Dr. Bert De Smedt - KULeuven 1

RT-Dag 15 April 2008

Overzicht

Kinderen met rekenproblemen of dyscalculie Dr. Bert De Smedt

• Inleiding • Definitie + Prevalentie • Recente wetenschappelijke inzichten – Cognitieve kenmerken van kinderen met dyscalculie – Neurobiologische inzichten

• Signaleren van dyscalculie • Diagnostiek • Behandeling RT-Dag, Heusden-Zolder, 15 April 2008

Centrum voor Gezins- en Orthopedagogiek Centrum voor Instructiepsychologie en -Technologie [email protected]

Definitie • Dyscalculie of rekenstoornis:

Definitie • MAAR…

– Hardnekkige problemen

– Rekenen/wiskunde bestaat uit verschillende deelvaardigheden – Rekenen/wiskunde is niet eenvoudig

– In de verwerving van kennis en vaardigheden

– Toenemende complexiteit van rekenen/wiskunde doorheen de

– Op het domein van rekenen/wiskunde

schoolloopbaan

– Tot uiting komend in een lage toetsscore op een – Criterium van minimale ernst?

gestandaardiseerde rekentest

• Hoe laag moet de toetsscore zijn? Wat is hardnekkig?

– In vergelijking met een relevante normgroep

– Bestaan er subtypes?

• Dwz. Niet louter het gevolg van gebrekkig onderwijs, zintuiglijke afwijkingen, laag IQ, andere ontwikkelings- of gedragsstoornissen

Informatieverwerking

Prevalentie • Prevalentie varieert naargelang de gebruikte definitie

Executieve functie: Coördinatie + controle

• 3 – 8 % lagere school kinderen in Vlaanderen • (Meer dan) de helft heeft bijkomende leesstoornissen

INPUT →

Sensorisch Korte-termijn geheugen register

Werkgeheugen: Actieve verwerking van informatie

Lange-termijn geheugen

→ OUTPUT

• Even vaak bij jongens als bij meisjes 8+6=.

Dr. Bert De Smedt - KULeuven

8+6=.

8+6=.

8+2+4=. 10 + 4 = 14

Splitsen tot 10

14

6=2+4 6 = 14 8 + 82 + = 10 10 + 4 = 14

1


Cognitieve kenmerken • Rekenspecifieke kennis • De rol van number sense als cruciale factor • Algemene factoren: – Werkgeheugen – Oproepen van informatie uit lange-termijn geheugen

• Subtypes van dyscalculie

Rekenspecifieke kennis • Rekenspecifieke kennis in het lange-termijn geheugen: – Feitenkennis • Getallen, symbolen • Telrij • Rekenfeiten, splitsingen

– Procedurele kennis • Rekenstrategieën: telstrategieën, hoofdrekenstrategieën

– Conceptuele kennis • Telprincipes • Getallenkennis

Rekenspecifieke kennis • Kinderen met dyscalculie – Trager in het tellen en vertraagd begrip van telprincipes

De cruciale rol van number sense • Inzicht in de betekenis van getallen – Getallen stellen hoeveelheden voor

– Moeilijkheden in het begrijpen en uitvoeren van rekenstrategieën • Gebruiken vaker en langer (onrijpe) telstrategieën (vb. vingers)

Hoeveelheden

• Meer fouten en trager in het uitvoeren van strategieën (vb. brug)

– Hardnekkige problemen met kennis rekenfeiten (automatisatie) – Hardnekkige problemen met vraagstukken

“één” “twee” “drie”

– Moeite met het begrijpen van breuken

+ 1 2 3 x =

Formele symbolen

Telwoorden

De cruciale rol van number sense • Inzicht in de betekenis van getallen

De cruciale rol van number sense • Inzicht in de betekenis van getallen

– Ontwikkelt spontaan bij normale kinderen – Kinderen met dyscalculie hebben hier moeilijkheden mee

– Expliciete stimulering van de connectie tussen de getallen en de hoeveelheden

– Een belangrijke factor in het ontstaan van dyscalculie → Positief effect op de algemene rekenontwikkeling – Speelt een rol bij: • Selectie van een rekenstrategie (vb. tellen vanaf het grootste getal) • Organisatie van rekenfeiten in lange-termijn geheugen • Inzicht in eigen fouten

– Kan vroegtijdig en op een speelse manier gestimuleerd worden • Vb. Bordspelletjes, tafel dekken, …

– 9 x 4 = 47 – 12 – 9 = 17 – 1/2 + 1/3 = 1/5


2


Algemene factoren • Werkgeheugen

Algemene factoren • Problemen in het werkgeheugen ~ rekenproblemen

– Tijdelijk bijhouden + actief verwerken van informatie – Een voorbeeld: Luisterspan

– Problemen in het uitvoeren van rekenstrategieën • Bijhouden van tussentijdse resultaten

- Waar/vals oordeel (verwerking) - Onthouden laatste woord (bijhouden) Uit een schoorsteen komt er rook→ WAAR/VALS Op de middag schijnt de maan → WAAR/VALS Je bakt een ei in een hoed → WAAR/VALS

