DSM in Nederland Jaarverslag Bright Science. Brighter Living. TM

DSM in Nederland Jaarverslag 2013 Bright Science. Brighter Living.TM

Inhoud

DSM gebruikt zijn kennis om de kwaliteit van leven van huidige en toekomstige generaties te verbeteren. Op basis van inzicht in trends in samenlevingen, markten en bij klanten creëert DSM oplossingen voor enkele van de grote uitdagingen van de wereld. Daarmee vergroot DSM zowel zijn eigen succes als dat van klanten. DSM ziet het creëren van gedeelde waarde voor alle stakeholders, nu en in de toekomst, als basis voor continuering van zijn succes. De onderneming creëert die duurzame gedeelde waarde met innovaties waarmee klanten oplossingen kunnen ontwikkelen die beter zijn voor mens, milieu en economie; oplossingen voor maatschappelijke problemen, milieuproblemen en problemen van eindgebruikers. De waarde voor de samenleving en het milieu is dat er duurzamere, veiligere, gezondere en voedzamere alternatieven beschikbaar komen, en de waarde voor DSM en zijn aandeelhouders bestaat uit sterkere groei en winstgevendheid. DSM’s medewerkers tenslotte voelen zich betrokken en gemotiveerd doordat zij bijdragen aan een betere wereld en daarmee ook aan het succes van de onderneming waar ze voor werken.

Koninklijke DSM N.V. is een mondiale onderneming die vanuit wetenschappelijke basis actief is op het gebied van gezondheid, voeding en materialen. Door zijn unieke competenties in Life Sciences en Materials Sciences met elkaar te verbinden bewerkstelligt DSM economische welvaart, milieuverbetering en maatschappelijke vooruitgang en creëert daarmee duurzame waarde voor al zijn stakeholders. DSM ontwikkelt innovatieve oplossingen voor voeding, bescherming en prestatieverbetering in wereldwijde markten zoals voeding en voedingssupplementen, persoonlijke verzorging, diervoeder, medische materialen, auto’s, verf, elektrotechniek en elektronica, life protection, alternatieve energie en biogebaseerde materialen. DSM’s 24.500 werknemers realiseren een netto jaaromzet van €10 miljard. DSM is genoteerd aan NYSE Euronext. Meer informatie: www.dsm.com en www.dsm.nl.

5

Voorwoord

8

DSM in Nederland

11

De stem van de markt

25

Grenzen opzoeken – en verleggen

28

Duurzaamheid en milieu

31

De regionale DSM organisatie in 2013

39

Personeelbezetting DSM in Nederland in 2013

42

Verslag van de Raad van Commissarissen van DSM Nederland BV

43

Overige gegevens

46

Colofon

Het Integrated Anual Report 2013 van Koninklijke DSM NV is leidend. Dit verslag gaat specifiek in op de Nederlandse situatie. Aan dit jaarverslag van DSM in Nederland kunnen geen rechten worden ontleend.

DSM Nederland jaarverslag 2013

3

Voorwoord Op tal van terreinen hebben we de handen ineengeslagen met zakelijke partners, onderwijsinstellingen, universiteiten en maatschappelijke organisaties.

DSM heeft over 2013 goede financiële resultaten laten zien. Dat gebeurde tegen de achtergrond van zeer uitdagende macro-economische omstandigheden en lastige wisselkoersen, vooral in het vierde kwartaal. In Europa bleef de groei laag, terwijl het voorzichtig herstel in de VS zich voortzette en de economische situatie in Azië relatief goed bleef. Ongeveer een derde van de wereldwijde omzet naar herkomst van DSM werd in 2013 opnieuw in Nederland gerealiseerd. 1 De energieprijzen in Europa namen de laatste jaren toe. De gasprijzen liggen in Europa aanzienlijk hoger dan die in de VS, Rusland en China. Voor de chemische industrie in Europa en in Nederland levert dat grote uitdagingen op. Ook bij DSM maken de energiekosten een flink deel uit van de productiekosten en grote, blijvende prijsverschillen met andere regio’s zijn daarom van negatieve invloed op de concurrentiekracht van Europa en Nederland.

Ik ben trots op de resultaten die we in 2013 hebben geboekt

We hebben in 2013 gewerkt aan een toekomstvisie die de toegevoegde waarde en concurrentiekracht van DSM in Nederland, voor Nederland en voor DSM internationaal, duidelijk in beeld brengt. Tegelijkertijd zijn we efficiënter gaan werken en hebben we kosten gereduceerd zodat we kunnen blijven concurreren in het internationale speelveld. In 2013 hebben we verdere stappen gezet in het uitbouwen en combineren van krachten voor DSM in Nederland en daarbuiten.

1

4


We hebben een actieve rol gespeeld in de totstandkoming van het Energieakkoord dat duurzame groei in Nederland moet faciliteren. Deze samenwerking wordt nu als voorbeeld voor Europa gezien. DSM stelt innovatie centraal, met duurzaamheid en samenwerking als belangrijke pijlers. Diverse in Nederland gevestigde DSM business groepen hebben nieuwe Eco+ producten en duurzamere productietechnologie geïntroduceerd. Bij het DSM Innovation Center wordt volop onderzoek verricht naar mogelijkheden om de duurzame energie uit zon, wind en biomassa optimaal te gebruiken, in nauwe samenwerking met Nederlandse en buitenlandse kennisinstituten. Nieuwe onderzoekscentra voor materialen en biotechnologie in Geleen en Delft worden gebouwd, bouwactiviteiten zijn van start gegaan en nieuwe proeffabrieken zijn geopend. De multi-user sites in Geleen (Chemelot), Delft en Zwolle ontwikkelen zich goed. Daarbij zijn aansprekende successen geboekt, zoals de start van InSciTe op de Chemelot Campus, een samenwerking tussen DSM, Chemelot Campus, Universiteit Maastricht, Universitair Medisch Centrum Maastricht en TU Eindhoven op de gebieden van biomedische materialen en bio-gebaseerde materialen. Via de weg van het overleg, interactieve samenwerking en met één gemeenschappelijk doel voor ogen zijn we erin geslaagd om zeven uiteenlopende CAO’s bij DSM in

Nederland te vervangen door één moderne CAO. Deze ene CAO voor alle medewerkers van DSM in Nederland per 1 april 2014 vormt een belangrijke doorbraak op het gebied van arbeidsvoorwaarden. In november 2013 kondigde DSM samenwerking aan met JLL Partners voor de vorming van een nieuw bedrijf dat zich op contractbasis toelegt op ontwikkeling en productie voor de farmaceutische industrie. De vestigingen van DSM in Groningen en Venlo vallen onder de betreffende overeenkomst. DSM ontwikkelt en maakt op basis van slimme wetenschap producten die een zinvolle bijdrage aan het leven en werken van mensen bieden. De Nederlandse activiteiten vervullen daarin een essentiële rol. Innovatie, duurzaamheid en samenwerking zijn en blijven voor ons de sleutelwoorden – en we zullen daar ook in 2014 vol op blijven inzetten. Ik ben trots op de resultaten die we in 2013 hebben geboekt. Financieel, maar zeker ook op andere gebieden. Samenwerking met medewerkers, ondernemingsraden en vakorganisaties voor moderne en concurrerende arbeidsvoorwaarden. Verbinding met maatschappelijke organisaties voor een duurzamer Nederland. Krachten bundelen met universiteiten en overheden voor de verdere ontwikkeling en investeringen in innovaties. Ik wil graag iedereen bedanken die heeft geholpen om van 2013 opnieuw een succesvol jaar te maken.

Atzo Nicolaï, President DSM Nederland

Alle informatie over de wereldwijde prestaties van DSM op people, planet en profit, is te lezen in het Integrated Annual Report 2013.


5

‘Het DSM zoals we dat nu kennen, een hoog innovatief bedrijf en een wereldspeler in de chemische sector.’

Premier Rutte in zijn H.J. Schoo-lezing 2013 over het thema Transformatie: ‘De realiteit is dat Nederland impact heeft in de wereld, maar in zijn eentje de wereldwijde en uitkomsten van heel veel ontwikkelingen niet zal afdwingen, al was het maar vanwege onze schaalgrootte. […] Oude zekerheden loslaten in het vertrouwen dat er nieuwe voor in de plaats komen. Nederland heeft dat steeds gedaan. Nederland was van alle landen om ons heen zo ongeveer de eerste om onrendabele mijnen te sluiten. Dat was een schok voor Zuid-Limburg en het is ook zeker niet allemaal vanzelf gegaan. Maar het was ook de start van het DSM zoals we dat nu kennen, een hooginnovatief bedrijf en een wereldspeler in de chemische sector.’ Voor de succesvolle transformatie van DSM ontvingen wij de Erasmus Innovatie Award 2013 van de Erasmus universiteit. Chief Innovation Officer Rob van Leen werd door Accenture onderscheiden als Innovator of the Year 2013. DSM Nederland ontving vorig jaar ook de FemmeTech Bedrijven Award 2013 voor de inspanningen op het gebied van Inclusion & Diversity. Voor het communicatietraject rond de introductie van de uniforme Nederland CAO ontving DSM Nederland een European Excellence Award van de European Association of Communication Directors.

Tijdgeestonderzoeker Farid Tabarki: ‘DSM is een fascinerende toko.’ (Intermediair op 09.01.2014)

6



7

DSM in Nederland DSM is in Nederland actief in onderzoek & ontwikkeling, productie en verkoop op gebied van gezondheid, voedingsingrediënten en hoogwaardige materialen. Belangrijke centra op gebied van R&D en innovatie zijn er gevestigd, evenals het hoofdkantoor en een aantal corporate en serviceafdelingen. Nederland, waar de onderneming in 1902 werd opgericht, is DSM’s bakermat. Circa een op vier DSM’ers in Nederland houdt zich bezig met onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Daarmee is Nederland voor DSM een belangrijke broedplaats voor vernieuwing die op vele plaatsen in de wereld gestalte krijgt.

Innovatie en R&D DSM hecht sterk aan open innovatie en werkt wereldwijd met tal van ondernemingen, universiteiten, kennisinstituten en overheden samen. Voorbeelden in Nederland zijn TNO in Delft, het Top Institute Food & Nutrition in Wageningen, het Dutch Polymer Institute in Eindhoven, het Dutch National Genomics Initiative, het EnergieCentrum Nederland, onder meer met universiteiten in Maastricht, Eindhoven en Delft, en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Ook werken we via een actief investerings- en licentiebeleid nauw samen met diverse partners. Dat draagt bij aan verbetering van innovatie en maakt het mogelijk om ideeën sneller om te zetten in concrete, duurzame oplossingen die hun weg naar de markt kunnen vinden. Onderzoek en ontwikkeling spelen een sleutelrol in onze innovatiestrategie en vinden voor een belangrijk deel plaats in Nederland; een flink aantal uitvindingen van DSM op materiaal- en voedingsgebied is voortgekomen uit in Nederland verricht onderzoek en ontwikkeling. Nederland is en blijft cruciaal voor DSM. Het bedrijf boekt in vele landen successen door de unieke kennis en expertise van het bedrijf in Nederland. Andersom stimuleren trends in de wereld nieuwe ontwikkelingen in Nederland. ‘Thuisbasis’

8


Uitgaven onderzoek en ontwikkeling 2013

Nederland vervult daarmee een essentiële rol in de verdere uitvoering van de ondernemingsstrategie. DSM wil tot de voorhoede in innovatie en duurzaamheid behoren – wereldwijd en in Nederland. Samenwerking speelt daarbij een grote rol. DSM slaat de handen ineen met overheid, klanten, toeleveranciers, kennisinstellingen en non-gouvernementele organisaties om complexe maatschappelijke problemen aan te pakken. Op de gebieden waarin DSM actief is: voeding, gezondheid en materialen.

Netto-omzet naar herkomst (% van totaal, voortgezette activiteiten) Netto-omzet naar bestemming (% van totaal, voortgezette activiteiten) Kapitaalinvesteringen (€ miljoen) Totaal activa (€ miljoen) Personeel (aantal medewerkers per einde jaar) *

2013 2012 2.943 (33%) 644 (7%) 251 3.438 5.484

Netto-omzet naar herkomst 2.943 miljard in Nederland

3.001 (35%) 582 (7%) 221 3.613 5.756

Netto omzet

Totaal onderzoeksbudget 515 miljoen

Onderzoek en ontwikkeling

Globaal

Nederland

* Personeel werkzaam voor joint ventures zijn proportioneel opgenomen

Open bedrijvigheid DSM werkt in Nederland met zogeheten multifunctionele locaties in Delft, Zwolle en Zuid-Limburg. Dat zijn open locaties waar in toenemende mate ook andere bedrijven en kennisinstellingen actief zijn. Zo waren er eind 2013 op de Chemelot-locatie, waar DSM voor circa 30% eigenaar is, in 116 bedrijven zo’n 6.000 medewerkers actief, waarvan circa 1.000 DSM-medewerkers. Op het Polymer Science Park in Zwolle waren eind 2013 ruim 30 ondernemingen en kennisinstellingen actief, een verdubbeling ten opzichte van 2012. In Delft is verder gebouwd aan een voor Nederland unieke Biotech Campus met een hoge concentratie aan wetenschappelijke expertise en bedrijvigheid van gevestigde ondernemingen en technologie-start-ups.

