Druk: GTV Drukwerk Project Management Ontwerp: Erik Zeegers vormgeving.com

Vewin nr. 2009/93/6259

Drinkwaterstatistieken 2008 is een uitgave van Vereniging van waterbedrijven in Nederland (Vewin) Postbus 1019, 2280 CA RIJSWIJK Auteur: Ing. P.J.J.G. Geudens | Vewin Vewin nr: 2009/93/6259 Coverfoto: Digidaan Druk: GTV Drukwerk Project Management Ontwerp: Erik Zeegers | vormgeving.com Datum: Januari 2010

Drinkwater

De drinkwaterbedrijven Waterwinning Waterproductie Waterdistributie Waterverkoop Watergebruik thuis Waterbelastingen Waterprijs Financiële balans en investeringen

De waterketen

9 12 16 19 19 22 26 28 32

Overzicht drinkwater en sanitatie Riolering Personeel Typen riolering en materialen Rioolheffing Samenstelling ingezameld huishoudelijk afvalwater Rioolwaterwaterzuivering Verzorgingsgebieden Afnameverplichting Zuiveringsprestaties Financiering Particuliere afvalwaterzuivering

Bronnen, bodem en natuur

37 39 39 39 41 42 42 42 45 46 50 51

inhoudsopgave 2 | Drinkwaterstatistieken 2008

Beschikbaarheid en gebruik bronnen Kwaliteit oppervlaktewater Kwaliteit grondwater Bodemgesteldheid Natuur

Internationaal

54 56 62 64 66

Bijlagen Voorzieningsgebieden en aangesloten gemeenten 2008 Overzicht gebruikte bronnen

Beschikbaarheid en gebruik waterbronnen Beschikbaarheid van water Water Exploitatie Index (WEI) Drinkwater en sanitatie Realisatie Millennium Development Doelstellingen Aansluiting op drinkwater en sanitatie in Europa Waterwinning t.b.v. de drinkwaterbereiding Drinkwatergebruik Drinkwaternota huishoudelijk gebruik Flessenwater

70 70 70 71 71 72 76 78 80 81

82 84

De watercyclus van bron tot kraan | 3

Voor u ligt de publicatie Drinkwaterstatistieken 2008. Vewin wil met de publicatie bijdragen aan een transparante informatievoorziening over de watersector. De statistieken dienen ter onderbouwing van beleid en voor het verstrekken van informatie, bijvoorbeeld aan ministeries, de Europese Unie, bedrijven en de consument.

inleiding >

4 | Drinkwaterstatistieken 2008

Drinkwaterstatistieken 2008 is in wezen een voortzetting van de vroegere Waterleidingstatistiek, maar dan in een nieuw jasje en breder van opzet. Zo vindt u naast gegevens over de drinkwaterbedrijven (h.1) een statistische beschrijving van de waterketen (h.2). Daarnaast is statistische informatie opgenomen over de toestand en de kwaliteit van bronnen, bodem en natuur (h.3) en wordt de Nederlandse watersector in internationaal perspectief geplaatst (h.4). De informatie over drinkwater is uitgebreid. Een aantal nieuwe tabellen en grafieken is toegevoegd, zoals de ontwikkeling van het aantal bedrijven, de drinkwaterproductie naar bron en de ontwikkeling en prognose van de drinkwaterbehoefte. Ook wordt het watergebruik in huis nader belicht en bij de waterbelastingen is een overzicht toegevoegd met de provinciale grondwaterheffingen. Bovendien is in Drinkwaterstatistieken 2008 voor het eerst een verdeling opgenomen van de drinkwaterwinning over de stroomgebieden. De meeste waterbedrijven nemen sinds 1997 vrijwillig deel aan de Vewin-benchmark, waarmee de prestaties van de waterbedrijven op het gebied van de thema’s waterkwaliteit, dienstverlening, milieu en financiën & efficiency transparant worden gemaakt. Om de ad-

ministratieve lastendruk van de waterbedrijven te beperken, zijn voor dit rapport de drinkwatergegevens ontleend aan de benchmark database en diverse Vewin rapporten. Alle andere gegevens zijn ontleend aan publicaties en registraties van derden. Een woord van dank is verschuldigd aan alle organisaties die door de beschikbaarstelling van gegevens en figuren hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit rapport. Speciale dank gaat uit naar de volgende organisaties: Unie van Waterschappen Stichting RIONED Ministerie van Verkeer en Waterstaat Centraal Bureau voor de Statistiek KWR Watercycle Research Institute Noordhoff uitgevers EUREAU Bij dit rapport is een handzame brochure gevoegd met daarin de kerngegevens uit het drinkwaterhoofdstuk. Zowel het rapport Drinkwaterstatistieken 2008 als de brochure Kerngegevens drinkwater 2008 zijn als pdfbestanden te downloaden van www.vewin.nl.


HOOFDSTUK 1

drinkwater Dit hoofdstuk geeft een statistisch overzicht van de drinkwatersector, van bron tot kraan. Het brancheoverzicht in tabel 1.1 geeft een samenvatting. In de daarop volgende paragraven worden de diverse aspecten uit het brancheoverzicht nader uitgewerkt: eerst de algemene gegevens over de drinkwaterbedrijven (1.1), gevolgd door de waterwinning (1.2), de waterproductie (1.3), de waterdistributie (1.4), de waterverkoop (1.5), het watergebruik thuis (1.6), de waterbelastingen (1.7), de waterprijs (1.8) en de financiële sectorbalans en de investeringen (1.9)



Hoofdstuk 1: Drinkwater

Tabel 1.1

De drinkwaterbedrijven

Branche overzicht 1990

ALGEMEEN

Aantal waterbedrijven

1)

2003

2007

2008

52

27

17

10

10

8.422

7.461

5.443

4.893

4.938

5.674

6.554

7.287

7.555

7.564

91

90

96

96

96

1.227

1.171

1.191

1.138

1.140

10

5

4

4

6

51

68

55

44

45

6

6

15

6

6

Huishoudens

713

722

734

789

788

Zakelijke markt

454

397

398

299

305

Werknemers in vte

2)

Aansluitingen drinkwater (x 1000) 3) Bemeterd percentage PRODUCTIE (miljoen m3)

1998

1.1

Van de waterdistributiebedrijven die eind 2008 in Nederland actief waren, worden in de tabellen 1.2 en 1.3 een aantal algemene karakteristieken weergegeven. Figuur 1.1 geeft de voorzieningsgebieden weer. In bijlage 1 zijn per voorzieningsgebied de aangesloten gemeenten weergegeven. Watervoorzieningsgebieden per 31-12-2008

Figuur 1.1

Drinkwater Eigen productie Importsaldo en inkoop bij derden Ander water Eigen productie 4) Importsaldo en inkoop bij derden

AFZET (miljoen m3)

Drinkwater

Totaal

OMZET (miljoen euro) 6)

FINANCIËLE ASPECTEN (miljoen euro) INFRASTRUCTUUR

1.167

1.119

1.132

1.088

1.093

Niet in rekening gebracht 5)

70

57

59

54

53

Ander water

57

75

71

62

61

Huishoudens

540

921

1.024

1.117

1.097

Zakelijke markt

203

404

437

318

316

Totaal

743

1.324

1.461

1.435

1.413

Ander water

10

24

29

19

18

Investeringen

263

445

433

341

323

.

.

375

393

393

93

100

112

115

116

Drinkwater

Belastingen op water 7) Transport- en hoofdleidingnet (x 1.000 km)

1)

Exclusief Watertransportmaatschappij Rijn Kennemerland, Waterwinningbedrijf Brabantse Biesbosch en Bronwaterleiding Doorn.

2)

Voltijds equivalenten: aantal werknemers eigen loonlijst teruggerekend naar volledige werkweek.

3)

Vanaf 2000 administratieve aansluitingen (verbruiksadressen), daarvoor technische aansluitingen.

4)

Daarnaast werd in 2008 ca. 81 miljoen m3 geproduceerd door dochter- en zusterbedrijven (exclusief productie buitenland en exclusief productie in installaties die worden beheerd en bedreven in opdracht van een klant, zonder feitelijke waterlevering).

5)

Hierbij moet gedacht worden aan lek- en spuiverliezen, niet verrekende verkoop (b.v. bluswater) en meetverschillen.

6)

Bestaat uit vergoedingen voor het variabele tarief, het vastrecht en/of de beschikbaar gestelde capaciteit. Exclusief BTW en Belasting op Leidingwater.

7)

Grondwaterbelasting, pronciale grondwaterheffingen, precario, Belasting op Leidingwater en BTW.




Typologie Alle tien waterbedrijven produceren en distribueren drinkwater. Waternet houdt zich naast drinkwaterproductie en -distributie ook bezig met de verwerking van afvalwater en het beheer van grond- en oppervlaktewater. Naast de 10 drinkwaterbedrijven zijn in Nederland de Watertransportmaatschappij RijnKennemerland (WRK) en het Waterwinningsbedrijf Brabantse Biesbosch (WBB) actief. De bedrijfsvoering van WRK is ondergebracht bij Waternet en PWN, de bedrijfsvoering van WBB bij Evides. De twee bedrijven distribueren geen drinkwater, maar leveren gedeeltelijk

Productie en levering van drinkwater per voorzieningsgebied 2008 gezuiverd water aan drinkwaterbedrijven en industrie. Verder is er nog één drinkwaterbedrijf actief op gemeentelijke schaal: Bronwaterleiding Doorn. Van het Doornse waterbedrijf (ca. 1 miljoen m3/jaar) zijn in deze uitgave verder geen gegevens opgenomen.

BEDRIJFSNAAM

AANSLUITINGEN

PRODUCTIE

AFZET

OMZET

x 1.000

3

miljoen m

miljoen m

3

miljoen €

Waterbedrijf Groningen

279

47

43

45

Waterleidingmaatschappij Drenthe

198

29

28

34

Vitens

Rechtsvorm De waterbedrijven zijn naamloze vennootschappen met gemeenten en provincies als aandeelhouders. Uitzonderingen hierop zijn Waternet (stichting) en Evides Drinkwater (BV).

2.340

345

334

415

PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland

753

88

99

154

Waternet

478

86

65

102

Dunea

593

75

69

114

Oasen

330

45

47

70

Evides Drinkwater

992

180

171

196

1.072

176

165

183

529

71

72

100

7.564

1.140

1.093

1.413

Brabant Water WML Nederland

Tabel 1.2

Kengetallen voorzieningsgebieden 2008 BEDRIJFSNAAM

Ontwikkeling aantal drinkwaterbedrijven 1850 - 2008 INWONERS

OPPERVLAKTE

WERKNEMERS

NETLENGTE

x 1.000

2

km

fte

km


587

2.403

205

4.939


436

2.486

160

4.298

Vitens

5.355

18.020

1.309

46.281


1.648

3.628

457

Waternet Dunea

2)

895

287

464

1.202

601

480

Oasen

Figuur 1.2 229 200

150

9.891 1)

2.747 4.552

752

1.115

242

4.002

Evides Drinkwater

2.031

4.736

474

12.529

Brabant Water

2.403

5.026

716

18.047

WML

1.123

2.209

432

8.634

16.432

40.511

4.938

115.921

Nederland

Tabel 1.3

100

50

10 1850 1)

Betreft alleen het personeel dat werkzaam is t.b.v. de drinkwatervoorziening.

2)

Tot 1 juli 2009 Duinwaterbedrijf Zuid-Holland (DZH) genaamd


1868

1888

1908

In het midden van de 19e eeuw ontstonden de eerste waterleidingbedrijven, te beginnen met het waterbedrijf van Amsterdam. Geleidelijk aan werd heel Nederland op de waterleiding aangesloten.

1928

1948

1968

1988

2008

Door samenvoegingen van bedrijven daalde later het aantal weer. De ontwikkeling van het aantal drinkwaterbedrijven staat in figuur 1.2. Ultimo 2008 voorzien tien waterbedrijven heel Nederland van drinkwater.



Figuur 1.3 VOLTIJDS EQUIVALENTEN

Personeel 1990 - 2008

FIGUUR 1.4

De watersector is haar taken met steeds minder mensen gaan uitvoeren. In figuur 1.3 is deze ontwikkeling weergegeven. Uit de figuur blijkt dat - uitgedrukt in voltijds equivalenten (vte) - het personeel op loonlijsten van waterbedrijven de laatste 10 jaar terugliep van 7.461 werknemers in 1998 tot 4.938 in 2008, een afname van 33,8%. De terugloop van de personeelsterkte is de laatste jaren afgevlakt en in 2008 voor het eerst in jaren weer iets toegenomen (+0,9%). Het aantal uitzendkrachten fluctueert sinds 1997 tussen de 423 en 627 vte.

Eigen loonlijst

8.000 7.000 6.000 5.000

92 miljoen m3 wordt na onderlinge levering alsnog geïnfiltreerd. Als geheel heeft de sector derhalve 1.072 miljoen m3 direct verwerkt en 180 miljoen m3 geïnfiltreerd.

4.000 3.000 2.000 Uitzendkrachten

1.000 0.000 1990 1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006 2008

1.2 Waterwinning In figuur 1.4 staat de waterbalans van het jaar 2008. In de balans staan voor de sector als geheel (inclusief WBB en WRK) de gewonnen, de geproduceerde en de geleverde hoeveelheden water. De waterwinning is weergegeven per type ruwwaterbron en naar verwerkingsmethode (directe verwerking en infiltratie). De leveringen zijn onderverdeeld in eindleveringen aan huishoudens en zakelijke markt en onderlinge leveringen tussen waterbedrijven (levering en gros). Waterwinning Boven in de waterbalans is per type ruwwaterbron weergegeven hoeveel water in de sector in zijn totaliteit wordt gewonnen. In tabel 1.4 wordt de water winning gespecificeerd per waterbedrijf en in tabel 1.5 per stroomgebied. De winlocaties zijn weergegeven in figuur 1.5. In figuur 1.6 staat een tijdreeks van de waterwinning sinds 1990.


Het gebruik van oppervlaktewater is de laatste tien jaar met 1,8 procentpunten toegenomen tot een aandeel van 39,1% in 2008. Tegelijkertijd daalde het gebruik van (oever)grondwater met 0,9 procentpunten tot een aandeel van 60%. Het gebruik van natuurlijk duinwater daalde met 0,9 procentpunten tot een aandeel van 0,8%.



