WAU JAARGANG 27 NUMMER 1 LENTE

WAU JAARGANG 27 NUMMER 1 LENTE 2012

                      

    Promotie     Jo Heirman         Barlaeus & Vossius         gerustgesteld

    Vertaalkwesties:     Plautus      & Marion Bloem

WAU Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam  jaargang 27 nummer 1 – lente 2012

COLOFON Hoofdredacteur Richard Calis 

Redactie

Guus Eelink Thomas Hart  Maurits de Leeuw  Marko van der Wal 

Vormgeving

Marko van der Wal

Postadres 

Klassiek Seminarium  tav. Redactie Wau Spuistraat 134    1012 VB Amsterdam 

E­mail & internet

[email protected]  http://student.uva.nl/glt facebook.com/redactiewau

Met dank aan 

Leerstoelgroepen Grieks en Latijn

3

INHOUD Voorwoord......................................................................5 Richard Calis

Nieuws & mededelingen..................................................6 door Maurits de Leeuw

Fundamenta eius super montibus sanctis........................9 Evelien Roels

Een vertaalkwestie: Plautus’ Amphitruo 610................13 Guus Eelink

Daar was da fees­tje......................................................15 Thomas Hart

Uniek Klassiek...............................................................17 Marko van der Wal

Joseph Brodsky's Odysseus to Telemachus.....................20 David Omar Cohen

Interview met Rob Pauls...............................................22 door Guus Eelink

Barlaeus en Vossius gerustgesteld..................................25 Maurits de Leeuw

Nieuwjaarsdiner 2012..................................................29 Anoniem

Nieuwe master: opleiding tot popularisator..................31 Richard Calis

Qualis artifex................................................................35 Maurits de Leeuw

Vrijheid.........................................................................37 in Latinum transtulit Isabelle Buhre

Hamburgse avonturen..................................................42 Ignace Schoot

Lavernaladder..............................................................44

4

VOORWOORD Richard Calis

E

n   daar   lagen   we   dan.   In   Ostia   bij   Rome   op   de   door   gras  overwoekerde,   nauwelijks   overgebleven   resten   van   wat   eens   voor  een Romeinse tempel door heeft moeten gaan, met in de hand de tekst  van een tamelijk onbegrijpelijk Latijnse inscriptie over  één of ander mij  totaal onbekend  collegium  (ik wist toen ook amper wat dat was). Of we  dat even konden vertalen. Dus. Uiteraard staat zo'n ding vol met vage (zelfs onleesbare) afkortingen en  juridische uitdrukkingen en hoewel ik inmiddels een aantal jaar studeer,  moest ik hier helaas verstek laten gaan. Opeens voelde ik me weer een  complete beginner: je kan niks. Dat de zon scheen en we net volgens de   lunch hadden genuttigd met een heerlijke fles bubbels, maakte de gêne  enigszins   dragelijk,   maar   niet   minder   aanwezig.   Gelukkig   vertaalde   de  docent   op   zeer   kundige   manier   de   tekst   voor   en   konden   wij   allemaal  knikken en beamen dat we het volkomen hadden begrepen. Een goede vertaling maken is dus echt een vak op zich, weggelegd voor  de   specialist.   Dit   razend   interessante   aspect   van   ons   vakgebied   staat  geheel toevallig in dit nummer centraal. We hebben allemaal de afgelopen  weken kunnen profiteren van de flinke korting op de Loeb­vertalingen bij  boekhandel   Athenaeum.   Nu   kunnen   we   ook   nog   genieten   van   de  vaardigheden van onze medestudenten die verschillende aspecten van de  vertaalproblematiek belichten.  Guus Eelink laat bijvoorbeeld zien dat de ene vertaling van Plautus de  andere nog niet is. David Omar Cohen heeft een mooi gedicht van Joseph  Brodsky   naar   het   Grieks   vertaald.   Isabelle   Buhre   maakt   duidelijk   hoe  actueel   een   moderne   Latijnse   vertaling   kan   zijn.   In   de   rubriek   Uniek  Klassiek zien we daarentegen hoe hedendaags navolging van de klassieke  talen ook een ander gezicht kan hebben. Verder staat dit nummer zoals  gewoonlijk vol met updates over de ontwikkelingen binnen de wereld van  de   klassieke   talen,   verslagen   van   allerhande   activiteiten   en   andere  traditionele rubrieken. Veel leesplezier.

5

NIEUWS & MEDEDELINGEN door Maurits de Leeuw

❦

Donderdag 23 februari jongstleden heeft voormalig redactielid Jo  Heirman   zijn   proefschrift,  Space   in   Archaic   Greek   Lyric:   City,   Countryside   and   Sea,   mogen   verdedigen   in   de   Agnietenkapel   te  Amsterdam (promotor: Irene de Jong). De huidige redactie feliciteert hem  nogmaals   van   harte   met   het   behalen   van   zijn   doctorstitel.   Het   verslag  hiervan vindt u elders in de Wau. ❦ Vrijdag 24 februari behaalde Mieke de Vos aan de Radboud Universiteit  haar doctorstitel door de verdediging van haar proefschrift, Negen aardse   Muzen: Gender en de receptie van dichteressen in het oude Griekenland en   Rome (promotores: André Lardinois en Liedeke Plate). De redactie van de  Wau feliciteert haar van harte met haar promotie. ❦  Nieuwe promovendi zijn inmiddels ook aangesteld dankzij de OIKOS  Block Grant (in Wau 26.3 aangekondigd in deze rubriek). De volgende  kandidaten zullen in de gelegenheid komen hun onderzoek uit te voeren  om de doctorstitel te behalen: •

•

•

•

Baukje  van  den  Berg  MA;   project: "Eustathius  as   literary   critic";  promotores: prof.dr. Irene de Jong (UvA) en dr. Emilie van Opstall  (VU) Hedwig Gaasterland MA; project: "Stoic Reception in Nietzsche's  Concept of Amor Fati"; promotores: prof.dr. Frans de Haas (UL),  prof.dr. Keimpe Algra (UU), dr. Herman Siemens (UL) Raphaël   Hunsucker   MA;   project:   "Memoriae   conditorum,  conditores   memoriae.   Founders   of   Rome   and   the invention   of  memory   in   the   Augustan   and   Late   Antique   city";   promotores:  prof.dr. Olivier Hekster (RU), prof.dr. Sible de Blaauw (RU), dr.  David Rijser (UvA) Eveline   Rutten   MA;   project:   "Variatio   delectat:   accounting   for  variations   in   the   textual   transmission   of   Alcman   and   Tyrtaeus";  promotores:   prof.dr.   André   Lardinois   (RU)   en   prof.dr.   Johan  Oosterman (RU)

6

Uiteraard   feliciteert   de   redactie   van   de   Wau   hen   van   harte   met   het  behalen van deze promotieplaatsen. ❦  Het NWO heeft 700.000 euro beschikbaar gesteld voor een onderzoek  naar   de   verhouding   tussen   geloof   en   rede   in   de   brieven   van   apostel  Paulus.   Er   zullen   daarvoor   een   postdoc   en   een   promovendus   worden  aangesteld in Nijmegen onder leiding van filosofen Ben Vedder en Gert­ Jan van der Heiden en een promovendus in Groningen onder leiding van  theoloog Geurt Henk van Kooten.  ❦  Ook   de   archeologen   in   Nijmegen   hebben   van   de   NWO   subsidie  ontvangen, en wel 630.000 euro om onderzoek te verrichten aan de Via  Appia. Met dit geld kan de komende vijf jaar drie kilometer van de weg  (inclusief achterland) gedetailleerd in kaart worden gebracht. ❦  De   tiendelige   tekstuitgave   en   commentaar   van   emeritus   professor  Stefan   Radt   (RUG)   van   de  Geographica  van   Strabo   is   tot   voltooiing  gekomen   met   de   uitgave   van   het   tiende   deel   (dankwoord,   register,  grammaticale,   stilistische   en   paleografische   opmerkingen).   De   redactie  van de Wau feliciteert professor Radt (docent aan de UvA van 1961­1967)  vol bewondering met deze prestatie. ❦   Donderdag   19   april  (aanvang   twee   uur)  zal  in   het   Allard  Piersonmuseum een symposium gehouden worden ter verschijning van de  handelseditie van dr. David Rijsers proefschrift (Raphael's Poetics: Art and   Poetry in High Renaissance Rome).  Het thema is 'Woord en Beeld' en de  sprekers   zullen   de   spanning   tussen   deze   twee   hoofddragers   van   de  culturele traditie in diachroon perspectief benaderen. Het symposium is  nadrukkelijk bedoeld voor studenten Geesteswetenschappen. Voorafgaand  aan   het   symposium   zal   David   zelf   een   college   geven   waarin   hij   de  thematiek inleidt. Aansluitend borrel in café Zeppos. ❦  In het sinds dit jaar weer in gebruik genomen kamertje 715 in het PC  Hoofthuis   is   een   deel   van   de   boeken   van   de   in   2010   overleden   Ari  Wesseling ter lening opgesteld. De boeken (voorzien van een foto van Ari  als ex libris) kunnen bij intekening worden geleend. ❦ Uit een museum in Olympia zijn op 17 februari 77 objecten gestolen. In  het   betreffende   museum   worden   objecten   tentoongesteld   die   te   maken  hebben   met   de   antieke   Olympische   Spelen,   zoals   bronzen   discussen,  stenen tabletten en beelden van atleten. 7

❦  De uitzonderlijk zware sneeuwval in Rome begin februari heeft geleid  tot beschadigingen aan het Colosseum. Het amfitheater sloot de deuren  voor het publiek omdat de sneeuw ervoor zorgde dat er brokken steen  naar beneden vielen. Volgende maand moet er een begin worden gemaakt  aan   restauratiewerkzaamheden.   Niet   alleen   moet   het   vallen   van  brokstukken   worden   hersteld,   maar   ook   zal   de   schade   die   wordt  veroorzaakt door de duizenden auto’s die dagelijks langs het Colosseum  scheuren onder handen worden genomen. ❦  Golven   van   een   zware   storm   op   de   Zwarte   Zee   hebben   aan   de  Bulgaarse kust een Romeinse nederzetting blootgelegd. In de laat­antieke  opgraving van de natuur zijn zuilen, muren, kanalen, aardewerk, dierlijke  botten   en   een   kist   aangetroffen.   Men   had   tot   nu   toe   nog   geen  aanwijzingen   gevonden   dat   er   op   deze   plek   een   nederzetting   zou   zijn  geweest