Van de wereldwijd circa 2.400 DSM-specialisten in onderzoek en ontwikkeling is ruim 60% actief in Nederland. Daarmee werkt circa één op de vier DSM’ers in Nederland aan verdere vernieuwing en verbetering van producten en processen in gezondheid, voeding en materialen.

Aantal medewerkers in onderzoek en ontwikkeling 2013

1 op de 4 medewerkers in Nederland werkt aan onderzoek, ontwikkeling en innovatie

Globaal

Nederland


9

Vernieuwen en produceren

R&D-locaties:

Productie is en blijft van belang voor DSM in Nederland. In 2013 leverden de Nederlandse fabrieken een derde van de concernomzet, waarmee Nederland ondanks de recente acquisities in het buitenland nog altijd het belangrijkste productieland is.

Delft Biotechnologie, voeding Geleen Materiaalwetenschappen, industriële chemie, farmaceutica, biotechnologie, procestechnologie Waalwijk Materiaalwetenschappen Zwolle Materiaalwetenschappen

Hoogwaardige productie, en daarmee kennis van het opschalen en omzetten van nieuwe opties in innovatieve business, hangt nauw samen met R&D en innovatie. En zonder innovatie geen (nieuwe) productie met hoge toegevoegde waarde. De ontwikkeling van nieuwe, duurzame ECO+ en People+ producten met een hoge toegevoegde waarde zijn uiterst belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe maakindustrie in Nederland.

Mensen en middelen Wereldwijd investeerde DSM in 2013 €515 miljoen in onderzoek en ontwikkeling, 5,4% van de netto-omzet. Bijna de helft van dat onderzoeksbudget, €248 miljoen, werd in Nederland geïnvesteerd. Daarnaast vindt onderzoek voor de langere termijn plaats. Van de wereldwijd circa 2.350 DSMspecialisten in onderzoek en ontwikkeling is ruim 60% actief in Nederland.

Businessgroepen en overige activiteiten in Nederland Emmen Groningen* Schoonebeek Zwolle

DSM Engineering Plastics DSM Biologics DSM Resins DSM Resins

Delft Rijswijk Hoek van Holland

DSM Sinochem Pharmaceuticals DSM Food Specialties DSM Biobased Products & Services DSM Resins & Functional Materials

Geleen Heerlen Urmond Venlo* Waalwijk Budel Sittard Bergen op Zoom

DSM Fibre Intermediates DSM Research departments DSM Engineering Plastics DSM Concern-hoofdkantoor DSM Dyneema DSM Innovation Center DSM Dyneema Emerging Business Areas DSM Advanced Surfaces en DSM Biobased Products & Services DSM Pharma Chemicals DSM Resins DSM Resins Hoofdkantoren businessgroepen en ondersteunende diensten DSM Biobased Products & Services (gesloten per februari 2014)

De stem van de markt Wat vinden klanten van het veranderende DSM, van de manier waarop wij in en vanuit Nederland werk maken van onze belofte Bright Science. Brighter Living.TM? (Inter)nationale klanten, zakelijke relaties en vertegenwoordigers van wetenschap en overheid over DSM. Biotech Campus Delft slaat brug tussen wetenschap en markt De Biotech Campus Delft is een initiatief van DSM Delft en de Technische Universiteit Delft, ondersteund door Science Port Holland, de gemeente Delft en de provincie Zuid-Holland. Met de sterke regionale aanwezigheid van biotechnologische kennisinstituten en bedrijven vormt de Biotech Campus een cluster dat toegang biedt tot hoogwaardige kennis, innovatieve bedrijvigheid, de modernste faciliteiten en alle benodigde infrastructuur. De Campus vervult een brugfunctie tussen wetenschap en markt, en richt zich op bedrijven die zich bezig (gaan) houden met onderzoek en productie van chemicaliën, kunststoffen, enzymen, ingrediënten voor levensmiddelen- en diervoederindustrie. En dat alles op basis van plantaardige grondstoffen. Een voorbeeld is het onderzoek naar processen om landbouwafval om te zetten in bouwstenen voor bio-kunststoffen en bio-ethanol.

Deuren wijd open

* In november 2013 kondigde DSM samenwerking aan met JLL Partners voor de vorming van een nieuw pharmabedrijf met een geschatte (pro forma) jaaromzet van $2 miljard. Deze onderneming legt zich op contractbasis toe op ontwikkeling en productie voor de farmaceutische industrie. Het nieuwe bedrijf (JLL 51% en DSM 49%) is in 2014 ontstaan door samenvoeging van DSM Pharmaceutical

De Campus is verdeeld over twee locaties, waarbij elk van de initiatiefnemers zeggenschap over eigen terrein behoudt. In het zuidelijk deel bevindt zich het Science Park Technopolis, een bedrijventerrein van de TU Delft dat met name ruimte biedt voor starters. De noordelijke locatie bevindt zich op het terrein van DSM. Als eerste extern bedrijf vestigde zich daar in 2012 de Bioprocess Pilot Facility waar ondernemingen en universiteiten hun biotechnologisch onderzoek kunnen opschalen. Het terrein beschikt over alle benodigde vergunningen, een goede logistieke infrastructuur, een warmtekrachtcentrale en biologische afvalwaterzuivering.

Met de oprichting van de Bioprocess Pilot Facility (BPF), een samenwerkingsverband tussen DSM, Purac en de TU Delft, zijn de proeffabrieken op de Delftse locatie verzelfstandigd en een uitdagende weg ingeslagen. De BPF richt zich onder meer op externe klanten. Het is een zogenoemde open access facility waar biotechnologische processen worden getest op het gebied van voeding, farma en biochemische producten. In de bestaande faciliteiten – het Center for Fermention Innovation (CFI) en het Center for Process Innovation (CPI) – biedt de BPF verschillende diensten aan, inclusief een team van ervaren specialisten.

Trots ‘DSM speelt een sleutelrol in Delft als het gaat om open innovatie op het gebied van biotech. We zijn dan ook erg trots op het toekennen van de COCI-status voor de Biotech Campus Delft. Dit succes laat zien dat de samenwerking in Delft tussen wetenschap, bedrijfsleven en gemeente werkt. DSM is een onmisbare schakel in het Biotech-cluster in Delft en de regio.’ Pieter Guldemond, wethouder Kenniseconomie en Ruimtelijke Ordening, Delft

In 2013 zijn de activiteiten flink uitgebreid en vonden de nodige verbouwingen plaats: de afzonderlijke gebouwen zijn aan elkaar gekoppeld met een nieuwe tussenliggende faciliteit en er is een nieuw testcentrum gebouwd, speciaal voor productieprocessen met voedingstoepassingen. Naar verwachting is de vernieuwde BPF in 2015 volledig operationeel.

Products met Patheon Inc. De vestigingen van DSM in Groningen en Venlo zijn in 2014 bij de nieuwe eigenaar ondergebracht. Meer informatie: www.dsm.nl

10



11

Status Van de Topsector Chemie en de Nederlandse branchevereniging VNCI ontving de Biotech Campus Delft in november 2013 de gecombineerde status van COCI (Center for Open Chemical Innovation) en iLab (Innovation Lab). De eerste betrof de geboden ondersteuning bij het verder ontwikkelen van producten en processen, de tweede voor de steun aan startende bedrijven in de (bio)chemie.

Samen op zoek naar verbetering ‘Wij werken al jaren samen met DSM Food Specialties op dit terrein, naar wederzijdse tevredenheid. De Delvotest is wereldwijd de meest gebruikte test op antibiotica in melk, en samen met DSM kijken we naar verbeteringen om nóg sneller te kunnen testen en het spectrum van te onderzoeken stoffen te verbreden. DSM is als ontwikkelaar van deze test een belangrijke technologiepartner. Er zijn genoeg aanknopingspunten om de samenwerking verder te intensiveren.’ Jerome Hermans, managing director Lely Consumables

Groen licht voor de melk Lely Consumables is een Nederlands bedrijf dat de Delvotest® van DSM Food Specialities exclusief distribueert voor de melkveehouders en de zuivelindustrie in Nederland. Het bedrijf is een joint venture van de in 60 landen actieve Lely Groep en de coöperatie CAFNZ die de zuivelindustrie van grondstoffen voorziet. Lely Consumables levert jaarlijks aan zo’n 14.000 melkveehouders in Nederland een keur aan producten, waaronder de Delvotest®. Die test detecteert resten van stoffen zoals antibiotica in melk. Als melk zonder antibiotica aan de ampullen met het speciale testorganisme wordt toegevoegd, verandert de kleur van paars naar geel. Bij een te grote hoeveelheid antibiotica blijft de kleur paars. Zo werkt de test: snel, gemakkelijk en doeltreffend.

Het Polymer Science Park Zwolle: knooppunt van kennis, technologie en ondernemerschap DSM is als een van de zes oprichters nauw betrokken bij het Polymer Science Park in Zwolle. Het park groeit in samenwerking met de lokale overheden en onderwijsinstellingen naar een open bedrijfsterrein waar innovatieve specialisten in kunststoffen, coatings en composieten actief zijn. Ook zijn er speciale faciliteiten voor startende bedrijven en nieuwe laboratoria.

12


Eind 2013 waren er op deze multifunctionele locatie 33 ondernemingen actief, een verdubbeling ten opzichte van voorgaand jaar.

Als gevolg hiervan moest de auto opnieuw worden ontworpen en werd de constructie grondig aangepast.

Ook is een Centrum voor Innovatief Vakmanschap Polymeren Composieten en Coatings aan het Park verbonden: dat centrum ging in 2013 van start met 150 eerstejaars techniek studenten van ROC Deltion; een tiental bedrijven draagt bij aan dit onderwijsprogramma. Hogeschool Windesheim verzorgt op diverse locaties, waaronder het Polymer Science Park, een Masteropleiding Polymer Engineering. Studenten Serious Gaming van deze Hogeschool hebben in 2013 een aansprekende animatiefilm geproduceerd over het drogingsproces van verf. In het verslagjaar vond ook het congres 3DprintNL plaats met ruim 500 bezoekers, evenals maandelijkse netwerkbijeenkomsten van de Chemische Kring Zwolle en de Materials’ Cafe’s.

Om als snelste de finish te bereiken, zijn een superieure aerodynamica en een laag gewicht van de auto noodzakelijk, evenals efficiënte zonnecellen en betrouwbare elektrische systemen. Het Nuon Solar Team en innovatiepartner DSM zijn erin geslaagd deze uitdagingen het hoofd te bieden en in recordtijd een nieuwe Nuna met ongeëvenaarde eigenschappen te ontwerpen en te bouwen.

Andere belangrijke activiteiten in 2013 waren de aanzet van het programma Duurzaam Produceren voor 2014-2015, een proefproject duurzame composieten in de bouw, en de verdere ontwikkeling van een nieuwe poedercoatinglijn. Deze door DSM beheerde lijn, die in de loop van 2014 in bedrijf wordt genomen, biedt ondernemingen de gelegenheid om zowel houten als kunststof oppervlakken op lage temperaturen van een poedercoating te voorzien. Ook zullen bedrijven vanaf 2014 met behulp van robottechnologie kunnen gaan experimenteren met verftoepassingen. Vanuit de onderwijsinstellingen Stenden Hogeschool en Hogeschool Windesheim zullen de eerste technologiestarters zich in 2014 op het Polymer Science Park vestigen.

Nuna7 wint de 12e World Solar Challenge DSM is de innovatiepartner van het Nuon Solar Team dat in oktober 2013 de twaalfde editie van de World Solar Challenge won. Deze tweejaarlijkse race voor auto’s op zonne-energie voert over 3000 km door de Australische Outback, van Darwin naar Adelaide. Aan de Challenge 2013 namen 40 teams uit 23 landen deel, waaronder het 16 studenten sterke team van de TU Delft In de editie van 2013 werden nieuwe eisen aan de voertuigen gesteld, waaronder het toevoegen van een vierde wiel voor betere stabiliteit en het vergroten van de ruimte in de bestuurderscabine voor meer veiligheid.