Tabel 1.4

Waterwinning per bedrijf 2008 BEDRIJF

Drinkwater winlocaties w TOTAAL

GRONDWATER

OEVER GRONDWATER

Figuur 1.5

NATUURLIJK DUINWATER OPPERVLAKTE WATER

3

miljoen m Waterbedrijf Groningen

48

41

-

-

7


30

30

-

-

-

355

343

12

-

-

31

5

-

1

25

35

-

-

9

25

151

-

-

-

151

Vitens PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland Waternet Watertransportmaatsch. Rijn-Kennemerland Dunea

77

-

-

-

77

Oasen

47

5

43

-

-

Evides Drinkwater

26

20

-

-

6

Brabant Water

180

180

-

-

-

Waterwinningsbedrijf Brabantse Bieschbosch

199

-

-

-

199

73

52

21

-

-

WML

Infiltratiewinningen ltrat Nederland

1.252

676

76

10

490

Grondwate Grondwaterwinningen Oeverwinningen Oeve Oppervlaktewate Oppervlaktewaterwinningen

Tabel 1.5

Waterwinning per stroomgebeid 2008 TOTAAL

Waterwinning ng 1990 - 2008 GRONDWATER

OEVER GRONDWATER

NATUURLIJK DUINWATER OPPERVLAKTE WATER

800

Eems

45

38

-

-

7

Maas

449

223

21

-

205

19

19

-

-

-

739

396

54

10

278

w.v. Rijn-Noord

61

61

-

-

-

w.v. Rijn-Midden

95

95

-

-

-

w.v. Rijn-Oost

135

123

12

-

-

w.v. Rijn-West

448

117

43

10

278

400

1252

676

76

10

490

300

Schelde Rijn

Nederland INFILTRATIEWINNINGEN

MILJOEN M3

(Oever) e grondwater

miljoen m3 INTIËLE WINNINGEN

Figuur 1.6

Eems

3

Maas

3

Schelde

4

Rijn (West)

700 600 Oppervlaktewater 500

200 100 Natuurlijk duinwater

173

0 Nederland


183

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008



1.3 Waterproductie

Hardheid Nederlands drinkwater

In tabel 1.3 staan de geproduceerde hoeveelheden drinkwater per bedrijf in 2008. Gezamenlijk produceerde de sector 1.140 miljoen m3 drinkwater, 31 miljoen m3 minder dan het productieniveau van 10 jaar geleden (-2,6%). Ten opzichte van 2007 is de productie ongeveer gelijk gebleven (+0,2%). De ontwikkeling van de productieomvang sinds 1950 staat in figuur 1.7. Daarbij is tevens inzichtelijk gemaakt uit welke bronnen het drinkwater is bereid.

Figuur 1.8

Zeer zacht water Zacht water Gemiddeld water Vrij hard water Hard water

Figuur 1.7

Productie drinkwater 1950 - 2008

MILJOENEN M3 1.200 totaal 1.000 800 600 400 200 0 1950

1960 Oppervlaktewater

1970 Natuurlijk duinwater

Waterontharding Als onderdeel van het zuiveringsproces ontharden de waterbedrijven het drinkwater. Ontharding heeft als belangrijk voordeel dat minder kalkaanslag optreedt zoals in warmwater apparatuur, het koffiezetapparaat

1980

1990

2000

2008

Grondwater

en in de badkamer. Daarnaast is bij het wassen minder wasmiddel nodig. Figuur 1.8 toont de hardheid van het Nederlands drinkwater per regio.

BRON: KWR Watercycle Research Institute




Lengte en samenstelling van het transport- en hoofdleidingnet in kilometers Figuur 1.9

Tabel 1.6

Productie van ander water ASBEST-

MILJOENEN M3

GIETIJZER

CEMENT

80 Dochter- en zusterondernemingen (gegevens vanaf 2000 beschikbaar) 70

BETON

PVC

POLY-

GLASVEZEL

ETHEEN

VERSTERKTE

(PE)

KUNSTSTOF 13

950

-

99

21

2.094

81

1.286

167

-

1

-

2.747

58

-

OVERIG

KILOMETER

BEDRIJF

TOTAAL 4.939


39

4.298

WMD

162

46.281

Vitens

4

10.211

4.059

82

166

87

29.112

2.401

2

4.411

691

475

150

206

2.121

1.765

31

40

9.891

PWN

31

773

471

76

197

741

232

6

221

2.747

Waternet

754

799

183

32

92

1.918

318

0

457

4.552

Dunea Oasen

50 40

STAAL

GIETIJZER

1.677

60

Drinkwaterbedrijven

NODULAIR

409

193

69

176

2

2.329

819

1

4

4.002

3.179

462

12

696

66

5.585

1.086

1

1.442

12.529

Evides Drinkwater

7.091

1.656

-

118

42

8.872

176

-

92

18.047

Brabant Water

4.007

468

1.620

1.046

-

1.242

57

-

195

8.634

33.056

10.217

2.911

2.560

713

56.760

6.994

55

2.656

115.921

WML

30 1990

1992

1994

1996

1998

Ander water is water dat niet van drinkwaterkwaliteit is. Meestal gaat het om toepassingen waarvoor een minder vergaande zuivering volstaat (bijvoorbeeld proceswater), maar het kan ook gaan om specifieke toepassingen waarvoor juist een verdergaande zuivering nodig is (bijvoorbeeld demiwater). De productie van dit ander water bedroeg in 2008 45 miljoen m3 (figuur 1.9) en bestaat thans voornamelijk nog uit leveringen aan de industrie door WRK.

2000

2002

2004

2006

2008

De drinkwaterbedrijven hebben de laatste decennia dochter- en zusterondernemingen opgericht die zich specifiek richten op ander water. In 2008 werd door deze dochter- en zusterondernemingen nog eens ca. 81 miljoen m3 ander water voor de Nederlandse markt geproduceerd. Dit is exclusief de waterproductie in installaties die worden beheerd en bedreven in opdracht van de klant, zonder feitelijke waterlevering.

Ontwikkeling lengte en samenstelling van het leidingnet 1990 - 2008 in kilometers

100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 1992

1994

PVC

1996

1998

Asbestcement

2000 Gietijzer

2002

2004 Overig

2006

2008 Totaal

Waterverkoop

1.4 Waterdistributie


Figuur 1.10 120.000

1990

Tabel 1.6 geeft een overzicht van de lengte en de samenstelling van het transport- en hoofdleidingnet per 31 december 2008. De ontwikkeling van de netlengte en van de meest toegepaste materialen asbestcement, PVC en gietijzer staat in figuur 1.10. Alle andere materialen zijn daarbij samen weergegeven onder ‘overig’. Sinds 1998 is de netlengte met ruim

Nederland

15.000 km toegenomen tot bijna 116.000 kilometer eind 2008. De toename komt vrijwel geheel voor rekening van de materiaalsoort PVC, waarvan de netlengte inmiddels bijna 57.000 kilometer bedraagt. De netlengtes van de materiaalsoorten asbestcement en gietijzer zijn elk sinds 1998 afgenomen met ca. 2.000 kilometer.

Afzet en omzet 2008 In tabel 1.3 staan per bedrijf de drinkwaterafzet en de drinkwateromzet. In het brancheoverzicht (tabel 1.1) en de waterbalans (figuur 1.4) zijn daarnaast de afzet en omzet van ander water opgenomen. Tabel 1.7 vat alle gegevens nog eens samen en geeft daarbij enkele aanvullende kengetallen zoals de gemiddelde afzet per aansluiting en de gemiddelde prijs per m3. De afzet aan eindafnemers

1.5 in 2008 bedraagt 1.093 miljoen m3, dat is 5 miljoen meer dan in 2007 (+0,5%). De stijging vond plaats in de zakelijke markt, waar de afzet steeg van 299 naar 305 miljoen m3 (+2,0%). De afzet aan huishoudens in 2008 bedroeg 788 miljoen m3, nagenoeg evenveel als in 2007 (-0,1%). Ook de afzet van ander water bleef in 2008 met 61 miljoen m3 nagenoeg gelijk.



Ontwikkeling van de afzet en omzet In de figuren 1.11 en 1.12 staan per gebruikersgroep de ontwikkeling van de afzet en omzet sinds 1990 weergegeven; De figuren tonen voor het zakelijk gebruik in 2007 een sterke daling en voor het huishoudelijk

Afzet eigen voorzieningsgebied 1990 - 2008 1)

Figuur 1.11

gebruik een sterke stijging. Deze omwisseling betreft geen werkelijke wijziging, maar is het gevolg van een administratieve wijziging bij één van de bedrijven.

MILJOENEN M3 800 Huishoudens 700

Ontwikkeling drinkwaterbehoefte Figuur 1.13 toont de ontwikkeling van de totale drinkwaterbehoefte sinds 1970 en de prognose tot 2025. In deze figuur is naast de afzet ook het niet in rekening gebracht gebruik (nirg) meegenomen, zodat een totaalbeeld van de drinkwaterbehoefte wordt gegeven. Nirg betreft voornamelijk lek- en spuiverliezen, maar bevat ook niet verrekende verkoop (b.v. bluswater) en meetverschillen. In de vorige eeuw nam de totale drinkwaterbehoefte in Nederland sterk toe: van ca. 300 miljoen m3 in 1950 tot ca. 870 miljoen m3 in 1970 en vervolgens tot 1.236 miljoen m3 in 1990. Tussen 1990 en 1995 bleef het niveau min of meer constant, om daarna terug te lopen tot ca 1.147 per jaar sinds 2004. De verwachting is dat

de waterbehoefte tot 2025 min of meer stabiel blijft (Vewin/Icastat, 2008). De afzetdaling tussen 1995 en 2004 vond vooral plaats in het zakelijk segment (figuur 1.11). Oorzaken hiervan waren waterbesparing, waterhergebruik en substitutie van drinkwater door ander water en door eigen waterwinningen. Het huishoudelijk drinkwatergebruik sinds 1990 is min of meer stabiel. Het gebruik per persoon is weliswaar gedaald (tabel 1.8), maar dit wordt gecompenseerd door een toename van de bevolking. Ook periodes van extreme hitte en/of droogte hebben een verhogend effect op het huishoudelijk gebruik. De jaren 2003 en 2006 zijn hier voorbeelden van.

600 500

Zakelijke markt

400 300 200 Ander water

100 0

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

1) Afzet ander water is exclusief levering door dochter- en zusterondernemingen. Afzet door WRK aan de industrie is wel meegenomen. De verschuiving in 2007 Tabel 1.7

DRINKWATER

Samenvatting waterverkoop 2008

van zakelijk naar huishoudelijk drinkwatergebruik komt door een harmonisatie van de registratie van de gebruikersgroepen bij één van de bedrijven. OMZET 1)

GEMIDDELDE PRIJS 1)

ADMINISTRATIEVE

AFZET

GEMIDDELDE AFZET

AANSLUITINGEN

miljoen m3

m3/aansluiting

miljoen euro

euro/m3

Eindafnemers

7.563.960

1.093

145

1.413

1,29

Huishoudens

7.365.369

788

107

1.097

1,39

198.591

305

1.535

316

1,04

MILJOENEN EURO 1000

Zakelijke markt En gros

.

33

.

22

0,65

Export

.

3

.

.

.

Omzet eigen voorzieningsgebied 1990 - 2008

Figuur 1.12

Huishoudens 800

ANDER WATER

Eindafnemers

.

61

.

18

0,30

En gros

.

292

.

36

0,12

Export

-

-

600 Zakelijke markt

-

400 TOTAAL

Eindafnemers

.

1.154

.

1.431

1,24

En gros

.

326

.

58

0,18

Export

.

3

.

.

.

200 Ander water 0

1)

Bestaat uit vergoedingen voor het variabele tarief, vastrecht en/of de beschikbaar gestelde capaciteit. Exclusief BTW en Belasting op Leidingwater.


1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008



Figuur 1.13

Historie en prognose drinkwatergebruik (incl. nirg)

Huishoudelijk drinkwatergebruik in liter per persoon per dag

MILJOENEN M3

TOEPASSING Bad

1400

Douche

Bovengrens e

Wastafel

1300

Toiletspoeling Kleding wassen, hand

1200

1995

1998

Tabel 1.8 2001

2004

2007

9,0

6,7

3,7

2,8

2,5

38,3

39,7

42,0

43,7

49,8

4,2

5,1

5,2

5,1

5,3

42,0

40,2

39,3

35,8

37,1

2,1

2,1

1,8

1,5

1,7

25,5

23,2

22,8

18,0

15,5

Afwassen, hand

4,9

3,8

3,6

3,9

3,8

Afwassen, machine

0,9

1,9

2,4

3,0

3,0

Voedselbereiding

2,0

1,7

1,6

1,8

1,7

Koffie, thee en water drinken

1,5

1,5

1,5

1,6

1,8

900

Overig

6,7

6,1

6,7

6,4

5,3

800

Totaal

137,1

131,9

130,7

123,8

127,5

Basis

Kleding wassen, machine

1100 1000 Ondergrens e

700 1970

1.6

1975

1980

1985

1990

1995

2000

2005

2010

2015

2020

2025

Watergebruik thuis Huishoudelijk drinkwatergebruik naar toepassing Vewin laat periodiek onderzoek uitvoeren onder de Nederlandse huishoudens naar de hoeveelheid en toepassing van het watergebruik thuis. In tabel 1.8 zijn de belangrijkste uitkomsten weergegeven van het in 2007 door TNS-NIPO gehouden onderzoek. De belangrijkste toepassingen van het drinkwater in huis zijn de douche, het toilet en de wasmachine (fguur 1.14).


Drinkwater in huis naar toepassing 2007

Figuur 1.14

Het huishoudelijk watergebruik per gezinslid daalde tussen 1995 tot 2007 met ongeveer 7%. Dit komt vooral door de steeds verdergaande invoering van zuinige toiletten en wasmachines. Vergeleken met 2004 is het hoofdelijk drinkwatergebruik licht gestegen. Dit komt vooral door een toename van het douchegebruik (figuur 1.15).



Figuur 1.15

Ontwikkeling drinkwatergebruik naar toepassing

Watergebruik naar huishoudgrootte

LITER / PERSOON, DAG

1-PERS.

2-PERS.

3-PERS.

4-PERS

5+

0,7

1,4

2,5

3,6

4,6

Douche

50,7

42,1

54,7

50,5

55,2

Wastafel

4,3

5,0

5,4

5,2

6,4

36,7

40,3

35,1

35,2

37,1

3,5

1,6

1,5

1,2

0,9

Bad 50,0 Douche

Toiletspoeling

40,0

Kleding wassen, hand

Toiletspoeling l

Kleding wassen, machine

30,0 Kleding wassen, machine

20,0 10,0

Bad 0,0 1995

1998

2001

In de tabellen 1.9 – 1.11 is het watergebruik uitgesplitst naar leeftijd, huishoudgrootte en sexe. Het blijkt dat mensen tussen 18 en 34 relatief veel water gebruiken. Dit komt vooral doordat deze leeftijdgroepen meer douchen. Personen in een eenpersoonshuishouden gebruiken per persoon meer water dan personen

2004

18,2

15,7

14,9

15,2

13,7

Afwassen, hand

5,0

3,9

3,4

3,0

3,8

Afwassen, machine

2,3

3,5

3,2

3,2

2,3

Voedselbereiding

1,4

1,9

1,4

1,5

1,7

Koffie/thee

1,1

1,5

1,2

0,9

1,2

Water drinken

0,6

0,6

0,6

0,7

0,6

Overig

5,0

4,9

4,7

5,4

5,5

Totaal

129,4

122,4

128,6

125,5

132,9

behorend tot een meerpersoonshuishouden. Dit is logisch, aangezien in meerpersoonshuishoudens bepaalde toepassingen tegelijkertijd kunnen worden ingezet voor meer gezinsleden. Wat verder opvalt is dat vrouwen meer water gebruiken dan mannen. Ze maken vaker gebruik van het toilet en douchen meer.