• Opvolgen van de verschillende deelstappen tijdens oplossingsproces

– Problemen in de ontwikkeling van rekenfeiten in lange-termijn geheugen • Ontwikkeling van connectie tussen oefening en antwoord

→ ROOK – MAAN – HOED

Algemene factoren • Snel oproepen van informatie uit het lange termijn geheugen – Getallen, rekenfeiten, telrij

Subtypes • Bestaan er subtypes? – Duidelijke evidentie voor het onderscheid:

– Snel oproepen van informatie = mindere belasting van het werkgeheugen – Kinderen met dyscalculie

Kinderen met rekenstoornissen

Kinderen met lees- + rekenstoornissen

• Tragere toegang tot numerieke informatie in lange-termijn geheugen • Kinderen met reken- + leesstoornissen hebben algemene problemen met toegang tot in het lange-termijn geheugen

Subtypes • (Neuropsychologische) typologie van Rourke & NLD – Drie groepen leerstoornissen

• Kinderen met lees- + rekenstoornissen vertonen meer en ernstigere moeilijkheden • Vooral bij verbale aspecten van rekenen (vb. vraagstukken)

Subtypes • Typologie van Geary – Procedureel type – Geheugen type – Visuospatieel type

• Leesstoornissen zonder rekenstoornissen – Auditieve problemen

• Rekenstoornissen zonder leesstoornissen – Visueel-ruimtelijke problemen → Niet-verbale leerstoornis (NLD)

Moeilijkheden in het begrijpen en uitvoeren van rekenprocedures

Moeilijkheden in het leren en oproepen van rekenfeiten

Procedurele subtype

Geheugen subtype

• Gecombineerde lees- en rekenstoornissen – Auditieve + visueel-ruimtelijke problemen

MAAR… – Niet alle kinderen met rekenstoornissen hebben visueel-ruimtelijke problemen – Kinderen met visueel-ruimtelijke problemen hebben niet altijd rekenstoornissen – Achterliggend neuro(psycho)logische theorie is wetenschappelijk ter discussie


3


Subtypes • Typologie van Geary

Neurobiologie: De hersenen • Toenemende wetenschappelijke kennis

– Visuospatiële subtype??? • Visuospatiële vaardigheden spelen een rol in rekenen – Meetkunde, getallenlijnen, …

• Hypothese: moeilijkheden in de spatiale representatie van getallen … – Vb. bij cijferen

– MAAR… • Tot op heden GEEN wetenschappelijke evidentie voor dit subtype

• Vooral onderzoek bij volwassenen, recent ook bij kinderen – Onderzoek naar hersenstructuur (MRI) – Onderzoek naar hersenactiviteit tijdens het rekenen (fMRI)

• Op het domein van: – Representatie van getallen – Aanvankelijk rekenen

Neurobiologie: De hersenen • Onderzoek naar dyscalculie – Subtiele structurele afwijkingen in het fronto-pariëtaal netwerk dat

Neurobiologie: Genetica • Is het erfelijk bepaald? – Er is een duidelijke genetische component, maar ook omgevingsfactoren spelen een belangrijke rol

verantwoordelijk is voor rekenen

– Vermoedelijk multifactorieel bepaald (= meerdere genen)

– Kinderen met dyscalculie vertonen andere fronto-pariëtale activatie tijdens het uitvoeren van een elementaire rekentaak

– Komt familiaal voor

• Dyscalculie komt systematisch voor bij genetische syndromen – Turner Syndroom, Velo-Cardio-Faciaal Syndroom, Spina bifida

Signaleren • Signaleren van dyscalculie −

≠ stellen van een diagnose

−

Eerste aanwijzingen of signalen, geen voorspellingen

−

Centrale rol van leerkracht en ouders

−

“Laat-bloeiers”

Signaleren • Kleuterschool • − − − −

Rekenkundige begrippen (veel, weinig, meer, minder) Ruimtelijke begrippen (onder, boven, naast) Ordenen van voorwerpen (kleur, vorm) Volgorde getallen tot 20 Inschatten kleine hoeveelheden

• Lagere school


– − − −

(Groot aantal) fouten Niet enkel het antwoord, maar ook werkwijze of strategie Oplossingstijd Beleving van het kind

4


Diagnostiek

Analyse op taakniveau

• Verschillende soorten diagnostiek Classificerend – Verklarend – Handelingsgericht

• Stap 1: Niveaubepaling rekenen – Genormeerde rekentoetsen •

Vb. Leerlingvolgsysteem, TTR, KRT, TEDI-MATH

• Handelingsgerichte diagnostiek staat centraal – Leerkrachten en ouders als belangrijke informatiebron – Individuele diagnose op maat van het kind: 1. Analyse op taakniveau

• Stap 2: Kwalitatieve analyse van het rekenprobleem – Verzamelen van diverse reken-taakprodukten – Kwalitatieve analyse van het rekenproces

