UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT POLITIEKE EN SOCIALE WETENSCHAPPEN
DE EXTERNE GRONDSTOFFENPOLITIEK VAN DE EUROPESE UNIE
Wetenschappelijke verhandeling aantal woorden: 20.510 ddd220.510 JAN BRUMAGNE
MASTERPROEF POLITIEKE WETENSCHAPPEN afstudeerrichting INTERNATIONALE POLITIEK PROMOTOR: DR. JAN ORBIE
ACADEMIEJAAR 2011 – 2012
Abstract Toegang tot grondstoffen is voor de industriële wereld, dus ook de Europese Unie, van cruciaal belang. De evolutie van de grondstoffenhandel met grote opkomende economieën, de zogenaamde BRIC-landen, is in toenemde mate belangrijk voor de Unie. De vraag is of het grondstoffenbeleid van de EU ten aanzien van de BRICs coherent is. Na een overzicht van de beleidsreacties in de geïndustrialiseerde wereld op ontwikkelingen in de grondstoffenmarkten, toegespitst op de evolutie in de handel van industriële metalen en mineralen, wordt er dieper ingegaan op de evolutie van de grondstoffenhandel van de Europese Unie met de BRIClanden en haar beleidsreacties. De Unie heeft een ‘Raw Materials Initiative’ opgestart die onder andere als doel heeft een coherente grondstoffendiplomatie te voeren ten aanzien van de rest van de wereld. Zij heeft hierbij een aantal doelstellingen geformuleerd inzake handel, mededinging, ontwikkeling, sociaal beleid en milieu. De opkomende economieën van de BRIC-landen verdienen hierbij individuele aandacht gezien ze in verschillende mate een aantal stoffen herbergen die de Europese industrie nodig heeft. Door het bestaan van een waaier van protectionistische maatregelen op deze metalen en mineralen pogen ze echter hun eigen industrieën te stimuleren. Het beleid ten aanzien van het bekomen van grondstoffen in die landen dient eveneens rekening te houden met een context van een beperkte vrije markt alsook minder strenge of onbestaande milieu- en arbeidsnormen. Uit de literatuur selecteer ik een voor deze studie hanteerbare en relevante definitie van ‘coherentie’ in het beleid. Daarna onderzoek ik of.de doelstellingen die de Europese Unie zich aanmeet rond grondstoffen op een coherente manier bevorderd worden in de bilaterale contacten tussen de EU en de BRICs. De conclusie luidt dat de externe grondstoffenpolitiek van de EU ten aanzien van de BRICs incoherent is.
Word Count: 20.510
1
INHOUDSTAFEL Deel 1: Inleiding ...................................................................................................
5
A. Probleemstelling ................................................................................................
5
B. Wetenschappelijke relevantie ...........................................................................
5
C. Situering ............................................................................................................
5
1. Algemeen: verontrustende evolutie in de grondstoffenmarkten ...............
5
2. Een aantal reacties in de ontwikkelde economieën .................................
6
3. Reactie van de Europese Unie: Het ‘Raw Materials Initiative’ .................
8
4. De BRICs en hun belang ..........................................................................
10
4.1 Oorsprong & politieke relevantie ...................................................
10
4.2 Handel in grondstoffen met de EU ................................................
11
4.3 Debatten ........................................................................................
17
4.3.1 Brazilië ...............................................................................
17
4.3.2 Rusland .............................................................................
18
4.3.3 India ...................................................................................
19
4.3.4 China .................................................................................
19
5. Literatuuroverzicht over coherentie ..........................................................
21
5.1 Waarom is coherentie belangrijk? .................................................
22
5.2 Definities ........................................................................................
23
5.3 Classificatie ...................................................................................
24
Deel 2: Methode ...................................................................................................
27
A. Vraagstelling .....................................................................................................
27
B. Wetenschappelijk kader ....................................................................................
27
1. Definitie en toepassingsgebied ‘coherentie’ .............................................
27
2. De Europese Unie: een veelvoud aan actoren .........................................
28
3. Verhouding met de BRICs ........................................................................
29
4. De externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie ...........................
31
4.1 Handel ...........................................................................................
33
4.2 Mededinging ..................................................................................
34
4.3 Ontwikkeling ..................................................................................
35
4.4 Sociaal Beleid ................................................................................
37
4.5 Milieu .............................................................................................
38
C. Hypothese .........................................................................................................
41
Deel 3: Resultaten ...............................................................................................
43
A. Brazilië ..............................................................................................................
43
1. Handel ......................................................................................................
43
2
2. Mededinging .............................................................................................
44
3. Ontwikkeling .............................................................................................
44
4. Sociaal Beleid ...........................................................................................
45
5. Milieu ........................................................................................................
45
B. Rusland .............................................................................................................
46
1. Handel ......................................................................................................
46
2. Mededinging .............................................................................................
47
3. Ontwikkeling .............................................................................................
48
4. Milieu ........................................................................................................
48
C. India ..................................................................................................................
49
1. Handel ......................................................................................................
49
2. Mededinging .............................................................................................
50
3. Ontwikkeling .............................................................................................
51
4. Sociaal beleid ...........................................................................................
51
5. Milieu ........................................................................................................
52
D. China .................................................................................................................
53
1. Handel ......................................................................................................
53
2. Mededinging .............................................................................................
54
3. Ontwikkeling .............................................................................................
55
4. Sociaal beleid ...........................................................................................
55
5. Milieu ........................................................................................................
56
E. Een coherent beleid? ........................................................................................
57
1. Handel ......................................................................................................
57
2. Mededinging .............................................................................................
59
3. Ontwikkeling .............................................................................................
59
4. Sociaal beleid ...........................................................................................
60
5. Milieu ........................................................................................................
61
Deel 4: Bespreking en conclusie .......................................................................
64
Referenties ...........................................................................................................
67
Bijlagen Bijlage I: Belangrijke grondstoffen in de BRIC-landen Bijlage II: Grondstoffenhandel tussen de EU en de BRICS Bijlage III: Data achter figuren 1. En 2.
3
Figuren Figuur 1. Aandeel import en export (SITC 28) van de EU uit/naar elk BRIC-land in totale import en export van de Europese Unie (2011), uitgedrukt in procent ....
13
Figuur 2. Aandeel secundaire grondstoffen in totale import of export (SITC 28) van de EU uit/naar de rest van de wereld en elk BRIC-land op basis van waarde in Euro en gewicht in kilo (2011), uitgedrukt in procent .........................................
14
Figuur 3. Belangrijkste kenmerken handel EU in ijzerhoudende metalen ten aanzien van de BRICs ...........................................................................................
16
Figuur 4. Doelstellingen van de externe grondstoffenpolitiek, gerangschikt per domein ...................................................................................................................
42
Figuur 5. Bevordering van de doelstellingen ten aanzien van de BRICs .............
63
4
DEEL 1: INLEIDING A.
Probleemstelling
In deze Masterproef wordt er bekeken of de Europese Unie (EU) een coherente actor is naar landen buiten het territorium van de 27 lidstaten toe. Het beleid rond grondstoffen is een belangrijk en relevant domein om dit te onderzoeken. Het komt immers in aanraking met veel verschillende beleidsdomeinen zoals handel, milieu, sociale zaken en dergelijke. Door zich te richten op de politiek ten aanzien van de BRICs – Brazilië, Rusland, India en China – wordt meteen ook de coherentie in de verhouding van de Europese Unie ten aanzien van de grotere opkomende economieën onderzocht. Deze landen zijn elk ‘strategische partners’ van de EU. B.
Wetenschappelijke relevantie
Het onderzoeken naar coherentie is wetenschappelijk relevant omdat het een term is die meer en meer gebruikt wordt wanneer het gaat over het extern beleid van de Europese
Unie.
Dit
is
niet
alleen het
geval in politieke,
maar
ook
in
wetenschappelijke kringen. Het is een concept dat op zeer veel verschillende manieren benaderd wordt, zowel qua definitie als qua toepassingsgebied. In het kader van deze Masterproef zal er gepoogd worden om een in dit kader relevante definitie te selecteren en toe te passen op de bilaterale contacten tussen de EU en de BRICs. C.
Situering 1.
Algemeen: verontrustende evolutie in de grondstoffenmarkten
De ontwikkelde economieën hebben intern onvoldoende toegang tot de nodige grondstoffen. Dit creëert afhankelijkheid.
De laatste 10 jaar worden bijvoorbeeld
gekenmerkt door een enorme prijsstijging en prijsvolatiliteit van onontbeerlijke metalen en mineralen in de productieprocessen. Het gaat hem om allerlei handelswaren met een hoge toegevoegde waarde die zich voor een deel ook inschrijven in de opkomende “groene industrie” (United States Department of
5
Energy, 2010). 1 Die plotse stijging heeft als grootste oorzaak een grotere vraag van opkomende markteconomieën, en in het bijzonder China (Walters, 2011, 14 juli). Een andere prangend probleem voor ontwikkelde landen is het feit dat het aanbod en de vraag geografisch gezien niet volledig overeenkomen. Het grootste deel van de productie van deze materialen bevindt zich immers in ontwikkelingslanden die ofwel meer en meer de toegang hiertoe versperren ofwel niet gekenmerkt worden door politieke stabiliteit. Buiten de strikt geografische afhankelijkheid stellen deze materialen ook een probleem voor de ontwikkelde landen in die zin dat ze moeilijk vervangbaar zijn door andere stoffen (European Commission, 2008). Dit heeft de geïndustrialiseerde wereld genoopt tot maatregelen, zoals we hieronder gaan zien. Er wordt iets dieper ingegaan op de reactie van de Europese Unie. We concentreren ons hierbij op industriële metalen en mineralen die ter sprake komen in bijlagen I, II en III. 2.
Een aantal reacties in de ontwikkelde economieën
Japan is voor onder andere zijn automobiel- en IT-sector 100% afhankelijk van zeldzame aarden2 uit het buitenland. Het land heeft in 2009 een strategie voorgesteld gebaseerd op vier pijlers: het verzekeren van de toegang tot overzeese bronnen,
recyclage,
onderzoek
naar
alternatieven
en
het
aanleggen
van
reservevoorraden (Ministry of Economy, Trade and Invesment, 2009) van zeven geselecteerde mineralen door een officiële instantie (Japan Oil, Gas and Metals National Company). In de Verenigde Staten van Amerika heeft het Amerikaans ministerie voor Energie in 2010 een alomvattende strategie voorgesteld rond zeldzame grondstoffen met als voornaamste doelstelling de groene energiesector te beschermen. Buiten de elementen die ook aanwezig zijn in het Japanse plan ligt er ook de nadruk op het stimuleren van de binnenlandse industrie, onderwijs en diplomatie (United States Department of Energy, 2010). Er circuleert tevens in het Huis van Afgevaardigden een voorstel om binnenlandse ontginning van zeldzame aarden makkelijker te maken voor bedrijven en er voor te zorgen dat lange termijnleningen voor binnenlandse ontginningsprojecten worden onderhandeld met bedrijven zodat de 1
Zie annex 2. Daar zien we duidelijk op de eerste twee grafieken dat voor ijzerhoudende metalen de prijzen op wereldvlak de laatste tien jaar gekenmerkt zijn door sterke stijgingen en dalingen. 2 Een verzamelnaam voor enkele stoffen, zeker niet te verwarren met schaarse grondstoffen in het algemeen waarvan het enkel een onderdeel is.
6
toegang tot de nodige grondstoffen op een risicovrijere manier bekomen wordt (H.R. 618, 2011). De toegang tot deze grondstoffen is ook een probleem in de militaire industrie gezien deze zeldzame aarden veelvuldig gebruikt worden voor zeer hoogtechnologische toepassingen in het Amerikaans leger (Grasso, 2011). In Californië is er bijvoorbeeld al een groot mijnproject opgestart om vooral de controversiële zeldzame aarden op te graven, maar dat zal bijlange niet genoeg zijn om de interne US vraag volledig te kunnen voldoen in de toekomst (Goldenberg, 2010, 26 december). Verschillende Europese staten, zowel grote als kleine, hebben eveneens een eigen actief beleid opgestart. Duitsland heeft als grote industriële natie op het eerste zicht al het meest gedaan op het nationaal niveau. Het is immers voor vele van deze materialen zeer afhankelijk gezien het een groot deel van de relevante industrie op zijn territorium huisvest. In 2010 werd er een omvattende grondstoffenstrategie goedgekeurd door de overheid (Federal Ministry of Economy and Technology, 2010) en in hetzelfde jaar werd er een grote studie openbaar gemaakt over de situatie in landen buiten Europa die van belang zouden zijn voor Duitsland (Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffen, 2010). Duitsland heeft ook
bilaterale
handelsakkoorden gesloten met Mongolië en Kazachstan (mmq/Reuters/dapd, 2011, 13 oktober; fdi/AFP/Reuters, 2012, 7 februari). De Duitse industriëlen ondernemen zelf omvattende initiatieven. In januari 2012 hebben een duizendtal firma’s aangegeven samen een “Grondstoffenalliantie” te willen vormen. De bedoeling is hierbij om tot een miljard waard aan investeringen te poolen om zo nieuwe natuurlijke bronnen te ontdekken en nieuwe mijnbouwprojecten te steunen (yes, 2012, 30 januari). Frankrijk heeft van zijn kant een “Comité pour les métaux stratégiques” opgericht die een overzicht heeft over dit domein en beslissingen neemt omtrent onderzoek, binnenlandse exploitatie, ondersteuning van de industrie en recyclage van materialen die een risico kunnen zijn voor de Franse industrie (Journal officiel de la République française, 2011; Barjonet, 2011, 12 april). In Groot-Britannië, ook al is het geen groot gebruiker, hebben parlementsleden van het Lagerhuis de aandacht gevestigd op dit thema (Houses of Parliament: Parliamentary Office for Science & Technology, 2011). De overheid heeft al onderzoeken aanbevolen (House of Commons, Science and Technology Committee, 2011).
7
Nederland heeft ook al een studie gedaan en legt de nadruk op recyclage en vrijhandel (Rijksoverheid, 2010, 25 november). Een strategie is opgestart tussen wetenschappers en bedrijven om de uitdaging van grondstofschaarste aan te pakken door vervangmogelijkheden te zoeken (Materials Innovation Institute, 2009). Spanje, Griekenland, Roemenië en Zweden hebben op hun beurt al nieuwe mijnen geopend (Bojanowski, 2010, 19 november). Finland heeft ondertussen ook een strategie ontwikkeld (Euractiv, 2011, 15 september). 3.
Reactie van de Europese Unie: Het ‘Raw Materials Initiative’
In 2008 formuleerde de Europese Commissie een grondstoffeninitiatief of ‘Raw Materials Initiative’ (RMI) op vraag van de Raad van ministers (Council of the Europen Union, 2007; European Commission, 2008). De situatie baart de Europese Unie zorgen aangezien, indien de afhankelijkheid van deze stoffen blijft en het aanbod ervan ernstige storingen blijft ervaren, het vreest dat dit de competitiviteit zou schaden van Europese bedrijven en aldus jobs zou gaan kosten. Dit zou compleet indruisen tegen het Europa 2020-strategie voor een slimme, duurzame en inclusieve groei. De overgang naar een groenere economie, één van de kernzaken van die strategie, komt daardoor eveneens in het gedrang gezien bijvoorbeeld de makers van windturbines en auto’s gedreven door elektriciteit zo hun productie bedreigd zien. Dit initiatief wordt echter ook gezien als een manier om één van de pijlers van dat
plan,
namelijk
een
duurzame
groei
door
onder
andere
efficiënt
grondstoffengebruik, waar te maken (European Commission, 2010a; 2011b). Het RMI stelt een alomvattende strategie voor met drie grote pijlers om deze situatie aan te pakken. In de eerste plaats wil het de toegang tot grondstoffen op de internationale markten vrijwaren. Het wil ook de mogelijkheden binnen Europa beter benutten en uiteindelijk wil de Commissie ook – in navolging van de Europa 2020strategie – het verbruik van deze grondstoffen verminderen door onder andere het efficiënt gebruik en de recyclage ervan te promoten (European Commission, 2008). Deze twee zaken vormen trouwens het onderwerp van aparte procedures binnen de instellingen. Zo was er de mededeling van de Commissie rond efficiënt grondstoffengebruik (European Commission, 2011b) en hebben de Raad en het Europees Parlement (EP) in mei 2012 een richtlijn goedgekeurd rond onder andere de behandeling en ophaling van elektronisch afval oftewel ‘Waste electrical and electronic equipment’ (WEEE) dat de vorige richtlijn uit 2002 vervangt (Directive 2012/18/EU).
8
Het RMI bevat een hele reeks externe doelen. Een heuse grondstoffendiplomatie moet nagestreefd worden door Europa die de coherentie moet bewaren tussen de verschillende beleidsdomeinen die in dit kader aan bod komen. Het vergt ook het bewaren van het overzicht van alle contacten en afspraken die het heeft met derde landen die ofwel grondstofrijk zijn ofwel belangrijke partners zouden kunnen zijn om doelen te bereiken. Ook in internationale fora heeft het zich het doel toegemeten om daar deze kwestie uitvoerig te behandelen. Deze politiek richt zich tot drie soorten landen. Ten eerste tot Afrikaanse landen waar de toegang tot grondstoffen parallel staat met de lokale ontwikkeling. Ook landen die in dezelfde situatie zitten – zeer afhankelijk van grondstoffen maar weinig binnenlandse productie – gaat de EU proberen te mobiliseren in partnerschappen, onder andere in internationale fora. Uiteindelijk richt deze politiek zich ook tot opkomende groeilanden die veel van deze nodige metalen en mineralen ontginnen (European Commission, 2008): The EU should actively pursue raw materials diplomacy with a view to securing access to raw materials. This includes better and more effective coordination and coherence among EU external policies (external relations, trade, and development). It also means coordination at EU level in the management of EU strategic partnerships and policy dialogues with third partner countries, emerging economies and their regional groupings, following “mutual interest” principles. In particular: (...) with emerging resource-rich economies such as China and Russia, by reinforcing the dialogue, including with the view to remove distortive measures. (European Commission, 2008) De bedoeling van deze Masterproef is om de vooropgestelde grondstoffendiplomatie en haar concrete uitwerking van naderbij te bekijken, in het bijzonder deze die de Unie voert ten aanzien van enkele opkomende economieën. We gaan ons hierbij concentreren op de BRICs. Wij zullen nagaan of zij hierbij de door haar gewilde coherentie bereikt. Het zal hem dan niet alleen gaan over handel. Wanneer men het heeft over grondstoffenhandel gaat het immers ook over onder andere de goede marktwerking, de effecten op het milieu en de sociale bescherming van werknemers. In het hierop volgende stuk schetsen we echter eerst het belang van de BRIC-landen voor de Unie omtrent bepaalde grondstoffen.
9
4. 4.1.
De BRICs en hun belang Oorsprong & politieke relevantie
BRIC is een roepnaam die de eerste letters bevat van de naam van de volgende landen: Brazilië, Rusland, India en China. Dit concept is voor het eerst opgeworpen door Jim O’Neill, een medewerker van de investeringsbank Goldman Sachs, in 2001. In dat jaar publiceert hij een thesis die doet uitschijnen dat deze landen op economisch vlak een relatief sterkere groei kennen dan de G7-landen, wat hem tot de conclusie noopt dat deze landen meer zeggenschap zouden moeten krijgen in het mondiaal economisch beheer (O’Neill, 2001). Twee jaar later publiceert dezelfde investeringsbank een economische voorspelling waarbij wordt geponeerd dat deze landen tegen 2039 tezamen een groter bruto binnenlands product zouden kennen ten aanzien van de toenmalige G6 (Lawson & Puruhothaman, 2003). Eind 2009 worden deze voorspellingen zelfs bijgesteld naar aanleiding van de crisis: tegen 2027 al zouden de BRIC-landen volgens verschillende economische indicatoren de G7 voorbijsteken qua aandeel in de wereldeconomie. De crisis heeft de relatieve vooruitgang ten aanzien van de ontwikkelde landen dus alleen maar versterkt (O’Neill & Stupnytska, 2009). Het lijkt hem dus in de eerste plaats te gaan om een economische term over groei van nieuwe grotere economieën, zonder dat deze een gemeenschappelijk beleid voeren. Desalniettemin zijn deze landen – weliswaar zeer lichte – vormen van politieke samenwerking gestart. Na in de marge van VN-vergaderingen gezamenlijke informele samenkomsten te hebben gehouden doorheen het eerste decennium van de 21e eeuw hebben deze vier landen een nieuwe wending gegeven aan hun samenwerking door niet alleen een eerste formele ontmoeting te houden tussen de ministers van Buitenlandse Zaken in 2008 (Hult, 2009), maar ook door het opstarten van jaarlijkse topontmoetingen tussen staatsleiders in 2009. Daarnaast zijn er op veel verschillende niveaus ontmoetingen tussen de vier landen en zijn de besproken onderwerpen zeer uitgebreid (Keukeleire et al., 2011; Ministry of External Affairs, Government of India, 2012). Sinds 2011 maakt Zuid-Afrika ook deel uit van deze politieke landenclub, ook al is het relatief gezien op economisch vlak niet op gelijke hoogte met de rest (Hervieu, 2011, 19 april). De term BRICS met de S voor ‘South Africa’ wordt dan gebruikt. Deze studie houdt het echter bij de BRIC -landen.
10
4.2.
Handel in grondstoffen met de EU
In de volgende paragrafen wordt er bekeken welk belang deze landen hebben voor de Europese Unie qua handel in grondstoffen. Alvorens dit te doen moet het gezegd zijn over welke grondstoffen het precies gaat. De focus ligt in deze paper op metalen en mineralen die voorbehouden zijn voor industrieel gebruik (zie bijlagen I, II & III). Deze kunnen verkregen worden op twee manieren: enerzijds door deze te delven uit de grond door mijnbouw – zogenaamde primaire grondstoffen – en anderzijds door ze te halen uit producten door middel van recyclage. In het kader van deze paper wordt er in het laatste geval gesproken over secundaire grondstoffen. Deze worden teruggevonden in heel wat soorten afval. Zo is er elektronisch afval of WEEE. Dit zijn afgedankte elektronische apparaten. Er is ook sprake van schrootafval. Voor het belang in de handel van al deze zaken baseren we ons hoofdzakelijk op twee bronnen. De ene is een studie van een werkgroep die speciaal is opgericht om ‘kritische grondstoffen’ voor de Europese industrie te identificeren (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2010; zie bijlage I). De andere zijn statistieken van 2002 tot en met 2011 uit de statistische dienst van de Europese Unie – Eurostat – omtrent ijzerhoudende metalen (European Commisison, Eurostat, 2012; zie bijlagen II & III). Wanneer men kijkt naar cijfers van de werkgroep rond kritische grondstoffen kan men opmerken dat de BRICs een aantal soorten grondstoffen op hun grondgebied huisvesten die Europa nodig heeft. Het gaat hem hier ook over een aanzienlijk aantal kritische grondstoffensoorten. Het kritieke zit hem in verschillende zaken. Ten eerste kan het aanbod van deze stoffen ernstig verstoord worden. Ten tweede kan de toegang ertoe gepaard gaan met ernstige effecten op het milieu. Ten derde zou een verstoring van het aanbod voor serieuze problemen kunnen zorgen voor de Europese industrie. In stijgende volgorde hebben India, Brazilië, Rusland en vooral China een aanzienlijke productie in deze stoffen (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2010; zie bijlage I). De cijfers van Eurostat3 bieden een alternatief perspectief op de verhouding van deze landen met de Unie. Op wereldvlak is het aandeel van de BRIC-landen in de 3
Het moet gezegd dat de cijfers niet alle, maar toch wel een groot deel van de desbetreffende soorten metalen en mineralen voorstellen. Ze zijn indicatief voor de prijsstijgingen die zich de laatste jaren voordoen, het relatief belang van de verschillende BRIC-landen in de import en
11
Europese import van deze grondstoffen op basis van de waarde en op basis van het fysieke gewicht respectievelijk bijna een derde en net niet de helft in 2011. Bij de export is dat respectievelijk ruim twee vijfden en net iets meer dan een vierde. Wanneer we dieper ingaan op de gegevens zien we verschillen opduiken tussen de verschillende BRIC landen. Eerst gaan we kijken naar de verscheiden aandelen van deze landen in de importen van en de exporten uit de EU. Vervolgens gaan we per land het belang van secundaire grondstoffen in de verf zetten. Wanneer we deze twee zaken bekijken maken we niet alleen een onderscheid tussen de korte en de lange termijn maar ook tussen de verhandelde waarde en de verhandelde hoeveelheid. Dit laatste laat toe om de prijsstijgingen van de laatste jaren tot uiting te laten komen. Bij het in beschouwing nemen van het aandeel van elk van deze landen in de totale import en export van deze stoffen in 2011 ziet men een duidelijk onderscheid tussen landen die netto-exporteurs en netto-importeurs zijn (zie figuur 1). Op basis van de handelswaarde staan Rusland en - vooral - Brazilië in voor respectievelijk 4,2 en 23,1 procent van de importen terwijl dit bij India en China respectievelijk maar 0,3 % en 0,9 % is. Opmerkelijk is dat, China buiten beschouwing gelaten, het aandeel in prijs een redelijk negatief beeld geeft van het belang van deze landen wanneer we zien welke hoeveelheden deze cijfers vertegenwoordigen. Zo wordt het belang van Brazilië bij wijze van voorbeeld pas echt duidelijk indien we kijken naar het aandeel in kilo: bijna de helft van de ingevoerde stoffen uit de rest van de wereld komt uit dit land. Hoe zit het met de importen op lange termijn? Wanneer we de importen uit Brazilië nader bekijken merken we een enorme stijging van de waarde van hun stoffen. Het is opmerkelijk dat na de crisis de EU minder hoeveelheden invoert uit dit land dan ervoor maar dat het in totaal er wel meer voor betaalt dan voor de crisis. De import uit Rusland bevestigt dit beeld niet. Na de crisis is er hier een daling van de import, zowel qua waarde als qua hoeveelheid. De waarde van de invoer van India wordt de laatste tien jaar daarentegen gekenmerkt door een zekere volatiliteit. De ingevoerde hoeveelheden alsook hun waarde gaan dalen sterk na de crisis. De Chinese importen kennen in het begin van het vorige decennium een spectaculaire
export naar en van de EU alsook het aandeel van secundaire grondstoffen in hun wederzijdse handel.
