JAARGANG 15 NUMMER 1 LENTE PRIJS: f 4, jaar Allicht

JAARGANG 15 NUMMER LENTE

PRIJS: f

1

1995

4 , 00

15 jaar Allicht

Redactioneel Waarom kunnen er niet meer warmtekrachtinstallaties gebouwd worden? Grote bedrijven als Akzo-Nobel, Dow Benelux en DSM zeggen alleen energie te kunnen besparen met behulp van warmtekrachtkoppeling. In januari tekende minister Wijers van Economische Zaken het lang verwachte energie-convenant met de chemische industrie. De industrie legt zich daarin vast op een besparing van de energie van 20 procent in het jaar 2000. Dat kan als de energiecentrales die de komende jaren nodig zijn, gebaseerd zijn op de energiezuinige warmtekrachtkoppeling. De Samenwerkende Elektriciteits Producenten (SEP) zien dat echter niet zitten. Ze willen geen toestemming geven tot uitbreiding van de warmtekrachtkoppeling. Erger nog, ze verhinderen dat. Weg energie-convenant! Weg energiebesparing! De elektriciteitsproducenten zijn bang voor overcapaciteit. Ja, u hoort het goed. Nederland krijgt te veel energie. Nieuwe centrales worden overbodig. Als warmtekrachtkoppeling toegestaan wordt, zijn geen vervelende discussies nodig over kernenergie en kolencentrales. Dan hoeven we ons ook niet druk te maken over de uitstoot van de elektriciteitscentrales. Het wordt tijd dat het ministerie van VROM de SEP op het matje roept.

Inhoud In Gouda is alles rond

3

Nachttarief schadelijk voor het milieu

5

15 jaar energiebeleid

6

Negen jaar Tsjernobyl

8

Nog 10 jaar verzet tegen kerncentrale Borsele

11

Problemen door gering aanbod laag-radioactief afval

12

DUURZAME ENERGIE IN NEDERLAND

13

Windenergie op één lijn

17

Nonproliferatieverdrag: opzeggen, verlengen of aanlengen

18

Pakistaanse bom steeds dichterbij

19

Wereldbank zet Nepal onder druk

21

Vraagtekens bij liberalisering Europese energiemarkt

23

Uitgelicht

25

Kustland

26

Brandstof

28 foto voorpagina:

zonnecollectoren op de daken van 75 huizen in Gouda. (foto Thiis Be/gers)

2

ALLICHT - LENTE 1995

Tienduizend zonneboilers in Nederland

In Gouda is alles rond Nederland telt nu tienduizend zonneboilers. Daarvan staan er 350 In Gouda, één van de meest vooruitstrevende gemeenten op het gebled van zonne-energle. Voor Novem en Holland Solar, verantwoordelijk voor de landelijke zonnebollercampagne, was dit reden om op 1 februari Gouda uit te roepen tot 'Zonnebollerstad van het jaar 1995'. De burgemeester kreeg een oorkonde en het Goudse gezin dat de tienduizendste zonneboiler In huls heeft kreeg een weekendje Salland aangeboden.

kelijk. " In 1989 ontstonden de eerste contacten met bouwers van woningen in de uitbreidings-

THIJS BELGERS

Zowel bij de bewoners als bij de projectontwikkelaars, beleggers, architecten en woningcorporaties bestonden aanvankelijk aarzelingen. Als eerste kwam de corporatie 'Het Volksbelang' over de brug. Zij plaatste in 1989 collectief zonneboilers. Daarna gingen de ballen, om in ronde terminologie te blijven spreken, pas echt aan het rollen. In 1991 breidde het energiebedrijf het verhuurprogramma voor zonneboilers uit naar de

De kaas en kaarsen uit Gouda zijn rond, aldus directeur-generaal Energie, de heer Dessens, van het ministerie van Economische Zaken. Hij vond het dan ook niet verwonderlijk dat juist deze ge· meente zich zo Inzet voor toepassing van zonne· energie. "De zonneboiler Is innovatief, goed toe· pasbaar, rendabel te exploiteren en dichtbij de klant", aldus de heer Schuijt van het Energiebedrijf Midden-Holland die in zijn Inleiding in de sport· hal Zebra (met 24 m2 zonnecollectoren) toelichtte waarom het EMH en de gemeente zeven jaar geleden al kozen voor zonneboilers.

wijk Goverwelle. Gelijktijdig zette het energiebedrijf een verhuurprogramma voor zonneboilers op. Zonne-energie was destijds geen rendabele investering. Men moet zich daarbij realiseren dat bewoners van een nieuwbouwhuis zich toch al vaak voor behoorlijke (verhuis)kosten geplaatst zien. Een financii!le bijdrage was daarom van groot belang. Het rijk verstrekte die. Die leek echter niet toereikend. Gouda besloot tot een aan· vullende bijdrage, bovenop de rijkssubsidie. Daarmee werd de drempel voor aanschaf aanzienlijk verlaagd".

bestaande bouw en In 1992 besloot de gemeente zonneboilers 'verplicht' te stellen. "Zonne-energie zou in Gouda moeten worden toegepast op woningen met een goede oriêntatie of met platte daken. Juridisch bleek zo'n con-

Zonneboilers in Gouda. Foto: Thiis Belgers

" Het zonneboilerproject is een schoolvoorbeeld van een project dat alleen door samenwerking kan slagen", aldus Schuijt "Hoe krijg je het voor elkaar om zo'n nieuw produkt als zonneboilers in de markt te zetten? Zoek de juiste spelers en laat ieder die rol spelen waar hij goed in is: de over· heid de zorg voor de stimulerende subsidies, de gemeente de zorg voor het voorwaardenschep· pende beleid, de industrie die het innovatieve produkt levert en het energiebedrijf die de de uit· voering op zich neemt" .

HET PRILLE BEGIN Vanaf het prille begin In 1988 hebben de ge· meente en het energiebedrijf samengewerkt. Volgens wethouder Wamers van milieu en ener· giebeleld was het begin niet altijd even gemakALLICHT • LENTE 1995

3

"De zonneboiler kan op dit moment nog niet als geheel economisch rendabel worden gezien. Hij bespaart in een standaardsituatie per jaarzo'n 400 kubieke meter aardgas. Jaarlijks moet er dan nog ongeveer zestig gulden bij worden gelegd. In de praktijk blijkt dit bezwaar (nog) niet te wijken voor het argument, dat een bijdrage wordt geleverd aan het voorkómen van uitputting van eindige energiebronnen en aan de beteugeling van het broeikaseffect. Dit spreekt kennelijk nog onvoldoende tot de verbeelding. We dienen ons dat bewust te zijn". aldus wethouder Warners in Gouda.

DUURZAME ONTWIKKELING In Gouda staan 350 zonneboilers; in het totale verzorgingsgebied van het Energiebedrijf MiddenHolland 500. Kijkend naar het aantal klanten van het EMH is de prestatie in de regio Gouda het viervoudige van het landelijk gemiddelde. "Kern-

C.Dessens (links) van het ministerie van Economische laken overhandigt aan de Goudse burgemeester J. Boone de oorkonde 'lonnebollerstad van het taar 1995.

tract echter niet altijd geheel waterdicht. Wel was en is het een goede stimulans om toepassing van zonneboilers te bevorderen. Eigenlijk is er sprake van omkering van de bewijslast. Uitgangspunt is plaatsing van een zonneboiler. Slechts met goede argumenten wordt afwijking hiervan geaccepteerd", aldus de wethouder.

thema in de jaren negentig is het begrip 'duufzame ontwikkeling'. We worden het er steeds meer over eens dat het die kant uit moet. Benutting van actieve zonne-energie in een zonneboiler is bij uitstek een voorbeeld daarvan. Wat let ons dan om op grote schaal zonneboilers in Nederland te plaatsen" , vraagt de Goudse wethouder zich af.

