europese crisis waarschijnlijk nog wel even zou aanhouden. We zijn nu 2 maanden verder en ik durf ook nu bijna weer met zekerheid te zeggen dat ik de volgende DP5 alsnog zal zeggen dat de Eurocrisis nog wel even aanhoudt. De afgelopen tijd zijn er vele “toppen” georganiseerd waarbij er gezocht zou worden naar een oplossing. Beslissingen moesten worden gemaakt, maar dit gebeurde niet. Door de besluiteloosheid modderen we maar wat verder en volgens de meest recente ontwikkelingen zullen landen als Nederland, Duitsland en Frankrijk zelfs hun Triple-A rating kwijtraken als er niet snel wat gaat gebeuren. Kortom: Het is tijd voor actie. Bij het eind van het jaar hoort natuurlijk traditiegetrouw in Amerika ook Thanksgiving. Ook dit was het weer raak. Het hele jaar door maken de winkels in de VS verlies, tot Thanksgiving. Op Black Friday, de dag na Thanksgiving, tovert de Amerikaan zijn of haar portemonnee tevoorschijn en begint men daar massaal in te kopen. Vanaf dat punt gaan de Amerikaanse winkels pas winst maken. Gevalletje seizoensconjunctuur? Ik denk het wel. Dit jaar gaven de Amerikanen een recordbedrag uit van maar liefst 52,4 miljard dollar. Dit komt neer op een gemiddelde van 400 dollar per Amerikaan. Best een aardig bedrag dus. Op de Amerikaanse beurs ging het op Black Friday iets minder. Het is vaak een rustige beursdag, maar na de recordverkopen in de winkels dook de Dow-Jones in het rood.

4

DUITENBERG


DP5 De beleggingswedstrijd, gestart op de Basiscursus Beleggen in september, loopt ook nog steeds. De tussenstand is verderop ook te vinden. De rendementen zijn erg verdeeld, en enkele mensen staan helaas op verlies. Voor hen is te hopen, dat er nog een goede eindejaarsrally aankomt, waardoor ze in de laatste weekjes van december toch nog even in de plus kunnen komen. De tussenstand is ook regelmatig te vinden op de voorpagina van de website: www.duitenberg.nl. Verder wil ik iedereen nog even wijzen op het feit dat de Beleggingscommissie weer bijeenkomt op de dinsdagmiddag. In de lunchpauze zal in de Duitenbergkamer (kamer 316 van de Bastille) weer volop geanalyseerd worden ter voorbereiding van de woensdagavond. Ben je tijdens de lunchpauze dus op de campus, neem je broodbak mee naar de Duitenbergkamer en analyseer en discussieer gezellig mee. Ter afsluiting wens ik iedereen alvast prettige feestdagen en een hele fijne jaarwisseling. Ik hoop dat we allemaal een zeer rendementsvol 2012 tegemoet mogen zien. Namens het bestuur, Jurjen Oud Voorzitter B.S.C. Duitenberg [email protected]

5

DUITENBERG


DP5 Tussenstand Beleggingswedstrijd □ Jurjen Oud

Het einde van het jaar komt weer in zicht. De echte eindejaarsrally blijft nog even uit, maar we zien wel dat de AEX weer wat is bijgetrokken. Veel portefeuilles staan weer veilig in de plus ten opzicht van de laatste tussenstand. De AMX doet het iets minder goed. Deze ligt nog ver onder het peil vanaf het beginpunt. Even ter illustratie: Gemiddelde performance AEX-aandelen: 8,02% Gemiddelde performance AMX-aandelen: 0,55% Grote verschillen dus tussen deze 2 indices! Met nog zo’n 2 weken te gaan, werken we dan nu echt richting het einde van de wedstrijd en zullen we zien of de laatste beursdagen nog voor grote verassingen kunnen zorgen, of dat toch Mylou er met onze felbegeerde prijs vandoor gaat. Houd de website in de gaten! # 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

6

Naam Mylou Philip Michiel B. Ate Gijs Pim Jurjen Rogier Jacob Eelco Jan-Willem Femke Robert Stijn Hugo

Rendement 15,51% 13,85% 13,85% 11,07% 10,67% 10,08% 8,42% 8,37% 8,10% 7,13% 6,61% 6,37% 6,17% 4,85% 4,04%

# 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Naam Hans Arjen Leon Han Abe Jelle Dennis Bram Jeroen Gerjan Berry Tess Maaike Michiel C. Jasper

Rendement 3,98% 3,45% 2,95% 2,71% 2,15% 1,65% 1,57% 1,53% -0,32% -2,12% -3,72% -3,75% -7,11% -8,25% -9,96%

DUITENBERG


DP5 Inhousedag APG □ Roel Gijzen

Dinsdag 22 augustus reisde een 15 koppige afvaardiging van B.S.C. Duitenberg af naar het prachtige financiële bolwerk van Amsterdam, oftewel de Zuidas! Nadat de conducteur met de opmerking kwam: ”Niet alleen banketstaven kunnen breken, maar ook spoorstaven, daarom zal deze trein enigszins vertraging hebben”, kwamen we erachter dat enigszins, meer dan een uur betekent. Ondanks dat we een half uur eerder vertrokken waren, kwamen we een half uur te laat aan. Dit kon gelukkig de kwaliteit en de pret van de inhousedag niet drukken. In dit artikel zal eerst een korte samenvatting gegeven worden over het bedrijf APG, waarna er verder uitgeweid zal worden over het verloop van de dag. APG is pensioenuitvoerder voor deelnemers uit het onderwijs, de overheid, de bouw, de schoonmaak- en glazenwasser sector, woningcorporaties en energie- en nutsbedrijven. Voor deze sectoren beheert APG 278 miljard euro pensioenvermogen (oktober 2011). APG werkt voor meer dan 30 duizend werkgevers en verzorgt het inkomen van circa 4,5 miljoen deelnemers. In Nederland beheert APG als pensioenuitvoerder ruim 30% van alle collectieve pensioenen. (bron: http://www.apg.nl/apgsite/pages/over-apg/)