12
prijsstijging maar deze dalen even snel na de recessie in 2008. Na de crisis van 2008-2009 is er weer een geleidelijke opmars aan de gang (zie bijlage II).
Figuur 1. Aandeel import en export (SITC 28) van de EU uit/naar elk BRIC-land in totale import en export van de Europese Unie (2011), uitgedrukt in procent Aandeel handel met EU Land Brazilië Rusland India China Totaal
Aandeel import in euro 23, 1 % 4,2 % 0,3 % 0,9 % 28, 5 %
Aandeel import in kilo 43, 1 % 6% 0,4 % 0,2 % 49,7 %
Aandeel export in euro 0,5 % 1,5 % 10,5 % 29,8 % 42, 3 %
Aandeel export in kilo 0,3 % 1,8% 8,3 % 16,1 % 26,5 %
(Bron: Eurostat, zie bijlage III)
Bij de analyse van de exporten van de EU worden in absolute termen de rollen omgedraaid. Niet alleen staan China en India in 2011 op kop met respectievelijk een aandeel van 29,8 en 10,5 procent maar de waarde van de exporten overstijgt relatief gezien, met uitzondering van Brazilië, het fysieke aandeel ervan (Zie figuur 1). Op de lange termijn wordt de laatste 10 jaar de export naar Brazilië gekenmerkt door volatiliteit met desalniettemin een neiging tot verhoging. In termen van prijs stijgt de export naar Rusland spectaculair na de crisis na een hele tijd stabiel te zijn gebleven terwijl de uitgevoerde hoeveelheden een U-vormig patroon vertonen. De export naar India kent qua waarde een relatieve stijging, vooral na de crisis. De uitgevoerde hoeveelheden kennen een plotse piek in 2005 om terug te zakken naar het voorgaande niveau, om dan na de crisis weer fors te stijgen. De uitvoer naar China kent het hele decennium lang een stijging die eventjes onderbroken wordt door de crisis. De uitgevoerde hoeveelheden stijgen dan spectaculair (zie bijlage II). Na het aandeel van deze landen in de import en export te hebben bekeken gaan we dieper in op de samenstelling van deze handelsstromen. In figuur 2 wordt er in de import en export uit en naar deze landen een onderscheid gemaakt tussen primaire en secundaire grondstoffen. In 2011 maken deze laatste in Euro en in kilo respectievelijk 24,5 % en 3,3 % uit van de totale import van de rest van de wereld en respectievelijk 83 % en 65,3 % van de totale export naar de rest van de wereld. Hierin ziet men dezelfde correlatie van relatief hogere percentages terug met betrekking tot de waarde in vergelijking met het gewicht. Er wordt meteen duidelijk uit
13
figuur 2 dat de relatieve prijs van secundaire grondstoffen altijd de relatieve hoeveelheid ervan overstijgt, soms in exponentiële mate. Bij de respectievelijke handelsstromen met de BRICs wordt dit beeld grotendeels bevestigd.
Figuur 2. Aandeel secundaire grondstoffen in totale import of export (SITC 28) van de EU uit/naar de rest van de wereld en elk BRIC-land op basis van waarde in Euro en gewicht in kilo (2011), uitgedrukt in procent Aandeel secundaire stoffen
Aandeel in Import (Euro)
Aandeel in Import (kilo)
Aandeel in Export (Euro)
Aandeel in Export (kilo)
24,5 % 0,9 % 37,8 % 38,1 % 47,7 %
3,3% 0,04 % 10,6 % 1,5 % 16,7 %
83 % 22,1 % 3,4 % 97,7 % 84,3 %
65,3 % 13,1 % 0,9 % 98,7 % 44,7 %
Land Wereld Brazilië Rusland India China
(Bron: Eurostat, zie bijlage III)
Het aandeel van de waarde van secundaire grondstoffen in de uitvoer is vooral significant naar India en China toe en in mindere mate in het geval van Brazilië. De uitvoer naar China bestaat qua hoeveelheid wel voor iets meer dan de helft uit primaire grondstoffen. Bij de invoer uit deze landen kunnen we wel niet meteen stellen dat de EU voor het overgrote deel alleen primaire grondstoffen invoert als we naar de waarde kijken. De verhouding tussen de waarde van de ingevoerde hoeveelheid en het effectieve gewicht in de invoer lijkt aan te tonen dat de EU zeer veel betaalt voor secundaire grondstoffen in vergelijking met de primaire die het invoert. Er moet wel een kanttekening gemaakt worden bij Brazilië: het aandeel van secundaire grondstoffen in de Europese invoer is niet echt significant te noemen (zie figuur 2). Hoe speelt deze verhouding zich op de lange termijn? In Brazilië is de uitvoer hiervan altijd zeer gering geweest. Initieel is dat ook het geval in India. Daar is de prijs van secundaire grondstoffen relatief gezien wel zeer belangrijk geworden voor de totale Indische uitvoer. De uitgevoerde hoeveelheden secundaire grondstoffen uit dat land kennen op de lange termijn een geleidelijke daling. Dit contrasteert enorm met de prijsvolatiliteit die toch een zekere weerslag lijkt te kennen op de totale
14
prijsvorming. De invoer uit China van grondstoffen vertoont een piek in het begin van het decennium. Daarna is er een dalende trend merkbaar tot aan de crisis, waarna deze ineens stijgt. Dit is mede mogelijk gemaakt door de stijging van de invoer van secundaire stoffen. De langetermijntrends op het vlak van Europese uitvoer naar deze landen is de volgende. Op tien jaar tijd stijgt de export naar Brazilië licht. De uitvoer naar Rusland is onsignificant laag. Bij India zien we enerzijds dat de invoer van secundaire grondstoffen in dat land spectaculair stijgt. Anderzijds merken we ook dat deze quasi de hele tijd net niet helemaal overeenkomt met de totale uitvoer van deze grondstoffen. Tot de crisis klopt dit beeld ook in China. Daarna is er een plotse stijging van de hoeveelheid primaire grondstoffen die vanuit de EU uitgevoerd worden (zie bijlage II). Deze uiteenzetting heeft alvast enkele dingen duidelijk gemaakt. De BRICs hebben een aanzienlijk aandeel in de handel met de EU in industriële metalen en mineralen. Tussen deze landen zijn er wel verschillen. Zo importeert de EU vooral deze zaken uit Brazilië en Rusland en exporteert het voornamelijk naar China en India. Secundaire grondstoffen spelen in deze handel een belangrijke rol, vooral wanneer het gaat over de prijsvorming. Over het algemeen zijn ze relatief gezien duurder dan primaire grondstoffen in de handel met de BRICs. Een beknopt overzicht met de belangrijkste kenmerken van de handel met elke BRIC-land wordt weergegeven in figuur 3.
15
Figuur 3. Belangrijkste kenmerken handel EU in ijzerhoudende metalen ten aanzien van de BRICs
Brazilië
-
Zeer belangrijke bron van invoer (primaire) grondstoffen Waarde invoer spectaculair gestegen laatste 10 jaar Aandeel uitvoer verwaarloosbaar Stijging aandeel secundaire grondstoffen in export: in 2002 nagenoeg onbestaande, in 2011 al 20 % van de handelswaarde
Rusland
-
Aandeel van ca. 5 % in totale invoer Invoer vertoont een dalende trend op de lange termijn Aanzienlijk aandeel secundaire grondstoffen in invoer Aandeel uitvoer verwaarloosbaar
India
-
Staat in voor ca. 10 % totale uitvoer Uitvoer bijna uitsluitend secundaire grondstoffen Stijgende trend uitvoer Aandeel invoer verwaarloosbaar Dalende trend invoer
China
-
Belangrijke bestemming uitvoer Uitvoer op basis van waarde bijna uitsluitend secundaire grondstoffen Stijgende trend uitvoer Aandeel invoer verwaarloosbaar Daling invoer tot crisis, daarna weer stijging door onder andere groter aandeel secundaire grondstoffen
-
Door hun economische opkomst beginnen de BRICs echter meer en meer van deze stoffen voor de eigen industrie te gebruiken (European Parliament, 2012b). Deze landen grijpen hiervoor meer en meer naar protectionistische maatregelen om de export van zowel primaire als secundaire materialen een halt toe te roepen (Korinek & Kim, 2010; European Commission, DG Trade 2011b; Mercopress, 2011, 11 februari; Recycling International, 2012, 12 maart). China heeft om deze redenen zelfs al enkele zaken lopende tegen haar ten aanzien van onder andere de EU in het geschillenbeslechtingmechanisme van de Wereldhandelsorganisatie of World Trade Organization (WTO; European Commission, DG Trade, 2012). Begin 2012 werd ze hiervoor al veroordeeld in diezelfde organisatie (World Trade Organization 2012a; 2012b). Niet alleen moet Europa dus de huidige toegang naar deze grondstoffen
16
verbeteren maar moet het ook de stijgende protectionistische trend van deze landen tegen gaan. 4.3.
Debatten
Handel is maar één kant van de zaak. Het bekomen van grondstoffen gaat eveneens gepaard met andere aspecten zoals de structuur van de lokale markt, de effecten op het leefmilieu en sociale bescherming van werknemers in de desbetreffende industrieën. Wij zullen ons tot een aantal topics beperken. We gaan ook na wat de overheden van de BRIC-landen mogelijk al gedaan hebben om deze zaken aan te pakken. Voor we dit doen moeten er eerst enkele algemene opmerkingen gemaakt worden over de effecten van mijnbouw alsook over het bewaren en verwerken van elektronisch en ander metaalafval. Mijnbouw is vaak sterk milieubelastend. Het zorgt voor uitstoot van zwaveldioxide en koolstofdioxide.
Het
brengt
watervervuiling
en
ontbossing
teweeg.
Het
energieverbruik van mijnbouwactiviteiten is eveneens enorm (Action Blog, 2010; United Nations Environmental Programme, 2009). Het is ook een zeer dodelijke business voor werknemers (Lang, 2010, 14 oktober) . Het uitputten van natuurlijke bronnen is minder aanwezig bij het verwerken van elektronisch afval maar er zijn desalniettemin risico’s voor het leefmilieu en de gezondheid van werknemers in de betrokken bedrijven (Greenpeace, 2009, 24 februari; Zoeteman et al., 2009). Sommige producten bevatten immers stoffen die, eenmaal ze vrijkomen, significant bijdragen tot het broeikaseffect. Tijdens de verwerking bestaan de nefaste effecten voor de gezondheid niet alleen uit gevaarlijke stoffen die deze apparaten zouden kunnen bevatten maar ook uit de producten die in het recyclageproces gebruikt worden om zulke toestellen te verwerken (United Nations Environmental Programme, 2009). 4.3.1.
Brazilië
In Brazilië moeten mijnbouwbedrijven een strikte regulering navolgen. De wet bepaalt dat alleen bedrijven die hun hoofdkwartier hebben in Brazilië recht hebben om een licentie te krijgen die toelaat om grondstoffen te ontginnen en te produceren. Dit laat dus niet toe aan buitenlandse bedrijven om lokale dochterbedrijven op te richten. De mededinging is dan ook niet in lijn met de logica van een vrije markt. De
17
ontginning van de meeste mineralen en metalen wordt immers beheerd door één bedrijf (Global Business Reports, 2011). Op het vlak van de leefomgeving is er wetgeving opgebouwd rond milieunormen die mijnbouwbedrijven moeten naleven om een permanente licentie te verkrijgen (Ewasteguide, 2009). Echt grote debatten zijn er niet rond mijnbouw in Brazilië Er zijn echter veel vragen rond de effectieve naleving van de verplichtingen en engagementen. Elektronisch afval begint daarentegen meer en meer een probleem te worden in Brazilië met alle gevolgen van dien. Een groot deel van de verwerking ervan vindt plaats buiten de formele economie om en valt dus moeilijk te reguleren (BBC News, 2010, 22 februari). Er zijn wel al initiatieven genomen op regionaal vlak die soms hebben geleid tot regulering maar er is op nationaal vlak tot op heden geen omvattend concreet beleid. De Wereldbank werkt wel samen met de nationale overheid om een beleid hier rond uit te werken en te promoten. De interne industrie is geen voorstander. Ook externe industrie is tegen het principe Extended Producer Responsibility (EPR) zijn dat stelt dat bedrijven die goederen maken verantwoordelijk voor de hele levenscyclus van een product. Dit principe zou er voor moeten zorgen dat er duurzamer wordt omgesprongen met grondstoffen en dat er minder afval zou gecreëerd worden. (Boeni et al., 2008; InfoDEV, 2012) Op deze manier zouden landen uit ontwikkelde economieën druk op hun partners in Brazilië kunnen leggen. 4.3.2.
Rusland
Het grootste probleem in de ontginning van Russische delfstoffen is de concentratie van de productie bij een selecte club. De Russische marktstructuur wordt immers gekenmerkt door een aanzienlijke aanwezigheid van de zogenaamde oligarchen (Global Business Reports, 2012). Een voorbeeld van hun aandeel is zeer overduidelijk bij niet-ijzerhoudende metalen. Daar staan ze in voor 92% van de verkoop ervan (Guriev & Rachinsky, 2004). Het is moeilijk voor buitenlandse bedrijven om in deze markt binnen te dringen. Grote bedrijven opkopen kan niet en om activiteiten te kunnen ontplooien op Russisch grondgebied moet dit gebeuren in samenwerking met een lokaal bedrijf dat meer dan de helft van alle aandelen in het bedrijf in handen heeft (Global Business Reports, 2012; Kärnä, 2007). Op het vlak van milieu is er een strikte regulering op het vlak van licenties waar zekere leefmilieustandaarden aan verbonden zijn (CEC Mining Systems, 2012). Voor koolmijnwerkers is er in ieder geval een zekere vorm van sociale regulering opgebouwd (Fedotova, 2010, 7 december). Verder moet er nog gezegd worden dat
18
industriëel afval een zeer grote oorzaak is van milieuproblemen in Rusland. Deze zorgt onder andere voor het verspreiden van zware metalen in de grond en het water. De Russische overheid zou te weinig doen om zij die dat afval teweegbrengen te verplichten het op een milieuvriendelijke manier te verwerken (Helsinki Commission, 2010). 4.3.3.
India
In 2012 verschijnt er een rapport van de organisatie Human Rights Watch die stelt dat de regelgeving omtrent mijnbouw een ramp is, vooral op het vlak van implementatie die gebaseerd is op zelfregulering door bedrijven (Human Rights Watch, 2012, 14 juni). Deze situatie werd in 2002 al aangeklaagd op een conferentie georganiseerd
door
de
Organisatie
voor
Ontwikkeling
en
Economische
Samenwerking (OESO; Mehta, 2002). Mijnbouw in India wordt eveneens gekenmerkt door een sterke aanwezigheid van de staat. In 2004 is bijna 85 % van de ontgonnen stoffen gedolven door een staatsbedrijf. De laatste jaren worden er wel meer en meer pogingen ondernomen om privatiseringen door te voeren (Jalan, 2006). India is een belangrijke verwerker van elektronisch afval (United Nations Environmental Programme, 2009). De nationale regering heeft al redelijk wat concrete wetgeving opgesteld hieromtrent (Chatterjee, 2011). Sinds 2012 zijn consumenten bijvoorbeeld verplicht om hun elektronisch afval af te geven aan bepaalde instanties en zijn producenten gebonden aan het EPR-principe (Times of India, 2012, 18 juni). 95 % van de verwerking gebeurt echter buiten de formele economie om en dit kan dus zeer negatieve implicaties hebben op mensen die in deze sector werken gezien deze compleet ontsnapt aan de regelgeving (Bhowmick, 2011, 23 mei; Chatterjee, 2011; United Nations Environmental Programme, 2009). 4.3.4.
China
Een groot probleem rond ontginning van grondstoffen in China is de vervuiling die deze meebrengt. Het afvalwater dat deze activiteiten met zich meebrengen bevat hoge concentraties zware metalen dat enorme gezondheidsproblemen kan veroorzaken door de versprediing ervan in waterlopen en landbouwgronden (Cheng, 2003). Werken in de mijnbouw is een levensgevaarlijke zaak in China. Vooral in steenkoolmijnen vallen er jaarlijks duizenden doden (Branigan, 20/01/2010; Le Monde, 2011, 13 november). Een ander vaak geciteerd
punt
is de enorme
19
inmenging van de staat in het mijnwezen. In het algemeen is het moeilijk om een onderneming te starten in dat land gezien de bureaucratie en het totale gebrek aan transparantie. Buitenlandse bedrijven zijn verplicht om zogenaamde ‘Co-operative joint ventures’ aan te gaan met binnenlands bedrijven wat niet altijd positief wordt bevonden. Het is ook allesbehalve evident om toelating te krijgen om ontginning van bepaalde stoffen aan te gaan. Eén van de redenen is dat er rekening moet gehouden worden met de nationale milieuwetgeving die gekenmerkt wordt door willekeur en een gebrek aan naleving. Veel hangt af van de voordelen die lokale machthebbers kunnen verkrijgen bij de uitbouw van dergelijke projecten (Sinovus Mining Ltd, 2011; Vivoda, 2011). Zoals we juist hebben gezien is China een land dat relatief gezien veel elektronisch afval uit Europa verwerkt (zie supra). Het heeft net zoals India vooral een informele verwerkingsindustrie. Deze leidt eveneens tot vervuiling door de hoge concentraties van zware metalen die het teweegbrengt in rivieren en gronden (United Nations Environmental Programme, 2009; Luo et al., 2009; Chi et al., 2011). Sinds enkele jaren werd regelgeving ingevoerd voor een bepaald aantal producten. Zo wordt bijvoorbeeld recyclage bevorderd en producenten worden aangemaand geen gevaarlijke stoffen te gebruiken bij het maken van producten. Het niet respecteren van wetten kan leiden tot boetes en gevangenisstraffen (Hoggard, 2008, 13 oktober). Er zijn ook wetten die de import van giftig elektronisch afval verbieden en de verwerking ervan streng reglementeert (Chen, 2010, 14 oktober). Het EPR-principe wordt hier ook in acht genomen. Het probleem is echter dat de omschrijvingen in zulke wetten zeer vaag zijn en dat de naleving ervan bemoeilijkt wordt door de aanwezigheid van veel verschillende instanties op centraal en regionaal niveau (Liu et al., 2006) Er kunnen nu al enkele algemene conclusies gemaakt worden. Er is een probleem met enkele grondstoffen, niet alleen wanneer het gaat over de bevoorrading ervan in de geïndustrialiseerde wereld maar ook betreffende de stijgingen in prijs die deze de laatste jaren gekend hebben. De Europese Unie heeft op deze trend geantwoord met een grondstoffeninitiatief dat een belangrijk extern luik bevat. Deze focust zich onder meer op opkomende economieën. De BRICs zijn zulke landen. Zij zijn belangrijke partners voor deze grondstoffen. Ze hebben immers elk een aanzienlijk aandeel in de handel met de EU. Inzake correcte marktpraktijken, mileuwetgeving en arbeidsomstandigheden zijn de praktijken in de BRIC-landen sterk afwijkend en inferieur aan deze die de ontwikkelde economieën naleven.
20
5.
Literatuuroverzicht over coherentie
In dit hoofdstuk gaan we na onder welk perspectief de verhouding tussen de EU en de BRIC landen onderzocht zal worden in het kader van haar externe grondstoffenpolitiek. Dit perspectief is het concept ‘coherentie’. De nood aan een coherente grondstoffenpolitiek wordt immers meerdere malen benadrukt. In het RMI verwoordt de Commissie het als volgt: The EU should actively pursue raw materials diplomacy with a view to securing access to raw materials. This includes better and more effective coordination and coherence among EU external policies (external relations, trade, and development). (European Commission, 2008) De Raad van de Europese Unie, die de Commissie tot dit beleid heeft opgeroepen, maakt hier een voorwaarde van voor de uitwerking van het grondstoffeninitiatief (Council of the European Union, 2007). In de eerste jaarlijkse evaluatie van het grondstoffenbeleid door het Directoraat-Generaal Handel komt deze term ook maar liefst 14 keer voor op een totaal van 23 pagina’s (European Commission, DG Trade, 2010). De aandacht die hier aan wordt gegeven is niet eigen aan dit specifiek beleid. Het is immers iets waar Europa in het algemeen heel erg achter staat, zowel op rechtsvlak als in het discours (Hillion, 2008; den Hertog & Stross, 2011). In een mededeling van de Commissie aan de Europese Raad maakt ze hem in het jaar 2006 duidelijk dat coherentie een leiddraad moet worden in het Europees buitenlands beleid. Het doel is om meer samenhang te creëren tussen de verschillende beleidsinstrumenten die de Unie ter beschikking heeft staan om een buitenlands beleid te voeren, zowel intern als extern (European Commission, 2006b). In het ontwikkelingsbeleid is coherentie ook een term die meer en meer ingang vindt zoals bijvoorbeeld in de ‘European Consensus on Development’ (ECD) waarbij één van de streefdoelen is om de verschillende beleidsdomeinen in het buitenlands beleid van de Unie af te stemmen op het ontwikkelingsbeleid. Dit document zorgt voor de start van de zogenaamde ‘Policy Coherence for Development’ (Joint statement by the Council and the representatives of the governments of the Member States meeting within the Council, the European Parliament and the Commission on European Union Development Policy: ‘The European Consensus’, 2006).
21
Het
concept
‘coherentie’
maakt
de
laatste
jaren
ook
opgang
in
politiekwetenschappelijke en rechtswetenschappelijke kringen bij het bestuderen van het Europees extern beleid (Hoebink, 2005). We gaan nu eerst een overzicht maken van de theoretische discussie omtrent coherentie. Er wordt nagegaan waarom dit belangrijk wordt geacht voor de Europese Unie, welke meningsverschillen er zijn omtrent de terminologie en op welke manieren het geclassificeerd kan worden. Na dit
te
hebben
gedaan
wordt
er
een vraagstelling geformuleerd
en
een
wetenschappelijk kader voorgesteld. Deze zullen leiden tot een hypothese. Ten slotte gaan we in het derde deel deze gaan uittesten aan de hand van het wetenschappelijk kader. Zoals gezegd gaan we dit doen door te bekijken hoe de EU zich verhoudt ten aanzien van de BRICs. 5.1.
Waarom is coherentie belangrijk?
In de wetenschappelijke literatuur heeft me zich herhaaldelijk bezig gehouden met de vraag waarom de Europese Unie zoveel belang zou willen hechten aan coherentie. De consensus onder auteurs is dat het leidmotief de wil om met 1 stem te spreken naar buiten toe (Krenzler & Schneider, 1997; Missiroli, 2001; Hillion, 2008; Gebhard, 2011). Coherentie zou de efficiëntie en bijgevolg de legitimiteit van de Europese Unie vergroten naar de buitenwereld toe (Nuttall, 2005; Hoebink, 2005; Portela & Raube, 2009) - alhoewel dat geen automatische gevolgtrekking is: een unanimiteitsvereiste brengt niet altijd efficiëntie voort en een niet-coherente politiek is niet noodzakelijk negatief (Missiroli, 2001)4. De vraag naar meer coherent gedrag is niet eigen aan de Unie: andere internationale organisaties willen ook verschillende beleidssferen die tot hun bevoegdheden horen op elkaar afstemmen (Nuttall, 2005). Carmen Gebhard argumenteert echter dat coherentie des te relevanter is met betrekking tot de Europese instelingen gezien het een complexe ‘multi-level actor’ is waar door historische processen geen uniek kanaal voor het extern beleid is tot stand gekomen (Gebhard, 2011). Het is echter een emotioneel geladen term en bouwt voort op de logische conclusie dat het bereiken van het tegendeel, namelijk incoherentie, moeilijk kan beschouwd worden als een wenselijk resultaat (Nuttall, 2005). In het geval van een incoherent beleid bestaat de kans immers dat beoogde resultaten van een beleid teniet gedaan worden en acties van hetzelfde of een ander beleid het behalen van specifieke doelen onmogelijk maken (Hoebink, 2005) 4
Missiroli gebruikt respectievelijk de metaforen van de ‘carrot-and-stick-approach’ en die van ‘good cop – bad cop’ om zijn argument kracht bij te zetten.