*

Foto: Renate de Vré, Arnhem

ZONDER ZORGEN CONCEPT Volgens de heer Schuijt van het energiebedrijf is promotie van zonneboilers van groot belang. "Een nieuw produkt dat inbreekt in de gangbare bouwen installatieprocessen verkoop je niet zomaar. Dat vraagt voorlichting, advies, overleg, maar vooral overtuiging. Overtuiging van het nut, de voordelen, het rendement, de kwaliteit, de consequenties. Voor de woningbouwers, de woningbeheerders en de bewoners. Overtuigen dat de zonneboiler een goede toepassing is en een goede zaak dient" . Veel gemeenten en energiebedrijven zien nog niets in zonneboilers, omdat deze in het Nederlandse klimaat niet zouden werken, of omdat ze niet rendabel zouden zijn. Maar voor het Energiebedrijf Midden-Holland is verhuur met een rendabele exploitatie altijd het uitgangspunt geweest "Verhuur met het zonder zorgen concept als drempelverlagende optie, maar met een exploitatie die bedrijfseconomisch verantwoord is", aldus Schuijt. "Subsidies moeten een stimulans zijn. Ook wij doen een extra duit van zevenhonderd gulden subsidie in het zakje om zonneboilers van de grond te krijgen. Maar het doel is en blijft een rendabele toepassing zonder subsidie" .

4

ALLICHT - LENTE 1995

Met de zon de markt op Op 20 en 21 april vindt i n Veldhoven de 5e nationale zonoe-energieconferentie plaats. Het thema 'Met de zon de markt op' geeft aan dat zonne-energie rijp is voor grootschalige toepassingen. De praktijk staat centraal: Wat doen energiebedrijven, bouwers en gemeenten nu al met zonne-energie? Hoe kan dat verder worden gestimuleerd? Minister Wijers van Economische Zaken, die vrijwel direct na zijn aantreden in Den Haag fors het mes zette in zonne- en windenergie, opent de conferentie. Hij zal het nieuwe overheidsbeleid ten aanzien van duurzame energie presenteren. Voor informatie en aanmeldingen: Holland Solar, Korte Elisabethstraat 6, 3511 JG Utrecht, tel. 030-328008.

Nachttarief schadelijk voor het milieu Verschillende energiebedrijven In Nederland roepen hun partJeuilere afnemers op een aparte elektriciteitsmeter a.an t e schaffen o m van het voordeligere nachttarief t e profiteren. Het spaart Inderdaad geld uit, maar voor het milieu blijkt het verschulven van de elektrlclteltsvraag van de dag naar d e nacht niet goed uit te pakken. 's Nachts komt de elektriciteit In Nederland namelijk ergens anders vandaan dan overdag. PETER BIELARS

Het Centrum voor Energiebesparing en schone technologie (CE) in Delft verrichtte onderzoek

nacht is daardoor niet gunstig voor het milieu.

naar de uitstoot van vervuilende stoffen uit alle

Bovendien hebben de grote kolencentrales een

soorten centrales die voor de energielevering zor-

lager rendement dan de kleine gascentrales.

gen. Het centrum ging daarbij uit van de uitstoot die daadwerkelijk op verschillende tijdstippen op de dag gelden. In de milieu-actieplannen reke·

Verschuiving van de elektriciteitsvraag heeft ook andere effecten dan elektriciteitsbesparing. Dat

nen de energiebedrijven met gemiddelde cijfers.

laatste is gunstig voor het milieu: elektriciteitsbesparing 's nachts geeft een forse daling van de

De energievraag in Nederland wordt gedekt door

uitstoot van zwavel- en kooldioxide; bij elektri·

een groot aantal middelgrote centrales die op gas

citeitsbesparing overdag is die daling wat min-

branden en door vier grote kolencentrales (op de

der, aldus het CE.

Maasvlakte. bij Nijmegen, Roermond. Borssele en Geertruidenberg). Verder leveren de kerncentrale

Het milieu zou zodoende het meest gebaat zijn

bij Dodewaard en Borssele ook een klein aandeel

bij elektriciteitsbesparing in de nacht of het ver-

(ongeveer zes procent) van de energie. De laat-

schuiven van de elektriciteitsvraag van de nacht

ste jaren komen daar bovendien nog een aantal

naar de dag. De huidige structuur van de elektrici-

stadsverwarmingscentrales bij (onder meer in Den

teitstarieven (het dag- en nachttarief voor huis· houdens) bewerkstelligt echter het tegenoverge-

Haag, Leiden en Helmond) en centrales die op warmtekracht werken (deze staan d ichtbij grote farbrieken).

stelde. Het Centrum voor Energiebesparing gaat daar-

Overdag wordt de energievraag door alle soor·

bij, zoals gezegd, uit van de emissiecijfers op de

ten centrales gedekt. 's nachts wordt de energie·

verschillende tijdstippen op de dag. Dit betekent

vraag vooral door kern- en kolencentrales gele-

dat in werkelijkheid elektriciteitsbesparing min·

verd. Waarom? Omdat 's nachts alleen de grote

der kooldioxide vermijdt dan de cijfers in de mi-

centrales blijven draalen en de meeste grote

lieu-actieplannen van de energiebedrijven doen

energiecentrales in Nederland op kolen draaien,

vermoeden. Met name overdag Is het verschil

is het aandeel kolencentrales dan groter. Volgens

fors. De uitstoot van zwaveldioxide neemt daar-

het Centrum voor Energiebesparing betekent dit

entegen sterker af dan de energiebedrijven bere·

dat de uitstoot van zwaveldioxide en kooldioxide

kenen. Dat is dus gunstig voor het milieu.

's nachts toeneemt als meer mensen dan de was·

Voor de energiebedrijven is een gelijkmatige ver-

machine of droger aanzetten. Het verschuiven

deling van de energievraag over de dag natuur-

van de elektriciteltsvraag van de dag naar de

lijk gunstiger dan de huidige piek overdag.

*

ALLICHT • LENTE 1995

5

hand dat ze hiertegen protesteren en een halt

15 jaar

toeroepen aan deze wildgroei van nieuw vermogen. Het blijft echter buiten kijf dat decentraal

energiebeleid En 15 jaar Allicht en De Knijpkat!

opgewekte elektriciteit de meest milieuvriendelijke methode vormt en dat dit in een aantal gevallen ook al kan gebeuren tegen concurrerende prijzen. Er moet dus doorgegaan worden op de ingeslagen weg. Opdat de SEP zijn coördinerende rol niet geheel verliest, zou het voor te stellen zijn dat alle plannen bij de SEP worden

Hoe dacht men 15 jaar geleden over onze energievoorziening en hoe denkt men nu daarover? Wat zijn tegenwoordig goedkope en schone energiebronnen? Zijn de voorspellingen uit 1980 uitgekomen? En hoe zit het met de controverse over de organisatie van de energievoorziening in Nederland? Energiebureau De Knijpkat en het energietijdschrift Allicht werden opgericht vanuit de anti-kernenergiebeweging. Wat veranderde er in die afgelopen 15 jaar?

aangemeld, zodat ze daar rekening mee kunnen houden in hun prognoses.