8

FUNDAMENTA EIUS SUPER MONTIBUS SANCTIS Een half jaartje tussen St. Cuthbert, St. Bede en St. Oswald  Evelien Roels

V

ijf   ellendige   uren   op   een   uitgestorven   Heathrow   Airport,   vier  fantastische dagen in London met Laverna, een shitload aan Engelse  films en een pesthekel aan alle dronken Britse toeristen in de Spuistraat:  dat   was   mijn   ervaring   met   en   kennis   van   Engeland   en   zijn   inwoners  voordat ik half januari in IJmuiden aan boord van de ferry ging om een  semester aan Durham University door te brengen.   Mét de befaamde (of  beruchte)   Eramsusbeurs   op   zak   uiteraard   en   vol   goede   moed   dat   zes  maanden genoeg moesten zijn om een heerlijk bekakt Engels accent aan  te leren en mijn Amsterdamse venijn om te zetten in knap staaltje droge  Britse humor.  Een halfjaar in het buitenland aan een andere universiteit in een andere  stad waar alles nieuw en onbekend was en ik geen hond kende, klonk  vanaf mijn eerste studiejaar al als een must­have. En wat leende zich hier  beter voor dan een provinciaal dorp ergens in Noord­Engeland met een  joekel   van   een   kathedraal   vol   Angelsaksische   heiligen   als   de  eerbiedwaardige Beda, en  Hadrian’s wall  nabij? Inderdaad, er gaat niets  boven   Durham   (behalve   de  Scottish   borders)   en   na   enig   belwerk   van  Mathieu plus mailtjes en papieren rompslomp van mijn kant mocht ik via  politicologie   naar   het   Department   of   Classics   and   Ancient   History   in  Durham. Durham mag dan misschien een klein dorp zijn met een luttele 29.000  inwoners,1  de universiteit is de derde van het land en wordt beschouwd  als de meest prestigieuze na Oxbridge. Het percentage studenten dat zijn  of haar bachelor binnen de daarvoor gestelde tijd behaalt (dus niks jaartje  uitloop)   is   95%   (!)   en   40%   van   de   studenten   hier   is   afkomstig   van  privéscholen,   wat   de   universiteit   tot   een   vrij   elitair   zooitje   maakt   (het  landelijk   gemiddelde   van   alle   studenten   die   naar   privéscholen   zijn  1

Waarvan ik er niet helemaal uit ben of de 15.000 studenten daar nou wel of niet  deel van uit maken, het zou mij niets verbazen als het wél zo was. Alle cijfers en  procenten   komen   verder   van   de   Wikipedia­pagina   van   Durham   en   uit   de  gesprekken met ingewijden hier in de pub. 9

geweest is ongeveer 7%). Durham is tevens de derde oudste universiteit  van Engeland, hoewel dit niet zo heel erg spectaculair is, aangezien de  universiteit pas in 1832 opgericht is.2 Tot zover de cijfers. Durham University is een  collegiate university, oftewel een universiteit  die niet alleen uit  departments  bestaat, maar daarnaast ook uit  colleges,  een   fenomeen   dat   in   Nederlandse   begrippen   nog   het   dichtst   bij   de  studentenverenigingen   komt.   Het   grote   verschil   is   echter   dat   alle  studenten die zich aan de universiteit aanmelden, in een  college  worden  ingedeeld   en   het   is   het   eerste   jaar   zelfs   verplicht   om   in   een  college­   arranged   accomodation  te   wonen.   Indeling   in   een  college  gaat   niet   op  studie,   maar   gebeurt   willekeurig   (hoewel   je   als   eerstejaars   wel   een  voorkeur aan mag geven, ik had als Erasmusstudent niets in te brengen)  en vervult voor je gehele studietijd in Durham de functie van een soort   familie.   Dat   laatste   is   in   zekere   zin   meer   dan   waar,   de   studenten   hier  voelen   zich   onderling   meer   verbonden   met   hun  college­mates  dan   hun  studiegenoten en de tweede of derde vraag bij een nieuwe kennismaking  is meestal: “Which college are you in?”. Ik had het geluk bij St. Cuthbert’s  Society  ingedeeld   te   worden   en   ben   onderhand   al   helemaal   ten   prooi  gevallen aan het college­gevoel: ik ken de college­anthem uit mijn hoofd,3  woon intern met mijn college­mates, de leukste bar  in town  is Cuth’s bar,  mijn favoriete kleur is groen en ik leg elke week een bloemetje bij het graf  van de geëerde heilige in de kathedraal. De colleges zijn niet alleen je familie, maar zorgen ook voor de rest van  je   wel   en   wee.   Er   zijn   hier   in   het   accommodatiecomplex   conciërges,  housekeepers,   schoonmakers,   koks,   klusjesmannen,  resident   wardens  en  andere mensen die voor de studenten zorgen. In mijn eerste week ben ik  zorgwekkend   vaak   naar   mijn   gezondheid,   geestelijke   gesteldheid   etc.  gevraagd,   tot   op   het   betuttelende   toe:  “If   there’s   anything   you   worry  about or don’t understand, dear, please let me know. And if you want to  talk to someone, feel free to contact me.”  (“Mevrouw, ik ben 22. Ik zou  onderhand   voor   mezelf   moeten   kunnen   zorgen.”)   Gevolg:   de  zelfstandigheid   van   de   Engelse   studenten   laat   en   af   toe   lichtelijk   te  wensen over.  De Classical Department in Durham is de grootste in Engeland en de  keuze aan vakken is aantrekkelijk groot. Naast  Classics  kun je hier ook  Ancient History of The Classical Past4 studeren of een combinatie daarvan,  waarbij de studenten hier de luxe hebben om voor een deel hun eigen  2 3 4

Hoewel de universiteit hiermee altijd nog ouder dan de UvA is. Niet heel erg moeilijk, gewoon het refrein van Robbie Williams’ Angels en in plaats  van “I’m loving angels instead” zing je “I’m loving Cuthbert’s instead”. Hoef je maar één klassieke taal te doen. 10

vakkenpakket samen te stellen. De meeste vakken duren het hele jaar, wat  het moeilijk maakt om in januari in te stromen, maar ik had het geluk dat  er  twee  short   fat  modules  gegeven   werden  in  Easter  Term  en  Epiphany   term.5  Het ene vak draagt de prachtige naam  Ancient Literary Criticism  and Hellenistic Aesthetics  (veel Hellenisten, Plato en Aristoteles met een  vleugje Homerus) en ik doe mijn oude geschiedenis­liefde eer aan met een  denderend vak over Alexander de Grote – denderend, omdat de docent  fantastisch is en, elke keer als hij iets belangrijks gaat zeggen, begint met:  “My dear students, Christmas comes early this year so please pay attention  to blablabla” en dan volgt iets belangrijks voor het tentamen. Lovely. De colleges6 zijn iets formeler dan in Amsterdam, Engelse studenten zijn  er   niet   echt   happig   op   om   hun   mening   te   geven,   tenzij   het   ze   echt   dringend gevraagd wordt. Praten tijdens hoorcolleges, zelfs in grote zalen,  is  not   done  en  ze   beschouwen  hier   een   college   van  twee  uur  als   twee  verschillende colleges, waardoor je in week vier al bij lecture zeven beland  bent en je krijgt voor elk uur een aparte hand­out. Vakken zijn ingedeeld   in  lectures,   seminars  en  tutorials:  lectures  zijn   elke   week,  seminars  (werkcolleges) een paar keer per term en worden grondig voorbereid, en  tijdens een tutorial klets je een beetje met de docent over hoe het gaat.  Durham heeft geen Science Park, maar wel een Science Site waar alle  bètastudies en de Universiteitsbibliotheek weggemoffeld zijn. Niets heeft  mij   daar   zoveel   plezier   gedaan   als   de   printtechnieken   die   toegepast  worden: je print via een persoonlijke tegoed, dat printje komt vervolgens  uit één van de twee gammele printers die in de computerruimte staan,  dezelfde printers waar alle studenten in de zaal ook hun printopdrachten  naar   toe   sturen,   waardoor   je   regelmatig   tussen   alle   losslingerende  papieren naar je printje loopt te zoeken. Efficiënt is het niet, maar daar  stelt de Library dan wel weer wat tegenover: in de drukke periodes zijn ze  24/7 open, óók in het weekend. Durham is niet slechts het bezit van de studenten, maar wordt ook nog,  tot   grote   spijt   van   menig   student,   bewoond   door   de  locals,   ook   wel  Geordies genoemd. Het is een gegeven dat de locals de pesthekel hebben  aan de studenten en de studenten de locals verachten. Daar valt niets aan  te veranderen, maar is altijd zo geweest. Er zijn restaurants, coffee corners  en pubs waar je als student domweg NIET komt en voor de  locals  geldt  hetzelfde,   hoewel   er   een   paar   ‘gemengde’   pubs   zijn.   En   het   komt  regelmatig voor dat studenten nagetoeterd of uitgescholden worden op  straat – nooit met een boek onder je arm over straat lopen, anders vraag  5 6

