Drenchen van melkkoeien Vochttherapie bij volwassen runderen Van Aert Marcel Vakdierenarts rundvee
B
uitenpraktijk
DRENCHEN VAN MELKKOEIEN
B
uitenpraktijk
Doel • Voorkomen van metabole ziekten of als therapie bij pasgekalfde koeien kalfziekte dehydratie ophouden van de nageboorte ketonemie negatieve energiebalans lebmaagverplaatsing verminderde eetlust verminderde melkproductie ontstaan van acute toxische E. coli mastitis klauwbevangenheid
Vaststelling vooraf Drenchen = een wondermiddel??
A “one - size – fits – all“ behandeling bestaat niet!
Middelen • Via neusslokdarmsonde en trechter • Ororuminaal met drenchpomp • Gecombineerd met intraveneuze infusen via jugularis vene, uiervene of oorvene
Hoeveelheden - samenstelling tijdstip • • • • • •
Grote hoeveelheden: 10 tot zelfs 40 liter? Éénmaal, tweemaal per dag? Permanent via intraveneuze infusen? Verschillende dagen na elkaar? Welke samenstelling? Direkt na kalven?
Normale fysiologische veranderingen bij kalvende koe • Door verminderde DS-opname, verminderde wateropname en stress => dehydratie: 7 % daling van Ca gehalte daling van P (?) daling van immuniteit => daling progesteron, stijging van oestrogenen en cortisol grote homeostatische veranderingen kort na kalven, altijd verminderd plasmavolume
Water • 56 tot 81% van volwassen koe = WATER • Per dag +/- 50 ml/kg LG per dag normaal onderhoud + afhankelijk van melkproductie en rantsoen • Beoordeling van dehydratie: oogbol, huidplooitest milde dehydratie (4-7%): licht gezonken oogbollen duidelijke dehydratie (8-10%): gezonken oogbollen, verlengde huidplooitest, mucosae = mat en kleverig erge dehydratie (> 10%): huidplooitest langer dan zes seconden, ogen diep weggezakt, mucosae = droog
• Formule: lichaamsgewicht x % geschatte dehydratie 700 kg x 7 % = 49 liter
Pens • Ontwikkeling ruwvoer = volume krachtvoer = papillen
• Pas na +/- vijf maand goede evenwichtige flora en een functionele pens • Complex fermentatievat CO2, methaan VFA, aminozuren microbieel eiwit
Pens = enorm waterreservoir • • • •
Inhoud: +/- 150 liter Isotonisch met plasma, extracellulair vocht Flora: pensbacteriën, protozoa, fungi pH: normale pH: > 5.8, afhankelijk van rantsoen en tijdstip na voederopname • Aanpassing van pensflora en pensepitheel naargelang aard van voeder • Actieve Na+-pomp • Zeer groot epitheeloppervlak (papillen)
Anatomie
bron: Physiology of Domestic Animals
(Sjaastad / Hove / Sand)
Anatomie
bron: Physiology of Domestic Animals
(Sjaastad / Hove / Sand)
Dwarsdoorsnede
Normale pensinhoud
bron: Physiology of Domestic Animals
(Sjaastad / Hove / Sand )
Penspapillen
Voormagen – fysiologie
18
Pensverzuring • • • • •
Amylolytische: zetmeel, KHD Proteolytische: eiwitten Cellulolytische: cellulose Zeer snelle turn-over van flora = DVME Bacteriële shift naargelang pH (melkzuurvorming) subklinische acidose: 5,5 – 5,8 (SARA) klinische acidose : < 5,5
• Verhoging van osmolariteit • Gevolg => pensflora verstoord of dood
Pensvertering
bron: Physiology of Domestic Animals
(Sjaastad / Hove / Sand)
Proef transitiekoeien
Enemark et al., 2008 Denemarken
• Proef opzet 2 x 21 HF melkkoeien 2 groepen: vaarzen/koeien + controle groep 2x drench 20 liter => 1x kort voor kalven, 1x 24u na kalven samenstelling => 700 g Ca-propionaat, 100 g KCl, 200 g MgSo4 4x bloedstalen => kort voor kalven, kort na kalven, 24 u later, 7d na kalven PCV, BHBA ,NEFA’s, melkgifte
Proef Transitiekoeien • Resultaat + discussie koeien verliezen vocht om en rond de kalving (tussen 25 en 54 kg) drenchen geen effect op voorkomen van klinische hypocalcemie geen statistisch significant effect op graad van dehydratie geen invloed op melkgifte significant lagere NEB pp, ↘ NEFA’s Tijdelijke positieve invloed op SCC
algemeen goed management = belangrijker
Afkalfstal: veel stro, veel water