22
6.2
Definities
Wat betekent het concept ‘coherentie’ nu? Wat men in een groot deel van de literatuur doet om het te definiëren is door het te vergelijken met de term ‘consistentie’. Deze wordt immers in het Europese recht niet duidelijk onderscheiden van coherentie in de Engelse versie (Hillion, 2008; den Hertog & Stross, 2011), terwijl in de Franse en Duitse versie van de Verdragen het Engelse ‘consistency’ als ‘cohérence’ en ‘Kohärenz’ worden vertaald (Missiroli, 2001; Gebhard, 2011). In deze semantische discussie zijn er verschillende opvattingen. Enerzijds zijn er diegenen die een duidelijk onderscheid maken tussen de twee en een voorkeur uitdragen voor het gebruik van ‘coherentie’. Hillion (2008) merkt trouwens op dat deze voorkeur ook meer en meer zijn weerslag heeft in Europese politieke kringen. In het in 2006 door de Commissie voorgestelde document “Europe in the World – Some practical proposals for achieving greater Coherence, Effectiveness and Visibility” komt het woord ‘consistentie’ bijvoorbeeld niet eens één enkele keer voor (European Commission, 2006). Consistentie wordt volgens sommige auteurs in deze stroming gezien als een onontbeerlijk middel om coherentie te bereiken. In deze onderschikking is consistentie niet meer dan de afwezigheid van tegenstellingen, terwijl er bij coherentie ook wordt verwezen naar een meerwaarde en een synergie. Het impliceert ook een verschil in tijd en ruimte: men kan (in)consistent zijn in een bepaalde periode en op een bepaalde plaats en aldus continuïteit garanderen, terwijl er bij coherentie meer sprake is van de kwaliteit van een proces dat niet in tijd en ruimte meetbaar is (Gebhard, 2011). Anderen beschouwen het effectief als twee compleet verschillende begrippen, getuige de definitie die den Hertog & Stross er aan geven: “Policy consistency is (...) the absence of contradictions within and between individual policies while policy coherence refers to the synergic and systematic support towards the achievement of common objectives within and across individual policies.” (den Hertog & Stross, 2011) Consistentie gaat hier louter over tegenstellingen terwijl er bij coherentie het er niet toe doet of er tegenstellingen zijn. In deze lijn maakt Missiroli (2001) een essentiëel onderscheid door het eerstgenoemde te beschouwen als iets van ‘zijn en niet-zijn’
23
terwijl het bij coherentie eerder gaat over iets dat ‘min of meer’ is.
Het is een
abstracter begrip dan ‘consistentie’ en legt dus een hogere standaard voor het EUbeleid (Smith, 2004). Anderen wisselen deze termen dan weer in (Nuttall, 2005; Versluys, 2007). Nuttall (2005) argumenteert dat de dwangmatige wil om deze te onderscheiden leidt tot een ‘risico op linguïstische muggenzifterij’. In beide gevallen speelt alleszins het idee van een door het beleid beoogde toegevoegde waarde mee. Het onderscheid doet er volgens Missiroli (2001) op politiek en functioneel vlak er niet toe gezien ze allebei de coördinatie tussen verschillende beleidsdomeinen beogen met als doel het spreken met één stem. Uiteindelijk zijn er zij die dan weer de voorkeur uitdragen voor het concept ‘consistentie’ (Krenzler & Schneider, 1997;
Duke, 2011). Krenzler & Schneider
(1997) maken van coherentie zelfs een onderdeel van consistentie: “In terms of European policy, consistency can be defined as coordinated, coherent behaviour based on agreement among the Union and its Member states, where comparable and compatible methods are used in pursuit of a single objective and result in an uncontradictory (foreign) policy.” (Krenzler & Schneider, 1997) 6.3
Classificatie
Bij het definiëren van de term coherentie merken Portela & Raube (2008) dus terecht op dat men in een situatie zit van ‘quot capita, tot sensus’. Dit is eveneens het geval wanneer men in de literatuur poogt de verschillende soorten coherentie in het Europees extern beleid te identificeren. Als men alle auteurs naast mekaar legt lijkt het op het eerste gezicht immers dat er tientallen soorten coherentie en consistentie het buitenlands beleid van de Unie kenmerken. Bij nader inzien merkt men echter dat vele typeringen dicht bij elkaar aanleunen. Eenzelfde concept kan bij twee auteurs ook compleet verschillende dingen betekenen (den Hertog & Stross, 2011). Hierop volgt een poging tot het condenseren van al deze typeringen door te vertrekken van het vierledige kader dat Carmen Gebhard (2011) heeft opgesteld. Elke soort die ze beschrijft wordt doorkruist door 2 dimensies: enerzijds een meer strategische of beleidsgerelateerde dimensie die meer gericht is op de inhoud van een bepaald beleid, en anderzijds een meer technische of procedurele dimensie is die de focus
24
legt op het administratieve gedeelte. De vier soorten zijn wel niet altijd even makkelijk te onderscheiden van mekaar (Gebhard, 2011). Een eerste soort coherentie – verticale coherentie – is die tussen de lidstaten en het niveau van de Europese Gemeenschap of Unie. De centrale vraag is in welke mate de lidstaten hun buitenlands beleid willen binden aan dat van de Europese instellingen (Nuttall, 2005). Het gaat hier over de verhouding tussen het beleid en de standpunten van de landen en die van het supranationale – de vroegere 1e pijler – en intergouvernementele niveau – de vroegere 2e pijler – op substantieel vlak. De manier waarop dit technisch wordt ingevuld door de nationale regeringen is hier echter ook van tel. Het gaat in twee richtingen: aan de ene kant gaat het over de naleving van verplichtingen die de Lidstaten zijn aangegaan in het kader van de Europese instellingen, maar aan de andere kant benadrukt men ook het perspectief van een ‘top-down’ aanpak waarbij de Unie een harmonisering en een regulering poogt te bereiken (Gebhard, 2011). Met horizontale coherentie wordt er aan de ene kant gekeken naar de relatie tussen de twee grote verantwoordelijke structuren voor de externe betrekkingen, zijnde de Commissie en de Raad van ministers. Het betreft twee instellingen die verschillende besluitvormings- en implementatieprocedures hebben op dit domein en dus een verschillende aanpak hebben om dezelfde doelen te bereiken5 (Nuttall, 2005). De coördinatie tussen deze twee is daarom niet evident, des te meer omdat de bevoegdheidsverdeling tussen de twee niet altijd duidelijk is (Duke, 2011). Een variant op de horizontale coherentie kijkt op zijn beurt naar de coherentie tussen beleidsdomeinen los van de administratieve structuren die ze omringen (Nuttall, 2001, 2005; Hoebink, 2005; den Hertog & Stross, 2011). Binnen elk van die instellingen identificeert Gebhard (2011) nog een vorm van coherentie, namelijk de interne coherentie. Deze is eerder technisch van aard en bekijkt hoe het interne bureaucratische apparaat van ofwel de Commissie ofwel de Raad worden betrokken in het beleidsproces van een bepaalde politiek. De nadruk ligt dus op de coherentie binnen een pijler. Verschillende beleidsmateries kruisen elkaar immers in die plekken. In het kader van ontwikkelingspolitiek is men ook een reflectie begonnen over de coherentie binnen een specifiek beleidsdomein (Hoebink, 2005; den Hertog & Stross, 2011; Gebhard, 2011). 5
Nuttall heeft het over ‘institutionele consistentie’
25
Het vierde en laatste aspect is het voorkomen van de Europese Unie ten aanzien van derde landen en andere internationale organisaties waar ze bij aangesloten is (Missiroli, 2001). Deze zogenaamde externe coherentie heeft vooral een zeer technisch
aspect
gezien
het
minder
gaat
over
inhoud
dan
wel
over
geloofwaardigheid en functionaliteit. Deze externe coherentie wordt zeer sterk bepaald door dynamieken intern aan de Unie. Een grote rol wordt hier weggelegd voor de recent opgestarte ‘European External Action Service’ die de verschillende acteurs die een rol spelen in het buitenlands beleid poogt te coördineren. Een subcategorie van externe coherentie zoals die juist beschreven is richt zich specifiek tot internationale instellingen. Dit wordt multilaterale coherentie genoemd. Den Hertog & Stross benadrukken de perceptie van de Europese elementen in multilaterale onderhandelingen terwijl Versluys veel verder gaat. Het gaat haar ook over de coherentie tussen de Europese instellingen enerzijds en andere organisaties anderzijds. Het betreft ook het respecteren van de richtlijnen die in het kader van internationale fora aangegaan zijn door de Europese instellingen en zijn lidstaten. (Versluys, 2007; den Hertog & Stross, 2011). Karen Smith (2008) geeft dan weer een alternatieve invulling van externe coherentie. Zij beschouwt deze als de gelijke aanpak van derde landen door de Unie. Het overzicht van de literatuur heeft duidelijk gemaakt dat coherentie een term is die zeer veel aandacht krijgt in wetenschappelijke kringen. Er is echter geen eenduidige definitie. Het kan eveneens op verschillende manieren toegepast worden op het extern beleid van de Europese Unie. Om te onderzoeken of de externe grondstoffenpolitiek van de EU coherent is moet er ten eerste een definitie gekozen worden. In het kader van deze Masterproef zal de definitie van den Hertog & Stross (2011) genomen worden die een duidelijk onderscheid maakt tussen coherentie en consistentie zonder dat dit hiërarchische implicaties heeft in de verhouding tussen de twee termen. Qua omkadering wordt er gekozen voor een combinatie van enerzijds ‘externe coherentie’ gezien er de nadruk zal liggen op de diplomatische relaties van de Europese Unie en anderzijds van de variant binnen de ‘horizontale coherentie’ die de nadruk legt op de coherentie tussen beleidsdomeinen zonder rekening te houden met de administratieve structuren.
26
DEEL 2: METHODE A.
Vraagstelling
We kunnen nu overgaan tot het formuleren van een vraagstelling. Deze is de volgende: -
Is de externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie ten aanzien van de BRICs coherent?
B.
Wetenschappelijk kader
Om deze vraagstelling te beantwoorden moeten er eerst enkele termen verklaard worden. Ten eerste wordt de gekozen definitie en omkadering van het woord ‘coherentie’ toegepast op de zaken die we willen bestuderen. Daarna wordt er verduidelijkt wat er bedoeld wordt met de Europese Unie en het contact met de BRICs. Vervolgens wordt de externe grondstoffenpolitiek gedefinieerd. Nadien wordt belicht hoe de concrete uitwerking van het onderzoek zal verlopen. Ten slotte wordt er een hypothese opgesteld. 1.
Definitie en toepassingsgebied ‘coherentie’
Zoals gezegd zal er hier geopteerd worden voor de stroming die een duidelijk onderscheid maakt tussen coherentie en consistentie (zie supra). De definitie van Hertog & Stross (2011) zal hierbij als rode draad gebruikt worden: Policy consistency is (...) the absence of contradictions within and between individual policies while policy coherence refers to the synergic and systematic support towards the achievement of common objectives within and across individual policies. (den Hertog & Stross, 2011) Coherentie is dus in dit geval iets compleet anders dan consistentie dat de focus legt op de aan – of afwezigheid van tegenstellingen in een bepaald beleid. Het is eerder iets dat gaat over de kwaliteit van een proces. Dit wordt duidelijk gemaakt door de verwijzing naar het synergetische en systematische element dat een coherent beleid kenmerkt.
27
De vorm die gekozen zal worden is een combinatie van ‘externe coherentie’ aan de ene kant en een variant van ‘horizontale coherentie’ aan de andere kant (zie supra). De bedoeling is om de coherentie van het externe grondstoffenbeleid van de Unie te bestuderen in de diplomatieke contacten die het onderhoudt met de BRICs. Dit gaan we doen door de nadruk te leggen op de inhoud van deze ontmoetingen. We gaan kijken naar wat de EU zegt en bewerkstelligd tegen deze vier landen zonder een onderscheid te maken tussen de verschillende Europese actoren. Een ‘individueel beleid’ (zie supra) zal gelijkstaan aan de integrale politiek van de EU ten aanzien van een land. Bij het bestuderen van elk land gaan we bekijken welke doelstellingen er allemaal bevorderd worden. Om de vraagstelling op te lossen moeten we de vier aanpakken ten aanzien van de BRICs samen bundelen en als een geheel bekijken. Een coherent beleid vereist dat alle doelstellingen over alle landen worden bevorderd. Indien dit niet het geval is beschouwen we het als een incoherent beleid. Er wordt in het kader van deze studie toegespitst op de coherentie over verschillende individuele beleidsacties heen en niet zozeer op de coherentie ten aanzien van elk land. Deze zou immers het onderwerp kunnen uitmaken van een aparte studie. 2.
De Europese Unie: een veelvoud aan actoren
Er moet ook duidelijk gemaakt worden wat men bedoelt met ‘De Europese Unie’, ‘Europa’, ‘De Europese instellingen’, ‘de Unie’ of kortweg de EU. Het gaat hem om verschillende functies en organen die door de laatste verdragswijziging in 2009 ontstaan zijn ofwel enkele veranderingen hebben meegemaakt in het geval van hun vertegenwoordiging buiten het grondgebied van de 27 lidstaten in hun geheel. Ten eerste gaat het hem om de vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze functie bestaat sinds 2009 en heeft onder andere als opdracht om dit orgaan, dat alle Europese staats- en regeringsleiders telt tot haar leden, te vertegenwoordigen naar de buitenwereld toe. Vroeger werd deze rol toebedeeld aan het staatshoofd of de regeringsleider van het voorzittende land van de Raad (Vos, 2011). Een ander belangrijk persoon is de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands- en Veiligheidsbeleid die het gezamenlijk beleid van de lidstaten naar buiten toe verdedigt sinds 1999. Deze heeft sinds het Verdrag van Lissabon een hogere status. Dit wordt weergegeven door onder andere het feit dat deze post sindsdien gecombineerd wordt door het vice-voorzitterschap van de Europese Commissie.
28
Vanaf 2010 heeft de persoon die deze functie aanneemt ook een ‘European External Action Service’ tot haar dienst die enerzijds ambtenaren uit de Raad, de Commissie en de lidstaten bijeenbrengt alsook de delegaties van de Unie overneemt die voorheen de verantwoordelijkheid waren van de Europese Commissie. Sinds de verdragswijziging is deze persoon ook veel prominenter aanwezig in de extraEuropese
contacten
van
de
vroegere
tweede
pijler,
ten
nadele
van
vertegenwoordigers van het voorzittende land (Avery, 2011; Emerson et al., 2011). De Europese Commissie is een derde instelling die verantwoordelijkheden heeft op internationaal vlak zoals onder andere het beheren van verdragen tussen de EU en andere partijen (Vos, 2011). Ten slotte heeft het Europees Parlement delegaties die regelmatig contacten onderhouden met vertegenwoordigers van overheden en volksvergaderingen over de hele wereld (European Parliament, 2012a). 3.
Verhouding met de BRICs
Gezien we het perspectief van de externe coherentie toepassen moeten we ook verduidelijken wat er wordt bedoeld met ‘contacten’ die de Europese Unie legt met de BRICs. Eerst gaat er kort de relatie van de EU met deze landen besproken worden en vervolgens wordt er beslist wat er precies deel zal uitmaken van het onderzoek. In het algemeen lijkt de erkenning van de notie ‘BRICs’ stevig tegen te vallen. Het Europees Parlement bijvoorbeeld heeft reeds twee studies uitgevoerd die specifiek van toepassing zijn op de BRICs. Het ene gaat over de relatie tussen de twee groeperingen. De andere gaat over de groeiende rol van deze landen op het vlak van ontwikkelingshulp. (Keukeleire et al., 2011; Morazan et al., 2012). In januari 2012 heeft het EP ook een resolutie gestemd omtrent het EU-beleid ten aanzien van de BRICs en andere opkomende landen (European Parliament, 2012b). De Europese Commissie is ook karig met het gebruik van deze term. In 2009 vormt het een onderwerp van een studie die aangevraagd werd door het Directoraat-Generaal van de Industrie met de titel ‘EU and BRICs: challenges and opportunities for European competitiveness and cooperation’ (Havlik et al., 2009). In de handelsstatistieken die het Directoraat-Generaal van de Handel op de site van de Commissie aanbiedt vormen de BRICs een statistische categorie (European Commission, DG Trade 2011a)
29
Catherine Ashton, de Hoge Vertegenwoordiger voor het Gezamenlijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid én Vice-voorzitter van de Europese Commissie, in februari 2012 een verklaring afgelegd in het EP omtrent het beleid ten aanzien van de BRIC landen (Ashton, 2012, 2 februari). Eurostat, de statistische dienst van de Unie, heeft dan weer in mei 2012 een persbericht de wereld in gestuurd waarin het de Europese Unie vergelijkt met de BRICs aan de hand van verschillende demografische, economische en sociale indicatoren (European Union, 2012, 31 mei). In het algemeen kunnen we dus stellen dat de erkenning van het concept ‘BRICs’ niet zo ver gevorderd is maar dat het de laatste tijd wel meer en meer ingang blijkt te vinden. Aan de hand van deze uiteenzetting en het feit dat de politieke coördinatie tussen deze landen slechts in zeer beperkte mate geïnstitutionaliseerd is kunnen we besluiten dat de Europese Unie niet met de BRICs als verenigd blok in aanraking komt (Keukeleire et al., 2011; zie supra). Het diplomatieke contact met deze landen verloopt via verschillende kanalen en niveau’s. Ten eerste op bilaterale wijze. De EU onderhoudt met elk van deze landen een ‘strategisch partnerschap’. Het betreft een concept dat de voorbije jaren meer en meer ter sprake komt in het buitenlands beleid van de Unie. Wat het juist inhoudt is eigenlijk niet zo duidelijk, ook niet binnen de Europese instellingen zelf. Er zijn eveneens geen duidelijke criteria waardoor landen in aanmerking zouden kunnen komen voor zo’n partnerschap. Wat is er dan zo speciaal aan? Enerzijds kan er geargumenteerd worden dat deze leiden tot een diepere en directere samenwerking tussen de EU en een land. Symbolisch gezien is het ook een middel om grootmachtstatus te verlenen aan landen (Biscop & Renard, 2009; Keukeleire et al., 2011; Renard, 2011). De EU treedt ook in verband met regionale organisaties waarvan op zijn minst één van de vier landen in kwestie lid van is. Een eerste is de Mercosur, een regionaal integratieproject in Zuid-Amerika waar Brazilië een stichtend lid van is (BBC News, 2012, 15 februari). De EU onderhoudt verschillende contacten met deze organisatie en deze twee regionale entiteiten zijn sinds het jaar 2000 bezig met het onderhandelen van een associatieovereenkomst of ‘Association Agreement’ (European Union External Action Service, 2012a). Een tweede Latijns-Amerikaanse organisatie waarmee de EU verhoudingen heeft en waar Brazilië lid van is, is de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caraïbische Staten (CELAC; Chilean CELAC-UE Presidency, 2011, 31 december). Dit is een samenvoeging van twee regionale organisaties, waaronder de ‘Rio-Group’ waarmee de Unie nog een topontmoeting heeft gehad in 2009 (European External Action Service, 2012c).
30
Voor Azië zijn er twee regionale organisaties aan te merken. Ten eerste is er de ‘Asia-Europe Meeting’ (ASEM) waarvan de Europese Commissie een vast lid is. Dit is een noemer voor tal van vergaderingen op verschillende niveau’s die gaan over een aantal thema’s zoals politiek, economie en cultuur. Deze vinden plaats tussen een groot aantal landen uit Eurazië. De organisatie, die gesticht is in 1996, heeft China, India en Rusland onder haar leden in 2012 (Asia Europe Foundation, 2012). Ten tweede is er de ‘South Asian Association for Regional Cooperation’ (SAARC). Dit is een regionaal integratieproject tussen landen in Zuid-Azië, waaronder India (SAARC, 2009). De EU is hier een waarnemend lid, net zoals onder andere China (European Union External Action Service, 2012b). In het kader van deze studie zal de nadruk liggen op de bilaterale relaties. Concreet zal het hem gaan over alle mogelijke bilaterale ontmoetingen tussen officiële vertegenwoordigers van beide zijden die gaan over op zijn minst één van de aangehaalde
domeinen.
Het
is
niet
noodzakelijk
dat
er
alleen
maar
vertegenwoordigers zijn van overheden en volksvergaderingen maar noodzakelijk is wel dat beide zijden effectief vertegenwoordigd zijn. Er zal niet gekeken worden naar de rol van de Europese Unie in de regionale organisaties waarbij de BRICs aangesloten zijn. 4.
De externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie
Wat is nu de externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie? Het gaat hem om een reeks doelstellingen die in de volgende paragrafen worden uitgeklaard. Deze worden verondersteld gemeenschappelijk te zijn aan alle Europese instellingen die in contact treden met landen buiten de Unie. We gaan de doelstellingen oplijsten door ze te groeperen per beleidsdomein. De verschillende domeinen die men kan identificeren uit verschillende documenten alsook uit verschillende debatten (zie supra) zijn de volgende: handel, mededinging, ontwikkeling, sociaal beleid en milieu. Deze zijn verschillende zaken die in verband kunnen gebracht worden bij het bekomen en verwerken van grondstoffen, zowel primaire als secundaire. Er wordt hier alleen rekening gehouden met officiële doelstellingen die bevat zijn in documenten en officiële berichtgeving van de Europese instellingen. In dat geval kijken we naar de Commissie, de Raad en het Parlement. Bij deze laatste instelling gaat het over resoluties gezien zij een meerderheid van het parlement vereisen. Er
31
wordt dus niet gekeken naar doelstellingen die mogelijk vooruit geschoven zouden kunnen worden door think tanks, individuele europarlementariërs, NGO’s en dergelijke meer. Er wordt ook geen rekening gehouden met het Europees Economisch en Sociaal comité gezien de geringe invloed ervan (Vos, 2011). Het oplijsten van de doelstellingen verloopt op twee manieren. Ten eerste wordt er op zoek gegaan naar expliciete doelstellingen. Dit zijn doelstellingen die door de Europese Unie in direct verband gebracht worden met de processen die het bekomen en verwerken van grondstoffen omringen. Deze worden teruggevonden in de documenten die in de volgende alinea opgesomd worden. Ten tweede gaan er ook enkele impliciete doelstellingen opgelijst worden. Dit zijn doelstellingen die de Europese Unie niet meteen in verband brengt met grondstoffen maar die beschouwd kunnen worden als algemene doelstellingen die het zich aanmeet rond de verschillende domeinen die hier zojuist zijn opgesomd. Deze integrale doelstellingen kunnen vervolgens verbonden worden met het grondstoffendebat. Expliciete doelstellingen van de externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie zijn terug te vinden in hoofdzakelijk drie onderwerpen die de laatste jaren een zekere vorm van aandacht genieten in de Europese politiek. In de eerste plaats gaat het over het RMI. In 2008 stelt de Commissie het basisdocument voor (European, Commission, 2008). Drie jaar later was er een evaluatie door de Commissie die ook de aandacht legt op ontwikkelingen in de mondiale voedselmarkten en de financiële speculatie op deze markten. Op inhoudelijk vlak is dit document echter niet vernieuwend te noemen (European Commission, 2011c). Ten slotte is er een deelaspect dat al het onderwerp is geweest van meer gedetailleerde wetgeving, namelijk elektronisch afval (Directive 2012/18/EU). De interne regelgeving is hier niet zo van belang. Wat echter wel meer aandacht verdient in het kader van dit werkstuk is de zogenaamde ‘Waste Shipment Regulation’. Deze Europese wetgeving implementeert een internationaal akkoord rond onder andere elektronisch afval, namelijk de ‘Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal‘. Alle BRICs hebben deze ook ondertekend (Secretariat
of
the
Basel
Convention,
2011b;
European
Commission,
DG
Environment, 2012). Ten slotte spitsen we ons toe op het het efficiënt gebruik van grondstoffen, dat het onderwerp uitmaakt van de Europa-2020-strategie (European Commission, 2011b).