Is de periode januari tot en met juni. De vakken, niet de colleges a.k.a. ‘studentenverenigingen’ van hierboven. 11

je erom.  De   Engelsen   zelf   zijn   daarnaast   één   van   de   grootste  bezienswaardigheden. Afgezien van het feit dat er veel vooroordelen over  de Engelsen níet waar zijn (ze drinken bijna geen thee, cuppa coffee is de  nieuwe  tea;  scones  zijn   bijna   nergens   te   krijgen;   het   regent   hier  nauwelijks, sterker nog, het regent vaker in Parijs dan in London) en een  hoop wél waar (alle landen in Europa worden steevast aangeduid met the   Continent; een woord voor ‘smakelijk eten’ hebben en gebruiken ze niet;  ze hebben anderhalf uur nodig om twee liter applecider weg te tikken, uit  de   fles   welteverstaan;  toast  en  mashed   potatoes  worden   bij   het   leven  gegeten)   hebben   ze   ook   een   paar   prachtige,   vertederende   gewoontes.  Iedereen is  love, dear  en  darling (ik heb sinds kort dan ook een geheime  liefde opgevat voor de oude man achter de kassa in de plaatselijke Tesco –  hij begroet me altijd met dear of darling, zegt beautiful, my love als ik hem  kleingeld   geef   en   hielp   me   de   eerste   week   met   die   ellendige   munten,  zucht…), er volgen uitgebreide verontschuldigingen als je op straat tegen  iemand aanbotst en waag het niet voor te kruipen, want dan word je vuil,  heel vuil aangekeken.  Integreren was, mede dankzij mijn vijf Engelse huisgenoten, niet al te  moeilijk en na twee maanden ben ik al redelijk ingeburgerd. Ik begrijp de  regels van rugby (op elkaar springen en dan de bal afpakken), loop links  op het voetpad (hoewel de Engelsen daar vreemd genoeg dan wel weer  rechts lopen), verontschuldig me uitgebreid als ik op straat tegen iemand  aanbots (“Oh, I am so, só sorry, dear”), zeg ‘cheers’ te pas en te onpas (het  is de term voor ‘dankjewel’, ‘graag gedaan’, ‘hoi’, ‘doei’ en nog een paar  gelegenheden), vraag bij elke begroeting  “How are you”  zonder naar het  antwoord te luisteren, probeer zo min mogelijk kleren aan te doen als er  een feest of formal7 is en zeg quid in plaats van pound.  Studeren in het buitenland is tot nu toe één groot avontuur geweest en  ik ben heel, heel blij dat ik nog een paar maanden voor de boeg heb. De  papieren rompslomp en voorbereidende stress waren dit meer dan waard,  en ja, ik kan het alleen maar aanraden. Dus, lieve medestudenten, ontrek  uzelve uit die aangename comfort­zone, laat de UvA voor wat het waard is  en  go abroad! Of het nou Engeland is of niet (het continent schijnt ook  leuk   te   zijn),   Erasmus   z’n   beurs   staat   garant   voor   een   onvergetelijke  ervaring en een lading sterke verhalen voor in de kroeg bij thuiskomst.  Het is, zoals je wilt, epic.

7

Is een diner waarbij de standaard dresscode black tie is. 12

EEN VERTAALKWESTIE: PLAUTUS’ AMPHITRUO 610 Een Sosia te veel Guus Eelink

I

n januari moest ik bij Rodie een mondeling tentamen afleggen over  Plautus’  Amphitruo. Dit ingenieuze stuk gaat over de verwekking van  Heracles.   Als   Amphitruo   met   zijn   slaaf   Sosia   van   huis   is   om  oorlog   te  voeren, besluit Jupiter het ervan te nemen en zijn behoeftes in alle rust te   bevredigen   bij   Amphitruo’s   vrouw   Alcumena.   Hij   vermomt   zich   als  Amphitruo   en   laat   de   nacht   extra   lang   duren.   Zijn   knecht   Mercurius  vermomt zich als Amphitruo’s slaaf Sosia.  Op een gegeven moment komt de echte Amphitruo weer thuis van de  oorlog. Hij stuurt zijn slaaf Sosia vooruit om zijn komst bij Alcumena aan  te kondigen. Thuis komt Sosia Mercurius tegen, de pseudo­Sosia, die een  vrijwel exacte kopie van hem is. Een hilarische woordenwisseling volgt,  die Sosia in opperste verwarring brengt. Sosia moet uiteindelijk de aftocht  blazen en keert terug naar zijn meester. Amphitruo wil natuurlijk niets  weten van het onwaarschijnlijke verhaal over de dubbelganger die Sosia  ontmoet   zegt   te   hebben.   Hier   geef   ik   een   kort   deel   van   hun  woordenwisseling   weer   (vanaf   609),   in   de   nieuwe   Loeb­vertaling   van  Wolfgang De Melo:  AMPH  Mind you don’t give me any reply except to what I ask  you. First of all I want to be told who that Sosia is. SOS

He’s your slave.

AMPH  In you I have one more than I want already, and ever  since I     was born I haven’t had a slave Sosia other than  you.  In het Latijn staat er in 610: mihi quidem uno te plus etiam est quam volo,   nec postquam sum natus habui nisi te seruom Sosiam. De Melo’s vertaling  van   het   eerste   deel   van   de   zin   (‘In   you   I   have   one   more   than   I   want  already’) is geestig en past goed. Toch werd ik bij het prepareren van het  tentamen in de war gebracht door de commentaar van Christenson. Deze  geeft namelijk als vertaling op ‘Yes indeed, I’ve actually got one more of  13

you than I want.’  Verder geeft hij op: ‘mihi: dative of possesion’ en ‘uno te:  ablative   of   degree   of   difference’.   De   grammaticale   toelichting   is  begrijpelijk maar het vereist nogal wat hersengymnastiek om de vertaling  te doen aansluiten op het voorgaande (Amphitruo geeft in deze vertaling  Sosia gelijk in plaats van te protesteren). Moet je de vertaling ironisch  opvatten en komt het op hetzelfde neer als bij De Melo? Bovendien kun je  je afvragen hoe Christenson ‘yes indeed’ en ‘actually’ uit het Latijn haalt.  Wat doet hij met etiam?  Welke vertaling men ook kiest, men dient er zorg voor te dragen dat de  nec postquam­zin er goed op aansluit. In die zin geeft Amphitruo namelijk  een argument waarom hij maar één Sosia kán hebben.   Deze kwestie heb ik met Rodie op het tentamen besproken. Voor haar  was   Christensons   vertaling   ook   een   raadsel.   Zijzelf   zou   het   als   volgt  vertalen: ‘voor MIJ is dat NOG één jou meer dan ik wil’ (waar de woorden  in   kapitaal   de   zinsklemtoon   aangeven,   nogal   cruciaal   in   deze   hele  kwestie).   Immers,  etiam  met   een   comparativus   kan   ‘nog…’   betekenen.  Verder   vertaalt   zij  uno   te  als   één   constituent,   een   ablativus   mensurae  (zoals Christenson).  In   deze   vertaling   krijgt  mihi  veel   nadruk   en   wordt   niet   possessief  genomen.   Dit   staat   immers   (met  quidem)   vooraan   in   de   zin,   en   sluit  (volgens mij) mooi aan bij tuos in de vorige zin van Sosia: tuos est servos.  Rodie heeft contact opgenomen met Wolfgang De Melo en in een mail  licht hij toe dat etiam voor hem heel belangrijk is en dat hij uno te als twee  constituenten beschouwt: te een ablativus van reden en uno van ‘degree of  difference’.   De   Melo   is   het   ook   niet   eens   met   Christensons   vertaling.  Eigenlijk zou ik Christenson ook een weerwoord moeten bieden. Dat kan  niet   meer   voor   dit   nummer,   maar   ik   ga   voor   het   volgende   nummer  proberen een toelichting van hem te krijgen.  Misschien is het ook nog interessant te vermelden dat J. Hemelrijk sr.  deze zin als volgt vertaalt: ‘ik heb aan jou alleen al meer dan ik begeer.   Zolang ik leef, heb ik geen Sosia als slaaf gehad dan jou’. Hij vertaalt uno   dus niet met het telwoord ‘één’ maar met ‘alleen’. 

14

DAAR WAS DA FEES-TJE Impressie van de promotie van Jo Heirman Thomas Hart

W

at   staat   stevig   als   een   stad,   is   verfrissend   als   het   platteland   en  diepblauw   als   de   zee?   De   mensen   die   op   23   februari   in   de  Agnietenkapel waren, kunnen het antwoord weten: het proefschrift van Jo  Heirman. Op die dag verdedigde Jo (wij van de Wau mogen hem nog zo  noemen) datzelfde proefschrift  Space in Archaic Greek: City, Countryside   and   Sea  in   de   Agnietenkapel,   die   prachtige   historische   plaats,   die   hij  vervolgens als dr. Heirman achter zich mocht laten. Voor een aantal mensen was het de eerste promotie die ze meemaakten,  maar ook voor de mensen die al bekend waren met het fenomeen was er  genoeg   moois   te   zien   en   te   horen.   Jo   stak,   geflankeerd   door   zijn  toegewijde paranimfen, van wal met een korte lezing over zijn proefschrift  en concludeerde wat sommigen van ons al eerder van hem hadden mogen  vernemen   tijdens   de   vorige   Zomerschool   of   het   derdejaarscollege  Wetenschapsfilosofie:  space  heeft  in  de  archaïsche  Griekse  lyriek  vooral  een symbolische functie, waarbij  de stad  een  politieke metafoor  is, het  platteland met erotiek geassociëerd wordt en de zee voor gevaar staat. Vervolgens   kwamen   de   hoog­   en   zeergeleerde   opponenten   per  symbolisch schip en ritueel gejurkt vanaf de luidruisende zee de ruimte  binnen, vergezeld door promotor Irene de Jong. Onder anderen Kristoffel  Demoen   (Ugent),   André   Lardinois   (Radboud   Universiteit),   Jacqueline  Klooster (UvA) en Henk van der Liet (UvA) legden Jo een aantal kritische  vragen voor, maar niet voordat ze hem eerst duidelijk hadden gemaakt  dat   hij   grote   lof   verdiende   voor   zijn   leerzame,   vernieuwende   en   goed  onderbouwde   proefschrift.   Vragen   over   onder   andere   de   grens   tussen  personificatie   en   metonymie,   het   verschil   tussen   de   narratologische  begrippen  space  en  event  en   de   keuze   voor   de   indeling   van   zijn  proefschrift   werden   door   Jo   met   bewonderenswaardige   aandacht  aangehoord   en   met   dito   kalmte   beantwoord,   waarbij   de   goedkeurende  knikken   van   de   opponenten   ons   nog   niet   zo   hooggeleerden   duidelijk  maakten dat het wel goed zou komen. Het hora est bracht een einde aan  de verdediging. Toen de opponenten, de promotor en de afgevaardigde van het College  van Promoties vervolgens de ruimte verlieten om te overleggen over of Jo  zijn   felbegeerde   titel   verdiende,   werd   de   Agnietenkapel   gevuld   met  geroezemoes in het Nederlands, het Frans en het Vlaams (wat volgens één  15

van Jo’s stellingen overigens helemaal niet als apart van het Nederlands  gezien   hoeft   te   worden).   Al   snel   werd   het   opeens   weer   stil   toen   de  mensen   die   de   kamer   even   daarvoor   verlaten   hadden,   weer  binnenkwamen. Ze brachten echter goed nieuws: de afgevaardigde van  het College van Promoties kende Jo Gaby Marc Heirman op basis van zijn  met succes verdedigde proefschrift het doctoraat toe. Tenslotte mocht promotor Irene de Jong Jo als eerste als dr. Heirman  begroeten. In haar hartelijke felicitatie noemde ze een aantal dingen die  het   ook   zeker   waard   zijn   om   hier   vereeuwigd   te   worden.   Jo   is   erin  geslaagd om als 22­jarige succesvol te solliciteren op een promotieplaats,  en   heeft   zijn   proefschrift   door   zijn   prijzenswaardige   discipline   en  onvermoeibaarheid   binnen   de   korte   tijd   van   3   jaar   en   3   maanden  geschreven. Ze sloot af met de wens dat hij haar, zijn oude promotor, over   een jaar of vijf nog eens op zou zoeken in de Spuistraat, na zijn dikke  Amerikaanse slee op de stoep geparkeerd te hebben en zijn dikke sigaar  opgerookt  te  hebben.  Onder  luid   en  verdiend  applaus  begaven  we  ons  naar   de   borrel,   waar   we   in   een   lange   rij   stonden   om   Jo   van   harte   te  feliciteren. De promotie van Jo betekent echter ook dat hij de  Wau  gaat verlaten.  Dat willen we niet zomaar laten gebeuren, en daarom wil ik namens de   hele redactie nog zeggen dat Jo naast alle goede eigenschappen die bij  zijn promotie genoemd zijn ook simpelweg een gezellige, sportieve vent  is,   waarmee   het   altijd   goed   lachen   is   en   die   het   ook   om   die   redenen  ongetwijfeld ver gaat schoppen in Gent. We vonden het fijn om je erbij te  hebben en hopen dat je ons blijft volgen, zoals we dat ook bij jou zullen  doen. In Gent hebben ze ook toneelstukken om te recenseren, zo hebben  we gehoord. Kortom, Jo, weet dat je altijd in de setting van de Wau past.