De harsen voor de fabricage van de auto zijn ontwikkeld in Waalwijk. DSM tekende ook voor de gebruikte composiettechnologie. De Nuna7 werd geproduceerd met inzet van de innovatieve, duurzame styreenvrije Daron® hars, geoptimaliseerd voor gebruik met de nieuwste Textreme®-koolstofvezel in een vacuüm proces. Een aantal belangrijke onderdelen van de verlichting en van de elektrische systemen is gemaakt met behulp van DSM Somos® stereolithografische materialen voor snelle prototyping.

Top! Coureur Leslie Nooteboom en teamcaptain Marlies Hak vierden met het team het succesvolle resultaat aan de NYSE Euronext in Amsterdam met een gongslag op 4 december: ‘Enkel aangedreven door de zon reden we met onze gloednieuw ontworpen Nuna7 3000 kilometer door de hitte van de Australische Outback. De concurrentie was taai - maar liefst 40 teams deden mee. Dat we deze titel op onze naam hebben kunnen schrijven, is onder meer te danken aan de intensieve samenwerking tussen het team en innovatiepartner DSM. Met hun kennis, innovatieve materialen en pragmatische support is een prachtig resultaat ontstaan: een superaerodynamische, lichtgewicht en tegelijkertijd stabiele zonnewagen die ons team in 2013 een glansrijke overwinning heeft bezorgd. We deden voor de zevende keer mee, en wonnen de wereldbeker voor de vijfde keer. Top!’

Licht, flexibel en de sterkste ter wereld In Nederland wordt ‘s werelds sterkste vezel onder de merknaam Dyneema®, geproduceerd in Heerlen. De vezeldraad wordt gebruikt in een veelzijdig en groeiend aantal markten en toepassingen, onder meer in netten, touwen en kabels voor de sport, de visserij en de scheepvaart. Andere toepassingen zijn kogelwerende vesten, helmen en snijbestendige handschoenen. De Heerlense productievestiging is samen met die in het Amerikaanse Greenville verantwoordelijk voor de mondiale afzetmarkt. Onderzoek en ontwikkeling vindt plaats in Nederland, de Verenigde Staten en Singapore. In totaal zijn binnen Dyneema® ruim 100 medewerkers actief in innovatie en de ontwikkeling van nieuwe toepassingen. Tot de hoogtepunten van 2013 behoorden onder meer de levering van nieuwe lichtgewicht vrachtnetten aan Air France-KLMMartinair en de introductie van Dyneema® Force Multiplier Technology voor Life Protection.


13

CO2-reductie krijgt vleugels Dyneema®

Met elk lichtgewicht net met aan boord van een van de vliegtuigen verlaagt Air France-KLM-Martinair Cargo jaarlijks de CO2-uitstoot met ruim 2,5 ton. Door het gebruik van de netten neemt vanaf 2014 jaarlijks de totale CO2 uitstoot af met 1500 kiloton. Met DSM Dyneema® worden geproduceerd door AmSafe Bridport, wereldleider op het gebied van vastzetmaterialen voor de luchtvaart. Air France-KLM-Martinair Cargo, AmSafe Bridport en DSM hebben een aantal jaren gewerkt aan de gezamenlijke ontwikkeling en het testen van de lichtgewicht en onderhoudsarme netten.

Dyneema®-technologie belofte voor de toekomst In het verslagjaar introduceerde DSM Dyneema het lichtste, sterkste en meest flexibele persoonlijke beschermingsmateriaal ooit. Dyneema® Force Multiplier Technology for Life Protection combineert doorbraken in polymeren, de nieuwste vezeltechnologie en een uniek ontwerp. Hierdoor worden de kogelwerende eigenschappen tot 25% versterkt, terwijl het gewicht met zo’n 20% is teruggebracht. Het betreffende materiaal wordt geproduceerd in het Amerikaanse Greenville, mede op basis van ontwikkelen productiekennis die in Heerlen is opgedaan.

De lichtgewicht netten zijn de helft lichter dan traditionele netten van PET-vezel. Ze zijn gemakkelijk en veilig hanteerbaar en gaan ongeveer vijf jaar mee. Dat is 3 jaar langer dan de traditionele netten. AmSafe Bridport en DSM zijn voorkeursleveranciers van duurzame luchtvrachtoplossingen van Air France-KLM-Martinair Cargo.


15

Mijn ideeën helpen klanten om textiel van topkwaliteit te maken Wij denken mee met de makers van allerlei textielproducten: van sport- en vrijetijdskleding tot alternatieven voor wol, sterke industriële garens, en de volgende generatie hechtmiddelen en coatings voor de textiel- en leerindustrie. Annemiek Knijnenburg, Process Chemist / Associate Scientist, DSM Fibre Intermediates

De wereld rond – vanuit Emmen DSM Engineering Plastics levert wereldwijd hoogwaardige kunststoffen. De materialen worden ingezet bij vier industrieën: auto’s, elektronica, verpakkingen en consumentengoederen. DSM hecht sterk aan innovatieve, duurzame oplossingen. Auto’s worden bijvoorbeeld steeds lichter en de motoren kleiner. In de elektronicasector wordt geleidelijk afscheid genomen van materialen die milieubelastend kunnen zijn. DSM is onderdeel van deze trend en ontwikkelt materialen die in de veranderende vraag van industrie en markten voorzien. Alle innovaties die in 2013 op de markt zijn gebracht, waarvan een aantal mede in Nederland is ontwikkeld en geproduceerd, bieden stuk voor stuk duidelijke duurzaamheidsvoordelen voor onze klanten en hun afnemers. Bij DSM Engineering Plastics in Emmen, waar zo’n 375 medewerkers actief zijn, worden deze materialen geproduceerd. Ook heeft de businessgroep productie- en onderzoekslocaties in de Verenigde Staten, Japan, China, Taiwan, India, België en Rusland. Samen vormen deze vestigingen een wereldwijd netwerk dat met lokale expertise nationale, regionale en wereldwijd actieve klanten bedient. DSM is met zijn portfolio van hoogwaardige polyamides een van de marktleiders. Die positie wordt onder meer versterkt met nieuwe biogebaseerde polymeren zoals EcoPaXX®, een grensverleggend materiaal dat beter is voor het mlieu.

16


DSM Fibre Intermediates Europe: weerbarstige markt DSM Fibre Intermediates Europe (DFI), gevestigd in Sittard-Geleen, omvat drie activiteiten: de productie van nylongrondstof Caprolactam (CAP), van Acrylonitril (ACN) en van zogeheten Specialties. Ad Robeerst (DFI Europe): ‘Zowel CAP als ACN hadden in 2013 te maken met uitdagende marktomstandigheden. Met name de hoge grondstofprijzen en de onzekere economische situatie waren duidelijk merkbaar. Voor de productie van Caprolactam kwam daar bij dat de export naar Azië afneemt vanwege de voortgaande capaciteitsuitbreiding in dat deel van de wereld. 2013 was geen goed jaar, maar kon wel beter dan verwacht worden afgesloten vanwege de forse besparingsprogramma’s en andere efficiëntiemaatregelen. In 2014 blijft veel aandacht uitgaan naar de verdere verlaging van de vaste en variabele kosten en naar andere maatregelen die nodig zijn in deze weerbarstige markt.’

In Sittard-Geleen werken wetenschappers, met name op het kruispunt van chemie, fysica en mechanica, samen met hun collega’s in Azië en de Verenigde Staten aan de ontwikkeling van geavanceerde materialen. In 2012 is een begin gemaakt met de bouw van een nieuwe Research & Technology-vestiging op deze locatie. Dit project is onderdeel van het investeringspakket van in totaal € 100 miljoen dat door DSM in Nederland wordt ingezet om de wetenschappelijke kennisbasis verder te versterken. Het hoogste punt van het nieuwe gebouw werd in 2013 bereikt. In de loop van 2014 worden de nieuwe faciliteiten in gebruik genomen. Naar verwachting zullen daar op termijn circa 400 specialisten werkzaam zijn.

DSM Biologics in Groningen: banden met internationale wetenschappelijke wereld aangehaald. DSM Biologics in Groningen ontwikkelt en produceert proteïnes en antilichamen. Die vormen de basis van medicijnen tegen ernstige ziektes als kanker en aandoeningen van het auto-immuunsysteem. Belangrijke ontwikkelingen in 2013 waren naast de voorgenomen fusie met Patheon de opening van een nieuwe biofarmaceutische fabriek in het Australische Brisbane en de versterkte samenwerking met een aantal wetenschappelijke instituten.


17

In 2013 zijn, voor een belangrijk deel in Nederland, nieuwe producten ontwikkeld of verbeteringen van bestaande producten en technologieën gerealiseerd. Wat vonden enkele van onze Chinese, Amerikaanse en Europese klanten?

Hoogwaardig Stanyl ForTii onmisbaar voor de nieuwe geheugenconnectoren van LOTES ‘Een van de meest gewaardeerde eigenschappen van Stanyl® ForTii™ is dat het materiaal zo buitengewoon sterk en stijf is. Bovendien biedt het onze ontwerpers veel vrijheid om componenten in diverse kleuren te ontwikkelen. We gebruiken Stanyl® ForTii™ bij voorkeur ook voor andere connectoren, printplaten en USB’s.’ B. Lee, Directeur Productontwikkeling bij Lotes

Lagere kosten en minder gewicht voor nieuwe automotoren van Volkswagen KACO en DSM hebben kosten én gewicht verlaagd met een nieuwe krukas die gemaakt is van EcoPaXX polyamide 410. ‘Het betreffende onderdeel kan na productie in de spuitgietinstallatie meteen worden aangebracht op het motorblok. Tussentijdse afstelprocessen zijn niet meer nodig. Wij hebben gekozen voor een ‘holistische’ benadering voor het ontwerpen en produceren van auto-onderdelen. Op die manier kunnen wij bijdragen aan een duurzame ontwikkeling, ondersteund door partners zoals DSM, zonder in te leveren op kwaliteit en concurrentiekracht.’

Akulon® Fuel Lock in Amerikaanse grasmaaiers Akulon Fuel Lock wordt ingezet in kleine brandstoftanks om geur en emissies tot een minimum te beperken. ‘Brandstoftanks met Akulon Fuel Lock worden al geproduceerd in China voor gebruik in motoren van Kohler, waar ze worden ingebouwd in grasmaaiers die bestemd zijn voor de Amerikaanse markt. Die tanks voldoen precies aan de eisen die klanten stellen. Ze doorstaan alle hittebestendigheidstesten en de extreme dichtheid van het materiaal zorgt ervoor dat het emissieniveau zeer sterk is teruggedrongen.’ Noble Zhang, Algemeen Manager Kohler China

Hangzhou, Birmingham, Bremen

DSM Akulon® in Peugot 508 Lichte auto’s worden nog lichter met oliepannen van Akulon® Ultraflow polyamide 6. In 2013 is Akulon Ultraflow, geproduceerd in Emmen, voor het eerst gebruikt in de Peugeot 508. Andere merken binnen de PSA groep zullen de komende jaren volgen. Omdat de nieuwe oliepannen veel lichter zijn dan de metalen alternatieven, nemen zowel het benzineverbruik als de emissies af. Bovendien liggen de productiekosten lager. De Franse partner Steep Plastique is erin geslaagd met Akulon® Ultraflow een nieuwe pan te ontwikkelen en te produceren die 60% lichter is dan zijn metalen voorganger én goed bestand is tegen de invloeden van weer en verkeer.

Zhejiang University (Hangzhou China), Birmingham University in het Verenigd Koninkrijk en Jacobs University in het Duitse Bremen zijn topinstituten waar DSM Biologics nauwe banden mee heeft. In samenwerking met de Chinese universiteit zijn onder leiding van Prof. Dong-Qiang Lin inmiddels vijf onderzoeksprojecten succesvol afgerond. De betreffende promovenda uit het Verenigd Koninkrijk doet in 2014 onderzoek naar het gedrag van kunststofdeeltjes met behulp van radioactieve opsporingstechnologie. Studenten en promovendi van de Jacobs University kunnen met door DSM beschikbaar gestelde apparatuur experimenten uitvoeren naar het gedrag van celculturen tijdens het zuiveren van eiwitten. DSM Biologics is ook nauw betrokken bij Intenso, een Europees onderzoeksprogramma waarin 16 bedrijven en universiteiten samenwerken om de productie van biopharmaceutische producten zo efficiënt mogelijk in te richten.

Vruchtbare samenwerking ‘De onderzoeksprojecten die wij met DSM hebben uitgevoerd betroffen allemaal DSM’s Rhobust® technologie, de zogeheten Second generation Expanded Bed Adsorption chromatography. Wij hebben onderzoek gedaan naar de binding van antilichamen voor de ontwikkeling van medicijnen en naar de invloed van levende cellen op de efficiëntie van het zuiveringsproces van eiwitten. We kijken terug op een zeer vruchtbare samenwerking, en ik hoop van harte dat we deze voort kunnen zetten.’ Prof. Dong-Qiang Lin, Zhejiang University, Hangzhou China

Leergang biotech In samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen was DSM in 2013 betrokken bij de leergang Biotechnologie. Vaste onderdelen in dit programma zijn rondleidingen, casestudies en colleges door wetenschappers van DSM.