KERNENERGIE Bij de grootschalige plannen van 15 jaar gèleden waren er twee opties: kolen- en kernenergie. Er werd een keuze voorgesteld tussen twee niet zo schone energiebronnen. Kernenergie vanwege de

PAUL MATTHIJSSEN

vrijkomende radio-activiteit en energie uit kolencentrales vanwege de bijdrage die deze leveren

Om met de controverse te beginnen: hier zit be-

problemen valt iets te doen. Kerncentrales kun-

aan zure regen en het broeikaseffect. Aan beide weging in. Het monopolie dat de Samenwerkende

nen veiliger en rookgassen kunnen gereinigd

Elektriciteit Producenten (SEP) had op de leve-

worden. Bij de ontzwaveling en ontdoen van

ring van elektriciteit is doorbroken. Er zijn nu

stikstofoxiden is grote vooruitgang geboekt.

aparte produktie- en distributiebedrijven en de

Moderne steenkoolcentrales zijn veel schoner dan

distributiebedrijven mogen zelf beslissen bij wie ze hun stroom inkopen; ze mogen eventueel zelf

die van 15 jaar geleden. Moeilijker werd het met kernenergie. Niet alleen is de wereld gealarmeerd door de ongelukken in Harrisburg en Tsjernobyl;

nog wat produceren. Dit is een belangrijke doorbraak, mits zij een redelijk tarief krijgen voor de

men blijkt de kosten van een veilige exploitatie

door hen opgewekte stroom. Grootverbruikers

van kernenergie zwaar onderschat te hebben.

van warmte en stroom besluiten dan ook in steeds grotere getale zelf voor hun energievoorziening

Hoewel men al snel kwam met ontwerpen voor veiligheidskoepels en secundaire koelsystemen die

te gaan zorgen. Zij kunnen dit tegenwoordig te-

op zich de bouwkosten verhoogden, maar niet

gen een concurrerende prijs doen.

de doodklap waren, bleven de end-of-pipe pro-

Vijftien jaar geleden had niemand dat nog ge-

blemen zich hardnekkig aan een betaalbare op-

dacht. Er bestond toen een Commissie Concen-

lossing onttrekken. Nucleaire opwerkingsfabrieken zoals Sellafield blijven een steen des aanstoots niet in de laatste

tratie Nutsbedrijven, in de wandeling de Cocon ut, die in de informatiefasevan de Brede Maatschappelijke Discussie een rol heeft gespeeld, waarin

plaats vanwege de hoeveelheid plutonium die ze

gepleit wordt voor een sterk centraal orgaan dat

produceren. Bestond 15 jaar geleden nog een

beslist over de te gebruiken brandstof, over even-

tekort aan plutonium, die hoofdzakelijk werd af-

tuele nieuwe centrales en over tarieven. Vele tus-

gezet in de kernwapenindustrie, tegenwoordig

senoplossingen hebben sindsdien de revue ge-

komen we er haast in om.

passeerd. Wie elektriciteit produceert, distribueert

Regelmatig worden we opgeschrikt door berich-

en transporteert was toen nog een open vraag,

ten in de pers dat er weer radioactief materiaal

maar de beslissing over te bouwen nieuw ver-

gevonden is door de douane. Het gaat daarbij

mogen - men dacht daarbij nog uitsluitend aan

niet altijd om splijtbaar materiaal, soms zelfs om

grote centrales - werd genomen door de minister

afvalprodukten, zoals radioactieve isotopen van

van Economische Zaken op advies van de SEP. Dit advies stelden ze op nadat ze de produktie

Cesium of Strontium. Deze produkten zijn wel gevaarlijk, ze kunnen evengoed melk of iets an-

door de huidige centrales vergeleken hadden met

ders verontreinigen, maar je kunt er verder niets

de verwachte toekomstige behoefte. Deze denk-

mee.

wijze werkt grootschalige plannen in de hand. In de huidige situatie is het niet denkbeeldig dat

6

SPLIJTSTOF ZOEK?

de SEP het overzicht een beetje kwijtraakt en de

Er is echter ook uranium en plutonium gevon-

controle over het geheel verliest. Het ligt voor de

den, waarvan verondersteld wordt dat dat uit de

ALLICHT- LENTE 1995

republieken van de voormalige Sovjet-Unie komt. Er is sinds het einde van de koude oorlog en het mislukken van projecten met kweekreactoren inderdaad genoeg plutonium voorhanden. Bij de huidige instabiele politiek In het GOS is het niet onlogisch om te veronderstellen dat er een zwarte markt voor dit materiaal bestaal Met moet echter zeer omzichtig te werk gaan bij het onderzoeken van die mogelijkheid met politietechnieken zoals pseudo-koop. Want voor je het weet creêer je een markt die feltelijk niet bestaat. Voor het ontstaan van zo'n markt heb je immers niet alleen aanbod nodig, maar ook vraag: iemand die de goederen afneemt Hierbij wordt gedacht aan landen als Pakistan of aan terroristen. Het enige wat je daarnaast kunt doen is de aanwezige voorraden adequaat bewaken. Vorig jaar werd een civiel instituut, het Botsjvar Instituut voor Anor· ganische stoffen In Moskou voor zes maanden gedeeltelijk gesloten op bevel van de nucleaire controlecommissie. Het Instituut was nalatig ge· weest bij de beveiliging van een hoeveelheld nu· clealr materiaal die voldoende was om een bom te fabriceren. Het blijkt dus dat die bewaking niet altijd opti· maal Is. Daarbij werkt In Rusland de bureaucratie erg tegen bij het nemen van adequate maatregelen voor een vellige opslag van de aanwe.zige voorraad plutonium die uit twee bronnen kan stammen: de civiele produktie (opwerking uit oude brandstofstaven) of militaire produktie (ontmantelde raketten). Algemeen wordt aangenomen dat de civiele bron de ernstigste is: de Russische nucleaire industrie is zo lek als een mandje, met name door een ge· brekkige boekhouding van in- en uitgaande stoffen. Niet alleen in Frankrijk en Groot-Brittannië, maar uiteraard ook In Rusland staan opwerkings· fabrieken die de nog bruikbare splijtstof terugwinnen uit oude brandstofstaven. De voorraad plutonium neemt hierdoor alleen maar toe, ten· zij de produktie van MOX·brandstof hiermee gelijke tred houdt (dit zijn nieuwe splijtstofstaven die bestaan uit een mengsel van uranium en plu-

tonlum, red.). Deze nieuwe soort brandstofstaven worden nu nog slechts mondjesmaat Ingezet in de meest voorkomende reactortypen. In de arsenalen van de GOS-staten liggen ook nog honderden tonnen plutonium opgeslagen, deels In de gevaarlijke metaalvorm. Door de voortgaande ontmanteling van kernraketten neemt deze hoeveelheid alleen nog maar toe. Deze erfenis van de koude oorlog zorgt voor een milieuprobleem van ongekende omvang, als niet snel een veilige bestemming voor dit produkt gevonden wordt. Het opzetten van een sluitende boekhouding is een eerste vereiste. Daarna moeten we bedenken hoe we verantwoord van dit plutoniumafval afkomen. Vijftien jaar geleden dacht men dat de ont· mantelingskasten 10 procent van de bouwkosten zouden uitmaken. Deze schatting was vermoedelijk gebaseerd op de kosten van ontmanteling van conventionele centrales. Dit bleek een zeer optimistische berekening. Nu de eerste commerciële kerncentrales aan het eind van hun levens· duur zijn gekomen, blijkt dat ontmanteling van een kerncentrale een moeizaam en kostbaar proces is, dat niet alleen even lang duurt als de bouw ervan, maar ook minstens evenveel kost, iets wat bijvoorbeeld de privatisering van het Britse elektriciteitsbedrijf CEGB zodanig in gevaar bracht dat men er maar vanafzag. Men bedacht een oplossing waarin uitsluitend de conventionele centrales geprivatiseerd worden. Ondanks de miljoenen die gespendeerd werden aan onderzoek voor een veilige definitieve berging van het radio-actlef afval, vond niemand de oplossing. Het bleef bij een tijdelijke oplossing: 'tussenopslag' voor een periode van 50 tot 100 jaar. Deze inzichten hebben ertoe geleid dat in praktisch geheel West-Europa en de Verenigde Staten plannen voor nieuwe centrales In de ijskast verdwenen of zelfs afbesteld werden. In de VS zijn daarbiJ ook een aantal bouwprojecten stilgelegd. Men kan rustig stellen dat kernenergie in dit deel van de wereld een aftopende zaak Is.