2. Bijkomend onderzoek

•

Ordenen van rekenfouten + analyse van strategiegebruik

•

Analyse van voorkennis + deelvaardigheden

Analyse op taakniveau • Stap 2: Kwalitatieve analyse van het rekenprobleem – Ordenen van fouten

Analyse op taakniveau • Stap 2: Kwalitatieve analyse van het rekenprobleem – Analyse van voorkennis + deelvaardigheden

Vb. Twee leerlingen met 0/8 op een toets brug over 10 Leerling 1

Leerling 2

8 + 7 = 14 9 + 6 = 14 7 + 4 = 10 8 + 5 = 12

8 + 7 = 17 9 + 6 = 16 7 + 4 = 14 8 + 5 = 15

15 – 8 = 8 14 – 7 = 8 13 – 9 = 5 14 – 8 = 7

15 – 8 = 2 14 – 7 = 3 13 – 9 = 1 14 – 8 = 2

Foute telstrategie

Foute splitsstrategie

Analyse op taakniveau • Stap 2: Kwalitatieve analyse van het rekenprobleem – Hulpmiddelen

• • • • • •

Telrij tot 20 Number sense Splitsingen tot 10 Rekensymbolen Strategieën optellen en aftrekken tot 10 …

Analyse op taakniveau • Stap 3: Probleemgeschiedenis – Ontwikkelingsanamnese

•

Observeren

– Schoolloopbaan

•

Vragen om introspectie / retrospectie

– Reeds geboden hulp

•

Isoleren van opgaven (vb. enkel optellen brug over 10)

•

Variëren van geïsoleerde opgaven Vb. Enkel optellen brug over 10 Indien correct, ook aftrekopgaven Indien fout, optellen zonder brug

•

Hulp geven Vb. Aanbod materiaal Gericht vragen


5


Bijkomend onderzoek • Op basis van hypothesen • In functie van behandeling

Diagnostiek • Eindresultaat diagnostisch proces – Invididuele diagnose op maat

• Psychologisch onderzoek – Intelligentie – Neuropsychologische functies •

Geheugen – Aandacht – Perceptie

– Handvatten voor behandeling • Specifieke handelingsadviezen • Geen algemene recepten

– Motivatie / interesse – Zelfbeeld / welbevinden

• Medisch – neurologisch onderzoek

Behandeling • Vertrekkend van handelingsgerichte diagnostiek • Steeds op maat van het individuele kind

Taakgerichte leerhulp • Taakgerichte leerhulp – Focus = REKENEN! – Aandacht voor het strategiegebruik van het kind

• Algemene richtlijnen • Specifieke richtlijnen

• Aanleren van adequate strategie via directe instructie – Leerinhoud opsplitsen in deelstappen

– Taakgerichte hulp

– Systematisch inoefenen

– Diverse hulpmaatregelen

– Opnieuw integreren in een groter geheel

– Hulp op school – Buitenschoolse hulp

Specifieke richtlijnen • Diverse hulpmaatregelen – Remediëren • Isoleren Vb. Splitsingen tot 10, optellen bij 10, aftrekken van 10

• Integreren

– Transfer naar andere rekentaken

• Reflectie op strategiekennis en -gebruik

Specifieke richtlijnen • Diverse hulpmaatregelen – Remediëren • Isoleren • Integreren • Generaliseren

Vb. Aanvullen/leegmaken tot 10

• Generaliseren

– Compenseren

Vb. Niet alleen bij kale sommen, ook bij vraagstukken Vb. Niet enkel in de klas, ook thuis

• Spelcontext

– Motiveren

Vb. Website Freudenthalinstituut www.fi.uu.nl/rekenweb Gezelschapsspellen


6


Specifieke richtlijnen • Hulp op school

Specifieke richtlijnen • Buitenschoolse hulp: criteria

– WAT OP SCHOOL KAN, MOET OP SCHOOL GEBEUREN

– Probleem/taakgericht: REKENEN – Op maat van het kind

– In de klas:

– Planmatig

• Zorgverbreding + differentiatie

– Evalueerbaar – Didactisch en orthodidactisch goed geschoolde hulpverlener

– Zorgcoördinator - taakklas: • Afstemming op het klasgebeuren

– Buitenschoolse hulp, indien nodig

– Aandacht voor het klasgebeuren – Nauwe samenwerking met de school – Aandacht voor het gezin

• In nauwe samenwerking met zorgcoördinator

Behandeling • Ouders en leerkrachten als partners – Belang van afstemming

Tot slot • Hardnekkige problemen op het domein van rekenen • Inzicht in de betekenis van getallen als cruciale factor

– Belang van goede communicatie

• Dyscalculie heeft een biologische basis • Belang van vroegtijdige signalering, diagnose en

• Diagnostiek: Kwalitatieve analyse van het rekenproces

taakgerichte hulp: • Taakgerichte behandeling EERDER = BETER


• Ouders en leerkrachten als partners

7

Dr. Bert De Smedt - KULeuven 1

Recommend Documents