Na een iets te lange treinreis werd Duitenberg Hartelijk ontvangen in een prachtig gebouw, 100 meter van Station zuid te Amsterdam door een medewerker van APG.Eenmaal gearriveerd op de 14e verdieping werd er een presentatie gegeven door 2 van de 3 APG medewerkers welke de groep Duitenbergers zou begeleiden die dag. Tijdens deze presentatie werd informatie verschaft over APG in het algemeen en over hetgeen waar APG zelf belang bij heeft: Werken bij APG. APG is door CRF institute als beste werkgever beoordeeld, wat daarom ook veel belovend is. Meer informatie daarover kun je vinden onder deze link: http://www.apg.nl/apgsite/werkenbij/ Het was ondertussen na twaalven en daarom had iedereen honger gekregen. De groep werd in 3 groepen verdeeld, waarna iedere groep van een luxe lunch genoot met 2 werknemers. Tijdens deze informele aangelegenheid ontstond er een interessant gesprek met als thema APG.

7

DUITENBERG


DP5 Iedereen zat vol en iedereen werd verenigd en was nu wel eens benieuwd hoe het er in de praktijk aan toe gaat. Ze hebben namelijk buiten aandelen en obligaties ook de rechten van bijvoorbeeld Michael Jackson. Zo wijdden ze uit over de ICT kant van APG, verschaften ze toegang, wat niet vaak gebeurt, tot de dealing room en had iedere afdeling een persoonlijke presentatie in petto. Nadat je de praktijk geproefd hebt, wil je dit natuurlijk zelf ook in de praktijk brengen en hoe kan dit beter dan d.m.v. een case. APG had twee casussen, één interactieve en één bedrijf analyserende case. In de eerste case was snelheid een belangrijke factor, dit werd nog eens versterkt omdat we te weinig tijd hadden. In de case moest jaarlijks van 2011 tot 2016 de gehele portefeuille van APG verdeeld worden. Ondertussen werd je afgerekend op een aantal factoren zoals winst en spreiding (veiligheid). De keuze moest gebaseerd worden op cijfers en (onverwachte) nieuwsfeitjes. Bij de tweede case moest advies geven of een bedrijf gekocht moet worden of niet, waarbij de keuze gebaseerd was op een analyseverslag. Na twee versnelde casussen en interessant discussies was iedereen aan een borrel. Op de begane grond onder, voor sommige bekend van de Finance Battle, the school of finance Duisenberg, was er een gezellig café. Hier waren ook een aantal beginnende werknemers van APG aanwezig zodat we nog een aantal persoonlijke verhalen konden aanhoren. Om ongeveer 6 uur was het tijd om weer tijd om naar huis te gaan. Namens iedereen kan ik wel melden dat het een geslaagde dag is, wat voor herhaling vatbaar is. Voor leuke en interessante verhalen van deze dag kun je het (oud) bestuur en andere bezoekers. Kijk voor de aankomende activiteiten op www.duitenberg.nl

8

DUITENBERG


DP5

9

DUITENBERG


DP5 Lezing Bert Bruggink □ Jurjen Oud

Op 19 oktober stond voor het 6e en 7e collegeuur een erg interessante lezing op de planning. Duitenberg had namelijk, in samenwerking met Studievereniging Stress, met niemand minder dan Bert Bruggink, CFO van Rabobank Group, georganiseerd. De lezing zou geheel in het teken staan van de Rabobank, en specifiek op het onderdeel: Wat is de invloed van de schuldencrisis op de Rabobank en hoe gaat de Rabobank hier mee om? De lezing vond plaats in de Horst en de zaal begon langzaam vol te stromen. Toen de zaal eenmaal vol zat met zo’n 85 personen begon dhr. Bruggink met zijn verhaal. Om te beginnen, meteen een afbeelding waardoor iedereen de aandacht er bij had: Is de olifant nou te groot om te laten omvallen, of is hij te zwaar om op z’n benen te houden? Na deze cartoon zou dhr. Bruggink de 5 verschillende crisissen behandelen: De kredietcrisis, de financiële crisis, de economische crisis, de politieke crisis en de pensioen crisis. Allereerst stonden we weer even stil bij de vraag: “Hoe kon de kredietcrisis nou ontstaan?” Het ingewikkelde constructies die werden uitgegeven zijn een ieder nu wel bekend. Over het verhaal van securitisatie zal ik dan ook niet verder uitweiden. Vervolgens kwam de financiële crisis aan bod. Door de achterstallige betalingen op de subprimes kwamen banken in grote financiële problemen door enorme afschrijvingen. Alle investment banks zoals Bear Stearns, Lehman, Merril Lynch, Morgan Stanley etc. vielen om, werden overgenomen of transformeerden tot “gewone” banken. Door de financiële crisis waren overheden soms genoodzaakt enorme bedragen in de banken te pompen en veroorzaakten ze een soort “liquiditeits tsunami” zoals dhr. Bruggink het noemde.