Watergebruik naar sekse

Watergebruik naar leeftijd

Bad Douche

Kleding wassen, hand Kleding wassen, machine

0-12 JR.

13-17 JR.

18-24 JR.

25-34 JR.

35-44 JR.

45-54 JR.

55-64 JR.

65+

5,8

4,1

1,6

1,6

1,5

1,6

1,6

1,0

Douche

39,5

63,5

64,6

68,0

59,3

45,5

36,3

35,3

Wastafel

4,9

6,0

5,9

5,0

5,5

4,7

4,9

5,8

27,8

34,5

40,8

34,3

37,4

39,0

40,7

44,4

0,6

0,8

1,4

1,7

2,6

1,3

1,9

2,4

Bad

Toiletspoeling Kleding wassen, hand Kleding wassen, machine

13,8

15,5

16,4

15,2

15,6

1,7

15,7

14,6

Afwassen, hand

2,0

3,2

5,6

5,9

4,7

3,5

3,8

3,8

Afwassen, machine

2,9

2,9

1,8

2,2

3,0

2,2

3,7

3,4

Voedselbereiding

0,8

1,0

2,2

1,9

2,3

1,7

2,2

2,2

Koffie/thee

0,8

0,6

1,2

1,6

1,3

1,1

1,5

1,4

Water drinken

0,7

0,5

0,8

0,7

0,7

0,5

0,6

0,6

Overig

3,4

7,2

5,2

4,8

6,5

4,9

6,1

5,9

Totaal

103,0

139,8

147,5

142,7

140,5

107,6

119,0

120,8


Tabel 1.11 MAN

Toiletspoeling



2007

Wastafel Tabel 1.9

Tabel 1.10

VROUW

2,7

2,4

46,0

52,0

5,0

5,4

34,6

39,7

1,8

1,6

14,8

15,8

Afwassen, hand

3,1

4,4

Afwassen, machine

3,3

2,8

Voedselbereiding

1,3

2,0

Koffie/thee

1,1

1,2

Water drinken

0,6

0,6

Overig

4,5

5,8

Totaal

118,9

133,7




1.7 Waterbelastingen Drinkwaterbedrijven hebben te maken met grondwaterbelasting, provinciale grondwaterheffing, leidingen concessievergoedingen (precario), Belasting op Leidingwater (BoL) en BTW (6%). De eerste drie zijn kostprijsverhogende belastingen die worden gedekt via het drinkwatertarief, de twee laatstgenoemde belastingen (BoL en BTW) zijn verbruiksbelastingen die het waterbedrijf namens de consument afdraagt aan de fiscus. Deze komen bovenop het drinkwatertarief van het waterbedrijf en maken geen onderdeel uit van de drinkwateromzet.

De provinciale grondwaterheffing varieert per provincie (tabel 1.13). De leidingen concessievergoedingen (precario) variëren per gemeente en worden maar in een beperkt aantal gemeenten geheven. De belastingdruk die (voor de sector als geheel) uitgaat van

de provinciale grondwaterheffingen en de leidingen concessievergoedingen is bepaald door de betaalde bedragen te delen door de drinkwaterafzet en bedraagt voor beiden resp. 1,0 cent/m³ en 1,2 cent/m³.

Provinciale grondwaterheffingen 2005-2009 1) Tabel 1.12 geeft de tariefontwikkeling van de landelijke grondwaterbelasting en de Belasting op Leidingwater (BoL) weer. Beide belastingen zijn gebaseerd op de Wet Tabel 1.12

Belastingen op Milieugrondslag. De grondwaterbelasting werd in 1995 ingevoerd en de BoL in 2000. Groningen

Waterbelastingen ingevolge de Wet Belastingen op Milieugrondslag 1990 - 2009

EUROCENT/M3

Infiltratiekorting

1)

Belasting op Leidingwater 2)

2005

2006

2007

2008

2009

2,00

2,00

2,00

2,00

1,11

Friesland

1,13

1,13

1,13

1,13

1,13

Drenthe

1,00

1,00

1,00

1,04

1,06

Overijssel

1,36

1,36

1,36

1,36

1,36

1990

1998

2000

2007

2008

2009

Flevoland

1,71

1,71

1,71

1,71

1,71

Gelderland

1,30

1,30

1,30

1,30

1,30

-

15,4

16,0

18,55

18,83

19,15

Utrecht

1,50

1,50

1,53

1,53

1,53

-

12,7

13,4

15,54

15,77

16,04

Noord-Holland

0,81

0,81

0,81

0,81

0,81

-

-

12,9

14,9

15,1

15,4

Zuid-Holland

1,13

1,13

1,13

1,13

1,13

Zeeland

2,54

2,54

2,54

2,75

2,75

Noord-Brabant

1,90

1,90

1,90

1,90

1,90

Limburg

1,13

1,13

1,13

1,32

1,36

Grondwaterbelasting Normaal tarief

Tabel 1.13

1)

Korting op normaal tarief bij voorafgaande infiltratie (WBm artikel 6).

2)

In het kader van de WBm wordt hieronder verstaan water dat door een drinkwaterbedrijf of een afzonderlijke voorziening aan derden ter beschikking wordt gesteld, al dan

EUROCENT/M3

niet van drinkwaterkwaliteit. De belasting wordt geheven over de levering van de eerste 300 m3. BRON: VEMW

De belastingen op drinkwater belopen in 2008 in totaal 389 miljoen euro (€ 0,36/m3), waarvan 169 miljoen euro (€ 0,15/m³) kostprijsverhogende belastingen zijn en 220 miljoen euro (€ 0,20/m³) BoL en BTW. In totaal maken de belastingen 23,8% uit van de drinkwaterprijs


Per provincie zijn diverse aantallen m3 onttrekkingen per jaar vrijgesteld

(tabel 1.14), variërend tussen de afzonderlijke bedrijven van 14,4% en 29,9%. Bedrijven die grondwater gebruiken, kennen vanwege de grondwaterbelastingen een hogere belastingdruk.


1)


1.8 Waterprijs Afnemersprijs (inclusief BoL en BTW) In de tabellen 1.14 en 1.15 staat de opbouw van de afnemersprijs, inclusief de verbruikersbelastingen (BoL en BTW) die de klant betaalt bovenop het drinkwatertarief. De gemiddelde afnemersprijs bedraagt in 2008 € 1,49 tegen

€ 1,52 in 2007 (-1,8%). De afnemersprijs voor de gebruikersgroep huishoudens bedraagt gemiddeld € 1,63 tegen € 1,67 in 2007 (-2,4%). Dit resulteert voor een gemiddeld huishouden (107 m3/jaar) in een jaarnota van € 175,=.

Ontwikkeling drinkwatertarief naar gebruikersgroep (o.b.v. omzet/afzet) * In figuur 1.17 is de ontwikkeling van het gemiddelde Het tarief voor huishoudens bedroeg in 2008 € 1,39/m3, drinkwatertarief weergegeven naar gebruikersgroep. dat is 2,3 cent lager dan in 2007 (-1,6%). Het tarief voor De uitkomsten zijn ex post vastgesteld op basis van de zakelijke afnemers daalde met € 0,03/m3 naar € 1,04/m3 verhouding tussen de gerealiseerde omzet (figuur 1.12) (-2,7%). Gemiddeld voor de twee gebruikersgroepen samen bedroeg het tarief in 2008 € 1,29/m3 (-2,0%). en afzet (figuur 1.11). Nominaal drinkwatertarief naar gebruikersgroep 1990-2008 *

Tabel 1.14 & 1.15

Gemiddelde afnemersprijs in Nederland 2008

1)

Figuur 1.17

Gemiddelde afnemersprijs voor huishoudens 2008 EURO/M3

AANDEEL EURO/M3

IN TOTAALPRIJS

Kosten waterbedrijf

1,14

76,2%

Kostprijsverhogende belastingen

0,15

10,3%

Gemiddeld tarief

1,29

AANDEEL EURO/M3

IN TOTAALPRIJS

Kosten waterbedrijf

1,24

75,7%

Kostprijsverhogende belastingen

0,15

9,4%

Gemiddeld tarief

1,39

1,50 Huishoudens Gemiddeld NL 1,00

Belasting op Leidingwater en BTW

0,20

Totaalprijs voor afnemer

1,49

13,5%

Belasting op Leidingwater en BTW

2)

Totaalprijs voor afnemer

0,24

Zakelijke markt

14,9%

1,63 0,50

In figuur 1.16 is de impact van belastingen en inflatie op de gemiddelde nominale afnemersprijs zichtbaar. Bezien over het laatste decennium is de gemiddelde nominale afnemersprijs gestegen van € 1,25/m3 in 1998 naar € 1,49/m3 in 2008 (+19,1%). De stijging is Figuur 1.16

grotendeels terug te voeren naar inflatie en toegenomen belastingen. Als wordt gecorrigeerd voor inflatie en belastingen bedraagt de huidige afnemersprijs € 0,20 per m3 minder dan tien jaar geleden (€ 1,14 per m3 in 2008 tegen € 1,34 per m3 in 1998).

Gemiddelde afnemersprijs 1990 - 2008 1)

EURO/M3 Reële afnemersprijs e inclusief BoL o en BTW (2008=100) 1 1,50 Reële afnemersprijs e p j exclusief BoL, o , BTW en kostprijs p j verhogende belastingen t (2008=100) 0

1,0 Nominale afnemersprijs inclusief BoL en BTW

0,50 0 1990

1992

1994

1)

Huishoudens en zakelijk samen.

2)

€ 0,151 + 6% BTW over (€ 1,39 + € 0,151).


1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

0 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Drinkwatertarieven huishoudens naar regio (o.b.v. tariefregelingen) * De drinkwaterbedrijven stellen voor aanvang van elk 2009. De tarieven stijgen in 2009 met gemiddeld 0,4%. kalenderjaar een tarievenregeling op. De tarieven voor Na de fusies die in de watersector hebben plaatshuishoudens staan in tabel 1.16. Alle bedrijven brengen gevonden, hebben de waterbedrijven de tarieven een tarief per kubieke meter in rekening (variabel tarief ) tussen voormalige regio’s geharmoniseerd. Dit proces is en daarnaast een vast bedrag per jaar (vastrecht). nagenoeg afgerond. De overblijvende tariefverschillen binnen één waterbedrijf worden veroorzaakt doordat 3 De uitkomst in de kolom totaal per m is berekend bepaalde gemeenten leidingen concessievergoeuit het variabele tarief en het vastrecht en geeft het dingen (precario) heffen en andere niet. Deze worden gemiddelde drinkwatertarief per m3 weer voor een door het waterbedrijf doorberekend aan de inwoners standaard gezin (2,24 personen) en een gemiddeld van de desbetreffende gemeenten. In de tabel zijn gebruik (46,5 m³ per persoon per jaar). In 2008 bestaat deze heffingen verdisconteerd in het vastrecht. Als het totaal per m3 gemiddeld genomen voor 71% uit precario buiten beschouwing wordt gelaten, blijkt dat variabel tarief (€ 1,01/m3) en voor 29% uit vastrecht (€ de spreiding tussen de tarieven binnen de sector is 43,72/jaar). In de tabel staat tevens het totaal tarief van afgenomen (figuur 1.18). * Exclusief BoL en BTW



Tabel 1.16

Tarieven drinkwater huishoudens naar deelgebied 2008 - 2009 1) BEDRIJF

2008 vast bedrag

2008 2)

2008

2009 3)

totaal in

MUTATIE 3)

variabel tarief

totaal in

3

euro per m3

t.o.v. 2008 in %

BEDRIJF

2008

totaal 2009

2008 2)

2008

2009 3)

variabel tarief

totaal per m3

in euro

in euro

in euro

in euro

t.o.v. 2008 in %

vast bedrag

totaal per m3

MUTATIE 3)

totaal 2009

in euro

in euro per m

euro per m3


21,00

0,97

1,17

1,21

3,2%

Evides Drinkwater


38,00

0,92

1,28

1,28

0,0%

Zeeland

59,76

0,95

1,52

1,52

0,0%

Zuid-Holland

59,76

0,95

1,52

1,52

0,0%

Noord-Brabant

43,80

0,86

1,28

1,28

0,0%

Vitens Friesland

25,00

1,06

1,29

1,29

0,0%

Overijssel

25,00

1,06

1,29

1,29

0,0%

Brabant Water

Gelderland

25,00

1,06

1,29

1,29

0,0%

Algemeen

66,00

0,67

1,31

1,33

1,5%

Flevoland

25,00

1,06

1,29

1,29

0,0%

Baarle-Hertog

66,00

1,08

1,37

1,38

1,2%

Utrecht

25,00

1,01

1,24

1,26

1,6% WML

38,10

1,09

1,45

1,46

0,2%

Nederland

43,72

1,01

1,43 4)

1,44 4)

0,4%


40,57

1,24

1,63

1,63

0,0%

Waternet

44,37

1,33

1,76

1,66

-5,2%

1) Bemeterde woningen. Exclusief Belasting op Leidingwater (in 2008 € 0,151/m3; in 2009 € 0,154/m3) en 6% BTW, inclusief kosprijsverhogende belastingen (grondwater-

Dunea

belasting, provinciale grondwaterheffing en precario).

Algemeen (gemeenten zonder precario)

49,28

1,09

1,56

1,60

2,6%

’s-Gravenhage

68,68

1,09

1,75

1,77

1,5%

2) Vastrecht en/of capaciteitstarief voor huishoudelijke aansluitingen; inclusief eventuele precarioheffing, meterhuur en toeslag openbare brandblusvoorziening.

Katwijk

70,38

1,09

1,77

1,81

2,8%

3) Het integraal tarief per m3 voor een gemiddeld gezin van 2,24 personen (CBS, 2008) en een gemiddeld gebruik per persoon van 46,5 m3 per jaar (Vewin/TNS NIPO, 2007).

Leiden

77,93

1,09

1,84

1,88

2,4%

Leidschendam-Voorburg

54,53

1,09

1,61

1,66

2,6%

Noordwijkerhout

78,43

1,09

1,84

1,98

7,5%

quotiënt van de omzet en de afzet aan huishoudens is de uitkomst voor 2008 € 1,39 / m3 . Het verschil hangt o.m. samen met verstrekte betalingskortingen

Rijnwoude (kern Benthuizen)

59,18

1,09

1,66

1,65

-0,7%

(b.v. voor betalen via automatische incasso), waardoor de omzet wat lager uitvalt dan tegen standaard tarief.