Wanneer drenchen? • Niet systematisch: kost tijd en geld, niet nodig, niet zonder risico (1 / 250) • Aangewezen koeien verliezen vocht om en rond de kalving => sneller recupereren van koeien (pariteit > 2) voor of na kalfziekte ketonemie, SARA, diarree, moeilijke kalving, lebmaagverplaatsing, toxische E. coli-mastitis al dan niet in combinatie met hypertone intraveneuze infusen of permanent oorinfuus
• Zie bijlage(artikel Oetzel, vertaling Kolkman Iris)
Toxische E. coli mastitis • Interactie tussen immuunsysteem van koe en ontstekingsmediatoren koorts / hypothermie uitdroging trombocytopenie, leukopenie, uremie atonie of hypomotiliteit van voormagen diarree (“low volume”) tachycardie /daling van bloeddruk /gedaalde zuurstofvoorziening in weefsels zwakheid / hypocalcemie / downer cow/ klauwbevangenheid
Klassiek geval kalfziekte / E. coli mastitis / downer cow
Intoxicatie
Dehydratie
Oplossingen in de praktijk • Op voorhand klaargemaakt kunnen een aantal producten snel opgelost worden in water en ororuminaal opgepompt (40 liter/koe 700 kg) Bijvoorbeeld per 10 liter water: 70 gram NaCl, 12,5 gram KCl en 5 gram CaCL2
• Deze niet alkalinizerende oplossing = effectieve rehydratatie bij volwassen dieren • Opletten de meeste commerciële producten voor kalverdiarree bevatten bicarbonaat en zijn dus niet geschikt voor deze oplossingen
Aangepaste samenstelling • Kalfziekte + Ca-propionaat, CaCl2 • Ketonemie + propyleenglycol, glycerine, luzerne • Pensacidose: transfaunatie, herstel pensflora + 3 liter verse pensinhoud + 20 liter water + NaHCO3 • Hypofosfatemie + 220 gram Na-monofosfaat + 20 liter H2O • Hypomagnesemie + 200 gram Mg-sulfaat + 20 liter H2O
Vloeistoftherapie bij volwassen runderen
B
uitenpraktijk
Oorinfusie methode + TLC
Vochttherapie bij herkauwers • Klinische beoordeling niet gemakkelijk pensfactor: enorm reservoir van vocht verlies van vocht, waar (?) in de pens of in de darmen evaluatie van dehydratie enophthalmie: wegzakken oogbol elasticiteit van huid: “skin tenting” uitzicht mucosae
benadering • oraal / intraveneus / combinatie po + iv
• Inschatten hoeveelheid = gissen
Hoeveelheid • Normale onderhoud 50 ml/kg LG/dag (500 kg = 25 l)
• Met diarree tot 150 ml/Kg LG/dag (= x3)
• Inschatten verlies 6%: ogen iets dieper, huidturgor iets gedaald, mucosae nog vochtig 8-9%: ogen dieper weggezakt, turgor sterk gedaald, mucosae: blinken niet meer 10-12%: ogen zeer diep, huidplooi keert niet meer terug, mucosae kleverig, erg depressief
Klinische indicaties • Herstellen van intra- en extracellulair vochtvolume bijvoorbeeld bij pasgekalfde koeien • Verbeteren van cardiovasculaire functie en weefseldoorbloeding (zuurstofvoorziening) • Vraag: is er acidose of alkalose? acidose: teveel KHD, verlies speeksel (listeriose) alkalose: gastro-intestinale problemen zoals lebmaagverplaatsing, volvolus, impactie, caecumtorsie
Practisch voorbeeld • HF koe 650 kg, milde dehydratie: 6% eerste dag 6%: heeft 650 x 0,06 = 39 liter nodig veronderstel dat ze niets eet en drinkt tweede dag 5%: 32,5 l + 10 l (melk) = 42,5 liter
• Illustreert dat grote hoeveelheden noodzakelijk zijn voor rehydratie en onderhoud bij herkauwers
Therapie • Intraveneuse toediening: vochttherapie voor, tijdens of na intra-abdominale chirurgische ingrepen verhoogt de kans op overleven vermindert de kans op shock verhoogt de doorbloeding van de weefsels vermindert de kans op thrombose vermindert de kans op neergaan tijdens de operatie
• Isotone/hypertone oplossingen, in combinatie met het oro-ruminaal gegeven vocht
Te gebruiken oplossingen • Isotonische NaCl oplossing: 0.9% (veiligst) groot volume nodig
• Met NaHCO3 formule: BE x 0.3 x LG x 0.084 (= g NaHCO3)
0.3 = omrekeningsfactor ECV volwassen koeien
• Glucose 2.5 %, 5%, 30%, 50%: energie ketonemie
• Hypertone zoutoplossingen 7.2% NaCL kleiner volume IV, sneller toegediend, snel effect in combinatie met water oraal
• Calcium mag toegevoegd worden 500 ml van een commerciële Ca-borogluconaat/20 l oplossing niet samen met bicarbonaat in de oplossing doen!!