*

ALLICHT· LENTE 1995

7

Hoopvolle initiatieven van jonge milieubeweging

Negen jaar Tsjernobyl Negen jaar na de grootste atoomramp (26 april 1986) In Tsjemobyl zijn er gelukkig ook lichtpuntjes. De kernramp heeft veel ellende veroorzaakt, maar sommige mensen zijn daardoor aan het denken gezet. Een aantal voorbeelden van zelfraadzaamheld In een desolaat gebied. WIM KERSTEN

Na de ramp kwamen sommige delen van de bevolking in opstand tegen de bouw van nog meer kerncentrales in de toenmalige Sovjet.unie. Dat protest is negen jaar later verdampt De meeste mensen hebben zich in hun lot geschikt en wachten af wat gebeuren gaat "In een land (Oekraine, red.) dat vastgelopen is in een web van economische neergang, politieke frustraties en spanningen tussen het oosten en het westen van het land", aldus René Does en Harm Ramkema in hun boek "Demonen aan de Dnipr. De moeilijke staatsvorming van de Oekraine ". Tijdens een recente reis door 'gekkenhuis' Oekraine, Wit-Rusland en Rusland constateerde Bern· hard Ciasen (werkzaam bij Bund fOr Urnwelt und Naturschutz Deutschland, BUND) dat de milieu-

8

ALLICHT- LENTE 1995

beweging in deze nieuwe republieken niet aan kwaliteit heeft ingeboet Maar de tijden van massale demonstraties tegen nieuwe en bestaande kerncentrales in bijvoorbeeld Rusland zijn wel voorbij. De piepjonge milieubewegingen staan nu onder druk en met de rug tegen de muur. WitRusland - tot nu toe zonder kerncentrales - besloot onlangs om twee kerncentrales te gaan bouwen, de Oekraine komt terug op haar moratorium rond de niet beschadigde reactoren in Tsjernobyl en Rusland wil 33 nieuwe atoomreactoren gaan plaatsen. WESTERSE VOORBEELDEN Uit de milieubewegingen zijn echter nieuwe hoopvolle initiatieven ontstaan die tot de verbeelding spreken. In Minsk hebben jonge wetenschappers een onafhankelijk Eco Instituut opgelicht om de alternatieven voor kernenergie uit te werken en te populariseren. Het accent ligt op energiebesparing en duurzame energiebronnen. De bouw van een ecologisch dorp moet het hoogtepunt worden van de activiteiten. Deze ontwikkeling dateert van twee jaar geleden, toen Yevgeny Chirikow opstapte bij de staatsmilieu-

commissie die volgens hem te slaafs en volko· men kritiekloos de besluitvorming rond kemener· gie volgde. Met know how en geld van de universiteit van MOnster (Duitsland) werd een studie uitgewerkt, waarin aangetoond wordt dat kernenergie volledig onnodig is wanneer energiebesparing en duurzame energiebronnen worden ingezet. Eén van de treffendste condusles van het rapport luidt dat in een gemiddelde woning in Wit-Rusland zes maal meer energie wordt verbruikt dan in een gemiddelde Duitse woning! De markt voor energiebesparing en bijbehorende materialen en apparatuur is nu nog zeer klein. Men mikt op die inwoners die niet meer aange· sloten worden op de openbare voorzieningen als gasnet en stroomnet. Veel stadsbewoners bezit· ten een 'datsja'. een buitenhuisje op het platte· land. Ook de snelstijgende energieprijzen werken mee om de calculerende bevolking op de energiebesparingstoer te krijgen. Het Eco Instituut organiseert bijeenkomsten om de mensen te in· formeren over isolatietechnieken en materialen die in Witrusland zelf verkrijgbaar zijn. Import van dergelijke materialen is onbetaalbaar. Ook archi· tecten worden betrokken bij de ideeën voor energiearme woningen. Relevante literatuur en brochures uit Duitsland worden in het Russisch vertaald. ECODORP

Dit voo~aar wordt begonnen met de bouw van een EcoDorp: twintig woningen in de buurt van de hoofdstad Minsk. Het modeldorp wordt ook voorzien van zonnecollectoren en een windturbine, terwijl een kleine warmtekracht-centrale voor de verwarming gaat draaien. Daarmee moet het bestaansrecht van duurzame energiebronnen worden aangetoond. De nieuwe bewoners krij· gen straks wel de verplichting opgelegd om hun energieverbruik te registreren, zodat ook de gunstige effecten van warmte-isolatie bekend wor· den. Het modeldorp moet binnen enkele jaren aantonen dat alle woningen in Witrusland op deze manier gebouwd en bewoond kunnen worden, zonder kernenergie. Intussen wordt het plan ook van staatswege ondersteund door het Witrussische Instituut voor Ecologie. In Subrionok loopt een ander initiatief. Daar probeert de Vereniging van Jeugdwerk met stripver·

natuur- en milieuvraagstukken. 'Tsjernobyl' is daarbij het uitgangspunt: hoe kunnen we aan energie komen zonder kernenergie? Maar ook verkeer, afval en afvalpreventie zijn vaste thema's. De kinderen zien en leren verder ook hoe zonnecollectoren en windturbines gemaakt worden. Men wil van Subrionok een modelschool voor het hele land maken.

De ikoon 'Moeder van de Tsjernoby/ slachtoffers' geeft aan dat de ramp ook is doorgedrongen binnen de Russisch· orthodoxe kerk.

Eerlijke Informatie Doctor Kharbetskij, de voorzitter van de Oekraïense stichting 'Redding" , is de zoveelste dis· sident die teleurgesteld raakte na de ramp in Tsjernobyl. Als wetenschapper aan het Instituut voor Stralenbescherming verrichte hij na de ramp in opdracht van de regering metingen naar de aanwezigheid van radio-activiteit. De regering

halen over duurzame energiebronnen aan jongeren duidelijk te maken wat ecologie i.s. Er is een

heeft zijn meetresultaten indertijd weggemoffeld. Daarop stapte Kharbetskij op en stichtte een onafhankelijke stralingsmeetdienst in Kiev. Stichting

voormalig Pionier-kamp ingericht waar maande-

'Redding' heeft eigen geigertellers aangeschaft

lijks 700 kinderen en jongeren, waa.rvan de helft afkomstig uit de besmette gebieden, normaal onderwijs krijgen en tegelijk ingewijd worden in

en bestaat nu uit een netwerk van 57 meet· stations. Met de meetgegevens wordt de bevolking geïnformeerd zodat iedereen beter weet ALLICHT · LENTE 1995

9

welke levensmiddelen wel en welke beter niet geconsumeerd kunnen worden. Ook weet de bevolking nu beter waar radio-actieve plaatsen zijn die ze moeten mijden. Uitgeverij Eenhoorn (Kiev} is het Oekraïense steunpunt geworden van WISE (World lnformation Service on Energy}. Het informatiebulletin van WISE wordt in het Oekraïens vertaald en verspreid. Eenhoorn werkt ook samen met de Duitse milieu-organisatie BUND, de Amerikaanse milieu-organisatie ISAR en met Friends of the Earth International. Twee jaar geleden publiceerde de uitgeverij een brochure over duurzame energie en energiebesparing, inclusief de spaarlamp. De oplage van 2000 exemplaren was snel uitverkocht. Er is ech-

Nog 10 jaar verzet tegen kerncentrale Borsele

ter geen geld voor een herdruk. De uitgeverij Eenhoorn is ook uitgerust met fax, computer, soft ware en modem zodat men verbinding heeft met wereldwijde computernetwerken als 'greennet' en 'glasnet'. Ondanks de bar slechte telefoonverbindingen kunnen lokale milieu-organisaties snel en efficiënt informatie aftappen. In Kiev is momenteel een elektronische databank in oprichting, waarin alle mogelijke thema's over energie en ecologie terug te vinden zijn. Alle werkzaamheden worden uitgevoerd door vrijwilligers.

