Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde

Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde Bulgarije, Zonnenstrand, 4–9 augustus 2008 Opgaven van de individuele wedstrijd Regels voor het opschrijven van de antwoorden 1. Schrijf de formulering van de opgave niet over. Schrijf de oplossing van elke opgave op een apart vel (of vellen) papier. Zet op elk vel het nummer van de opgave, je plaatsnummer en je achternaam. Dit om te zorgen dat je antwoorden op de juiste manier worden nagekeken. 2. Beargumenteer je antwoorden goed. Ook een geheel goed antwoord levert minder punten op als het niet wordt uitgelegd. Opgave Nr 1 (20 punten). Gegeven zijn woorden in het Micmac in de zogenoemde Listugujspelling, hun fonetische transcriptie en Nederlandse vertaling: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

[d@m¯ıg@n] [an@stawtek] [@kciansal¯ewit] [@mkumi¯ej¯od@lad@l] [amxw anc¯ıc] [¯ej@nt] [@tp@ludaGan] [g¯egw isink] [l@n¯ uskw ] [g@b@d¯ax] [epsaxteck]

tmi’gn an’stawteg gjiansale’wit mgumie’jo’tlatl amqwanji’j e’jnt tplutaqan ge’gwising lnu’sgw g’p’ta’q epsaqtejg

bijl onveilig aartsengel beslaan (een paard) lepel agent voor Indiaanse zaken wet bovenopliggen Indiaanse vrouw boven kachel

(a) Transcribeer de volgende woorden: 12 13 14 15 16

gsnqo’qon tg’poq gmu’jmin emtoqwatg te’plj

zotheid bronwater framboos aanbidden geit

[@tp@d¯es@n] [@mtesk@m] [alapt@k] [g@lamen]

zuiden slang rondkijken daarom

(b) Schrijf in de Listuguj-spelling: 17 18 19 20

NB: Het Micmac is een Algonkische taal. Het wordt door ongeveer 8000 mensen in Canada gesproken. In de transcriptie is [@] ≈ e in de, [c] ≈ tsj in tsjonge, [j] = j in jazz, [x] = ch, [G] = g in gaan (stemhebbend); [w ] geeft aan dat de voorgaande medeklinker met geronde lippen wordt uitgesproken. Het teken ¯ boven een klinker geeft lengte aan. —Bozhidar Bozhanov

2

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Opgaven van de individuele wedstrijd

Opgave Nr 2 (20 punten). Gegeven zijn vier fragmenten uit Oudnoorse gedichten die rond 900 na Chr. zijn geschreven. Alle zijn in de versmaat genaamd dróttkvætt (‘gevolgsmetrum, stoetsmetrum’) geschreven: III I 1 2

1 2 3 4

ók at ísarnleiki Jarðar sunr, en dunði . . .

II 1 2 3 4 5 6

áðr gnapsólar Gripnis gnýstœrandi fœri rausnarsamr til rimmu ríðviggs lagar skíðum.

IV

þekkiligr með þegnum þrymseilar hval deila. en af breiðu bjóði bragðvíss at þat lagði ósvífrandi ása upp þjórhluti fjóra.

1 2 3 4 5 6

háði gramr, þars gnúðu, geira hregg við seggi, (rauð fnýsti ben blóði) bryngo˛gl í dyn Sko˛glar, þás á rausn fyr ræsi (réð egglituðr) seggir . . .