Oorinfuus techniek • Voordeel Weinig risico op complicaties bloedverlies hematoomvorming lucht aanzuigen flebitis, thrombose, septicemie
Veilig en relatief gemakkelijk uit te voeren Goedkoper: minder dure katheters Geen permanente controle noodzakelijk
Anatomie • Oorschelp is goed doorbloed, na scheren zijn venen en arteries na afspannen met elastiekje gemakkelijk zichtbaar • Liggen boven op kraakbenige oorschelp en zijn goed aan te prikken • Methode => zie uitgebreide tekst in artikel van Drs. Iris Kolkman in VDT in bijlage
Grootte van katheter • Katheters met of zonder vleugeltjes
• Koeien 16 of 18 G-katheters • Kalveren 20 of 24 G-katheters
Fixatie • Katheter goed vastplakken met “strappal” tape, eerst onder top van katheter en dan erover, aansluiting vrijlaten • Lengte van infusie set aan te passen met hondenlijn, op verloop van lijn kleine plastieken buisjes laten schuiven en infusieset eraan plakken, geeft meestal voldoende bewegingsvrijheid
Snelheid van infuus • Niet te snel, zeker niet te traag afhankelijk van de graad van dehydratie en de hypovolemie • Kalf: maximum snelheid in kritische situaties iso-osmotische infusies 20 – 80 ml/kg LG/uur hyper-osmotische infusies 10 ml/kg LG/uur bloed 20 ml/kg LG/uur • Lagere snelheid in niet kritische situaties • Risico’s: long oedeem, tachypnee
Snelheid van infuus • Koe: snelheid is altijd afhankelijk van diameter van katheter, full speed geen probleem bij koeien hoge snelheid is wel gevaarlijk bij Ca/Mg-infusen na 5 à 10 liter kan de snelheid naar beneden
• Monitoren tijdens infusie aan hoge snelheid
Standaard hoeveelheid • Kalf 10% verlies van lichaamsgewicht bijvoorbeeld: kalf +/- 60 kg = 6 liter in 24 uur 250 ml in 1 uur meeste infusiesets: 1 ml = 20 druppels +/- 14 druppels in 10 seconden
Standaard hoeveelheid • Indien noodzakelijk eerste liters sneller geven • Bij koeien inschatten naargelang toestand en middelen • Hypertone oplossingen trager toedienen (1 liter / 5 minuten) • Nadien een 24 à 48 uur infuus aanleggen aan veel lagere snelheid
Risico’s • Te traag infuus: herstel niet snel genoeg • Te snel infuus: longoedeem en tachypnee • Teveel correctie van een metabole acidose kan leiden tot een alkalose toestand
Conclusie • Vochttherapie is praktisch uitvoerbaar en nuttig • Volwassen runderen zijn meer in alkalose dan in acidose • Veel runderen met vochttekort hebben niet alleen water maar ook calcium, natrium, kalium en magnesium nodig in aangepaste hoeveelheden
Conclusie • Intraveneuse toediening is noodzakelijk ingevallen van erge dehydratie en intoxicatie • Ororuminale toediening via drenchen is veel goedkoper, snel uitgevoerd en in veel gevallen efficiënt
• Met dank aan Prof. Piet Deprez en de collega’s van de
Buitenpraktijk : Jef, Stefaan, Iris, Wendy, Sofie, Miel en Steven voor hulp bij tekst en uitleg
Situatie in praktijk
Bedankt voor uw aandacht