10

DUITENBERG


DP5 Na de financiële crisis kwam de economische crisis in 2009. De groei van de economie bleef uit en vele landen hadden meerdere kwartalen achtereen een economische krimp. We zaten in een historisch diepe recessie die sinds de jaren ’30 niet meer is gezien. Sinds 2010 krabbelen de meeste landen er weer wat bovenop en zien we vrijwel overal weer economische groei. Vervolgens stond dhr. Bruggink nog even stil bij de politieke crisis, met name in Europa. Door de komst van de Euro zijn alle landen erg van elkaar afhankelijk. Er werd besproken of zaken als Eurobonds een goed idee waren, en wat de politici nou konden doen om de boel weer op de rails te krijgen. Zou de ECB meer kunnen doen? Is het EFSF een goed vangnet? Tot slot kwam de pensioencrisis, natuurlijk hier in Nederland ook een erg actueel onderwerp, nog aan bod. Er werd stilgestaan bij de lage rentes de laatste tijd, maar ook aangetoond dat dit in het verleden ook wel het geval is geweest (bijvoorbeeld in 1935-1955). Ook de dekkingsgraden van alle landen in Europa werden nog even besproken. Tot slot was er nog een gelegenheid om vragen te stellen. De lezing was een groot succes. Dhr. Bruggink wist alles erg geanimeerd te vertellen en de interactie met de zaal was goed. Mocht je dus ooit nog eens in de gelegenheid zijn om naar een gastcollege gegeven door dhr. Bruggink te gaan, twijfel niet en maak je agenda vrij!

11

DUITENBERG


DP5 High Frequency Trading: secondenspel in de financiële wereld. □ Maarten de Wit

Zoals de naam al doet vermoeden gebeurt High Frequency Trading vooral erg snel. High Frequency Trading is een automatisch uitgevoerde handelsvorm waarbij wiskundig bepaalde algoritmes de dienst uitmaken. Dit handelen gebeurt dus met een hoge frequentie, maar hier moet niet gedacht worden aan seconden, eerder om duizendsten of microseconden. Met behulp van zeer snelle computers en algoritmes worden de markten onderzocht op zoek naar bewegingen op de markt waar ze financieel voordeel uit kunnen halen. Wereldwijd zijn er grote spelers op de markt maar ook zakenbanken zijn actief in de HFT wereld, in Nederland nemen ook een aantal partijen een prominente rol in. Voorbeelden van deze bedrijven zijn IMC, Optiver, Flow Traders en All Options. Hoe werkt het systeem? High frequency trading kan globaal worden opgesplitst in meerdere onderdelen: market making, statistical arbitrage en de low latency strategie. Bij market making draait het om “het maken van de markt” zoals de naam al zegt. Een markt bestaat op het moment dat er prijzen bekend zijn waarvoor gekocht dan wel verkocht kan worden, dit is ook het principe achter de market makers. De market maker zal continu prijzen aanbieden waarbij de market maker financiële producten wil kopen dan wel verkopen. De partij geeft een bied en laat prijs af en maakt zo de handel mogelijk. De spread tussen bied en laatprijs is de winst van de market maker. Market making wordt vaak toegepast in de optiehandel. Bij statistical arbitrage worden zoals de naam al zegt statistische technieken gebruikt. Als een koers zich niet gedraagt volgens statistische aannames kan hier op ingespeeld worden. Dit zou een potentiele handelskans kunnen zijn. Het kan zo zijn dat een prijs lager is dan de modellen doen voorschrijven en hier zo een winst op behaald kan worden. De low latency strategie gaat het vooral om de echte snelheid. Deze strategie wordt onderstaand verder uitgediept met een voorbeeld. Stel je bent een grote speler op de aandelenmarkt en wilt 100.000 aandelen KPN kopen. Op dat moment is de koers van het aandeel €9,11. Je hebt bepaald dat je voor het aandeel niet meer dan €9,50 wilt betalen en legt daar de limiet neer. Op het moment dat je opeens een groot volume gaat kopen op de markt ben je kwetsbaarder dan op het moment dat je kleine orders neerlegt, men weet dan dat je wilt kopen tegen een prijs die hoger ligt dan de op dat moment geldende prijs.