Een van de belangrijkste beginselen van dróttkvætt is alliteratie. De eerste regel van elke distichon (tweeregelig vers) bevat twee woorden die met dezelfde klank beginnen, en het eerste woord van de tweede regel begint ook met die klank: bv. rausnarsamr, rimmu en ríðviggs (III:3–4). Alle klinkers worden geacht met elkaar en met j te allitereren: bv. ók, ísarnleiki en Jarðar (I:1–2). Maar dit is niet de enige regel. De bovengenoemde teksten zijn in meer dan één handschrift bewaard gebleven. Soms staan er in overeenkomstige delen van de tekst verschillende woorden, en de geleerden moeten dan beslissen welk woord het oorspronkelijke is. Er kunnen verschillene gronden zijn om een conclusie te trekken. In sommige gevallen kunnen de regels van de versbouw helpen de onjuiste varianten te bepalen. Zo komen bijvoorbeeld in regel I:2 in plaatsvan het woord dunði ook dulði en djarfi voor. dulði wordt uitgesloten, want het past niet bij de structuur van de vers, maar zowel dunði als djarfi passen in de versregel en er moeten andere gronden worden gevonden om tussen deze twee vormen te kiezen. In regel III:1 komt in de handschriften zowel Gripnis als ook Grímnis voor, maar Grímnis past niet in de versmaat. (a) Beschrijf de regels die een dróttkvætt-distichon moet volgen. *** (b) Gegeven is een stanza waarin 13 woorden zijn weggelaten: V De volgende lijst bevat (in alfabetische volga (þreifsk reiddra øxa 1 orde) alle 13 weggelaten woorden plus twee 2 b ; kno ´ttu ˛ spjo ´r ˛ c ) woorden die niet in stanza V behoren: 3 d bitu seggi andskoti, Gauta, glymja, hlaut, 4 e þjóðkonungs ferðar, hugfyldra, hœgra, ríks, rymr, 5 þás ( f ho˛lða) sigr, smíði, svartskyggð, sverð, 6 g h i svírum, so˛ngr, vigra 7 (ho ´r ˛ vas j of k ) Vul de opengelaten vakken in stanza V. 8

l

(flugbeiddra

m

).

NB: Het Oudnoords is een Noord-Germaanse taal die ongeveer in de jaren 700–1100 na Chr. werd gebruikt. æ ≈ de Engelse a in cat, œ = de Nederlandse eu in deur (deze letters geven lange klinkers aan). ø is een korte œ; y ≈ u in student, o˛ is een open o. au en ei worden als een enkele lettergreep uitgesproken. ð en þ = de Engelse th respectievelijk in this en thin. x = k+s. Het teken ´ boven een klinker geeft lengte aan. Alle poëtische teksten zijn in een genormaliseerde spelling gegeven en bevatten geen afwijkingen van de regels van het genre. —Alexander Piperski

3


Opgave Nr 3 (20 punten). Gegeven zijn woorden en woordgroepen in twee talen van NieuwCaledonië – Drehu en Cemuhî – en hun Nederlandse vertalingen in willekeurige volgorde: Drehu drai-hmitrötr, gaa-hmitrötr, i-drai, i-jun, i-wahnawa, jun, ngöne-gejë, ngöne-uma, nyine-thin, uma-hmitrötr

Nederlands sanctuarium, bananentros, kalender, knook, kerk, kustland, els, zondag, skelet, muur

Cemuhî a-pulut, ba-bwén, ba-jié, bé-ôdu, bé-tii, bé-wöli, bé-wöli-wöta, tii, wöta

Nederlands bed, dier, vork, beker, potlood, kustland, schrijven, schemering, spoor

En hier zijn verschillende woorden vertaald uit het Drehu naar het Cemuhî: Drehu Cemuhî

gaa a

ngöne-gejë ba-jié

nyine bé

thin wöli

spoor

? (a) Bepaal welke vertaling waarbij hoort.

els

(b) Wat denk je dat de woorden wahnawa en drai betekenen in het Drehu en wöli en pulut in het Cemuhî? (c) In het Drehu is tusi ‘boek’ en bii ‘honigbij’. Vertaal uit het Drehu: i-bii, tusi-hmitrötr. NB: Het Drehu wordt door meer dan 10 000 mensen op het eiland Lifu ten oosten van Nieuw-Caledonië gesproken. Het Cemuhî wordt door ongeveer 2000 mensen op de oostkust van Nieuw-Caledonië gesproken. Beide talen behoren tot de Austronesische taalfamilie. In het Drehu is ë is een open e, ö ≈ eu in leuk, hm en hn zijn bijzondere stemloze medeklinkers; dr en tr zijn medeklinkers vergelijkbaar met d en t maar uitgesproken door de tongpunt naar achter te krommen; j en th = de Engelse th respectievelijk in this en thin; ng = ng in eng; ny ≈ nj in Njord. Een sanctuarium is het heiligste deel van een kerk. —Ksenia Gilyarova

Opgave Nr 4 (20 punten). vertalingen: mis nakpatpit nakpat mokpittih pokskuky2sm2taPm pokskuy peroltih koc2ktaPm komg2sm2tih P2s Ngom k2m2Nbitˇ seh

Gegeven zijn woorden in het Copainalá Zoque en hun Nederlandse

met je cactus een cactus slechts met de maïs boven de stoelen een stoel slechts een ketel bergen recht boven de pilaar mijn pilaar alsof met de schaduw