*

• De publikatie 'Demonen aan de Dnipr', uitgegeven door Stichting Instituut voor Publiek en Politiek, ligt in de boekhandel en kost f 27,50.

De laatste twee maanden van 1994 zijn voor de anti-kernenergiebeweging, met name voor 'Stop Borssele', behoorlijk spannend geweest. Op het spel stond de verlenging van de bedrijfsduur van de kerncentrale in Borsele. De eerste stemming in het parlement liep uit op een verrassende deling van de stemmen, waarna bij de tweede stemming alsnog tegen verlenging van de levensduur tot het jaar 2007 werd gestemd. Het compromis, dat daarna door de regeringspartijen werd gesloten, omvat de geplande modernisering én sluiting van de centrale in Borsele in het jaar 2004. Intussen verliest de milieubeweging procedures tegen het open houden van de kerncentrale. HARRIE VAN DRUENEN -Stop Borssele

De actiegroep 'Stop Borssele' greep half januari het volgens haar min of meer positieve nieuws aan om een actie op te zetten die tot aan de

Schildklierkanker Negen jaar na de ramp vallen er nog steeds slachtoffers. Vooral kinderen en jongeren die niet ver van de rampreactor wonen in de districten Kiev, Tsjernigov en Zhitomir, lijden aan schildklierkanker. Volgens jarenlang onderzoek van de neurologe Angelina Njagu gaat het vooral om kinderen van 16 en 17 jaar. De kanker is veroorzaakt door het radio-actief Jodium 131, dat zich na de explosie opgehoopt heeft in de schildklieren. Tot nu toe zijn 214 gevallen bekend in de drie genoemde districten. In de vijf jaar vóór de ramp kende de here Oekraïne slechts 25 gevallen van schildklierkanker. Ondanks alle gevaren leven nog steeds meer dan 3.000 gezinnen in radio-actief besmette gebieden. Voor verhuizing naar veiliger oorden is geen geld. (bron: Der Spiegel, 9 ianuari 1995)

sluitingsdatum door zal lopen. Onder het mom van een 'sleutelrol voor Stop Borssele' werd op 14 januari het startsein gegeven tot het innemen en symbolisch een sleutel aanreiken voor de gewenste sluiting van de kerncentrale. Het is de bedoeling dat op de dag van de definitieve sluiting een monument zal worden geplaatst op de dijk tegenover de kerncentrale; een monument dat als symbool zal dienen voor het verzet tegen kernenergie in het algemeen. Op 14 januari waren zo'n 20 personen en een legertje persvertegenwoordigers op de dijk voor

10

ALLICHT - LENTE 1995

Greenpeace ver/ iest kort geding

Bedri;fsdiredeur J.den Boer

van EPZ ve.stiging Zeeland en enkele leden van de adiegroep 'Stop Borssele'.

de kerncentrale aanwezig om de actie in te luiden. Als voorproefje op het echte monument was een grote houten sleutel gemaakt. Even over elven die ochtend verscheen een vervangende vervangster van de burgemeester van de gemeente Borssele om de eerste sleutel overhandigd te krijgen. Na een toespraak van één van de actiegroep-leden, werd de eerste sleutel in het sleutelemmertje gedeponeerd, gevolgd door de sleutels van de andere aanwezigen. Geheel tot ieders verrassing verscheen ook de hele directie van de kerncentrale op de dijk om de actiegroep 'Stop Borssele' een sleutel te overhandigen, wellicht met heel andere bedoelingen. In een aantal plaatsen in Zeeland zullen de komende tijd regelmatig acties worden gehouden waar mensen sleutels in kunnen leveren voor het monument van het verzet tegen de kerncentrale Borsele. Intussen lukt het de milieu- en anti-kernenergiebeweging niet procedures tegen het open blijven houden van de kerncentrale te winnen. Greenpeace vroeg bijvoorbeeld om opschorting van de goedkeuring van het Elektriciteitsplan 1995-2004 van de Samenwerkende Elektriciteits Producenten, voor zover dit plan de basis vormt voor het in bedrijf houden van de kerncentrale Borssele tot 2007. Het verzoek werd afgelopen januari afgewezen. Inhoudelijke oordelen zijn nauwelijks in de uitspraak terug te vinden. Volstaan wordt

met de constatering dat het ministerie van Economische Zaken na uitvoerig overleg met onder meer de Tweede Kamer een beslissing genomen heeft waarbij alle belangen voldoende aan bod hebben kunnen komen . Bovendien kon Greenpeace niet aannemelijk maken dat zij door het openhouden van de kerncentrale tot 2007 onevenredig nadeel zou lijden, aldus de beroepsrechter. Feit is dat de kerncentrale tot 2007 open blijft, drie jaar langer dan aanvankelijk gepland, en dat Borssele per kilowattuur 1,9 cent duurder zal worden oftewel jaarlijks 60 miljoen gulden duurder dan wanneer stroom uit fossiele bronnen was gehaald.

* Voor meer inlichtingen over de sleutelactie kan contact opgenomen worden met Els Verhage (01180-33938) of Rita Voorberg (01189-3095). FinanciiUe ondersteuning is mogelijk door overmaking van een bedrag naar girorekening 3130060 t.n.v. Els Verhage in Middelburg onder vermelding van 'sleuteladie'.

ALLICHT • LENTE 1995

11

Problemen door gering aanbod laag-radioactief afval Ruim een jaar geleden liet de toenmalige directeur van de Centrale Organisatie voor Radio-actief Afval (COVRA) zijn nieuwe fabriek zien. Het zag er nieuw en nog redelijk leeg uit. Van de drie hallen stond er één inmiddels vol met 16.500 vaten met licht radio-actief afval dat tussen november 1991 en de zomer van 1993 van het terrein van Energie Centrum Nederland (ECN) in Petten naar het Sloe-gebied bij Vlissingen was getransporteerd. Nu blijkt COVRA in de problemen te komen. De aanvoer van laag- en middel radio-actief afval stagneert.

1988. Het aantal klanten bleef gelijk, ruim 250. De aanbieders van het radio-actief besmet afval gaan óf selectiever om met hun afval óf het afval gaat ergens anders heen. De vraag is dan, waarheen? De investeringen die COVRA moest doen, zouden tot een tariefsverhoging leiden. Dat was

centrales in Nederland vinden de opslagtarieven

bekent, maar die verhoging heeft het toch al teruglopende aanbod van radio-actief afval in de afgelopen drie jaar sterker verminderd dan ook het ministerie van Economische Zaken verwachtte. Uit milieu-hygiënisch oogpunt gezien is de vermindering van het radio-actieve afval voor

veel te hoog. En pas in 1998 komt het eerste hoogradio-actieve kernafval uit de twee Nederlandse kerncentrales terug van de opwerkingsfabrieken in Frankrijk en Groot-Brittannië. De directeur van de COVRA is intussen ontslagen. Misschien verliezen ook enkele van de 47 mede-

Nederland op het eerste gezicht gunstig. Maar ook het ministerie vraagt zich af of het risico niet ontstaat dat producenten van kernafval zich op een andere wijze van hun radio-actief afval gaan ontdoen. Overigens zijn de huidige klanten van de COVRA

werkers van het bedrijf hun werk.

volgens de Kernenergiewet verplicht het radioactief besmette afval aan de COVRA aan te bieden. Nieuwe tariefsverhogingen zullen tot een verdere afname van het aanbod leiden, verwacht de COVRA. Het maximale tarief lijkt bereikt te zijn.

