Draagvlak onder bevolking voor één noordelijke provincie

I

NOORDNIEUWS MAGAZINE VAN VNO-NCW NOORD JAARGANG 15 NUMMER 2 > 2010

Draagvlak onder bevolking voor één noordelijke provincie

> RSP: stilte voor de storm > einde aan papieren rompslomp bij aanbesteden > healthy ageing: levenslange waardeketens > naar een slagvaardige en efficiënte gemeente

Actief in transitie

Efficiency en besparingen

Duurzaamheid

Verbetering van milieu en klimaat

Scoringsmomenten

Wie veel aan de bal is, kan het spel bepalen. Dat geldt bij basketbal. Dat geldt in de energiewereld. GasTerra is een van de grootste aardgasbedrijven van Europa. We leveren aan zes landen in de EU. In onze thuismarkt Nederland lopen we nu al warm voor de uitdagingen van morgen. Denk aan groen gas en andere duurzame alternatieven. De ontwikkeling van een nieuwe generatie CV-ketels: de HRe-ketel. Dat is ons speelveld. Daar zijn wij praktisch onverslaanbaar.

www.gasterra.nl

Inhoud NoordNieuws 2 > 2010

1

2

Draagvlak onder bevolking voor één noordelijke provincie

4

RSP: stilte voor de storm

18

Naar een slagvaardige en efficiënte gemeente

Verder in dit nummer:

Actueel:

10 NoordNieuws in ‘t kort 14 BrigID breed gedragen in het Noorden 22 DGA’s bundelen hun krachten 25 Internationale Businessdag in Delfzijl 27 Fonds VNO-NCW doneert aan Drentse projecten

Praktijk:

8 MVO: goed voorbeeld doet volgen 12 Healthy Ageing: levenslange waardeketens 24 IK-BV: Baas over je eigen carrière

Vereniging

21 Website VNO-NCW Noord in een nieuw jasje 30 ‘Een nieuwe fiets, een nieuw begin’

Vaste rubrieken:

9 Column Lambert Zwiers 16 VNO-NCW Noord in beeld 29 JNO: parels in het Noorden 31 Welkom nieuwe leden 32 Agenda

Voorwoord VNO-NCW Noord streeft altijd naar optimale kwaliteit. In haar activiteiten, in haar service richting de leden, in haar belangenbehartiging en ook in haar communicatie. Zo is de website in een nieuw jasje gestoken (zie p.21) en is kritisch gekeken naar ons magazine NoordNieuws. Dank gaat hiervoor uit naar de leden van het klankbord, die nuttige suggesties aan ons hebben gegeven. Pieter Baak, Frank van Genne, Simon Lenten en Ron Overbeek: fijn dat jullie met ons wilden meedenken. Een van de tips van het klankbord: het blad mist een voorwoord. Bij deze. Verder streven we ernaar het blad iets rustiger en overzichtelijker te maken (minder is meer) en ons nog sterker te focussen op onze leden: wat is voor u interessant,

wat spreekt u aan? Waarvoor slaat u NoordNieuws open en wat onderscheidt ons van de vele andere magazines die er bij u op de mat vallen? NoordNieuws is in de eerste plaats een ledenmagazine. Met dit nummer hopen wij u als lid van VNO-NCW Noord wederom inhoudelijk sterke artikelen voor te schotelen. Over onderwerpen die binnen de vereniging spelen, over thema’s en actualiteiten die wij belangrijk vinden en over zaken die voor u interessant kunnen zijn. NoordNieuws blijft altijd streven naar verbetering. Laat ons daarom via [email protected] weten wat u van het blad vindt. Uw mening telt! Namens de redactie, Lex Kloosterman

2

Lambert Zwiers [email protected]

NoordNieuws april 2010

Onder de bevolking in het Noorden is draagvlak voor het samenvoegen van Drenthe, Friesland en Groningen tot één noordelijke provincie. Dit blijkt uit een peiling van Maurice de Hond, uitgevoerd in opdracht van VNO-NCW Noord.

Draagvlak onder bevolking voor Uit een representatieve peiling van Maurice de Hond onder 750 noorderlingen is gebleken dat een meerderheid van de burgers achter het samenvoegen van Drenthe, Friesland en Groningen tot één noordelijke provincie staat. Meer dan de helft van de noorderlingen is voorstander van het samenvoegen tot één noordelijke provincie (53%), slechts eenderde is tegen (36%). De resterende 11% is neutraal, wat betekent dat een meerderheid van bijna tweederde van de noorderlingen geen bezwaar ziet in het samenvoegen van de provincies.

Onderzoek Om de mening van de bevolking in het Noorden omtrent één noordelijke provincies te peilen heeft VNO-NCW Noord onderzoeksbureau View/Ture van Maurice de Hond ingeschakeld. Middels zeven stellingen konden de geënquêteerden hun mening geven over de verschillende argumenten met betrekking tot het samenvoegen van Groningen, Friesland en Drenthe tot een nieuwe regionale overheid. Hen werd gevraagd of zij denken dat met één noordelijke provincie:

“Een meerderheid van bijna tweederde ziet geen bezwaar in het samenvoegen van de provincies” • H et Noorden aanzienlijke kostenbesparingen kan realiseren; • H et Noorden beter in staat is om nieuwe bedrijvigheid aan te trekken; • H et Noorden meer invloed kan uitoefenen in Den Haag en Brussel; • D e culturele verschillen en de identiteit van de drie provincies kunnen blijven bestaan.

Uitkomst De noorderlingen zijn er van overtuigd dat de identiteit van hun eigen provincie overeind blijft wanneer er één noordelijke provincie komt: Liefst 66% beseft dat iedere regio zijn eigen cultuur zal behouden. Bestuurlijke vernieuwing leidt niet tot verlies van de culturele identiteit. Alhoewel de burger nog niet volledig overtuigd is van alle afzonderlijke voor-

delen, is er wel degelijk draagvlak voor het samenvoegen tot één noordelijke provincie. Dit blijkt uit de respons op de hoofdstelling (zie tabel): Het zijn de combinatie van argumenten en het feit dat de culturele verschillen tussen de regio’s altijd zullen blijven bestaan die er voor zorgen dat de noordelijke bevolking in ruime meerderheid positief tegenover één noordelijke provincie staat.

Onderscheid Bij deze uitkomsten is onderscheid te maken tussen de drie provincies: de Friezen zijn nog net niet overtuigd van de voordelen van één noordelijke provincie. Een kleine meerderheid van de Friezen (52%) is het oneens met de hoofdstelling. In Groningen (28%) en Drenthe (30%) ligt dit percentage significant lager. Dit verschil zien we ook terug bij de stelling over de culturele verschillen: 47% van de Friezen denkt dat bij één noordelijke provincie zij hun Friese identiteit zullen verliezen. In Drenthe en Groningen zijn deze percentages respectievelijk 27% en 29%. Ook bij de andere deelvragen staan

Hoofdstelling: Er zijn mensen die stellen dat het beter is de drie noordelijke provincies samen te voegen tot één provincie. Dat leidt tot een effectievere werkwijze, bespaart kosten en zorgt voor een sterke regio op economisch gebied. Bent u het hiermee eens? Allen

Groningen

Friesland

Drenthe

Sterk mee eens

16%

19%

14%

16%

Mee eens

37%

42%

25%

41%

Eens noch oneens

11%

11%

8%

13%

Mee oneens

20%

14%

27%

23%

Sterk mee oneens

16%

14%

25%

7%

100%

100%

100%

100%

3

actualiteit

één noordelijke provincie

de Friezen iets negatiever tegenover samenvoeging van de provincies dan de Groningers en Drenten.

Draagvlak Ondanks de Friese aarzeling bewijst de uitkomst van de peiling dat er in totaliteit een royaal draagvlak is onder de noordelijke bevolking voor één noordelijke provincie. De vrees dat provinciale schaalvergroting leidt tot meer afstand tussen overheid en bevolking, is dan ook onterecht. De provincie heeft nauwelijks taken die de burger rechtstreeks raken en de burger is blijkbaar veel verder in zijn denken dan menig provinciale bestuurder inschat. De provincies moeten zich dan ook niet langer verschuilen achter het argument dat de bevolking niet achter één noordelijke provincie zou staan. En wanneer we goede argumenten blijven aandragen, is VNO-NCW Noord er van overtuigd dat het draagvlak de komende tijd alleen maar zal groeien. < Benieuwd naar de resultaten van het onderzoek? Het document met de uitkomsten vindt u op www.vno-ncwnoord.nl onder de kop ‘brochures’.

“De burger is blijkbaar veel verder in zijn denken dan menig provinciale bestuurder inschat” Commissie-Kalden VNO-NCW Noord steunt het voorstel van de commissie-Kalden om de provincies en gemeenten op te schalen. De commissieKalden, één van de ambtelijke werkgroepen die op zoek is naar miljardenbezuinigingen, heeft dit voorstel vandaag in haar rapport gepubliceerd. In het rapport komen twee varianten naar voren om te besparen op de kosten van het openbaar bestuur. Als eerste stelt de commissie voor de mogelijkheid te onderzoeken om de provincies en waterschappen af te schaffen, zodat er één vernieuwde decentrale bestuurslaag ontstaat met 25 tot 30 ‘regiogemeenten’. VNO-NCW Noord is geen voorstander van dit voorstel, maar herkent zich des te beter in de tweede variant, die de structuur van Thorbecke in stand houdt. Volgens dit tweede voorstel van de commissie-Kalden moeten gemeenten en provincies fors opschalen om tot een betere verdeling van taken en verantwoordelijkheden te komen. Voor versterking van het middenbestuur moet Nederland

volgens de werkgroep toewerken naar 5 tot 8 provincies en 100 tot 150 gemeenten. Deze variant is minder ingrijpend, laat het huis van Thorbecke in stand en heeft als voordeel dat we er morgen mee kunnen beginnen. VNO-NCW Noord maakt zich hard voor één noordelijke provincie en 15 tot 20 gemeenten in het Noorden. Deze cijfers passen perfect in het plaatje van het voorstel van de commissie-Kalden. Met 1,7 miljoen inwoners vertegenwoordigt het Noorden ongeveer elf procent van Nederland. VNO-NCW Noord roept de politieke partijen op het voorstel van de commissie op te pakken. Een sterke regie van de nationale overheid is noodzakelijk om dit proces tot stand te brengen. Wanneer gemeenten zelf het initiatief tot samenvoegen moeten nemen,dreigt het gevaar dat het te lang duurt en er gemeenten zonder sterke stedelijke kern ontstaan.

4


Jan-Willem Lobeek [email protected]

Stilte voor de storm In de komende jaren zal er voor miljarden in de noordelijke infrastructuur worden geïnvesteerd. In 2009 zijn er door de regionale overheden diverse ‘versnellingsagenda’s’ opgesteld. Maar om diverse redenen duurt het nog even voordat deze werken in uitvoering kunnen komen. Daarom is het wrang om nu diverse aannemers in de infratechniek het loodje te zien leggen. VNO-NCW Noord is jarenlang een zeer vurig pleitbezorger geweest van de Zuiderzeelijn. De lange en intensieve lobby hiervoor heeft helaas niet mogen baten. Haagse politieke overwegingen hebben geleid tot een alternatief pakket (Regiospecifiek Pakket Zuiderzeelijn, kortweg RSP) dat uiteindelijk ruim 3 miljard euro bedraagt. Het overgrote merendeel hiervan zal worden geïnvesteerd in infrastructuur. De looptijd van het RSP is van 2008 tot 2020, met de mogelijkheid van een doorloop van de bouwtijd van projecten tot na 2020. Naast dit ‘extra’ programma aan investeringen liepen er al andere projecten die uit

de reguliere Rijks- en regiomiddelen worden gefinancierd. Voorbeelden hiervan zijn de verdubbeling van de N33 tussen Assen en Zuidbroek, de Haak om Leeuwarden, de Centrale As in Friesland en de gedeeltelijke verdubbeling van de N381 tussen Drachten en Oosterwolde.