(a) Vertaal in het Nederlands: caky2sm2tih k2m2Nˇ seh P2s mok mis nd2ctaPm pahsunbit perolkotoyaˇ sehtaPm

k2m2NdaPm P2s ncapk2sm2ˇ seh capˇ seh pahsungotoya pahsunˇ sehtaPmdih t2ckotoyatih kumguky2sm2 kumgukyotoyataPm cakyotoya mis ncay

schaduwen alsof boven mijn hemel als een hemel voor de pompoen echt als pompoenen slechts voor de tand boven de stad voor de steden voor de liaan je liaan

(b) Vertaal in het Copainalá Zoque: voor de stoel met mijn ketel echt als een berg pilaren boven de schaduwen je stad

NB: Het Copainalá Zoque behoort tot de Mixe-Zoque taalfamilie. Het wordt door ongeveer 10 000 mensen in de provincie Chiapas in het zuiden van Mexico gesproken. 2 ≈ u in het Engelse woord but; c ≈ ts in tsaar (als een enkele medeklinker uitgesproken), nc = ndz, ˇ s ≈ sj, N = ng in eng, y = j; P is een specifieke medeklinker (de zogenoemde glottisslag). —Ivan Derzhanski

4


Opgave Nr 5 (20 punten). Gegeven zijn zinnen in het Inuktitut en hun Nederlandse vertalingen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Qingmivit takujaatit. Inuuhuktuup iluaqhaiji qukiqtanga. Aanniqtutit. Iluaqhaijiup aarqijaatit. Qingmiq iputujait. Angatkuq iluaqhaijimik aarqisijuq. Nanuq qaijuq. Iluaqhaijivit inuuhuktuit aarqijanga. Angunahuktiup amaruq iputujanga. Qingmiup ilinniaqtitsijiit aanniqtanga. Ukiakhaqtutit. Angunahukti nanurmik qukiqsijuq.

Je hond zag jou. De jongen schoot de arts dood. Jij verwondde jezelf. De arts genas jou. Jij doorspietste de hond. De sjamaan genas een arts. De ijsbeer kwam. Je arts genas je jongen. De jager doorspietste de wolf. De hond verwondde je leraar. Jij viel. De jager schoot een ijsbeer dood.

(a) Vertaal in het Nederlands: 13. 14. 15. 16. 17. 18.

Amaruup angatkuit takujanga. Nanuit inuuhukturmik aanniqsijuq. Angunahuktiit aarqijuq. Ilinniaqtitsiji qukiqtait. Qaijutit. Angunahuktimik aarqisijutit.

(b) Vertaal in het Inuktitut: 19. 20. 21. 22. 23.

De sjamaan verwondde jou. De leraar zag de jongen. Je wolf viel. Jij schoot een hond dood. Je hond verwondde een leraar.

NB: Het Inuktitut (Canadees Inuit) behoort tot de Eskimo-Aleoetische taalfamilie. Het wordt door ongeveer 35 000 mensen in het noordelijke deel van Canada gesproken. De letter r geeft een huig-r aan, en q is een k die op dezelfde plaats (diep in de mond) wordt uitgesproken. Een sjamaan in een priester, magiër en tovenaar bij sommige volken. —Bozhidar Bozhanov

Bewerking: Alexander Berdichevsky, Bozhidar Bozhanov, Svetlana Burlak, Ivan Derzhanski (hoofdredacteur), Ludmilla Fedorova, Dmitry Gerasimov, Ksenia Gilyarova, Ivaylo Grozdev, Stanislav Gurevich, Adam Hesterberg, Boris Iomdin, Ilya Itkin, Renate Pajusalu, Alexander Piperski, Maria Rubinstein, Todor Tchervenkov. Nederlandse tekst: Ivan Derzhanski, Adrian Barentsen.

Succes!

Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde Bulgarije, Zonnenstrand, 4–9 augustus 2008 Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd Opgave Nr 1.