Rijswijk

58,88

1,09

1,65

1,71

3,1%

Rotterdam (wijk Nesselande)

66,63

1,09

1,73

1,78

2,8%

Teijlingen

74,23

1,09

1,80

1,83

1,3%

Voorschoten

60,08

1,09

1,67

1,67

0,1%

Wassenaar

84,03

1,09

1,90

1,94

2,1%

Berekening: (vastrecht + 2,24 x 46,5375 x variabel tarief) / (2,24 x 46,5375). 4) Het totaal per m3 voor Nederland is hier berekend op basis van het gemiddelde vastrecht en gemiddeld variabel tarief. Indien berekend o.b.v. het

Spreiding integraal drinkwatertarief gemiddeld huishouden (exclusief BoL en BTW)

Figuur 1.18 TOTAAL PER M3 IN EURO

Voorzieningsgebied met hoogste tarief (precario niet meegerekend)

Oasen Algemeen (gemeenten zonder precario)

69,95

0,97

1,64

1,68

2,2%

Kaag en Braassem (Alkemade)

83,11

0,97

1,77

1,80

1,6%

Kaag en Braassem (Jacobswoude)

83,06

0,97

1,77

1,80

1,6%

Leiderdorp

83,82

0,97

1,77

1,81

2,2%

Nieuwkoop

81,98

0,97

1,76

1,78

1,3%

79,72

0,97

1,73

1,77

2,2%

108,73

0,97

2,01

2,05

1,8%

Rijnwoude Zoeterwoude

2,00

Gemiddeld drinkwatertarief

1,50 1,0 Voorzieningsgebied met laagste tarief 0,50 0

1999


2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009



1.9 Financiële balans en investeringen In tabel 1.17 staat de financiële balans van de watersector. De balans is tot stand gekomen door samenvoeging van de individuele opgaven van de waterbedrijven, die vrijwel allemaal het waarderingssysteem van historische kostprijzen toepassen. De totale balanswaarde eind 2008 bedraagt 5,9 miljard euro. Hiervan is 1,5 miljard (25,7%) gefinancierd met eigen vermogen, 3,9 miljard (68,0%) met vreemd vermogen en 0,5 miljard (8,3%) met overig kapitaal (bijdragen derden en voorzieningen).

Tabel 1.17

Investeringen In figuur 1.19 staat de ontwikkeling van het investeringsniveau. In de laatste tien jaar is het investeringsniveau afgenomen van 445 miljoen euro in 1998 naar 323 miljoen euro in 2008. Doordat de watervraag afnam, waren nauwelijks uitbreidingsinvesteringen in productiecapaciteit nodig. Wel vonden kwaliteitsinvesteringen plaats, zoals in leveringszekerheid en zuiveringstechnologie. Daarnaast hebben de waterbedrijven behoorlijk geïnvesteerd in het distributienet (hoofdstuk 1.4), doch hierbij worden goed-

kopere materialen (PVC) toegepast. Ook kiezen de bedrijven eerder voor levensduurverlengde maatregelen i.p.v. vervanging. Daarnaast nemen ze beslissingen om te vervangen op basis van steeds betere informatie (asset management). Ten opzichte van 2007 zijn de investeringen met 18 miljoen euro afgenomen. Van de investeringen in 2008 werd 49% geïnvesteerd in distributieprocessen, 33% in productieprocessen en 9% in informatie- en communicatietechnologie (figuur 1.20).

Financiële balans drinkwaterbedrijven per 31-12-2008 Ontwikkeling investeringsniveau 1990 - 2008

MILJOENEN EURO

Figuur 1.19

ACTIVA

PASSIVA

Vaste activa

Eigen vermogen

MILJOENEN EURO

Aandelenkapitaal

600

Materiële vaste activa Immateriële vaste activa Financiële vaste activa Totaal

5.495 9

Vorderingen/debiteuren Liquide middelen/kas Totaal

36 1.487

155

Overig kapitaal

5.659

Bijdragen derden

326

Voorzieningen

165

400

2.567

300

1.017

200

Vlottende activa Voorraden

Reserves

Lang vreemd vermogen 18 180

500

Kort vreemd vermogen Leningen

64

Crediteuren

99

263

Voorschotten

10

Overig

214

Totaal

1.340

100 0 1990

Totaal

5.921

Totaal

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

5.921

Investeringen naar proces 2008

Figuur 1.20

overig 9% productiemiddelen 33% ICT 9%

distributie / infrastructuur 49%



Hoofdstuk 2: De waterketen

HOOFDSTUK 2

de waterketen Dit hoofdstuk geeft eerst een aantal overall gegevens over de drinkwatervoorziening en sanitatie in Nederland (2.1). Vervolgens wordt nader ingegaan op het rioolbeheer door gemeenten (2.2) en op de publieke rioolwaterzuivering door de waterschappen (2.3). Het hoofdstuk wordt afgesloten met een overzicht van particuliere zuiveringsinstallaties (2.4).




Overzicht drinkwater en sanitatie

Figuur 2.1

2.1

Vrijwel de gehele Nederlandse bevolking is aangesloten op riolering en drinkwater. In totaal zijn hiervoor 477 operators actief. De inzameling van het afvalwater gebeurt door de 441 gemeenten, de afvalwaterzuivering door 26 waterschappen en de drink watervoorziening door 9 monodrinkwaterbedrijven en één multi-service bedrijf. Het laatstbedoelde bedrijf is Waternet, dat in en rondom Amsterdam de gehele watercyclus verzorgt. Tabel 2.1 geeft een aantal kerncijfers weer van de drinkwater- en sanitatievoorziening in Nederland. Tabel 2.2 toont per provincie de aantallen inwoners, huishoudens en oppervlakten die door de waterbedrijven worden bediend. De rekening die een huishouden jaarlijks voor de waterdiensten betaalt, staat in figuur 2.2.

Drinkwatervoorziening en sanitatie in Nederland 1) DRINKWATER Operators Bevolking aangesloten (%)

Tabel 2.1 AFVALWATER

AFVALWATER

AFVALWATER

totaal

collectie

zuivering

10

467

441

26

100

99

99

99

TOTAAL 477

Geleverd drinkwater/gezuiverd afvalwater In miljoen m3 3

In m per inwoner per jaar

1.093

2.068

67

126

In liters per inwoner per dag

182

310

Zuiveringstations

224

365

2)

8.600

3)

1.560

5)

9.098

1.258

6)

3.677

500

7)

1.823

Leidingnet (km)

115.921

115.700

107.100

Personeel (fte)

4.938

4.160

2.600

Omzet (miljoen euro)

1.413

2.264

1.006

Investeringen (miljoen euro)

323

1.500

4)

1.000

BRON: CBS, EUREAU, Stichting RIONED, Unie van Waterschappen en Vewin 1)


Peildatum voor drinkwatergegevens is 2008, peildatum afvalwatergegevens wisselt (2006 / 2007).

2)

BRON: Unie van Waterschappen (Waterschapspeil 2009); Het CBS registreerde m.b.t. 2007 in totaal 356 zuiveringstations.

3)

Betreft deel van de riolering dat in beheer is bij de waterschappen (vnl. persleiding).

4)

Inclusief detachering en uitbesteding aan adviseurs, bestekschrijvers, inspectie/reiniging e.d.; exclusief uitbesteding aan aannemers.

5)

Fte’s zuiveringsbeheer, exlcusief ondersteunenende functies.

6)

Verontreinigingsheffing 2006 t.b.v. zuivering en waterkwaliteitsbeheer; Per 2009 bestaat voor zuivering specifiek de zgn. ‘zuiveringsheffing’.

7)

Inclusief 185 miljoen euro voor transport van afvalwater door waterschappen.



Riolering

Basisgegevens per provincie

Tabel 2.2

PEILING EENHEID Aantal gemeenten

1/1/2009

NL

GR

FR

DR

OV

FL

GE

UT

NH

ZH

ZE

NB

LI

441

25

31

12

25

6

56

29

60

76

13

68

40

Aantal inwoners

1/1/2008

x 1000

16.405

573

643

488

1.120

379

1.984

1.201

2.626

3.461

381

2.425

1.124

Aantal huishoudens

1/1/2008

x 1000

7.242

272

277

206

468

152

840

532

1.232

1.563

166

1.037

498

Oppervlakte (totaal)

1/1/2008

2

km

41.528

2.960

5.749

2.680

3.421

2.412

5.137

1.449

4.092

3.403

2.934

5.082

2.209

Oppervlakte (land)

1/1/2008

km2

33.756

2.333

3.342

2.641

3.326

1.417

4.972

1.385

2.671

2.815

1.787

4.916

2.151

1)

2007

6

x 10 m

3

2.068

74

90

58

124

30

250

134

303

443

55

346

162

Afgeleverd drinkwater 1)

2008

x 106 m3

1.093

43

41

28

70

16

135

71

166

249

34

166

73

Gezuiverd afvalwater

1)

BRON: Stichting RIONED, Vewin, CBS

Verdeling naar provincie geschat o.b.v. historische gegevens

De kosten van de waterdiensten worden opgebracht door de inwoners en bedrijven in de verzorgingsgebieden. In 2009 bedraagt de totale waterketen nota voor een huishouden € 485, waarvan € 175 voor drinkwater, € 161 voor riolering en € 149 voor rioolwaterzuivering (Mini sterie van VROM, 2009). In figuur 2.2 is de ontwikkeling van de waterketen nota weergegeven. Figuur 2.2

EURO PER JAAR

De nota voor drinkwater is sinds 2006 met 2% gedaald. Tegelijkertijd is het rioolrecht met 14% gestegen, deels als gevolg van een hogere kostendekking (+3% naar 97%). Met betrekking tot zuivering is per 1 januari 2009 de Wvo-heffing vervangen door de Zuiveringsheffing. Deze heffing bekostigt het zuiveringsbeheer en bevat, i.t.t. de vroegere Wvo-heffing, geen kosten meer voor het passief waterkwaliteitsbeheer.

Gemiddelde nota voor een huishouden 1)

490

2.2

Stichting RIONED, het kennisinstituut voor riolering, publiceert periodiek cijfers over de riolering. De cijfers in deze paragraaf zijn ontleend aan de publicaties Riool in Cijfers 2009 – 2010 en de Rioleringsatlas van Nederland.

Personeel In de rioleringsector werken ca. 2600 mensen (fte). Medewerkers van de waterschappen die zich met riolering (persleidingen) bezighouden, zijn hierbij niet inbegrepen. Aan aannemers uitbestede werken zijn eveneens niet inbegrepen. Wel inbegrepen zijn externe bij de gemeenten gedetacheerde werknemers

2.2.1 en externe adviseurs, bestekschrijvers en inspectiepersoneel. Ongeveer de helft van de 2600 fte’s werkt in de binnendienst en de andere helft werkt in de buitendienst. De personeelsintensiteit van de binnendienst varieert met de grootte van de gemeenten (tabel 2.3).

Formatieplaatsen naar gemeentegrootte 1) GEMEENTEGROOTTE

Tabel 2.3 FTE

FTE

per 10.000 inwoners

per km buis

0-10.000

1,49

1,6

10.000-20.000

1,01

1,3

20.000-50.000

0,80

1,0

aantal inwoners

50.000-100.000

0,73

1,3

>100.000

0,71

1,6

Nederland

0,79

1,2

2)

485

454 BRON: Stichting RIONED

400

171

149

158 300 111

142

Formatieplaatsen binnendienst, peildatum 1 januari 2004

1)

Op basis van km buis totaal

2)

161

200 100

187

179

175

1998

2006

2009

Typen riolering en materialen Meer dan 99% van de bevolking is aangesloten op de riolering. Bij de rest wordt het afvalwater ter plekke gezuiverd, meestal met zogenoemde IBA’s (installaties

0

1)

Gecorrigeerd voor inflatie (2009=100)

2)

In 1998 en 2006 Wvo-heffing, in 2009 Zuiveringsheffing. De nota’s 1998 en 2006 waren resp. 9% en 20% hoger dan de kosten van het zuiveringsbeheer .


2.2.2 voor Individuele Behandeling van Afvalwater). Tabel 2.4 geeft een overzicht van de typen voorkomende gemeentelijke rioleringstelsels.

Rioolwaterzuivering 2) Riolering Drinkwater

BRON: Ministerie van VROM



Tabel 2.4

Typen gemeentelijke riolering TYPE RIOLERING

Gemengd gerioleerd

AANGESLOTEN INWONERS

NETLENGTE

x 1.000

%

km buis

11.400

69

48.500

% 48

Gescheiden gerioleerd

3.000

18

27.500

1)

Verbeterd gescheiden gerioleerd

1.350

8,2

10.600

2)

15750

96

86.600

85

590

3,6

15.000

15

65

0,4

Totaal vrijverval riolering Drukriolering Niet aangesloten (zuivering ter plaatse) Persleiding beheer gemeenten Totaal Nederland

27 10

100

107.100

2.2.3 (figuur 2.4). Het komt voor dat gemeenten de rioolheffing alleen boven een bepaald drempelgebruik naar rato van het drinkwatergebruik berekenen. Gebruikers in gemeenten waarbij een drempel van meer dan 250 m3 wordt gehanteerd, zijn in figuur 2.4 meegenomen als ‘vast bedrag’, dit omdat een huishouden in de regel onder de 250 m3 blijft.

Basis voor rioolheffing gebruikers

5.500 16.405

Rioolheffing Het rioleringsbeheer wordt voor 97% bekostigd door het opleggen van rioolheffingen en voor het overige uit WOZ-opbrengsten en algemene middelen (Ministerie van VROM, 2009). Een gemeente kan de rioolheffing heffen bij de gebruiker en/of de eigenaar van de woning c.q. bedrijf. De heffing bij de gebruiker kan o.m. gebaseerd zijn op het drink watergebruik, de omvang van het huishouden en op de WOZ-waarde

3)

Figuur 2.4

100

BRON: Stichting RIONED 1)

12.000 km tbv afvalwater, 15.500 km tbv regenwater

2)

5.000 km tbv afvalwater, 5.600 km tbv regenwater

3)

Waterschappen hebben daarnaast in beheer: 600 km vrijvervalriolering en 8.000 km persleiding.

Ruim twee van de drie huishoudens (69%) is aangesloten op een gemengd rioolstelsel, dat het afvalwater en het regenwater gezamenlijk afvoert. Ruim een kwart (26%) is aangesloten op een gescheiden rioolstelsel dat afvalwater en regenwater via afzonderlijke buizenstelsels inzamelt. Het afvalwater wordt afgevoerd naar een rwzi, het regenwater wordt rechtstreeks afgevoerd naar het Figuur 2.3

Materialen vrijverval riolering

oppervlaktewater. Bij een verbeterd gescheiden stelsel wordt het eerst afstromende en verontreinigde regenwater niet naar het oppervlaktewater maar (samen met het afvalwater) naar een rwzi afgevoerd. Bij drukriolering wordt het afvalwater eerst in een put verzameld, die één of enkele keren per dag wordt geleegd naar een rioleringsbuis door middel van een afvalwaterpomp.

BRON: Stichting RIONED

De hoogte van de rioolheffing varieert per gemeente en per type huishouden (eenpersoons of meerpersoons).

Variatie in rioolheffing naar type huishouden 2008

De riolering bestaat voor

Tabel 2.5

bijna driekwart uit betonnen leidingen en voor een kwart uit kunststof leidingen Laag BRON: Stichting RIONED

Mediaan

1)

MEERPERSOONS

huishouden

huishouden

25

30

147

166

Hoog

341

385

Gemiddeld

141

153



EENPERSOONS

De middelste waarneming


EURO PER JAAR

1)


2.2.4

Tabel 2.6

Samenstelling ingezameld huishoudelijk afvalwater Huishoudelijk afvalwater bestaat voor een deel uit grijs en een deel uit zwart afvalwater. Grijs afvalwater is slechts licht verontreinigd water, bijvoorbeeld douchewater en

Verzorgingsgebieden Waterschappen

Figuur 2.5

wasmachine water. Zwart afvalwater is afkomstig van het toilet. Tabel 2.6 geeft de samenstelling van huishoudelijk afvalwater, uitgesplitst naar zwart en grijs afvalwater.