Financiële druk Er wordt momenteel van twee zijden druk uitgevoerd op al deze infrastructurele investeringen. In de ambtelijke adviezen van de brede heroverweging wordt bijvoorbeeld letterlijk gesteld: “Hoewel het compensatiepakket voor het Noorden (voor het vervallen van de Zuiderzeelijn) maatschappelijk zeer onrendabel is, lijkt het juridisch niet mogelijk hierop te besparen. Vanuit welvaartsoogpunt verdient het aanbeveling om alsnog na te gaan of besparen niet toch mogelijk is.” Maar ook verderop in de ambtelijke adviezen staan concrete suggesties om bijvoorbeeld de verdubbeling van de N33 of de Haak om Leeuwarden te schrappen. Daarnaast komen de financiën van de regio onder druk te staan. De uitkeringen vanuit het Rijk zullen afnemen en de mogelijkheden voor de provincies om op begrotingspostniveau te bezuinigen zijn zeer beperkt. De RSP investeringen moeten worden voorzien van een regionale cofinanciering van 27%. Als dit geld er niet

komt gaat de hele investering niet door. Dus worden er mogelijkheden gezocht binnen de infrabegroting om te bezuinigen zonder het RSP pakket op het spel te zetten. En juist hier wringt de schoen. Deze bezuinigingen en besluiten tot uitstel raken de uitvoering nu. Dit terwijl de eerste RSP projecten op zijn vroegst 2011 aanbesteed kunnen worden. Dit geldt niet alleen voor de lokale en regionale overheden, ook Rijkswaterstaat heeft beduidend minder geïnvesteerd in 2009 dan in de jaren daarvoor. Hiermee wordt de noordelijke infrasector hard geraakt,

Geld van Rijk en regio De financiering van het RSP is niet enkel afkomstig uit de kas van de Rijksoverheid. Een belangrijk deel komt van de diverse regionale en lokale overheden, zoals ook bij de komst van de Zuiderzeelijn zou zijn gebeurd. De verhouding rijksbijdrage / regionale bijdrage bedraagt over het gehele RSP 73% / 27%. Deze verhouding is gebaseerd op de oorspronkelijke rijks- en regionale bijdragen voor de Zuiderzeelijn van € 2,73 miljard (rijk) en € 1.02 miljard (regio). De verhouding blijft ook gelden bij een eventuele toekomstige wijziging in het RSP.

actueel

Afstemming tussen overheid en bedrijfsleven over infrastructuur bittere noodzaak

5

Infrastructuur van groot belang Standpunten VNO-NCW Noord • Voorgenomen investeringen in infrastructuur zijn essentieel voor economie en moeten dus onverkort doorgaan. • Niet de spelregels veranderen tijdens het spel. Dus geen aanvullende ontwerpopgaven na opdrachtverstrekking en geen overheadtoeslag. • Overheid en bedrijfsleven moeten in dialoog treden teneinde beter de marktcapaciteit af te stemmen op de vraag. Regievoering is hierbij nodig. • Private uitvoeringspartners moeten eerder worden betrokken in het ontwerpproces. • Bedrijfsleven en regionale overheden moeten gezamenlijke lobby voeren richting Rijk.

terwijl duidelijk is dat men over een paar jaar dubbel zo hard zal moeten lopen om de hoeveelheid werk aan te kunnen.

Spelregels Naast de dreigende bezuinigingen speelt de Rijksoverheid op meerdere vlakken een dubieuze rol. Met name het ministerie van Verkeer en Waterstaat maakt het af en toe bont. Zo worden gedurende het ontwerpproces, of soms als deze al is afgerond, aanvullende eisen gesteld. Zo moest bij de Haak om Leeuwarden de doorstroomsnelheid bij een afrit worden aangepast en worden er ineens vluchtstroken geëist op de structurele oplossing van de Zuidelijke Ringweg. Door voortdurend de spelregels aan te passen zorgt men niet alleen voor vertraging, maar ook voor moeilijkheden om de projecten binnen het budget te houden. Er is niets tegen voorschrijdend inzicht, wel tegen eenzijdig veranderende spelregels tijdens het spel. Net zo kwalijk is de extra greep die het ministerie in de kas van de diverse projecten doet onder het mom van het Baten en Lasten Stelsel. Hieronder vallen onder andere de apparaatskosten van Rijkswaterstaat. Bij deze gedwongen winkelnering wordt eenzijdig een rekening neergelegd bij de regionale partijen, waarbij men veronderstelde dat deze kosten reeds meegenomen waren bij het toewijzen van de budgetten. Dit lijkt dus meer op een verkapte bezuinigingsmethode dan op te rechtvaardigen kosten. Ook roept dit de vraag op of de regio niet beter zelf de uitvoering ter hand kan nemen. De overheadkosten zijn zodanig hoog dat een uitvoering in eigen beheer gunstiger lijkt.

VNO-NCW Noord vindt dat voor het bedrijfsleven deze investeringen in infrastructuur zeer belangrijk zijn om te worden doorgevoerd. Allereerst omdat bereikbaarheid de belangrijkste randvoorwaarde is voor economische ontwikkeling. Dit gaat dus de economie over de volle breedte aan.

“Er is niets tegen voorschrijdend inzicht, wel tegen eenzijdig veranderende spelregels” Voor een specifieke groep binnen het bedrijfsleven speelt een dubbel belang. Zij maken onderdeel uit van de infrabouwketen en zijn daarmee automatisch uitvoeringspartner voor de overheden. Deze infra-bouwketen begint met de publieke partijen als opdrachtgever, maar kent daarna achtereenvolgens ingenieursbureaus, adviesbureaus, aannemers en onderaannemers als private partijen. Dit strekt veel verder dan het op het eerste gezicht lijkt.

Een van de manco’s in dit proces is de gebrekkige samenwerking binnen deze keten. Vooral de samenwerking tussen de publieke en private partijen kan beter. Het aanbestedingsrecht lijkt als een enorme kloof tussen deze partijen in te staan. Dit terwijl er duidelijk maatschappelijke voordelen te behalen zijn als er een (betere) dialoog tot stand zou komen.

Parallelle belangen Voortdurend wordt het beeld opgeroepen dat publieke en private partijen tegengestelde belangen hebben. Dat het beter is voor de concurrentieverhoudingen als de belangen strikt gescheiden worden gehouden. Maar ook dat het de enige manier is om te voorkomen dat bepaalde partijen over meer (voor)kennis beschikken.

VNO-NCW Noord is van mening dat het veel genuanceerder ligt. Een goede dialoog tussen publieke en private partijen is essentieel om maatschappelijke kosten het laagst te houden. Want de overheid heeft bij het ontwerp niet als enige de wijsheid in pacht. De kennis en kunde van de uitvoeringspartners moet worden meegenomen in het ontwerpproces. Bij het ontwerp zijn vele keuzes van invloed op de bouwkosten, het bouwtempo, de overlast tijdens de bouw of op de cost-ofownership. Een integrale afweging hierin is noodzakelijk.

Anders aanbesteden? Rijkswaterstaat heeft een aantal jaren geleden dit al onderkend en geprobeerd projecten aan te besteden waarin ontwerp, constructie, bouw en onderhoud bij één partij/consortium worden ondergebracht. Dat lijkt het ei van Columbus, maar heeft een groot maatschappelijk nadeel. Uiteindelijk zal het aan één partij worden gegund, maar de overige aanbieders staan met lege handen. Dit terwijl de aanbiedkosten vele malen hoger zijn dan in een regulier/ouderwets bestek. Deze zogenaamde transactiekosten zullen zich

uiteindelijk vertalen in een prijsopdrijvend effect bij de aanbieders. Uiteindelijk ligt, vooral bij de grotere en complexere projecten, de sleutel in het zo vroeg mogelijk organiseren van de kennis binnen de gehele bouwketen. Dus niet alleen de kennis van ingenieurs- en adviesbureaus, maar ook de bouwers en de onderaannemers. Juist verderop in de bouwketen heeft men totaal geen invloed op het ontwerpproces, terwijl daar mogelijk door het ongunstig ontwerpen veel onnodige kosten worden gemaakt.

Regievoering op capaciteit Los van deze dialoog moet meer in algemene termen ook nog een andere dialoog plaatsvinden tussen markt en overheid. Hoewel op dit moment het aanbod van

6


het werk zeer beperkt is, zal de komende jaren de capaciteitsvraag van de markt een hele belangrijke worden. Volgens de economische theorie lijken vraag en aanbod volledig elastisch, maar de praktijk is weerbarstiger. De capaciteit van de markt kent grenzen. Als bijvoorbeeld in 2013 veel projecten tegelijkertijd worden aangeboden zal het aanbod nauwelijks toenemen, maar veel meer zullen de prijzen stijgen. De complicerende factor is dat de overheid weliswaar bijna altijd de opdrachtgever is, maar ook vele gezichten kent. In NoordNederland zijn in ieder geval Rijkswaterstaat, ProRail, de drie provincies en de grote gemeenten prominente opdrachtgevers. Allen hebben voor de komende jaren grote projecten op de rol staan. Inmiddels is bij deze partijen het besef doorgedrongen dat afstemming nodig is. De vraag is echter: wie neemt de lead? De gevaar dreigt dat iedere overheid voor zijn eigen planning gaat en het hogere belang uit het oog verliest. VNO-NCW Noord wil graag bespreekbaar maken hoe er een goede regie kan worden gevoerd, zonder dat de belangen van de individuele overheden ernstig geschaad worden. Juist Noord-Nederland kenmerkt zich door de korte lijnen: tussen overheden, maar ook tussen bedrijfsleven en overheid. Een gezamenlijk projectbureau (lean & mean) van overheid en bedrijfs leven zou een goede oplossing kunnen zijn. Als we dat voor elkaar zouden krijgen, laten we wederom zien dat we in NoordNederland in staat zijn dingen te doen die elders ondenkbaar zouden zijn. Het enige dat gevraagd wordt is bestuurlijke moed. <

“Vooral de samenwerking tussen de publieke en private partijen kan beter” Hoe zat het ook alweer met het RSP? Hieronder een lijst met infrastructurele projecten die binnen dit programma vallen: Concrete bereikbaarheidsprojecten De lijst met concrete projecten is limitatief en bestaat uit de volgende projecten: •A 7 Zuidelijke Ringweg Groningen (ZRG) fase 2 •B ereikbaarheid Leeuwarden (meerkosten Haak om Leeuwarden, Westelijke Invalsweg) •B ereikbaarheid Assen (Florijn As, aanpassing aansluiting N33 Assen Zuid) • N50 Ramspol - Ens •O penbaar Vervoer (diverse opwaarderingen regionaal spoor, Q-liners en HOV assen in regio Groningen -Assen Daarnaast is conform de motie Koopmans € 160 miljoen beschikbaar gesteld voor maatregelen op het noordelijke kernnet spoor (onder andere boogverruiming Hoogeveen). Regionaal mobiliteitsfonds Het mobiliteitsfonds betreft de mobiliteitsprojecten die door de regio worden bepaald. Het rijk betaalt € 500 miljoen aan deze projecten mee, mits de regio

(minimaal) € 470 miljoen bijdraagt. In het convenant wordt dan ook gesproken over een totaal van € 970 miljoen. Binnen het mobiliteitsfonds is € 100 miljoen uit de regionale bijdrage gereserveerd als bijdrage aan de concrete projecten. Noord Nederland komt tot de volgende indicatieve lijst van projecten: • Bereikbaarheid gebiedsontwikkeling Emmen - Centrum (Atalanta project = verplaatsing dierentuin) • Spoorlijn Zwolle - Coevorden - Emmen • Bereikbaarheid gebiedsontwikkeling Heerenveen • Bereikbaarheid gebiedsontwikkeling Groningen Centrale Zone • Bereikbaarheid Lauwersmeergebied (N361 Groningen – Mensingeweer) • Bereikbaarheid Veenkoloniën (Spoorlijn Groningen-Veendam-Stadskanaal en N366) • Spoorlijn Heerenveen-Drachten- Groningen • A6/A7 knooppunt Joure • N31 Traverse Harlingen en gebiedsontwikkeling Harlingen • Gebiedsontwikkeling Noordoost Fryslan / Centrale As • Kolibri (regiotram)

7

De schone taak van aardgas

Wind wordt steeds belangrijker in onze energievoorziening. Maar van de wind alleen kunnen we (nog) niet leven. Ook op het gebied van andere duurzame energieopwekking zijn goede resultaten geboekt, bijvoorbeeld op het gebied van zonne-energie, warmtekracht en warmtepompen. Het aanbod van deze bronnen is echter niet voorspelbaar en stabiel genoeg voor een gegarandeerde energievoorziening. Hier ligt een schone taak voor aardgas. Want aardgas is niet alleen de schoonste fossiele brandstof; dankzij zijn ﬂexibele inzet kan aardgas bovendien ingeschakeld worden om de schommelingen in het duurzame energieaanbod op te vangen. Juist in die toepassing presteert aardgas beter dan andere brandstoffen. En doordat het mogelijk is om aardgas zelf ook te ‘vergroenen’, onder meer door de inpassing van biogas, levert het ook een natuurlijke bijdrage aan een duurzame energievoorziening. Samen op weg naar een schonere toekomst. Kijk voor meer gaat verder in gastransport

informatie op www.gasunie.nl.