Regels:

1. De apostrof geeft lengte aan als die na een klinker staat, en wordt als [@] gelezen als die na een medeklinker staat. 2. De letter w geeft na een medeklinker ronding van de lippen aan, anders de klank [w]. 3. [@] wordt altijd uitgesproken, hoewel niet geschreven, tussen elke medeklinker en een volgende sonorant ([l m n]). 4. [@] wordt ook vóór een medeklinkercluster aan het begin van een woord uitgesproken. 5. p t j g gw q qw worden aan het begin van een woord of tussen klinkers als stemhebbende medeklinkers ([b d j g gw G Gw ]) en aan het eind van een woord of naast een andere medeklinker als stemloze medeklinkers ([p t c k kw x xw ]) uitgesproken. Antwoorden: (a) 12 [@ks@nx¯ oGon], 13 [@tk@box], 14 [g@m¯ uj@min], 15 [emtoGw atk], 16 [d¯eb@lc]; (b) 17 tp’te’sn, 18 mtesgm, 19 alapt’g, 20 glamen. Opgave Nr 2.

(a) Regels:

1. Het aantal lettergrepen. Elke versregel bestaat uit 6 lettergrepen. 2. Alliteratie of beginrijm. Zie de formulering van de opgave. 3. Binnenrijm. We duiden de klinkers (en klinkergroepen) in een versregel aan met V1 , V2 , . . . , V6 . Minstens één medeklinker die onmiddellijk na V5 komt moet ook na Vn (n = 1, 2 of 3) onmiddelijk komen. Bovendien is in even versregels Vn = V5 . Vergelijk b. v. regels IV, 1–6 (beginrijmen zijn door vette tekst aangegeven, binnenrijmen door onderstreping):

V 1

a

ríks

2

b

rymr

3

d

svartskyggð

4

e

sverð

5

þás (

6

g

7

(ho ´r ˛ vas

8

l

IV 1 2 3 4 5 6

háði gramr, þars gnúðu, geira hregg við seggi, (rauð fnýsti ben blóði) bryngo˛gl í dyn Sko˛glar, þás á rausn fyr ræsi (réð egglituðr) seggir . . .

(b) Overblijvende woorden: hœgra, smíði.

f

(þreifsk reiddra øxa ; kno ´ttu ˛ spjo´r ˛

bitu seggi

þjóðkonungs ferðar, hugfyldra

hlaut sigr

glymja

c

h j

ho˛lða)

andskoti

so˛ngr

of

(flugbeiddra

i k

m

Gauta svírum vigra

) ).

)

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd

Opgave Nr 3. (a)

2

De bepaling staat in beide talen na het hoofd.

jun i-jun i-wahnawa i-drai drai-hmitrötr gaa-hmitrötr uma-hmitrötr ngöne-uma ngöne-gejë nyine-thin tii bé-tii bé-wöli wöta bé-wöli-wöta bé-ôdu ba-jié ba-bwén a-pulut

knook skelet bananentros kalender zondag sanctuarium kerk muur kustland els schrijven potlood vork dier spoor beker kustland schemering bed

(menigte knoken) (menigte bananen) (menigte dagen) (heilige dag) (heilige plaats) (heilig huis) (huisrand) (waterrand) (stekenwerktuig) (schrijvenwerktuig) (stekenwerktuig) (dierstekenwerktuig) (drinkenwerktuig) (waterrand) (nachtrand) (slapenplaats)

(b) wahnawa ‘banaan’, drai ‘dag’; wöli ‘steken’, pulut ‘slapen’. (c) i-bii ‘bijenzwerm (menigte bijen)’, tusi-hmitrötr ‘Bijbel (heilig boek)’. Opgave Nr 4. De achtervoegsels van de zelfstandige naamwoorden die in deze opgave voorkomen zijn: 1. -k2sm2 ‘boven’, -kotoya ‘voor’, -pit ‘met’; 2. -ˇ seh ‘als, alsof’; 3. -taPm meervoud; 4. -tih ‘slechts (echt, recht)’. Na een neusklank (m, n, N) worden de plofklanken p, t, k stemhebbend (respectievelijk b, d, g). Als k na y komt, wisselen deze klanken van plaats. De bezittelijke voornaamwoorden zijn P2s ‘mijn’ en mis ‘jouw’; als het naamwoord met een plofklank begint, wordt deze medeklinker stemhebbend en daarvóór komt een hiermee overeenkomende neusklank. (a)

caky2sm2tih k2m2Nˇ seh P2s mok mis nd2ctaPm pahsunbit perolkotoyaˇ sehtaPm

(b)

voor de stoel met mijn ketel echt als een berg pilaren boven de schaduwen je stad

recht boven de liaan als een schaduw mijn maïs je tanden met de pompoen alsof voor de ketels pokskukyotoya P2s mberolpit koc2kˇ sehtih komdaPm k2m2Ng2sm2taPm mis Ngumguy

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Oplossingen van de opgaven van de individuele wedstrijd

Opgave Nr 5.