12

DUITENBERG


DP5 Nu is er de mogelijkheid om je aandelenpakket op te splitsen pakketjes van bijvoorbeeld 1000 aandelen. Je bent nu een minder grote speler geworden. Nu beginnen we echt. Je eerste order voor 1000 aandelen gaat de markt op en je kunt ze krijgen voor €9,11 per stuk. Daarna ga je opnieuw met een pakketje de markt op en kun je ze kopen tegen een wellicht iets hogere prijs van €9,15. Dit gaat prima. High frequency traders kunnen echter de algoritmes herkennen en zien dat er een grote belegger bezig is de aandelen KPN te kopen in fasen. Deze trader weet niet om wie het gaat, hoeveel de belegger nog gaat kopen en tegen welke prijs deze dat zou willen doen. Toch probeert hij hier op in te spelen. Nu gaat de HFT verkooporders geven die hoger liggen dan de actuele koers, bijvoorbeeld €10,00. De order zal niet worden doorgevoerd omdat de belegger tenslotte niet meer wilde betalen dan €9,50. Nu legt de hft een order neer op €9,80; dit gaat opnieuw niet door. Op het moment dat er een order neergelegd wordt op €9,50 wordt deze wel verkocht. Nu weet de HFT de limietprijs en probeert veel aandelen KPN te kopen onder de prijs van €9,50 om deze vervolgens met winst weer door te verkopen aan de langzamer reagerende grote belegger. Per aandeel gaat het vaak niet eens om grote winsten maar door te handelen met grote volumes kunnen de winsten alsnog hoog oplopen. Een fascinerende tak in de financiële wereld als je je bedenkt dat dit allemaal in fracties van een seconde gebeurt. Een voorbeeld uit de praktijk Op 6 mei 2010 vond op de Amerikaanse beurzen de Flash Crash plaats. Binnen een paar minuten was er de snelste en diepste daling ooit op de Dow Jones Index. Tijdelijk ging er ongeveer 862 miljard dollar in rook op. Het bijzondere van de daling was dat deze ook direct werd opgevold door een enorme stijging en na 20 minuten stond de index weer op min of meer gelijke niveaus. Deze gebeurtenis werd mede veroorzaakt door High Frequency Trading. Hoe kon dit gebeuren? Op beurs in Chicago wordt er gehandeld in de EMini future, een belangrijke graadmeter voor de stemming op de markt. Op deze donderdagmiddag om 14.42.44 uur en 75 milliseconden ontstaan heftige prijsbewegingen in de handel van deze future. De heftige bewegingen slaan over naar andere Amerikaanse aandelenmarkten en veroorzaken de eerder genoemde vrije val. Een aantal aandelen worden bijzonder hard getroffen, voorbeelden zijn Accenture, Procter & Gamble en Apple. Dalingen met 90% van de waarde

13

DUITENBERG


DP5 kwamen voor. Na een groot onderzoek van de Amerikaanse toezichthouder SEC kwam men er achter dat door een bepaalde partij een grote hoeveelheid E-mini futures werd gekocht waarna de markt in beweging raakte. De met algoritmen geprogrammeerde computers begonnen binnen “de kortste tijden” te handelen met de bekende bewegingen als gevolg.

High Frequency Trading binnen Trading(AFM,2010) Low latency Marketmaking strategieën 40 microsec. 180 microsec.

Statistical arbitrage 200 microsec. t/m 100 millisec. Illustratie van snelheden per handelsstrategie Q1, 2010 (AFM,2010) Literatuur: High Frequency Trading: de toepassing van geavanceerde handelstechnologie op de Europese Markt, Autoriteit Financiële Markten, Amsterdam, november 2010. Documentaire Tegenlicht, Money & Speed: inside the black box, VPRO, 31 januari 2011

14

DUITENBERG


DP5 Wat ziet Buffett toch in IBM? □ Hendrik Oude Nijhuis

"We zijn de 21e eeuw binnengewandeld met investeringen in geavanceerde industrieën als baksteen, tapijt, isolatie en verf. Probeert u uw extase in bedwang te houden!" Met deze woorden begint Warren Buffett zijn jaarverslag over het jaar 2000. De tijden zijn veranderd. Een paar weken terug werd bekend dat Warren Buffett met zijn investeringsvehikel Berkshire Hathaway een enorm belang in technologiebedrijf IBM heeft opgebouwd. Daarmee behoort hij nu tot de grootste investeerders in IBM. Enorme belegging Vanaf maart dit jaar kocht Buffett voor US $ 10,7 miljard aandelen IBM. Circa 64 miljoen stuks. De gemiddelde aankoopprijs laat zich daarmee becijferen op US $ 167 per aandeel. De actuele beurskoers (US $ 195,- op 12-12-2011) bedraagt ruim 15% hoger. De papieren winst - Buffett geeft er niet veel om, maar toch - bedraagt zodoende alweer een leuke zakcent van US $ 1,8 miljard. Met deze aankoop is Buffett eigenaar geworden van 5,5% van de aandelen van IBM. Daarmee is hij zoals aangegeven nu een van IBM's grootste aandeelhouders. Omgekeerd geldt overigens ook dat IBM een substantiële belegging voor Berkshire Hathaway vormt. Op het belang in Coca-Cola na (waarde: US $ 13,6 miljard) gaat het zelfs om het grootste aandelenbelang van Berkshire Hathaway. Steeds minder een technologiebedrijf Buffett, berucht én geroemd om zijn aversie tegen beleggingen in technologiebedrijven waarvan hij stelt 'geen snars te snappen', maakt voor IBM kennelijk een uitzondering. Alhoewel, is IBM eigenlijk (nog) wel zo'n onvoorspelbare technologieclub?