32
Tot zover het domein waarbinnen gezocht zal worden naar de verschillende doelstellingen. In het volgend deel gaan we deze allemaal gaan opsommen. Hoe wordt dit gedaan? Per domein worden eerst de algemene doelstellingen vermeld en vervolgens deze die expliciet deel uitmaken van de externe grondstoffenpolitiek. Uit de algemene doelen worden deze eruit gehaald die impliciet een richtpunt zijn voor de externe grondstoffenpolitiek. 4.1
Handel
Het eerste beleidsdomein dat in het oog springt is handel. De integrale streefdoelen ervan zijn bevat in het Verdrag rond de Werking van de Europese Unie: By establishing a customs union (...), the Union shall contribute, in the common interest, to the harmonious development of world trade, the progressive abolition of restrictions on international trade and on foreign direct investment, and the lowering of customs and other barriers. (Treaty of Lisbon, 2007) In het RMI komen er drie zaken naar boven, waarvan het tweede gerelateerd is met bovenstaand citaat. Ten eerste wilt de Unie een duurzame toegang bekomen tot de noodzakelijke grondstoffen voor zijn industrieën. Verder ligt de nadruk op het bestrijden van exportbelemmeringen: (...) the EU will act against the protectionist use of export restrictions by third countries. In determining its actions, the EU will take as priority those export restrictions that pose the greatest problems for EU user industries or give their domestic
downstream
industries
an
unfair
competitive
advantage
on
international markets. (European Commission, 2008) Even verderop in het document wordt er gestaafd dat het de bedoeling is om een open
en
goed
functionerende
grondstoffenmarkt
te
bekomen.
(European
Commission, 2008). Er zijn vijf voorwaarden om een goed functionerende markt te hebben: een makkelijke in- en uittrede uit de markt; de afwezigheid van een aanzienlijke monopolistische kracht; een zeer grote hoeveelheid aan beschikbare informatie; afwezigheid van spill-overeffecten – bijkomende kosten en baten die gepaard gaan met het vervaardigen en gebruik van een product; en ten slotte het automatisch behalen van doelstellingen die van publiek belang zijn. Met dat laatste wordt er bedoeld dat een perfect functionerende markt vanzelf in staat is om
33
specifieke publieke wensen te vervullen. Er moet gezegd zijn dat deze voorwaarden in de realiteit nooit allemaal vervuld worden (Melody, 2006). De zojuist opgesomde elementen vinden hun weerslag in andere doelstellingen, zoals het bevorderen van een gelijk speelveld voor investeringen, het tegengaan van monopolistische neigingen in de markt, transparantie in de mijnsector en een pleidooi voor efficiënt grondstoffengebruik (zie infra). Bijgevolg wordt in het kader van deze paper een goed functionerende markt niet beschouwd als een aparte doelstelling. De eerste doelstelling die de EU zich dus aanmeet in de externe grondstoffenpolitiek omtrent handel is de liberalisering van de grondstoffenhandel, zowel van primaire als secundaire grondstoffen. De focus ligt op op het bestrijden van exportbelemmeringen. Een tweede doelstelling is het uitdenken en promoten van nieuwe regels en akkoorden met andere landen. Dit gaat niet alleen om de liberalisering van de onderlinge handel maar ook over bindende afspraken: The EU should promote new rules and agreements on sustainable access to raw materials where necessary. (European Commission, 2008) Een derde doelstelling in verband met handel is het ter sprake brengen van de prijsstijgingen die zich de laatste jaren hebben voorgedaan. Zoals we hebben gezien is dit samen met de mogelijke beperking van het aanbod het topprobleem voor de industrie (European Commission, 2008). 4.2
Mededinging
Het tweede domein dat aandacht krijgt in dit wetenschappelijk kader is mededinging. Zoals we hebben gezien spelen publieke actoren in de BRIC-landen een grote rol in de sectoren in kwestie. Dit druist in op het mededingingsmodel dat de Europese Unie is (Wigger, 2008). Inhoudelijk gezien is deze enerzijds gebaseerd op de verhouding tussen bedrijven en anderzijds op deze tussen bedrijven en de staat. In de eerste categorie is het zo bijvoorbeeld dat het maken van prijsafspraken verboden is tussen verschillende bedrijven alsook het uitoefenen van een dominante positie door een monopolist. Er wordt ook een permanente controle uitgevoerd op fusies en overnames van verschillende bedrijven, om zodoende te garanderen dat er een gezonde concurrentie blijft bestaan. In de tweede categorie gaat het om een strakke controle op overheidsbedrijven en het tegengaan van mededingingsverstorende
34
staatshulp (El-Agraa, 2011). In het RMI is er de uitdrukkelijke wens om de Europese regels te doen gelden naar de buitenwereld toe: In cases of anti-competitive agreements or market concentration, the Commission will continue to fully apply the EU's competition rules. (European Commission, 2008) De Unie kan deze regels natuurlijk alleen maar toepassen op haar eigen grondgebied (Wigger, 2008). Ze kan deze wel ter sprake brengen en dit kan zelfs zo ver gaan dat regels rond concurrentie een legale basis kunnen krijgen door handelsakkoorden die de EU sluit met andere landen (Wu, 2012). Een doelstelling die de Unie dus moet behalen in het kader van deze grondstoffenpolitiek is het aanbevelen van haar regels omtrent concurrentie die aan de ene kant de verhoudingen tussen bedrijven onderling en aan de andere kant deze tussen bedrijven en de staat op een bepaalde manier vastleggen. Dit doel moet bevorderd worden ten aanzien van de mijnbouwsector. 4.3
Ontwikkeling
De BRIC landen worden nog ingedeeld bij de ontwikkelende economieën . Ten aanzien van deze heeft de Unie enkele doelstellingen in acht genomen die in het ECD bevat zijn. Dit document dat gezamenlijk werd voorgelegd door het EP, de Raad en de Europese Commissie legt de focus op de Millenium Development Goals (MDGs): The eight MDGs are to: eradicate extreme poverty and hunger; achieve universal primary education; promote gender equality and empower women; reduce the mortality rate of children; improve maternal health; combat HIV/AIDS, malaria and other diseases; ensure environmental sustainability and develop a global partnership for development. (Joint statement by the Council and the representatives of the governments of the Member States meeting within the Council, the European Parliament and the Commission on European Union Development Policy: ‘The European Consensus’, 2006) Het legt daarbuiten ook nog enkele accenten. ‘Ownership’ en ‘Partnership’ staan centraal in de aanpak van de Unie. Andere belangrijke doelstellingen in het ECD zijn de politieke dialoog met de landen in kwestie, de samenwerking met de
35
maatschappij (‘civil society’), gendergelijkheid en het aankaarten van zwaktes bij het functioneren van staten (Joint statement by the Council and the representatives of the governments of the Member States meeting within the Council, the European Parliament and the Commission on European Union Development Policy: ‘The European Consensus’, 2006). Een ander stokpaardje de laatste jaren in het Europese ontwikkelingsbeleid is het bevorderen van coherentie (Orbie & Versluys, 2005). De ontwikkelingsagenda is immers verstrengeld met verschillende andere beleidsdomeinen en dit kan tot fricties leiden (European Commission, 2012). We gaan op dit laatste punt niet dieper ingaan gezien men in deze studie dit immers onderzoekt. Enkele van de voorgenoemde elementen komen in het RMI aan bod in het deel rond ontwikkeling. Daar worden deze doelstellingen geconcentreerd rond 3 clusters. Het versterken van staten is er één van. Hier doelt men onder andere op het versterken van staatsinstellingen en de lokale economie van ontwikkelingslanden door middel van de beschikbare grondstoffen op hun grondgebied. ‘Good governance’ staat central in deze aanpak: de staten voeren zelf een beleid uit met steun van Europese hulpprogramma’s en begrotingssteun zodoende om dit te bewerkstelligen. Een ander doel is het creëren van een gezond investeringsklimaat. Deze behelst volgens het RMI twee aspecten. Een eerste is een gelijk speelveld voor ondernemingen uit de hele wereld. Een tweede is het aanbevelen van transparantie in mijnbouwactiviteiten. Het gaat hem met name om de inkomsten die deze voortbrengen. Europa bevordert immers enkele internationale instrumenten omtrent dit laatste punt (European Commission, 2008). Zo is er bijvoorbeeld het “Extractive Industries Transparency Initiative” (EITI) dat overheden en bedrijven onder andere wil aanmoedigen om een duurzame ontwikkeling te bekomen in de gebieden waar er ontgonnen wordt door middel van transparantie in de ontginningssector (Extractive Industries Transparency Initiative). De Wereldbank heeft een gelijkaardig beleid opgestart (The World Bank, 2008). Ten slotte wordt er een lans gebroken voor het duurzaam beheer van grondstoffen met als doel het verhogen van sociale en ecologische standaarden, het verhogen van het respect voor mensenrechten en het bestrijden van kinderarbeid (European Commission, 2008). Dit wordt wel niet beschouwd als een doel op zich gezien het zeer hard in aanraking komt met andere doelstellingen die in de volgende alinea’s aan bod komen omtrent milieu en sociale zaken (zie infra). Wanneer het gaat over
36
de
externe
grondstoffenpolitiek
zou
Europa
in
het
kader
van
ontwikkelingsdoelstellingen dus moeten pleiten voor het bevorderen van de MDGs, zowel in de mijnbouw als in de afvalverwerking; het versterken van staten; ijveren voor een gelijk speelveld voor investeringen uit de hele wereld; en transparantie bevorderen. De laatste drie zijn enkel van toepassing op de mijnbouwsector. 4.4
Sociaal Beleid
Het sociaal beleid is een andere dimensie die van belang is. Denk immers aan de slechte werkomstandigheden in mijnen en recyclagebedrijven die hierboven beschreven zijn. Het extern sociaal beleid van de EU wordt geleid door het principe van ‘de sociale dimensie van mondialisering’, een begrip dat moeilijk eenduidig te definiëren valt. Een reden hiervoor is dat Europa op sociaal vlak niet zoveel bevoegdheden heeft ten aanzien van haar lidstaten (Orbie & Tortell, 2009). Een andere term die vaak voorkomt en die ook niet echt uitblinkt in duidelijkheid is deze van ‘waardig werk’. In 2006 heeft de Commissie het in een mededeling over het combineren van economische competitiviteit en sociale gerechtigheid. Deze sociale gerechtigheid zou inhoudelijk neerkomen op de ‘Core Labour Standards’ (CLS) van de Internationale Arbeidsorganisatie of International Labour Organisation (ILO) (European Commission, 2006a). Deze heeft in 1998 in een verklaring 4 principes vooropgesteld dat elk lid zou moeten respecteren en bevorderen, namelijk de vrijheid van vereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen; de eliminatie van alle vormen van gedwongen of verplicht werk; de daadwerkelijke afschaffing van kinderarbeid; en de eliminatie van discriminatie op het vlak van werk en beroep (International Labour Organization, 2012). Een eerste doel op sociaal vlak dat de EU dus zou moeten respecteren is het bevorderen van alle Core Labour Standards in het kader van de mijnbouw en de verwerking van elektronisch afval. In het RMI meet de Unie zich dan weer als doelstelling aan om het respect ten aanzien van internationale instrumenten op het vlak van Corporate Social Responsibilty (CSR) aan te moedigen (European Commission, 2008). Maar wat is CSR eigenlijk en hoe wordt dit internationaal aangekaart? In het groenboek van de Commissie hieromtrent wordt het als volgt gedefinieerd: Most definitions of corporate social responsibility describe it as a concept whereby companies integrate social and environmental concerns in their
37
business operations and in their interaction with their stakeholders on a voluntary basis. (European Commission, 2001) Er zijn verschillende internationale instrumenten die dit principe promoten (European Commission, 2011a). De “UN Global Compact” is een eerste. Het is opgebouwd rond 10 principes op het vlak van mensenrechten, werk, leefmilieu en het bestrijden van corruptie (UN Global Compact, 2011). Een ander middel is de “UN Guiding Principles on Business & Human Rights”. Deze zijn geconcentreerd rond drie pijlers, namelijk het respecteren van de mensenrechten door Staten; het respecteren van de mensenrechten door bedrijven; en de effectieve toekenning van een remedie aan slachtoffers, zowel juridisch als non-juridisch (Human Rights Council, 2011). De ILO heeft ook richtlijnen opgesteld. Deze gaan over werk, opleiding, werk - en leefomstandigheden alsook over industriële verhoudingen (International Labour Organization, 2001). De Internationale Organisatie voor Standaarden, die overheden en de privé-sector bij elkaar brengt rond het uitbouwen van standaarden, beschikt eveneens over een uitgebouwd pakket van standaarden die rond 7 clusters uitgebouwd zijn. Deze worden de ‘ISO 26000’ genoemd (International Organization for Standardization, 2011). 6 Ten slotte kan er vermeld worden dat de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) richtlijnen heeft voor multinationale bedrijven (European Commission, 2011a), maar dat deze minder relevant zijn gezien de bestudeerde landen geen deel uitmaken van deze organisatie. We kunnen dus besluiten dat de tweede ‘sociale’ doelstelling van Europa in het kader van de grondstoffenpolitiek de aanbeveling is van deze zaken in verband met mijnbouw en afvalverwerking. 4.5.
Milieu
Een laatste domein dat behandeld wordt is milieu7. Het onderstaande citaat geeft aan dat dit één van de hoofdprioriteiten is van het extern beleid: 6
Namelijk organisatie; mensenrechten; werkpraktijken; milieu; eerlijke ontplooiing van zaken; consumentenzaken; en gemeenschapsbemoeienis en - ontwikkeling 7
Het externe Europese milieubeleid is zeer omvangrijk en dus is het niet opportuun om dit in detail uit de doeken te doen in het kader van dit onderzoek. Ten eerste zal er de nadruk liggen op de bescherming van het leefmilieu gezien de negatieve effecten erop van mijnbouw en recyclageactiviteiten. Ten tweede zal er de nadruk liggen op duurzaam grondstoffengebruik
38
The Union shall define and pursue common policies and actions, and shall work for a high degree of cooperation in all fields of international relations, in order to: (...) help develop international measures to preserve and improve the quality of the environment and the sustainable management of global natural resources, in order to ensure sustainable development; (...) (Treaty of Lisbon, 2007) De nadruk ligt op duurzame ontwikkeling dat staat voor blijvende economische groei en welvaart in een alsmaar beter wordende leefomgeving. Milieu is hier zeker van belang maar het betreft ook sociale zaken en het bevorderen van de democratie (Council of the European Union, 2006). Een eerste element dat naar boven komt in het citaat is het bevorderen van de bescherming en de verbetering van het milieu. In het kader van de vervuilende activiteiten die gepaard gaan met de desbetreffende grondstoffen gaat het dus over het tegengaan van de verontreiniging in de lucht, het water, de grond, ... Specifiek omtrent secundaire stoffen geeft de EU in het RMI aan dat de verwerking van afval zou moeten plaatsvinden onder ‘eerlijke en duurzame omstandigheden’ (European Commisison, 2008). In de Conventie van Basel, dat de Unie mee ondertekend heeft (Secretariat of the Basel Convention, 2011b), verplichten de betrokken partijen zich immers ertoe om samen te werken met andere landen om het ecologisch verantwoord verwerken van gevaarlijk afval te bevorderen (Secretariat of the Basel Convention, 2011a). De wens om het leefmilieu te beschermen is in dit verband niet beperkt tot de verwerking van secundaire stoffen. De Conventie heeft het ook over het vervoer ervan. Ze bepaalt dat overheden de afspraak maken om elkaar te verwittigen in geval van sommige van deze transporten. Het laat landen ook toe om importen van bepaalde stoffen te verbieden. Het doel van deze conventie is om de uitbreiding en verspreiding van zulk afval te reduceren tot een minimum. Wanneer we kijken naar de bijlagen van de conventie zien we enkele stoffen terug die in bijlagen I en III ter sprake komen (Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal).
gezien dit enerzijds betrekking heeft op de wijze van het ontginningsproces en anderzijds in direct verband staat met de recyclage van secundaire grondstoffen.
39
Een tweede element dat volgens de paragraaf bijdraagt tot een duurzame ontwikkeling is dat van efficiënt grondstoffengebruik. Dit is één van de zeven zogenaamde ‘flagship initiatives’ van de Europa 2020-strategie die uitgaat van de Europese Commissie. Het initiatief stelt een plan voorop om Europa terug op het spoor te krijgen na de crisis (European Commission, 2010a). Het wordt als een stokpaard gezien omdat het de negatieve effecten wil tegengaan dat overmatig gebruik van grondstoffen met zich mee kan brengen voor het leefmilieu (European Commission, 2011b). De bedoeling is om dit op internationaal vlak aan te kaarten en samenwerking met andere sleutelspelers na te streven: Given the global dimension of key environmental issues such as climate change, biodiversity, land use, deforestation, external impacts of consumption and production patterns, competitiveness, security of supply and access, the EU needs to address resource efficiency issues internationally and to cooperate closely with key partners. (European Commission, 2011b) Tot zover de opsomming van de geformuleerde EU doelstellingen. Er moeten nog enkele opmerkingen gemaakt worden. Ten eerste is het duidelijk dat er geen waterdicht schot is tussen de dertien doelstellingen (zie figuur 4). Zo bevorderen bijvoorbeeld de verschillende CSR-instrumenten en één MDG de bescherming van het leefmiliieu. Het bewerkstelligen van bilaterale regels omtrent investeringen of mededinging zou ook kunnen zorgen voor de bevordering tot bindende regels omtrent de toegang tot grondstoffen. Ten tweede moet er ook gespecifieerd worden dat alleen de mijnbouw in acht wordt genomen rond industriële metalen en mineralen. Indien er gefocust wordt op mijnbouw die andere stoffen voortbrengt zoals goud en steenkool zal hier geen rekening mee gehouden worden. Hetzelfde voor het verwerken van afval. Het gaat alleen maar om metaal- en elektronisch afval. Ten slotte moet het bevorderen van de dertien doelstellingen rond grondstoffen niet expliciet gebeuren. Indien de EU vaag genoeg wordt geacht in haar rhetoriek kan er immers beschouwd worden dat deze impliciet het aanbevelen van specifieke doelstellingen niet uitsluit.
40
C.
Hypothese
Er is nu genoeg materiaal verzameld om een hypothese op te stellen. De vraag van dit onderzoek zal zijn hoe coherent de Europese Unie is ten aanzien van de BRIClanden omtrent de externe grondstoffenpolitiek. De hypothese luidt dat deze incoherent zal zijn gezien de groeiende macht van deze landen op het wereldtoneel waardoor het moeilijker wordt om allerhande preferenties door te drukken. Nu dit te hebben gedaan wordt er overgegaan tot het onderzoek. Concreet wordt er als volgt te werk gegaan. Per land gaan we na wat de Europese Unie als Unie bespreekt of overeenkomt met vertegenwoordigers van de BRIC landen omtrent de verschillende domeinen. Gezien de doelstellingen niet allemaal op zichzelf staan gaat het onderzoek in twee stappen verlopen. Eerst gaan we per land na wat de EU ter sprake brengt in verband met de dertien doelstellingen van de externe grondstoffenpolitiek. Vervolgens wordt er per doelstelling nagegaan of deze effectief over alle landen heen is bevorderd. Zoals er daarnet is gezegd zal het externe grondstoffenbeleid van de Unie coherent bevonden worden indien dit effectief het geval is. Op figuur 4 vinden we nog eens alle doelstellingen terug. Deze zijn gerangschikt
per
domein.
41
Figuur 4. De doelstellingen van de externe grondstoffenpolitiek, gerangschikt per domein
Domein
Handel
Doelstelling(en)
-
Liberalisering grondstoffenmarkt bepleiten met focus op bestrijding exportbelemmeringen
-
Bindende afspraken aanbevelen met betrekking tot toegang
Mededinging
-
Prijsschommelingen aankaarten
-
Promoten Europees mededingingsmodel op mijnbouwsector
Ontwikkeling
-
Millennium Development Goals bevorderen in mijnbouw en afvalverwerking
Sociaal Beleid
-
Versterken van Staten door ontginning promoten
-
Goed investeringsklimaat in mijnbouw bepleiten
-
Transparantie in de mijnbouw bevorderen
-
Waardig Werk en in het bijzonder de CLS voorop stellen in mijnbouw en afvalverwerking
-
Promoten CSR – instrumenten ten aanzien van mijnbouw
Milieu
-
Bescherming leefomgeving bevorderen bij bekomen primaire én secundaire stoffen
-
Efficiënt grondstoffengebruik promoten
42
DEEL 3: RESULTATEN. Per land gaan we de vooruitgang overlopen van de contacten met de EU vanaf 2008 aan de hand van de verschillende domeinen en de doelstellingen die ermee verbonden zijn. Na alle vier landen te hebben overlopen wordt er per doelstelling bekeken of deze effectief bevorderd zijn over de vier bilaterale relaties heen. De eerste ‘strategische partner’ die
aan bod komt is Brazilië. Hoe zit het met de
wederzijdse besprekingen over handel, mededinging, ontwikkeling, sociaal beleid en milieu? A.
Brazilië 1.
Handel
Omtrent handel is het in ieder geval niet moeilijk voor de Europese Unie om Brazilië te overtuigen van vrijhandel, althans in de rhetoriek. Ze bevorderen immers tesamen een totale vermindering van protectionistische maatregelen (Brazil & European Union, 2008b). Ze vinden allebei dat er een verdere handelsliberalisering doorgevoerd moet worden tussen hun beiden om zodoende handels- en investeringsstromen te doen groeien (Brazil & European Union, 2008a). In het geval van grondstoffen komt deze wens tot uiting in de specifieke dialoog die begonnen is tussen deze twee entiteiten omtrent zogenaamde ‘Industrial and Regulatory Issues’, waar zowel de sector rond niet-ijzerhoudende metalen als deze rond mineralen mee in de schijnwerpers staan. Zo wil men via deze dialoog niet alleen proberen kennis te nemen van de technische regelgeving, standaarden en vereisten langs beide zijden, maar is het ook de bedoeling om verdere ontwikkelingen in ieders wetgeving alsook de implementatie ervan aan elkaar mee te delen. Dit laatste zou de transparantie moeten bevorderen. Er wordt zelfs bekeken of het haalbaar is om de verschillende wetgevingen op elkaar af te stemmen (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012d). Prijsstijgingen zijn het onderwerp geweest van ontmoeting in het kader van een specifieke dialoog rond macro-economische problemen. De reden om het onderwerp te bespreken was de G20-ontmoeting in Cannes in 2011. Op de website die de evolutie van specifieke dialogen tussen de EU en Brazilië weergeeft staat er dat er in lijn van de daar besproken onderwerpen is gepraat (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012e). Wanneer we kijken naar de inhoud van deze gesprekken op
43
de G20-top zien we echter dat het alleen gaat over prijzen van landbouw- en energieproducten (G20-G8, France, 2011). 2.
Mededinging
Op het vlak van mededinging is er sinds 2009 sprake van samenwerking tussen de twee partijen (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012b). In dat jaar wordt een memorandum getekend tussen enerzijds de Europese Commissaris voor Mededinging en anderzijds de verschillende autoriteiten die hiervoor verantwoordelijk zijn op het Braziliaanse grondgebied. Eén van de belangrijkste elementen van deze afspraak is de uitwisseling van informatie omtrent onder andere regelgeving en ondernomen acties. Een andere belangrijke overeenkomst in dat akkoord is dat één van de twee zijden een aanvraag kan indienen bij de andere om actie te ondernemen tegen concurrentieverstorende zaken die plaatsvinden op haar territorium (European Commission & Government of the Federative Republic of Brazil, 2009). Ondertussen hebben er al enkele uitwisselingen plaatsgevonden die zich hoofdzakelijk richten op informatie-uitwisseling en het versterken van administratieve
eenheden
rond
de
bestrijding
van
concurrentieverstorende
fenomenen op het vlak van private eigendommen (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012a).
3.
Ontwikkeling
De MDG’s staan op hun beurt centraal in de ontwikkelingssamenwerking tussen de twee politieke entiteiten: The Millennium Development Goals (MDGs) are a shared priority in order to reduce economic and social disparities as well as to ensure international peace, economic well-being of all citizens and comprehensive human development. Both Brazil and the EU play an active role in multilateral fora and should continue to cooperate to effectively contribute to the achievement of all Millennium Development Goals by 2015. (Brazil & European Union, 2008a) Deze is wel niet van toepassing tussen de Europese Unie en Brazilië. Er is immers alleen maar sprake van triangulaire coöperatie waarbij de twee partijen samen andere ontwikkelingslanden te hulp schieten. Het mag dus niet gezegd zijn dat
44
Brazilië een ontwikkelingsland zou zijn (Brazil & European Union, 2008a). In de gezamenlijke verklaring na de top in 2008 wordt er eveneens verklaard dat beide partijen voorstander zijn van een andere doelstelling omtrent ontwikkeling, namelijk informatie-uitwisseling met als doel het makkelijker mogelijk maken van publieke en private investeringen langs beide zijden heen (Brazil & European Union, 2008b). 4.