3

De zinnen in het Inuktitut hebben de volgende algemene structuur:

X-(q) V– X-(q) Y-(r)mik V-si– X-up Y-(q) V–

‘X V (zich).’ ‘X V een Y.’ ‘X V de Y.’

waarin X en Y naamwoorden zijn en V het werkwoord is. Ingeval een naamwoord als bepaalde vorm van het lijdend voorwerp of als onderwerp in een zin waarin geen bepaalde vorm van het lijdend voorwerp voorkomt de uitgang -q krijgt, krijgt het ook als onbepaalde vorm van het lijdend voorwerp -r voor de uitgang -mik (nanu-q — nanu-r-mik; iluaqhaiji — iluaqhaiji-mik). Om ‘jouw’ uit te drukken, wordt -(q) door -it en -up door -vit vervangen. Het werkwoord krijgt de volgende achtervoegsels: • -j na een klinker of -t na een medeklinker; • een uitgang voor de personen van het onderwerp en de bepaalde vorm van het lijdend voorwerp, als dat er is: – in de eerst twee schema’s: -u-tit ‘2’, -u-q ‘3’; – in het derde schema: -a-it ‘2/3’, -a-nga ‘3/3’, -a-atit ‘3/2’. Een overgankelijk werkwoord zonder lijdend voorwerp wordt als wederkerend opgevat. (a)

13. 14. 15. 16. 17. 18.

De wolf zag je sjamaan. Je ijsbeer verwondde een jongen. Je jager genas zich. Jij schoot de leraar dood. Jij kwam. Jij genas een jager.

(b)

19. 20. 21. 22. 23.

Angatkuup aanniqtaatit. Ilinniaqtitsijiup inuuhuktuq takujanga. Amaruit ukiakhaqtuq. Qingmirmik qukiqsijutit. Qingmiit ilinniaqtitsijimik aanniqsijuq.

Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde Bulgarije, Zonnenstrand, 4–9 augustus 2008 Opgaven van de groepswedstrijd Toen het woordenboek „Guangyun” werd samengesteld (1007–1011), was de Chinese taal relatief homogeen. Aangezien het Chinese schrift niet fonetisch is, gebruikte het woordenboek een eenvoudig systeem voor het aangeven van de uitspraak van elk karakter met behulp van twee andere karakters, waarvan de uitspraak bij de lezer als bekend werd verondersteld (dit waren veelgebruikte tekens). Dit systeem staat bekend als fanqie. Toen de Chinese dialecten zich later van elkaar gingen onderscheiden, bleef het nog steeds mogelijk vele van de oude fanqie-transcripties te gebruiken, maar op verschillende (en meer ingewikkelde) manieren in verschillende dialecten. Hier zijn enkele van deze transcripties. Voor elk karakter wordt zijn lezing in het Kantonees gegeven. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.

karakter d kyn2 d kh au21 d cy2 d piN2 d tiu2 d kau53 d hei53 d loN13 d siu21 d cœN3 d ch iu35 d mou13 d siu35 d kh au13 d ch e21 d kau3

= = = = = = = = = = = = = = = = =

d d d d d d d d d d d d d d d d

transcriptie kh œy21 ? d kyn3 kœy2 ? d kau53 ch i21 ? d y2 h 21 p ei ? d miN2 h 21 t ou ? d tiu3 53 kœy ? d kh au21 35 hœy ? d kh ei21 21 lou ? d toN35 13 si ? d ciu53 3 ci ? d lœN2 h 3 c an ? d siu35 2 man ? d ph ou35 53 sin ? d niu13 h 21 k ei ? d kau35 h 13 c i ? d ce53 35 ku ? d hau2