Samenstelling huishoudelijk afvalwater PARAMETER Biochemisch Zuurstof Verbruik (BZV)

ZWART AFVALWATER

GRIJS AFVALWATER

Totaal fosfaat (P-totaal)

VUILVRACHT

mg/l

mg/l

mg/l

g/inwoner/dag

440-570

290-370

330-420

50-65

600-1000

90-150

250-320

25-35

90-120

14-18

20-30

15-20

Chemisch Zuurstof Verbruik (CZV) Kjeldahl-stikstof (N-Kj)

GEMENGD

Zwevende stof

15-25

2-4

350-450

45-68


2.3 Rioolwaterwaterzuivering De waterschappen zorgen ervoor dat al het afvalwater dat via de riolering is ingezameld, wordt gezuiverd in rwzi’s. In deze paragraaf zijn gegevens hierover bij elkaar gebracht, zoals gepubliceerd door de Unie van Waterschappen (Waterpeil 2009), de Stichting RIONED (Riool in Cijfers 2009 – 2010) en het CBS (Statistisch Jaarboek, Statline) 2.3.1

Verzorgingsgebieden In totaal zijn er 26 waterschappen. In figuur 2.5 staat van elk waterschap het verzorgingsgebied. Tabel 2.7 geeft voor elk waterschap een aantal algemene kengetallen weer. Enkele waterschappen hebben hun afvalwaterzuiveringstaak geheel of gedeeltelijk uitbesteed aan derden. In het verzorgingsgebied van Amstel Gooi en Vecht zuivert de stichting Waternet het afvalwater.

Waternet verzorgt in Amsterdam ook de drinkwatervoorziening en de riolering en in het gehele gebied van Amstel, Gooi en Vecht het watersysteembeheer. Het afvalwater in de verzorgingsgebieden van Peel en Maasvallei en van Roer en Overmaas wordt gezuiverd door Waterschapsbedrijf Limburg. Delfluent B.V. zuivert een deel van het afvalwater van het verzorgingsgebied van het Hoogheemraadschap van Delfland (regio Den Haag).

BRON: Unie van Waterschappen




Kengetallen waterschappen (peildatum 1/1/2008)

Tabel 2.7 WATERSCHAP

GEMEENTEN 1)

PROVINCIES 1)

FTE 2)

OPPERVLAKTE

LAND

WATER

aantal

aantal

aantal

km2

%

%

698.000

29

1

391

1.610

98

2

1.200.000

27

3

3)

702

86

14

798.500

21

3

490

1.707

94,5

5,5

1.400.000

14

1

522

410

93

7

INWONERS aantal

Aa en Maas Amstel, Gooi en Vecht Brabantse Delta Delfland

Afnameverplichting De waterschappen maken afspraken met de gemeenten over de hoeveelheid afvalwater die moet worden afgenomen: de zogenoemde afnameverplichting. Indien niet aan de afnameverplichting wordt voldaan, zal

2.3.2 rioolwater via een overstort op het oppervlaktewater terecht komen. In 2007 hebben de waterschappen voor 96% kunnen voldoen aan de afnameverplichting (figuur 2.6)

Percentage i.e.’s waarvoor is voldaan aan afnameverplichting, 2007

Figuur 2.6

De Dommel

850.000

34

2

362

1.510

97,4

2,6

De Stichtse Rijnlanden

750.000

22

2

275

830

97

3

WATERSCHAP

Fryslân

650.000

34

2

515

3.550

94

6

Aa en Maas

Groot Salland

360.000

12

1

373

1.180

98

2

Amstel, Gooi en Vecht

Hunze en Aa’s

420.000

23

2

364

2.070

97

3

Brabantse Delta

Hollandse Delta

867.000

22

1

511

1.018

98

2

Delfland De Dommel

Hollands Noorderkwartier Noorderzijlvest Peel en Maasvallei

4)

Regge en Dinkel 4)

1.100.000

44

1

812

1.800

94

6

375.000

20

3

262

1.440

87

13

De Stichtse Rijnlanden

459.298

19

1

148

1.287

96,5

3,5

Fryslân

600.000

17

1

329

1.346

98

2

Groot Salland

750.880

23

1

120

915

98

2

Hunze en Aa`s

Reest en Wieden

210.000

13

2

208

1.375

94,7

5,3

Hollandse Delta

Rijn en IJssel

650.157

22

2

313

1.950

99

1

Hollands Noorderkwartier

1.300.000

42

3

629

1.113

.

.

Noorderzijlvest Regge & Dinkel

Roer en Overmaas

Rijnland Rivierenland

950.000

38

4

675

1.756

93

7

Schieland en de Krimpenerwaard

700.000

15

1

270

351

88,6

11,4

Reest en Wieden

Vallei & Eem

626.000

19

2

216

1.070

98

2

Rijn en IJssel

Velt en Vecht

210.000

9

2

160

914

98

2

Rivierenland

Veluwe

431.400

19

2

206

1.379

98

2


Zeeuwse Eilanden

273.255

10

2

361

1.040

95

5

Vallei en Eem

Zeeuws-Vlaanderen

107.366

3

1

162

753

99

1

Velt en Vecht

Zuiderzeeland

378.688

7

1

248

1.500

.

.

Veluwe

8.922

34.576

Waterschapsbedrijf Limburg Nederland

16.417.544

Zeeuwse Eilanden Zeeuws-Vlaanderen

BRON: Unie van Waterschappen / Stichting RIONED 1)

Gemeenten en provincies vallen soms onder meerdere waterschappen.

2)

Fte voor het gehele waterschap, dus inclusief watersysteembeheer e.d.

3)

Taken uitgevoerd door Waternet. Totale formatie Waternet (inclusief riolering en drinkwater) is 1486 fte.

4)

De zuiveringstaak wordt namens dit waterschap uitgevoerd door Waterschapsbedrijf Limburg.

Gemiddeld 84%

86%

88%

90%

92%

94%

96%

98%

100%





2.3.3

Zuiveringsprestaties Tabel 2.8 toont voor elk waterschap een aantal kengetallen die specifiek betrekking hebben op de zuiveringstaak, zoals de aantallen rwzi’s en hun capaciteit. De ontwerpcapaciteit is daarbij uitgedrukt in inwoner-

equivalenten (i.e.). Eén i.e. staat voor de gemiddelde hoeveelheid af te breken vuil in het afvalwater van één inwoner.

De waterschappen zuiverden in 2007 2,1 miljard m3 afvalwater in 356 rwzi’s, met een gezamenlijke capaciteit van bijna 24,5 miljoen inwonerequivalenten (CBS, 2009). Tabel 2.9 geeft de ontwikkeling van de zuiveringsprestaties van de branche weer. Het zuiveringsrendement

van de rwzi’s is sinds 2000 duidelijk verbeterd, vooral voor stikstof- en cadmiumverwijdering. In de tabellen 2.10 en 2.11 zijn de rwzi’s en zuiveringsprestaties voor het jaar 2007 nader uitgesplitst per stroomgebied.

Rioolwaterzuivering per waterschap 1)

Tabel 2.8

Zuivering van afvalwater in rioolwaterzuiveringsinstallaties, 2000 - 2007 RWZI’S WATERSCHAP

aantal

ONTWERP-

BELASTING

CAPACITEIT

2007

1000 i.e.

1000 i.e.

HYDRAULISCHE CAPACITEIT TOTAAL 1000 m3/uur

waarvan DWA 2)

GEZUIVERD

Tabel 2.9

ZUIVERINGSHEFFING

2007

2009

1000 m3/uur

miljoen m3

€ / v.e.

Aantal

2000

2005

2006

2007

391

368

363

356

7

1.558

1.573

47,3

8,2

109

36,84

Capaciteit (1.000 i.e.)

25.242

25.539

25.454

24.462

Amstel, Gooi en Vechtstreek

12

2.361

1.956

61,2

20,0

127

51,96

Volume gezuiverd (mln. m3)

1.997

1.841

1.854

2.068

Brabantse Delta

18

1.530

1.305

54,5

15,6

109

46,50

Biochemisch zuurstofverbruik

353.527

351.649

347.972

348.541

920.719

943.467

937.860

941.736

13.300

14.425

14.341

14.968 87.816

Aa en Maas

8

1.628

1.494

68,2

16,2

118

42,24

Chemisch zuurstofverbruik

17

1.527

1.221

41,7

12,8

83

54,72

Totaal-fosfor

Delfland

6

2.165

1.721

60,1

21,4

125

65,06

Totaal-stikstof

84.726

84.825

85.842

Fryslân

29

1.558

1.048

49,0

15,0

104

51,94

Cadmium

1,0

1,3

0,9

1,0

9

698

539

22,4

7,0

38

46,89

Chroom

23

17

17

21

De Dommel De Stichtse Rijnlanden

Groot Salland Hollands Noorderkwartier

20

1.671

1.517

51,4

20,6

99

49,57

Koper

157

160

150

156

Hollandse Delta

22

2.011

1.473

64,7

23,8

146

49,33

Kwik

0,51

0,42

0,38

0,38

Hunze en Aa’s

17

838

631

21,8

5,9

52

68,76

Lood

59

44

42

49

Noorderzijlvest

15

790

677

29,3

7,3

64

60,12


11.284

8.684

8.313

8.228


91.033

77.895

77.268

79.026

18

2.326

1.921

110,2

58,6

167

4)

Reest en Wieden

8

572

438

13,6

4,7

32

49,68

Totaal-fosfor

2.845

2.651

2.596

2.643

Regge en Dinkel

19

1.501

1.144

56,0

13,0

78

45,66

Totaal-stikstof

28.952

21.742

19.057

17.849

Rijn en IJssel

14

1.383

1.090

44,8

14,3

73

40,74

Cadmium

0,47

0,25

0,25

0,27

Rijnland

33

1.650

.

.

.

43,50

Chroom

5,0

3,4

3,0

3,3

Waterschapsbedrijf Limburg

3)

.

39

1.788

1.423

58,9

17,4

123

51,51

Koper

18

12

10

11


9

655

596

24,7

7,0

60

51,75

Kwik

0,14

0,10

0,10

0,091

Vallei & Eem

8

1.261

1.010

33,0

12,2

71

43,08

Lood

8,6

6,2

5,4

5,0

Velt en Vecht

7

466

386

14,1

4,3

26

61,06


97

98

98

98

Veluwe

8

964

1.007

27,4

6,5

63

42,72


90

92

92

92

10

613

487

19,5

5,0

38

52,62

Totaal-fosfor

79

82

82

82

Zeeuws-Vlaanderen

7

259

187

7,4

2,1

16

55,00

Totaal-stikstof

66

74

78

80

Zuiderzeeland

5

474

.

.

27

57,10

Cadmium

54

81

72

74

Chroom

78

80

83

84

Koper

89

92

94

93

Rivierenland

Zeeuwse Eilanden

.

1)

Peildatum 1-1-2008, tenzij anders vermeld.

Kwik

72

77

73

76

2)

DWA: Droog Weer Aanvoer.

Lood

86

86

87

90

3)

Waterschapsbedrijf Limburg vervult deze taak namens Peel en Maasvallei en Roer en Overmaas.

4)

Peel en Maasvallei € 46,85 en Roer en Overmaas € 49,30.


BRON: Unie van Waterschappen / Stichting RIONED

BRON: CBS


RWZI’S

INFLUENT (1.000 KG)

EFFLUENT (1.000 KG)

RENDEMENT (%)


Voldoen van gezuiverd afvalwater aan lozingseisen en nalevingspercentage, 2007 Elke rwzi moet voldoen aan het Lozingenbesluit stedelijk afvalwater en aan de lozingseisen zoals gesteld in de lozingsvergunning op basis van de Wet Verontreiniging Oppervlaktewater. De vergunning kan meer en ook strengere eisen bevatten dan het Lozingenbesluit.

Figuur 2.7

In 2007 was het nalevingspercentage 99%, dat wil zeggen dat 99% van alle metingen voldeed aan de lozingseisen. Gemeten naar het percentage gezuiverde i.e.’s waarvoor rwzi’s in alle opzichten gedurende het hele jaar aan de lozingseisen voldeden, is de uitkomst 61% (figuur 2.7).

WATERSCHAP Aa en Maas Amstel, Gooi en Vecht Brabantse Delta Delfland De Dommel De Stichtse Rijnlanden Fryslân

Tabel 2.10

Rwzi’s naar stroomgebied 2007

Groot Salland Hunze en Aa`s

AANTAL RWZI’S

CAPACITEIT

VOLUME GEZUIVERD

1.000 i.e.

1.000 m3

Hollandse Delta Hollands Noorderkwartier

Eems

16

809

92.313

Noorderzijlvest

Rijn-Noord

42

1.202

117.907

Regge & Dinkel

Rijn-Oost

60

3.551

283.674

Reest en Wieden

Rijn-Midden

18

1.593

122.303

Rijn en IJssel

Rijn-West

140

10.845

874.969

Rivierenland

Maas

58

5.349

477.483


Schelde

22

1.112

99.625

Vallei en Eem Velt en Vecht

Nederland

356

24.462

2.068.275

BRON: CBS

Veluwe Waterschapsbedrijf Limburg Zeeuwse Eilanden Zeeuws-Vlaanderen

Tabel 2.11

Zuiveringsresultaten naar stroomgebied 2007 Gemiddeld BZV

CZV

STIKSTOF

FOSFOR

influent

effluent rendement

influent

effluent rendement

influent

effluent rendement

influent

effluent rendement

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1.000 kg

1.000 kg

%

1.000 kg

1.000 kg

%

1.000 kg

1.000 kg

%

1.000 kg

1.000 kg

%

Eems

12.275

673

95

32.713

5.450

83

3.274

908

72

508

114

78

Rijn-Noord

17.399

416

98

44.963

5.205

88

4.173

775

81

722

143

80

Rijn-Oost

52.850

867

98

153.764

11.295

93

13.569

2.430

82

2.290

492

79

percentage van gezuiverde i.e.’s dat gedurende gehele jaar in alle opzichten voldeed aan lozingseisen nalevingspercentage

Rijn-Midden

25.984

383

99

70.440

4.876

93

6.376

976

85

1.067

104

90

Rijn-West

145.820

3.480

98

392.200

31.090

92

38.063

8.022

79

6.303

1.016

84

Maas

77.872

2.040

97

204.094

16.249

92

18.270

3.913

79

3.355

617

82

Schelde

16.342

368

98

43.563

4.861

89

4.091

824

80

722

156

78

Nederland

348.542

8.227

98

941.736

79.026

92

87.817

17.849

80

14.968

2.643

82

70%

80%

90%

100%


BRON: CBS




Particuliere afvalwaterzuivering 2.3.4

Financiering De afvalwaterzuiveringstaak wordt bekostigd door middel van de zuiveringsheffing, welke wordt opgelegd aan de inwoners en bedrijven in het verzorgingsgebied. De heffing wordt vastgesteld op basis van het aantal in rekening te brengen vervuilingeenheden (v.e.). Tabel 2.8 toont voor elk waterschap welk bedrag per v.e. in rekening wordt gebracht. Huishoudens betalen een vast bedrag per jaar (forfaitaire aanslag): een eenpersoonshuishouden krijgt een aanslag voor 1 v.e. en een meerpersoonshuishoudens voor 3 v.e. Voor bedrijven geldt als uitgangspunt dat het aantal v.e.’s wordt berekend op basis van de samenstelling van het afvalwater. Daarvoor wordt het afvalwater bemeten, bemonsterd en geanalyseerd. In het laboratorium worden het Chemisch Zuurstofverbruik (CZV) en het zuurstofverbruik door omzetting van stikstofverbindingen (Nkj) vastgesteld. Met behulp van die gegevens en de afgevoerde hoeveelheid afvalwater wordt vastgesteld hoeveel kilogram zuurstof er nodig is om de biologisch afbreekbare stoffen in het afvalwater af te breken. Elke 54,8 kilogram zuurstof staat daarbij voor één v.e. Bij de kleinere bedrijven wordt de vervuilingwaarde van het afvalwater op een eenvoudiger manier berekend,

2.4

namelijk met behulp van de tabel afvalwatercoëfficienten. Het aantal v.e. wordt dan berekend door vermenigvuldiging van het aantal m3 ingenomen water met de afvalwatercoefficient van de branche waartoe betreffend bedrijf behoort.