Sociaal beleid
Op sociaal gebied worden alle doelstellingen aangehaald door de EU. In het eerste én tweede gezamenlijk actieplan dat de twee entiteiten opstellen wordt er zelfs een apart hoofdstuk aan gewijd aan sociale zaken. Het bevorderen van waardig werk is één van de prioriteiten en de meeste van de CLS worden ook aangehaald in de relevante documenten zoals het afschaffen van dwangarbeid, het tegengaan van discriminatie op basis van geslacht en het bestrijden van kinderarbeid (Brazil & European Union, 2008a; Council of the European Union, 2011). Er wordt ook melding gemaakt van CSR: (...) Brazil and the EU are committed to: (...) Support dialogue and exchange of best practices in the field of corporate social responsibility and codes of fair conduct in corporations with a special view to ISO 26000 developments. (...) (European Union, 2008a) 5.
Milieu
Hoe zit het met de bevordering van milieudoelstellingen? De bescherming van het milieu wordt aangehaald op verschillende momenten. Men heeft het in dit geval vooral over het behoud van de biodiversiteit, de bescherming van het regenwoud en de preservatie van ecosystemen. Op de top van 2011 wordt er beslist dat er uitwisselingen worden gedaan over elkeens standpunten omtrent kwikvervuiling. De wil om gezamenijk de implementatie van de Conventie van Basel te versterken is dan weer een duidelijk teken van het bevorderen van het ecologisch verantwoord verwerken en transporteren van elektronisch afval. Eén van de ecologische uitdagingen die een onderwerp vormt van een thematische dialoog die plaatsvindt rond het milieuaspect rond duurzame ontwikkeling is trouwens ‘pollution and waste and wastage management’ (Brazil & European Union, 2008a; Council of the European Union, 2011; EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012c).
45
Efficiënt gebruik van grondstoffen wordt in ieder geval gepromoot door de Commissaris van Industrie en Ondernemerschap, Antonio Tajani. Deze heeft een convenant getekend met het Braziliaanse Ministerie van Wetenschap, Technologie en Innovatie rond onder andere industriële innovatie (European Commission, DG Enterprise and Industry & Ministry of Science, Technology and Innovation of the Federative Republic of Brazil, 2011). Hierin leggen ze de volgende verklaring af: Both Parties acknowledge that key enabling technologies are an important driver to enable the development of new goods and services and the restructuring of industrial processes needed to modernize the industry and to make the transition to a knowledge-based and low carbon resource-efficient economy. (European Commission, DG Enterprise and Industry & Ministry of Science, Technology and Innovation of the Federative Republic of Brazil, 2011) In de dialoog rond het milieuaspect van duurzame ontwikkeling maakt dit eveneens deel uit van de onderwerpen, dit onder de noemer ‘models of sustainable consumption and production’. (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012c). B.
Rusland 1.
Handel
Eerst zoeken we bilaterale overeenkomsten tussen Rusland en de Unie omtrent handel. Bij het lanceren van de ‘Partnership for Modernisation’ tussen de twee partijen wordt het volgende kenbaar gemaakt: The European Union and Russia have a common interest in enhancing bilateral trade and investment opportunities and in facilitating and liberalising trade in the global economy as well as strengthening and developing competition, including through Russia’s early WTO accession (Council of the European Union, 2010b). Een voorbeeld hiervan is de wil van beide partijen uit om informatie over hun handelsstromen op een meer doorgedreven manier uit te wisselen. Ze spreken ook af dat de Russische Federatie ten aanzien van haar industrie streeft naar een uniforme regelgeving rond vergunningen en markttoezicht (Work Plan for activities
46
within the EU-Russia Partnership for Modernisation, 2010). Ze hebben ook afspraken gemaakt om het grensverkeer tussen de beide partijen vlotter te laten verlopen, onder andere door de modernisering van de Russische douane-instanties (European Commission, 2010b; European Union External Action Service, 2011). Enkele Russische barrières zijn ook ter sprake gekomen. Een eerste voorbeeld is het bilateraal akkoord dat gesloten is rond de uitvoerrechten die Rusland heft op grondstoffen. Deze stipuleert dat er een verbod moet komen van deze praktijken. Dit akkoord is één van de vijf bilaterale akkoorden die de EU heeft gesloten met Rusland juist voor haar toetreding tot de Wereldhandelsorganisatie (Permanent Mission of the European Union to the World Trade Organization, 16/12/2011; Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Union and the Russian Federation relating to the introduction or increase of export duties on raw materials, 2012). Een ander voorbeeld zijn de vermoedens die de EU heeft geuit over het tegenhouden van metaalafval door Rusland in de haven van St-Petersburg. De Russen beschouwen dit echter als een puur milieugerichte maatregel (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2011a; 2011b). Verder moet er nog vermeld worden dat de twee partijen streven naar gezamenlijke standpunten omtrent grondstoffen op internationaal vlak (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2011a). Antonio Tajani, de Commissaris voor Industrie en Ondernemerschap, heeft op zijn beurt gesprekken gestart met zijn Russische tegenhanger in november 2010 over wat ze een ‘strategisch dossier’ noemen. In een gezamenlijke verklaring beschouwen ze de toegang tot grondstoffen als één van de hoofdprioriteiten in hun specifieke samenwerking. Ze hebben onder andere besprekingen gehad over mogelijke projecten rond efficiënte verkenning en ontginning van grondstoffen. Concreet gaat het over mijnbouwinitiatieven in de regio bij de Barentsz-zee (Russian Federation, Ministry of Industry and Trade & European Commission, DG Industry and Enterprise, 2010; European Union External Action Service, 2011). 2.
Mededinging
Mededinging is eveneens één van de prioriteiten van de ‘Gemeenschappelijke Economische Ruimte’ en we zien inderdaad dat er regelmatig contacten zijn geweest sinds 2008. Zo zijn er heel wat uitwisselingen geweest tussen ambtenaren van beide landen en heeft de Europese Unie de kans gehad om haar visie over concurrentie te
47
boekstaven bij verantwoordelijken uit Rusland. Het lijkt er echter op dat voor de beschouwde periode dat de EU het voornamelijk heeft over het bestrijden van kartels en monopolies. De verhouding tussen de staat en bedrijven in de vorm van staatshulp is iets waar de Unie niet of nauwelijks de Russen attent op maakt (European Commission, 2009; European Commission, 2010b; European Union External Action Service, 2011). 3.
Ontwikkeling
De MDG’s maken in ieder geval geen deel uit van de prioriteiten die de relatie tussen Europa en Rusland kenmerken. In het geval van het makkelijker maken van buitenlandse investeringen op het Russische grondgebied is er ook niet echt sprake van grote resultaten. De Gemeenschappelijke Economische Ruimte voorziet een aparte dialoog rond investeringen maar deze heeft nog niet al te veel bereikt als die al bijeen wordt geroepen. De Unie heeft in het kader van deze dialoog wel al enkele frustraties geuit over bepaalde barrières voor buitenlandse investeringen: The most recent dialogue was held in April 2009 in Brussels. An extensive agenda focused on bilateral irritants/barriers, including Russia’s Strategic Sector Law, which establishes an approval procedure for proposed foreign investments in a number of sectors of interest to EU investors. (European Commission, 2010b) De Russische wet waarvan sprake is en die in 2008 werd ingevoerd door President Poetin is onder andere van toepassing op mijnbouw (Pomeranz, 2010). 4.
Milieu
Ecologische bekommernissen komen ook aan bod. In het actieplan dat het Partnerschap voor Modernisering begeleidt en is opgesteld door de twee partijen staat er een stuk rond de milieuregelgeving van industriële activiteiten. Er zijn 5 zaken afgesproken waarrond ze uitwisselingen willen doen: (...) Exchange of experiences on (1) integrated permitting based on best available techniques, (2) identification of best available techniques, (3) compliance enforcement, (4) reduction of power intensity of production, and (5) cleaner production. (Work Plan for activities within the EU-Russia Partnership
48
for Modernisation, 2010) In de dialoog rond Mijnbouw en Metaal blijkt eveneens dat energie-efficiënte ontginning, het vierde punt uit het vorig citaat, wordt beschouwd als een prioriteit. Het zuinig omgaan met energiebronnen is op indirecte wijze ook een manier om het leefmilieu te beschermen. In de Leefmilieudialoog is er dan weer sprake van het bevorderen van een ‘beter beheer van afval’ door de Russen. Efficiënt gebruik van grondstoffen komt ook in de aandacht bij de bilaterale besprekingen. Zo bevelen beide kanten aan dat intensief onderzoek hieromtrent een hoofdprioriteit moet worden van hun dialoog rond industriëel beleid (Russian Federation, Ministry of Industry and Trade & European Commission, DG Industry and Enterprise, 2010; European Union External Action Service, 2011; European Commission, DG Enterprise and Industry, 2011a). C.
India 1.
Handel
Het derde land waarvan de contacten met de EU onderzocht worden is India. In 2009 maken ze samen duidelijk dat ze er op uit zjn om de onderlinge handel te liberaliseren: India and the EU reconfirmed their adherence to the G 20 commitment to refrain from adopting protectionist measures in all its forms covering trade in goods and services, investments and financial flows. They committed to rectify any such measures so as to avoid a further deterioration of international trade. (European Commission, DG External Relations, 2009) Een jaar eerder zeiden de twee partijen in een gezamenlijk actieplan dat ze willen ‘(...) To strengthen the exchange of best practices and co-operation in customs matters, covering areas such as supply chain security and trade facilitation (...)’ (EUIndia Summit, 2008). In een uitgelekt document van de Commissie lijkt het er ook op dat het toekomstige vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en India eveneens voor een grote liberaliseringsgolf zal zorgen. Belangrijk voor de grondstoffen in kwestie is de wil die de EU duidelijk tentoonspreidt in verband met het verbieden van niet-tarifaire
49
exportbelemmeringen. In hetzelfde stuk staat er ook een voorstel in verband met de handel in zogenaamde “Non-new Goods”. Er staat dat het handelsverkeer van deze zaken niet onderworpen mag worden aan maatregelen en vereisten die strikter zijn dan op nieuwe goederen. Voor verschillende redenen, zoals bescherming van het leefmilieu of tijdelijke steun aan lokale industrie, voorziet het voorstel wel uitzonderingsmaatregelen door te verwijzen naar artikel XX van de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT; European Commission, DG Trade, 2009; Souparno & Kushal, 2010, 18 mei; Singh, 2012, 24 februari; World Trade Organization, 2012c). Probeert de Europese Unie zich een duurzame toegang te verschaffen tot metalen en mineralen? Het antwoord hierop is positief. In een bespreking met de delegatie van het EP voor India zegt een vertegenwoordiger van het Directoraat – Generaal Handel, na een vraag van een parlementslid over zeldzame aarden, dat de EU effectief bezig is bij India om deze kwestie aan te kaarten in het kader van het vrijhandelsakkoord dat de twee partijen sinds enkele jaren onderhandelen (European Parliament, Delegation for relations with India, 2011c). Het tweede evaluatie-rapport van de grondstoffenpolitiek bevestigt dit en zegt er nog bij dat ook de kwestie van exportbelemmeringen van deze zaken specifiek deel uitmaakt van de besprekingen rond het nieuwe vrijhandelsakkoord (European Commisison, DG Trade, 2012). Prijsschommelingen, en met name prijsstijgingen, worden aangehaald in de inleiding van het gezamenlijke actieplan dat de twee partijen afsluiten in 2008. Deze zijn besproken geweest in enkele ‘dialogen’: New dialogues have been created on macroeconomic policy and on financial services, which underline the importance of financial and monetary stability, and of inclusive growth, in particular in the context of price rises associated with food, basic metals and energy. (EU – India Summit, 2008) 2.
Mededinging
Mededinging blijkt echter niet zo’n prioriteit te zijn van de Unie. In 2008 binden de twee entiteiten zich ertoe om ervaring, informatie en visies uit te wisselen over mededingingsrecht en de oplegging ervan. maar verder dan dat gaat het precies niet (EU-India Summit, 2008). Men kan dus moeilijk zeggen dat de EU zijn beleid rond mededinging hard verdedigt.
50
3.
Ontwikkeling
Beide partijen doen dan weer wel actief de moeite om te tonen dat ze gaan voor de MDG’s (India – European Union Joint Statement, 2008; European Commission, DG External Relations, 2009). In 2008 wordt dit als volgt duidelijk gemaakt: Leaders reaffirmed that poverty eradication should remain the central focus of the global development agenda, called for a redoubling of efforts to push for maximum achievement of MDGs by 2015 and reaffirmed that inclusive and equitable global growth is fundamental in ensuring the attainment of the MDGs, particularly poverty reduction, and this would require continued focus on these goals even beyond 2015 (India – European Union Joint Statement, 2008). Europa slaagt er eveneens in om er voor te pleiten dat investeringen uit Europese bedrijven meer kansen krijgen op het Indiase grondgebied. In de ontwerpen van het toekomstige vrijhandelsakkoord staat er bijvoorbeeld dat de behandeling van privébedrijven dezelfde zou moeten zijn alnaargelang de nationaliteit ervan. Bij eventuele geschillen omtrent investeringen wilt de EU ook dat deze beslecht worden door een internationaal tribunaal en dus niet door de nationale wethouders. Het blijkt ook dat investeringen mogen gemaakt worden zonder enige restricties qua omvang en impact op de omgeving. Hierop aansluitend blijkt er totaal geen sprake te zijn om de ontwikkeling van de lokale bevolking te stimuleren door middel van deze investeringen. Ten slotte zouden bedrijven totaal niet verplicht moeten zijn om informatie over hun activiteiten vrij te geven (Bhushan & Juneja, 2012; European Commission, DG Trade, 2009) 4.
Sociaal beleid
‘Waardig werk’ is een thema die beide partijen klaarblijkelijk hebben aangekaart. In het gezamenlijk actieplan verbinden ze er zich toe om hier verder op samen te werken en onder andere uitwisselingen en studies op poten te zetten rond bijvoorbeeld sociale dialoog en het bestrijden van discriminatie (EU – India Summit, 2008). In het kader van de onderhandelingen rond het nieuwe vrijhandelsakkoord toont de EU zich ook activistisch wanneer het gaat over het invoeren van sociale clausules. Vooral het Europees Parlement zit hier achter en dit wordt duidelijk gemaakt uit de verslagen van de vergaderingen die het regelmatig houdt in bijzijn van Indische vertegenwoordigers en de bezoeken die het brengt in Indië. Het verbod
51
op kinderarbeid is een zeer expliciet voorbeeld van wat de Europarlementariërs graag zouden gebetonneerd zien in dat bilateraal verdrag. De Indiërs zijn daarentegen zeer terughoudend en willen geenszins dat zaken waarvan zij vinden dat ze niet strikt met handel te maken hebben geweerd worden uit het definitieve akkoord (European Parliament, Delegation for relations with India, 2009; 2010b; 2010c; 2011a; 2011b). Nergens wordt er gewag gemaakt van CSR, buiten een enkele keer waarbij een lid van de Delegatie, Harlem Désir van de sociaal-democratische fractie, zijn collega’s er attent op maakt in het bijzijn van een vertegenwoordiger van de Indische Vertegenwoordiging te Brussel: He underlined the importance of corporate social responsibility and referred to the actions of companies such as Union Carbide, which had caused large scale pollution. He stressed that trade agreements should ensure that action be taken on major companies that did not comply with basic social and economic rights (European Parliament, Delegation for relations with India, 2011a). 5.
Milieu
Duurzame ontwikkeling daarentegen kent op het eerste zicht een prominente plaats in de verhouding tussen de twee partijen. Eén van de hoofdstukken in hun gezamenlijk actieplan is hier bijvoorbeeld naar genoemd. Daarin pleiten ze onder meer voor een dialoog rond een duurzaam industriëel beleid (EU-India Summit, 2008). Op de top in februari 2012 benadrukken ze dit opnieuw door te wensen op de goede afloop van de Rio + 20 – conferentie. Ze zien hierbij een ‘groene economie’ als een middel om duurzame ontwikkeling te bereiken (India – European Union Joint Statement, 2012). De EU gaat nog een stap verder dan India door te eisen dat er in de finale tekst van het vrijhandelsakkoord een hoofdstuk wordt gewijd aan dit thema dat ecologische en sociale thema’s aan zou snijden (European Parliament, Delegation for relations with India, 2010b; 2010c). Langs Indische kant bestaat er trouwens de vrees dat de mogelijke versoepeling in de handel rond elektronisch afval zou kunnen bijdragen tot nefaste effecten voor de leefomgeving (Golikeri, 2010, 26 januari; Souparno & Kushal, 2010). Zoals er juist is gesteld houdt Europa hier samen met India rekening mee door te verwijzen naar artikel XX van de GATT: India zou altijd het recht kunnen hebben om importen te beperken op grond van ecologische argumenten (zie supra).
52
D.
China 1.
Handel
Liberalisering van de handel staat hoog op de agenda. In een gezamenlijk communiqué verwerpen ze bijvoorbeeld elke vorm van protectionisme. Zo is er de expliciete wens van beide partijen om handelsbarrières op te heffen langs beide zijden. Een grotere wederzijdse markttoegang is zelfs een manier volgens de twee partijen om de financiële crisis te lijf te gaan. Ze willen dit doen door onder meer een modernisering en het efficiënter maken van allerhande procedures, met name deze die plaatsvinden in het kader van douanecontroles (European Commission, DG Trade, 2008; European Union, 2009; Council of the European Union, 2009a; 2009b; 2010a). Grondstoffen
maken
ook
deel
uit
van
de
gesprekken
die
Europese
vertegenwoordigers voeren met hun Chinese tegenhangers. Zo beschouwen ze ‘resource security’ als een serieuze uitdaging die moet behandeld worden in de context van mondiale samenwerking (Council of the European Union, 2009b). Zo is één van de belangrijkste prioriteiten van de High-Level Economic Dialogue (HED), een regelmatige ontmoeting tussen Eurocommissarissen en de hoogste Chinese functionarissen, ‘Trade facilitation, including concrete steps to improve import and export procedures and increase supply chain security’ (European Commission, DG Trade, 2008). De EU heeft China ook al voorgesteld om het te hebben over de situatie in de internationale grondstoffenmarkten (European Commission, DG Trade, 2012). Tijdens de laatste ontmoeting die er in het kader van de HED werd gehouden maakte de EU duidelijk aan China dat het een toegang wil verschaffen tot deze zaken: The EU stressed the importance of access to raw materials and undistorted world markets, since it remains essential for international and Chinese businesses to compete on a level playing field. Discussions focussed particularly on rare earths that are essential components in many high tech and renewable technologies. (European Union, 2010a) In de context van de dialoog die plaatsvindt tussen enerzijds het DirectoraatGeneraal Industrie en Ondernemerschap van de Europese Commissie en anderzijds
53
het Chinese Ministerie van Industrie en Informatietchnologie (MIIT) is er ook besloten een werkgroep op te starten rond grondstoffen. Het doel van de dialoog tussen deze twee administratieve eenheden is aan de ene kant om informatie uit te wisselen op wederzijdse basis over huidige en toekomstige regelgeving en aan de andere kant om een forum te creëren voor huidge of mogelijke problemen voor de industrie (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2012). In een bijeenkomst van deze dialoog werden Chinese exportbelemmeringen op enkele stoffen aangehaald door de EU. Beide zijden konden dit overeenkomen: (1) measures should be enacted respecting WTO rules, (2) there should be no discrimination between domestic companies and foreign companies in relation to their supply, and (3) there is a need to respect environmental considerations with regards to mining (European Commission, DG Trade, 2012). 2.
Mededinging
Mededinging is eveneens een onderwerp dat ter sprake komt in bilaterale contacten: The EU and China will further enhance cooperation in all areas of competition policy and exchange information between all relevant authorities on both sides. (European Union, 2009a) In de laatste HED is er bijvoorbeeld uitvoerig gepraat over mededingingsbeleid met betrekking tot fusies en overnames van bedrijven, misbruik van een dominante positie en kartels (European Union, 2010a). Deze elementen zijn eveneens besproken in verschillende uitwisselingen tussen de autoriteiten van beide zijden die bezig zijn met het concurrentiebeleid (EU-China Trade Project, 2011; 2012; Wu, 2012). In het kader van de laatste HED zijn er ook gesprekken geweest over staatshulp. Hier maakt de EU haar mening daarover zeer klaar en duidelijk: The EU underlined (...) the importance of enhancing transparency regarding state interventions into the economy that could have a negative impact on trade and investment (...) The EU warned against the dangers of uncontrolled subsidisation, which could undermine further trade liberalisation (European Union, 2010a). De Commissie heeft China ook attent gemaakt op opkomende mono- en duopolies
54
die de ontginning van sommige grondstoffen op haar grondgebied betreffen. Ze toonde ook haar bezorgdheid rond onder andere enkele obstakels die er toe leiden dat het moeilijk is om te investeren in deze sector (European Commission, DG Trade, 2012). 3.
Ontwikkeling
Beide kanten benadrukken samen op verschillende topontmoetingen dat ze volledig achter de Millenium Development Goals staan (Council of the European Union, 2010a; 2012). De Europese Unie slaagt er ook in om China duidelijk te maken en te overtuigen van het andere doel dat men heeft vastgelegd in het kader van ontwikkeling, namelijk het makkelijker maken van buitenlandse investeringen. De EU maakt van markttoegang één van haar prioriteiten in dit debat. Op de topontmoeting van 2012 is men zelfs begonnen met het onderhandelen van een heus akkoord omtrent investeringen (Council of the European Union, 2009b; 2012; European Union, 2010a; Barroso, 2012, 14 februari) 4.
Sociaal Beleid
Worden de CLS ook gepromoot in de bilaterale contacten tussen Europa en China? Op de eerste HED vermeldt men de nood om mondialisering te begeleiden door sociale maatregelen maar blijft het verder vaag (European Commission, DG Trade, 2008; Mandelson, 2008, 25 april). Een jaar later wordt er een overeenkomst getekend tussen de Europese Commissie en de Chinese overheid omtrent arbeidsveiligheid. Daarin staat dat de onveiligheid die koolmijnwerkers ervaren belangrijk is en moet bestreden worden. Waardig werk staat centraal: The sides share the common objective of improving working conditions and reducing the incidence of work-related accidents and illnesses, by creating safe working environments and occupational health services, while contributing to decent work for all, and adherence to agreed international standards. (European
Commission,
DG
Employment,
Social
Affairs
and
Equal
Opportunities & People’s Republic of China, State administration of Work Safety, 2009) De Europarlementariër Henri Weber vermeldt in een interparlementaire ontmoeting met Chinese collega’s eveneens één van de CLS, namelijk het recht op collectieve
55
onderhandelingen. Tijdens diezelfde gelegenheid vraagt een andere parlementariër, namelijk Victor Bostinaru, aan zijn Chinese tegenpolen of mulinationale bedrijven de lokale wetgeving implementeren zodoende om arbeiders te laten werken in deftige werkomstandigheden (European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China, 2011b). CSR blijkt trouwens in verschillende specifieke dialogen tussen de twee partijen een permanente plaats te hebben verworven (Austermannn, 2010). Via de ‘EU-China Environmental Programme’ wordt er dan weer ‘corporate environmental programme’ bevorderd (European Union, 2011). 5.
Milieu
In gezamenlijke verklaringen blijkt het wederzijdse enthousiasme voor het bevorderen van duurzame ontwikkeling in de wereld en in het bijzonder de bescherming van de natuur Zo wensen ze ook, met de Rio + 20-conferentie in het achterhoofd, een institutionalisering op mondiaal vlak rond duurzame ontwikkeling. (Mandelson, 2008, 25 april; Council of the European Union, 2009a; 2010; 2012). Het blijft niet alleen bij woorden. Zo financieren ze gezamenlijk een Environmental Governance Programme dat tot doel heeft de Chinese staat te steunen in haar pogingen om de leefomgeving te beschermen en haar staatsstructuur te versterken. Het financieringsakkoord ervan werd ondertekend op een top eind 2009 (Council of the European Union, 2009b; European Union, 2011). De EU verbindt zich er eveneens toe om watervervuiling en vervuiling door zware metalen aan te pakken alsook China te steunen in de duurzame verwerking van afval. Deze zaken vormen zelfs het onderdeel van een toekomstig gezamenlijk project (Council of the European Union, 2012; European Commission, DG Environment & Ministry of Environmental Protection, China, 2012). Ten slotte moet er nog vermeld worden dat het bestrijden van vervuilend transport één van de afspraken is die de EU maakt met China in de herziening van het maritiem akoord. Er is evenwel geen enkele verwijzing te vinden naar de Conventie van Basel (Council Decision of 28 January 2008 concerning the conclusion of the Agreement on maritime transport between the European Community and its Member States, of the one part, and the Government of the People’s Republic of China, of the other part, 2008). Het efficiënt gebruik van grondstoffen komt ook regelmatig ter sprake, ook al is dat niet altijd in die termen. Men heeft het over onder andere ‘sustainable production and
56
consumption matters’, ‘sustainable managament of natural resources’, ‘sustainable consumption and production‘ of ook simpelweg ‘resource efficiency’ (European Commission, DG Trade, 2008; European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China, 2011a; 2011b; European Commission, DG Environment & Ministry of Environmental Protection, China, 2012). E.