16

UNIEK KLASSIEK Marko van der Wal

O

mdat mijn eerbiedwaardige collega Thomas Hart er nog steeds niet  achter is cur homo sapiens non in ventum urinet, neem ik voor deze  keer de rubriek Uniek Klassiek van hem over. Ik ben van plan het droog te   houden. Zoals in het vorige nummer te lezen viel, zijn er nog altijd wat vreemde   Duitsers   en   Finnen   die   niet   willen   accepteren   dat   de   Latijnse   taal  inmiddels de status van comateus kasplantje heeft bereikt. Menig classicus  zal dit inderdaad moeilijk te verteren vinden, maar het is nu eenmaal zo  dat   ook   talen   soms   bedolven   worden   door   een   lawine   van   andere,  inferieure talen. Kunnen we daar dan niet om lachen? Stervende en dode talen zijn toch  ergens   –  ἐπιχαιρεκακία –  hoogst   komische   verschijnsels.   Een   taal   met  twee   sprekers   krijgt   weldra   een   uitzichtloze   diagnose   gesteld.   Met   één  spreker valt er zo weinig te ouwehoeren dat de artsen zich al klaarmaken  voor   het   vaststellen   van   tijdstip   en   oorzaak   van   overlijden.   Zonder  sprekers ligt een taal al lang en breed onder de zoden. Zo is het toch? Afgaande   op   de   eerdere   bijdragen   aan   Uniek   Klassiek   is   het   Latijn  inmiddels – het heeft verbijsterend lang geduurd – een terminale patiënt.  Dat mag een wonder heten, want al vanaf het prille begin was de patiënt  geïnfecteerd   met   een   overschot   onhandige   taalregels.   Hoe   men   ooit  succesvol   een   bericht   heeft   kunnen   overbrengen   is   met   het   oog   op   de  naamvallen en het verbum een groot raadsel. Good old travesti d'action  Eddie Izzard mag dit graag illustreren voor  een   breed   publiek   (YouTube:   Eddie   Izzard   on   Latin).   Hij   neemt   als  voorbeeld  het geval  van  Hannibal  die  ergens  in de  Alpen van  de piste  gaat, en koers zet richting Rome. Dat bericht vult zo maar “half an hour of  conversation”: “Centuri, centuri, centurioni, centuri, centuriatus! Salve centuri,  salvate! Salvave? Salve, salvave, salvavi, salvivi, salvave... Salvate?  Centurioni? Salvave? Centuriatus?” “Quid pro qua? Quid pro quod? Quid pro quis? Quid pro qui?” “Huh?... Ich bin messengario, I currere nach herei, from long way  awaii. Portari newsum, très mauvais.” “Quid? Quid, qoud newsum? Quid, quod, quid, quod, quod, quod,  qui...?” 17

“Newsum portate, porte, porta... newsum Hannibalatus.” “Hannibalatus? Hannibalarum? Hannibalibum?!” “Hannibal. Hannibalabulum. Eeh... arrviveramus. Hannibal  arriveratis, mein Herr. Arriveramus!” “Arriveratis? Arrivederci?” “No, that's bye­bye, sir... Veni, vidi, vici.” “Veni, vidi, fucking vici!” “Si, mein Herr. Veni, vidi, vici.” “Oh, for fuck's sake...” “Mit soldatus.” “Mit soldatus?! Wie viel soldatus?” (tellend) “Ex, ex, i, ex, i, vee, em, em... Hang on... ex, i, cee, em,  em... What was it? Cee, i, ex, ex, ex, i, dee...” “Twelve?” “A million!” “Ah...” “Multe soldatus! Maxime soldatus! In­fi­ni­tate soldatus!” “Woh, woh, infinitate soldatus? Mathemelaticus impossibilatus.  Don't believe us? Ask Pythagoratus.” (...) “Und! Er kommt mit elephantae.” “Quod the fuck?!” De hierop volgende beschrijving van hoe een olifant er eigenlijk uitziet,  is al helemaal een hoogtepunt.  En hoe ver Izzard vandaag de dag komt  met zijn vaardigheden van een bijvakje Latijn, is te zien in een andere,   niet   minder   hilarische   scène   (YouTube:   Eddie   Izzard   ­   Sprechen   sie  Latin?). Ook canoniek: Izzards visie op de Griekse mythen. Aan het Grieks  zelf waagt men zich beter niet. Gelukkig wordt er ook in eigen land weleens gelachen om het Latijn, al   bestaat dat in het klagende laagland voornamelijk uit ergernis over het  gebruik ervan. Kees van Kooten haalt in een column met de titel  Lingua  distingua al zijn gymnasiale kennis uit de kast om eens lekker van leer te  trekken tegen alle wijspraters die steeds maar weer met Latijnsige citaten  op de proppen komen. Hij pakt hen aan in hun eigen taal: scribenti et presentatori qui volunt impressionare amicos, suam  familiam et lectores cum factae historiae et saltos mortale verbale,  sunt in flagranti presenti in media printa et diffustata. Reproducere verbas et lineas in lingua latina est pro tipi moderni  solo modo ad demonstrare bonos mores et se distinguere per  18

conscientia cultivata. In nostra longa historia humoria neerlandica habebamus  'visserslatijn' ('habeo captivata snoekam enormam ad fundum') et  'relipotjeslatijn' ('nix aan de handa; Revius'); sed novi usurpatori  sunt illiterati. Pseudo classici scribent in innumerabilis reportatis: 'media est' aut  'media habet', quod est verum ridiculis! Medium est singularis er Media est pluralis! Ergo: media sunt est bonus, aut; media habent! Sed media est est insanus! (Confer: De musea is dicht. Twintig jubilea wordt gevierd. De flora  zijn hier prachtig.)

19

JOSEPH BRODSKY'S ODYSSEUS TO TELEMACHUS David Omar Cohen My dear Telemachus,

The Trojan War is over now; I don't recall who won it. The Greeks, no doubt, for only they would leave so many dead so far from their own homeland. But still, my homeward way has proved too long. While we were wasting time here, old Poseidon, it almost seems, stretched and extended space. I don't know where I am or what this place  can be. It would appear some filthy island, with bushes, buildings, and great grunting pigs. A garden choked with weeds; some queen or other. Grass and huge stones… Telemachus, my son! To a wanderer the faces of all islands resemble one another. And the mind trips, numbering waves; eyes, sore from sea horizons, run; and the flesh of water stuffs the ears. I can't remember how the war came out; even how old you are ­­­ I can't remember. Grow up, then, my Telemachus, grow strong. Only the Gods know if we'll see each other again. You've long since ceased to be that babe before whom I reined in the plowing bullocks. Had it not been for Palamedes' trick we two would still be living in one household. But maybe he was right; away from me you are quite safe from all Oedipal passions, and your dreams, my Telemachus, are blameless.

20

Ο ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΤΩΙ ΤΗΛΕΜΑΧΩΙ (εἰς τὴν Ἑλληνικὴν μεθηρμήνευσεν Οὔμαρ ὁ Οὐλοκόμης) Τηλέμαχε, πτόλεμος μὲν ὀιζυρὸς τετέλεσται· οὐκέτι δ’ ἐστιν ἐνὶ φρέσι μοι τίς τῷ νικήσῃ. τίς πλὴν δ’ Ἑλλήνων οἰκῶν ἐπ’ ἀπείρονα γαῖαν τόσσα λίπεν δῆμος ἄπο σώματα τηλόθι πάτρης ἡρώων; γέγονεν δέ μοι μακρότερον νοστῆσαι· πόντου μαρναμένων ἡμῶν ἐτάνυσσ’ ἅλα δῖαν γαῖαν θ’ εὐρεῖαν εὐρὺ κρείων ἐνοσίχθων. ποῦ γ’ ὦ, ὅδ’ οἷος γ’ ἦ τόπος, οὐδὲν ἐγώ κε λέγοιμι· δενδρήεσσα σύων ὕπο φαίνεται ἀργιοδόντων πετρήεσσά τινος βασιλείης ναιετόωσα νῆσος· Τηλέμαχ’ υἱός, ἐμοὶ φίλε· πλαγχθέντος τευ ὄμμασιν εἶναι ἅπασα δοκεῖ τινι ἄλλῃ ὁμοίη, ἐξαλαπαξομένου τε λέγοντος κύματα πόντου, ᾿Ωκεανοῦ τ’ ἐς πείρατα σκηπτομένοιο καμόντος, ἐκπαταγηθέντος τε πολύφλοισβον διὰ πόντον. οὐκέτι μὲν πῶς αἱματόεσσα μάχη τετέλεσται, ἡλικίην δ’ ἐστ’ οὐκέτ’ ἐμοὶ σὴν μιμνήσκεσθαι. φῦθι δέ, Τηλέμαχε, κρατερός τε γένου καὶ ἀμείνων. εἰ πάλιν ὄψομεθ’ ἀλληλοῖν, πλὴν θεῶν οἶδ’ οὔτις· τύνη δ’ οὐκέτι τῷ ποτ’ ἔστρεψα βοὰς βρεφὸς ἔσσι, τὸν δέ κ’ ἀεξόμενόν περ ἴδον οἴκῳ ἔν’ ἔγωγε, εἰ μὴ ἐμοὶ βουλὴν πολύμητις ἔγνω Παλαμήδης. ἴσως δ’ ἔπρηξ’ ἀντὶ βολῆς αἰειγενετάων· τηλόθι σ’ ὄντ’ ἀπ’ ἐμοῖό γε δαίμων Οἰδιπόδαο οὐχ ἕξει κατὰ θυμόν, σχήσει σ’ οὐκ ἐν ὀνείροις.