‘Deze belangrijke doorbraak toont aan dat DSM materialen ontwikkelt waarmee de industrie de hedendaagse uitdagingen aan kan. Mede dankzij de flinke verbeteringen die wij hebben kunnen realiseren door het simuleren van ongelukken in zware weersomstandigheden, zullen wij verdere vooruitgang met dit type applicaties kunnen boeken. En dat leidt weer tot nieuwe auto’s met een lagere milieu-impact en hogere prestaties.’ Eric Delachambre, Managing Director Steep Plastique

Andreas Genesius, Hoofd projectmanagement bij KACO

18



19

Solar+: uitstoot 280.000 kg CO2 voorkomen

Same sun, more power! Zonnepanelen met DSM KhepriCoat® leveren 4% meer rendement dan conventionele zonnepanelen.

In nauwe samenwerking met Ballast Nedam Solar heeft DSM zijn medewerkers in Nederland in 2013 de mogelijkheid geboden zonnepanelen op de eigen woning te plaatsen. De medewerkers ontvingen een Solar+ aanbieding, bestaande uit een adviseur aan huis, zonnepanelen met KhepriCoat®, de complete installatie en de mogelijkheid om de opbrengsten te volgen via internet of de smartphone. KhepriCoat® is een DSM product en verhoogt de elektriciteitsopbrengst met circa 4% ten opzichte van panelen met andere antireflecterende coatings.

De zon schijnt Ulrich Frei, managing director van Interfloat Corporation, verzorgde mede de officiële opening van de nieuwe fabriek in Geleen voor innovatieve reflectiewerende coatings die DSM in 2013 in gebruik nam. Interfloat is de eerste licentienemer van KhepriCoat™ in de Europese industrie voor zonneenergie. De betreffende coating, een laagje van ongeveer 125 nm., wordt aangebracht op de glazen deklaag van zonnepanelen en vermindert de reflectie van zonlicht aanzienlijk. Hierdoor verbetert het energierendement, dat kan oplopen tot 4%. Ulrich Frei: ‘KhepriCoat™ heeft onze voorkeur als antireflecterende coating voor zonnepanelen. Interfloat gelooft, net als DSM, in hoogwaardige producten. KhepriCoat™ biedt de beste transmissie¬versterking in zijn klasse en uitstekende duurzaamheid, en dit sluit uitstekend aan bij de strategie van Interfloat die erop is gericht om de toonaangevende producent van glas voor zonnepanelen in Europa te blijven.’

t

Eind 2013 hadden ruim 250 DSM’ers van het collectieve aanbod gebruik gemaakt; dat komt neer op circa 3.000 zonnepanelen. Afhankelijk van de hoeveelheid zon produceren zij samen circa 650.000 kWh duurzame elektriciteit per jaar, waarmee de uitstoot van ongeveer 280.000 kg CO2 wordt voorkomen. Het is één van de manieren waarop DSM’ers in Nederland, volledig in lijn met de kernwaarden van DSM, ook persoonlijk kunnen bijdragen aan een beter milieu. Uit een enquête die in december is gehouden, blijkt dat dit onze medewerkers zeer aanspreekt en dat men over het algemeen zeer tevreden is met de geplaatste systemen.

De groei van de wereldwijde markt voor zonnecellen bedraagt jaarlijks 10-20% (EPIA). KhepriCoat™ wordt op de markt gebracht door DSM Advanced Surfaces, een van de speciale groeiplatforms ‘Emerging Business Areas’ binnen het DSM Innovation Center.

4% meer rendement 20



21

Fundament voor biomassasamenwerking in Nederland Eind 2013 sloten DSM en Natuurmonumenten een overeenkomst om samen een partner te zoeken die vrijkomende biomassa bij het beheer van natuurgebieden wil gebruiken als grondstof voor de productie van energie, hernieuwbare brandstoffen of biomaterialen. Ter ondersteuning van dit initiatief wordt DSM in Nederland corporate partner van Natuurmonumenten voor een periode van drie jaar. Bij het beheer van de gebieden van Natuurmonumenten komt jaarlijks 175.000 ton

chemische bouwstenen zoals biobarnsteenzuur. De samenwerking tussen Natuurmonumenten en DSM is het resultaat van het in oktober 2011 ondertekende Manifest voor de Biobased Economy; 43 vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en maatschappelijk middenveld hebben daarin de krachten gebundeld om de totstandkoming van een biogebaseerde economie in Nederland zo efficiënt mogelijk te ondersteunen. Het betreffende contract werd in aanwezigheid van Natuurmonumenten-voorzitter Hans Wijers ondertekend door Marc van den Tweel, Algemeen directeur Natuurmonumenten, en Atzo Nicolaï, President DSM Nederland.

De wereld duurzamer inrichten ‘We zijn blij om met een partner als DSM op zoek te gaan naar een goede en zo hoogwaardig mogelijke bestemming voor de biomassa die vrijkomt bij het beheer van onze gebieden. Hopelijk kunnen we gezamenlijk een flink aantal bedrijven stimuleren om de wereld duurzamer in te richten en dus gebruik te maken van biomassa.’ Marc van den Tweel, Algemeen directeur Natuurmonumenten Hans Wijers, Atzo Nicolaï en Marc van den Tweel

biomassa vrij in de vorm van riet, gras, stro en houtresten. Natuurmonumenten ziet op basis van de samenwerking met DSM mogelijkheden om deze reststroom op een duurzame manier in te zetten. DSM beschikt over de kennis en ervaring om de vrijkomende biomassa te converteren en beschikbaar te maken voor energiebedrijven in de vorm van biogas of cellulose biobrandstof, en voor producenten van materialen en de vezelindustrie in de vorm van hernieuwbare

22


Mijn ideeën dragen bij aan efficiëntere winning van zonne-energie

Grenzen opzoeken en verleggen In onderzoek, ontwikkeling en innovatie speelt Nederland voor DSM een wezenlijke rol. Veel kennis en expertise wordt binnen de Nederlandse grenzen ontwikkeld, om vervolgens over de hele wereld ingezet te worden. Een impressie van ‘kraamkamer Nederland’.

DSM Advanced Surfaces biedt oplossingen voor de ontwikkeling en toepassing van slimme coatings. Ons product KhepriCoat™ zorgt ervoor dat minder zonlicht ‘afketst’ van zonnepanelen. Daardoor produceren die panelen aanzienlijk meer energie. Een goed voorbeeld van de inzet van DSM-technologie in de strijd tegen klimaatverandering.

Spin in mondiaal kennisweb

Oscar Goddijn, Vice President DSM Advanced Surfaces

In het verslagjaar vielen de innovatieactiviteiten van DSM en specifiek de Chief Innovation Officer (CIO) prijzen ten deel. DSM ontving de Erasmus Innovation Award en de CIO kreeg de Accenture Innovator of the Year Award uitgereikt. Recent onderzoek van McKinsey liet zien dat de kwaliteit van de innovatieaanpak binnen DSM en de behaalde resultaten door de inspanningen van de voorbije jaren nu tot de wereldtop behoort.

Vanuit het in 2006 opgerichte DSM Innovation Center, gevestigd in Urmond met kantoren in China, de Verenigde Staten en India, worden businessgroepen wereldwijd ondersteund bij de verdere verbetering en versnelling van de innovatieprocessen.

Het DSM Innovation Center versterkt de innovatiekracht voor alle bedrijfsonderdelen en stimuleert nieuwe activiteiten die buiten de directe aandachtsgebieden van de businessgroepen liggen. Hiertoe huisvest het centrum een Business Incubator en drie zogeheten Emerging Business Areas (EBA’s). Op dit moment zijn drie EBA’s actief; op de lange termijn gerichte groeiplatforms op de gebieden van biomedische materialen, biogebaseerde producten en diensten en geavanceerde coatings. DSM streeft naar een gezamenlijke omzet van de EBA’s in 2020 van €1 miljard.

24


‘Zachte’ factoren ‘De Concurrentie- en Innovatiemonitor van de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit onderzoekt de inspanningen van Nederlandse bedrijven op tal van factoren. Een van de uitkomsten is dat succesvolle innovatie voor 25% bepaald wordt door investeringen in technologie en Research & Development. Die andere 75% heeft niets met technologie maar alles met mensen en organiseren te maken. Denk aan inspirerend leiderschap, aan zelfsturende teams, aan de bereidheid om met andere partijen samen te werken. DSM heeft met het behalen van de Erasmus Innovation Award 2013 honderden Nederlandse bedrijven achter zich gelaten. Naast andere factoren was de grote, blijvende aandacht voor die ‘zachte’ factoren daarbij van doorslaggevend belang.

Zorg Nederland heeft veel te bieden in wetenschap en technologie. Niettemin komen wij in diverse onderzoeken niet meer voor in de top van ’s werelds meest innovatieve landen. Het is begrijpelijk dat veel ondernemingen met name met de korte termijn en efficiencyverbeteringen bezig zijn. Maar sluit je ogen niet voor het bredere perspectief. De R&D-uitgaven van Nederlandse bedrijven blijven in vergelijking met Scandinavië en de Aziatische regio structureel achter. We hebben te maken met een chronisch tekort aan technische wetenschappers. De samenwerking tussen ondernemingen en kennisinstellingen verloopt soms moeizaam. Het MKB, traditioneel de motor achter vele succesvolle vernieuwingen, wordt geconfronteerd met een zeer krappe financiële speelruimte. Allemaal ontwikkelingen die voor iedereen die met de toekomst bezig is aanleiding voor zorg zouden moeten zijn.’ Professor Henk Volberda, Rotterdam School of Management EUR


25

Gezonde groei in biomedische activiteiten

Productie van start in de Verenigde Staten en Italië

Bij DSM Biomedical wordt hard gewerkt aan een positie als ontwikkelingspartner in biomedische materialen en regeneratieve geneeskunde voor de medische industrie. De organisatie beschikt over een snelgroeiend portfolio van coatings, medicijnafgifte-systemen en materialen waarmee weefsel of orgaanfuncties hersteld kunnen worden.

Op energiegebied wordt verder gewerkt aan producten als biogas, bio-ethanol en biodiesel door de EBA Biobased Products & Services (BP&S). Op materiaalgebied betreft het chemische bouwstenen als biobarnsteenzuur en bio-adipinezuur. Begin 2012 werd de samenwerking met het Amerikaanse POET LLC aangekondigd, een van ’s werelds grootste producenten van ethanol. Deze joint venture bouwt in het Amerikaanse Emmetsburg, Iowa een fabriek die vanaf 2014 een jaarlijkse productie van 90-100 miljoen liter bio-ethanol uit maisresten zal realiseren In de 50/50 joint venture Reverdia met het Franse bedrijf Roquette Frères is in Cassano Spinola in Italië de eerste fabriek voor de productie van biobarnsteenzuur van start gegaan.

DSM Biomedical is de afgelopen jaren sterk gegroeid. In 2012 nam DSM, na de acquisitie van het Amerikaanse PTG in 2008 en de in 2010 overeengekomen samenwerking met Dupont via de Actamax joint venture, ook het Amerikaanse Kensey Nash over. Daarnaast ging DSM Biomedical diverse nieuwe samenwerkingen aan. In 2013 is in Sittard-Geleen speciaal voor klanten een nieuw applicatielab voor medische coatings geopend. Ook is een nieuwe productielijn in de Verenigde Staten in gebruik genomen voor de in Nederland ontwikkelde Dyneema Purity® vezel: zeer hoogwaardig medisch materiaal met vele toepassingen dat dicht in de buurt van de afnemers geproduceerd zal gaan worden. Wereldwijd komen dagelijks zo’n 4,4 miljoen mensen in contact met DSM’s biomedische materialen, verwerkt in onder meer contactlenzen, stents en implantaten.

Positief marktonthaal KhepricoatTM DSM Advanced Surfaces (DAS) kan terugblikken op een goed jaar. De KhepricoatTM coating die de elektriciteitsopbrengst van zonnepanelen met zo’n 4% vergroot kreeg een zeer positief marktonthaal, zowel in Europa als in China. Het volledige DAS-team bestaat uit circa 50 specialisten, actief in Urmond, Geleen en Shanghai, en werd in 2013 onderscheiden met de (interne) DSM Innovation Award. De groep houdt zich ook bezig met onderzoek naar het aanbrengen van gestructureerde laagjes op glas, waarmee invallend zonlicht volledig wordt ‘gevangen’ en de reflectie nihil is. Deze technologie is in 2013 aangekocht met de acquisitie van het Venrays bedrijf SolarExcel.