Een coherent beleid?
Per domein en per BRIC land hebben we bekeken of er elementen aangehaald geweest zijn door de Europese Unie omtrent haar externe grondstoffenpolitiek. De bedoeling is nu om te analyseren of alle doelstellingen over de vier landen heen bevorderd zijn in de verschillende ontmoetingen (zie supra) en in welke mate dat dit al dan niet gebeurd is. 1.
Handel
De eerste doelstelling die de Unie zou moeten bevorderen is de liberalisering van de grondstoffenmarkt. Het zou vooral exportbelemmeringen moeten aankaarten. Ten aanzien van Brazilië gebeurt dit niet alleen door de informatie-uitwisseling over wetgeving in het kader van een thematische dialoog tussen de twee politieke entiteiten maar ook door de mogelijkheid die door beide partijen open gelaten wordt om de regelgeving op elkaar te doen afstemmen. Dit zou de handel moeten vergemakkelijken in enkele metalen en mineralen (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012d). Bij Rusland zie we dat dit ook ter sprake komt. Er zijn twee voorbeelden ter sprake gekomen hieromtrent: het akkoord tussen de twee partijen omtrent de Russische export van grondstoffen uit 2008 en de discussies rond het al dan niet tegenhouden van metaalafval door Rusland in St-Petersburg (European Commission, DG Enterprise and Industry, 2011a; 2011b; Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Union and the Russian Federation relating to the introduction or increase of export duties on raw materials, 2012). In het kader van het vrijhandelsakkoord dat de EU mogelijk gaat afsluiten met India zien we dat liberalisering hoog op de agenda staat. Niet alleen staat de afbraak van exportbelemmeringen van primaire grondstoffen hoog op de agenda, maar voorziet het ontwerpakkoord ook nog eens dat de handel in secundaire grondstoffen veel vlotter zou moeten verlopen (European Commission, DG Trade, 2009; 2012). Ten aanzien van China zien we ook dat de EU meermaals heeft gepleit voor een gelijke
57
toegang tot grondstoffen. Zo was dit het geval in de HED alsook in de besprekingen in het kader van de dialoog tussen het Directoraat-Generaal voor Industrie en Ondernemerschap en het MIIT. Het tweede heeft zelfs geleid tot een zekere mate van consensus (European Union, 2010a; European Commission, DG Enterprise and Industry, 2012). Er kan dus besloten worden dat deze doelstelling bevorderd is over alle landen heen. Heeft de Unie gepleit voor bindende regels omtrent de toegang tot grondstoffen? Bij haar contacten met Brazilië is dit niet het geval. In de specifieke dialoog rond industriële zaken en regelgeving
wordt
de
mogelijkheid bekeken om
de
respectievelijke wetgeving op elkaar af te stemmen maar hier blijft het dan ook bij (EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012d). Ten aanzien van Rusland zien we een compleet ander beeld. Zo is er een expliciet akkoord getekend tussen de twee partijen omtrent het afschaffen van exportbelemmeringen op grondstoffen, waaronder metalen en mineralen die het onderwerp uitmaken van deze thesis. Er zijn eveneens besprekingen over concrete mijnbouwprojecten in het Noord-Westen van het Russische grondgebied. (Russian Federation, Ministry of Industry and Trade & European Commission, DG Industry and Enterprise, 2010; European Union External Action Service, 2011; Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Union and the Russian Federation relating to the introduction or increase of export duties on raw materials, 2012) De Europese Unie pleit eveneens voor bindende afspraken met India in verband met toegang tot grondstoffen. Dit gebeurt in het kader van het nieuwe vrijhandelsakkoord dat het met India onderhandelt. Exportbelemmeringen zouden tot het verleden moeten behoren voor primaire grondstoffen en secundaire grondstoffen zouden even makkelijk verhandeld kunnen worden als primaire. De voorzieningen in het ontwerpakkoord rond investeringen zou het ook veel makkelijker moeten maken voor Europese bedrijven om mijnbouwprojecten op poten te zetten in India (European Commission, DG Trade, 2009; 2012; Bhushan & Juneja, 2012). Ten slotte maakt de EU China ook duidelijk dat het bindende regels wilt, ook al is dit niet meteen expliciet het geval van grondstoffen. Het gaat hem om de gesprekken die gestart zijn rond een mogelijk investeringsakkoord. Dit bindend document zou het makkelijker kunnen maken om te investeren op het Chinese grondgebied waardoor het dus makkelijker zou zijn voor Europa om aan de nodige metalen en mineralen te geraken (Council of the European Union, 2012; Barroso, 2012, 14 februari).
58
De laatste doelstelling omtrent handel, namelijk het aankaarten van prijsstijgingen, is op één uitzondering na niet terug te vinden in de officiële documenten. Ten aanzien van India hebben we gezien dat er dialogen zijn geweest rond prijzen van ‘basic metals’ maar hier blijft het ook bij (EU – India Summit, 2008). Ten aanzien van Brazilië was er nochtans de mogelijkheid om dit te doen maar er is gekozen geweest om dit te doen over landbouw- en energiegrondstoffen (zie supra). 2.
Mededinging
Op het vlak van mededinging worden verschillende zaken door de Europese Unie aangehaald, ook al verschilt de intensiteit en de omvang van de besproken aspecten van het Europees mededingingsbeleid. Met Brazilië zien we bijvoorbeeld dat er verschillende contacten en uitwisselingen rond monopolies en kartels geweest zijn. Staatshulp word echter niet vermeld (European Commission & the Government of the Federative Repubic of Brazil, 2009; EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012a). Dit is eveneens het geval bij Rusland. Ten aanzien van India wordt er klaarblijkelijk geen moeite gedaan om het model te promoten (zie supra). Ten slotte is China het enige voorbeeld waar er expliciet melding wordt gemaakt door de EU van monopolies en duopolies op het Chinese grondgebied omtrent grondstoffen. Het is ook het enige BRIC-land waar Europa én haar regels omtrent monopolies en kartels duidelijk maakt én zich kritisch uitlaat over staatshulp door de Chinese overheid (European Union, 2010a; European Commission, DG Trade, 2012; Wu, 2012). 3.
Ontwikkeling
De eerste doelstelling rond ontwikkeling, namelijk het bevorderen van de MDGs, komt bij alle landen voor, echter zonder melding van specifieke economische sectoren, waardoor we kunnen aannemen dat de EU dit eveneens wenst in het kader van mijnbouw- en afvalverwerkingsactiviteiten (Brazil & European Union, 2008a; India – European Union Joint Statement, 2008; Council of the European Union, 2010a). Rusland is het enige land waarbij de MDGs niet worden vermeld (zie supra). De volgende doelstelling in het ontwikkelingsdomein wordt echter nooit aangehaald. Nergens maakt de EU haar wens duidelijk om plaatselijke staatsinstellingen te ontwikkelen en de lokale economie te stimuleren aan de hand van grondstoffen op
59
het territorium van deze landen (zie supra). Het bevorderen van een gunstig investeringsklimaat wordt daarentegen gedaan naar alle BRICs toe. Brazilië en Europa geven bijvoorbeeld aan om informatie uit te wisselen om investeringen te vergemakkelijken (Brazil & European Union, 2008b). Europa heeft ten aanzien van Rusland ook duidelijk gemaakt dat het dit wil door te wijzen op de belemmeringen die er ontstaan zijn door de ‘Strategic Sector Law’ (European Commission, 2010b). Naar India toe is er in het kader van het nieuwe vrijhandelsakkoord al veel verwezenlijkt door de voorzieningen die in de voorlopige documentatie bevat zijn. Deze zou het veel makkelijker maken voor investeerders om mijnbouwprojecten op te zetten in India (Bhushan & Juneja, 2012). Ten aanzien van China is het startschot dat gegeven is voor de onderhandeling
van een
investeringakkoord het beste bewijs dat de Europese Unie hieromtrent het echt wel meent (Council of the European Union, 2012; Barroso, 2012, 14 februari). Transparantie in de mijnbouw is dan weer iets dat, net zoals het versterken van staten, totaal niet ter sprake komt in de bilaterale contacten van de EU met de BRICs (zie supra). 4.
Sociaal beleid
Vermeldt de EU bij de ontmoetingen met de BRICs het concept van ‘waardig werk’ en de CLS die daarmee verbonden zijn? Het is in ieder geval een onderwerp dat onderdeel uitmaakt van de gezamenlijke actieplannen die respectievelijk in 2008 en 2011 worden opgesteld door Brazilië en de EU. Alleen het recht op collectieve vereniging wordt niet vermeld in de contacten (Brazil & Europea Union, 2008a; Council of the European Union, 2011). Het is eveneens een punt van overeenkomst tussen India en de Europese Unie. Voor de laatste ligt de nadruk op sociale dialoog, het gebrek aan discriminatie en het bestrijden van kinderarbeid (EU-India Summit, 2008; European Parliament, Delegation for relations with India, 2009; 2010b; 2010c; 2011a; 2011b). Ten aanzien van China wordt ‘waardig werk’ vooral benadrukt in het akkoord rond arbeidsveiligheid (European Commission, DG Employment, Social Affairs and Equal Opportunities & People’s Republic of China, State administration of Work Safety, 2009). Bij Rusland wordt hier geen enkele melding van gemaakt (zie supra). Bij CSR zien we hetzelfde opduiken: alle landen buiten Rusland hebben het hier al over gehad met de EU. Zo wordt er in de gezamenlijke actieplannen tussen Brazilië
60
en de EU uitgekeken naar de ontwikkelingen omtrent CSR. Ze maken melding van de ISO 26000 (Brazil & Europea Union, 2008a; Council of the European Union, 2011). Zoals we daarnet hebben gezien wordt dit één keer aangehaald ten aanzien van India, en dit door een individueel parlementslid (European Parliament, Delegation for relations with India, 2011a). CSR is ook aanwezig in de gesprekken tussen China en Europa (Austermann, 2010; European Union, 2011; European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China, 2011b). 5.
Milieu
Het laatste domein dat onder de loep wordt genomen is milieu. De eerste van de drie doelstellingen is de bescherming van het leefmilieu bij het bekomen van primaire grondstoffen. Braziliië en de Unie uitten hun wens om het regenwoud te beschermen. Dit is, zoals we hebben gezien, één van de zaken waar mijnbouw nefaste gevolgen voor kan hebben. Het aanhalen van de MDGs en CSR is ook een bewijs van de bezorgdheid van de EU voor het milieu (Brazil & European Union, 2008a). Bij de contacten met Rusland zien we ook dat de EU mee pleit voor een schonere productie die zuiniger omspringt met energie (Work Plan for activities within the EU-Russia Partnership for Modernisation, 2010). Ten aanzien van India wordt dit ook regelmatig bevestigd (zie supra). Het beste voorbeeld om dit te staven is de wil van de Europese Unie om ecologische zaken te verwerken in het vrijhandelsakkoord dat tussen de twee wordt onderhandeld (European Commission, DG Trade, 2009). Bij de besprekingen met China, waar leefmilieu eveneens een discussiepunt vormt, komt trouwens als enige expliciet de wens naar boven om de negatieve effecten van mijnbouw op het milieu tegen te gaan zoals watervervuiling en het verminderen van zware metalen in de leefomgeving (European Commission, DG Trade, 2012). Over de behandeling van secundaire grondstoffen wordt er ook redelijk wat besproken tussen de twee partijen: de Conventie van Basel wordt aangehaald op verschillende topontmoetingen én het vormt het onderwerp van een specifieke dialoog rond milieu (Brazil & European Union, 2008a; Council of the European Union, 2011; EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility, 2012c). In de contacten met Rusland heeft men het over een ‘beter beheer van afval’ (European Union External Action Service, 2011). Met Indië wordt er niet gepraat over het ecologisch verantwoord verwerken van afval. Er wordt in het ontwerp van het toekomstig handelsakkoord wel verwezen naar artikel XX van de GATT die het heeft over de
61
mogelijkheid voor landen om bijvoorbeeld importrestricties voor goederen op te leggen indien er geacht wordt dat dit slecht zou kunnen zijn voor de leefomgeving. Dit is in lijn met de Conventie van Basel (European Commission, DG Trade, 2009; World Trade Organization, 2012c). Ten aanzien van China staat afvalverwerking ook hoog op de agenda, getuige het gezamenlijke project dat ze willen opstarten. Maritiem vervoer tussen de twee politieke entiteiten zou ook moeten verlopen volgens ecologisch verantwoorde procedures (Council Decision of 28 January 2008 concerning the conclusion of the Agreement on maritime transport between the European Community and its Member States, of the one part, and the Government of the People’s Republic of China, of the other part, 2008; Council of the European Union, 2012; European Commission, DG Environment & Ministry of Environmental Protection, China, 2012). De laatste doelstelling waarvan er wordt geëvalueerd of deze wordt aangehaald door de EU bij de BRICs is het efficiënt gebruik van grondstoffen. Tussen de EU en Brazilië is dit een gedeelde doelstelling. Zo wordt dit bevorderd in de samenwerking tussen enerzijds het Directoraat-Generaal voor Industrie en Ondernemerschap en anderzijds het Braziliaanse ministerie voor Industrie (European Commission, DG Enterprise and Industry & Ministry of Science, Technology and Innovation of the Federative Republic of Brazil, 2011). Samen met de Russen wordt het onderzoek hiernaar beschouwd als een hoofdprioriteit van een dialoog rond industrieel beleid (Russian Federation, Ministry of Industry and Trade & European Commission, DG Industry and Enterprise, 2010). In de contacten met India lijkt dit element dan weer helemaal afwezig te zijn (zie supra). Uiteindelijk zien we dat dit onderwerp meerdere keren wordt aangehaald bij de Europees-Chinese contacten (European Commission, DG Trade, 2008; European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China, 2011a; 2011b; European Commission, DG Environment & Ministry of Environmental Protection, China, 2012).
62
x x
x x x x x x x
x
x x x
China
x
India
Rusland
Liberalisering Bindende afspraken Prijsstijgingen Promoten mededingingsmodel MDGs Versterken van staten Gunstig investeringsklimaat Transparantie in de mijnbouw Waardig Werk (CLS) Promoten CSR Bescherming leefomgeving primaire grondstoffen Bescherming leefomgeving secundaire grondstoffen Efficiënt grondstoffengebruik
Brazilië
Figuur 5. Bevordering van de doelstellingen ten aanzien van de BRICs
x x x
x x
x
x x
x
x
x x x x
x x x x x
De conclusie na deze analyse is dat niet alle doelstellingen over alle landen heen bevorderd worden. Het is zelfs zo dat bij geen enkel land ze allemaal het onderwerp uitmaken van de gesprekken die de EU voert met elk van hun. De grootste mate van incoherentie vindt men terug in de contacten met Rusland: maar zes van de dertien doelstellingen worden aangehaald. In het geval van China zijn dat er daarentegen tien. Tegenover dit land is de EU het minst incoherent, kort gevolgd door India met een score van negen op dertien. Ten slotte zijn acht doelstellingen ter sprake gekomen in de bilaterale gesprekken tussen de Unie en Brazilië. Is er een groot verschil tussen de domeinen qua promotie die de EU ervoor doet? Milieu en sociaal beleid lijken als zaken naar boven te komen die relatief gezien het meest bevorderd worden door de EU. Handel is ook een belangrijk thema, alhoewel in mindere mate. Vooral de stijging in prijzen komt niet of nauwelijks ter sprake. Bij ontwikkeling zijn er zaken die – bijna – altijd aangehaald worden, zoals het creëren van een gunstig investeringsklimaat en de MDGs. Het versterken van staten en transparantie in de mijnbouw zijn daarentegen niet te vinden in de documentatie. Ten slotte is het bevorderen van het mededingingsmodel, zowel in haar geheel als op de mijnbouwsector iets dat alleen wordt aangehaald in de contacten met China.
63
DEEL 4: BESPREKING EN CONCLUSIE De bedoeling van deze Masterproef was om te weten te komen of de externe grondstoffenpolitiek van de Europese Unie coherent is. De onderzoeksfocus lag hierbij op de contacten die de Europese Unie onderhoudt met de BRICs. Eerst is er kort de situatie beschreven in een deel van de mondiale grondstoffenmakrten, namelijk deze van de industriële metalen en mineralen. De laatste jaren hebben een aanzienlijke prijsstijging gekend in deze materialen en het aanbod ervan wordt alsmaar minder verzekerd voor onder andere Europese industrieën. Vervolgens hebben we enkele reacties in de geïndustrialiseerde wereld overlopen en zijn we iets dieper ingegaan op deze van de Europese Unie. Deze is met een ‘Raw Materials Initiative’ afgekomen in 2008 als antwoord op de negatieve ontwikkelingen. Een essentieel onderdeel van dit initiatief is de zogenaamde ‘grondstoffendiplomatie’ die onder andere op opkomende grondstofrijke landen is gericht. Daarom is er verder ingegaan op de BRICs. Dit zijn vier opkomende economieën – Brazilië, Rusland, India en China – die onderling begonnen zijn met een lichte vorm van politieke samenwerking. Op het vlak van handel zijn deze landen belangrijk voor de Europese industrie gezien deze redelijk wat stoffen herbergen. In de handel van deze metalen en mineralen zien we echter verschillende patronen opkomen in de verhoudig met de EU. Zo importeert aan de ene kant de Unie netto uit Brazilië en Rusland en exporteert het aan de andere kant netto naar India en China. Wanneer deze handelsstromen van naderbij worden bekeken zien we verschillen opduiken alnaargelang het gaat om primaire of secundaire grondstoffen. Deze laatste zijn stoffen die al verwerkt zijn in een product en gerecycleerd kunnen worden. Zo exporteert de Unie vooral secundaire grondstoffen naar China en India terwijl het aandeel van deze zaken aanzienlijk is in de Europese importen uit Rusland. Deze landen hebben de laatste tijd wel de neiging om exportrestricties in te voeren voor de materialen die beschikbaar zijn op hun grondgebied. Dit is echter niet het enige dat ophef veroorzaakt. Zo gebeurt de exploitatie niet altijd in het kader van een volledig vrije markt. De processen die gepaard gaan met het bekomen, verwerken of bijhouden van zowel primaire als secundaire grondstoffen zorgen voor nefaste effecten op het leefmilieu. De werkomstandigheden in de mijnbouw en de afvalverwerking
zijn
ook
niet
altijd
ideaal:
arbeiders
lopen
enorme
gezondheidsrisico’s en riskeren in sommige gevallen zelfs hun leven.
64
De bedoeling is om te weten te komen of de Europese Unie een coherent antwoord brengt op al deze zaken. In het literatuuroverzicht wordt er een beeld geschetst van waarom coherentie belangrijk wordt geacht voor het extern beleid van de EU, welke definities er zijn van deze term en waarop het zoal toegepast kan worden. Door de jaren heen zijn er een veelvoud aan terminologische verklaringen geweest omtrent dit concept en zijn er eveneens talrijke zaken waarop deze term toegepast zou kunnen worden. Er wordt een definitie gekozen die de nadruk legt op het actief bevorderen van doelstellingen over alle verschillende beleidsacties heen. Het onderzoeken van de coherentie wordt toegepast op de diplomatieke verhoudingen tussen vertegenwoordigers van enerzijds de EU en anderzijds de BRIC-landen. Dit leidde tot de vraagstelling of de externe grondstoffenpolitiek van de EU ten aanzien van de BRICs coherent is. De gekozen definitie en toepassing van het concept ‘coherentie’ werd aan de situatie verbonden. Er werd beslist dat er alleen maar gekeken zou worden naar de inhoudelijke dimensie van coherentie en niet naar de technische.
Er werd ook uitgeklaard wat er precies wordt bedoeld met de
Europese Unie. Het gaat hem om een reeks actoren waarvan de configuratie enigszins gewijzigd is door het in werking treden van het Verdrag van Lissabon. Er werd ook beslist dat er alleen naar de bilaterale contacten tussen de EU en de BRIClanden aan bod zouden komen. De bedoeling zou zijn om te zien of de EU haar externe doelen tot uiting laat komen in deze diplomatieke contacten. Vervolgens werden de doelstellingen van de externe grondstoffenpolitiek opgelijst. Deze komen enerzijds uit officiële documenten die specifiek gericht zijn op primaire en secundaire grondstoffen, en anderzijds uit algemenere documenten die impliciet doelen voorop stellen voor het extern grondstoffenbeleid. Er werd een lijst van dertien doelstellingen opgesteld die allemaal zouden moeten bevorderd worden ten aanzien van de BRICs om van een coherent beleid te kunnen spreken. Deze betreffen handel, mededinging, ontwikkeling, sociaal beleid en milieu. De resultaten van het onderzoek wijzen uit dat de Europese Unie een incoherente grondstoffenpolitiek voert ten aanzien van de BRICs. Het bevordert ten aanzien van geen enkel land alle doelstellingen tegelijkertijd. Het is het incoherentst naar Rusland toe. China is dan weer het land waar de EU relatief gezien de meeste doelstellingen van het externe grondstoffenbeleid aanhaalt in hun diplomatieke treffens. Sociale en ecologische doelstellingen worden relatief gezien het meest gepromoot, terwijl in dalende volgorde dat minder het geval is voor respectievelijk handel, ontwikkeling en mededinging.
65
Wat zegt deze Masterproef nu over de verhouding van de EU met de BRICs? Dit onderzoek heeft uitgewezen dat de aanpak van de Europese Unie ten aanzien van deze opkomende economieën niet éénduidig is. Zo is de Unie het minst incoherent ten aanzien van China, het land dat de meeste belangrijke grondstoffen van de vier onderzochte landen op haar grondgebied herbergt. Rusland is dan weer het land waartegen
Europa
het
incoherentst
is
op
het
vlak
van
de
externe
grondstoffenpolitiek. Herhaalt deze constellatie zich bij andere politieke materies die verschillende beleidsdomeinen aanspreken? Op inhoudelijk vlak zien we ook dat het vooral milieu en sociale zaken zijn die bevorderd worden in de bilaterale contacten. Herhaalt dit zich ten aanzien van andere grondstofrijke of -arme landen? Gebeurt het ook op die wijze in de verhoudingen met de regionale organisaties waarvan de BRICs lid zijn? Is ze ook incoherent in multilaterale organisaties zoals het WTO en het ILO? In deze thesis is er alleszins geprobeerd om een bepaalde definitie van het concept ‘coherentie’ toe te passen op een specifiek proces in het extern beleid van de Unie: de
uitoefening
van
diplomatieke
contacten.
Gezien
de
aanzienlijke
meningsverschillen in de literatuur en de diverse aspecten van het buitenlands beleid van de Unie is het wel duidelijk dat dit maar één van de vele manieren is om deze term te bekijken en toe te passen. Het is in ieder geval een poging tot bijdrage aan een groeiende wetenschappelijke discussie omtrent een perspectief op het extern beleid van de Europese Unie.