21

INTERVIEW MET ROB PAULS door Guus Eelink Kun je kort iets over je achtergrond vertellen?  Ik ben geboren 1959 in Maastricht met de Duitse nationaliteit. Heb eerst  drie   jaar   filosofie   gestudeerd,   toen   vijf   jaar   geschiedenis,   beide   aan   de  UvA, en daarna nog twee jaar theologie aan de UTP in Heerlen, later in  Nijmegen. Ik ben gepromoveerd op een onderwerp uit de reformatorische  theologie van de 16e eeuw (de invloed van retorica op de inhoud van de  systematische   theologie   in   de   Lutherse   traditie).   Woon   afwisselend   in  Limburg en Amsterdam. Of ik woon in Limburg en werk in Amsterdam, zo  kun je het ook zien. Wanneer ga je precies met pensioen? Kun je een kort overzicht geven van je   werkzame leven?  Dat zou mooi zijn, als ik nu al zou kunnen dromen van mijn pensioen.  Helaas ben ik nog vrij jong. Ook hier zie je weer: hoe ouder, hoe beter. Ik  heb wat baantjes gehad in vooral de metaal (ik heb nog gewerkt bij Stork  Werkspoor   Diesel   aan   het   IJ)   maar   ben   later,   na   mijn   promotie,  terechtgekomen in het onderwijs, waar ik bij elkaar opgeteld zo’n 10 jaar  gewerkt heb naast mijn onderwijsbaan (sinds 1996) aan de UvA bij eerst  Theologie, later Religiestudies. Bij LTC zit ik nu, als vervanger, sinds een  jaar of zes of zeven, denk ik. Heb je zin om met pensioen te gaan? Vreselijk veel zin. Maar helaas, zie hierboven. Waar ga je je na je pensionering mee bezighouden? Wielrennen, mijn ambitie is na mijn 65 e weer sneller te kunnen rijden dan  die broekjes die me nu aan alle kanten inhalen. Maar als het regent, zal ik  mijn tijd wel besteden aan middeleeuwse scholastiek. Meest interessante  figuur is Eckhart. Heel precies in zijn terminologie en toch onuitputtelijk.  Ook een van de weinige ‘grote mannen’ die behalve charismatisch heel  sympathiek was.  Over je kamer op bij de Oude Turfmarkt zei je ‘hier wordt alleen gewerkt’.   Wat heb je tegen (koffie)pauzes en eten op de werkplek?  Nou, ik heb misschien niet zozeer iets tegen eten op de werkplek maar  tegen eten überhaupt. Lees Kafka’s  Der Hungerkünstler. En dat gaat niet  22

over anorexia. Dat is een probleem in onze samenleving dat je niet moet  bagatelliseren. Maar eten, dat is onzin. Pauzes, daar heb ik inderdaad iets  tegen. Eten is tenminste misschien nog ergens goed voor, van pauzes heb  ik nooit de zin en noodzaak ingezien. Alsof je na drie kwartier werken  moe bent, belachelijk. Pauzes zijn de moderne vorm van maatschappelijk  verzet en het traineren van werkzaamheden waartoe je gedwongen wordt.  Als je daarvoor uitkomt, dan heb ik er niets op tegen om zó lang en zó  veel te pauzeren dat er geen pauze meer kan zijn omdat er ook geen werk  is. Wat is het fijnste/meest interessante werk dat je gedaan hebt? Tja, dat is toch het onderwijs geweest, ook aan de middelbare school, dat  was heel enerverend en afwisselend, ook leuk vanwege het contact met  collega’s. Een school is een soort lotsgemeenschap; als je daar jarenlang  mee verbonden bent, krijg je er een hoop terug. Welke auteur heeft de meeste invloed op je gehad, en waarom? Dat is, denk ik, Kafka geweest. In ieder geval vind ik het de beste schrijver  die ik ken. Tsjechov is een goede tweede. Tja, waarom is Kafka zo goed?  Misschien omdat je bij elke uitleg die je over Kafka leest, meteen begrijpt  dat hij fout is, en toch verlangen en eisen Kafka’s teksten van de lezer dat  hij ze uitlegt: je ontkomt er niet aan, terwijl het niet kan: daarover gaat  het.   Dat   klinkt   postmodern,   maar   het   gaat   net   zo   goed   om   de  ondoorzichtigheid van het bestaan.  Wat is het belangrijkste inzicht dat je hebt opgedaan als intellectueel? Dat kennis en de waarde daarvan erg relatief is maar daarom niet minder  waardevol. Integendeel, van de intrinsieke waarde van kennis kun je je  pas echt bewust worden als je doordrongen bent van hoe onbelangrijk het  is hoeveel en wat je allemaal weet. Beschouw je jezelf als religieus? Dat vind ik altijd, met permissie, een onmogelijke (ik had bijna gezegd:  een domme) vraag. Ik zou niet weten wat religieus is. Kafka en Tsjechov  bijvoorbeeld:   religieus   of   niet?   Weinig   relevant   als   je   begrijpt   wat   hen  drijft. Tijdens   een   college   Middeleeuws   Latijn   zei   je   dat   je   veel   met   monniken   gepraat hebt. Voel je je aangetrokken tot het kloosterleven? Jaja, maar meer zoals ik graag met pensioen zou zijn. Geen ellende meer  aan   je   kop   en   geen   getoeter   in   je   oren.   Weinig   eten,   nooit   pauzeren.  23

Heerlijk. Je zei ook dat lezen voor jou een modus vivendi is, een manier om verveling   te verdrijven. Hoe zie je de toekomst van het lezen in een snel digitaliserende   (en vervluchtigende) maatschappij?  Over dertig jaar is het silicium op jullie cd’tjes versleten en kan niemand   die meer lezen. Dan moeten we de papieren Migne weer gaan raadplegen  in   obscure   diocesane   bibliotheekjes   die   geen   geld   hadden   om   hun  bestanden te digitaliseren en is de cirkel rond. Heel troostrijk. Ik zou het  graag nog meemaken. Of  er mensen  zullen  zijn die dat gaan doen? Ik  denk het wel, al is het maar uit verzet tegen het establishment. Heb je nog andere hobby’s (behalve lezen)? Wielrennen. Welke toekomst zie je voor (de studie van) de klassieke talen?  Geen   flauw   benul.   Het   kan   alle   kanten   uit.   Misschien   verdwijnt   het  helemaal, misschien blijft het zichtbaar in onze cultuur. Mary Beard heeft  er   onlangs   een   lezing   over   gehouden   (gepubliceerd   in   de   New   York  Review) en ziet het niet zo somber in. Maar ik ben wat pessimistischer:  mensen als Beard laten altijd zien dat het allemaal wel meevalt door in de  geschiedenis te duiken en vast te stellen dat het vroeger ook allemaal niet  veel beter was. Maar voor mijn gevoel is er nu iets anders aan de hand,  ingrijpender, op groter schaal en verbonden, en daarom niet te bestrijden,  met   allerlei   andere   ontwikkelingen   die   zich   op   ander   gebied   afspelen.  Maar   zoals   gezegd,   dat   hoeft   niet   te   betekenen   dat   de   klassieke   talen  verdwijnen.   In   Nederland   kun   je   geen   Oud­Ethiopisch   meer   studeren  ondertussen, maar er is wel een leerstoel voor opgericht in China. Dus in  de   toekomst   ga   je   Latijn   studeren   in   Shanghai.   Mijn   zegen   heeft   het  allemaal.

24

BARLAEUS EN VOSSIUS GERUSTGESTELD De voorlopige uitkomst van de ontwikkelingen met   betrekking tot de formatie bij Latijn Maurits de Leeuw

I

n het vorige nummer heb ik een korte toelichting geschreven bij de  perikelen die speelden met betrekking tot (het gebrek aan) formatie bij  de vakgroep Latijn. Waarschijnlijk is het u niet ontgaan dat er sindsdien  enkele   ontwikkelingen   hebben   plaatsgevonden,   waaronder   de   aandacht  voor deze zaak in de landelijke media. Omwille van de helderheid zal ik  hier proberen de  belangrijkste ontwikkelingen te beschrijven die tot  de  huidige stand van zaken hebben geleid. Sinds de uitgave van het vorige nummer is er veel duidelijk geworden.  Zo   werd   nog   voor   de   kerst   bekend   gemaakt   dat   er   voor   het   volgende  academische jaar in ieder geval vacatures voor 1,3 FTE (1 FTE is één Full  Time Employee) bij Latijn vrij zouden komen. Ook zouden Piet en David  voor deze vacatures kunnen solliciteren. Hoe dit juridisch dan precies in  elkaar zat, weet ik niet, maar in ieder geval werd tijdens een hoorzitting  op 24 januari duidelijk dat als Piet en David aan de UvA nieuwe banen  krijgen, deze automatisch vast zullen zijn. Gedurende diezelfde week werd het bericht dat David en Piet moesten  vertrekken in enkele media gepubliceerd, waaronder (eerst) de Folia, het  Parool en de NRC (Next). Bovendien zette studentenpartij Mei een petitie  op waarin werd gesteld dat (het behoud van) de kwaliteit van onderwijs  belangrijker   is   dan   het   navolgen   van   arbitraire   richtlijnen   en   dat   de  kaalslag   bij   klassieke   talen   aan   de   UvA   een   halt   moet   worden  toegeroepen.   Op  donderdag   2  februari   is  deze  petitie,   door  ruim  1250  mensen   ondertekend,   aan   de   (nieuwe)   decaan   van   de   Faculteit   der  Geesteswetenschappen aangeboden, Frank van der Vree. Inmiddels   was   bekend   geworden   dat   er   voor   het   volgende   jaar   niet  alleen vacatures zouden komen van 1,3 FTE voor universitaire docenten  bij Latijn, maar dat er daarnaast ook nog eens 0,5 FTE vrij zou komen  voor een universitair hoofddocent (iets meer dan een ‘gewoon’ universitair  docent, maar iets minder dan een hoogleraar). Bovendien hebben interne  sollicitanten   (sollicitanten   die   al  aan   de   UvA   verbonden   zijn)  voorrang  voor de 1,3 FTE UD. De decaan bevestigde dit bij het aanbieden van de  25