Behalve door waterschappen wordt ook veel afvalwater gezuiverd door bedrijven. Tabel 2.12 geeft per economische activiteit een overzicht van de aanwezige particuliere awzi’s. In totaal telt het CBS bij bedrijven 451 awzi’s, met een totale zuiveringscapaciteit van 13,5 miljoen inwonerequivalenten. De soort awzi’s loopt uiteen van kleine installaties voor de verwijdering van zware metalen tot grote biologische zuiveringsinstallaties voor de verwijdering van biologisch afbreekbare stoffen.

Behalve op zuurstofverbruik wordt er ook geheven op een aantal zware metalen en zouten. De vervuilingwaarde daarvan wordt berekend op grond van de afgevoerde gewichtshoeveelheden. Om die hoeveelheden vast te stellen, moet er altijd worden gemeten, bemonsterd en geanalyseerd. Omdat bij de berekening een zekere franchise kan worden toegepast, zijn er in de praktijk maar weinig bedrijven die ook voor deze stoffen daadwerkelijk een aanslag krijgen.

Als we de zuiveringscapaciteit van de awzi’s optellen bij de zuiveringscapaciteit van de rwzi’s (24,5 miljoen i.e.) komt de totale zuiveringscapaciteit in Nederland uit op ca. 38 miljoen inwonerequivalenten. Een deel van de bedrijven loost het effluent van de awzi op de riolering.

Wanneer het berekende aantal v.e. minder dan vijf bedraagt, dan krijgt het bedrijf een aanslag voor drie v.e. Is de vervuilingswaarde één v.e. of minder, dan is het bedrijf één v.e. verschuldigd.

Afvalwaterzuivering bij bedrijven

Tabel 2.12 AWZI’S

WAARVAN BIOLOGISCHE AWZI’S 1)

CAPACITEIT

aantal

aantal

1 000 i.e.

Waaronder:

392

154

12.163

Voedingsmiddelenindustrie

133

97

7.292

10

1

12

Industrie

Textielindustrie Leer- en lederwarenindustrie

Bedrijven die hun afvalwater direct op het oppervlaktewater lozen, betalen verontreinigingsheffing (geen zuiveringsheffing); deze heffing wordt door het waterschap aangewend voor de bekostiging van het watersysteembeheer (waaronder waterkwaliteitsbeheer).

Dit afvalwater ondergaat dus ook nog de rioolwaterzuivering. Door de vóórzuivering besparen deze bedrijven op de te betalen zuiveringsheffing aan het waterschap. Het andere deel van de bedrijven loost het effluent direct op het oppervlaktewater.

5

2

104

Papierindustrie

24

11

939

Aardolie-, chemie- en kunstoffenindustrie

76

38

3.599

Basismetaal- en metaalproductenindustrie.

80

2

143

Overige

59

29

1.378

19

10

827

451

183

13.541

Waaronder: Milieudienstverlening Totaal BRON: CBS


Inclusief gecombineerd biologisch-fysisch chemische awzi’s


1)

HOOFDSTUK 3

Waterbedrijven zijn gebonden aan de omgeving waarin zij opereren en hebben te maken met vragen als: Welke drinkwaterbronnen zijn beschikbaar? Hoe is de kwaliteit van de bronnen? Hoe is het met de bodem gesteld waarin het netwerk zich bevindt en welke randvoorwaarden stelt de natuur?

In dit hoofdstuk staan statistische gegevens over deze aspecten.



Hoofdstuk 3: Bronnen, bodem en natuur

2-44

2-4 2-44

3.1 Beschikbaarheid en gebruik bronnen 2-4

Nationale zoetwaterbalans In figuur 3.1 staat de nationale zoetwaterbalans. Het langjarig gemiddelde van het neerslagoverschot, ook wel ‘internal flow’ genoemd bedraagt ca. 9 miljard m3 per jaar. Het neerslagoverschot bestaat uit de neerslag minus de verdamping. De rivieren (‘external inflow’)

voeren 81 miljard m3 aan. Opgeteld vormen de 90 miljard m3 de jaarlijks beschikbaar komende hoeveelheid zoetwater (‘total fresh water resources’). Ongeveer 86 miljard m3 daarvan verdwijnt via de rivieren weer naar zee.

51 1

366

1-6

31 31 2441 271 71 1

Figuur 3.1

Figuur 3.2 Figu

31 1

MILJARD M3

22

71 9

37

61 1

366 31 31

21 1 441 1

266

21 1

46 46

31 31 53 296 296 29

5 53

81 81 21

251 25 1

2166 21

21

22

366

7

34

25 56

7

Diepte van het grond-

49

water ten opzichte van het NAP (meters)

288

37 32

Lager dan 0

7

0 - 10

64

10 - 20 20 - 40

Grondwatervoorraad De hoeveelheid grondwater in de Nederlandse ondergrond bedraagt naar schatting 800 miljard m3 (Noordhoff atlasproducties, 2009). Het kaartje in figuur 3.2 geeft een indruk van de winbaar geachte hoeveelheden grondwater per hydrologische eenheid eenheid. BRON: Eurostat, Compendium voor de Leefomgeving


40 - 120 Hydrologische eenheid Winbaar geachte hoeveelheden Winb

96 96

gron grondwater per hydrologische eenh eenheid (1998), in mln. m3/jaar

BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds NL / Deltares, TNO



Waterwinning Het Centraal Bureau voor de Statistiek rapporteert periodiek over onttrekkingen en gebruik van grondwater en oppervlaktewater in Nederland. In de tabel 3.1 staan de cijfers over de waterwinning in Nederland in 2006. In totaal werd 14,4 miljard m3 water gewonnen, waarvan 1,1 miljard m3 grondwater, 8,7 miljard m3 zoet oppervlaktewater en 4,6 miljard m3 zout oppervlaktewater. Van het zoete oppervlaktewater werd 85% (7,4 miljard m3) Tabel 3.1

Figuur 3.3 % METINGEN DAT VOLDOET AAN DE NORM

Drinkwaterbedrijven

90

Eems Rijn

80 Schelde

70 Maass

Waterwinning 2006 TOTAAL

MILJOEN M3

Kwaliteit oppervlaktewater naar stroomgebied gebruikt voor koelprocessen. Slechts 1,3 miljard m3 van het zoete oppervlaktewater werd voor andere processen gebruikt. Opgeteld bij het grondwater bedroeg de totale zoetwaterwinning (excl. koeling) derhalve ca. 2,4 miljard m3. In hoofdstuk 4.1 komt het watergebruik t.o.v. de beschikbare bronnen nader aan de orde in een vergelijking met andere landen.

GRONDWATER

60 50

OPPERVLAKTEWATER zoet

zout

totaal 40

1.279

777

502

-

502

Eigen winning landbouw

138

91

48

-

48

Eigen winning industrie

3.371

188

2.452

731

3.183

Energiebedrijven

9.053

1

5.177

3.875

9.052

Overig

519

3

517

-

517

20

Totaal

14.361

1.059

8.696

4.606

13.302

10

1)

30

0 1)

3

3

Hiervan is ca. 7,4 miljard m gebruikt voor koeling en 1,3 miljard m voor andere processen.

BRON: CBS

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

BRON: Ministerie van Verkeer en Waterstaat

3.2 Kwaliteit oppervlaktewater Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat brengt jaarlijks een voortgangsrapportage uit over het waterbeheer in Nederland. Dit rapport Water in Beeld 2009 bevat data over de kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland. Ook de Unie van Waterschappen rapporteert in haar rapportage ‘Waterschapspeil 2009; Waterschappen vergeleken’ over dit onderwerp. De gegevens in deze paragraaf komen uit deze twee rapporten.

Binnen drinkwaterbeschermingszones gelden strengere normen voor bepaalde chemische verbindingen en bepaalde biologische kwaliteitselementen. In figuur 3.4 is het percentage van deze verbindingen / kwaliteitselementen weergegeven dat aan de norm voldoet voor een selectief aantal stoffen op een selectief aantal

locaties. Een kwart van deze locaties voldoet in 2008 niet aan de normen. Indien het rivierwater van onvoldoende kwaliteit is, stoppen de drinkwaterbedrijven tijdelijk de waterinname. Tabel 3.2 toont het aantal innamestops in de afgelopen drie jaar.

Innamestops drinkwaterbedrijven In principe moeten alle waterlichamen in 2015 een goede ecologische en een goede chemische toestand bereiken. In 2008 zijn voor het eerst de gegevens van 2007 getoetst volgens de Kaderrichtlijn Water (KRW). Hieruit blijkt dat in elk waterlichaam minstens één parameter aanwezig is die niet voldoet aan de norm. Voor de meeste ecologische parameters worden de normen


momenteel niet gehaald, voor de meeste chemische stoffen worden ze wel gehaald. Volgens het ‘one out, all out principe’ voldoet dus bijna geen enkel waterlichaam aan de norm. Indien wordt gemeten op basis van ‘het percentage metingen dat voldoet aan de norm’ ontstaat een gunstiger beeld (figuur 3.3).

Tabel 3.2 2006

20007

2008

Rijn drinkwaterbedrijven

0

1

8

Maas drinkwaterbedrijven

31

66

55




Figuur 3.4

Ongehinderd gebruik oppervlaktewater (drinkwater beschermingzônes)

Chemische toestand (KRW monitoringsresultaten oppervlaktewaterlichamen)

Figuur 3.5

% LOCATIES DAT VOLDOET AAN DE NORM 90 80 70 60 50 40 Oordeel

30

Voldoet 20

Voldoet niet Onbekend

10 Achtergrond 0

Bebouwing 1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

Water Stroomgebied


Grens 1-mijlszone Grens rijk

De mate waarin de waterlichamen in Nederland voldoen aan de doelen voor de te bereiken chemische toestand in 2015 staat weergegeven in figuur 3.5. Het toetsingskader hiervoor is de Richtlijn Prioritaire stof-

fen en vindt plaats op basis van het principe ‘one out, all out’. Figuur 3.6 geeft de uitkomsten per waterschap (voor zover bekend). Rijn Noord

Rijn West

Rijn Midden

Maas Schelde BRON: Ministerie van Verkeer en Waterstaat



Rijn Oost

Eems


Figuur 3.6

Bronnen van normoverschrijdende stoffen in stroomgebied Rijn

Percentage waterlichamen per waterschap dat voldoet aan de normen voor prioritaire stoffen, 2007

Figuur 3.7 Benzo(a)antraceen

Aa en Maas Amstel, Gooi en Vecht

Zink

Brabantse Delta Delfland

Koper

De Dommel De Stichtse Rijnlanden

Stikstof

Fryslân Groot Salland

Fosfaat

Hunze en Aa’s Hollandse Delta

Benzo(a)pyreen

Hollands Noorderkwartier Noorderzijlvest 0%

Peel en Maasvallei

10%

20%

30%

40%

50%

60%

80%

70%

90%

100%

Regge & Dinkel

Bronnen van normoverschrijdende stoffen in stroomgebied Maas

Roer en Overmaas Reest en Wieden

Dimethoaat

Rijn en IJssel Rivierenland

Benzo(a)antraceen

Vallei en Eem Zeeuwse Eilanden

Koper

Zeeuws-Vlaanderen Zuiderzeeland

Zink Gemiddeld Stikstof 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100% Fosfaat

BRON: Unie van Waterschappen Trichloorbenzeen

Het percentage oppervlaktewaterlichamen met een goede beoordeling bedroeg voor het stroomgebied Rijn 95% en voor het stroomgebied Maas 68%. Per stroomgebied zijn de bronnen geanalyseerd van de belangrijkste normoverschrijdende stoffen in oppervlaktewater. In het stroomgebied Rijn overschrijdt


vooral benzo(a)pyreen in een aantal waterlichamen de norm. In het stroomgebied Maas gaat het vooral om de stoffen hexachloorbutadiëen, penta- en trichloorbenzeen, trifuraline, endosulfan, kwik en cadmium. Van een aantal normoverschrijdende stoffen zijn in figuur 3.7 de bronnen weergegeven.

Kwik Cadmium 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Landbouw

Run-off

Industrie

Materialen/constructie ongerioleerd gebied

Ongelukken

RWZI

Overige bronnen

Verkeer en infrastructuur

Overstort


90%

100%



3.3 Kwaliteit grondwater

Figuur 3.8 & 3.9

In het rapport Water in Beeld 2009 staan ook cijfers over de kwaliteit van het grondwater. Van de grondwaterlichamen in Nederland heeft 61 procent een goede beoordeling voor de chemische toestand. Door een natuurlijke oorzaak overschrijden fosfaat, chloride en arseen incidenteel de norm. Verder overschrijden nitraat en gewasbeschermingsmiddelen soms de norm.