8


Lex Kloosterman [email protected]

Goed voorbeeld doet volgen Office4Life legt focus binnen MVO op profitkansen Wereldwijd hebben tal van bedrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen omarmd. Maar het Noorden blijft achter, vindt Ruurd Blijdorp van Office4Life. Hij streeft naar bewustwording, met name bij het MKB: “het is vaak zo eenvoudig te realiseren”.

Ruurd Blijdorp Office4Life uit Winschoten wil een verandering teweegbrengen in de denkwijze van de noordelijke ondernemer. Ruurd Blijdorp: “In Noord-Nederland is er te weinig bewustwording op het gebied MVO en duurzaamheid. Het landt niet bij de ondernemingen. Terwijl duurzame innovatie binnen het bedrijf vaak zo eenvoudig is om te realiseren.” Blijdorp gelooft in het principe ‘zien doet volgen’. “Het is net als schaatsen. Als je ziet dat je grote broer het kan, dan wil jij het ook zonder stoeltje proberen.” Het draait volgens hem bij MVO dan ook om profitkansen: “Wij benaderen duurzame innovatie vanuit een nieuwe dimensie. De focus moet niet alleen liggen op ‘groen’, ‘ethiek’ en ‘ecologie’, maar op de winstmogelijkheden. Wij willen de financiële voordelen voor het MKB laten zien. Het idee werkt alleen als je het als een business case benaderd.”

Onderscheidend vermogen

“De focus moet niet alleen liggen op ‘groen’, ‘ethiek’ en ‘ecologie’, maar op de winstmogelijkheden”

Met deze denkwijze onderscheidt Office4Life zich op het vlak van MVO, dat volgens Blijdorp is gestigmatiseerd. ‘Het kost alleen maar geld en het levert niets op’, is de gedachte. “Wij nemen gratis het hele proces van een bedrijf onder de loep met bijvoorbeeld een innovatie- of energyscan”, aldus Blijdorp. Vanuit de mogelijkheden gaan wij op zoek naar duurzame alternatieven. Wij doen dit gratis, omdat wij ervan overtuigd zijn dat duurzame innovatie altijd geld oplevert.” Op de huidige markt worden veel diensten tegen dezelfde prijs aangeboden. Bedrijven concurreren elkaar kapot. Een duurzame propositie zorgt voor onderscheidend vermogen, meent Blijdorp. Belangrijk hierbij is een goede visie. “Een bedrijf moet zijn doel niet voorbij schieten door te veel in één keer te willen. Stap voor stap moet je je plan ontwikkelen, waarbij je wel op

praktijk

Thema’s als duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) zijn voor ondernemers aan de orde van de dag. Toch hebben veel MKB’ers vaak het gevoel van: ‘allemaal modegedoe’, ‘vooral iets voor mijn buurman’ of ‘laat mij maar doen wat ik altijd doe’.

COLUMN

9

de winst blijft letten. Duurzame maatregelen moeten wel economisch aantrekkelijk zijn.” Blijdorp noemt het daarnaast van belang om je beleid op de werkvloer uit te leggen: “Het is altijd leuk om een product te verkopen dat een goed gevoel geeft. Als je uitlegt dat jouw product langer meegaat en dat het budgetneutraal is, zorgt dat ervoor dat het personeel er achter gaat staan. Je ziet dan ook minder ziekteverzuim bij bedrijven die dit op deze manier hebben gedaan.”

Duurzame revolutie Blijdorp vergelijkt MVO met de digitale revolutie van de jaren negentig. De PC was in opkomst en mensen kwamen voor een keuze te staan. Aan de ene kant waren er conservatieven, die op dezelfde voet doorwilden en dachten geen PC nodig te hebben. Andere gingen nadenken: ‘een PC is een investering, maar zorgt ervoor dat ik uiteindelijk meer werk genereer met minder FTE’. De noodzaak om voor duurzame alternatieven te kiezen is volgens Blijdorp duidelijk: “We consumeren meer grondstoffen dan er aanwezig zijn.” Alhoewel ondernemers zich hier bewust van zijn, zetten zij toch niet de stap. Zeker in het Noorden niet, waar significant minder duurzame initiatieven plaatsvinden dan in de rest van Nederland. En dat is zonde, vindt Blijdorp.

Symposium Onder het genoemde principe ‘zien doet volgen’ organiseert Office4Life een symposium op dinsdag 1 juni aanstaande in het Martiniplaza in Groningen om MKB’ers te wijzen op de mogelijkheden. Om te laten zien dat er winstkansen liggen op het gebied van MVO en dat duurzaamheid benaderd moet worden als een business case. Dat er vele subsidiemogelijkheden zijn en dat de stap richting een duurzaam proces vaak makkelijker is dan de ondernemer denkt. Onder andere de Duitse chemicus Michael Braungart, de grondlegger van het Cradle to Cradle principe, is een van de sprekers. Hij zal ingaan op de vraag hoe dit kan worden toegepast in de energiesector. Het wordt de eerste keer dat deze link in een symposium op de agenda staat. Ook verschillende ondernemers zullen uit Michael Braungart de doeken doen welke duurzame processen bij hen tot een succesvollere bedrijfsvoering hebben geleid. < Wilt u meer weten over het symposium? Ga dan naar www.vno-ncwnoord.nl en bekijk de brochure en de uitnodiging onder ‘Publicaties’

Draagvlak De bevolking van het Noorden heeft gesproken: tweederde van de noorderlingen ziet geen bezwaar tegen het samenvoegen van Groningen, Friesland en Drenthe tot één noordelijke provincie. Een geweldige uitkomst, waaruit blijkt dat de provinciale bestuurders de burger onderschatten. De culturele verschillen tussen de verschillende regio’s zullen blijven bestaan, ook als we een nieuwe regionale overheid hebben. Bestuurlijke vernieuwing leidt niet tot verlies van de culturele identiteit, maar zorgt er juist voor dat we een krachtige en rijke noordelijke provincie krijgen. De provinciale bestuurders kunnen zich na de peiling van Maurice de Hond niet langer verschuilen achter het argument dat de burger er niet achter staat. Deze is al overtuigd van de voordelen die samenvoegen van de provincies heeft en is niet bang voor het verlies van het karakter van zijn regio. Voor de burger en voor bedrijven is een sterke regio van groot belang. Een daadkrachtig Noorden dat beter in staat is om de regio te versterken, nieuwe bedrijvigheid aan te trekken en meer invloed kan uitoefenen in Brussel. Uit de peiling blijkt dat ieder van deze voordelen van samenvoeging op zichzelf geen duidelijke steun van de bevolking krijgt. Het zijn echter de combinatie van argumenten en het besef dat de culturele verschillen niet verdwijnen zorgen er voor zorgen dat er draagvlak onder de noordelijke bevolking is voor één noordelijke provincie. Het feit dat dit draagvlak er is, zet de provinciale bestuurders hopelijk aan het denken. De bevolking is verder dan zij zich realiseren. Lambert Zwiers, Directeur VNO-NCW Noord

10


Noordnieuws in 't kort Accepté verwerft groeikapitaal voor volgende fase Het internet- en e-commerce bedrijf Accepté in Groningen, vooral bekend van haar succesvolle ticketingsysteem Paylogic, heeft in NoorderHuys Participaties een nieuwe aandeelhouder gevonden. NoorderHuys investeert initieel € 3 miljoen in de onderneming en neemt daarmee ook het belang van Van den Ende & Deitmers over. Met deze kapitaalinjectie zal Paylogic kunnen worden uitgerold in de rest van Europa, te beginnen in België en Duitsland waar de eerste klanten zich al hebben aangesloten. Het ticketsysteem biedt aan evenementhouders een “plug&play” oplossing voor verkoop en afhandeling van tickets via internet alsmede via andere kanalen, waaronder retailketen Primera. In totaal zijn er in Nederland al vele honderden organisaties die hebben gekozen voor Paylogic.

Groningen. “Ons bedrijf is klaar om haar diensten verder binnen Europa uit te rollen en deze investering is cruciaal om dit mogelijk te maken.”

“We zijn erg verheugd dat NoorderHuys ons wil ondersteunen in onze ambitie en flink wil investeren in de toekomst van Accepté”, zegt algemeen directeur Theo Hoeksema, tevens bestuurslid VNO-NCW

Schilders De Vries duurzaamste van Groningen

Deskundig advies voor bijna niets Gedegen advies nodig op bijvoorbeeld het gebied van marketing, kwaliteitszorg, beleid en strategie, interne organisatie, procesoptimalisatie en marktonderzoek? En heeft u weinig budget beschikbaar? Het ministerie van EZ stelt in 2010 6200 publieke en 2000 private innovatievouchers beschikbaar. Deze zijn aan te vragen bij Agentschap. nl (voorheen SenterNovem). Voor slechts een kleine investering vergaart u veel kennis, die u direct kunt gebruiken in uw dagelijkse praktijk. Geïnteresseerd? Verzilver uw voucher direct. Adviseurs van HanzeConnect ondersteunen u graag. Ze kunnen u van deskundig advies voorzien waarmee u direct aan de slag kunt. Deskundig advies voor bijna niets! Wees er snel bij want de vouchers zijn snel op. Bezoek voor meer informatie www.hanzeconnect.nl/ innovatievoucher <

Nieuw ondernemerscentrum in Emmen

Schilders De Vries, een bedrijf dat zich bezighoudt met onderhoud en verbetering van bestaand vastgoed, is uitgeroepen tot duurzaamste ondernemer 2009 van de gemeente Groningen. Directeur Roelof de Vries ontving de prijs uit handen van wethouder Jaap Dijkstra van economische zaken: een cheque ter waarde van € 20.000. Schilders De Vries onderscheidde zich vooral door de brede aanpak om duurzaam ondernemen niet alleen binnen het eigen bedrijf, maar ook in de onderhoudsbranche als geheel te verankeren.

De gemeente Emmen krijgt een nieuw ondernemerscentrum, wat dé plek in Emmen moet worden waar ondernemers terecht kunnen voor advies en ondersteuning. Het ondernemerscentrum is een initiatief van de gemeente, de KvK, MKB ZuidoostDrenthe en Stenden hogeschool en wordt onderdeel van de Kennis Campus Emmen. Zowel startende als gevestigde onderne-

mers kunnen hier terecht voor integrale dienstverlening, waardoor de administratieve lasten afnemen en ondernemerschap in Emmen wordt gestimuleerd. Ook kennisontwikkeling tussen onderwijs en ondernemers staat centraal. Wanneer het ondernemerscentrum geopend wordt, is nog niet bekend.

11

Dacom wint innovatieprijs “De Voorloper” Janneke Hadders, directeur van Dacom BV uit Emmen, heeft op het eerste Atalantagala “De Voorloper” in ontvangst mogen nemen. Deze innovatie- en originaliteitprijs voor Zuidoost Drenthe is in 2002 in het leven geroepen door de Commerciële Club Emmen/ Zuidoost Drenthe. Naast een wisselbokaal ontving Hadders, tevens voorzitter van JNO, een cheque ter waarde van € 5.000,- aan advertentieruimte in het Dagblad van het Noorden.

Volgens de jury toont Dacom initiatief en is het een vindingrijk, creatief, origineel en vasthoudend bedrijf. De jury was vooral onder de indruk van de geboekte resultaten zoals kostenbesparingen op water en chemicaliën in Egypte. Dacom biedt praktische en bruikbare oplossingen aan boeren voor winstgevende en duurzame akkerbouw. <

noordnieuws in 't kort

Eelco Koehoorn (47) is per 1 maart j.l. gestart als associate partner bij Boer & Croon InterMaat. Hij zal zich met name binnen de sector financiële dienstverlening richten op

Jan Volker (46) is per 8 maart j.l. in dienst getreden bij de Faber Halbertsma Groep. Als algemeen directeur Nederland is Jan Volker verantwoordelijk voor de activiteiten van Faber Pallets in Assen, Faber Halbertsma Pallets in Grouw en Phoenix Pallets in Hasselt. Volker heeft diverse management- en directiefuncties vervuld bij onder andere SCA in Hoogezand en Philips Semicon-

interim-managementvraagstukken. Voordat hij aan de slag ging bij Boer & Croon InterMaat heeft Eelco Koehoorn diverse directiefuncties bekleed in het banken verzekeringswezen. Hij is achtereenvolgens werkzaam geweest bij RVS Verzekeringen, ABN-Amro Bank, ING Bank (ondermeer als districtsdirecteur Retail) en bij Friesland Bank (laatstelijk als directeur Corporate Clients). Koehoorn is bestuurslid VNO-NCW Noord en lid van de Raad van Toezicht van het Noord Nederlands Orkest. Christien de Graaff is per 1 mei a.s. benoemd tot lid van het College van Bestuur van het Alfa-college. Drs. De Graaff, momenteel directeur van de regio Hoogeveen, was eerder inspecteur van het voortgezet onderwijs en rector van het Rölingcollege in Groningen. Het Alfa-college verzorgt opleidingen in Groningen, Hoogeveen, Hardenberg, Emmen en Leek. <

Personalia

ductors in Stadskanaal. In zijn voorlaatste functie was hij algemeen directeur van het Amerikaanse computer-assemblagebedrijf SCI (Heerenveen) en vervolgens was hij verbonden aan IJssel Technologie (Zwolle) als directielid en mede-eigenaar.