(a) Verklaart hoe de oude fanqie-transcripties in het moderne Kantonees kunnen worden gebruikt. (b) Hoe zouden de fanqie-transcripties gebruikt zijn in de tijd dat het „Guangyun” samengesteld werd? Volgens de oude, eenvoudige regel is slechts één transcriptie in het Kantonees juist te lezen. Welke? Het merendeel van de hedendaagse Chinese dialecten (incl. Kantonees en Mandarijn) heeft geen stemhebbende medeklinkers behalve de sonoranten (l, m, n, N). Toen het „Guangyun” werd samengesteld waren er in de taal ook andere stemhebbende medeklinkers, die later met de stemloze samenvloeiden: stemhebbende wrijfklanken werden stemloze wrijfklanken (bv. z > s), stemhebbende plofklanken werden geaspireerde of niet-geaspireerde stemloze plofklanken (bv. d > t of th ). Het Wu-dialect heeft de stemhebbende klanken behouden. Zo wordt het karakter d in het Wu gelezen als [du21 ], in het Kantonees als [th ou21 ] en in het Mandarijn als [th u35 ]. (c) Welke van de karakters in de lijst werden met stemhebbende beginmedeklinkers gelezen in de tijd dat het „Guangyun” samengesteld werd? Waarvan hing het af of de stemhebbende medeklinkers in het Kantonees geaspireerd worden of niet?

2

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Opgaven van de groepswedstrijd

(d) In het klassieke Chinees waren er vier tonen, maar in deze opgave zijn slechts drie daarvan aanwezig. Verklaar hoe deze drie tonen zich tot de zes tonen van het Kantonees hebben ontwikkeld. Hier zijn nog enkele transcripties, maar slechts met Mandarijnse lezingen: 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32.


can5 ‘ liaN35 cun5 x íao5 k ´h ian5 x ían5 ch an35 ‘ x íN51 ch an214 ‘ ch uei214 ch u5 ‘ ch uan51 ‘ k ýan214 ch u51 ‘ ph iN5 tou214

= = = = = = = = = = = = = = = =


caN5 ‘ ly214 k íaN51 su5 kh ou214 su5 ch u35 ‘ xu35 ch u5 ‘ k ´h ian5 ch u214 ‘ ch 214 ‘ k ý5 ch aN5 ‘ ph u214 taN5

? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?


lian35 caN5 ‘ lun35 tiao5 x ían35 k ´h ian35 k ´h ian35 tiN214 x ían51 suei214 ‘ k ý5 k ýan51 cuan214 ‘ k ý51 tiN5 kh ou214

(e) Formuleer regels voor het gebruik van de oude fanqie-transcripties in het Mandarijn. Hierbij zijn de tonen voorlopig buiten beschouwing te worden gelaten. Gegeven zijn Chinese karakters met lezingen zowel in het Kantonees als het Mandarijn: 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39.

d d d d d d d

Kantonees th oN21 mou21 ch in13 siu35 kh wai21 nei13 caam2

Mandarijn th aN35 mo35 k ían51 sao214 ‘ kh uei35 ni214 can51

40. 41. 42. 43. 44. 45.

d d d d d d

Kantonees pin2 tai3 th au3 ph ei13 hiu53 fan21

Mandarijn pian51 ti51 th ou51 pei51 x íao5 fen35

(f ) Beschrijf hoe de tonen en de eerste stemhebbende medeklinkers in het Mandarijn zijn geëvolueerd. Welke regels voor het lezen van tonen in fanqie-transcripties voor het Mandarijn kunnen worden geformuleerd? (g) Sommige combinaties van eerste medeklinker en toon zijn uiterst zeldzaam in het moderne Mandarijn. Welke? Hieronder worden nog een aantal karakters gegeven, met hun lezingen zowel in het Kantonees als het Mandarijn. Sommige tonen zijn weggelaten: 46. 47. 48.

d d d

Kantonees th uN...... coi3 mai......

Mandarijn th uN35 cai...... mi214

49. 50. 51.

(h) Stel vast wat de ontbrekende tonen zijn. (i) Lees de volgende transcripties in het Kantonees: 52. 53. 54. 55.

d d d d

? ? ? ?

= = = =

d d d d

th ou35 sou53 lou13 ph ou21

? ? ? ?

d d d d

kai53 tiu3 toN53 paai3

d d d

Kantonees min21 siu...... lyn......

Mandarijn mian...... x íao5 luan51

3

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Opgaven van de groepswedstrijd

(j) Lees de volgende transcripties in het Mandarijn. Als de informatie die nodig is om de transcriptie te lezen in zo’n transcriptie niet direct gegeven is, is dat elders in deze opgave te vinden: 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66.

d d d d d d d d d d d

? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?