petitie. Uiteindelijk lijkt het er dus op dat niet alleen David en Piet voor de   opleiding   behouden   zullen   blijven,   maar   dat   er   ook   nog   een   docent  bijkomt. Dat deze vacatureruimte bestaat is overigens mede te danken aan de  aanstaande samenwerking van de UvA en de VU in de vorm van ACASA  (Amsterdam   Center   for   Ancient   Studies   and   Archaeology).   Zo   zal   de  universitair   hoofddocent   een   volledige   baan   krijgen,   waarbij   beide  universiteiten een helft van deze baan voor hun rekening nemen. Dat de  samenwerking   tussen   de   UvA   en   de   VU   dus   nadelig   zou   zijn   voor   de  formatie   bij   Latijn   is   dus   onwaar   gebleken;   integendeel,   het  tegenovergestelde blijkt waar. Ik   denk   dat   ik   voor   velen,   zo   niet   iedereen   alle   betrokkenen   spreek  wanneer ik mijn vreugde uitspreek over het resultaat, maar ook vooral  over   de   uiteindelijk   ontstane   duidelijkheid,   waarmee   eindelijk   de  gemoederen   tot   rust   zijn   gebracht.   We   hebben   nu   goede   hoop   dat   het  Latijn   aan   de   UvA   ook   volgend   jaar   door   een   mooie   staf   zal   worden  verzorgd. Barlaeus en Vossius8 hoeven zich niet om te draaien in hun graf.

8

Ik ben geen Amsterdams gymnasiast, dus ik houd hier gewoon een alfabetische  volgorde aan. 26

(ingezonden mededeling)

27

(ingezonden mededeling)

28

NIEUWJAARSDINER 2012 Een ontroerde David Rijser, een bestuurswissel en vooral   veel rood Anoniem

T

oen   het   charmante   Haarlemmermeerstation   langzaam   maar   zeker  volstroomde   met   Laverniones,   werd   al   snel   duidelijk   dat   de   niet  afgesproken   dresscode   ‘rood’   was:   alle   tinten   rood   kwamen   voor   in  jurkjes, truien en blazers, en de ‘zwart is altijd goed’­mensen probeerden  zich angstvallig te verstoppen achter de eveneens rode servetten. Bij de in   rood   geklede   mensen   kwam   er   echter   een   ongekend  saamhorigheidsgevoel op waardoor de sfeer van die avond  gelijk gezet  werd. Van deze situatie maakte David Rijser gretig gebruik om te oreren,  oreren, oreren, en dat deed hij met woorden, woorden, woorden. In een  onverwachtse toespraak uitte hij zijn welgemeende dank voor de inzet die  Laverna en haar leden hebben getoond in de maar al te bekende strijd  tegen   het   dreigende   ontslag   van   Piet   en   David.   Zoals   het   een   echte  hedonist betaamt, deelde David als cadeau meerdere flessen Prosecco uit,  meer dan genoeg om alle aanwezigen te voorzien van één glaasje. En toen  moest de avond nog beginnen. De rest van het diner zou de drank nog rijkelijk vloeien, maar niet voor   de bestuursleden. Terwijl de gasten het smakelijke voorgerecht nuttigden,  was het bestuur vooral bezig met koken, bedienen en ervoor zorgen dat  alles naar wens was. Na de eerste gang kregen de leden de gelegenheid om uit te buiken  tijdens   de   eerste   ALV   van   dit   collegejaar.   Voor   de   laatste   keer   opende  Laura als praeses de vergadering. Deze begon met een terugblik op het  eerste   semester,   waarin   Laverna   succesvolle   activiteiten   heeft  georganiseerd die zeker het vermelden waard waren. De gasten kregen  een   tevreden   blik   in   hun   ogen   bij   het   denken   aan   die   bezoekjes   aan  musea, toneelstukken en de opera. Natuurlijk zal het tweede semester ook  bomvol   leuke   uitstapjes   zijn,   maar   dan   wel   met   een   ander   bestuur.  Halverwege de vergadering namen Laverna en de Laverniones afscheid  van   Laura,   en   nam   Laura   afscheid   van   Laverna   door   middel   van   een  gemeende en  ontroerende toespraak. Het was  duidelijk dat zij genoten  heeft van haar tijd als voorzitter en helemaal tot haar recht is gekomen.  Dat ook de leden al die jaren zeer tevreden met haar waren, bleek wel uit  het   minutenlange,   oorverdovende   en   welverdiende   applaus   dat   Laura  29

kreeg.  Zij vergat haar taak als voorzitter van de ALV echter niet en ging snel   door   met   de   officiële   plechtigheden   van   de   bestuurswissel:   het  overhandigen van de staf, het symbool van voorzitterschap dat bij elkaar  gehouden wordt met purschuim, aan de ambitieuze Riemer. Laura had er  het volste vertrouwen in dat Riemer de kwaliteit van het voorzitterschap  niet zou schaden, en na zijn overtuigende toespraak waren ook alle leden  om. Riemer zal met zijn hart voor de klassieken, zijn kordaatheid en zijn  tomeloze inzet een uitstekende praeses worden. Vol zelfvertrouwen nam  hij de  staf over van Laura, niet  van plan deze de komende jaren af te  staan.  Door   de   upgrade   van   Riemer   kwam   er   nu   een   plek   vrij   binnen   het  bestuur. Gelukkig was daar een oplossing voor gevonden in de vorm van  de eerstejaars Marjolein. Na een kort praatje waarin zij zichzelf voorstelde  aan de hogerejaars die haar tot dan toe over het hoofd hadden gezien,  kon ze opgelucht ademhalen toen niemand een bezwaar indiende tegen  haar   als   Magistra   Librorum.   Meteen   moest   Marjolein   door   met   haar  praatje over de boeken: een nieuwe Magistra betekende ook een nieuw  systeem.  Gelukkig  waren   de  meeste  leden   hier   tevreden  over.  Eigenlijk  waren   de   leden   over   het   algemeen   erg   tevreden   en   timide   tijdens   de  vergadering.   Ook   toen   vervolgens   de   financiën   werden   besproken,   had  haast   niemand   kritiek   daarop.   Enig   punt   van   discussie   was   de  tweewekelijks betaalde borrel, waarvan het voor mensen onduidelijk was  wanneer  er  nou wel betaald  werd  en wanneer niet. Hier beloofden de  bestuursleden wat aan te doen, en met die belofte op zak kon iedereen uit  volle borst “Laverna hooooog, Laverna laaaaag” meezingen om daarna –  eindelijk! – te mogen genieten van het uitstekend verzorgde hoofdgerecht.  Het   gastronomische   hoogtepunt   van   die   avond   was   toch   echt   het  traditionele   toetjesbuffet,   waarop   vele   leden   heel   erg   hun   best   hebben  gedaan.   Geen   betere   manier   om   dit   geslaagde   nieuwjaarsdiner   af   te  sluiten dan met tiramisu, een kaasplankje en een chocoladetaart met een  roodkleurige topping.

30

NIEUWE MASTER: OPLEIDING TOT POPULARISATOR Jona Lendering, De klad in de klassieken, Amsterdam:   Athenaeum–Polak & Van Gennep (2012) Richard Calis

I

nmiddels staat de gemiddelde student niet meer te kijken van termen  als “de Halbeheffing”, “halberen”, of “biggetje Bijsterveld”. De ellende  komt,   en  komt   snel.   Langstuderen   is   definitief   een   gepasseerd   stadion.  Vier   jaar   studeren,   met   maximaal   twee   jaar   uitloop   voor   kneuzen   of  gelikte carrièretijgers die een bestuurjaar willen doen, moet volgens onze  minister voldoende zijn om een student met succes los te kunnen laten in   het bedrijfsleven. De enkele ambitieuze student die een wetenschappelijke  cursus   honorum  nastreeft,   ziet   de   baten   van   een   tweede,   verbredende  master uiteraard wel in en is bereid om daarvoor een flinke smak geld bij  te lenen. Iedereen gelukkig, en de staatskas gevuld. Misschien   moet   het   recenste   boek   van   beroepsmatig  oudheidpopularisator   Jona   Lendering   namens   studenten   GLTC,  archeologie en oude geschiedenis Halbe op zijn verjaardag cadeau worden  gedaan. Dit jaar geen manifestatie op het Malieveld, maar een boek over  de oudheid. In  De klad in de klassieken  zet Lendering op heldere wijze  uiteen   hoe   het   huidige   wetenschappelijke   klimaat   een   serieuze  bestudering van de oudheid in de weg staat, en daarbij zijn de recentste  ontwikkeling binnen het onderwijs, zoals de langstudeerboete en mogelijk  afschaffing   van   de   studiefinanciering   voor   masterstudenten,   niet   eens  behandeld. Echt iets voor onze minister! Het   boek   bestaat   uit   tien   hoofdstukken.   Aan   elk   hoofdstuk   gaat   een  essay, een  intermezzo, vooraf van verschillende personen die allemaal op  de één of andere manier een passie voor de oudheid hebben. De analyse  van Lendering zelf valt als het ware in twee delen uiteen. Het eerste deel  (hoofdstuk   1­7)   behandelt   de   geschiedenis   van   de   verschillende  disciplines   die   de   oudheid   bestuderen,   zoals   de   archeologie,   de   oude  geschiedenis en de klassieke filologie. Het tweede deel (hoofdstuk 8­10)  bestaat   daarentegen   uit   een   pamflet   tegen   de   huidige   kwakkelende  wetenschappelijke   benadering   van   de   oudheid.   Lendering   legt   eerst  systematisch   de   problemen   van   het   hedendaagse   onderwijs   in   de  klassieken bloot (waarom de klad er dus in zit) om vervolgens mogelijke  31