12


Akke Groenewoud [email protected]

Healthy Ageing

Levenslange waardeketens

Door een vergrijzende bevolking ontstaat meer vraag naar zorg, waardoor de kosten daarvoor zullen stijgen. Bovendien wordt de beroepsbevolking – de groep die deze kosten op moet brengen – steeds kleiner. De impact van veroudering op de staatskas zal in de komende decennia aanzienlijk groter zijn dan de recente economische crisis.

Om zo gezond mogelijk oud te worden is het zaak al in een vroeg stadium te werken aan preventie. Healthy ageing draait dus net zo goed om baby’s als om hun ouders en grootouders. Daarom worden in LifeLines, een onderzoek van dertig jaar met 165.000 inwoners uit Noord-Nederland, drie generaties gevolgd: kinderen, ouders en grootouders.

Dit geldt niet alleen voor Nederland, maar nagenoeg voor de hele westerse wereld. Om op termijn voldoende mensen aan het werk te kunnen houden, zou nu al geïnvesteerd moeten worden in een gezonde bevolking.

De centrale vraag is: waarom ontwikkelt de één al relatief vroeg in het leven een chronische ziekte en blijft de ander tot op hoge leeftijd vitaal. Door drie generaties van dezelfde familie te volgen, kan gekeken worden naar genetische factoren als erfelijke aanleg, in samenhang met factoren als levensstijl, stofwisseling, voedingsgewoonten, medicijngebruik, bewegingspatroon, infecties en stress.

Preventie De levensverwachting in Nederland blijft stijgen, maar dat is niet hetzelfde als Healthy Ageing. Ouder worden komt met gebreken en hoewel de gemiddelde leeftijd stijgt, blijven deze gezondheidsproblemen zich rond hetzelfde moment manifesteren. Bovendien stapelen deze gebreken zich in de loop der jaren op.

Het gegevensbestand groeit op termijn uit tot een van de grootste biobanken ter wereld waar R&D-afdelingen van bedrijven en onderzoekers uit zeer diverse disciplines gebruik van kunnen maken.

Campus Mede op basis van de informatie die LifeLines oplevert, zal in het European Research Institute on the Biology of Ageing (ERIBA) onderzoek gedaan worden naar de mechanismen die ten grondslag liggen aan aandoeningen als alzheimer, kanker en diabetes. RUG en UMCG investeren in dit instituut, omdat er wereldwijd maar weinig onderzoeksinstituten zijn die zich uitsluitend op veroudering richten. Aan de noordkant van het UMCG-terrein wordt een gebouw neergezet waar tien internationale topwetenschappers dit onderzoek kunnen doen met ‘state of the art’ faciliteiten. Dit gebouw is een belangrijke eerste stap in de vorming van de Healthy Ageing Campus Groningen. Op dit terrein zal ook een incubator gebouwd worden voor start-ups en spinoffs die gaan ontstaan vanuit de nieuwe kennis. Het vergroten van de kennis over veroudering is dus nog maar het begin, het moet vervolgens ingezet worden voor het oplossen van de grote maatschappelijke vraagstukken van de komende decennia, en last but not least: voor economische ontwikkeling.

HANNN De groeiende kennis en kunde in NoordNederland met betrekking tot gezond en

praktijk

Aan het bereiken van een hoge leeftijd in goede gezondheid moet een levenlang gewerkt worden. Dat is de basisgedachte van het Noord-Nederlandse Healthy Ageing-cluster. Aan het bedrijfsleven de uitdaging om parallel aan de levenslijnen ook waardeketens tot stand te brengen.

13

actief ouder worden, wordt gebundeld in Healthy Ageing Netwerk Noord Nederland (HANNN). HANNN brengt vraag en aanbod van kennisinstellingen en bedrijven bij elkaar, business development wordt gefaciliteerd en netwerken worden versterkt en uitgebouwd. Internatonaal is een nauwe samenwerking tot stand gebracht met andere kennisclusters die raakvlakken hebben met Healthy Ageing, zoals Hamburg (Norgenta), Barcelona (BioCat), Kopenhagen (Biologue), Tartu, Mecklenburg Vorpommern (Biocon) en Styria.

Al deze kerngebieden leveren een bijdrage aan gezond en actief ouder worden en overlappen elkaar gedeeltelijk.

Waardeketens Healthy Ageing heeft alle ingrediënten om Nederland voorloper te laten zijn binnen het economische en maatschappelijke vraagstuk van veroudering. Door het netwerk in combinatie met een goed arbeidspotentieel en een omvangrijke kennisbasis van fundamenteel en toegepast onderzoek (alle noordelijke hogescholen, de RUG en het UMCG zijn aangesloten),

“De impact van veroudering op de staatskas zal in de komende decennia aanzienlijk groter zijn dan de recente economische crisis” Noord-Nederland maakt sinds kort – geheel in lijn met de noordelijke ambitie om de blik meer naar het oosten te richten – onderdeel uit van ScanBalt BioRegion. Dat is het Europese netwerk van life sciences netwerken, gevormd door clusters, universiteiten, bedrijven en overheden rond de Baltische zee.

Focusgebieden Onze regio heeft meerwaarde voor Scanbalt door de integrale benadering van het thema, strategische projecten zoals LifeLines, ERIBA en de internationale faam op gebied van R&D naar implanteerbare materialen en medische toepassingen van biomaterialen. Via deze netwerken hebben de partners van HANNN toegang tot een breed scala aan bedrijven en kennisinstellingen verspreid over heel Europa. Binnen HANNN werken bedrijven, wetenschappers, overheden en instellingen samen in vijf focusgebieden: • life sciences: farmaceutica, biotechnologie, van verbeterde diagnostiek tot de ontwikkeling van medicijnen; • healthy lifestyle: ontwikkeling en verbetering van producten en diensten voor een gezonde en een actieve leefstijl; • care & cure: van verpleeghuis, thuiszorg en de geestelijke gezondheidszorg tot de huisarts en het ziekenhuis. Hier gaat het vooral om procesverbetering en innovaties in preventie, zorg en therapie; • medical technology: medische hulpmiddelen (zoals röntgenapparatuur infuuspompen, gehoorapparaten) en lichaamsmaterialen (zoals donorweefsel en kunsthuid); • food & nutrition: het ontwikkelen en produceren van voedingsmiddelen met een gezondheidsversterkende werking.

zijn de randvoorwaarden geschapen voor de vorming van waardeketens. Deze ketens worden niet begrensd door de vijf focusgebieden. Bedrijven en kennisinstellingen zijn vaak in meerdere werkvelden actief en veel innovaties zijn juist te vinden in cross-overs. Wetenschappers en ondernemers kunnen gezamenlijk een nieuw product ontwikkelen; nieuwe kennis kan ingebracht worden in bestaande diensten; mkb-bedrijven kun-

nen (onderdelen van) medische apparatuur produceren; R&D-afdelingen hebben de mogelijkheid om gebruik te maken van de data van lifelines; gezondheidsclaims van voedingsproducten kunnen getoetst worden; nieuwe zorgproducten en diensten kunnen toegepast worden in de praktijk; faciliteiten voor dataopslag en vriezers waarin biomaterialen worden opgeslagen, vereisen een stabiele stroomvoorziening; consortia kunnen gevormd worden om in aanmerking te komen voor grote nationale en Europese onderzoeksprogramma’s; mogelijkheden genoeg. Waar Healthy Ageing draait om een integrale benadering van veroudering, is HANNN erop ingericht om alle schakels van de waardeketens bijeen te brengen en te faciliteren. De kritische massa die zo in Noord-Nederland ontstaat, heeft weer een aanzuigende werking op talent en bedrijven die dichtbij de bron willen zitten. Dit leidt tot nieuwe innovaties en tot een economie die vele mensenlevens meekan. Een gezonde ambitie. <

Meer weten over HANNN? Ga dan naar de website www.hannn.eu of neem contact op met directeur Ko Henneman via [email protected].

14


Alex van Schooten [email protected]

BrigID breed gedragen Database aanbesteden maakt einde aan papieren rompslomp

“Gisteren was ik bij een gemeente vanwege een aanbesteding”, zegt Louis Luitjens, hoofd stedelijke infra bij Arcadis Assen. “Daar hebben we een doos met documenten ingeleverd. Men pakte er één map uit en zei: Deze is van belang. De rest van de papieren mag u weer meenemen. En wij waren natuurlijk niet het enige bureau dat op deze aanbesteding heeft gereageerd. We zouden heel blij zijn als we hiervan af komen.”

Ergernis Het is één van de grootste ergernissen van opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw: de bureaucratische rompslomp die gepaard gaat met aanbestedingen. Bouwbedrijven die willen meedingen naar aanbestedingen van overheden moeten in de huidige situatie veel administratieve bescheiden aanleveren bij de opdrachtgever. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om een uittreksel van de Kamer van Koophandel, de laatste jaarrekening en een Verklaring omtrent het Gedrag. Bij elke aanbesteding

moet de aannemer dit soort gegevens opnieuw ophoesten. Dit leidt tot een grote administratieve lastendruk bij zowel bouwbedrijven als opdrachtgevers. Daarom nam de Noordelijke Regieraad Bouw (NRB), een organisatie die innovatie in de bouw stimuleert, vorig jaar het initiatief voor het opzetten van een database voor aanbestedingen: BrigID.

Sneller en eenvoudiger Joost Merema, secretaris van de werkgroep Aanbesteden en samenwerken van de NRB en projectleider van BrigID: “Er zijn op dit moment geen systemen die de administratieve lasten verminderen op de wijze zoals BrigID dat doet. TenderNed, een systeem voor elektronisch aanbesteden, is nog in de ontwikkelfase. Dit systeem is een initiatief van de rijksoverheid en zal pas op zijn vroegst medio 2012 functioneel zijn. Er zijn op dit moment wel softwarepakketten die elektronische veilingen mogelijk maken. Maar een database voor selectiedocumenten die wordt gedragen door de bouwsector is er niet. Daarom hebben we besloten die zelf maar te ontwikkelen.’ Het systeem werkt eenvoudig. Bouwbedrijven en ingenieursbureaus kunnen actuele bedrijfsgegevens opslaan via www.brigid. nl. Opdrachtgevers die werk of diensten willen aanbesteden, hebben via dezelfde website op een eenvoudige manier toegang tot deze gegevens. Voordeel voor opdrachtnemers: zij hoeven slechts één keer administratieve bescheiden aan te leveren. Voordeel voor opdrachtgevers én opdrachtnemers: het proces van aan-

besteden verloopt sneller en eenvoudiger. Het systeem wordt in eerste instantie ontwikkeld voor aanbestedingen binnen de bouwbranche. Later kunnen ook andere branches er gebruik van maken.

Hoog tempo Het tempo waarin BrigID wordt ontwikkeld, ligt hoog. Op 28 oktober 2009 werden de plannen voor het systeem gepresenteerd tijdens een bijeenkomst voor noordelijke opdrachtgevers. Ruim vijf weken later kon tijdens een meeting voor opdrachtnemers uit het Noorden het schetsontwerp worden getoond. Bij deze bijeenkomsten bleek dat er veel draagvlak is voor het initiatief. Niemand kwam met serieuze tegenwerpingen.

“Houd op met de ontwikkeling van TenderNed en zet het beschikbare geld in voor de doorontwikkeling van bestaande systemen zoals BrigID” Ook grote opdrachtgevers in het Noorden hebben inmiddels verklaard het initiatief te steunen. Het gaat hierbij om de drie noordelijke provincies, waterschappen, gemeenten, Rijkswaterstaat Dienst Noord-Nederland en Groningen Seaports. Ook heeft een groot aantal aannemers en ingenieursbureaus in het Noorden aangegeven dat men graag met BrigID wil werken. Daarnaast

actueel

Aanbesteden in de bouw gaat gepaard met bergen papierwerk. Daarom heeft de Noordelijke Regieraad Bouw onlangs het initiatief genomen voor de ontwikkeling van BrigID. Deze elektronische database moet het aanbesteden eenvoudiger maken.