PETER BIELARS

De ziekenhuizen, laboratoria en de twee kern-

Sinds september 1993 wordt het vaste laag- en middel radio-actieve afval (handschoenen, filters, doekjes en ander besmet materiaal uit de ziekenhuizen, laboratoria en de twee kerncentrales in Borssele en Dodewaard) in het nieuwe COVRAgebouw ingezameld. Voorheen, vanaf 1988, gebeurde dat bij het ECN in Petten. Hoewel de COVRA kostendekkend moet werken, ontstond in 1993 een tekort van 1 ,5 ton. Vorig jaar liep dat tekort op tot enkele miljoenen. Om het verlies niet verder op te laten

Het laag- en middel radio-actief afval kan in de opslagplaats van COVRA maximaal100 jaar blijven liggen. Tegen die tijd is een deel van het kernafval niet radio-actief meer. Vorig jaar nog werd uitgegaan van een constante aanvoer van de ruim 250 klanten. De benodigde opslagcapaciteit be-

lopen, verleende de rijksoverheid afgelopen de-

draagt dan zo'n 55.000 kubieke meter in die 100

cember de COVRA een lening van tien miljoen

jaar. De totale opslagcapaciteit in de COVRAhallen is het dubbele, 110.000 kubieke meter.

gulden.ln mei moet de COVRA-directie een plan op tafelleggen voor een blijvende rendabele bedrijfsvoering. Het rijk bezit tien procent van de aandelen van het bedriif. De drie andere aandeelhouders zijn de kerncentrale Dodewaard, de Elektriciteits Produktiemaatschappij Zuid-Nederland (EPZ) en het ECN. De leidingvan de COVRA

12

hoogde. De tarieven van nu liggen twee maal zo hoog als bij het begin van de COVRA-opslag in

Het veel gevaarlijkere radio-actieve afval van de kerncentrales in Borssele en Dodewaard ligt nu nog in de opwerkingsfabrieken in La Hague (Frankrijk) en Sellafield/Windscale (Groot-Brittannië). Tegen 1998 komt daarvan het eerste af-

ziet het liefst dat deze drie aandeelhouders ook een eenmalige investering in de COVRA doen.

val terug naar Nederland. Voor dit kernsplijtings-

Of dat gebeurt, is de vraag.

COVRA een aparte fabriek op het terrein in het

De problemen ontstonden toen de COVRA de tarieven voor het aanleveren van kernafval ver-

Sloe-gebied.

ALLICHT- LENTE 1995

afval, dat veellanger radio-actief blijft, bouwt de

*

Een nieuwe landkaart

Duurzame Energie in Nederland Allicht ging op zoek naar de praktische toepassingen van duurzame energiebronnen. In de afgelopen vijftien jaar is flink gewerkt om 'nieuwe energiebronnen' als windturbines en zonneboilers Ingevoerd te krijgen. Op de volgende pagina's ziet u het resultaat. Hieronder vindt u de gegevens waarop de landkaart gebaseerd is. Het overzicht is onderverdeeld In warmekrachtcentrales, zonneboilers, zonnecelsystemen, stortgasprojecten, windmolenparken en warmte- en koudeopslag. Waterkrachtcentrales (totaal: 36 MegaWatt) Alphen/Lith (Maas) 13 MW Gramsbergen (Vecht) 0,1 MW Hagestein (Nederrijn) 1,8 MW linne {Maas) 11 MW Maurik (Nederrijn) 10 MW In potentie is een vermogen van 100 MW mogelijk en economisch verantwoord, gebruik makend van mogelijkheden in de grote rivieren (Maas, Rijn, Lek, IJssel) en kleinere rivieren en kanalen. De Waal wordt niet geschikt geacht in verband met de scheepvaart. De vijf waterkrachtcentrales produceren jaarlijks 120 GigaWattuur elektriciteit. Zonneboilers (1 0.000) Drente 42 Flevoland 60 Friesland 474 Gelderland 1385 Groningen 52 Limburg 54 Noord Brabant 121 Noord-Holland 265 Overijssel 409 Utrecht 159 Zeeland 35 Zuid-Holland 967 Per provincie staat het aantal zonneboilers aangegeven dat werd geplaatst in 1993 en

1994. Per 1 januari 1993 waren er al bijna 6.000 boilers over het hele land geïnstalleerd. Op 1 februari van dit jaar werd Gouda uitgeroepen tot Zonneboilerstad van het jaar. Rond die datum werd de 10.000e Nederlandse zonneboiler geplaatst (zie elders in dit tijdschrift). Woningen en gebouwen met zonnecelsystemen Amsterdam Nieuw Sloten Baarn Baexem Boxtel Castricum De Wijk Den Haag Deventer Drachtstercompagnie Ede Eelde/Paterswolde Groningen Heerhugowaard Heiloo Heino Leiden Leimuiden Menaldumadeel Meppel Nijmegen Odoomerveen Petten Schermer Terschelling Uithoorn Vianen Vlissingen Woubrugge Zandvoort A27 {De Bilt): 550 meter geluidsscherm met zonnecellen Stortgasprojecten Ambt Delden Bavel Bergen op Zoom

Borssele Delfzijl Eibergen Emmen Ermelo Geldermalsen Hardenberg Hattem Horst Jou re Lonneker Maarsbergen Nuenen Ooststellingwerf Posterholt Schijndel Schinnen Tilburg Tubbergen Veendam Wageningen Wijster Zelhem Zoetermeer Projecten in voorbereiding: Barneveld Ede Momenteel zijn 27 stortgasprojecten in bedrijf, die jaarlijks samen ongeveer 100 miljoen m3 gas produceren. In het jaar 2000 wordt een produktie verwacht van 500 tot 800 miljoen m3. Dat komt overeen met één procent van het totale binnenlandse {aard) gasverbruik. De stortplaatsen in Groningen, Nieuwegein, Beuningen en Zevenbergen worden onderzocht op de haalbaarheid van gaswinning. Windenergieparken Andijk

ALLICHT - LENTE 1995

13

Duurzaam Nederland Verkening naar duurzame energiebronnen in Nederland

Cl Drente 42

.

0 Odoomerveen

nNoordoooqloldor I Urk

.

0 Meppel ODeWijk

'Hurlem

e

0 Heino

.

Amsterdam

0 Amsterdam

@ Overijssel 409

Sloten

N"IOUW

n Ambt Deldea

OUilhoom 0 Leimuidea. •

•

0 Leiden

• 0 Baarn

•o Woubrugge

o ~ Haag • Den Haag

@

@ Utrecht 159

0 Zuid-Hollend 967

nZoetermeer

• • Bwmik n.Maarsbergen

• ,_

ov·

@

Gelderland 1385

DUtnochl

llapsteiD

.

o Bde

·*~* Maurik

Noord-Brabant 121

r)aavel

.

nz.lhom

r). ScbijDdel

• OBoxtel

nniburg

.

nNuenoa D Eindhoven

Legeada

*=-

' • wiDdmoleDport

O•ZOIIIIOI>oiler 0 - zonnecelsysteem

n - SIOrtpSprOjec&

D=~

• = koudeopolag projoel

©Allicht maart 1995

*

Anna Paulowna

Deze acht projecten samen besparen bijna

Borssele

800.000 m3 gas en ruim 450.000 kiloWattuur

Curaçao Eemshaven

elektriciteit.