15

DUITENBERG


DP5 Wie IBM grondig bestudeert, zal al snel tot de conclusie komen dat het hier eigenlijk gewoon om een typisch 'Buffett-bedrijf' gaat. Slechts 8% van de winst wordt nog behaald met de wispelturige en doorgaans beperkt winstgevende verkoop van hardware. Meer dan 80% van de winst daarentegen komt voort uit de verkoop van IT-services, consulting en software. Interessant te weten is dat het hierbij gaat om jaarlijks terugkomende inkomsten. IBM helpt bedrijven en overheden om nieuwe technologieën te implementeren en hun IT-systemen te onderhouden. Zo bezien profiteert IBM dus eigenlijk van technologische veranderingen in plaats van dat dergelijke veranderingen een voortdurende bedreiging vormen. Iets wat voor veel andere technologiebedrijven nog wel degelijk geldt. Eigenlijk is IBM in de loop der jaren steeds minder een onvoorspelbaar technologiebedrijf geworden. En steeds meer een heel stabiele ITdienstverlener. Die ook nog eens goed gepositioneerd is om te profiteren van de wereldwijde tendens naar verdergaande digitalisering. Verder geldt dat het management van IBM nadrukkelijk handelt in het belang van de aandeelhouders. Zo werd sinds 2002 al meer dan 30% van de eigen aandelen ingekocht. Dit stuwt de winst per aandeel op. Buffett is van mening dat de inkoop van eigen aandelen - wanneer dat tegen 'intelligente koersen' gebeurt - beschouwd kan worden als een leugendetectortest voor het management. Een test die duidelijk maakt of het management daadwerkelijk in het belang van de aandeelhouders handelt. Of dat enkel zegt te doen. Een belegging als Coca-Cola Opvallend genoeg vertoont de belegging in IBM de nodige overeenkomsten met de aankoop van aandelen Coca-Cola eind jaren '80. Buffett kocht toen voor US $ 1 miljard aandelen Coca-Cola. Een belegging die toen door weinigen gesnapt werd en door velen als 'te duur' beschouwd. Waar Coca-Cola zich vanaf eind jaren '80 meer op internationale markten is gaan richten, geldt dat IBM zich de komende jaren meer wil richten op expansie in met name Brazilië, India en China. Zowel Coca-Cola als IBM kennen wereldwijd een groot aantal loyale klanten. Beide bedrijven genereren flinke hoeveelheden cash en beide hebben ze ook een aandeelhoudersvriendelijk management.

16

DUITENBERG


DP5 En waar aandelen Coca-Cola in de vier jaar vóór Buffett's aankoop eind jaren '80 in koers verdubbelden, geldt vrijwel hetzelfde voor IBM. In de 27 maanden voorafgaand aan Buffett's eerste aankopen van IBM in maart dit jaar verdubbelde IBM's beurskoers. Buffett kocht zijn aandelen IBM dicht in de buurt van de allerhoogste koersen die dit aandeel ooit bereikt heeft. Daar stelt hij trouwens geen enkel probleem mee te hebben: "Ik verwacht dat de beurskoers van IBM op termijn - gewoon verder stijgt," aldus Buffett. Zijn eerdere belegging in Coca-Cola is inmiddels overigens al ruimschoots het tienvoudige waard. Relatief goedkoop Buffett stelt verder dat hij aandelen van grote Amerikaanse bedrijven momenteel als 'relatief goedkoop' beschouwt vergeleken met andere beleggingsalternatieven. Met een cashreserve van Berkshire Hathaway van meer dan US $ 60 miljard is Buffett's keuze voor een belegging in IBM dan ook eigenlijk niet eens zo vreemd. Voor IBM geldt een waardering van zo'n 13,1 keer de voor komend jaar verwachte winst. En analisten verwachten dat de winst per aandeel de komende jaren met net iets meer dan 10% per jaar zal stijgen. Aangezien de huidige beurswaarde van IBM al een astronomische US $ 230 miljard bedraagt, lijkt een koersverdubbeling er op korte termijn niet direct in te zitten. Maar het is wel aannemelijk dat de beurskoers op termijn gestaag verder stijgt. Simpelweg omdat IBM onderliggend steeds meer waard wordt. De aankoop van aandelen IBM door de 81-jarige Buffett kan dan ook gezien worden als één van zijn typische beleggingen voor de lange termijn. Tussen Buffett's aankoop van aandelen Coca-Cola eind jaren '80 en aandelen IBM nu lijkt veel minder verschil te zitten dan menigeen zich op het eerste gezicht lijkt te realiseren… --Hendrik Oude Nijhuis http://www.warrenbuffett.nl/

17

DUITENBERG


DP5

Holland casino avond Schuif alle analyses opzij en denk aan de speltips. 16 Februari 2012 Inschrijven en meer info: www.duitenberg.nl

18

DUITENBERG


DP5 Beleggingscommissie □ Maarten de Wit

Een nieuwe penningmeester en dus ook een nieuw persoon die u als lezer op de hoogte brengt van de portefeuille. Voor aandeelhouders zijn het momenteel zware tijden. Helaas is Duitenberg hier geen uitzondering op. In onderstaand overzicht probeer ik u bij te praten over de veranderingen in de portefeuille van onze vereniging. BAM Koninklijke BAM is aangekocht op een waarde van €3,40 in augustus 2011. Destijds werd het aandeel na een fundamentele analyse en een technische analyse om het aankoopmoment te bepalen gekocht. Helaas is ook BAM getroffen door tegenvallende resultaten op de beurzen wereldwijd en zorgen om de euro. Daarnaast gaat het in de bouwsector ook niet van een leien dakje de laatste tijd. Zoals veel aandelen is de prijs hard onderuit gegaan en hierbij heeft de stop loss die op €2,70 is neergelegd ons van het aandeel afgeholpen. Na de verkoop is het aandeel snel gedaald naar een dal met waarde €2,17. Op het moment van schrijven veert de koers weer terug naar waarden rond de €2,62. Op BAM is een verlies geleden van €0,70 per aandeel.

19

DUITENBERG


DP5 Arcelor Mittal Het aandeel Arcelor Mittal heeft in de zomer grote verliezen gemaakt. Omdat verwacht wordt dat het aandeel na verloop van tijd toch wel de weg om hoog weer zal weten te vinden behouden we het aandeel in de portefeuille.

Arseus Arseus had tot voor november weinig last van de negatieve bewegingen op de markt, helaas is het aandeel toch gedaald. In november heeft het aandeel het zwaar te verduren gehad, verwacht wordt dat het bedrijf hier weer boven op komt. Op fundamentele gronden blijven we vertrouwen hebben in het aandeel en dus blijft het onderdeel van de portefeuille. Het aandeel Arseus is immers een aandeel gekocht voor de langere termijn.