15

in het Noorden

hebben verschillende woningcorporaties positief gereageerd op dit initiatief.

Pilot Groningen Seaports In januari was de pilot van BrigID: een Europese aanbesteding van Groningen Seaports voor de revitalisering van een aantal percelen van een bedrijventerrein. Dertien aannemers reageerden op de inschrijving. Twaalf inschrijvers deden dit via BrigID. Deze gebruikers reageerden na afloop positief: in de evaluatie waardeerden ze BrigID als ‘voldoende’ tot ‘goed’. Men was vooral te spreken over het gebruiksgemak. Bij de pilot was dan ook nauwelijks ondersteuning van de telefonische heldesk nodig. Daarnaast bleek inschrijven via BrigID te leiden tot forse tijdwinst. Eelco Wevers, hoofd calculatie van Ballast Nedam Infra Noord Oost: “Het was makkelijk dat je de documenten digitaal kon aanbieden. Dat ging vijf keer zo snel als wanneer we het met papieren documenten hadden gedaan.” Ook Hendré Sijbring, director Port Technology van Groningen Seaports is positief. Hij zou zeker opnieuw van BrigID gebruik wil maken.

Kamervragen De pilot bij Seaports werd op 12 februari ook opgepikt door Cobouw, het grootste bouwblad van Nederland. In dit tijdschrift verscheen een hoofdredactioneel com-

mentaar met de veelzeggende kop ‘TenderNed legt het af tegen concurrentie’. De auteur betoogde dat het van moed zou getuigen als (inmiddels demissionair) minister Van der Hoeven ophoudt met de ontwikkeling van TenderNed en het beschikbare geld inzet voor de doorontwikkeling van bestaande systemen zoals BrigID. En het balletje rolde nog verder. Want naar aanleiding van het commentaar in Cobouw werden kamervragen gesteld door de CDA-kamerleden Vietsch en Ten Hoope en de SP’er Gesthuizen. Teneur van de vragen: hoe lang duurt het voordat TenderNed eindelijk klaar is, wat is de meerwaarde van dit systeem en zou het niet verstandiger zijn om te kiezen voor een bestaand systeem zoals BrigID?

Kick-off Inmiddels is de noordelijke kick-off van Bri-

gID achter de rug: tijdens een bijeenkomst op 23 maart werd bekendgemaakt dat opdrachtgevers en opdrachtnemers in NoordNederland nu gebruik kunnen maken van BrigID. Ook tijdens deze bijeenkomst bleek dat het systeem duidelijk in een behoefte voorziet. Want tijdens een stemming aan het eind van de middag gaven alle aanwezige noordelijke aannemers en opdrachtgevers aan dat ze snel gebruik willen maken van het systeem. Een aantal opdrachtgevers heeft op de bijeenkomst aangekondigd binnenkort met aanbestedingen te komen waarbij selectiedocumenten via BrigID kunnen worden aangeleverd. Naar verwachting is BrigID op 1 augustus gereed voor landelijk gebruik. Het systeem zal dan worden overgedragen aan een landelijke beheerorganisatie. Alle Nederlandse opdrachtgevers en opdrachtnemers, ook buiten de bouw, kunnen dan hun aanbestedingen doen via BrigID. <

Doe ook mee met BrigID Opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw kunnen de komende maanden een korte in-company-training volgen waarbij ze een inleiding krijgen in het gebruik van BrigID. Wie de training achter de rug heeft, kan tot 1 augustus kosteloos gebruik maken van het systeem. Heeft u interesse of wilt u meer weten over BrigID? Neem dan contact op met: - Joost Merema, projectleider BrigID en secretaris van de Werkgroep Aanbesteden en Samenwerking in de Bouwketen van de NRB (06-10650479 of [email protected] - Alex van Schooten, communicatie NRB (050–5771537 of [email protected])

16

Foto’s: Harm Bellinga, JAV Studio’s


VNO-NCW Noord in bee Donderdag 8 april jongstleden bracht VNO-NCW Noord een bezoek aan het Groninger Museum. Met meer dan honderd deelnemers was de bijeenkomst meer dan geslaagd te noemen. Tijdens het bezoek stonden twee Duitse tentoonstellingen centraal: Duits Expressionisme 1905-1913 en een modetentoonstelling van Bernhard Willhelm en Jutta Kraus.

Duits Expressionisme 1905–1913 De in 1905 in Dresden opgerichte kunstenaarsgroep de “Brücke” geldt tot op de dag van vandaag als een van de belangrijkste pijlers van het Noord-Europees expressionisme.

Kees van Twist, directeur Groninger Museum

Ontvangst in de hal van het museum

Brücke-collectie

Bernhard

17

eld: Groninger museum De tentoonstelling toont hoogtepunten uit de collectie van het Brücke Museum in Berlijn, zoals schilderijen, tekeningen, grafiek en beelden van Ernst Ludwig Kirchner, Erich Heckel, Karl Schmidt- Rottluff, Fritz Bleyl, Max Pechstein, Emil Nolde, Otto Mueller en Cuno Amiet.

Bernhard Wilhelm/Jutta Kraus Ter ere van hun tienjarig jubileum presenteert het Groninger Museum een grote solotentoonstelling van Bernhard Willhelm en Jutta Kraus. De tentoonstelling biedt een uitgebreide selectie van de ruim dertig collecties die de twee modeontwerpers in deze periode hebben gerealiseerd. Willhelm en Kraus’ onconventionele mode kenmerkt zich door een uitgesproken beeldtaal, waarin zij uitdrukking geven aan het groteske, het kinderlijke en het fantastische.

d Wilhelm/Jutta Kraus

Toelichting op de aanstaande verbouwing en de twee collecties

Groninger Museum, dat dit jaar gerevitaliseerd zal worden

18



Naar een slagvaardige en efficiënte gemeente Wethouder Alex Langius en Gedeputeerde Tanja Klip-Martin promoten led-verlichting in Assen.

VNO-NCW Noord heeft de collegeonderhandelaars in het Noorden geadviseerd om te streven naar een efficiënter beleid van gemeenten. Aangezien hun takenpakket verder wordt uitgebreid en er voor de nieuwe gemeentebesturen een flinke bezuinigingsopgave in het verschiet ligt, is een verscherpte beleidsinzet noodzakelijk. VNO-NCW Noord heeft in het kader van de gemeenteraadsverkiezingen geconstateerd dat de komende collegeperiode voor alle gemeenten stevige uitdagingen zou bevatten. Aan de ene kant zal het takenpakket van de gemeenten verder worden uitgebreid (zowel in omvang als in complexiteit) en aan de andere kant ligt er een flinke bezuinigingsopgave in het verschiet. Er zal dus een verscherpte beleidsinzet worden gevraagd om toegerust te zijn voor de toekomst. Gezien de directe invloed hiervan op ondernemers en op het ondernemersklimaat heeft VNO-NCW Noord in overleg met sleutelpersonen uit haar achterban een aantal suggesties en adviezen opgesteld om de colleges van B&W te helpen bij het invullen van hun taakstellingen.

Het probleem VNO-NCW Noord ondersteunt het uitgangspunt dat overheidstaken zo dicht mogelijk bij de eindgebruiker (burgers/ bedrijven) moeten worden georganiseerd. Om die reden zijn in de afgelopen jaren steeds meer taken bij gemeenten terecht gekomen. Deze decentralisatietendens is al enige tijd aan de gang en zal steeds verder doorgevoerd worden. Kern van het probleem is dat veel gemeenten nog niet of onvoldoende zijn toegerust op hun kerntaken. Om dit zo goed mogelijk op te pakken zijn er vele samenwerkingsverbanden opgezet. Daarnaast is er

sprake van uitvoering verspreid over meerdere overheidslagen. Dit leidt tot bestuurlijke drukte en afstemmingsproblemen. VNO-NCW Noord maakt zich hierover ernstige zorgen, zeker gezien de onder druk staande financiële mogelijkheden. De genoemde problemen leiden tot een weinig slagvaardige en trage overheid. Als gevolg van diffuse processen is er sprake van een matige tot slechte dienstverlening richting bedrijven.

“Er zal een verscherpte beleidsinzet worden gevraagd om toegerust te zijn voor de toekomst” De oplossingen De oplossing ligt voor VNO-NCW Noord in de volgende richtingen: 1 Kwaliteit: aanpassen kwaliteit van het ambtelijk apparaat aan de voorliggende opgaven; 2 Efficiency: uitvoering van taken op het juiste schaalniveau; 3 Governance: transparante regievoering en enkelvoudige bestuurlijke verantwoordelijkheid; 4 T oekomstgericht: integraal beleid gericht op de vraagstukken van de komende jaren;

1) Kwaliteit Gemeenten mogen steeds meer en steeds complexere taken tot hun verantwoordelijkheid rekenen. Dit geldt zowel voor de beleidsontwikkeling als de beleidsuitvoering. Het huidige ambtelijk apparaat is niet voldoende toegerust op deze taken. Waar de meer eenvoudige taken steeds meer naar de achtergrond verdwijnen, komen hiervoor nieuwe en meer complexe taken terug. Ook de positie van de overheid ten opzichte van de burger en het bedrijfsleven is een andere dan in het verleden. Dit vraagt een nieuwe, meer klantgerichte opstelling van de gemeente. De oplossing ligt in kwaliteitsgericht personeelsbeleid en het organiseren van voldoende kennis binnen de gemeentelijke taakvelden. Daarnaast zal een gemeente alles in het werk moeten stellen om de lasten- en regeldruk zoveel mogelijk te beperken. Er moet goed worden bedacht hoe de beleidsontwikkeling en de beleidsuitvoering wordt georganiseerd: in zelfstandigheid of in regie (d.w.z. opgedragen aan een derde, maar de overheid bepaalt de opdracht, kan bijsturen en controleren). Daar waar de kwaliteit nog onvoldoende aanwezig is zien wij in de praktijk nog vaak een derde vorm. Een vorm van regie zonder sturing: opgedragen aan een derde, maar de gemeente is grotendeels afhankelijk van diezelfde derde voor de

19

opdrachtformulering; de overheid kan niet of nauwelijks bijsturen. Deze vorm moet als onwenselijk worden beschouwd, omdat de regie en zeggenschap feitelijk niet meer bij de gemeente liggen. 2) Efficiency Juist in tijden van teruglopende budgetten is het wenselijk eerst naar de vermijdbare kosten te kijken alvorens men tot verlaging van dienstverleningsniveaus of verhoging van lasten overgaat. Zelf doen en regie (met sturing) lijken de meest wenselijke besturingsmodellen. Juist op het vlak van beleidsuitvoering zijn grote efficiencyvoordelen te bereiken als er naar andere schaalgroottes en organisatievormen wordt gekeken. VNO-NCW Noord doet hierbij de volgende suggesties: I Uitbesteden Op veel gebieden hebben overheden in het verleden al bewezen dat ze door het uitbesteden van werk aan marktpartijen tot kostenreductie kunnen komen. Bekende voorbeelden hiervan zijn afvalinzameling en ingenieursdiensten, maar denk ook aan het uitbesteden van rioleringsdiensten van meerdere gemeenten aan één partij.

actueel

II Shared Service Centers Er zijn ook gemeentelijke taken die wel tot de directe verantwoordelijkheid van de gemeente behoren, maar beter op een grotere schaal kunnen worden georganiseerd. Aangezien nagenoeg alle gemeenten vergelijkbare uitvoeringstaken hebben, ligt het voor de hand deze onder te brengen in zogenaamde shared service centers. Zaken die bijvoorbeeld goed zijn te organiseren in dit verband zijn klantencontacten, belastinginning, financiële administratie, personele administratie en ICT ondersteuning. III Inkoopvoordelen De inkoopvraag voor gemeenten is eenvoudig te standaardiseren. Veel producten en diensten zijn gelijk in soort en aard. Juist bij die producten en diensten die lage volumes kennen voor individuele gemeenten kunnen bij gezamenlijke inkoop tot aanzienlijke kostenreducties leiden. Maar ook bulkdiensten zoals bijvoorbeeld telecom of energie kunnen bij opschaling extra kostenreducties met zich meebrengen. IV Concentreren binnen één organisatie Het verdelen van de verantwoordelijkheden over meerdere overheden leidt tot suboptimale oplossingen. Bijvoorbeeld binnen de waterketen zijn meerdere overheden en/of semi-publieke instellingen

Gemeentehuis in Leeuwarden.