= = = = = = = = = = =


x ían5 =13A=22X ku214 =16A su5 ‘ ph u214 =31A xu35 =24A kh u214 xu35 =24A =62X ch u35 ‘ nu35 su5 =20A=22A=53A

? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ?


tai51 x ían51 =25B liaN214 nai214 k ´h yan214 =60X k ía51 nan214 liou214 taN5 =32A=54B lai35

NB: Het Mandarijn is de officiële taal van China, gebaseerd op het dialect van Peking. Het wordt door ongeveer 850 miljoen mensen gesproken. Het Wu (Sjanghainees) wordt door 90 miljoen, het Kantonees (Yue) door 70 miljoen mensen gesproken. Elk Chinees dialect heeft een bepaald aantal tonen (melodieën, waarop de individuele syllaben worden uitgesproken). Het systeem voorgesteld door de linguïst Zhao Yuanren dat ook in deze opgave wordt gebruikt noteert vijf niveaus van de stem met de nummers 1 (laagste) tot 5 (hoogste) 5 4 3 2 3 a 1

-

5 4 3 2 214 a 1

HH

.

, en beschrijft de melodie als een opeenvolging van niveaus: Alle tonen die jullie nodig hebben zijn aanwezig in deze opgave. Het teken h geeft de aspirering (uitspreken met aanblazen) van de voorafgaande plofklank aan. x = ch, N = ng in eng. c ≈ ts in tsaar (als een enkele medeklinker uitgesproken), s en c zijn ‘ ‘ hard uitgesproken medeklinkers als ch in charmant en tsj in tsjech, x ´ en k ´ zijn zacht uitgesproken medeklinkers als in sj in sjiïet en tch in in ’tChinees. œ en y ≈ eu in leuk en u in student. Als jullie liever geen Chinese karakters willen schrijven, kunnen jullie ze aangeven met het nummer van de transcriptie, waarin ze voorkomen, met daarna een X (als het om het getranscribeerde karakter gaat), A (voor het eerste in de transcriptie) of B (voor het tweede in de transcriptie). Let er op dat de lezing van karakter 28A in het Mandarijn geen klinker heeft. —Todor Tchervenkov

Nederlandse tekst: Ivan Derzhanski, Adrian Barentsen.

Succes!

Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde Bulgarije, Zonnenstrand, 4–9 augustus 2008 Oplossing van de opgave van de groepswedstrijd De Chinese syllaben bestaan uit drie delen: aanzet (de beginmedeklinker, die ook ontbreken kan, zoals in 3B), rijm (alle volgende klanken) en toon. De Kantonese tonen kunnen door twee verschillende eigenschappen beschreven worden: hoogte (hoog of laag) en contour of hoogteverloop (stijgend, vlak of dalend).

hoog laag

stijgend *

vlak

dalend HH j

35

3

-

53

* 13

2

-

21 XX z

(a) Om een fanqie-transcriptie in het Kantonees te gebruiken, moet men de aanzet en toonhoogte van A combineren met het rijm en de tooncontour van B. Maar als de toon van A (en X) laag is, moet de aanzet van X, als dat een plofklank is, altijd geaspireerd zijn als de toon van B (en X) stijgend (13) of dalend (21) is, en niet-geaspireerd, als die toon vlak (2) is. (b) Zeker kwam de aanzet van A en het rijm van B. Maar de aspireringsregel is vreemd. Die was waarschijnlijk geen deel van het oorspronkelijke fanqie-systeem. Misschien kwam de toon van slechts een van de twee karakters? Dan kon dat alleen B zijn, omdat alleen één transcriptie volgens de oude regel is te lezen. Dus luidde de oorspronkelijke eenvoudige fanqie-regel: De aanzet van A wordt met rijm en toon van B samengevoegd. Nu kan volgens deze regel slechts transcriptie 11 worden gelezen. (c) Als men naar de syllaben kijkt die een sonore aanzet hebben, ziet men dat ze allemaal een lage toon (13, 2 of 21) hebben. Aangenomen dat alle stemhebbende medeklinkers zich in het Kantonees gelijk ontwikkelden, concluderen we dat daar, waar momenteel een lage toon is, er vroeger een stemhebbende aanzet was. In het voorbeeld van Wu is dit ook zo. Wat in (d) wordt gezegd, bevestigt dit idee. Dus waren de aanzetten van de volgende karakters stemhebbend: 1X en 1A, 2X (=6B) en 2A, 3X en 3A, 3B (als daar wel een aanzet was), 4X en 4A, 5X en 5A, 7B (=14A), 9X en 9A, 14X, 15X en 15A, 16B. Stemhebbende plofklanken werden geaspireerd als de toon stijgend of dalend was, en nietgeaspireerd als die vlak was. (d) De contouren van de Kantonese tonen corresponderen met de drie tonen van het klassieke Chinees; de toonhoogte is een nieuwigheid, die door de ontwikkeling van de stemhebbende medeklinkers is ontstaan. Nu kunnen we uitleggen waarom de fanqie-transcriptien juist op deze manier moeten worden gelezen in het Kantonees. Het karakter X heeft dezelfde toonhoogte als A want die heeft zijn aanzet van A bekomen en de toonhoogte in het Kantonees hangt af van de stemhebbendheid van de aanzet in het klassieke Chinees. Maar als de aanzet een stemhebbende plofklank was, kon deze zich in X en A verschillend ontwikkelen, omdat zijn aspirering afhing van de tooncontour die in X en B gelijk was, maar in A anders kon zijn (e) In het Mandarijn worden aanzetten en rijmen niet zo eenvoudig gecombineerd als in het Kantonees. Men ziet dat na x ´ (k ´, k ´h ) altijd i of y komt, maar die klinkers komen nooit na h h h x (k, k ), s (c, c ) en s (c, c ). ‘ ‘ ‘