20

DUITENBERG


DP5 Overzicht portefeuille Als het overzicht van de portefeuille bekeken wordt zal het opvallen dat de verliezen ten opzichte van de vorige DP5 beperkt zijn. Hier dient echter rekening gehouden te worden met de verkoop van BAM die niet meer meegenomen is doordat hij uit de portefeuille is gegaan. Fornix en Innoconcepts zijn in het overzicht niet meer meegenomen. Per 1 november 2011 is de notering aan Euronext Amsterdam ook beeindigd.

Arcelor Mittal Arseus Totaal

Aantal

Aankoop waarde

Waarde DP5

vorige Waarde nu

Verschil tov Verschil vorige DP5 totaal

15

€ 385,86

€ 210,00

€ 213,38

2%

-45%

38

€ 443,84 € 829,70

€ 397,48 € 607,48

€ 383,42 € 596,80

-4% -2%

-14% -28%

21

DUITENBERG


DP5 Dag van de Belegger & Bestuursweekend □ Jan-Willem Jansen

Een jaarlijks terugkerende event voor alle beleggers en het bestuur van Duitenberg is natuurlijk; de dag van de belegger. Deze werd al weer voor de 33ste keer georganiseerd door de VEB op 25 & 26 november jl., met als thema dit keer ‘onrustige markten’. Tijdens deze 2 dagen was een deel van de RAI omgetoverd naar een walhalla voor de particuliere belegger. Deze groep bestond voornamelijk uit de wat meer ervaren belegger, kijkend naar de grijze haren, maar afgezien daarvan kwam iedereen voor het zelfde; wat gaat er gebeuren met Europa (breken of barsten?). Duitenberg is al jaren een welgeziene gast op de dag van de belegger. Ook dit jaar keken we als bestuur er al naar uit voor dit tripje naar Amsterdam. Ergens is oktober kwam Jurjen met de uitnodiging van de VEB voor de inschrijving. Na een kort overleg was er besloten dat we als bestuur voor groep B op vrijdag gingen en het zaterdag programma aan ons voorbij zouden laten gaan. Als gebruik is het weekend van; de dag van de belegger ook het gezellige bestuursweekend. De dag begon vroeg op vrijdag 25 november jl. rond 7.00 stapte ¾ van het bestuur op de trein van Enschede CS naar Amsterdam RAI. In Hengelo voegde Roel Gijzen (secretaris), na zijn schoenen te zijn vergeten in de sprinter zich bij ons toe in de train naar de RAI. Ondanks de reeds op gedane ervaringen bij de NS (dinsdag 22 november jl. 3uur vertraging excursie APG), kwamen we toch rond 9, zoals gepland aan op bij station Amsterdam RAI. Na een aantal koffie en wat broodjes van de ‘AH to go’, vervolgde we onze weg naar de dag van de belegger door de bordjes te volgen. Ongeveer om 9.30 stonden we bij de garderobe onze jassen en tassen achter te laten voor een lange dag.

22

DUITENBERG


DP5 Na een sanitaire stop begaven we ons rond 9.45 uur naar het Auditorium, om ons op te maken voor het ochtend programma verzorgd door de VEB en RTLZ in de personen van Jan Maarten Slagter en Peter van Zadelhoff. Allereerst werd het blauwe bord uit gereikt aan de DSM-topman Feike Sijbesma, deze award is voor iemand die een opvallende bijdrage heeft geleverd aan de rechten of belangen van aandeelhouders. Feike Sijbesma krijgt het Blauwe Bord vanwege de transformatie die hij bij DSM heeft door gevoerd. Onder zijn leiding is DSM afgelopen jaren een veel minder cyclisch bedrijf geworden, waardoor de onderneming minder vatbaar blijkt voor de grillen van de markt. Na de uitreiking van het blauwe bord werd de Gouden beleggingsfonds Award uitgereikt aan W.P. Stewart Holdings Fund. Deze prijs is een beloning voor het beleggingsfonds dat als voorbeeld zou moeten dienen voor de rest van de sector. Het juryrapport luide dan ook; 'Een heldere visie, duidelijke informatieverstrekking, aansprekende kosten structuur en een hecht team van beheerders zijn de basis voor de goede prestaties van de ‘W.P. Stewart Holdings Fonds’. Na deze award uitreikingen vervolgde het ochtend programma met als eerste een interview met Feike Sijbesma. Na dit interview werden er nog meer invloedrijke personen uitgenodigd om aan tafel plaats te nemen namelijk; Jan Hommen (CEO ING), Gerrit Zalm (Voorzitter Raad van Bestuur ABN AMRO), Niek Hoek (Voorzitter RvB Delta Lloyd), Gerrit Witzel (Voorzitter RvB Heijmans), Piet Hein Merckens (CEO Wessanen) en Dick Benschop (President Directeur Shell NL). Tijdens dit groepsinterview werd besproken hoe ze de toekomst zagen en welke kansen hun bedrijf zal hebben. Het interview zat vol met leuke en soms wat onnavolgbare anekdotes. Een van de dingen die ons is bij gebleven was; ‘Gerrit Zalm’ van 3 eieren kan je wel een omelet maken, maar van een omelet geen 3 eieren. De context mag je zelf invullen. Rond 11.45 uur was het ochtend programma afgelopen en onze buikjes begonnen alweer te knorren. Na een korte wandeling terug naar de ‘AH to go’ voor de lunch, was het tijd voor een korte ronden over de beursvloer. Na wat te hebben rond gelopen en een aantal stands te hebben bezocht, was het al zo weer tijd voor de eerste workshop.