26


Biobased Products & Services is in Nederland gevestigd in Rijswijk, Urmond en SittardGeleen. Het Europese hoofdkantoor van Reverdia bevindt zich in Sittard-Geleen. Daar wordt voor BP&S, evenals bij het DSM Biotechnology Center in Delft, onderzoek en ontwikkeling verricht. In totaal zijn dat zo’n 70 R&D specialisten, die ook nauw samenwerken met de Amerikaanse vestigingen van BP&S in Elgin, Illinois en Columbia, Maryland, en met de vestigingen in het Braziliaanse São Paulo en Shanghai in China.

Slaagkans Ook biedt het Innovation Center wereldwijde ondersteuning bij de verdere professionalisering van innovatie binnen DSM. Een op maat ontworpen Excellence in Innovation-programma biedt innovatiemanagers en projecteigenaren

Kraamkamer Nederland De oorsprong van veel van bovengenoemde activiteiten rond materialen, energie en voeding ligt in Nederland. De eerste onderzoeks-, ontwikkelingsen productieactiviteiten voor Dyneema® vonden in Nederland plaats. Ook anno 2014 wordt in Nederland kennis en technologie ontwikkeld die elders wordt ingezet. De productietechnologie voor het allernieuwste Dyneema® FMT Life Protection-materiaal is ontwikkeld en verfijnd in Heerlen, waarna de kennis naar de Amerikaanse vestiging in Greenville is overgebracht. De gisten en enzymen die door DSM Biobased Products & Services worden ingezet, zijn ontwikkeld door het DSM Biotechnology Center in Delft. Ook voor de productie van biobarnsteenzuur in het Italiaanse Cassano is de in Nederland ontwikkelde expertise onmisbaar. DSM Advanced Surfaces beschikt nu mede dankzij de in Nederland aanwezige kennis en ervaring over de meest duurzame antireflecterende coating ter wereld. En de in Delft ontwikkelde productiemethode van meervoudig onverzadigde vetzuren heeft een speciaal eiwit opgeleverd dat voor baby’s en jonge kinderen de hersenontwikkeling bevordert en goed is voor hart en bloedvaten. Met de overname van het Amerikaanse Martek in 2012, dat op dit gebied met algentechnologie werkt, is in de Verenigde Staten een stevige marktpositie opgebouwd.

Dit zuur is een biochemische bouwsteen voor onder meer kunststoffen die worden gemaakt van plantaardig materiaal in plaats van olie. Ook zijn in 2013 de eerste stappen gezet om de technologieën via de joint ventures met POET en Roquette Frères te commercialiseren.

een scala aan master classes rond nieuwe trends en methodieken. In 2013 is ook veel werk gemaakt van Opportunity Engineering – een nieuwe methode om in een vroeg stadium risico’s scherp in kaart te brengen en zodoende de slaagkans van een innovatieproject te vergroten.

2015 en daarna Het DSM Innovation Center biedt tevens onderdak aan de zogeheten Incubator. Daar wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor new business voor de langere termijn. De programma’s die door de Incubator worden opgezet, kunnen uitmonden in nieuwe Emerging Business Areas.

133,8 kilometer per uur Ten slotte is het Innovation Center ook betrokken bij aansprekende demonstratieprojecten. Samen met DSM Resins, de TU Delft en de Universiteit van Amsterdam is in 2013 samengewerkt aan de supersnelle Velox-ligfiets. Het team wist in de Verenigde Staten het nieuwe wereldrecord te vestigen van 133,8 km per uur. Het project zal in 2014 worden voortgezet. Dan zullen naast de composieten behuizing ook tandwielen van Stanyl worden ingezet om de wrijving te verminderen.

Van Amsterdam via Nijmegen en Delft naar Emmetsburg, Iowa DSM zoekt actief naar nieuwe technologieën als alternatief voor het gebruik van fossiele grondstoffen. Een voorbeeld zijn de enzymen die uit de ontlasting van olifanten door de Universiteit van Nijmegen in kaart zijn gebracht, door DSM in Delft zijn doorontwikkeld en in een gist geplaatst, en nu worden ingezet bij de bio-ethanolproductie door de joint venture van het Amerikaanse POET en DSM in Emmetsburg, Iowa in de Verenigde Staten. DSM Chief Technology Officer Marcel Wubbolts vertelde over dit nieuwe proces tijdens een TEDx-presentatie eind 2013.


27

Duurzaamheid en milieu

Uitstoot broeikasgassen (t)

VOS - Uitstoot vluchtige organische stoffen (t)

Meer waarde, minder milieu-impact

Duurzaamheid krijgt als centrale waarde bij DSM op diverse manieren vorm: van de deelname aan (inter) nationale samenwerkingen met onder meer het Wereldvoedselprogramma (WFP) van de Verenigde Naties tot en met de ontwikkeling van duurzame producten, productiemethodes en nieuwe waardemodellen. ECO+ is DSM’s programma om de ontwikkeling van duurzame producten en ecologische oplossingen te stimuleren. DSM streeft ernaar dat eind 2015 ten minste 80% van de innovatiepijplijn bestaat uit ECO+oplossingen, en dat deze ongeveer 50% van de concernomzet bedragen. Over 2013 kwam het ECO+aandeel in de innovatiepijplijn uit op 95% (97% na de deconsolidatie van DSM Pharmaceutical Products). De ECO+oplossingen bedroegen 45% van de lopende activiteiten. Ruim 90% van alle ECO+oplossingen die in 2013 op de markt kwamen, waren onderbouwd met een uitgebreide levenscyclus analyse waarin de milieu-impact gedetailleerd in kaart is gebracht. ECO+oplossingen leiden onder meer tot verminderd gebruik van grondstoffen en energie, minder afval en een langere levensduur. Ook kunnen ze bijdragen aan bescherming van de biodiversiteit.

28


Een voorbeeld zijn de nieuwe visnetten van Dyneema®, ontwikkeld in samenwerking met NET Systems en het op de Bahama’s gevestigde maritiem onderzoekscentrum Cape Eleuthera Institute. Dit zogeheten Predator X-materiaal is bestand tegen haaien. In zeekooien van dit materiaal kunnen vissen op een natuurlijke, beschermde manier worden gekweekt.

Energie-efficiëntie In 2013 verbeterde DSM zijn energieefficiëntie met 13% ten opzichte van het basisjaar 2008, en bleef daarmee licht achter bij de 14%-verbetering in 2012. De gunstige effecten van een aantal energiebesparende acties werden teniet gedaan door een lagere energie-efficiëntie bij enkele sites, hetgeen de stijging op concernniveau verklaart. In Nederland nam het energieverbruik af van 9.2 petajoules (PJ) naar 8.0 PJ. Als gevolg van processtoringen en onderhoudsstops bij DSM Fibre Intermediates in Sittard-Geleen werd 0.6 PJ meer verbruikt. Daar stond een significante daling met 1.0 PJ tegenover als gevolg van de deconsolidatie, begin 2013, van DEX Plastomers. DSM ligt op koers om ten opzichte van het basisjaar 2008 in 2020 een verbetering van 20% in energie-efficiëntie te realiseren.

De uitstoot van broeikasgassen nam licht toe, tot 4.3 miljoen ton CO2-equivalenten. (2012: 4,2 miljoen ton). Deze stijging was het gevolg van een hoger activiteitenniveau in 2013 en enkele acquisities. De uitstoot van vluchtige organische stoffen steeg van 3,500 ton in 2012 naar 5.100 ton in 2013. Dit was met name het gevolg van een hogere uitstoot bij DSM Dyneema in China (1.300 ton) en door processtoringen (500 ton) bij DSM Fibre Intermediates in Sittard-Geleen. De hoeveelheid ongevaarlijk afval nam af, van 29.900 ton in 2012 naar 26.600 ton in 2013. Met name DSM Resins & Functional Materials in Waalwijk droeg aan deze gunstige ontwikkeling bij. Het totale watergebruik nam toe van 149 miljoen m3 in 2012 naar 152 miljoen m3 in 2013. Deze toename werd veroorzaakt door de hogere productie bij DSM Fibre Intermediates in Sittard-Geleen, China en de Verenigde Staten. DSM neemt tal van initiatieven om het watergebruik terug te dringen en werkt nauw samen met toeleveranciers om productieketens zo waterefficiënt mogelijk te maken. Sinds 2009 onderschrijft DSM het CEO Water Mandate en het Carbon Disclosure Project.

Storten niet-gevaarlijk afval (t)

Waterverbruik totaal 1.000m3

Biodiversiteit De energieprijzen in Europa namen de laatste jaren toe, met name als gevolg van de hogere belastingen op gas en elektriciteit. Volgens de Europese Commissie stegen de elektriciteitsprijzen met 120% ten opzichte van 2008 en gas werd 14% duurder. De gasprijzen liggen in Europa aanzienlijk hoger dan die in de Verenigde Staten, Rusland en China. Bij DSM maken de energiekosten een flink deel uit van de productiekosten. Grote, blijvende prijsverschillen met andere regio’s zijn daarom van negatieve invloed op de concurrentiekracht. Ook kunnen ze gevolgen hebben voor het geografische investeringsbeleid.

DSM zet zich in voor het behoud van biodiversiteit. Dat betekent: bijdragen aan de versterking van het bewustzijn, helderheid verschaffen over de bedrijfsimpact op de omgevingen waarbinnen wij opereren, samenwerken met stakeholders, en concreet bijdragen met nieuwe producten zoals het eerder genoemde Predator X-materiaal. Voor de bescherming van biodiversiteit werkt DSM onder meer samen met de Europese en Nederlandse brancheorganisaties (CEFIC en VNCI), met het Nederlandse overheidsplatform Biodiversiteit, Ecosystemen en Economie en met de IUCN Leaders for Nature NL.

Globaal

Nederland


29

De regionale DSM organisatie in 2013 Vorig jaar startte de regionale DSM Nederland organisatie (DNL) een aantal projecten die moeten leiden tot een meer geïntegreerde, efficiënte organisatie van DSM in Nederland en een verdere verbetering van het werkgeversprofiel

Mijn ideeën dragen bij aan duurzame coatings Wist u dat hoogwaardige verf voor decoratieve toepassingen voor een groot deel uit DSMproducten bestaat? Of dat onze harsen een essentiële rol spelen in verfsoorten voor veeleisende toepassingen? En wist u dat we nieuwe generaties harsen ontwikkelen voor watergedragen coatings, poedercoatings en UV-coatings? Dan weet u het nu... Ben Gommers, Application Chemist Decorative, DSM Resins

30


De projecten betreffen de ontwikkeling van een visie voor DSM in Nederland, één CAO voor alle DSM-medewerkers in Nederland, hervorming van de Human Resources (HR)-structuren en – processen, meer geïntegreerde communicatie en public affairs, verbetering van de Arbodienst, nauwere samenwerking tussen de sites in Nederland, en de invoering van Het Nieuwe Werken bij de DNL organisatie. In de volgende paragraaf worden de uitkomsten van de projecten rond één uniforme CAO in Nederland en de hervormingen op het gebied van Human Resources beschreven. In 2013 zijn de activiteiten rond de (externe) communicatie en public affairs meer bij elkaar gebracht, zijn diverse initiatieven van start gegaan om de samenwerking tussen de sites te verbeteren en is Het Nieuwe Werken ingevoerd. Voor de Arbodienst zijn in 2013 de eerste onderzoeken uitgevoerd, die in 2014 verder worden uitgewerkt.

Van 7 naar 1 CAO voor alle medewerkers in Nederland DSM gaat per 1 april 2014 over naar één collectieve arbeidsovereenkomst voor alle medewerkers van DSM in Nederland. Daarmee komt een einde aan de 7 verschillende CAO’s die voor DSM in Nederland vele jaren golden.

De nieuwe CAO heeft een looptijd tot 31 december 2014. Voor het succes van de onderneming in Nederland is de nieuwe CAO van groot belang. Want die zorgt ervoor dat DSM een aantrekkelijke werkgever blijft met flexibele, moderne arbeidsvoorwaarden en eenvoudige mobiliteit tussen de locaties. Bovendien maakt de nieuwe integrale CAO het mogelijk om HR-processen te vereenvoudigen en efficiënter te organiseren; in het verslagjaar zijn inmiddels de eerste stappen gezet, zoals de uitbesteding van de personeel- en salarisadministratie aan het bedrijf NorthGateArinso. Het centrale uitgangspunt bij de overgang van 7 verschillende naar één integrale CAO is dat de totale waarde van het individuele arbeidsvoorwaardenpakket gelijk blijft. DSM treft waar nodig overgangsmaatregelen om dat te bewerkstelligen. Voor de huidige medewerkers geldt dat tot het einde van hun dienstverband.