Enkhuizen

•••••••••••••••••••••••

Herbayum

De raming van de totale bijdrage van duurzame energie aan de Nederlandse energievoorziening is daarmee als volgt:

Herkingen Lauwersoog

waterkracht: 36 MW (0,3 procent totaal elektrisch vermogen)

Haarlem Halsteren

Lelystad

windenergie: 152 MW (iets meer dan 1 procent

Maasvlakte

van alle elektriciteit)

Medemblik Middelharnis

stortgas: 100 miljoen m3 gas per jaar (oplopend

Minnertsga

procent van het totale aardgasverbruik)

Noordoostpolder I Urk Oasterbie rum

PV: onbekend zonneboilers: gasbesparing van 2 miljoen m3

Oude Biltzijl Oudeschild

gas per jaar. warmte en koude opslag: bijna 800.000 m3 gas

Perkpolder

en ruim 450.000 kiloWattuur elektriciteit.

naar 800 miljoen na het jaar 2000, gelijk aan 1

Reimerswaal Rilland Bath

Dit overzicht pretendeert geen volledigheid.

Scheemda Terneuzen

Diverse onbekende, maar nuttige projecten zijn door particulieren uitgevoerd. De exacte

Veere

locaties van 10.000 zonneboilers is onmogelijk

Vlissingen

weer te geven. Dit overzicht heeft de status van

Volkerak

een momentopname met de stand van zaken

Warns Werkhaven Jacoba Westenschouwen

per 1 februari 1995.

*

Wieringermeer Zijpe Zijpersluis

Voor veel gegevens zijn we dank verschuldigd aan:

ZoetermeerDaarnaast staan er in ons land nog

Adviescentrum Stortgas, Novem BV, EcoFys,

eens ongeveer 234 'losse' windmolens, waarvan

Organisatie voor Duurzame Energie (ODE) en

het merendeel in Friesland (111) en Noord-Hol-

het Communicatie- en adviesbureau voor Energie en milieu (CEA).

land (30). Drenthe, Overijssel, Gelderland en Limburg spelen nauwelijks tot geen rol. De 62 windturbines van de 27 coöperatieve windmolenverenigingen tellen sarnen 7,7 MW. Warmte/Koude opslag

warmteopslag:

Groningen Zwolle Utrecht Eindhoven koudeopslag: Amsterdam

Bunnik Schiedam Den Haag

16

ALLICHT - LENTE 1995

© allicht/maart 1995

Windenergie op één lijn

Alle deelnemers binnen het windenergiegebeuren zitten sinds kort 'onder een dak' en samen aan tafel binnen het Landelijk Bureau Windenergie. Het draagvlak voor windenergie moet en kan groter om te voorkomen dat de gewenste stormachtige ontwikkeling uitblijft. WIM KERSTEN

De ontwikkeling van windenergie in Nederland verloopt niet meer op rolletjes. Om de gang er in te houden en meer stroomlijning te krijgen, en om het maatschappelijk draagvlak te vergroten, namenNEWIN (Nederlandse Windenergie Vereniging), ODE (Organisatie voor Duurzame Ener· gie) en NOVEM (Nederlandse Organisatie Voor Energie en Milieu) ruim twee jaar geleden het initiatief om een Landelijk Bureau Windenergie (LBW) op poten te zetten. Vanaf oktober 1994 bestaat het LBW dan ook echt, met kantoorruimte in het pand van Projectbureau Warmte Kracht in Driebergen. Mariëlle van Aggelen en Alard van der Steege bemensen het bureau. Op 5 januari is de eerste concrete actlvitelt van start gegaan. Het betreft de Windenergie infolijn, waar iedereen terecht kan met alle mogelijke vragen over windenergie.

heeft: van fabrikanten, energiebedrijven. provincies, gemeenten, ministeries, natuur- en milieuorganisaties tot adviesbureaus. Het bureau wil als vraagbaak fungeren om allerlei misverstanden rond geluidshinder, vogelsterfte en horizonvervuiling uit de weg te ruimen. Het bureau beschikt ook over een gegevensbestand met uitgebreide informatie, afkomstig uit nationale en internationale databanken. Als een spin in een web wil het LBW in de Nederlandse windwereld fungeren. Het bureau maakt brochures, coördineert lokale activiteiten en probeert bestaande activiteiten te koppelen. Daarnaast worden workshops en discussiebijeenkomsten georganiseerd om bestaande knelpunten te hel pen opheffen. Eén van de geplande workshops betreft het systeem van vergunningen die gemeenten moeten verlenen bij de plaatsing van windturbines. De pijlen worden ook gericht op het onderwijs om leerlingen van basisscholen en technische scholen vertrouwd te maken met die 'oude' nieuwe energiebron.

*

Het maatschappelijk draagvlak, zo erkennen alle deelnemers in windland, is te klein om het streven naar een opstelling van 1000 MegaWatt windvermogen in het jaar 2000 te realiseren. Tien jaar later moet dat zijn verdubbeld, maar de huidige trend blijft ver achter die doelstellingen. Momenteel staat in ons land 151 MW aan windturbinevermogen opgesteld, en naar verwachting zal dat vermogen rond de eeuwwisseling tot circa 480 MW zijn uitgebreid. Dat gaat te traag. Het LBW wil als onafhankelijke stichting optre· den als katalysator. Die onafhankelijkheid komt tot uitdrukking In de samenstelling van een stuurgroep die het bestuur adviseert. Daarin zit alles en iedereen die iets met windenergie te maken ALLICHT· LENTE 1995

17

Nonproliferatieverdrag: opzeggen, verlengen of aanlengen De nucleaire anarchie lijkt uitgebroken, dit ondanks het Non Proliferatie Verdrag (NPV). Deze maand bestaat het verdrag 25 jaar en volgens de oprichtingsacte dient het NPV dan opgezegd of verlengd te worden. De Verenigde Naties buigen zich in april en mei over de toekomst van het verdrag dat op 5 maart 1970 in werking trad.

WISE (World lnformation Service on Energy) en het Transnational lnstitute organiseren een aantal seminars over het NPV en de toekomst van deze wereldwijde overeenkomst tot het niet verspreiden van kernwapens. 1995: DE BOM VOORBU?