2

Zesde Internationale Taalkunde-Olympiade (2008). Oplossing van de opgave van de groepswedstrijd

We weten al dat de aanzet van A en het rijm van B kwam. Toen de bovenstaande beperking was ontstaan, • i verdween en y werd u na s (c, ch ); ‘ ‘ ‘ • x (k, kh ) en s (c, ch ) werden x ´ (k ´, k ´h ) vóór i of y. Dat zijn ook de regels die we moeten toepassen bij het gebruik van een fanqie-transcriptie in het Mandarijn. Echter • als de aanzet van A x ´ (k ´, k ´h ) is en het rijm van B noch met i, noch met y begint, is de aanzet van X niet te bepalen; • als de aanzet van B s (c, ch ) is en de aanzet van A geen van deze klanken is, is het rijm ‘ ‘ ‘ van X niet te bepalen. (f ) Op basis van de toon van de Kantonese syllabe kan worden bepaald of de aanzet in het klassieke Chinees stemhebbend was of niet. In het Mandarijn hebben de tonen zich als volgt ontwikkeld: • stijgend: 51, als de aanzet stemhebbend maar geen sonorant was, anders 214; • vlak: 51 (altijd); • dalend: 5, als de aanzet stemloos was, anders 35. Klaarblijkelijk wordt hier de contour niet behouden. Stemhebbende plofklanken werden geaspireerd als de toon dalend was, en niet-geaspireerd als die vlak of stijgend was. Als men fanqie-transcripties in het Mandarijn leest, staat het met de tonen zo: 5 35

L (F, H+)35 L214 (F, H±)214 L51 H+51 (F, H−)51

5, 35 5 35 35 35 5 35 5 5, 35

214 214 214 51 214 214 214 214 214, 51

(F, H−)51 214, 51 214, 51 51 214, 51 214, 51 214, 51 214, 51 214, 51

(H+, L)51 51 51 51 51 51 51 51 51

Hier betekent L een sonorant, F een wrijfklank, H− een niet-geaspireerde en H+ een geaspireerde plofklank. Dus kan de toon van X in het Mandarijn in de meeste gevallen niet eenduidig uit de tonen van A en B afgeleid worden, hoewel het soms wel mogelijk is. (g) Er horen in het Mandarijn geen syllaben te zijn met een sonore aanzet en toon 5 of een niet-geaspireerde aanzet en toon 35 (als die toch voorkomen hadden de regels kennelijk uitzonderingen). (h) 46: 21, 47: 51, 48: 13, 49: 35, 50: 53, 51: 2. (i) 52 th ai53 , 53 siu3 , 54 loN2 , 55 paai2 . (j) 56 sai51 , 57 k ían214 , 58 saN214 , 59 ph ai214 , 60 x ýan51 , 61 k ´h yan214 , 62 x ía51 , 63 xan51 , ‘5 51 35 64 cou , 65 naN , 66 sai . ‘

Zesde Internationale Olympiade in Theoretische, Mathematische en Toegepaste Taalkunde

Recommend Documents