23

DUITENBERG


DP5 We hadden gekozen voor een workshop Optiestrategieën voor beleggers, deze werd gegeven door Dhr. J. de Leeuw. Tijdens deze workshop werd er uitgelegd welke en hoe je optiestrategieën kunt toepassen op dag en week opties. Dit was in eerste instantie zeer interessant, maar door de vele vragen was er na 45miniuten nog steeds weinig behandeld. De tweede workshop zou worden gegeven door Erem Gökhan en moest over technische analyse gaan. Kort nadat we gingen zitten werd verteld dat dhr. Gökhan niet aanwezig was. Dit was wel een beetje een domper. Een collega van hem nam het waar en had een vrij algemeen verhaal. Tussen de eerste en de tweede workshop was er wat tijd om nieuwe contacten op te doen onder de bedrijven die op de beursvloek stonden. Hier hebben we wat deuren kunnen openen voor activiteiten. Ter afsluiting van de dag van de belegger was er een soort quizje-opzet met een aantal belangrijke mensen uit de wereld van vermogensbeheer en fondsen. Deze quiz werd ook gehoosd door Peter van Zadelhof, deze bracht wat leven in de brouwerij. Na het afsluitende seminar haalde we onze spullen op bij de garderobe en maakte ons uit de voeten om de trein te halen naar het centrum. Na een kort ritje en een wat langere wandeling kwamen we als voltallig bestuur aan bij het hotel. Hier werden we ontvangen door de prachtige receptioniste. Hier lieten we onze maatpakken achter om een douchbeurt te nemen. Rond een uur of 7 werd het wederom weer tijd om de buikjes te vullen, dit deden we bij een goed Argentijns restaurant. Het bier, correctie; corona was een goede combinatie met guacamole en het eerste potje klaverjassen. Na een aantal potjes bier en klaverjassen kwam het eten. Hiervan konden we maar kort van genieten, maar we weten zelf ook niet goed hoe dat kwam. Voordat we het wisten was het al weer op. Na te hebben afgerekend was het tijd voor de volgende kroeg. De zoek tocht bracht ons langs de halve binnenstad en uiteindelijk bij een Irish pub. Geen van ons kan de naam nog herinneren. De hoeveelheid bier werd opgeschroefd door het formaat ½ liters. Wederom is het merk ons ontschoten. Na nog meer potjes klaverjassen te hebben verloren met mijn team genoot Maarten, attendeerde Jurjen ons dat het tijd werd voor Café Koosje. Hij sprak namelijk uit ervaring. Het voorgaande jaar had het bestuur dit ook gedaan en het was ze uitermate goed gevallen.

24

DUITENBERG


DP5 Eenmaal aangekomen bij Café Koosje zat de stemming er al goed in en was het café mooi gevuld. Na nog wat aanvullende potjes klaverjassen kwam dit ons ongeveer de neus gaten uit en daar werd dan weer op gedronken. Op een gegeven moment begon het bier ons(Maarten en mij zelf) ook een beetje tegen te staan. Op een zeker was mooi geweest en zo struikelde we wat over de trambaan, het hotel binnen. Gelukkig was de Russische nacht portier nog aanwezig om de deur open. De volgende zaterdag ochtend werden we op geschrikt rond een uur of 11 door het geluid van trommels en trompetten. Het was zowaar Sinterklaas die aan de overkant liep met een stoet kinderen achter zich aan. Na van de schik te zijn bekomen werd het tijd om uit te checken en voor het ontbijt naar de overkant te gaan. Hier deden we ons te goed aan hamburgers en andere belegde broodjes met koffie en verse sinaasappelsap. Na wat uitbuiken namen we de tram naar Amsterdam CS langs de beurs van Berlage. Het schoot mij nog te binnen dat we nog steeds op de foto moeten als bestuur. Wat is dan een betere plek dan de beurs van Berlage met daarvoor een paar tentjes en wij daarvoor met onze VEB tasjes. Eenmaal aangekomen op CS schudden we elkaar de hand, om daarna ieders een andere kant op te gaan. Voor Maarten duurde het allemaal wat langer, want hij moest nog terug om zijn schoenen nog even op te halen. Al met al was het een zeer gezellig en leerzaam weekendje dag van de belegger.

25

DUITENBERG


DP5 Mijn beleggingsstrategie – Lessons learned □ Jacob Potma

Inleiding Voor deze editie van de DP5 ben ik gevraagd om iets te vertellen over mijn beleggingsstrategie. Helaas heb ik niet echt een strategie, maar zal toch iets vertellen over de lessen die ik geleerd heb door zelf te beleggen, en daarmee eigenlijk jullie allen aanraad om op jonge leeftijd met echt geld te beleggen. Daardoor leer je met emoties om te gaan en leer je moeilijke beslissingen te maken, zonder dat het om écht grote bedragen gaat. Een jaar geleden, toen ik begon met beleggen, was de consensus nog erg positief. We zaten in een fase van herstel en er waren weinig mensen negatief gestemd. Relatief gezien stond de AEX op dat moment ook niet erg hoog, er was een herstel geweest van ongeveer 200 punten richting 330. Op dat moment vond een horizontale fase plaats, waardoor ik besloot om in een paar aandelen te stappen. Ik zal een aantal lessen die ik geleerd heb illustreren aan voorbeelden, die niet mooier of minder gemaakt zijn dan de werkelijkheid.