Bij te hoge concentraties nitraat wordt het grondwater minder geschikt voor de bereiding van drinkwater. Het nitraat moet dan eerst verwijderd worden, want drinkwater mag maximaal 50 (mg/liter) nitraat bevatten. In

Bij verlaging van het waterpeil in polders van laaggelegen kustgebieden treedt aanvoer van zout op uit diepe, met zeewater gevulde zandlagen. Hierdoor nemen de zoutconcentraties in het grondwater toe waardoor het minder geschikt wordt voor drinkwaterwinning. Klimaatverandering en zeespiegelstijging versnellen

Nitraat in het bovenste grondwater

Verzilting

dit proces. Daarnaast treedt verzilting via het oppervlaktewater op doordat in droge perioden zout oppervlaktewater zich ver landinwaarts verplaatst. Figuur 3.8 geeft de diepte weer van het brak-zout grensvlak in Nederland. Figuur 3.9 geeft de grondwaterwinningen in Nederland weer die gevoelig zijn voor verzilting.

een groot deel van Oost-Nederland is de concentratie aan Nitraat in het grondwater hoger. Figuur 3.10 geeft de concentraties Nitraat aan in het bovenste grondwater, zoals die in Nederland worden aangetroffen. Figuur 3.10

Grondwaterwinningen gevoelig voor verzilting Gro

Diepte brak-zout grensvlak (1000 mg chloride per liter) in meters beneden NAP Boven NAP

Verhoogde kans op maritieme verzilting

5-0 10 - 5 25 - 10 50 - 25 100 - 50 200 - 100 300 - 200 300 of dieper Onvoldoende metingen beschikbaar

Hoeveelheid nitraat in het bovenste grondwater in mg/l 0 - 25 EU - norm (maximum)

25 - 50 50 - 100 100 - 150

BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds Nederland / Deltares, TNO


BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds Nederland / KWR Watercycle Research Institute

> 150 BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds Nederland / RIVM

Geen gegevens



C. Bodemzetting Hmpcbmf!cpefn{fuujoh!jo nfufst!cjk!ifu!pqcsfohfo wbo!2!nfufs!espph!{boe njoefs!ebo!1-3

Bodemzetting

3.4 Bodemgesteldheid

Figuur 3.12

1-3!.!1-4 1-4!.!1-6

Waterbedrijven hebben bij de aanleg en het onderhoud aan de leidingnetten te maken met de specifieke ondergrond in het voorzieningsgebied.

1-6!.!1-7

Globale bodemzetting

1-7!.!1-9

in meters bij het opbrengen

1-9!pg!nffs

van 1 meter droog zand

Hffo!{fuujoh

In de lithologische kaart van Nederland (figuur 3.11) staan de grondlagen weergegeven van de bovenste 1,5 tot 2 meter bodem. Figuur 3.12 geeft de bodemzetting weer, dat is de mate van verzakking als gevolg van belasting van de bodem. Hoe hoger de zettingsgraad hoe gevoeliger de bodem is voor leidingbreuken. Vooral klei- en veengronden zijn gevoelig voor bodemdaling,

waardoor in dergelijke gebieden extra maatregelen nodig zijn om leidingbreuken te beperken.

Minder dan 0,2 0,2 - 0,3 0,3 - 0,5

De keuze van waterwingebieden en het beheer ervan wordt mede bepaald door het grondgebruik in een voorzieningsgebied. Figuur 3.13 geeft een overzicht van het grondgebruik in Nederland.

0,5 - 0,6 0,6 - 0,8 0,8 of meer Geen zetting

. Lithologie

Figuur 3.11

Lithologie

BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds Nederland / TNO, Deltares

Bebouwing, kunstmatig aangelegde gebieden 1

36

61!ln

Veraarde bovengrond op diep veen Veraarde bovengrond op veen op zand Kleidek op veen Kleidek op veen op zand Zanddek op veen op zand

F. Grondgebruik in 2005 Hsbtmboe Bllfs!fo!lbmf!hspoe Ifjef!fo!ipphwffo

Veen op ongerijpte klei

Cpt Cfcpvxjoh!fo!xfhfo Xbufs

Leemarm fijn zand Zwak lemig fijn zand

Sjfunpfsbt

Mffvxbsefo

Tuvjgevjofo!fo!{boeqmbufo

Hspojohfo

Grondgebruik in 2005

Figuur 3.13

Sterk lemig fijn zand op grof zand

Bttfo

Grasland

Sterk lemig fijn zand op (klei)leem Sterk lemig zand

Akker en kale grond

Nfqqfm

Grof zand

Heide en hoogveen [xpmmf

Zavel met homogeen profiel Bntufsebn

Lichte klei met homogeen profiel

Bos

Bmnfsf

Bebouwing en wegen Fotdifef

Klei met zware tussenlaag Efo!Ibbh

Klei op veen

Rietmoeras

Efmgu

Klei op fijn zand

Water

Vusfdiu Bsoifn

Stuifduinen en zandplaten

Spuufsebn Ojknfhfo

Klei op grof zand t.Ifsuphfocptdi

Leem Njeefmcvsh

Fjoeipwfo

BRON: Noordhoff Bosatlas van BRON: Noordhoff Bosatlas van Ondergronds Nederland / Alterra

Ondergronds Nederland / Alterra Nbbtusjdiu 1


21

31

41

51

61!ln



3.5 Natuur Drinkwaterbedrijven hebben te maken met grondwaterbeschermingsgebieden en natuurgebieden. Het areaal aan grondwaterbeschermingsgebieden in Nederland bedraagt ruim 121.000 ha. Naast grondwaterbeschermingsgebieden beheren drinkwaterbedrijven natuurgebieden met een oppervlakte van ruim 20.000 ha. De Europese Unie wil de achteruitgang van biodiversiteit stoppen, onder meer door het realiseren van een netwerk van belangrijke natuurgebieden: het Natura-2000 netwerk. Dit zijn beschermingszones waarin instandhoudingmaatregelen moeten worden genomen voor diverse beschermde dier- en plantensoorten. Een en ander vloeit voort uit de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn, die in Nederland is vertaald

in de Natuurbeschermingswet en de Flora- en Faunawet. Nederland heeft inmiddels 162 Natura-2000 gebieden aangemeld. De gebieden zijn in figuur 3.14 weergegeven, tezamen met de grondwaterbeschermingsgebieden en de stroomgebieden van de Kaderrichtlijn Water. De Natura 2000 gebieden beslaan ongeveer 1 miljoen hectaren, waarvan tweederde bestaat uit open water (inclusief de kust wateren).

De Ecologische Hoofdstructuur (EHS) is een samenhangend netwerk van in (inter)nationaal opzicht belangrijke, duurzaam te behouden ecosystemen. Via de Nota Ruimte (2005) heeft de EHS wettelijke status gekregen. Naast gebieden op het land zijn de grote wateren, waaronder Waddenzee, IJsselmeer, Zeeuwse delta en Noordzee aangewezen als onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur. Klimaatverandering zal gevolgen hebben voor de natuur en de soortensamenstelling in

Nederland. Om verplaatsingen van soorten mogelijk te maken worden binnen de EHS aanvullend een twaalftal ’robuuste ecologische verbindingen’ gerealiseerd. De Natura 2000 gebieden liggen vrijwel geheel binnen de EHS en beslaan ongeveer de helft van de EHS op het land (Compendium voor de Leefomgeving, 2009). De overlap tussen Natura-2000 gebieden en de Ecologische Hoofdstructuur is weergegeven in figuur 3.15.

Natura-2000 en EHS gebieden

Figuur 3.15 Natura 2000

Figuur 3.14

Natura-2000 000 00 gebieden, te erbeschermingsgebieden grondwaterbeschermingsgebieden trroomgebieden en KRW stroomgebieden

Natura 2000 & EHS EHS

Grondwaterbeschermingsgebieden c chermingsgebieden b bieden Natura 2000 gebieden disstricten Stroomgebieddistricten

atercycle Research Institute BRON: KWR Watercycle

66 | Drinkwaterstatistieken rstatistieken k 2008

BRON: Compendium voor de Leefomgeving / Ministerie van LNV


Hoofdstuk 4: Internationaal

HOOFDSTUK 4

internationaal In dit hoofdstuk worden een aantal indicatoren van de watersector internationaal vergeleken. Eerst vergelijken we de beschikbaarheid van zoetwater (4.1) en daarna diverse indicatoren voor drinkwater en sanitatie, zoals aansluitpercentages, waterwinning en drinkwatergebruik (4.2). De belangrijkste gegevensbron voor dit hoofdstuk is het in 2009 uitgekomen EUREAU rapport Statistics Overview on Water and Wastewater in Europe 2008. De peildatum van uit deze bron overgenomen gegevens loopt voor de diverse landen uiteen, globaal tussen 2005 en 2008. Daarnaast zijn gegevens ontleend aan rapporten van de Verenigde Naties en van de International Water Association (IWA). Gegevens over flessenwater zijn ontleend aan een brochure van de Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters, Sappen.




4.1 Beschikbaarheid en gebruik waterbronnen Het overgrote deel van het water op onze aardbol is zout (97,5%). Van het zoete water (2,5%) zit ruim tweederde opgeslagen in ijskappen, is bijna een derde grondwater en bevindt zich amper 0,4% in zoetwatermeren en rivieren (figuur 4.1).

Figuur 4 .1

Water Exploitatie Index (WEI) Tabel 4.1 geeft per continent een overzicht van zogenoemde hernieuwbare zoetwaterbronnen en het percentage onttrekking daaraan. Hernieuwbaar zoetwater is water dat elk jaar opnieuw beschikbaar komt via bijvoorbeeld de rivieraanvoer en het neerslagoverschot. Het percentage dat in een land aan de hernieuwbare hoeveelheid wordt onttrokken, wordt de Water Exploitatie Index (WEI) genoemd. In Europa bedraagt de WEI gemiddeld 6,3%; Inclusief gebruik voor koeling bedraagt de WEI in Europa 10,6% (EUREAU, 2009). In Nederland komt jaarlijks ca. 90 miljard m3 hernieuwbaar zoetwater beschikbaar. De zoetwater onttrekking 2006 (exclusief gebruik voor koelwater) bedroeg 2,4 miljard m3 (3.1), wat neerkomt op een WEI van 2,5%. Inclusief gebruik voor koelwater is de jaarlijkse onttrekking ca. 10 miljard m3 en bedraagt de WEI 11%.

BRON: VN

Tabel 4.1

Drinkwater en sanitatie

4.2

Realisatie Millennium Development Doelstellingen In 2000 hebben de Verenigde Naties zich ten doel gesteld dat in 2015 het aandeel (t.o.v. 1990) van de wereldbevolking dat geen duurzame toegang heeft tot drinkwater en sanitatie moet zijn gehalveerd. Tussen 1990 en 2006 hebben 1,1 miljard mensen toegang gekregen tot sanitatie. In 2006 hadden wereldwijd 2,5 miljard mensen nog geen toegang. Om de doelstelling te halen zullen tot 2015 nog 1,4 miljard mensen toegang moeten krijgen (Verenigde Naties, 2008).

4.2.1

Aandeel bevolking met duurzame toegang tot drinkwater

km3 /jaar

km3 /jaar

%

Afrika

3.936

217

5,5

Azië

11.594

2.378

20,5

Latijns Amerika

13.477

252

1,9

93

13

14,0

6.253

525

8,4

Caribbean Noord Amerika

1)

Oceania

1.703

26

1,5

Europa

6.603

418

6,3

Wereld

43.659

3.829

8,8

Onttrekking als percentage van de hernieuwbare bronnen


1)

stedelijk

landelijk

totaal

stedelijk

landelijk

Ontwikkelingslanden

71

93

59

84

94

76

88

95

82

92

96

87

Sub-Saharan Afrika

49

82

35

58

81

46

Latijns Amerika en Caribbean

84

94

61

92

97

73

Oost Azië

68

97

55

88

98

81

Zuid Azië

74

91

68

87

95

84

Zuid-Oost Azië

73

92

64

86

92

81

West Azië

86

95

70

90

95

80

Commonwealth of Independent States (CIS) WATER EXPLOITATIE INDEX

2006

totaal Noord Afrika

Oceania TOTALE WATER ONTTREKKING

Tabel 4.2

1990

Zoetwatervoorraden en onttrekkingen HERNIEUWBARE WATER BRONNEN

Voor drinkwater is de situatie beter. Maar in 2006 hebben nog altijd 884 miljoen mensen geen toegang tot goed drinkwater. Het grootste deel hiervan (746 miljoen mensen) leeft in landelijk gebied. De tabellen 4.2 en 4.3 geven de laatst beschikbare cijfers weer over de mate waarin mensen in de verschillende delen van de wereld duurzame toegang hebben tot drinkwater en sanitatie.

1)

51

92

39

50

91

37

93

97

84

94

99

86

CIS Azië

87

95

80

88

98

79

CIS Europa

95

98

87

97

99

91

Ontwikkelde landen

98

100

95

99

100

97

Wereld

77

95

63

87

96

78

BRON: VN

Voormalige Sovjet Unie.

BRON: VN


%

1)


Tabel 4.3

Aandeel bevolking met duurzame toegang tot sanitatie voorziening 1990

%

Bevolking aangesloten op drinkwaternet

Figuur 4.2 Nederland

2006

totaal

stedelijk

landelijk

totaal

stedelijk

landelijk

Luxemburg

Ontwikkelingslanden

41

66

28

53

71

39

Zwitserland

Noord Afrika

62

82

44

76

90

59

België

Sub-Saharan Afrika

26

40

20

31

42

24

Duitsland

Latijns Amerika en Caribbean

68

81

35

79

86

52

Frankrijk

59

Ver. Koninkrijk

Oost Azië

48

61

43

65

74

Zuid Azië

21

53

10

33

57

23

Denemarken

Zuid-Oost Azië

50

74

40

67

78

58

IJsland

West Azië

79

93

56

84

94

64

Ierland

Oceania

52

80

44

52

80

43

Finland

Commonwealth of Independent States (CIS) 1)

90

95

81

89

94

81

Noorwegen

CIS Azië

95

97

93

93

95

92

Zweden

CIS Europa

89

94

77

88

94

75

Oostenrijk

Ontwikkelde landen

99

100

96

99

100

96

Wereld

54

78

36

62

79

45

Malta Spanje Griekenland 1)

Voormalige Sovjet Unie.

BRON: VN

Italië Portugal Cyprus

4.2.2

Aansluiting op drinkwater en sanitatie in Europa De figuren 4.2 – 4.4 geven voor de Europese landen het percentage van de bevolking weer dat is aangesloten op respectievelijk het drinkwaternet, de riolering en de rioolwaterzuivering. Gemiddeld is in Europa 95% van

de bevolking aangesloten op het drinkwaternet, 84% op de riolering en 79% op een rwzi. Voor Nederland bedragen de percentages resp. 100%, 99% en 99%.

Bulgarije Hongarije Tsjechië Slovenië Slowakije Polen Kroatië Letland Estland Lithouwen Roemenië Europa 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

BRON: EUREAU




Figuur 4.3

Bevolking aangesloten op riolering

Bevolking aangesloten op rioolwaterzuivering

Figuur 4.4

Nederland

Nederland

Luxemburg

Zwitserland

Zwitserland

Ver. Koninkrijk Luxemburg

Ver. Koninkrijk

Duitsland

Duitsland

Denemarken

Ierland

Zweden

Denemarken

Oostenrijk

IJsland Zweden

Ierland

Oostenrijk

Finland

Frankrijk

Frankrijk Noorwegen

Finland Noorwegen

België

België

IJsland

Malta

Spanje

Spanje

Italië Griekenland

Italië

Portugal

Portugal Griekenland

Cyprus

Cyprus

Malta

Letland

Tsjechië

Tsjechië

Estland

Kroatië

Letland

Estland

Polen Lithouwen

Hongarije Polen

Slowakije

Lithouwen

Hongarije

Slowakije

Roemenië

Roemenië

Bulgarije

Slovenië

Slovenië

Bulgarije

Kroatië

Europa

Europa 0%

10%

20%

BRON: EUREAU


30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

BRON: EUREAU



4.2.3

Figuur 4.5

Waterwinning t.b.v. de drinkwaterbereiding In Europa wordt per hoofd van de bevolking 97 m3 zoetwater gewonnen voor drinkwaterbereiding, tegen 77 m3 in Nederland (figuur 4.5). Hierbij is zowel de winning voor het huishoudelijk gebruik als voor het zakelijk gebruik inbegrepen. Sommige landen maken behalve van zoet water ook gebruik van zout water (b.v. Malta en Cyprus). Dit is in de figuur niet meegenomen.