Het akkoord over de overgang naar 1CAO is gesloten tussen DSM Nederland en de vakorganisaties FNV Bondgenoten, Vakbond De Unie, CNV Vakmensen, Vakbond ABW en Synergo vhp. De onderhandelingen hebben, naast bovengenoemde transitieregeling, geleid tot overeenstemming over vier cruciale thema’s: Beloning, Arbeidsduur & Verlof, Benefits (extra’s) en MyChoice. De medewerkers


31

zijn geïnformeerd en betrokken via een intensief communicatietraject, inclusief digitale nieuwsbrieven, video’s, kranten, speciale sessies en een CAO-roadshow door Nederland. Als onderdeel van de nieuwe uniforme CAO treedt in 2014 ook een nieuw Sociaal Plan in werking. Met de vakorganisaties is overeen gekomen dat alle bestaande sociale plannen blijven gelden tot 1 april 2018 voor bestaande medewerkers. In de periode tussen 1 april 2014 en 1 april 2018 kan collectief of individueel toch gekozen worden voor het nieuwe Sociaal Plan. Van 1 april 2018 geldt het nieuwe Sociaal Plan voor alle medewerkers van DSM in Nederland. Op 3 december 2013 werd deze belangrijke modernisering van DSM ’s arbeidsvoorwaarden gemarkeerd op een feestelijke bijeenkomst met onder meer dhr. Bernard Wientjes (VNO-NCW), dhr. Ton Heerts (Vakcentrale FNV) en dhr. Henk van Rees (FNV Bondgenoten).

transactionele processen: de uitbesteding van de salarisadministratie aan het Spaanse bedrijf NorthGate Arinso maakt daar deel van uit. Ook zullen speciale trainingen voor de HR professionals van start gaan en wordt een nieuw online portal geopend waar medewerkers en leidinggevenden toegang hebben tot de salarisinformatie en tal van personele zaken. De betreffende hervormingen zullen als gevolg van de uitbesteding van de salarisadministratie gepaard gaan met een verlies van circa 40 voltijds arbeidsplaatsen. Nederland is het eerste land waar de nieuwe structuren en processen worden ingevoerd, en onder de noemer HR Transformatie zullen ook op mondiale schaal projecten van start gaan. Daartoe behoren onder meer de uitbesteding van activiteiten, de versterking van specifieke competenties en het opzetten van Centres of Excellence in de diverse regio’s.

Polderen biedt kans voor multinationals (verschenen in Dagblad Trouw, december 2013)

Het poldermodel combineert soms lastig met flexibiliteit, maar biedt voor een modern bedrijf ook mogelijkheden, schetst DSM-topman Atzo Nicolaï. Bij DSM zie je de spanning toenemen tussen het Hollandse polderen en de druk van de internationale concurrentie. Tegelijkertijd heeft DSM een deel van het succes juist te danken aan die poldercultuur. De transformatie van een traditioneel chemiebedrijf in het zuiden van Nederland naar een Life Sciences en Materials Sciences multinational is onder meer daardoor gelukt.

Human Resources: Meer eenvoud, samenwerking en betere prestaties Vanwege de versnippering van HR-activiteiten in Nederland, de relatief hoge kosten en de behoefte aan verbetering van snelheid en kwaliteit, is HR in Nederland in 2013 grondig herzien. Diverse HR-processen en systemen zijn vereenvoudigd en gestandaardiseerd. Daarmee sluiten deze naadloos aan bij de uniforme CAO voor Nederland die ingaat per 1 april 2014. Begin 2014 ligt de nadruk met name op de hervorming van

32


Op terreinen zoals talent management, beloning en arbeidsvoorwaarden hebben deze centra in het verslagjaar de eerste activiteiten ontplooid; voor 2014 staan onder meer talentacquisitie en nieuwe trainingsprogramma’s op de agenda.

Programma Duurzame Inzetbaarheid vervolgd in 2014 Inzetbaarheid is duurzaam in een omgeving waar medewerkers en leidinggevenden continu in gesprek zijn over verwachtingen, resultaat, ontwikkeling en behoeften op persoonlijk en organisatieniveau. Het doel

is dat medewerkers zelf excelleren tot aan het pensioen en daarbij de benodigde ondersteuning krijgen van collega’s, management en de organisatie. Drie zaken zijn hierbij cruciaal: de medewerker zit achter het stuur van zijn ontwikkeling; de leidinggevende inspireert en heeft inzicht in de medewerkers om deze de juiste ondersteuning te bieden voor huidige en toekomstige prestaties in een high performance organisatie; en de organisatie biedt adequaat beleid en processen die de medewerker en de leidinggevende hierin optimaal ondersteunen. In juni 2013 is het programma Duurzame Inzetbaarheid gelanceerd. Dit programma bestaat uit de introductie van de dialoog over duurzame inzetbaarheid, een inzetbaarheidsvoucher ter waarde van €500 en een ondersteunende campagne om de cultuurverandering op gang te brengen. In het eerste halfjaar heeft 20% van de medewerkers hun voucher ingezet voor een training of workshop op het gebeid van persoonlijke ontwikkeling, carrièreontwikkeling of vitaliteit. Het eerste voucher is geldig tot en met 31 mei 2014. DSM en vakorganisaties zijn ervan overtuigd dat het gesprek tussen leidinggevende en medewerker de sleutel is tot succes. In de beoordeling en ontwikkelingcyclus is het individuele ontwikkelplan een belangrijk middel dat de gespreksagenda over duurzame inzetbaarheid op basis van drie vragen richting geeft: Waar sta ik nu? Waar wil ik naartoe? En hoe kom ik daar? DSM en de vakorganisaties hebben tevens afgesproken om een tweede inzetbaarheidsvoucher uit te geven. Daarmee zal het programma in 2014 een vervolg krijgen, met een centrale rol voor de dialoog tussen leidinggevende en medewerker.

Betrokkenheidsonderzoek onder de medewerkers DSM spant zich in om medewerkers te helpen om te gaan met de uitdagingen van een snel veranderend bedrijf in een concurrerende internationale omgeving. Betrokken en gemotiveerde medewerkers zijn essentieel voor de realisatie van ambities en

doelstellingen. Het gaat om de creatie van een inclusieve en inspirerende werkomgeving waarin medewerkers zich thuis voelen. In 2013 werd het zesde Employee Engagement Survey (EES) gehouden. In Nederland hebben 4.404 medewerkers deelgenomen. Met dit onderzoek krijgen medewerkers de gelegenheid hun opvattingen te geven over concernbrede thema’s en elementen die direct samenhangen met de persoonlijke werkomgeving. Tot de eerste categorie horen onder meer strategie, innovatie, duurzaamheid en diversiteit; de tweede categorie betreft onderwerpen als klantgerichtheid, veiligheid op de werkplek, samenwerking met collega’s en leidinggevende, en salaris- en carrièremogelijkheden. Een belangrijk onderdeel van het onderzoek is het meten van de ‘Engagement Index’, het percentage medewerkers dat positief scoort op verbintenis met het bedrijf, trots en tevredenheid. De index voor DSM in Nederland daalde in 2013 licht naar 77% (2012:79%).

Onderwijs DSM organiseert in Nederland jaarlijks zo’n 300 onderwijsactiviteiten, gericht op basisscholen, het middelbare en het voortgezet onderwijs. Het is belangrijk om de jeugd in een vroeg stadium te enthousiasmeren voor een technische studie, mede ook om tegen de achtergrond van een krappe arbeidsmarkt de instroom op de langere termijn te kunnen blijven waarborgen. DSM is onder andere betrokken bij Jeugd & Chemie, Jet-Net en Procestechniek Limburg.

Jeugd & Chemie Voor dit programma, dat jaarlijks aan 55 basisscholen de kans biedt om de Chemelot-locatie te bezoeken, is in 2013 een nieuw samenwerkingsmodel ontwikkeld. Waar voorheen DSM en Sabic de voortrekkers waren, wordt het programma nu ook breed ondersteund door de andere ondernemingen op Chemelot, te weten OCI Nitrogen, Lanxess, Intertek en Sitech. De algehele coördinatie is overgedragen aan Continium. Gezien het succes van Jeugd & Chemie wordt overwogen om met ingang van 2015 het aantal deelnemende scholen te verhogen.

Jet-Net

Wajongplekken

Onder de paraplu van het op havo/vwo gerichte programma Jet-Net, het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland, werkt DSM nauw samen met 15 partnerscholen door heel Nederland. De instroom vanuit deze scholen naar een technische studie ligt circa 40% hoger dan andere scholen, hetgeen de effectiviteit van dit programma onderstreept. Afgelopen jaar was DSM aanwezig op diverse landelijke Jet-Net Career Days met stands waar demonstraties werden verzorgd over biotechnologie en geavanceerde materialen. Ook waren er workshops voor docenten. Tevens is in 2013 een website live gegaan waar het door DSM ontwikkelde lesmateriaal publiek toegankelijk is gemaakt.

In het kader van de CAO-afspraken die in 2013 zijn gemaakt, is bepaald dat DSM zich inspant om ten minste 25 Wajongplekken te vervullen. Na een traag begin waren eind 2013 negentien Wajongeren bij DSM aan de slag. Al deze jongeren kregen in het verslagjaar een contractverlenging aangeboden.

Procestechniek Limburg Procestechniek Limburg is een programma dat in samenwerking met een aantal MBOinstellingen en het bedrijfsleven de jeugd voor techniek enthousiasmeert en hen stimuleert hun studie goed af te ronden. Meer dan 40 bedrijven nemen aan het programma deel. In 2013 maakten zo’n 1300 leerlingen in het kader van De Week van de Procestechniek kennis met het vak techniek. De week vond plaats op de Chemelot-locatie in Sittard-Geleen. De instroom voor de operatoropleiding in Limburg is in vergelijking met de afgelopen jaren sterk gestegen, naar een kleine 140.

De deuren open Naast de boven beschreven activiteiten neemt DSM zelf ook tal van initiatieven om de belangstelling voor techniek onder de jeugd te stimuleren. Zo werden er in 2013 tweehonderdendrie stageplaatsen ingevuld en vonden er vele workshops, sollicitatietrainingen en speed date- sessies plaats. Ook werd volop gebruik gemaakt van social media.

FemmeTech Bedrijven Award 2013 DSM was een van de 12 genomineerden voor de Femme Tech Bedrijven Award, die in 2013 verdeeld over vijf industriële branches werd uitgereikt. DSM verwierf de onderscheiding dankzij de hoge scores op onder meer het aantal vrouwen in technische functies en de manier waarop DSM als concern invulling geeft aan Inclusion & Diversity.

Om de Wajong-instroom vanaf 2014 te verbeteren, is een aantal maatregelen genomen. Er is een nieuw Wajong Expertiseloket geopend dat proactief Wajongkandidaten in samenwerking met de businessgroepen gaat plaatsen. Ook is de samenwerking met het UWV en Wajongplaatsingsbureau Jobstap geïntensiveerd. Voor 2014 staan bovendien een nieuwe Wajongfilm en een open Wajongdag op het programma.

Afstand verkleinen Naast de sponsoringactiviteiten van DSM in Nederland, beschreven op bladzijde 26, zetten de DSM Nederland-organisatie en Sabic zich in om arbeidsmarkt en scholing nog beter op elkaar af te stemmen en om mensen of groepen in kwetsbare omstandigheden te ondersteunen. In 2013 werd circa €600.000, 1% van de DSM loonsom in Nederland, gedoneerd aan meer dan 20 projecten. Enkele voorbeelden zijn een stimuleringsbijdrage aan het SW-werkgeversplatform Parkstad en financiële ondersteuning aan Soapbox. Het SW-werkgeversplatform wordt opgezet om mensen met een wsw-uitkering naar een reguliere baan te begeleiden in samenwerking met het bedrijfsleven. Soapbox betreft een techniekwedstrijd voor MBO-studenten die in groepjes van 3 à 4 personen technische ideeën bedenken om studenten te enthousiasmeren voor een technische studie.

Start Europese biotechnologie week bij DSM in Delft Samen met biotechnologievereniging Holland Bio, de TU Delft, de Bioprocess Pilot Facility en het publiekprivate partnership BEBasic gaf DSM in 2013 het startsein voor de Europese biotechnologieweek op de locatie van DSM in Delft. Studenten, scholieren en vertegenwoordigers van universiteit, bedrijven en overheid deelden hun visie


33

op de belangrijke rol van biotechnologie en innovatie voor een duurzame toekomst in Nederland. Aangevoerd door BEBasic, dat €2 miljoen investeerde, ging een internationaal onderwijsprogramma voor middelbaar en hoger onderwijs van start dat scholieren en studenten voorbereidt op nieuwe onderzoeks- en ontwikkelingsbehoeften in een biobased economie. Het programma brengt praktische expertise en theoretische kennis van de diverse academische en industriële partners in BE-Basic van laboratorium tot proefproductie bijeen. Met veel aandacht voor onder meer procestechnologie, recycling en natuurlijk bodembehoud en economische en sociale duurzaamheid.