66
REFERENTIES Action Blog, The (2010), What you must know about mining and the environment, geraadpleegd op 23 juli 2012 via http://www.theactionblog.com/climatechange/mining-affect-environment.php Agreement in the form of an Exchange of Letters between the European Union and the Russian Federation relating to the introduction or increase of export duties on raw materials (2012), OJ L57/55 Ashton, C. (2012, 1 februari), Speech on EU foreign policy towards the BRICS and other emerging powers, SPEECH/12/56, 1/02/2012. Brussels Asia-Europe Foundation (2012), About ASEM, geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://www.aseminfoboard.org/about-asem-menu.html Austermann, F.S. (2010), The European Model of CSR and Labour Standards in China In Men J. & Balducci, G. (eds.), Prospects and Challenges for EU-China Relations in the 21st Century – The Partnership and Cooperation Agreement (pp. 81-102), College of Europe Studies. Brussels: P.I.E. Peter Lang Avery, G. (2011), Commentary - The EU’s External Action Service: new actor on the scene. Brussels: European Policy Centre Barjonet, C. (2011, 12 april), La France relance la course aux métaux rares, geraadpleegd op 8 maart 2012 via http://archives.lesechos.fr/archives/2011/LesEchos/20910-41ECH.htm?texte=france-matieres%20premieres-eramet Barroso, J.M.D. (2012, 14 februari), Statement by President Barroso following the 14th EU-China Summit, SPEECH/12/94. Beijing Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal BBC News (2010, 22 februari), ‘Mountains’ of e-waste threaten developing world, geraadpleegd op 23 juli 2012 via http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/8528066.stm BBC News (2012, 15 februari), Profile: Mercosur, Common Market of the South, geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/mercosur/index_en.htm Biscop S. & Renard T. (2009), Opinion: EU’s Strategic Partnerships lack content, geraadpleegd op 6 juli 2012 via http://euobserver.com/7/28584 Bhowmick, N. (2011, 23 mei), Is India’s E-Waste Problem Spiraling Out of Control?, geraadpleegd op 23 juli 2012 via http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2071920,00.html Boeni U., Silva U, Ott D. (2008), E-waste recycling in Latin-America: Overview, Challenges and Potential, Paper gepresenteerd op het Global Symposium on Recycling, Waste Treatment and Clean Technology. Cancun Bojanowski, A. (2010, 19 november), Internes Strategiepapier: EU fahndet nach neuen Rohstoffen, geraadpleegd op 08/03/2012 via http://www.spiegel.de/wissenschaft/natur/0,1518,729971,00.html Branigan, T. (2010, 20 januari), China claims big drop in mine deaths, geraadpleegd op 26 juli 2012 via http://www.guardian.co.uk/world/2010/jan/20/china-claimsdrop-mine-deaths?INTCMP=SRCH Brazil & European Union (2008a), Joint Action Plan, 22/10/2008. Rio De Janeiro Brazil & European Union (2008b), Second Brazil – European Union Summit: Joint Statement, 22/10/2008. Rio De Janeiro Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffen (2010), Bundesrepublik Deutschland - Rohstoffsitutation 2009, Rohstoffwirtschaftliche Länderstudien, Heft XXXIX. Hannover Bushan C. & Juneja S. (2012), Mining, People and Environment: The implications of the EU-India FTA. Dublin: Comlamh
67
CEC Mining Systems (2012), Environmental Legislation, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://cecminingsystems.com/company-profile/environmental-assessment/ Chatterjee, S. (2011), Electronic Waste and India. New Delhi: Department of Information Technology Chen C. (2010, 14 oktober), Point of View: ELAW’s Intern looks at China’s e-waste industry, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://elawspotlight.wordpress.com/2010/10/14/point-of-view-elaws-internlooks-at-chinas-e-waste-industry/ Cheng S. (2003), Heavy Metal Pollution in China: Origin, Pattern and Control, Environmental Science and Pollution Research, 10 (3), 192-198 Chi X., Streicher-Porte M., Wang M.Y.L., Reuter M.A. (2011), Informal electronic waste recycling: A sector review with focus on China, Waste Management, 31 (2011), 731-742. Geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://www.journals.elsevier.com/waste-management/ Chilean CELAC-EU Presidency (2011, 31 december), Summary of Activities – First Semester 2011, geraadpleegd op 17 juli via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=chilean+celac+eu&source=web&cd=1 &ved=0CFMQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.minrel.gob.cl%2Fprontus_minr el%2Fsite%2Fartic%2F20111230%2Fasocfile%2F20111230100912%2Fintern et_balance_1_semestre_2011_presidencia_alcue080811_entrad.pdf&ei=LKkS UMrXD6fA0QX4uYHwAg&usg=AFQjCNFwei2jTag0_XEj4d9YFYVVtOKlkg&ca d=rja Council Decision of 28 January 2008 concerning the conclusion of the Agreement on maritime transport between the European Community and its Member States, of the one part, and the Government of the People’s Republic of China, of the other part (2008), OJ L46/51 Council of the European Union (2006), Review of the EU Sustainable Development Strategy (SDS) – Renewed Strategy, Brussels, 26 juni 2006, 10917/06 Council of the European Union (2007), Outcome of proceedings of the Council (Competitiveness) 21-22 May 2007 - Industrial Policy. Brussels, 25 mei 2007, 10032/07 Council of the European Union (2009a), 11th EU-China Summit – Prague, 20 May 2009 – Joint Press Communiqué. Prague, 20/05/2009, 10234/09 (Presse 147) Council of the European Union (2009b), Joint Statement of the 12th EU-China Summit – Nanjing, China, 30 November 2009. Brussels, 30 november 2009, 16845/09 (Presse 353) Council of the European Union (2010a), 13th EU-China Summit – Joint Press Communiqué, Brussels, 6 oktober 2010, 14577/10 PRESSE [267] Council of the European Union (2010b), Joint Statement on the Partnership for Modernisation, EU-Russia Summit, 31 May – 1 June 2010. Brussels, 1 juni 2010, 10546/10 PRESSE 154 Council of the European Union (2011), V European Union – Brazil Summit, Joint Statement, Brussels. 4 oktober 2011, 15084/11 PRESSE 348 Council of the European Union (2012), Joint Press Communiqué of the 14th EUChina Summit. Beijing, 14 februari 2012, 6474/12 PRESSE 50 den Hertog L. & Stross S. (2011), Policy coherence in the EU system, concepts and legal rooting of an ambiguous term, Conference paper: The EU as global player, Madrid, 7-8 april 2011. Geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=den+hertog+%26+stross+2011+madr id&source=web&cd=3&ved=0CFIQFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.exact.unikoeln.de%2Ffileadmin%2Fhome%2Fstrosss%2FDen_Hertog___Stross__2011 ___Policy_Coherence_in_the_EU_System_Concepts_and_Legal_Rooting_of_an _Ambigous_Term.pdf&ei=Tq4SUJf_GIi_0QW1xoCgAg&usg=AFQjCNEYyobV wtlD5sPU5COh-VbAXCSN6w&cad=rja
68
Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on the control of major-accident hazards involving dangerous substances, amending and subsequently repealing Council Directive 96/82/EC (2012), OJ, L197/55 Duke, S. (2011), Consistency, coherence and European Union external action: the path to Lisbon and beyond In Koutrakos, P. (ed.), European foreign policy: legal and political perspectives, (pp. 15-55). Cheltenham: Edward Elgar Publishing El-Agraa, A.M. (2011), The European Union: Economics and Policies. Cambridge: Cambridge University Press Emerson M., Balfour R., Corthaut T., Wouters J., Kaczynski P.M., Renard T. (2011), Upgrading the EU’s Role as global actor: Institutions, law and the restructuring of European diplomacy, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1756810 EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility (2012a), Actions Supported: Competition Issues, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://dialogossetoriais.org/index.php/en/competition-issues2 EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility (2012b), Dialogue Observatory: Competition Issues, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://dialogossetoriais.org/index.php/en/competition-issues EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility (2012c), Dialogue Observatory: Environmental Dimension of Sustainable Development, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://dialogossetoriais.org/index.php/en/environmental-dimension-ofsustainable-development-and-climate-change2 EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility (2012d), Dialogue Observatory: Industrial and Regulatory Issues, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://dialogossetoriais.org/index.php/en/industrial-and-regulatory-issues EU-Brazil Sector Dialogues Support Facility (2012e), Dialogue Observatory: Macroeconomic Issues, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://dialogossetoriais.org/index.php/en/macroeconomic-issues EU-China Trade Project (2011), EU-China Competition Week: Brief Activity Report, geraadpleegd op 21 juli 2012 via http://www.euctp.org/index.php/downloads.html EU-China Trade Project (2012), 3rd Competition Week: Brief Activity Report, geraadpleegd op 21 juli 2012 via http://www.euctp.org/index.php/downloads.html EU-India Summit (2008), Global Partners for Global Challenges: The EU – India Joint Action Plan (JAP). Marseille, 29/09/2008 Euractiv (2011, 15 september), Parliament calls for greater EU clout over raw materials, geraadpleegd op 8 maart 2012 via http://www.euractiv.com/sustainability/parliament-calls-greater-eu-clout-rawmaterials-news-507583 European Commission (2001), Green paper: promoting a European framework for Corporate Social Responsibility. Brussel, 18/07/2001, COM (2001) 366 final European Commission (2006a), Communication from the Commission to the Council, The European Parliament, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Promoting Decent Work for All – The EU contribution to the implementation of the decent work agenda in the world. Brussel, 24/05/2006, COM (2006) 249 final European Commission (2006b), Communication from the Commission to the European Council of june 2006, Europe in the World – Some practical proposals for greater coherence, effectiveness and visibility. Brussel, 08/06/2006, COM (2006) 278 final European Commission (2008), Communication from the Commission to the European Parliament and the Council: The raw materials inititative – meeting
69
our critical needs for growth and jobs in Europe. Brussel, 04/11/2008, COM (2008) 699 European Commission (2009), EU – Russia Common Spaces Progress Report 2008, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/russia/common_spaces/index_en.htm European Commission (2010a), Communication from the Commission – Europe 2020: A strategy for smart, sustainable and inclusive growth. Brussel, 03/03/2010, COM (2010) 2020 final European Commission (2010b), EU – Russia Common Spaces – Progress Report 2009, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/russia/common_spaces/index_en.htm European Commission (2011a), Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: A renewed strategy 2011-14 for Corporate Social Responsibility. Brussel, 25/10/2011, COM(2011) 681 final European Commission (2011b), Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: A resource-efficient Europe – Flagship initiative under the Europe 2020 Strategy. Brussel, 26/01/2011, COM (2011) 21 final European Commission (2011c), Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions: Tackling the challenges in commodity markets and on raw materials, Brussel, 2/02/2011, COM (2011) 25 final European Commission (2012), Policy Coherence for Development, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://ec.europa.eu/europeaid/what/development-policies/policycoherence/index_en.htm European Commission, DG Employment, Social Affairs and Equal Opportunities & People’s Republic of China, State administration of Work Safety (2009), Memorandum of Understanding, 30/01/2009, Brussels European Commission, DG Enterprise and Industry (2010), Critical Raw Materials for the EU: Report on the Ad-hoc Working Group on Defining Critical Raw Materials, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/raw-materials/critical/index_en.htm European Commission, DG Enterprise and Industry (2011a), Co-chairs’ plenary Session of Working Groups on Industry and Regulatory Dialogues between Russia and the EU – The Joint Report of the Co-Chairmen, 24/05/2011, Moscow, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/cooperatinggovernments/russia/index_en.htm European Commission, DG Enterprise and Industry (2011b), Co-chairs’ plenary Session of Working Groups on Industry and Regulatory Dialogues between Russia and the EU – The Joint Report of the Co-Chairmen, 16/11/2011, Brussels, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/cooperatinggovernments/russia/index_en.htm European Commission, DG Enterprise and Industry (2012), International Affairs – EU-China, geraadpleegd op 22 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/cooperatinggovernments/china/index_en.htm European Commission, DG Enterprise and Industry & Ministry of Science, Technology and Innovation of the Federative Republic of Brazil (2011), Letter of intent on industrial innovation and clusters strategies between the European Union and the Ministry of Science, Technology and Innovation of the
70
Federative Republic of Brazil, 22/12/2011, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/cooperatinggovernments/brazil/index_en.htm European Commission, DG Environment (2012), Waste Shipments – Background, geraadpleegd op 24 juli 2012 via http://ec.europa.eu/environment/waste/shipments/background.htm European Commission, DG Environment & Ministry of Environmental Protection, China (2012), 4th EU-China Policy Dialogue on Environment – Minutes of the Meeting, 8/02/2012, Brussels, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/environment/international_issues/relations_china_en.htm European Commission, DG External Relations (2009), India-EU Joint Statement November 2009, 6/11/2009, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/india/sum11_09/index_en.htm European Commission, DG Trade (2008), Inaugural meeting of the EU-China HighLevel Economic and Trade Dialogue Mechanism (HLM): 25 April 2008, geraadpleegd op 29 juli 2012 via trade.ec.europa.eu/doclib/html/138632.htm European Commission, DG Trade (2009), Note for the attention of Article 133 Commitee – EU-India FTA Negotiations: latest texts on goods, SPS and IPR, Trade C3/AG/pg. – D (2009) 1855, 24/02/2009, Brussels, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://mirror.wikileaks.info/wiki/EUIndia_Free_Trade_Agreement_draft,_24_Feb_2009/ European Commission, DG Trade (2010), Raw materials policy – 2009 annual report, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/trade/creatingopportunities/trade-topics/raw-materials/ European Commission, DG Trade (2011a), Bilateral relations: Statistics, geraadpleegd op 6 juli 2012 via http://ec.europa.eu/trade/creatingopportunities/bilateral-relations/statistics/ European Commission, DG Trade (2011b), Eighth Report on Potentially Trade Restrictive Measures (October 2010 – September 2011), geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://trade.ec.europa.eu/doclib/html/149143.htm European Commission, DG Trade (2012), EU Trade policy for raw materials – Second Activity Report, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://ec.europa.eu/trade/creating-opportunities/trade-topics/raw-materials/ European Commission, Eurostat (2012), International Trade – Data – Database, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/international_trade/data/dat abase European Commission & Government of the Federative Republic of Brazil (2009), Memorandum of Understanding on Cooperation, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://ec.europa.eu/competition/international/bilateral/brazil.html European Parliament (2012a), Complete list of delegations, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/delegations/en/home.html European Parliament (2012b), European Parliament resolution of 2 February 2012 on the EU Foreign Policy towards the BRICS and other Emerging Powers: Objectives and Strategies, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&language=EN&refer ence=P7-TA-2012-17 European Parliament, Delegation for relations with India (2009), Minutes of the meeting of 10 november 2009, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20100120_1615.htm European Parliament, Delegation for relations with India (2010a), Minutes of the meeting of 29 September 2010, geraadpleegd op 27 juli via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20101202_1015.htm
71
European Parliament, Delegation for relations with India (2010b), Minutes of the meeting of 2 december 2010, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20110201_1500.htm European Parliament, Delegation for relations with India (2010c), Report on the 13th India-EU Interparliamentary Meeting, Delhi and Hyderabad, 25-30 April 2010, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20110406_1700_inde.htm European Parliament, Delegation for relations with India (2011a), Minutes of the meeting of 12 May 2011, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20110713_1615.htm European Parliament, Delegation for relations with India (2011b), Visit of the Delegation for the relations with India to Delhi – Patna – Mumbai, 11-15 April 2011, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20110406_1700_inde.htm European Parliament, Delegation for relations with India (2011c), Minutes of the meeting of 13 july 2011, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-in/din_20110915_0900.htm European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China (2011a), Minutes – 31st EU-China Interparliamentary Meeting, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-cn/dcn_20110928_1500.htm European Parliament, Delegation for relations with the People’s Republic of China (2011b), Minutes of the meeting of 16 November 2011, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/organes/d-cn/dcn_20111214_1500.htmhttp://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2009_2014/o rganes/d-cn/d-cn_20111214_1500.htm European Union (2009), Second Meeting of the EU-China High Level Economic and Trade Dialogue, 7 and 8 May 2009 in Brussels, geraadpleegd op 20 juli 2012 via http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/09/226 European Union (2010a), Third meeting of the EU-China High Level Economic and Trade Dialogue (HED) in Beijing, geraadpleegd op 27 juli 2012 via trade.ec.europa.eu/doclib/html/147155.htm European Union (2010b), Remarks by Herman Van Rompuy, President of the European Council, and José Manuel Barroso, President of the European Commission, following the EU-China summit, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/china/previous_summits_en.htm European Union (2011), EU-China Environmental Governance Programme (EGP) – Guidelines for grant applicants, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=euchina+environmental+governance+programme+egp&source=web&cd=1&ved= 0CFEQFjAA&url=https%3A%2F%2Fwebgate.ec.europa.eu%2Feuropeaid%2F onlineservices%2Findex.cfm%3FADSSChck%3D1342430496078%26do%3Dpubli.g etDoc%26documentId%3D116836%26pubID%3D132005&ei=5eoSUNXjNJOY hQfQ1YHQBw&usg=AFQjCNGGcp09APhep0EHBZ9P4X01wwW25Q&cad=rja European Union (2012, 31 mei), The European Union and the BRIC countries A range of statistics to compare the EU with Brazil, Russia, India and China, geraadpleegd op 29 juli 2012 via
72
http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=STAT/12/80&format =HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=nl European Union External Action Service (2011), EU-Russia Common Spaces Progress Report 2010, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/russia/common_spaces/index_en.htm European Union External Action Service (2012a), Mercosur – (common market of the south), geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/mercosur/index_en.htm European Union External Action Service (2012b), The EU and South Asian Association for Regional Co-operation, geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/saarc/index_en.htm European Union External Action Service (2012c), The EU and the Rio Group, geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/la/riogroup_en.htm Ewasteguide (2009), Brazil, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://ewasteguide.info/node/4183 Extractive Industries Transparency Initiative, The EITI Principles and Criteria, geraadpleegd op 4 april 2012 via http://eiti.org/eiti/principles fdi/AFP/Reuters (2012, 7 februari), Abkommen mit Kasachstan, Merkels dubioser Rohstoff-Deal, geraadpleegd op 2 april 2012 via http://www.spiegel.de/wirtschaft/soziales/0,1518,813881,00.html Federal Ministry of Economics and Technology (2010) , The German Government’s Raw Materials Strategy. Berlin, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.bmwi.de/English/Navigation/Service/publications,did=376156.html Fedotova, N. (2010, 7 december), Does Russia have workplace safety and occupational health standards for workers and miners in mining industry regions?, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://rbth.ru/questions/12389 G20-G8, France (2011), The Cannes summit: what outcomes?, geraadpleegd op 15 juli 2012 via http://www.g20-g8.com/g8-g20/g20/english/the-2011-summit/thesummit-by-theme/the-cannes-summit-what-outcomes.1558.html Gebhard, C., (2011), Coherence In Hill C. & Smith M. (eds.), International Relations and the European Union, 2nd ed., Oxford: Oxford University Press Global Business Reports (2011), Brazil Mining, Engineering and Mining Journal, January/February (2011), geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=global+business+reports+brazil+mini ng+2011&source=web&cd=1&ved=0CE8QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.gb reports.com%2Fadmin%2Freports%2FBrazilMining_2011.pdf&ei=MO8SUJXB LoPQhAe0jYDADQ&usg=AFQjCNHcDlqX_C1RgfHBUfQoo5lYIqooFQ Global Business Reports (2012), Mining in Russia: Braving the Bear, Engineering and Mining Journal, February (2012), geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=global+business+reports+russia+mini ng+2012&source=web&cd=3&ved=0CFkQFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.gb reports.com%2Fadmin%2Freports%2FEMJ-Russia2012.pdf&ei=aO8SUITzC5CJhQfYrYG4AQ&usg=AFQjCNFcloihFnXHi3KcEjPb XOisgDvdPg&cad=rja Goldenberg, S. (2010, 26 december), Rare earth metals mine is key to US control over high-tech future, geraadpleegd op 2 april 2012 via http://www.guardian.co.uk/environment/2010/dec/26/rare-earth-metals-us Golikeri, P. (2010, 12 januari), Free trade agreements may aid toxic-waste trade, geraadpleegd op 20 juli 2012 via http://www.dnaindia.com/money/report_freetrade-agreements-may-aid-toxic-waste-trade_1333702 Guriev S. & Rachinsky A. (2004), Ownership concentration in Russian industry, background paper for the World Bank’s Country Economic Memorandum for Russia – 2004, geraadpleegd op 27 juli 2012 via www.cefir.ru/download.php?id=136
73
Grasso, V.B. (2011), Rare Earth Elements in National Defense: Background, oversight issues, and options for Congress, Congressional Research Service, geraadpleegd op 27 juli 2012 via www.fas.org/sgp/crs/natsec/R41744.pdf Greenpeace (2009, 24 februari), Where does e-waste end up?, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://www.greenpeace.org/international/en/campaigns/toxics/electronics/the-ewaste-problem/where-does-e-waste-end-up/ Havlik P., Stöllinger R., Pindyuk O., Hunya G., Dachs B., Lennon C., Ribeiro M.P., Ghosh J., Urban W. Astrov V., Christie E. (2009), EU and BRICs: Challenges and opportunities for European Competitiveness and cooperation (elektronische versie), Industrial Policy and Economic Reform Papers (No. 13). Helsinki Commission (2010), Reducing risks of hazardous wastes in Russia, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=helsinki+commission+hazardous+wa stes&source=web&cd=1&ved=0CE0QFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.helcom .fi%2Fstc%2Ffiles%2FPublications%2FOtherPublications%2Fhazardous_full_e nglish.pdf&ei=2fISUImmDsHBhAfPqICwDw&usg=AFQjCNFG_jQQsbRjgAokTj g3ZGublKxI6g Hervieu S. (2011, 19 april), South Africa gains entry to Bric club, geraadpleegd op 5 juli 2012 op http://www.guardian.co.uk/world/2011/apr/19/south-africa-joinsbric-club Hillion, C., (2008), Tous pour un, un pour tous! Coherence in the External Relations of the European Union In Cremona M. (ed.), Developments in EU external relations law, (pp. 10-36), Oxford: Oxford University Press Hoebink, P., (2005), The coherence of EU policies: perspectives from the north and the south,, Commissioned Study by the European Union’s Poverty Reduction Effectiveness Programme, geraadpleegd op 27 juli via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=Hoebink+coherence+of+EU+2005&s ource=web&cd=2&ved=0CEwQFjAB&url=http%3A%2F%2Fwww.heindehaas.c om%2FPublications%2FHoebink%25202005%2520%281%29%2520Coherenc e%2520of%2520EU%2520policies%2520Report.pdf&ei=t_MSUIT7EdCIhQfJgI HACw&usg=AFQjCNE8EooCaGd_I1QiqJnmHAYgkJaF3A Hoggard S. (2008, 13 oktober), China approves E-waste regulation – systems proposed, penalties established, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://ewasteguide.info/china-approves-e-was House of Commons, Science and Technology Committee (2011), Strategically important metals: Government response to the Committee’s Fifth report of Session 2010-12. London, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.parliament.uk/business/committees/committees-a-z/commonsselect/science-and-technology-committee/inquiries/strategically-importantmetals/ To develop a rare earth materials program, to amend the National Materials and Minerals Policy, Research and Development Act of 1980, and for other purposes, H.R. 618, 112th Congress, 1st Session, H.R. 618 (2011) Houses of Parliament: Parliamentary Office for Science & Technology (2011), Rare Earth Metals: Postnote n° 368, London, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.parliament.uk/business/publications/research/briefingpapers/POST-PN-368 Hult, T. (2009), The BRIC Countries (Elektronische versie), GlobalEDGE Business Review, 3 (4), 1-2 Human Rights Council (2011), Report of the Special Representative of the SecretaryGeneral on the issue of human rights and transnational corporations and other business enterprises, John Ruggie: Guiding Principles on Business and Human Rights: Implementing the United Nations “Protect, Respect and Remedy” Framework, 17de sessie, 3e agenda item, geraadpleegd op 17 juli 2012 via