In figuur 4.6 zijn de bronnen weergegeven die in Europa worden gebruikt voor de drinkwaterbereiding. Nederland zit op het gemiddeld patroon in Europa: ca. 60% grondwater (inclusief ‘springwater’) en ca. 40% oppervlaktewater. Springwater is water dat aan de oppervlakte komt uit natuurlijke bronnen.

Oppervlaktewater

Zoetwaterwinning voor drinkwater in m3/persoon/jaar

Waterwinning naar bron

Figuur 4.6

Grondwater Springwater Ontzouting

Ierland

IJsland Noorwegen

Ver. Koninkrijk

Zwitserland

Noorwegen

Ver. Koninkrijk

Zweden

Zweden

Frankrijk Nederland

Oostenrijk Ierland

Finland

Frankrijk

België Duitsland

Luxemburg Finland

Luxemburg

Denemarken

Zwitserland IJsland

Nederland

Oostenrijk

België

Denemarken

Duitsland Italië

Spanje

Spanje

Portugal Griekenland

Griekenland

Cyprus

Cyprus Portugal

Italië

Malta

Malta

Bulgarije

Bulgarije

Roemenië

Roemenië

Slovenië

Tsjechië

Kroatië

Estland Polen

Hongarije Estland

Slowakije

Tsjechië

Kroatië

Slowakije

Hongarije

Lithouwen

Slovenië

Polen

Letland Lithouwen

Europa Europa 0

50


100

150

200

250

300 BRON: EUREAU

0%

10%

BRON: EUREAU

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%



4.2.4

Figuur 4.7

Drinkwatergebruik In figuur 4.7 staat het drinkwatergebruik in Europa, uitgesplitst naar huishoudens en de zakelijke markt. In totaal gebruiken we in Europa jaarlijks ca. 37 miljard m3 drinkwater, waarvan ca. 27 miljard m3 (72,4%) in huishoudens en ca. 10 miljard m3 (27,6%) door zakelijke afnemers. Deze

procentuele verdeling is ongeveer hetzelfdeals in Nederland. De landen met het hoogste gebruik in Europa zijn Italië, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Spanje en Frankrijk. Elk van deze landen gebruikt ca. 5 miljard m3. Nederland gebruikt ca. 1,1 miljard m3.

Drinkwatergebruik naar categorie in miljoenen m3

Huishoudens

Zakelijke markt

Per persoon bedraagt het (totaal) hoofdelijk gebruik in Europa 206 liter per dag, uiteenlopend tussen 102 liter per dag in Polen en 628 liter per dag in IJsland (figuur 4.8). In Nederland is dit 182 liter per persoon per dag.

Als alleen het huishoudelijk gebruik in ogenschouw wordt genomen, dan bedraagt het gemiddeld gebruik van een Europeaan 148 liter per dag, uiteenlopend van 71 liter per dag in Portugal tot 283 liter per dag in IJsland. In Nederland is dit 127,5 liter per persoon per dag.

Drinkwatergebruik naar categorie in liter/persoon/dag

Huishoudens

Zakelijke markt

Figuur 4.8 Ijsland

Ver. Koninkrijk

Noorwegen

Duitsland

Zwitserland

Frankrijk

Ierland

Nederland

Zweden

Zwitserland

Ver. Koninkrijk

Zweden

Finland

Noorwegen

Luxemburg

België

Oostenrijk

Oostenrijk

Frankrijk

Ierland

Denemarken

Finland

Nederland

Denemarken

Duitsland

IJsland

België

Luxemburg Spanje Italië

Italië

Spanje

Griekenland

Griekenland

Malta

Portugal

Portugal

Malta Kroatië Polen

Roemenië

Roemenië

Estland

Hongarije

Hongarije

Tsjechië

Tsjechië

Bulgarije

Bulgarije

Kroatië

Slovenië

Slowakije

Lithouwen

Lithouwen

Polen

Estland Europa 0

1000


2000

3000

4000

5000

6000

BRON: EUREAU

0

BRON: EUREAU

100

200

300

400

500

600

700



4.2.5

Drinkwaternota huishoudelijk gebruik De International Water Association stelt periodiek een overzicht op van de drinkwaterkosten voor huishoudens. Het meest recente overzicht betreft uitkomsten van 2007 (IWA, 2008). De cijfers van IWA (in $US) zijn tegen de gemiddelde wisselkoers van 2007 omgerekend naar € en weergegeven in figuur 4.9. De drinkwaternota heeft betrekking op de situatie waarin een gezin 200 m3 water gebruikt en is een gemiddelde van de vijf groot-

ste steden in elk land. De verbruiksbelastingen, zoals de BTW, zijn inbegrepen. Uit de figuur blijkt dat bij gebruik van 200 m3 de nota voor een Nederlands gezin relatief laag is ten opzichte van de omringende landen. Overigens is het gemiddeld huishoudelijk gebruik in Nederland met 107 (m3/jaar) een stuk lager dan 200 m3. Bij het gemiddelde gebruik bedraagt de Nederlandse drinkwater jaarnota op dit moment € 175,= (h. 1.8 resp. 2.1).

Flessenwater Gemiddeld dronk een Europeaan in 2008 76,1 liter flessenwater. Figuur 4.10 toont de consumptie in de diverse Europese landen. In Nederland bedroeg de consumptie per persoon slechts 21,5 liter.

4.2.6

Consumptie van flessenwater 2008 in liter per persoon

Figuur 4.10 Duitsland België Frankrijk Oostenrijk Ierland

Figuur 4.9

Drinkwaternota 2007 bij gebruik van 200 m3, in €

Zweden Ver. Koninkrijk

Duitsland

Nederland

Ver. Koninkrijk

Denemarken

Zwitserland

Finland

Oostenrijk België

Italië

Frankrijk

Spanje

Denemarken

Griekenland

Nederland

Portugal

Finland Zweden

Hongarije

Noorwegen

Tsjechië Bulgarije

Griekenland

Slowakije

Portugal

Roemenië

Cyprus

Polen

Spanje

Slovenië

Italië

Letland Lithouwen

Hongarije

Estland

Roemenië Lithouwen

Europa 0

50

BRON: IWA


100

150

200

250

300

350

400

450

500

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

BRON: Nederlandse vereniging Frisdranken, Waters, Sappen



VOORZIENINGSGEBIEDEN EN AANGESLOTEN GEMEENTEN 2008 BrabantWater Aalburg, Alphen-Chaam, Asten, Baarle-Hertog, Baarle-Nassau, Bergeijk, Bergen op Zoom (gedeelte) , Bernheze, Best, Bladel, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Breda, Cranendonck, Cuijk, Deurne, Dongen, Drimmelen, Eersel, Eindhoven, Etten-Leur, Geertruidenberg, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Gilze en Rijen, Goirle, Grave, Haaren, Halderberge, Heeze-Leende, Helmond, 's-Hertogenbosch, Heusden, Hilvarenbeek, Laarbeek, Landerd, Lith, Loon op Zand, Maasdonk, Mill en Sint Hubert, Sint Michielsgestel, Sint Anthonis, Moerdijk, Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Sint Oedenrode, Oirschot, Oisterwijk, Oosterhout, Oss, Reusel-De Mierden, Roosendaal, Rucphen, Schijndel, Someren, Son en Breugel, Steenbergen, Tholen (gedeelte), Tilburg, Uden, Valkenswaard, Veghel, Veldhoven, Vught, Waalre, Waalwijk, Werkendam, Woensdrecht (gedeelte),Woudrichem en Zundert. Voorziet verder enkele percelen in Nederweert. Dunea Den Haag, Hillegom, Katwijk, Lansingerland, Leiden, Leidschendam-Voorburg, Lisse, Nesselande, Nieuwerkerk a/d IJssel, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Pijnacker-Nootdorp, Rijnwoude (kern Benthuizen), Rijswijk, Teylingen, Voorschoten, Wassenaar, Zevenhuizen-Moerkapelle, Zoetermeer. Evides Albrandswaard, Barendrecht, Bergen op Zoom (Halsteren, Lepelstraat en Putte), Bernisse, Binnenmaas, Borsele, Brielle, Capelle aan den IJssel, Cromstrijen, Den Haag (Wateringseveld), Delft, Dirksland, Dordrecht, Goedereede, Goes, 's-Gravendeel, Hellevoetsluis, Hulst, Kapelle, Korendijk, Maassluis, Middelburg, Middelharnis, Midden-Delfland, Noord-Beveland, Oostburg, Oostflakkee, Oud-Beijerland, Reimerswaal, Rotterdam, Rozenburg, Schiedam, SchouwenDuiveland, Sluis, Spijkenisse, Strijen, Terneuzen, Tholen,Vlaardingen, Vlissingen, Westvoorne, Westland, Woensdrecht en Zwijndrecht (Heerjansdam). Oasen Alblasserdam, Alkemade*, Alphen a.d. Rijn, Bergambacht, Bodegraven, Boskoop, Giessenlanden, Gorinchem, Gouda, Hardinxveld-Giessendam, Graafstroom, Hendrik Ido Ambacht, Jacobswoude*, Krimpen a/d IJssel, Leerdam, Leiderdorp, Liesveld, Moordrecht, Nederlek, Nieuw-Lekkerland, Nieuwkoop, Ouderkerk, Papendrecht, Reeuwijk, Ridderkerk, Rijnwoude, Schoonhoven, Sliedrecht,Vianen,Vlist,Waddinxveen, Zederik, Zoeterwoude en Zwijndrecht.

*per1januari2009gaanAlkemade&Jacobswoudesamen,nieuwenaam:KaagenBraassem


PWN Waterleidingbedrijf Noord-Holland Aalsmeer, Alkmaar, Amstelveen (gedeeltelijk), Andijk, Anna Paulowna, Beemster, Bergen, Beverwijk, Blaricum, Bloemendaal, Bussum, Castricum, Edam-Volendam, Enkhuizen, Graft-de Rijp, Haarlem, Haarlemmerliede & Spaarnwoude, Haarlemmermeer, Harenkarspel, Heemskerk, Heerhugowaard, Heiloo, Den Helder, Hoorn, Huizen, Koggenland, Landsmeer, Langedijk, Laren, Medemblik, Naarden, Niedorp, Oostzaan, Opmeer, Purmerend, Schagen, Schermer, Stede Broec, Texel, Uitgeest, Uithoorn, Velsen, Waterland, Weesp, Wervershoof, Wieringen, Wieringermeer, Wormerland, Zaanstad, Zandvoort, Zeevang, Zijpe. Voorziet verder enkele percelen in de gemeenten Alkemade, Amsterdam, Eemnes, Heemstede, Hillegom, Hilversum, Jacobswoude, Muiden,Teijlingen enWijdemeren. Vitens Alle gemeenten in de provincies Friesland, Gelderland, Overijssel, Utrecht (met uitzondering van Doorn), Flevoland alsmede de gemeenten Hilversum, Wijdemeren (gedeeltelijk), Meppel enWesterveld (gedeeltelijk). Waternet Amstelveen (bebouwde kom), Amsterdam, Diemen, Heemstede, Muiden en Ouder-Amstel. Voorziet verder percelen in een aantal omliggende gemeenten. Waterbedrijf Groningen Appingedam, Bedum, Bellingwedde, De Marne, Delfzijl, Eemsmond, Groningen, Grootegast, Haren, HoogezandSappemeer, Leek, Loppersum, Marum, Menterwolde, Pekela, Reiderland, Scheemda, Slochteren, Stadskanaal, Ten Boer, Tynaarloo (Eelde-Paterswolde),Veendam,Vlagtwedde,Winschoten,Winsum, Zuidhorn. Waterleidingmaatschappij Drenthe Aa en Hunze, Assen, Borger-Odoorn, Coevorden, De Wolden, Emmen, Hoogeveen, Midden-Drenthe, Noordenveld, Westerveld (gedeeltelijk) enTynaarlo (gedeeltelijk). WML Arcen en Velden, Beek, Beesel, Bergen, Brunssum, Echt en Susteren, Eijsden, Gennep, Gulpen-Wittem, Heerlen, Helden, Heythuysen, Horst aan de Maas, Kerkrade, Kessel, Landgraaf, Leudal, Maasbree, Maasgouw, Maastricht, Margraten, Meerlo-Wanssum, Meerssen, Meijel, Mook en Middelaar, Nederweert, Nuth, Onderbanken, Roerdalen, Roermond, Schinnen, Sevenum, Simpelveld, Sittard-Geleen, Stein,Vaals,Valkenburg aan de Geul,Venlo,Venray,Voerendaal enWeert.



OVERZICHT GEBRUIKTE BRONNEN CBS, Statline, www.cbs.nl (2009)

Stichting RIONED, Rioleringsatlas van Nederland (2005)

CBS, Statistisch jaarboek 2009 (2009)

Unie vanWaterschappen,Waterschapspeil 2009;Waterschappen vergeleken (2009)

CBS, Mileurekeningen 2007 (2008)

Unie vanWaterschappen, Zuiver Afvalwater 2006 (2007)

EUREAU, EUREAU Statistics Overview onWater andWastewater in Europe 2008 (2009)

VEMW, overzicht provinciale grondwaterheffingen 2005-2009 (2009)

Eurostat, www.epp.eurostat.ec.europa.eu (2009)

Verenigde Naties,WorldWater Development Report 2006 (2006)

IWA, International Statistics forWater Services, leafletVienna 2008 (2008)

Verenigde Naties,WorldWater Development Report 2009 (2009)

KWRWatercycle Research Institute, diverse figuren

Verenigde Naties,The Millennium Development Goals Report 2008 (2008)

Compendium voor de Leefomgeving, www.compendiumvoordeleefomgeving.nl (2009)

Vewin, publicatiesWaterleidingstatistiek 1990 t/m 2007 (1991-2008)

Ministerie vanVerkeer enWaterstaat,Water in Beeld 2009 (2009)

Vewin/Accenture,Water in Zicht 2006, Bedrijfsvergelijking in de drinkwatersector (2007)

Ministerie vanVROM, RijksmonitorWaterketen 2009 (2009)

Vewin,Tarievenoverzicht leidingwater per 1 januari 2008 (2008)

Nederlandse vereniging Frisdranken,Waters, Sappen, Kerngegevens 2008 (2009)

Vewin,Tarievenoverzicht leidingwater per 1 januari 2009 (2009)

Noordhoff Atlasproducties, Bosatlas van ondergronds Nederland (2009)

Vewin/TNS-NIPO,WatergebruikThuis 2007 (2008)

Stichting RIONED, Riool in Cijfers 2009-2010 (2009)

Vewin/Icastat, Prognose landelijke drinkwatervraag tot 2025 (2008)



Vewin nr. 2009/93/6259

Druk: GTV Drukwerk Project Management Ontwerp: Erik Zeegers vormgeving.com

Recommend Documents