“Juist op het vlak van beleidsuitvoering zijn grote efficiencyvoordelen te bereiken als er naar andere schaalgroottes en organisatievormen wordt gekeken” verantwoordelijk. Door dit aan één partij over te laten zijn grote efficiency voordelen te behalen. V Anders werken De huidige tijd, waarin ICT nieuwe kansen en mogelijkheden biedt, geeft ook de ruimte om anders te werken. Het centraal stellen van de klant in combinatie met een shared service center voor klantencontacten leidt tot een dubbele winst: een beter georganiseerde klantenafhandeling in combinatie met kostenvoordelen. Een andere voorbeeld van anders werken, dat leidt tot productiviteitsgroei in combinatie met lagere kosten, is het invoeren van Het Nieuwe Werken (werken onafhankelijk van tijd en locatie, op basis van ICT). Beide voorbeelden vragen een andere managementcultuur: meer op output gericht. 3) Governance VNO-NCW Noord betwist niet de verantwoordelijkheid van de overheid op de diverse beleidsterreinen. Sterker nog, een goed georganiseerde en sterke overheid is een belangrijke randvoorwaarde voor een goed vestigingsklimaat. Het gaat er alleen om dat taken en verantwoordelijkheden van de overheid goed worden georganiseerd. VNO-NCW Noord hanteert daarbij een paar vuistregels. Allereerst is het belangrijk dat de beleidsuitvoering en/of de beleidsontwikkeling zo dicht mogelijk bij de eindgebruiker plaatsvindt

en zoveel mogelijk in één hand wordt gehouden. Binnen één overheidslaag en per overheidslaag zo veel mogelijk binnen democratisch gelegitimeerde entiteiten. Samenwerkingsverbanden en/of spreiding over meerdere overheidslagen leiden tot trage en ondoorzichtige processen. Het transparanter maken van de beleidsverantwoordelijkheden past ook beter binnen de huidige cultuur met betrekking tot good governance. In Noord-Nederland zijn er op dit moment vele honderden publiek-publieke samenwerkingsverbanden. Om de hiervoor genoemde redenen is dit niet langer wenselijk. Het alternatief is het bezinnen op de juiste schaalgrootte van gemeenten. Uit een onderzoek van OBMC uit 2006 in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken (“Samenwerkend naar zelfstandigheid”) blijkt onmiskenbaar dat een minimale omvang van 50.000 inwoners noodzakelijk is om tot een toekomstvaste invulling van lokale overheidstaken te komen. VNO-NCW Noord neemt deze norm over, waarbij wij ook de aantekening maken dat er geografisch logische entiteiten moeten ontstaan. Dus geen gemeenten met alleen plattelandskarakter, maar gemeenten met in ieder geval een sterke stedelijke kern. In onze ogen is er in Noord-Nederland ruimte voor hooguit 15 tot 20 gemeenten.

20


Met dit uitgangspunt komt onherroepelijk ook de vraag aan de orde van de schaalgrootte van de naastgelegen overheidslaag. In plaats van drie provincies in Noord-Nederland zou één provincie de juiste schaalgrootte zijn. 4) Toekomstgericht Voor de komende jaren liggen diverse belangrijke vraagstukken op het bordje van de gemeenten. We praten dan over grote thema’s als vergrijzing, arbeidsmarkt, innovatie, duurzaamheid, ondernemersklimaat en bevolkingskrimp. Dit zijn vraagstukken die niet alleen om een integrale aanpak binnen een gemeente vragen, maar ook om een voldoende groot geografisch perspectief om dit binnen de juiste samenhang te beschouwen en aan te pakken. Daarenboven zijn dit vraagstukken waarbij er niet enkel van een publieke verantwoordelijkheid kan worden gesproken, ook het bedrijfsleven wil hierin zijn verantwoordelijkheid nemen. <

www.afier.com

Verder denken brengt je verder............ Als je werkt met de nodige diepgang….

Een accountant moet ‘Verderdenken’: meer op actualiteit en toekomst gericht zijn. Wij zijn accountants gericht op diepgang. Geef ons een uitdaging en wij gaan er voor. Accountants én adviseurs, denken verder en doen verder. Voor beide moet u bij Afier zijn. Voor meer info over verderdenken: Mr. André Kool FB Mr. Erik Stuut Drs. Erik-Jan Kreuze RE RA Drs. Marc Oegema RA

Verderdenken, verder doen

Handelsweg 16c Tynaarlo T (0592) 53 09 53


21

Website VNO-NCW Noord in een nieuw jasje Afgelopen maand heeft VNO-NCW Noord haar website in een nieuw jasje gestoken. Hierbij is de aandacht vooral uitgegaan naar het verbeteren van de vormgeving, de functionaliteit en de vindbaarheid van onze website op internet. Met de vernieuwing is nagestreefd de website een frisse, maar zakelijke uitstraling te geven. Daarnaast is de informatievoorziening overzichtelijker geworden, kunt u in een oogopslag de locatie van een bijeenkomst vinden en biedt de routeplanner uitkomst om ons zonder omwegen in Groningen te bezoeken. De interne site mag daarnaast niet achterblijven en zal binnenkort dezelfde vormgeving krijgen als de homepage.

vereniging Benieuwd naar onze nieuwe website? Surf dan direct naar www.vno-ncwnoord.nl en laat ons weten wat u er van vindt. <

22


Lambert Zwiers [email protected]

DGA’s bundelen hun krachten

Ambitieus DGA Platform roeit tegen de politieke stroom in Het afgelopen jaar heeft het DGA Platform van VNO-NCW meerdere successen geboekt. Een signaal dat het de goede weg is ingeslagen, maar ook dat er in de komende periode nog veel werk te verrichten is. Steun van DGA’s uit de regio is hierbij onontbeerlijk. VNO-NCW acht een goede positionering van familiebedrijven en zelfstandige ondernemers van groot belang voor de economie en werkgelegenheid. Zij vormen de ruggengraat van de economie, zeker in Noord-Nederland. Deze échte ondernemers, de directeurgrootaandeelhouders (DGA’s), lijden onder de vele regels en financiële lasten van de overheid. Zij voelen zich door overheden gewantrouwd en unfair behandeld. Je kunt daarover klagen, maar beter is het daarin verandering te brengen door krachten te bundelen. Daarom heeft VNO-NCW het DGA Platform opgericht, dat zowel landelijk als in de regio acteert. Afgelopen maand daagde het Platform noordelijke DGA’s uit om mee te denken

over de voortgang van de lobby ter verbetering van de positie van de DGA. De bijeenkomst in het Hof van Saksen trok zo’n veertig ondernemers. Te weinig, want voor een krachtige lobby is een breed draagvlak onontbeerlijk. De wel aanwezige DGA’s bespraken waar het Platform zich op moet focussen, welke punten op de politieke agenda moeten komen en de positie van de noordelijke DGA’s.

Successen In het afgelopen jaar heeft het DGA Platform succes geboekt op het gebied van de verbetering van fiscale faciliteiten voor DGA’s. Zo wordt de MKB winstvrijstelling verhoogd van 10,5 procent naar 12 procent en wordt de zelfstandigenaftrek (ZA) beter gericht op winstinkomen. Ook zijn de successierechten verlaagd en

is de wetgeving rond bedrijfsopvolging verbeterd. Een ander belangrijke stap is gezet met de innovatiebox, die voortkomt uit de octrooibox. Binnen de innovatiebox wordt de winst die wordt behaald met onderzoek en ontwikkeling tegen vijf in plaats van tien procent belast. Ook worden de plafonds in deze nieuwe regeling geschrapt, wat de innovatiebox aantrekkelijker maakt voor software- en bedrijfsgeheimen. Verliezen op innovatieve activiteiten worden bovendien aftrekbaar tegen het normale tarief van 25,5 procent. Een bijzonder succes heeft het DGA Platform geboekt op het vlak van kennisvouchers. Vorige jaar is ervoor gepleit een einde te maken aan de oneerlijke

– Geef uw bedrijfsnieuws door via [email protected] –

23

actueel

concurrentie bij de verzilvering aan kennisvouchers van het ministerie van EZ. Deze kunnen op aandringen van VNONCW Noord nu ook verzilverd worden bij private partijen. Tot slot is mede op aandringen van het Platform gekeken naar vereenvoudiging van het aanvragen van een subsidie bij het SNN. Mede hierdoor is de website www.123subsidie.nl in het leven geroepen, waardoor een ondernemer in drie stappen bij de juiste subsidie terechtkomt en weet of hij hiervoor in aanmerking komt.

komst wil beëindigen. Er zou dan geen ontslagvergunning meer nodig moeten zijn. > WW. Mensen die in de WW belanden, moeten in hun eerste jaar 90% van hun loon uitgekeerd krijgen, en vanaf het tweede jaar 70%. > Oudere werknemers. Om snellere indiensttreding van oudere werknemers te bevorderen, pleit Van der Most ervoor dat bedrijven mensen van 55 jaar of ouder tegen netto kosten in dienst moeten kunnen nemen. Zij zouden dus geen sociale premies voor hen moeten betalen.

Toekomst

DGA’s, verenigt u!

In de komende periode zal VNO-NCW zich inzetten voor aanpassing van de faillissementswetgeving. Doel hiervan is de voorkeurspositie van de fiscus te verminderen: zij zou net als anderen een gewone crediteurspositie moeten hebben. Ook de rol van de curator moet in de nabije toekomst aan hogere eisen voldoen. “Het gaat er om dat hij geen te grote eigenstandige rol krijgt”, zegt Sigrid Verweij van VNO-NCW. “De curator moet geen exclusieve positie hebben, maar moet de partijen blijven betrekken als een separist.”

Naast de voorstellen van Hennie van der Most kwamen nog enkele suggesties ter tafel. Zo werd de kredietverlening aan

Een ander aandachtspunt is de aanbestedingswet, waarbij het DGA Platform zich hard maakt voor uniforme overheidsregels. Nu moeten bedrijven die een opdracht willen binnenhalen voldoen aan het beleid en de regels van de overheid. In dit kader heeft VNO-NCW Noord zich binnen de Noordelijke Regieraad Bouw samen met Bouwend Nederland hard gemaakt voor BrigID (meer hierover op p. 14).

Hennie van der Most Binnen het landelijke DGA Platform maakt Hennie van der Most zich hard voor de positie van de DGA in Nederland. Tijdens de noordelijke bijeenkomst lanceerde hij enkele interessante ideeën die de moeite waard zijn en in de komende tijd moeten worden doorgerekend: > Proeftijd. Om het aantrekkelijker te maken om mensen aan te nemen pleit Van der Most voor het verlengen van de wettelijke proeftijd naar zes maanden. > Voorzieningenpot. Voor ieder jaar dat iemand in dienst is, stopt de werkgever een week salaris in een voorzieningenpot, die wordt uitgekeerd als een van beide partijen de arbeidsovereen-

het MKB besproken en leeft de gedachte onder noordelijke DGA’s om alle subsidies voor werkgevers af te schaffen. In plaats daarvan zouden achtergestelde leningen het eigen vermogen van bedrijven moeten versterken. De beschikking van deze regelingen zou via regionale ontwikkelingsmaatschappijen moeten lopen. Ook in de komende periode heeft het DGA Platform genoeg om handen om de positie van DGA’s in Nederland te verbeteren. Het platform kan hierbij iedere steun vanuit het bedrijfsleven gebruiken. De oproep is dan ook: DGA’s, verenigt u! Zodat we ook komend jaar sterk staan in de lobby richting overheden en politiek voor de positie van familiebedrijven en zelfstandige ondernemers. <

24



IK-BV Binnen het programma IKBV leren jongeren de regie te voeren over hun eigen leven en werk. Zodat ze vol vertrouwen op zoek kunnen naar een opleiding, stageplaats of baan.

Hoe help je jongeren optimaal door de crisis? Door hen een herinnering toe te staan aan een periode waarin het verschrikkelijk lastig was om aan een baan te komen, waarin instanties zich het vuur uit de schenen liepen om allerlei regelingen te treffen die niet voor een honderd procent oplossing konden zorgen? Of door deze herinnering uit te breiden met een element waarin ze een vaardigheid op hebben gedaan waar ze een leven lang plezier van hebben, namelijk geloof in zichzelf? De economische tegenwind brengt, ook voor jongeren, negatieve effecten teweeg. Natuurlijk moet alles op alles gezet worden om iedere jongere op zo kort mogelijke termijn terug te leiden naar de arbeidsmarkt. Dat is een droom. De realiteit is echter anders. Je zult maar net van school komen en er achter komen dat er geen werkgever te vinden is die jou onder de gegeven omstandigheden een baan kan bieden. Of stel je eens voor hoe het is om je opleiding stop te moeten zetten omdat je geen bijbehorende stageplaats kunt vinden (denk aan leerlingen in de Beroeps Begeleidende Leerweg, de zogenaamde BBL).