Ereprofessoraat Rijksuniversiteit Groningen Dr. Manfred Eggersdorfer, Senior Vice President Nutrition Science & Advocacy van DSM, werd benoemd als honorair hoogleraar Healthy Aging aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Dr. Eggersdorfer begeleidt onderwijs en onderzoek over de rol van (micro)nutriënten bij gezond en actief ouder worden. Ook spant hij zich in om de wereld bewuster te maken van de cruciale rol van voeding voor de menselijke gezondheid tijdens de verschillende levensfasen. De benoeming van Dr. Eggersdorfer, die geldt voor vijf jaar, vindt plaats in het kader van de strategische publiekprivate samenwerking tussen het UMCG en DSM. Dr. Eggersdorfer was hoofd R&D bij DSM Nutritional Products tot zijn benoeming als Senior Vice President Nutrition Science & Advocacy in april 2010. Sindsdien heeft hij een wereldwijd erkend expertisecentrum voor voedingswetenschap opgezet en onderzoek gestimuleerd om een uitgebreide kennisbasis op te bouwen met klinische informatie over voeding.

Hoogleraar Technische Universiteit Delft Eind 2013 werd Dr. Henk Noorman voor vijf jaar benoemd tot deeltijdhoogleraar Bioprocess Design and Integration for Sustainable Bioproducts aan de Technische Universiteit Delft. Noorman, bij DSM actief als corporate wetenschapper bioprocestechnologie, stimuleert met zijn onderzoek open innovatie voor industriële processen die als

34


basis hernieuwbare, schone grondstoffen gebruiken. Bij DSM was en is Noorman nauw betrokken bij de implementatie van duurzame technologieontwikkeling in productieprocessen. Een voorbeeld is de 7-ADCA-fabriek in Delft, waarbij in de synthese van antibiotica chemische processen zijn vervangen door duurzame biotechnologische processen. Als gastdocent en onderzoeker was hij vanuit DSM al langer betrokken bij onderwijs- en onderzoeksactiviteiten van de afdeling Biotechnologie. Noorman is ook projectleider bij BE-Basic.

Vitality@DSM: veel aandacht voor leef- en werkstijlrisico’s Onderzoek heeft een direct verband aangetoond tussen de vitaliteit van medewerkers en de prestaties van een organisatie. Gezonde werknemers zorgen ervoor dat een organisatie meer productief en duurzaam is. Om de vitaliteit van de gehele organisatie te stimuleren, heeft DSM enkele jaren geleden het Vitality@DSM programma geïntroduceerd. Dit programma motiveert medewerkers om aan hun gezondheid te werken en schept bewustzijn rond het belang van gezonde leefstijlkeuzes. Eind 2013 hadden 7800 medewerkers wereldwijd deelgenomen aan het programma. Op de locaties in Kaisersaugst (Zwitserland), Budel en Delft trad Vitality@ DSM voor het eerst in werking. In de regio’s waar het programma al in gebruik was, is vooral aandacht besteed aan nieuwe gezondheidscampagnes die zich met name richten op het thema leefstijlrisco’s. Nu het Vitality-project ook in Delft draait, is de introductie van dit programma in Nederland afgerond. Andere organisaties doorlopen het programma nogmaals. Regulier onderzoek onder de Nederlandse medewerkers heeft laten zien dat thema’s zoals stress, voeding en onvoldoende beweging als voornaamste risicofactoren worden gezien. Tegen deze achtergrond hebben diverse businessgroepen in Nederland campagnes gelanceerd. In 2014 zullen nieuwe initiatieven worden ontwikkeld om het Vitality-programma inhoudelijk verder te verbeteren. Inmiddels is ook een netwerk van vertegenwoordigers van alle businessgroepen in het leven geroepen

om de kennis en ervaringen binnen de onderneming als geheel beter en sneller met elkaar te delen.

De medezeggenschap in 2013 De Centrale Ondernemingsraad (COR) van DSM Nederland B.V. heeft in 2013 diverse adviezen uitgebracht. Die betroffen onder meer de afronding van de deeladviezen van DSM Dyneema, DSM Food Specialties, DSM Fiber Intermediates en Resins in het Arjuna-project. Dit project, op bladzijde xx beschreven, richt zich op de verbetering en stroomlijning van de financiële processen binnen DSM. Ook het zogenaamde One Force project - de samenvoeging van DSM ICT en DSM Business Support, nu samen DSM Business Services, is afgerond. Tijdens de jaarlijkse bijeenkomst met de Raad van Commissarissen en de directie van DSM Nederland B.V. heeft Atzo Nicolaï (directeur DSM Nederland B.V.) samen met Jan Zuidam (lid van de Raad van Commissarissen DSM Nederland B.V.) de Visie DSM Nederland ‘Bright Connecting’ gepresenteerd. Eind 2013 heeft de COR een adviesaanvraag ontvangen inzake de joint venture van de DPP-activiteiten van DSM met Patheon. De adviestrajecten rond het HR Transformatie-programma zijn in volle gang.

Op weg naar nieuw model medezeggenschap

Mijn ideeën zorgen voor meer patiëntenwelzijn DSM Biomedical werkt al ruim 25 jaar samen met producenten van medische hulpmiddelen. Omdat wij het meest uitgebreide assortiment biomaterialen en productietechnologieën in onze sector bieden, kunnen we deze partners helpen om hun producten te verbeteren. Sanna Severins, Senior Marketing Manager, DSM Biomedical

Per 1 april 2014 geldt binnen DSM in Nederland één CAO voor alle medewerkers. Vanaf die datum hebben we ook één formele werkgever binnen DSM in Nederland. Deze veranderingen en de mogelijke verbeteringen die nog gemaakt kunnen worden in de medezeggenschap, vormen de achtergrond van de start eind 2013 van het Project Medezeggenschap. Dat is een gezamenlijk project van bestuurders en ondernemingsraden, gericht op de ontwikkeling van een nieuw voorkeursmodel medezeggenschap; een model dat beter past bij de huidige situatie en organisatie van DSM in Nederland.

Sponsoring en donatiebeleid Begin 2013 heeft DSM Nederland het sponsoring- en donatiebeleid met een nog grotere nadruk op innovatie en duurzaamheid haar beleid meer in lijn gebracht met de concernstrategie. Voor sponsoringprojecten betekent dit dat er


35

sprake moet zijn van een duidelijk Nederlands c.q. Europees perspectief, en dat samenwerkingen primair in het teken staan van de verdere ontwikkeling van kennis en kunde.

Een wondere wereld Op basis van deze uitgangspunten zijn in 2013 de relaties met onder meer NEMO, Artis microZoo en Natuurmonumenten aangehaald. Naast beperkte financiële sponsoring wordt met Science Center Nemo overlegd over mogelijke toekomstige activiteiten zoals kennisstimulerende exposities. Met Artis in Amsterdam wordt gewerkt aan het project microZoo, een tentoonstelling over de wondere wereld van de micro-organismen die medio 2014 haar deuren zal openen. Met Natuurmonumenten kwamen we eind 2013 een driejaarlijks corporate partnership overeen. Doel is een businesspartner te vinden die de vrijkomende biomassa bij het beheer van natuurgebieden wil gebruiken als grondstof voor het produceren van energie, hernieuwbare brandstoffen of biomaterialen. Eind 2013 was er ook een eerste kennismaking met het Ronald McDonald kinderfonds. In 2014 zal worden onderzocht hoe hier samen een vervolg aan kan worden gegeven.

Op het Industrial Park is met Borealis een nieuwe grote speler aanwezig, en de nieuwe Rail Terminal Chemelot is in september in bedrijf genomen.

Plannen aangescherpt In het eerste volle jaar van haar bestaan heeft Chemelot Campus B.V. – met de Universiteit Maastricht/Maastricht UMC+, Provincie Limburg en DSM Nederland als aandeelhouders - haar plannen aangescherpt en op basis daarvan de organisatie uitgebreid. In 2014 wordt de Campus verder uitgebouwd en zal speciale aandacht aan de architectuur worden gegeven. Onder meer het DSM Innovation Center zal daar gehuisvest worden. De oprichting van een venture fonds om nieuwe bedrijvigheid voor de Campus aan te trekken, is begin 2014 afgerond. Deelnemers zijn DSM Nederland, Provincie Limburg, Industriebank LIOF en Rabobank Westelijke Mijnstreek. Chemelot bouwt ook zelf op de Campus: aan een combinatie van laboratorium en kantoren waarin in 2014 zo’n 420 medewerkers van DSM Engineering Plastics actief zullen zijn. In Sittard werd de noordtoren van het DSM-kantoor geheel omgebouwd naar ‘het nieuwe werken’, naar volle tevredenheid van de bewoners.

Internationaal onderzoeksinstituut Chemelot InSciTe Begin 2014 startte op Chemelot een nieuw internationaal onderzoeks- en kennisinstituut voor biogebaseerde en biomedische materialen, het Chemelot Institute for Science and Technology. In Chemelot InSciTe werken topwetenschappers, bedrijfsleven en overheid samen om innovatieve bio-massa-bouwstenen te maken en biomedische materialen te ontwikkelen, te testen en klaar te maken voor marktintroductie. Gezamenlijk investeren de partijen €80 miljoen in het instituut. Daarmee stimuleren ze tegelijkertijd werkgelegenheid en verdere ontwikkeling van kennis en bedrijvigheid in de regio Limburg en daarbuiten.

Maatschappelijk belang

Nieuw onderzoeks- en materialencentrum van DSM in Geleen

Chemelot De ontwikkeling van het 800 hectare grote Chemelot-terrein bij Sittard-Geleen – dat bestaat uit het Industrial Park voor productie en de Campus voor onderzoek en businessontwikkeling – is in het verslagjaar een nieuwe fase in gegaan.

36


Chemelot heeft in 2013 een aantal projecten met maatschappelijk belang uitgevoerd. De voormalige gipsdeponie Stein is overgedragen aan Bodemzorg Limburg die het ecologisch interessante gebied omtovert tot het Heidekamppark. Ook heeft Chemelot grond voor een regenwaterfiltratiebuffer aan de gemeente ter beschikking gesteld. Tevens heeft Chemelot voor de gemeente Beek een verkeersomleiding over haar terrein voorgesteld; deze aanpak leverde de gemeente flinke tijdwinst en een aanzienlijke kostenbesparing op.

Klimaatadoptiepad Wethouder Danny Hendriks (Openbare ruimte en Milieu) van de gemeente Stein: ‘Dit dorp ligt ingeklemd tussen een industrieterrein en snelwegen, waardoor wij geen mogelijkheden zagen om het toch al schaarse groen uit te breiden. In een eerder stadium hadden we al samengewerkt met DSM over de herinrichting van het gebied, en we zijn heel blij dat we er nu een duurzame invulling aan kunnen geven. Dit jaar gaan we de bereikbaarheid van het park verder verbeteren, en er komen een natuurspeeltuin en wandelroutes. IVN gaat een ‘klimaatadoptiepad’ aanleggen, een educatieve route voor jong en oud met informatie over klimaat en milieu. Over niet al te lange tijd grazen hier ook weer koeien.’

Goed nabuurschap DSM is bezig terreinen af te stoten en kijkt daarbij naar de opbrengsten én naar een maatschappelijk verantwoorde invulling van het betreffende gebied. Het nieuwe Heidekamppark in het Limburgse Stein is daar een voorbeeld van. DSM was eigenaar van de voormalige gipsdeponie, een terrein van circa 20 hectare waar over een periode van tientallen jaren enkele miljoenen tonnen gips zijn gestort. Dit materiaal was een bijproduct van DSM’s kunstmestproductie die enige jaren geleden is overgedragen aan OCI Nitrogen. De gemeente Stein wilde het terrein een functie geven als groen recreatiegebied. Bodemzorg Limburg kreeg het verzoek om de locatie in eigendom over te nemen. Deze organisatie is verantwoordelijk voor de nazorg van gesloten stortplaatsen en heeft alle Limburgse gemeenten als aandeelhouders. Het nieuwe Heidekamppark is inmiddels open voor het publiek. In 2014 zullen diverse voorzieningen voor ontspanning en sport worden aangelegd.