oplossingen voor deze problemen aan te dragen.  Helaas is het boek een stuk rommeliger opgezet dan deze tweedeling  doet voorkomen. In plaats van een strak, vlammend betoog dat culmineert  in een oproep om de hele oudheidsdiscipline te hervormen, heeft het boek  meer weg van een saai rapport of een handboek voor het HBO. Meermaals  wordt de tekst onderbroken door kaders, waarin specifieke elementen die  in  de hoofdtekst worden behandeld nader worden toegelicht, zoals het  oudste   Grieks   (p.   36),   taalfamilies   (p.   80­1),   de   classicus­antropoloog  James Frazer (p. 124­5) en (ook leuk) Romeins Amsterdam (p. 230).  Het  is   onduidelijk   waarom   Lendering   deze   informatie   niet   gewoon   in   de  hoofdtekst heeft opgenomen. Daarnaast staat het boek vol met tabellen, schema’s en statistieken. Nu  is daar op zich niks mis mee, maar het maakt het leesproces niet prettiger.  Bovendien   wordt   het   verband   tussen   deze   informatie   en   de   hoofdtekst  niet altijd even goed aangegeven. De klad in de klassieken wordt hierdoor  een   soort   amalgaam   van   verschillende   genres.   De   al   eerder   genoemde  intermezzi  van   andere   schrijvers   maken   het   nog   erger:   nergens   is   een  poging gedaan om een elegante lay­out te vervaardigen. Over de vormtechnische aspecten van het boek had dus wel wat beter  nagedacht  kunnen worden. De inhoud van het boek is  daarentegen de  moeite waard. De geschiedenis van onze vakdiscipline zou iedere zichzelf  respecterende   oudhistoricus,   archeoloog   en   classicus   moeten   kennen.  Lenderings   analyse   van   de   problemen   waar   de   hedendaagse  Altertumswissenschaft mee kampt stimuleert de lezer bovendien om na te  denken over het vak en de manier waarop de oudheid in Nederland wordt  onderwezen. En deze reflectie is nodig. Lendering stelt namelijk vast dat het met de  wetenschappelijke bestudering van de oudheid zeer matig is gesteld. Het  onderwijs in de klassieken deugt van geen kant.   De ondertitel van het   boek   liegt   er   dan   ook   niet   om:   “waarom   onze   kennis   van   de   Oudheid  onbetrouwbaar wordt, waarom dat zorgwekkend is (ook voor wie niet in  de Oudheid is geïnteresseerd) en hoe daar iets aan kan worden gedaan.”  Vanwege   de   groeiende   specialisering   in   de   wetenschap,   de   hoge  publicatiedruk voor academici (ook wel bekend als  publish or perish) en  de steeds korter wordende tijd om te studeren (en dus het vak te leren),  wordt   er  onjuiste  informatie  verspreid,  zelfs   op  academisch   niveau.  De  gevolgen hiervan zijn groot en gevaarlijk voor het voortbestaan van een  gezonde bestudering van de klassieken, aldus Lendering.  Lendering   deinst   er   niet   voor   terug   om   ook   academici   zelf  verantwoordelijk te stellen voor de hedendaagse malaise. Toen in 1982 de  Tweefasenstructuur werd ingevoerd, hebben zij ervoor gekozen om in te  32

stemmen   met   een   vierjarige   opleiding.   Dit   blijkt   desastreus   te   zijn  geweest. Archeologen en oudhistorici kennen hun talen niet meer en de  kennis   over   de   historische   context   van   de   gemiddelde   classicus   is  verouderd, als deze lui überhaupt al de moeite nemen om zich hierin te  verdiepen.   Lendering   meent   dat   de   academici   in   1982   hun   poot   stijf  hadden moeten houden: of een studie  van  langer dan vier jaar,  “óf de  faculteiten konden worden gesloten” (p. 273).  Behalve een probleemstelling, komt de auteur ook met een oplossing op  de proppen, en wat voor één! Het offensief van Lendering bestaat uit het  IvVES: het Instituut voor Voor­Europese Studies, een tamelijk utopische  plek waar men jaren ongestoord kan studeren, verdieping kan krijgen in  de klassieke talen en bijscholing in de archeologie en oude geschiedenis.  Kortom, een ideale ­ en onrealistische ­ plek om de oudheid grondig en  goed te bestuderen. Hoewel de auteur zelf al aangeeft dat zo’n instituut  een volslagen utopie is9, legt hij wel de vinger op de gevoelige plek.  Het is namelijk schrijnend dat een niet onaanzienlijk aantal promovendi  in de archeologie of oude geschiedenis onbekend is met het Grieks of het  Latijn. Als classicus heb ik het bovendien altijd volslagen idioot gevonden  dat   ik   straks   een   MA­diploma   mag   ontvangen   en   daarvoor   maar   een  magere   1000   verzen   Homerus   of   Vergilius   heb   hoeven   lezen.   Met   een  beetje   pech   studeer   je   zelfs   af   zonder   ook   maar   een   letter   Sappho   of  Statius te hebben gelezen. Dan heb ik het nog niet eens over de minimale  aandacht   binnen   de   opleiding   voor   archeologie   en   oude   geschiedenis.  Editietechniek, tekstkritiek en receptiegeschiedenis zijn al helemaal terrae   incognitae. Op   verschillende   punten   was   ik   een   andere   mening   toegedaan   dan  Lendering.  Omnia mutantur  zei Ovidius al, dus ook het onderwijs in de  klassieken.  Juist  die   ontwikkeling  is   goed.   Uiteraard   is  het  jammer  dat  meerdere   aspecten   van   ons   vakgebied   tijdens   de   studie   niet   aan   bod  komen,   maar   dat   is   begrijpelijk   wanneer   we   in   acht   nemen   dat   de  wetenschap ook steeds meer specialiseert en het dus onmogelijk is om alle  details   en   feiten   van   de   oudheid   aan   de   universiteit   te   leren.   Het   is  domweg ondenkbaar dat iemand in zeven jaar wel volwaardig classicus of  archeoloog is. Daar is zelfs een mensenleven te kort voor.  Er is in ieder geval veel om over na te denken. De klad in de Klassieken   is   een   degelijke   inleiding   op   de   problematiek   en   zal   zeker   stof   doen  9

En   maar   goed   ook,   want   de   volgende   suggesties   klinken   toch   wel   enigszins  tenenkrommend: “De buluitreikingen zijn sober, maar eindigen met de aflegging  van een belofte nooit het persoonlijk belang te laten prevaleren boven het belang  van wetenschap en samenleving” (p. 284); en: “Publicaties van het IvVES worden  gedaan door het collectief.” (p. 285). 33

opwaaien.   Lendering   was   in   2010   de   ontvanger   van   de   Oikos  publieksprijs, een onderscheiding voor een historicus of classicus die de  oudheid bij een breed publiek onder de aandacht heeft gebracht. Ook met  dit boek zal hij waarschijnlijk een breed publiek aanspreken. Of zijn roep  ook bij iedereen gehoord wordt, zal de tand des tijds moeten bepalen. Ik  hoop in ieder geval dat Lenderings (ironische?) suggestie voor een nieuwe  master geenszins tot wasdom komt: "Studenten die de volle zeven jaar  van hun wetenschappelijke vorming achter de rug hebben, kunnen een  éénjarige   vervolgopleiding   krijgen   tot   popularisator,   waarin   vooral   veel  aandacht wordt besteed aan het internet.” (p. 284).

34

QUALIS ARTIFEX Recensie van Nero door NTGent Maurits de Leeuw

A

msterdam was 16 januari niet bepaald massaal uitgelopen om het  stuk ‘Nero’ van Nederlands Theater Gent in de stadsschouwburg te  bezoeken. Ons groepje van ongeveer tien classici werd tot tweemaal toe  verzocht  om toch nog wat  verder naar  voren te  verhuizen in de Grote  Zaal. Acteur Wim Opbrouck liet zich  echter niet van zijn  stuk  brengen  door de halflege thaterzaal en bewees het ongelijk van degenen die niet  waren gekomen. ‘Nero’ maakt onderdeel uit van het plan van regisseur (en tevens dichter  en romancier) Peter Verhelst om met alle acteurs van het vaste ensemble  van NTGent een monoloog te maken, waarbij hij de tekst verzorgt. Eerder  heeft   hij   reeds   met   ‘Lex’   (Alexander   de   Grote)   en   ‘Julius   Caesar’  viros   illustres monologen laten houden. Nu was de beurt dus aan Nero, vertolkt  door   Opbrouck,   slechts   bijgestaan   door   een   voedster   (zonder   tekst),  gespeeld door Johanna Lesage. Het decor waarin Nero zich begaf, bestond uit houten miniatuur­insulae   en   moderne   flatgebouwen  die   oplichtten   bij   een   aanraking   van   Nero.  Midden   op   het   toneel   stond   een   gebouw   dat   iets   weg   had   van   het  Colosseum. De positivist zal onmiddellijk bezwaar aantekenen tegen het  Colosseum en Nero samen op het toneel, maar er was hier zeker geen  sprake   van   een   onbewuste   historische   onjuistheid.   In   Nero’s   monoloog  waren immers zowel acteren als architectuur belangrijke thema’s. De tekst, waarin kinderlijke uitdrukkingen aaneen worden gevlochten  met   filosofisch­esthetische   overpeinzingen   (“Alleen   schoonheid   zal   ons  redden; alles voor de schoonheid”), benadrukt   twee kanten van Nero.  Nero is een dichter en een moordenaar, een architect en een verwoester,  een kind en een tiran. Opbrouck, slechts gekleed met een enkel kleed dat  hij voortdurend enigszins wellustig om zich heen deed zwieren, slaagde  erin om deze twee kanten van Nero knap naar voren te brengen. Hij deed   dit namelijk zo, dat je wel geïnteresseerd naar Nero’s gedachtegangen kon  luisteren, maar dat je er nooit in mee ging. Al te onschuldig klinkende  verwijzingen naar ‘pappa’ Claudius, ‘mamma’ Agrippina en Seneca deden  bovendien af en toe de haren overeind staan. De monoloog bereikte zijn climax met een zachthandige destructie van  het decor. Alle gebouwen behalve het Colosseum werden door Nero en  35

zijn   voedster   rustig   op   de   grond   gelegd,   maar   wel   zo   dat   er  langzamerhand   chaos   overbleef   rond   het   Colosseum.   De   gebouwen  onthulden   lampen   die   bleven   branden   nadat   het   gebouw   omvergelegd  was. Rome brandt, waar Nero spreekt: “Denk aan de zon. Rond de zon  cirkelen planeten in een eeuwige baan. Laat het hart van de stad gelijk  zijn aan de zon. Uit elk gebouw, in elke straat, moet het mogelijk zijn het  hart van de zon te zien. Dat is het uitgangspunt.”