Denken in kansen Dat zijn situaties die je niemand gunt. Feit is echter dat er een grote groep jongeren als gevolg van de crisis op de ‘maatschappelijke bank’ terecht is gekomen. Wat bieden we hen? Staan we toe dat ze thuis gaan zitten en gaan geloven dat ze niet nodig zijn? Of leren we hen kansen te zien en een positieve draai te geven aan de situatie waarin zij beland zijn?

Baas over je eigen carrière “In het programma wordt samen met de jongeren gewerkt aan inzicht in de eigen kernkwaliteiten”

Het klinkt misschien als een te maken keuze ‘bij gebrek aan beter’. Toch heeft het voor een groep jongeren in Friesland fantastisch uitgepakt. De confrontatie met de crisis zorgde ervoor dat zij alle vertrouwen in zichzelf en de maatschappij kwijt waren. Speciaal voor hen liet de werkgroep Jeugdwerkloosheid, in samenwerking met het Stenden Instituut Service Management in Leeuwarden, een programma ontwikkelen waarin zij leerden de toekomst weer met vertrouwen tegemoet te zien.

IK-BV Het programma werd gepresenteerd onder de naam IK-BV. De boodschap aan

de jongeren was vanaf het begin duidelijk: er is maar één die de baas is in jouw eigen BV en dat ben je zelf! In het programma werd samen met de jongeren gewerkt aan inzicht in de eigen kernkwaliteiten en de wijze waarop zij deze in konden zetten om zelf regie te voeren over leven en werk. De werkwijze was erg praktisch. De jongeren stelden in samenwerking met elkaar en hun begeleiders een persoonlijk plan naar de toekomst samen, waarin zij ontdekten hoe zij hun kernkwaliteiten optimaal in zouden kunnen zetten in een opleiding, stageplaats en/of baan. Een uiteenlopende serie actieve werkvormen werd ingezet om het benodigde

25

inzicht te creëren, zoals theater, outdoor en kunstzinnige expressie. Daarnaast was er aandacht voor arbeidsmarktoriëntatie: de wijze waarop de jongere zijn wensen en ideeën naar de huidige arbeidsmarkt zou kunnen vertalen en welke invloed hij hier zelf op uit zou kunnen oefenen.

Deelnemers Jongeren die deelnamen aan IK-BV werden in eerste instantie geselecteerd door mentoren in het onderwijs. De deelname betekende voor hen een eerste stap in het verantwoordelijk worden voor en het (her)vinden van motivatie. Veelal startten de jongeren vanuit een negatieve spiraal waarin ze waren beland. De reacties waren indrukwekkend: ‘Eerst was ik gestuurd, toen was ik verdwaald en nu weet ik waar ik voor wil gaan’ (Deze deelneemster koos om te switchen van studierichting). ‘Ik zit nu weer op school en soms is het niet leuk. Maar ik heb wel heel goed ervaren waar ik goed in ben en dat ik wil doorzetten omdat ik iets wil bereiken’.

Tussen wal en schip

praktijk

Onderwijsinstellingen en werkgevers doen er alles aan om jongeren zoveel mogelijk te bieden. De realiteit is echter dat er op dit moment, ondanks al deze inspannin-

gen, te veel gegadigden zijn voor beschikbare stageplaatsen en/of banen en dat niet iedere jongere gemotiveerd is om terug de schoolbanken in te gaan. Hierdoor blijft er een groep jongeren die tussen wal en schip valt. Voor deze groep jongeren is het van belang te leren omgaan met de situatie waarin ze verkeren en van daar uit ook de eigen verantwoordelijkheid voor werk en leven aan te gaan. Met het programma IK-BV leren de jongeren coping mechanismen te hanteren die hen helpen een weg te vinden in de huidige en mogelijk toekomstige zware

economische perioden. Regeren is immers vooruitzien, ook voor jongeren!

Betrokkenheid van werkgevers Om de kansen van de jongeren in dit programma te vergroten, is de betrokkenheid van werkgevers cruciaal. Wees bereid om een jongere die met een zeer concreet plan van aanpak komt te ondersteunen. Dit kan van alles zijn: vragen beantwoorden, uw netwerk aanspreken, enzovoort. Voor de jongeren zou dit enorm veel betekenen. <

Internationale Businessdag in Delfzijl Delfzijl is in juni 2010 het decor van een uniek spektakel. Het IVAK brengt in samenwerking met Opera Spanga een moderne eigentijdse openlucht versie van de opera Carmen in het hart van Delfzijl. Van 17 t/m 25 juni gaat regisseur Corina van Eijk het nuchtere Delfzijl in beroering brengen met een ‘Crime Passionel’ van formaat. Aan de opera werken talentvolle jonge mensen en ervaren professionals mee, zoals de Nederlandse musical- en operaster Maaike Widdershoven en de Frans Portugese tenor Charles Alves da Cruz. Het orkest staat onder leiding van de Amerikaan David Levi. Delfzijl op de kaart Met een grote (landelijke) mediacampagne wordt deze zomer de aandacht gevestigd op de opera in Delfzijl. Het verbeteren van het imago van Delfzijl is een belangrijke doelstelling van het evenement en cultuur heeft bewezen daar een uitstekende bijdrage aan te kunnen leveren. Een jaar na DelfSail is er nu dus opnieuw een evenement waarmee de regio zich op een unieke manier op de kaart zet.

Rondom de opera vindt een scala aan activiteiten plaats, zoals een internationaal businessevenement, muzikale optredens, een theatervoorstelling, lezingen, een filmfestival, exposities, schoolprojecten en een internationaal korenfestival. Door de betrokkenheid van dorpsverenigingen, scholen, culturele instellingen en van vele vrijwilligers wordt het operafestival een bijzonder evenement. Naast het inzetten van de kracht van de regio, ligt er veel nadruk op talentontwikkeling. Jong talent krijgt een unieke kans om ervaring op te doen in een professionele productie. Het IVAK Jeugd Vocaal Ensemble, dat mee gaat zingen in het Carmenkoor, is een van de beste jeugdkoren van Nederland. Business Event Voor het zakelijke segment wordt er in samenwerking met de KvK Noord-Nederland en de Industrie- und Handelskammer in Emden een Internationaal Business Event georganiseerd op 21 juni. Deze netwerkbijeenkomst begint om 17.00 uur met een ontvangst in theater de Molenberg in Delfzijl, waar een minisymposium rond de thema’s cultuur en economie plaats vindt. Aansluitend is er een diner en de operavoorstelling Carmen. Meer informatie en overige zakelijke arrangementen zijn te vinden op de website www.carmenindelfzijl.nl. Kaarten kunnen gereserveerd worden door een email te sturen naar [email protected] <

Schuurmans Advocaten & Adviseurs is gespecialiseerd in juridische dienstverlening aan ondernemers in het MKB. Wij kennen uw problemen, weten wat ondernemen is en hebben gevoel voor wat wel of niet haalbaar is. Wij spreken uw taal. Maar de tijd dat een advocaat al het juridische tot in de diepste diepten beheerste is voorbij. Dus hebben we specialisten. Mensen die dagelijks bezig zijn met hun vak op hun rechtsgebied en continu bijleren en u daarom goed van dienst kunnen zijn.

De vele gezichten van Schuurmans advocaten en adviseurs

Zo’n specialist is bijvoorbeeld: mr. A.T. Slofstra Ina Slofstra is sinds 1997 werkzaam in de advocatuur. Zij is gespecialiseerd in het arbeidsrecht. Ina Slofstra heeft de arbeidsrechtelijke specialisatie opleiding gevolgd: de Groninger Leergang Arbeidsrecht. Voor deze opleiding is zij cum laude geslaagd. Naast het arbeidsrecht zijn haar aandachtsgebieden onder andere het verbintenissenrecht en het ondernemingsrecht. ©Adtentie Reclame

Van het opstellen van de (arbeids)overeenkomst tot en met de beëindiging daarvan, staat Ina Slofstra u met raad en daad bij.

Bezoekadres: Oosteinde 4b, Roden Postbus 145, 9300 AC Roden T 050 - 50 15 455 F 050 - 50 15 456 I www.schuurmans.nl E [email protected]


Foto’s: Harm Bellinga, JAV Studio’s

27

Fonds VNO-NCW doneert aan Drentse projecten De Drentse projecten Stichting de Hofstede en het Drents Bureau aangepast Sporten hebben beide € 22.650 ontvangen van ondernemingsorganisatie VNO-NCW. De bedragen zijn afkomstig uit het Fonds 100 jaar VNO-NCW. Bernard Wientjes, voorzitter van VNONCW, heeft de schenkingen vorige maand overhandigd in aanwezigheid van Commissaris van de Koningin in Drenthe Jacques Tichelaar.

actueel

Stichting de Hofstede zorgt ervoor dat mensen die een grote afstand tot de arbeidsmarkt hebben via werkprojecten werkervaring op kunnen doen en zo meer kans krijgen op een reguliere baan. Bernard Wientjes: “Stichting de Hofstede verdient deze donatie omdat zij mensen een perspectief biedt op een goede plek in de samenleving. Een plek op de arbeidsmarkt is daarvoor vaak een belangrijke eerste stap.” Het Drents Bureau Aangepast Sporten zet de activiteiten van de voormalige stichting Euro Camp voort. Euro Camp was de organisator van topsportevenementen voor mensen met een handicap. Door malversaties is de stichting helaas failliet gegaan. Bernard Wientjes: “Ik hoop dat deze donatie een basis vormt voor een nieuwe start en andere

subsidieverstrekkers over de streep zal trekken ook een bijdrage te leveren aan dit initiatief.” Het Fonds 100 jaar VNO-NCW doet twee keer per jaar een schenking van € 45.300. Afwisselend gaat het bedrag naar een organisatie die ondernemerschap bevor-

dert en een organisatie die een sociaalmaatschappelijk doel nastreeft. Dit jaar zijn de twee schenkingen gelijktijdig uitgereikt in Drenthe en in Overijssel. Het fonds is in 1999 opgericht ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van VNO-NCW met het geld dat daarvoor door ondernemingen is bijeengebracht. <

29

Aqil Radjab [email protected]

Parels in het Noorden Wie kent ze niet, de grote businesstycoons? Mensen die eigenhandig een miljardenimperium hebben opgebouwd en die hun koninkrijk met ijzeren discipline regeren. Per privéjet komen ze aan voor een inspectie van hun nieuwste project. Fier lopen ze voorop met in hun kielzog een stroom van vazallen en dan gebeurt het….!“Groen! Groen! Hoe kan die muur nu groen zijn… Het is een schande, die muur moet rood.” buldert de tycoon. Een golf van ontsteltenis beweegt zich door de vazallen, de baas is boos. Vazal nummer 1 draait zich om en roept tegen nummer 2 dat die muur natuurlijk rood moet waarop nummer 2 zich richt tot nummer 3 enzovoort. Uiteindelijk draait vazal nummertje 15 zich om en constateert tot zijn grote schrik dat hij de laatste is. Hij weet dat hij nu de taak heeft om ervoor te zorgen dat die muur rood wordt en hij weet ook dat zijn lot van zijn prestatie afhangt, want bij het minste stukje falen kan de tycoon die verschrikkelijke gevreesde woorden uitspreken:”You’re fired!”

JNO

“Uiteindelijk draait vazal nummertje 15 zich om en constateert tot zijn grote schrik dat hij de laatste is” Nou valt het in ons koude kikkerlandje gelukkig nogal mee met dit soort megalomaan gedrag en zeker bij ons in het Noorden is een scenario als bovenstaand erg onwaarschijnlijk. Bovendien leunt een bedrijf dan wel heel erg op de baas en als die wegvalt is het maar de vraag hoe het verder moet.