74
http://www.business-humanrights.org/SpecialRepPortal/Home/ProtectRespect-Remedy-Framework/GuidingPrinciples Human Rights Watch (2012, 14 juni), India: Mining Industry Out of Control, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://www.hrw.org/news/2012/06/14/indiamining-industry-out-control India – European Union Joint Statement (2012), 10/02/2012, New Delhi, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/india/summit_en.htm InfoDEV (2012), STC for consultant on E-Waste Policy and Strategy in Brazil, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://www.infodev.org/en/Article.561.html International Labour Organization (2001), Tripartite Declaration of principles concerning multinational entreprises and social policy, Geneva: International Labour Office, geraadpleegd op 27 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=ilo+tripartite+declaration+of+principle s+concerning+multinational+enterprises+and+social+policy&source=web&cd= 3&ved=0CFgQFjAC&url=http%3A%2F%2Fwww.ilo.org%2Fwcmsp5%2Fgroups %2Fpublic%2F%40ed_emp%2F%40emp_ent%2Fdocuments%2Fpublication% 2Fwcms_101234.pdf&ei=j_wSULWUF4jKhAfzpoAQ&usg=AFQjCNGlSuEYlVyd btNHqR3rw89Xh76MkQ International Labour Organization (2012), ILO Declaration on Fundamental Principles and Rights at Work and its follow-up, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://www.ilo.org/declaration/thedeclaration/textdeclaration/lang--en/index.htm International Organization for Standardization (2011), ISO 26000 – Social responsibility, geraadpleegd op 4 april 2012 via http://www.iso.org/iso/iso_catalogue/management_and_leadership_standards/ social_responsibility/sr_discovering_iso26000.htm Jalan, K. (2006), S.W.O.T. analysis of Indian mining industry, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://www.indianmba.com/Occasional_Papers/OP126/op126.html Japan Oil, Gas, and Metals National Corporation (/) Rare Metals Stockpiling Program, geraadpleegd op 8 maart 2012 via http://www.jogmec.go.jp/english/activities/stockpiling_metal/raremetals.html (Japanese) Ministry of Economy, Trade and Investment (2009), Announcement of “Strategy for Ensuring Stable Supplies of Rare Metals”, geraadpleegd op 8 maart 2012 via http://www.meti.go.jp/english/press/data/20090728_01.html Joint statement by the Council and the representatives of the governments of the Member States meeting within the Council, the European Parliament and the Commission on European Union Development Policy: ‘The European Consensus’ (2006), OJ C46/01 Journal officiel de la République française (2011), Décret no 2011-100 du 24 janvier 2011 portant sur la création du comité pour les métaux stratégiques (COMES) Kärnä, V. (2007), The Russian mining industry in transition, PEI Electronic Publications, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=karna+russian+mining+industry&sour ce=web&cd=1&ved=0CFIQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.tse.fi%2FFI%2Fyk sikot%2Ferillislaitokset%2Fpei%2FDocuments%2FJulkaisut%2FKarna_122007 .pdf&ei=pDAVUKPmCYaLhQfy7YDYDQ&usg=AFQjCNHRXIJLRhTU4Sb6IK3I dnsic-IHdg Keukeleire S., Mattlin M, Hooijmaaijers B., Behr T., Jokela J., Wigell M., Kononenko V. (2011), The EU Foreign Policy towards the BRICs and other Emerging Powers, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=keukeleire+eu+foreign+policy+brics& source=web&cd=1&ved=0CFgQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.europarl.eur opa.eu%2Fcommittees%2Fen%2Fstudiesdownload.html%3FlanguageDocume nt%3DEN%26file%3D49151&ei=4jAVUMHKGYyEhQeAx4GYDw&usg=AFQjC NG5J6ipEQ5iXvDSwbAi01VZhesbPQ Korinek J. & Kim J. (2010), Export Restrictions on Strategic Raw Materials and Their
75
Impact on Trade, OECD Trade Policy working papers, n° 95, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.oecd.org/document/4/0,3746,en_2649_37431_47021508_1_1_1_3 7431,00.html Krenzler, H-G. & Schneider, H-C (1997), The question of consistency In Regelsberger E. (ed.), Foreign Policy of the European Union: From EPC to CFSP and beyond, (pp. 133-151) Londen: Lynne Riener Publishers Lang, Olivia (2010, 14 oktober), The Dangers of Mining around the World, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://www.bbc.co.uk/news/world-latin-america11533349 Lawson S. & Purushothaman R. (2003), Dreaming with BRICs: the Path to 2050 (elektronische versie), CEO Confidential, 2003 (12) Le Monde (2011, 13 november), Coup de grisou mortel dans une mine chinoise, geraadpleegd op 26/07/2012 via http://www.lemonde.fr/asiepacifique/article/2011/11/13/coup-de-grisou-mortel-dans-une-minechinoise_1603071_3216.html?xtmc=mine_chine&xtcr=5 Liu X., Tanaka M., Matsui Y. (2006), Electrical and electronic waste management in China: progress and the barriers to overcome (elektronische versie), Waste & Management Research, 2006 (24), 92-101 Luo C., Liu C., Wang Y., Liu X., Li F., Zhang G. & Li X. (2011), Heavy metal contamination in soils and vegetables near an e-waste processing site, south China (elektronische versie), Journal of Hazardous Materials, 2011 (186), 481490 Mandelson, P. (2008, 25 april), Remarks to the press on the High Level Trade and Economic Dialogue Mechanism (HLM), geraadpleegd op 29 juli 2012 via trade.ec.europa.eu/doclib/html/138784.htm Materials Innovation Institute (2009), Material Scarcity: an M2i study, geraadpleegd op 29 juli via http://www.m2i.nl/news/204-m2i-study-on-material-scarcity Mehta P.S. (2002), The Indian Mining Sector: Effects on the Environment and FDI Inflows, OECD Conference on Foreign Direct Investment and the Environment, 7-8 february 2002, Parijs, geraadpleegd op 29 juli 2012 via www.oecd.org/dataoecd/30/8/1830307.pdf Mercopress (2011, 11 februari), Brazil tightens mining regulation focused on local processing and jobs, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://en.mercopress.com/2011/02/11/brazil-tightens-mining-legislationfocused-on-local-processing-and-jobs Ministry of External Affairs, Government of India (2012), Welcome to BRICS, geraadpleegd op 5 juli 2012 op http://www.bricsindia.in/ Missiroli, A., (2001), Coherence for European security policy: debates – cases assessments, Occasional Papers (27), Parijs: Institute for security studies – Western European Union mmq/Reuters/dapd (2011, 13 oktober) Merkels Mongolei-Reise: Deutschland macht Milliarden-Deals bei Rohstoffen, geraadpleegd op 2 april 2012 via http://www.spiegel.de/wirtschaft/unternehmen/0,1518,791580,00.html Morazan P., Knoke I., Knoblauch, D., Schäfer T. (2012), Study: The Role of BRICS in the Developing World, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=morazan+role+of+brics&source=web &cd=1&ved=0CFMQFjAA&url=http%3A%2F%2Fwww.europarl.europa.eu%2Fc ommittees%2Ffr%2Fstudiesdownload.html%3FlanguageDocument%3DEN%2 6file%3D73251&ei=YzgVUPKtLcnJhAew64Eo&usg=AFQjCNHE0UHL_5X9vc3 mnjODqVT_a-khtw Nuttall, S. (2000), European foreign policy, Oxford : Oxford University Press Nuttall, S. (2005), Coherence and consistency In Hill. C & Smith M. (eds.), International Relations and the European Union (pp. 91-111), Oxford: Oxford University Press
76
O’Neill, J. (2001), Building Better Global Economic BRICs, Global Economics Paper N° 66, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.goldmansachs.com/ourthinking/topics/brics/index.html O’Neill, J. & Stupnytska A. (2009), The Long-Term Outlook for the BRICs and N-11 Post Crisis, Global Economics Paper N° 192, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.goldmansachs.com/our-thinking/topics/brics/index.html Orbie J. & Tortell L. (2009), The European Union and the Social Dimension of Globalization: How the EU influences the World, New York: Routledge Orbie J. & Versluys H. (2008), The European Union’s International Development Policy: Leading and Benevolent? In Orbie, J. (ed.), Europe’s Global Role: External Policies of the European Union (pp. 67-90), London: Ashgate Permanent Mission of the European Union to the World Trade Organization (16/12/2011), EU and Russia sign bilateral agreements ahead of Russia's WTO accession ceremony, geraadpleegd op 18 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/delegations/wto/press_corner/all_news/news/2011/20111 216_kdg_rf_signature.htm Pomeranz, W.E. (2010), Russian Protectionism and the Strategic Sectors Law (elektronische versie), American University International Law Review 25, 2010 (2), 213-224 Portela C. & Raube K. (eds.) (2008), Revisiting coherence in EU foreign policy, 3 (1) Portela C. & Raube K. (2009), (In-) Coherence in EU foreign policy: exploring sources and remedies, Los Angeles: European Studies Association Bi-annual convention, geraadpleegd op 29 juli 2012 via aei.pitt.edu/33122/1/portela._clara_(2).pdf Recycling International (2012, 12 maart), US Scrap lobby concern over Russian restrictions, geraadpleegd op 23 juli 2012 via http://www.recyclinginternational.com/recycling-news/6123/ferrousmetals/russia/us-scrap-lobby-concern-over-russian-restrictions Renard, T. (2011), The treachery of strategies: A call for true EU Strategic Partnerships, Egmont Paper (n° 45), geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.egmontinstitute.be/paper_egm.html Rijksoverheid (2010, 25 november), Nederland zet in op internationale handelsregels bij beschikbaarheid schaarse grondstoffen, geraadpleegd op 8 maart 2012 via http://www.rijksoverheid.nl/nieuws/2010/11/25/nederland-zet-in-opinternationale-handelsregels-bij-beschikbaarheid-schaarse-grondstoffen.html Russian Federation, Ministry of Industry and Trade & European Commission, DG Industry and Enterprise (2010), Joint Press – Statement, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://ec.europa.eu/enterprise/policies/international/cooperatinggovernments/russia/index_en.htm SAARC (2009), SAARC Charter, geraadpleegd op 17 juli 2012 via http://www.saarcsec.org/SAARC-Charter/5/ Secretariat of the Basel Convention (2011a), Overview, geraadpleegd op 2 juli 2012 via http://www.basel.int/TheConvention/Overview/tabid/1271/Default.aspx Secretariat of the Basel Convention (2011b), Parties to the Basel Convention, geraadpleegd op 22 juli 2012 via http://www.basel.int/Countries/StatusofRatifications/PartiesSignatories/tabid/12 90/Default.aspx Singh, K. (2012, 24 februari), India – EU FTA: Where’s Europe’s Trade Agenda Headed?, geraadpleegd op 19 juli 2012 via http://www.economonitor.com/blog/2012/02/india-eu-fta-where-is-europestrade-agenda-headed/ Sinovus Mining Ltd (2011), Mining in China, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://sinovus.com.au/about-sinovus/mining-in-china.html Smith, M. (2004) Europe’s foreign and Security Policy, Cambridge: Cambridge University Press
77
Smith, K. (2008), European Union Foreign Policy in a changing world, Cambridge: Polity Press Souparno B. & Kushal P.S.Y (2010, 18 mei), Press Release: The e-waste industry in India: CSE exposes what lies beneath, geraadpleegd op 19 juli 2012 via http://cseindia.org/content/press-release-e-waste-industry-india-cse-exposeswhat-lies-beneath Times of India (2012, 18 juni), E-waste recycling rules notified on May 1, no infrastructure in place even now, geraadpleegd op 7 juli 2012 via http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/E-waste-recycling-rules-notified-onMay-1-no-infrastructure-in-place-even-now/articleshow/14248246.cms Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community (2007), OJ C306/01 UN Global Compact (2011), Overview of the UN Global Compact, geraadpleegd op 4 april 2012 via http://www.unglobalcompact.org/AboutTheGC/index.html United Nations (2012), SITC Rev. 3, geraadpleegd op 6 juli 2012 via http://unstats.un.org/unsd/cr/registry/regcst.asp?cl=14 United Nations Environmental Programme (2009), Recycling – from E-waste to resources, Berlin: UNEP, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=unep+from+ewaste+to+resources&source=web&cd=1&ved=0CF8QFjAA&url=http%3A%2F %2Fwww.unep.org%2FPDF%2FPressReleases%2FEWaste_publication_screen_FINALVERSIONsml.pdf&ei=o0IVUNiFK4uChQehgoHQCw&usg=AFQjCNGpoAAowwOiYcaepo GtbhAlUqwmFQ&cad=rja United States Department of Energy (2010), Critical Materials Strategy, Washington, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://energy.gov/pi/office-policy-andinternational-affairs/downloads/2011-critical-materials-strategy Versluys, H. (2007), Coherence in EU external action: the case of humanitarian aid, Montreal: 10th Bi-annual EUSA conference, 17-19 mei, geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://aei.pitt.edu/8057/ Vivoda V. (2011), Determinants of foreign direct investment in the mining sector in Asia: A comparison between China and India (elektronische versie), Resources Policy, 36 (2011) Vos, H. (2011), Besluitvorming in de Europese Unie – een survival kit, Leuven: Acco Walters, L. (2011, 14 juli), De Europese grondstoffenrace, geraadpleegd op 2 april 2012 via http://www.mo.be/artikel/de-europese-grondstoffenrace Wigger, A. (2008), The External Dimension of EU Competition Policy: Exporting Europe’s Core Business in Orbie, J. (ed.), Europe’s Global Role: External Policies of the European Union (pp. 181-202), London: Ashgate Work Plan for activities within the EU-Russia Partnership for Modernisation (2010), geraadpleegd op 29 juli 2012 via http://eeas.europa.eu/delegations/russia/eu_russia/tech_financial_cooperation/ partnership_modernisation_facility/index_en.htm World Bank, The (2008), Extractive Industries Transparency Initiative Plus Plus: EITI++, geraapdleegd op 4 april 2012 via http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTSITETOOLS/0,,contentMD K:21727814~pagePK:98400~piPK:98424~theSitePK:95474,00.html World Trade Organization (2012a), China – Measures Related to the Exportation of Various Raw Materials, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds395_e.htm World Trade Organization (2012b), China – Measures Related to the Exportation of Rare Earths, Tungsten and Molybdenum, geraadpleegd op 5 juli 2012 via http://wto.org/english/tratop_e/dispu_e/cases_e/ds433_e.htm World Trade Organization (2012c), General Agreement on Tariffs and Trade, Article XX, geraadpleegd op 20 juli 2012 via
78
http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/analytic_index_e/gatt1994_07_e.ht m#article20 Wu, Q. (2012), EU–China Competition Dialogue: A New Step in the Internationalisation of EU Competition Law? (elektronische versie), European Law Journal, 18 (3), 461 – 477 Yes (2012, 30 januari), Furcht vor Engpässen, Industrie startet Allianz zur Rohstoffsicherung, geraadpleegd op 2 april 2012 via http://www.spiegel.de/wirtschaft/unternehmen/0,1518,812133,00.html Zoeteman B.C.J., Krikke H.R., Venselaar J. (2009), Handling electronic waste flows: On the effectiveness of producer responsibility in a globalizing world (elektronische versie), Center Discussion Paper, 2009 (74)
79
BIJLAGE I Belangrijke grondstoffen in de BRIC-landen In de tabel op de volgende pagina’s staan per BRIC-land grondstoffen opgesomd die van belang zijn voor de Europese Unie. De cijfers komen uit een rapport van een adhoc werkgroep die op vraag van de Commissie de taak heeft gekregen om belangrijke grondstoffen te identificeren in het kader van de RMI (European Commission, 2011). In de derde kolom staat het aandeel dat het desbetreffende land heeft in de wereldproductie van een stof. In de derde kolom staat het aandeel dat een land heeft in de totale importen van de Europese Unie van een bepaalde stof. Indien er een schuine streep staat wil dit zeggen dat dat land niet behoort tot de belangrijkste wereldproducenten of de belangrijkste exporteurs naar Europa. Indien stoffen en hun bijhorende percentages in het vet gedrukt staan betekent dit dat het gaat om ‘critical raw materials’: To qualify as critical, a raw material must face high risks with regard to access to it, i.e. high supply risks or high environmental risks, and be of high economic importance. In such a case, the likelihood that impediments to access occur is relatively high and impacts for the whole EU economy would be relatively significant. (Ad-hoc Working Group on Defining Critical Raw Materials, 2010) Voor al de stoffen die hieronder vermeld zijn is de EU voor minstens 40% van haar voorziening afhankelijk van importen. (Ad-hoc Working Group on Defining Critical Raw Materials, 2010)
Land
China
Stof
Aandeel
Aandeel
import
wereldproductie
EU
Aluminium
34 %
/
Bauxiet
17 %
/
Antimoon
91 %
15 %
Bariet
55 %
63 %
Beryllium
14 %
Voorkomende handelspartner
Veldspaat (Feldspar)
9%
/
Fluoriet (Fluorspar)
59 %
27 %
Germanium
72 %
72 %
Grafiet
72 %
75%
Indium
58 %
81 %
Ijzer (Iron)
35 %
/
Kalksteen (Limestone)
67 %
/
Lithium
13 %
16 %
Magnesium
56 %
82 %
Mangaan (Manganese)
25 %
/
Molybdeen
38 %
10 %
Zeldzame aarden (Rare
97 %
90 %
Zilver
13 %
NB
Tantalum
/
46 %
Tellurium
/
Voorkomende
earth elements)
handelspartner
Brazilië
Tungsten
78 %
/
Vanadium
36 %
/
Zink
28 %
/
Aluminium
/
11 %
Bauxiet
11 %
10 %
Bentoniet
/
Veel voorkomende handelspartner
Grafiet
7%
8%
Brazilië
Aluminium
/
11 %
Bauxiet
11 %
10 %
Bentoniet
/
Veel voorkomende handelspartner
India
Rusland
Grafiet
7%
8%
Ijzer
18 %
51 %
Mangaan
/
39 %
Niobium
92 %
84 %
Zeldzame aarden
1%
/
Tantalum
16 %
/
Bariet
15%
/
Chromium
17 %
/
Grafiet
13 %
/
Zeldzame aarden
2%
/
Aluminium
9%
27%
Antimoon
2%
/
Kobalt
/
19%
Gallium
NB
Voorkomende handelspartner
Germanium
4%
/
Ijzer
/
10 %
Magnesium
7%
3%
Nikkel
18 %
/
Platinagroep
11 %
32 %
Zeldzame aarden
/
9%
Tungsten
5%
76 %
Vanadium
26 %
/
BIJLAGE II Grondstoffenhandel tussen de EU en de BRICs Op de volgende pagina’s worden er grafieken getoond die een beeld weergeven van de handel in grondstoffen tussen de EU en de BRICs. de basis voor het hoofdstuk 1.4.2. De grafieken zijn gebaseerd op cijfers van Eurostat omtrent externe handel van de Europese Unie. Van de verschillende gebruikte groeperingen is het Standard International Trade Classification – systeem (SITC) uitgekozen, en meerbepaald subcategorie SITC 28 betreffende ‘Metalliferous ores and metal scrap’ (Eurostat, 2012; United Nations, 2012). De grafieken tonen de evolutie van de handel in grondstoffen van 2002 tot en met 2011. Telkenmale wordt er een onderscheid gemaakt tussen de totale prijs en het totale gewicht om zo een idee te geven over de prijsstijgingen die zich de laatste jaren hebben voorgedaan. Wanneer het gaat over de EU gaat het over alle 27 lidstaten, ongeacht of ze al dan niet lid waren van de Unie over de periode van 2002 tot en met 2011. Op de eerste vier grafieken zien we het aandeel van de BRIC-landen in de totale import van en de totale export uit de EU.
Totale Importen EU
Op het vlak van importen zien we dat de EU voor de crisis meer en meer betaalt voor een stabiele hoeveelheid stoffen door de jaren heen. Na de crisis is het zelfs zo dat de EU meer betaalt voor grondstoffen dan voor de crisis en er zelfs een kleinere hoeveelheid voor terugkrijgt. Van de BRIC-landen is Brazilië overduidelijk de belangrijkste invoerpartner van Europa, vooral op het vlak van kwantiteit.
Totale Exporten EU
Op wereldvlak ziet de EU zijn exporten gestaag stijgen. Wanneer men kijkt naar de prijs ziet men duidelijk dat met name China en India grote importeurs zijn van Europees metaal en metaalafval. Op de volgende pagina’s wordt de evolutie per land nader onder de loep genomen. Er wordt hierbij ook gekeken wat het aandeel is van metaalafval in de totale export naar of import van het desbetreffende BRIC-land. Wat thuishoort bij metaalafval is terug te vinden in verschillende SITC-onderverdelingen, namelijk 282; 288; 28921; en 28929. De som van deze subcategoriëen wordt gelijkgesteld aan afval of ‘Waste’.
Import EU uit Brazilië
Hier wordt het beeld bevestigd dat de EU meer betaalt na de crisis voor minder. Voor de crisis is de prijs wel relatief gezien stabiel gebleven ten aanzien van de stijgende ingevoerde hoeveelheden.
Export EU naar Brazilië
De export van de EU naar Brazilië is gestaag gestegen. De crisis heeft hier zelfs geen invloed op gehad, integendeel. Op 10 jaar tijd ziet men dat afval een groeiend aandeel verwerft in de totale export.
Import EU uit Rusland
Sinds het midden van de beschouwde periode kan men stellen dat de Unie minder en minder importeert uit Rusland, zeker na de crisis. Het aandeel dat afval inneemt slinkt ook zienderogen op het vlak van hoeveelheden. Op het vlak van prijs stelt afval de helft van de waarde van de totale importen voor.
Export EU naar Rusland
In het begin van de beschouwde periode importeert Rusland relatief veel tegen een lage prijs. Na een dipje van enkele jaren stijgen de exporten naar Rusland enorm en wordt dit ook begeleid door een stijging van de totale prijs van de export.
EU Import uit India
De ingevoerde hoeveelheden uit India vertonen een sterk dalende trend op het vlak van hoeveelheden terwijl de prijs die de EU ervoor betaalt stabiel blijft. De laatste jaren is de prijs van afval enorm gestegen.
EU Export naar India
De export naar India kent op de lange termijn een stijging. De exporten bestaan nagenoeg volledig uit metaalafval.
EU Import uit China
In het begin kennen de importen uit China een enorme prijsstijging om daarna, samen met de ingevoerde hoeveelheden, drastisch te verminderen. Na de crisis hernemen de importen beetje bij beetje. Dit wordt mede mogelijk gemaakt door een stijgende trend in het ingevoerde metaalafval.
EU Export naar China
De exporten van de EU naar China kennen een stijging over de hele periode. Vooral op het vlak van hoeveelheden stijgt deze ineens aanzienlijk rond het begin van de crisis. Opmerkelijk is het enorme aandeel van afval in de totale prijs van de export, dat enigszins afkalft na de crisis.
BIJlAGE III
Data achter figuren 1. en 2. De figuren 1 en 2 zijn gebaseerd op cijfers van Eurostat omtrent externe handel van de Europese Unie. Het gaat hem enkel en alleen om cijfers over de handel in het jaar 2011. Van de verschillende klasseringen die er zijn rond data is het Standard International Trade Classification – systeem (SITC) uitgekozen, en meerbepaald subcategorie SITC 28 betreffende ‘Metalliferous ores and metal scrap’ (Eurostat, 2012; United Nations, 2012). In de volgende twee tabellen worden de cijfers achter figuur 1 getoond. De percentages voor de verschillende landen werden berekend door de totale import of export van de EU ten aanzien van een land te delen door de totale import of export van de EU ten aanzien van de rest van de wereld. Om het aandeel van de BRICs in hun geheel in de handel met de rest van de wereld te berekenen werden al deze percentages opgeteld. Er wordt niet alleen rekening gehouden met de relatieve waarde van de handel maar ook met het relatieve gewicht ervan. Wanneer het gaat over de EU gaat het over alle 27 lidstaten, ongeacht of ze al dan niet lid waren van de Unie over de periode van 2002 tot en met 2011. Import EU uit de wereld (SITC 28) Import EU Land Wereld (buiten EU) Brazilië Rusland India China
In Euro
In Kilo (1 = 100 kg)
37.881.072.219
1.505.120.178
8.736.096.208 1.608.952.439 121.173.745 332.024.297
648.667.827 89.916.682 6.286.316 3.727.805
Export EU uit de wereld (SITC 28) Export EU
In Euro
Land Wereld (buiten 16.641.174.987 EU) 79.298.377 Brazilië 248.251.769 Rusland 1.742.688.105 India 4.953.940.676 China
In Kilo (1 = 100 kg) 328.987.878 912.527 5.868.194 27.151.965 52.942.567
In de volgende 2 tabellen worden de cijfers voor figuur 2 weergegeven. De percentages zijn berekend door per land de som van 4 onderverdelingen van SITCsubcategorie 28 te delen door het totaal van deze subcategorie, zowel in waarde als in gewicht. De 4 onderverdelingen in kwestie zijn SITC 282 (‘Ferrous waste and scrap; remelting scrap ingots of iron or steel’), 288 (‘Non-ferrous base metal waste and scrap’), 28921 (‘Waste and scrap of platinum, including metal clad with platinum but excluding sweepings containing other precious metals’) en 28929 (‘Waste and scrap of precious metal, n.e.s., or of metal clad with such precious metal’). Indien er een dubbelpunt staat betekent dit dat de gegevens ontbreken. Aandeel secundaire stoffen in totale import EU per land (Euro) SITC
Wereld (buiten EU)
Brazilië
Rusland
28
37.881.072.21 9 2.207.221.389 3.908.248.829 1.605.582.153 1.567.867.184
8.736.096.208
1.608.952.439
121.173.745
332.024.297
31.871.092 13.369.759 1.343.493 33.504.686
515.528.460 88.371.266 1.464.148 2.274.837
12.120.596 28.419.854 408.153 5.163.722
6.675.812 120.338.957 15.694.882 15.716.837
282 289 28921 28929
India
China
Aandeel secundaire stoffen in totale import EU per land (kilo) SITC
Wereld (buiten EU)
28 282 289 28921 28929
1.505.120.178 37.005.767 12.475.729 42.980 131.529
Brazilië
Rusland
648.667.827 213.807 36.631 13 4.934
India
89.916.682 9.217.329 282.036 387 636
China
6.286.316 45.224 46.417 42 961
3.727.805 36.784 579.076 2.178 3.024
Aandeel secundaire stoffen in totale export EU per land (Euro) SITC
Wereld (buiten EU)
28
16.641.174.98 7 7.035.970.560 5.761.267.855 459.740.902 559.398.935
282 289 28921 28929
Brazilië
Rusland
India
China
79.298.377
248.251.769
1.742.688.105
4.953.940.676
1.520.102 16.017.425 12.161 10.891
198.631 81.731 8.073.804
974.369.471 727.672.648
761.136.866 3.417.004.943 : 352.462
:
:
152.428
Aandeel secundaire stoffen in totale export EU per land (kilo) SITC 28 282 289 28921 28929
Wereld (buiten EU) 328.987.878 187.649.179 28.408.979 39.441 44.675
Brazilië 912.527 6.028 113.437 0 0
Rusland 5.868.194 42.908 9.835 0 :
India
China
27.151.965 22.359.046 4.428.518 :
52.942.567 8.320.227 15.352.051 :
5.359
3.428