Handel vanuit je fundamentele visie en pas die aan als de markt er om vraagt Sommige mensen zullen zich nu op hun teentjes getrapt worden, maar wanneer je in ieder geval semi-lange termijn belegger bent met een visie, dan moet je de grafiek altijd als secundair beschouwen. Fundamenteel hebben wij destijds Arcelor Mittal geanalyseerd en ik was zelf ook erg positief. Stijgende grondstofprijzen, stijgende vraag naar staal uit opkomende markten, een sterke concurrentie positie (marktleider), deed mij er toe bewegen dit aandeel kopen. Technisch heb ik vervolgens gekocht op een van de punten waar hij de onderste trendlijn aantikte, op een koers rond de 21,50. Vervolgens kwam een versnelde beweging omhoog richting de 30. De economische vooruitzichten verslechterden naar de zomer van 2011 en de voorspellingen werden naar beneden bij geschroefd. Op dat moment had

26

DUITENBERG


DP5 ik op fundamentele gronden moeten verkopen, al helemaal omdat ik een flinke winst had. Technisch gezien was er niks aan de hand en dacht ik te blijven zitten… In de grafiek is overigens door de splitsing van Aperam de koers 1/20 e naar beneden bijgesteld.

Stop-loss Voor de zekerheid lag mijn stoploss op 20. Helaas mijn stoploss vergeten te verlengen, op vakantie gegaan, en terug gekomen van vakantie onder de 20. Uiteindelijk toch verkocht rond de 16,50 euro per aandeel en dus mijn verlies genomen. Een stop-loss zorgt er voor dat je emoties je niet de baas worden. Ik had achteraf actiever mijn stop losses moeten beheren en waar nodig omhoog bij te sturen.

Wacht op een goed koopmoment Alle aandelen hebben wel eens een flinke vaart omhoog, maar kennen ook correcties. Dit kan ook onafhankelijk van crises gebeuren. Zo heb ik Imtech helaas te hoog gekocht in januari. Alle fundamentele gegevens leken positief en de outlook naar de toekomst leek ook goed; het bedrijf was zich sterk aan het manifesteren door acquisities en de orderportefeuille nam sterk toe. Echter, al deze positieve elementen zaten ruimschoots verwerkt in de koers van het aandeel. Dat maakte de klap tijdens de dip in augustus 2011 extra hard. De winst over 2011 lijkt een stuk lager uit te vallen dan aan het begin van dit jaar de consensus was. Nog steeds ben ik voor de lange termijn over dit bedrijf erg positief, alleen mijn verlies goedmaken gaat nog even duren. Ik denk ook dat ik zonder de dip in de zomer, dit aandeel te hoog heb gekocht.

27

DUITENBERG


DP5 Even uit de markt, dat is geen straf Zoals ik al zei, was de beurs volop aan het dalen toen ik terug kwam van vakantie. Op dat moment twijfelde ik te erg om de boel te verkopen. Wat ik wel heb gedaan, is een paar trades gemaakt waar ik erg content over ben. Zo heb ik mijn verlies in Air-France KLM en Arcelor Mittal genomen, en deze ingeruild voor Arcadis, een bedrijf die bij mij al langer op de nominatie stond, en Randstad. Per saldo heb ik hierdoor mijn verlies erg beperkt door 2 cyclische aandelen in te ruilen voor 1 minder cyclisch en volatiel aandeel (Arcadis), en een bedrijf dat als een van de eersten zal profiteren wanneer zich herstel voordoet (Randstad). Tot nog toe heeft er nog geen herstel voor gedaan en het vooruitzicht is ook niet erg positief. Op het moment van mijn trades was dat ook niet het geval. Ik durfde echter niet volledig uit de markt te stappen, omdat ik bang was dat ik de rit omhoog dan mis zou lopen, waardoor per saldo mijn verlies veel groter zou zijn. Wat ik hiervan heb geleerd, is dat je rationeel na moet blijven denken en wanneer de markt er om vraagt – je best even uit kunt stappen.

Mijn verwachting Op dit moment blijf ik de posities die ik heb aanhouden. Ondanks dat de consensus niet bepaald positief is, denk ik dat het meeste slechte nieuws wel verwerkt is in de koersen. Nederland zit nu officieel in een recessie, maar de beurzen voorspelden dat een half jaar geleden al. De financiële markten hebben er nauwelijks op gereageerd. De reële economie is een afgeleide van de financiële markten, en dat maakt beleggen extra lastig. Beleggers – particulier en institutioneel – blijven altijd op zoek naar rendement en het geld dat in de markt zit, moet toch “ergens” in belegd zijn. Obligaties bieden op dit moment weinig houvast, grondstoffen zijn duur en op vastgoed is volgens mij nog lang niet afgeschreven wat de marktwaarde werkelijk is. Dat zet denk ik de weg open richting aandelen, die over het algemeen op dit moment niet erg hoog geprijsd zijn! Allen veel succes bij beleggen! Jacob Potma Disclaimer: Bovenstaande column is naar eerlijkheid en geweten geschreven. Het is mogelijk dat Jacob naast bovengenoemde posities meer posities bezit. Zakelijk heeft Jacob geen posities, omdat hij nou eenmaal geen vermogensbeheerder is.

28

Duitenplein 5. Duitenplein 5 is het clubblad van B.S.C. Duitenberg

Recommend Documents