Betere bedrijfs- en financiële processen DSM werkt aan projecten uit om de kwaliteit van de bedrijfsvoering verder te optimaliseren. Twee voorbeelden daarvan zijn SHAPE en Arjuna.

SHAPE: meer beheersing en efficiëntie Met de projecten die onder SHAPE worden uitgevoerd, is in 2013 gestage voortgang geboekt. SHAPE omvat nieuwe concepten voor informatiemanagement, risicomanagement, databeheer, bedrijfsprocessen en de bijbehorende IT-systemen. Het programmaonderdeel dat specifiek gericht is op verbetering vanproductiebedrijven heeft in 2013 tijdens een proef bij DSM in Emmen laten zien dat er een behoorlijke capaciteitsverhoging te realiseren is door mensen anders te laten werken. Dit concept wordt met ingang van 2014 ook bij andere vestigingen van DSM ingezet. Informatiemanagement en databeheer zijn in de verslagperiode opnieuw opgezet; dat heeft tot aanzienlijke kwaliteitsverbeteringen geleid. Een voorbeeld is het betere beheer van de betalingen van invoerheffingen: scherper inzicht heeft ertoe geleid dat het aantal invoerheffingen drastisch is teruggebracht. Inkoopprocessen worden beter ondersteund door een volledige integratie van contract via inkooporder tot betaling. Deze nieuwe aanpak biedt een verbeterde beheersing van het totale inkoopvolume. Mobiele processen zullen in dit en andere projecten steeds belangrijker worden, met name omdat de afhandeling hierdoor aanzienlijk sneller en efficiënter kan verlopen. Ook op het gebied van risicomanagement zijn de nodige stappen gezet in 2013. In 2014 zal SHAPE

worden voortgezet.

Arjuna nadert voltooiing Arjuna richt zich op een fundamentele kwaliteits- en kostenverbetering van de financiële processen bij DSM wereldwijd op basis van Shared Services. Het gaat om de standaardisatie en stroomlijning van processen en de introductie van een volledig homogene werkomgeving voor gemeenschappelijke financiële dienstverlening op basis van nieuwe SAPfunctionaliteit. Hierdoor kan DSM kosten verlagen, de transparantie en het financiële inzicht verbeteren, overgenomen activiteiten sneller integreren en de dienstverlening naar belanghebbenden versterken. In 2012 zijn aan de hand van vijf proefprojecten, waarvan vier in Nederland, de shared service-processen, automatisering, organisatie en migratieaanpak verder ontwikkeld, getest en geïmplementeerd. In 2013 zijn de resterende Nederlandse eenheden gemigreerd en is de wereldwijde invoering van het programma van start gegaan. In Nederland zijn in het kader van Arjuna zo’n 110 arbeidsplaatsen overgegaan naar DSM Business Services, waarvan vijftig naar het Front Office Sittard en zestig naar het Back Office in Hyderabad in India. Daarmee leidt Arjuna in Nederland tot een verlies van circa zestig arbeidsplaatsen. Deze reductie werd voor het grootste deel opgevangen door contracten van uitzendkrachten niet te verlengen en door herplaatsingen binnen DSM. In de eerste helft van 2014 zullen de nog resterende units buiten Nederland overgaan naar de nieuwe situatie, en zal het Arjuna-programma worden afgesloten en overgedragen aan DSM Business Services.

Duurzaam juweel Dick Rootert, directeur Bodemzorg Limburg: ‘Voor de nazorg van gesloten stortplaatsen is speciale expertise nodig. Bodemzorg Limburg neemt gemeentes die zorg uit handen en geeft de betreffende grond in gebruik aan gemeentes en trekt met hen op in de uitvoering van hun wensen. DSM heeft niet tot op het bot onderhandeld, maar juist financieel bijgedragen en geholpen om de nazorg naar behoren uit te kunnen voeren. In het gebied dat nu Heidekamppark heet zijn tientallen jaren delfstoffen gewonnen en afvalstoffen gestort. Dit zogenaamde stuk ‘onland’ had een slechte reputatie. Er stond een groot hek omheen, er was regelmatig sprake van geluid- en stofoverlast en het stonk er dikwijls. Nu zijn die 20 hectares teruggegeven aan de maatschappij, en wordt het terrein omgetoverd in een duurzaam juweel.’


37

Mijn ideeën geven eten meer smaak Onze enzymen zorgen voor een efficiëntere en duurzamere voedingsproductie, met een lager verbruik van energie en grondstoffen en minder afval. Door die enzymen optimaal te gebruiken kunnen voedingsproducenten smakelijke voedingsmiddelen ontwikkelen die goed zijn voor de drie dimensies van duurzaamheid: mens, milieu en economie (People, Planet, Profit). Carol Rodriguez, Food Process Engineer, DSM Food Specialties

Personeelsbezetting DSM in Nederland in 2013 Ontwikkeling personeelsbezetting in 2013 Sociale eenheid

Formele bezetting op 31.12.2012

In dienst getreden

Uit dienst getreden

Formele bezetting op 31.12.2013

3119

95

292

2922

DSM Gist

906

57

78

885

DSM Resins

497

13

47

463

DSM Coating Resins

408

10

29

389

DSM Engineering Plastics Emmen

310

17

26

301

DSM Pharma Chemicals Venlo

110

1

7

104

DSM Biologics

130

12

18

124

DSM Sinochem

175

DSM Limburg

Totaal

175

5655

205

672

5188

Personeelsbezetting naar geslacht ultimo 2013 Sociale eenheid DSM Limburg

Man

Vrouw

Totaal

2071

851

2922

DSM Gist

522

363

885

DSM Resins

353

110

463

DSM Coating Resins

300

89

389


285

16

301


96

8

104

DSM Biologics

72

52

124

3699

1489

5188

Totaal


39

Personeelsbezetting naar soort dienst ultimo 2013 Sociale eenheid

Dagdienst

DSM Limburg

Personeelsbezetting naar nationaliteit ultimo 2013

Wisseldienst

Volcontinudienst

Sociale eenheid

Totaal

Europa

Overig

Totaal

2855

67

2922

DSM Gist

843

42

885

DSM Limburg

2414

28

480

2922

DSM Gist

825

10

50

885

DSM Resins

456

7

463

DSM Resins

382

29

52

463

DSM Coating Resins

382

7

389

DSM Coating Resins

260

15

114

389


300

1

301


112

14

175

301


104

65

104

DSM Biologics

121

3

124

124

Totaal

5061

127

5188


39

DSM Biologics

124

Totaal

4156

96

936

5188

Personeelsbezetting naar leeftijd ultimo 2013 Sociale eenheid

Absenteïsme %

t/m 29

30 - 34

35 - 39

40 - 49

50 - 54

55 e.o.

Totaal

146

287

291

962

623

613

2922

DSM Gist

89

152

146

219

124

155

885

DSM Resins

29

49

54

165

76

76

463

DSM Coating Resins

28

47

49

164

53

48

389


28

9

7

86

106

65

301

5

10

28

21

40

104

9

24

26

51

9

5

124

329

573

583

1675

1012

1016

5188

Ontslag door bedrijf

Ontslag door werknemer

Overig

Totaal

DSM Limburg

DSM Pharma Chemicals Venlo DSM Biologics Totaal

104

Regio

Nederland

2009

3,4

3,0

2,1

0,7

1,4

2010

2,7

2,9

1,6

0,6

1,0

2011

3,0

2,8

1,3

0,7

1,1

Rest van Europa

Noord Amerika

China

Rest van Azië en Pacific

2012

3,0

2,9

1,5

0,9

0,5

2013

2,9

2,9

1,4

1,7

1,5

Aantal uitdiensttredingen naar reden in 2013 Sociale eenheid

WIA

OverLijden

(Pre) pensioen

7

53

17

71

136

292

DSM Limburg

8

DSM Gist

2

12

5

20

39

78

DSM Resins

2

4

2

16

23

47

1

5

13

9

29


5

3

8

10

26


3

2

1

1

7

DSM Biologics

8

8

2

18

175

175

395

672

DSM Coating Resins

1

DSM Sinochem Totaal

40

12


8

86

34

137


41

Verslag van de Raad van Commissarissen van DSM Nederland BV De Raad van Commissarissen van DSM Nederland BV heeft in 2013 vier keer voltallig vergaderd. Er werd veel aandacht gegeven aan de ontwikkelingen binnen de business groepen die actief zijn in Nederland en aan duurzaamheid. De twee belangrijkste onderwerpen in 2013 waren de uniforme Nederland CAO en het DSM transformatieproces op gebied van human resources. De Raad van Commissarissen heeft bovendien een belangrijke adviserende rol gespeeld in de totstandkoming van de visie DSM in Nederland “Bright Connecting”. De Raad van Commissarissen is actief betrokken geweest bij diverse voorgenomen desinvesteringen, partnerships en reorganisaties in Nederland. Deze zijn uitvoerig besproken en goedgekeurd. In het voorjaar heeft de Raad van Commissarissen de Chemelot Campus bezocht, waar door R&D projectleiders van DSM Ahead op inspirerende wijze ‘The fascinating world of Materials Sciences’ werd getoond en toegelicht. In het najaar vond het jaarlijkse overleg plaats tussen de directie van DSM Nederland, de Centrale Ondernemingsraad en de Raad van Commissarissen. Centraal thema van het overleg, dat in Delft plaatsvond, was de visie DSM in Nederland die diepgaand door de deelnemende partijen is besproken. De leden van de Raad van Commissarissen waren ook aanwezig bij de viering van 135 jaar OR in Delft.

42


Mevr. Inge Brakman, als door de COR aanbevolen lid van de Raad van Commissarissen, heeft regelmatig en in een open atmosfeer gesproken met diverse COR-leden en heeft meerdere sites bezocht In December 2013 is besloten de Raad van Commissarissen uit te breiden van drie naar vier leden: Dhr. Dimitri de Vreeze, lid van de Managing Board van Koninklijke DSM NV, is benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen per 1 januari 2014. Beide besluiten zijn goedgekeurd door de algemene vergadering van aandeelhouders – zijnde de leden van de Managing Board van Koninklijke DSM NV. De Raad van Commissarissen van DSM Nederland F. Sijbesma Voorzitter van de Raad van Bestuur van Koninklijke DSM NV. J. Zuidam Oud-vicevoorzitter van de Raad van Bestuur van Koninklijke DSM NV.

Overige gegevens DSM Nederland BV is de regio-organisatie van DSM in Nederland en 100% dochter van Koninklijke DSM N.V. Zij is de houdstermaatschappij van de Nederlandse DSM-dochtermaatschappijen die actief zijn in Nederland. DSM Nederland vervult ondersteunende taken voor de bedrijfsactiviteiten van DSM in Nederland en vertegenwoordigt DSM in Nederland richting externe stakeholders. De organisatie bestaat uit HR DSM Nederland, Arbodienst DSM, DSM Nederland Communicatie, Chemelot / Industrial Site & Campus en de Directie. Tot het takenpakket behoren: sociaal-economisch beleid en arbeidsverhoudingen, overleg met de sociale partners (inclusief CAO-onderhandelingen), public affairs en communicatie, vertegenwoordiging in externe overlegorganen, arbeidsmarkt en onderwijs, integraal gezondheidsmanagement en ontwikkelingen op de diverse locaties in Nederland. De directeur van DSM Nederland fungeert als bestuurder van de Centrale Ondernemingsraad – volgens de Wet op de Ondernemingsraden.

I. Brakman Onder meer voorzitter Raad van Toezicht Staatsbosbeheer en voorzitter van het Nederlandse Rode Kruis. D. de Vreeze Lid van de Raad van Bestuur van Koninklijke DSM NV. Benoemd per 1 januari 2014.


43

Mijn ideeën dragen bij aan een duurzamere toekomst DSM ontwikkelt steeds betere manieren om met biotechnologie brandstoffen, chemische producten en materialen te maken uit cellulose-biomassa in plaats van uit suiker of zetmeel. Zo hoeft de vraag naar biobrandstoffen en chemische producten op biobasis niet ten koste te gaan van de voedselproductie of -beschikbaarheid. Yap-Chie Cheung, Business Manager DSM Bio-based Products & Services

44



45

Colofon Dit is een uitgave van DSM Nederland Corporate Affairs. Concept en redactie: Don Croonenberg, www.thebitterend.nl Vormgeving: Perron 9, Maastricht Fotografie: Ermindo Armino, Sittard [email protected] Vragen of suggesties? Stuur uw bericht naar [email protected] DSM Nederland Corporate Affairs Postbus 43 6130 AA Sittard ©

DSM Nederland BV 2014

www.dsmnederland.nl Alle rechten voorbehouden. Overname van (gedeeltes van) teksten is onder bronvermelding toegestaan.

DSM in Nederland Jaarverslag Bright Science. Brighter Living. TM

Recommend Documents