36

VRIJHEID Een gedicht in meer dan 100 talen

I

n 1997 maakte de Nederlandse schrijfster Marion Bloem het gedicht  ‘Vrijheid’ op verzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Zij vond dat  het begrip vrijheid vaak wordt misbruikt, bijvoorbeeld om uitsluitend de  vrijheid om te consumeren mee te verdedigen. Meer dan tien jaar later, in maart 2011, riep ze via Facebook op om het  gedicht in zo veel mogelijk talen te vertalen. Over de waarde daarvan zegt  ze:   “Through   translation   of   her   poem   ‘Vrijheid’   Marion   Bloem   tries   to  understand   the   meaning   of   the   concept   [of   freedom]   in   different  countries, cultures, languages. Words do not mean the same in different  languages. Translation confronts us with this continuously, and translating  poetry even more.”  Vrijwilligers uit de hele wereld vertaalden het gedicht of zijn daar nog  mee bezig, en velen maakten er foto’s, filmpjes of muziek bij. Inmiddels  zijn   er   110   vertalingen   die   op   een   Facebookpagina   staan  (facebook.com/freedombymarionbloem).   Aan   een   eigen   website   wordt  gewerkt. Ook is er van de oorspronkelijke Nederlandse versie een aantal  MatchBoox – geïllustreerde boekjes in een luciferdoosje – gemaakt. Isabelle Buhre maakte de Latijnse vertaling van ‘Vrijheid’,  die  hierna  met   het   origineel   staat   afgedrukt.  Zie   voor   meer   vertalingen   en   foto’s:  facebook.com/freedombymarionbloem.

37

Vrijheid  Als vrij zijn is: hou jij je mond  want ik heb iets te zeggen  Als vrij zijn is: jij achter tralies, want  dan hoeven wij niet bang te zijn     voor al jouw anders zijn en doen en anders  laten Als vrij zijn is: de dag van morgen  strak bepalen door de dag vandaag   iets minder dag te laten zijn Als vrij zijn is: de deuren sluiten  en op het beeldscherm vrij bekijken  wat veilig uit de buurt moet zijn 

 

Als vrij zijn is: steeds rustig slapen  omdat de anderen hun tong moedwillig   is ontnomen Als vrij zijn is: eten wat en wanneer je wilt   maar de schillen laten vallen in de kranten  waar de honger wordt verzwegen  Als vrij zijn is: niet hoeven weten wat mij  heeft vrijgemaakt, mij vrij houdt, mij   in vrijheid elke dag gevangen neemt  Als vrijheid is: wachten tot de ander  mij bevrijdt van angsten waar ik   heilig op vertrouw  Als vrijheid mijn gedachten pleistert Als vrijheid om mij heen overal rondom en in mij waait,  maar voor jou niet is te vangen  38

 

Libertas Si libertas significat tacendum  est nam ego loqui volo Si libertas significat claudendum te timoris nostri causa  ne insueta tua nos diutius deterreant  Si libertas est crastinum in ordinem redigere  negligentes hodie auferre hodiernum  Si libertas significat videre  liberi imagines foribus clausis  rerum tuto demotarum  Si libertas significat dormire  per aliis ereptam linguam pacati  Si libertas significat comedere  quandocumque, quidlibet, deicere putamina in nuntios  famem tacentes  Si libertas significat nescire  quid me liberaverit,  me liberet, me capiat  cotidie captivus libertate Si libertas significat manere  dum alius me solvat his timoribus  sancte quibus credo  Si libertas insternit cogitata  Si libertas flat circum me et undique et in me circumvolat at tu eam capere nequis 39

Als vrijheid mij beschermt  tegen jouw ideeën die voor mij te   anders zijn  Als vrijheid voor mij vandaag zo  vanzelfsprekend lijkt, en jij niet   weet wat dat betekent  Dan is vrijheid munt voor mij  en kop eraf voor jou  Dan is vrijheid lucht en willekeurig  Maar staat het mij misschien wel vrij  om iets van mijn riante vrijheid ­met   wederzijds goedvinden natuurlijk­   tijdelijk of voor langere duur   af te staan om jou   van mijn verstikkende vrijheid   te bevrijden  Marion Bloem

 

40

Si libertas protegit me ab tuis cogitatibus nimis insolitis Si libertas tam solita hodie videtur mihi, tibi non est cognoscenda; Commodum meum Incommodum tuum Aer et arbitrium libertas est. Sed fortasse liber sum libertatis aliquid pergrandis – mutua nimirum voluntate – ad tempus aut diutius concedere tibi ut te mea angusta libertate possim liberare. carmen fecit Marion Bloem in Latinum transtulit Isabelle Buhre

41

HAMBURGSE AVONTUREN Over kelders, handschriften en onuitwisbare indrukken Ignace Schoot

D

e kelder van de sekswinkel aan de Reeperbahn jaagt me nog steeds  schrik  aan.  Ik  zal niet  in  details treden,  maar  ik  wist  niet  dat   er  zulke   mensonterende   maskers   bestonden.   Ik   begreep   in  één   keer   waar  Hamburgs imago als sadomasochistische hoofdstad van Europa vandaan  kwam. Die kelder zal ik niet snel vergeten. Net als de hele Reeperbahn  trouwens. De Reeperbahn is de ranzigste straat waar ik ooit doorheen ben  gelopen. Seksshops en shoarmazaken. Ongure types met een ongezonde  gelaatskleur, hun grote, vals kijkende honden aan de lijn. Oude mannen  die je graag hun dubieuze tent in willen leiden. In   onze   groep   geen   vieze   mannetjes,   mensen   met   een   ongezonde  gelaatskleur of valse honden. Donderdag 16 februari vertrok onze groep  goedgemutste, gezonde classici naar Hamburg. Hamburg? Is dat niet die  stad waar eigenlijk vrij weinig unieks te beleven is op klassiek gebied? Ja,  dat is die stad. Toch was het ons bestuur gelukt om wat klassieks op het  programma te zetten. We bekeken na een korte inleiding van de hoogleraar Grieks samen met  een   alleraardigste   conservator   een   aantal   handschriften   uit   de   collectie  van de UB. Hij had speciaal voor  ons zijn Duits iets  vereenvoudigd en  verlangzaamd.  De man  heeft ons van alles verteld  en laten zien en zo  redde hij het klassieke karakter van onze reis. Gelukkig   kunnen   classici   ook   heel   veel   plezier   beleven   aan   niet­ klassieke   dingen.   Classici   zijn   ook   maar   gewoon   mensen.   Wat   Quirien  overigens  bewees door na een zeer gecompliceerde, haast  metafysische  heenreis zijn koffer te laten staan in de trein. Gelukkig liep het goed af. Het Miniatur Wunderland was voor de één een hoogtepunt en voor de  ander een dieptepunt. Velen keken hun ogen uit bij de levensechte scènes  uit de levens van duizenden kleine poppetjes. Je kon op heel veel knopjes  drukken, de grootste modelspoorbaan van heel Europa aanschouwen en  bij een volle blaas naar de WCity gaan. Het geheel werd afgemaakt door  een aantal Duitse mannen van een jaar of veertig, die duidelijk voor de  miniatuurhobby   geboren   waren.   Ze   beleefden   de   dag   van   hun   leven,  filmden   zelfs   met   statief   hoe   de   minivliegtuigen   opstegen   en   maakten  foto's om thuis in hun hobbykamer op te hangen. Wat is er leuker dan  beginnend grijzende mannen als een kind zo blij te zien? Om   onze   honger   naar   cultuur   te   stillen   bezochten   we   naast   de  42

Hamburgse universiteitsbibliotheek en het Miniatur Wunderland ook de  Hamburger Kunsthalle. Een heel erg groot museum met ontzettend veel  kunst,  veel  te  veel  om  allemaal   in  één  keer   goed  te  bekijken.   Uit  elke  periode is er wel iets in dit museum te vinden. Naast Hamburg heb ik deze reis ook de rest van de groep een beetje   beter   leren   kennen.   Zo   wist   ik   niet   dat   Aniek,   Nina   en   Laura   stiekem  nachtelijke rokers zijn, dat classici zo hilarisch en gezellig zijn en dat ze  geweldig kunnen feesten. Vrijdagavond werd er hard gefeest in Kulturhaus 73, een soort kroeg  met daarbij een grotere en een kleinere ruimte om te dansen. De mensen  waren leuk en de muziek was geweldig. Het was een fantastische nacht.  De volgende nacht waagden wij ons in de club met de sprekende naam de   'Funky Pussy Club'. Het was niet wat je denkt, dat het was. Er stonden wel  palen en er werd weer gedanst. Sommigen zijn na deze club nog verder  gegaan op andere plekken in de stad of gewoon voor en in het hostel. Ook  zagen een aantal de mensen de zon opkomen op de vismarkt. Wat is er  lekkerder dan de geur van vis, wanneer je eigenlijk wilt slapen? Hamburg is een vreemde stad. Midden in het centrum ligt een groot  meer, waardoor de stad tot rust wordt gebracht. Al zijn we er drie dagen  geweest, ik heb niet het gevoel dat ik Hamburg snap. Ik heb geen idee hoe  de stad in elkaar zit en de confronterende indrukken van de Reeperbahn  verwarren mij nog steeds. Het was leuk om het Amsterdamse leven even  te verlaten en een nieuwe stad te ontdekken. Mijn eerste Laverna­reis was  onvergetelijk. Ik had een echt vakantiegevoel. De   stad   ademt   een   andere   sfeer   dan   een   Nederlandse   stad.   Er   zijn  zoveel   verschillen,   al   zijn   ze   soms   klein.   Duitsers   zijn   veel   stiller   in  restaurants, er liggen meer daklozen te slapen in portieken en iedereen  praat   Duits.   Ik   ga   graag   een   keer   terug   naar   Hamburg,   naar   de  fantastische   kroegen   en   clubs   in   de   studentenbuurt,   naar   de   mooie  gebouwen in de binnenstad en stiekem ook naar de Duitse degelijkheid.  Al zal ik de Reeperbahn dan liever links laten liggen.

43

LAVERNALADDER  

Donderdag 29 maart Opera: Deidamia van Händel

❦ 24 april Juvenalis in het Ostadetheater

❦ Dinsdag 17 april Ken­uw­Klassieken­pubquiz in Leiden

❦ Dinsdag 17 t/m donderdag 26 april Week van de Klassieken

❦ En natuurlijk elke donderdag om 17.00 uur borrel in P96! Houd voor aanvullingen je e­mail in de gaten! 44