Oog voor detail Continuïteit vraagt een andere benadering en daarvan heeft Noord-Nederland een aantal heel mooie voorbeelden. Parels van bedrijven die al meer dan honderd jaar prachtige producten afleveren en wereldwijd vooraanstaande posities innemen. Bij één van die bedrijven zijn de leden van JNO recentelijk op bezoek geweest: Spaans Babcock B.V. in Balk. Opgericht in 1897 en groot geworden in oer-Hollandse waterwerken leveren

en installeren zij hun producten wereldwijd in meer dan zeventig landen! Uit de heldere uitleg van directeur Klaas Scholtens (zelf ook JNO lid) bleek dat zij zo succesvol zijn door zich juist te richten op de kwaliteit van het proces. Na een aantal voorbeelden van heel stoere projecten nam Klaas ons op sleeptouw door de fabriek en toonde ons het proces vanaf de inname van ruwe materialen tot aan het eindproduct. Wat overal opviel was het oog detail. Zo hoefden we ons bijvoorbeeld niet af te vragen waar we op het grote terrein moesten parkeren, want er stonden keurig bordjes waarop stond: gereserveerd voor leden JNO. Kenmerkend.

hij heeft de (ons inziens) memorabele leeftijd van veertig jaar bereikt. En tja, daar leggen wij de lat. Enerzijds jammer natuurlijk, anderzijds is het jonge karakter juist de kracht van JNO. Zodoende zijn wij ook altijd op zoek naar nieuwe aanwas. Dus bent u of kent u iemand die voor onze club in aanmerking komt laat het dan even weten. En Klaas, bedankt.

Nieuwe aanwas

Meer weten over JNO?

Helaas voor ons was dit zo’n beetje Klaas zijn laatste wapenfeit binnen JNO, want

Bezoek dan onze pagina op de website www.vno-ncwnoord.nl. Jonge Noordelijke Ondernemers, daar gebeuren mooie dingen! Namens JNO met enthousiaste groet, Aqil Radjab <



vereniging

30

Hij had de fiets al ontvangen tijdens het VNONCW Noord Ondernemersgala, maar het duurde even voordat hij hem in Den Haag kon testen. Op het Binnenhof overhandigden Bert van der Haar en Lambert Zwiers namens VNONCW Noord vorige maand eindelijk de nieuwe fiets aan (demissionair) minister Donner. “Dit is mijn eerste fiets met versnellingen. In deze tijd, met zo veel extra werk, zijn die ook hard nodig.” Demissionair minister Piet Hein Donner (Sociale Zaken) nam blijmoedig zijn nieuwe fiets in ontvangst. “Een nieuwe fiets, een nieuw begin”, klonk het optimistisch. Donner fietst altijd van zijn huis in het Haagse Statenkwartier naar zijn werk. De CDA’er doet dat op een uiterst degelijk model, het type fiets dat in vroeger dagen wel een ‘stalen ros’ werd genoemd. “Die houd ik voor het woon-werkverkeer. Hij is zo oud dat hij niet gestolen wordt”, aldus de minister.

“Een nieuwe fiets, een nieuw begin” De nieuwe fiets (“sjonge, met licht zonder dynamo”) wil hij gebruiken voor het pendelen tussen het Binnenhof en het departement. Hij mag hem niet houden. “Hij kost vast meer dan € 50. Ik moet hem achterlaten in de vitrinekast met geschenken voor ministers.”

Presentatie Social Media wegens succes in herhaling op donderdag 22 april a.s.*

* Zorg dat u erb deze ontwik ij bent, k mag u niet eling missen!

Social Media? Hoe werkt dat? maak van jezelf

Social Media, • Hoe zet je het op? • Hoe hou je het bij? • Hoe volgen we deze ontwikkelingen? • Wat komt erbij kijken? • Wat zijn de do’s en de don’ts? • Wat zijn de do’s en de don’ts? • Hoe creëer je je eigen olievlek en zorg je dat die zich verspreidt? • En - het allerbelangrijkste - hoe maak je van jezelf een merk?

een merk

cial Media Presentatie So nderdag 22 april Wanneer › do naf 15.00 uur Hoe laat › va sweg 236 jk Ri › Waar Hoogersmilde

via Social Media

Rijksweg 236 9423 PH Hoogersmilde T 0592 - 45 93 80 F 0592 - 45 82 66 E [email protected] I www.wijakoers.nl

www.wijakoers.nl

31

Welkom nieuwe leden

NIEUWE LEDEN

De volgende personen zijn lid geworden van de vereniging: Groningen L.R. Blijdorp Office4life B.V., Winschoten mw I. Brouwer RBO, Groningen R. de Bruin Martiniplaza, Groningen J.R.M.F. Cooijmans Ommelander Ziekenhuis Groep, Delfzijl B. Eling Zandstra Schilderwerken BV, Sellingen P.D. Elzinga Enexis, Kolham drs. R.G.T. Gildemacher Deloitte, Groningen ir. J.F. van der Graaf Stichting Search Engine Delta, Groningen mw W.E. Haket Kasteel Nienoord, Leek mw A.J. Haveman De Organisatiemakelaar, Groningen ir. Tj. Homsma MBA PendraCare, Leek D. de Jonge Bus' Handelmij Groningen, Zwolle W. Kluter SCA Hygiene Products BV, Hoogezand drs. J.M.F. Loeffen LTP Advies B.V., Groningen mw C. Meijerink G4S Beveiliging bv, Groningen mw J.C.W. Mossou Mossou, advies & management, Wildervank mw K. van Os Grontmij Vastgoedmanagement B.V., Gorinchem ir. J.J. Sinke BAM Civiel Noordoost, Zuidbroek mw A. Steenkamp Yacht, Groningen mw drs. E.J. Teuben Jager & Teuben bv, Slochteren H. van der Til BOS Groep, Leeuwarden mw M. Verstraaten Deloitte, Groningen H.M. Walma BHP Holding BV, Ten Post S. van der Weij Ernst & Young LLP, Groningen ing. E.J. van Wijngaarden Stichting Search Engine Delta, Groningen Friesland K. Akkerman Friesland Bank N.V., Leeuwarden J.J. Boorsma ITBB Group bv, Heerenveen A. Brandsma Tetra Pak Tebel BV, Heerenveen P.C. van den Dungen ABN AMRO Bank N.V., Drachten A.W.P.T. van Emmerik Langhout Leeuwarden Beheer BV, Leeuwarden M. van der Geest Special Jobs Noord BV, Joure drs. A.A. Groot Haar Groot Haar + Orth Communicatieadviesbureau, Leeuwarden drs. A. Hamming VosLibert communicatie, Leeuwarden J.W. Koster Omrop Fryslân, Leeuwarden ir. J.B.A. Lettink MPM Zorggroep Noorderbreedte, Leeuwarden A. van der Meer Snakeware, Sneek drs. D.A. van der Meer RBA PMH Investments BV, Heerenveen R. Peters Drukkerij Douma Dokkum, Dokkum Th.P.R. Smit Aquario watermanagement BV, Sneek mw G. Talsma De Culturele Onderneming, Leeuwarden R.L. Visser Konstruktiebedrijf Visser B.V, Veenwouden

K. Visser P/Flex, Amsterdam - Zuidoost H. Wester Ventus Groep BV, Heerenveen O.R.P.N. Westerterp Beljon + Westerterp B.V., Heerenveen ir. R. Woering Fries Museum en Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden mw mr. Y.C. van der Woude Project Team WORK, Noordwolde Drenthe T. Aksan Essent Nederland N.V., Arnhem S. Apel Faber Pallets B.V., Assen mw drs. A. Bos Energiewacht BV, Assen R.T.P. Castien Resato International B.V., Roden A. Heddema Friesland Bank N.V., Groningen drs. J.K. Hoekstra Go! Personeelsdiensten, Roden ing. W. Klok TechnologieCentrum NoordNederland, Groningen G.J. Mannak Dieman Groep, Hoogeveen F. Ophuis Plegt-Vos Noord B.V., Assen mw M.C.R. Wassens-Schmetz G-mi marketing, Meppel M.J. Ypma BAM Wegen bv Regio Noord, Vries

dhr Blijdorp

dhr V. d. Graaf

dhr van Wijngaarden

mevr. Talsma

dhr Woering

dhr Heddema

Colofon

Dinsdag 20 april 2010 JNO netwerkdiner Plaats landgoed kasteel Nienoord Ontvangst 18.00 uur Einde 21.00 uur Spreker Wilma Haket

NoordNieuws, het magazine van VNO-NCW Noord verschijnt vijf maal per jaar en wordt verspreid onder leden in Drenthe, Friesland en Groningen.

Woensdag 9 juni 2010 Borgenbijeenkomst (VNO-NCW Groningen) Plaats Koetshuys Ennemaborg, Midwolda Ontvangst 17.00 uur Einde 20.30 uur Spreker Kees van Twist, algemeen directeur Groninger museum

Jaargang 15 nummer 2 April 2010 Oplage 2.000 exemplaren Redactie Lex Kloosterman (hoofd redacteur) Akke Groenewoud Jan-Willem Lobeek Lambert Zwiers [email protected]

Woensdag 21 april 2010 Nieuwe leden bijeenkomst Een informele bijeenkomst waarbij VNONCW Noord nieuwe leden de kans biedt om zowel onze vereniging als elkaar beter te leren kennen. Plaats Infrahuis, Groningen Ontvangst 16.00 uur Einde 18.30 uur

Postbus 132 9700 AC Groningen T 050 5343844 F 050 5346145 www.vno-ncwnoord.nl

Donderdag 6 mei 2010 JNO Bedrijfsbezoek Maatschap Bos Plaats Maatschap Bos, Zuidbroek Ontvangst 15.00 uur Einde 18.00 uur

VNO-NCW Noord vertegenwoordigt in Groningen, Friesland en Drenthe 12.000 bedrijven waarbij ruim 1.400 persoonlijke leden de harde kern van de vereniging vormen. Genoemde bedrijven representeren tachtig procent van de werkgelegenheid in de marktsector. Zestig procent van het ledenbestand bestaat uit mkb-bedrijven.

agenda

Basisvormgeving studio Tineke Wieringa bno, Haren Prepress, druk en distributie Koninklijke Van Gorcum bv, Assen

Dinsdag 18 mei 2010 Net wakker, Netwerken Plaats Restaurant Van der Valk, spier Ontvangst 07.45 uur Einde 09.00 uur

Woensdag 12 mei 2010 Algemene Ledenvergadering / Meet the Chairmen Interactieve bijeenkomst met de voorzitters van VNO-NCW en VNO-NCW Noord, Voorafgegaan door lopende verenigings zaken. Plaats WTC Expo, Leeuwarden Ontvangst 15.30 uur Einde 18.00 uur (met aansluitend borrel) Sprekers Bert van der Haar en Bernard Wientjes

Vrijdag 3 september 2010: Martiniplaza, Groningen VNO-NCW Noord Ondernemersgala

‘Noteer hem nu alvast in uw agenda!’

Wilt u een advertentie in NoordNieuws plaatsen? Neem dan contact op met de redactie via noordnieuws@vno-ncwnoord. nl. Ook voor inhoudelijke suggesties, vragen of klachten kunt u ons via dit e-mailadres bereiken.

Management Buy-Out / Buy-In?

Met NOM Finance heeft u extra troeven in handen! Deskundigheid, betrokkenheid en durf, daar draait het om bij de NOM. Precies wat u nodig heeft wanneer u een bedrijf wilt overnemen. NOM Finance is uw partner voor de lange termijn. Een speler met inzicht. Een inhoudelijk stevige partij bij het overnametraject, de prijsbepaling en de structurering van de deal. Maar met NOM Finance heeft u extra troeven in handen.

Kijk voor alle ins en outs op www.nomfinance.nl

NOM Finance biedt u de beste kaarten als het gaat om management buy-out en buy-in. Neem onze uitstekende contacten met lokale banken, overheden en adviseurs. Een netwerk dat u vooruit helpt bij de overname en ver daarna. Maar uw belangrijkste troef is dat NOM Finance ook meefinanciert met risicodragend vermogen. Met een focus op de lange termijn in plaats van op snelle winst. En met een minderheidsparticipatie, zodat u zelf baas blijft in uw bedrijf. Wilt u geheel vrijblijvend en vanzelfsprekend vertrouwelijk een gesprek met één van de investment managers, neem dan contact op. Kortom, schakel de NOM in!

N.V. NOM Investerings- en Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland

INVESTEREN IN ONTWIKKELING

Bezoekadres Paterswoldseweg 810 Postbus 424 9700 AK Groningen

T (050) 521 44 08 F (050) 521 44 01 E [email protected] I www.nomfinance.nl

Consulting • Corporate Finance • Management

BOER & CROON YOUNG EXECUTIVES

Jong talent in het noorden “Van inspiratie tot realisatie”

www.talentinhetnoorden.nl

Draagvlak onder bevolking voor één noordelijke provincie

Recommend Documents