• zaterdag 25 maart: kernenergie, milieu en ontwikkeling. Waarom wil het NPV, bedoeld om de verspreiding van militaire nucleaire technologie, de verspreiding van civiele nucleaire technologie juist bevorderen? Is kernenergie nodig in verband met de ontwikkeling van de Derde Wereld en het broeikaseffect? Wat zijn de alternatieven? • zaterdag 8 april: een nucleair debat in De Rode Hoed in Amsterdam. Discussie met politici en vertegenwoordigers uit de vredesbeweging. • zaterdag 22 april: kernbewapening en internationale conflicten. Is de dreiging van een kernoorlog beëindigd na de val van de Muur? Waarom leidt het bezit van plutonium in het ene geval wel tot een internationale crisis en in het andere geval niet? Hoe ontstaan conflict-situaties als in Irak en noord-Korea? Wat kunnen maatschappelijke bewegingen daar tegen doen? • zaterdag 20 mei: Europese eenwording en kernbewapening. Leidt de Europese eenwording tot een geintegreerde Europese kernmacht? Welke rol speelt Naderland en hoe zit het met de speciale positie van Duitsland? Hoe wordt Oost-Europa en ex-Sovjetunie betrokken in dat proces? Welke rol kan Europa spelen om kernwapen-proliferatie te verhinderen? • zaterdag 10 juni: De resultaten van de NPV-verlengingsconferentie. Welke resultaten heeft de conferentie in New York opgeleverd? Wat zijn de gevolgen voor de NoordZuid verhoudingen? Hoe zullen ontwikkelingen in de Derde Wereld worden beïnvloed door het nieuwe Non Proliferatie-regime? Hoe staat het met een verbod op het nemen van kernproeven? Wat kunnen maatschappelijke bewegingen bijdragen aan een kernwapenvrije wereld? De seminars vinden plaats in het gebouw van het Transnational lnstitute: Paulus Potterstraat 20 in Amsterdam. De aanvangstijd is 13.00 uur. De seminars eindigen om 17.00 uur. Meer informatie bij de coördinatiegroep, p/a WISE, postbus 18186, 1001 ZB Amsterdam, tei.0206392681. Plaatselijke groepen (vredesgroepen, vrouwengroepen, milieugroepen, Derde Wereldgroepen en kerkengroepen) worden nadrukkelijk uitgenodigd in eigen omgeving bijeenkomsten rond dit thema te organiseren. Zij kunnen een beroep doen op de sprekers die voor deze seminars zijn uitgenodigd. Verder vindt op zaterdag 1 april nog een studiedag over het non proliferatie verdrag, kernbewapening, milieu en ontwikkeling plaats met als titel 'De Bom Voorbij?'. De locatie is het buurtcentrum Bottendaal, B.van de Bergstraat 112-114 in Nijmegen. Voor meer inlichtingen hierover kunt u contact opnemen met AMB, Begijnenstraat 34, 6511 WP Nijmegen, tel. 080-231708.

18

ALLICHT· LENTE 1995

*

Export van gevoelige materialen niet te stoppen

Pakistaanse bom steeds dichterbij Vanaf 1974 Is Pakistan bezig zich te ' wapenen' tegen India. Alle Paki staanse regeringsleiders zijn het over één zaak eens: Pakistan zal en moet een eigen atoombom bezitten "al moeten we gras eten". Ondanks het nonproliferatieverdrag leveren Westerse onderne.mlngen alle noodzakelijke materialen en kennis. De Europese Unie sluit haar ogen voor illegale leveringen die nog steeds aan de orde van de dag zijn. WIM KERSTEN

Tijdens de meest recente Europese Top in het Duitse Essen (9 en 10 december 1994) hebben de regeringsleiders de onrustbarende smokkel van nucleaire materialen besproken en de volgende verklaring opgesteld: "De Europese Raad heeft zijn bezorgdheid uitgesproken over de smokkel van nucleair materiaal en zijn goedkeuring gehecht aan maatregelen en richtsnoeren ter bestrijding van deze smokkel. Hij [de Europese Raad, red.) doet een beroep op de commissie en de lidstaten om de samen· werking op dit gebied op te voeren en de landen van herkomst en doorvoer bij de bestrijding ter plaatse effectief te steunen. Voorts doet hij op alle staten die zulks nog niet gedaan hebben, een beroep om hun civiel gevoelig materiaal (plutonium en hoogverrijkt uranium) aan internationale beveiligingsmaatregelen te onderwerpen" . Vreemd genoeg wordt niets gezegd over de mo· gelijkheid dat - naast nucleair materiaal - ook kennis en aanverwante artikelen via illegale praktijken gesmokkeld kunnen worden. Bovendien wordt niet duidelijk welke 'maatregelen en richtsnoeren' bedoeld zijn.

MADE IN GERMANY In 1979 uitte de toenmalige Amerikaanse president Jimmy Carter zijn bezorgdheid over de be· trokkenheld van West-Duitse ondernemingen bij de ontwikkeling van een atoomwapen in Pakl·

stan. Per brief vroeg Carter aan de Duitse bondskanselier Helmuth Schmidt stappen te onderne· men om het Pakistaans atoomprogramma on· voorwaardelijk te doen stoppen. Zestien jaar later is er niets veranderd. Na Ali Bhutto en Zha UI Hacq is de huidige premier Benazhir Bhutto nog steeds overtuigd van de wens dat het land dringend een kernwapen nodig heeft. Die mening schijnt door alle generaals en de hele bevolking te worden gedeeld. Nog steeds probeert Pakistan ontbrekende apparatuur in te kopen op de vrije markt. De atoomplanners in de hoofdstad Islamabad zijn het meest gebaat met 'made in Germany' artikelen. Onlangs kreeg de Duitse douane in Keulen toestemming om een 'inkijkoperatie' uit te voeren bij de firma Team Industries in leonberg (Schwaben). Daar bleek een grote hoeveelheid papieren vernietigd of verdwenen. Vervolgens deed de douane een steekproef op het vliegveld van Stuttgart en nam een zending in beslag. De speurders identificeerden de lading als hamware voor de bommenbouwers in Pakistan. De kwestie Team Industries alarmeerde de Duitse regering voor de zoveelste keer. Men is bang dat Bonn weer in het beklaagdenbankje komt te zitten na de schandalen rond de levering van gifgasfabrieken, rakettenonderdelen en kanonnen· fabrieken aan Arabische despoten als Saddam Hoessein (Irak) en Mohammer Ghadaffi (lybiê). Voor en tijdens de Inval van Irak in Koeweit, werd Irak volgepompt met nucleaire technologie, ondanks handelsembargo's en talloze bindende resoluties van de Verenigde Naties. Daarbij ging het echter niet alleen om Duitse leveranties: meer dan 300 firma's uit 28landen boden In die tijd Saddam Hoessein hun diensten aan.

Een speciale centrifugemantel. gecamoufleerd als landbouw· machine-onderdeel, made in Tilburg. Foto: Muurkrant Tilburg.

Bij de inkijkoperatie in leonberg stuitte de douane op talrijke oude bekenden die al jaren in deze branche werkzaam zijn: bedrijfsleiders, techneuten, ingenieursburo's en handelaren in dodelijke high-tech artikelen. Niet alleen bij Team Industries, maar ook bij andere firma's ging het om leveringen aan Pakistan. Oe Duitse douane is ervan overtuigd dat PakiALLICHT· LENTE 1995

19

stan zich bewapent met Duitse technologie.

NEDERLANDSE ARGELOOSHEID

Duitse ondernemingen leverden onderdelen en

Naast het feit dat de metallurg Khan in de jaren

kennis voor het atoomcentrum in Kahuta, waar

'70 via inkijkoperaties bij UCN Almelo geheime

Pakistaanse ingenieurs uranium-235 verrijken

gegevens over uraniumverrijking wist te verkrij-

volgens het gascentrifuge-procédé. De verrijkingsgraad zou 90 procent zijn. Twintig kilo is voldoende voor een atoombom.

ATOOM SHOPPING

10 september 1980, worden op Schiphol enkele

De 'vader' van de islamitische atoombom is voor

kratten met - volgens de vrachtbrieven - land-

Nederland een oude bekende: dr ir Abdoel Qua-

bouwmachineonderdelen onderschept. Het blij-

dir Khan. De metallurg Khan werd op 1 juli 1985

ken 300 centrifugemantels te zijn, bestemd voor

door de Amsterdamse rechtbank bij verstek ver-

een firma in Pakistan, die in werkelijkheid het

oordeeld wegens 'atoomsmokkel'. Maar hij was

atoomcentrum Kahuta blijkt te zijn. De kwestie

justitie te slim af en vertrok op tijd naar Pakistan. In de periode 1972-1975 werkte Khan bij het

loopt met een sisser af, ondanks het feit dat er

Fysisch Dynamisch Onderzoeklabaratorium dat

wen Buizen, Fijn Mechanische Apparatenbouw en een onbekend gebleven bedrijf) volgens het-

nog drie andere Nederlandse bedrijven (Van Leeu-

opdrachten uitvoerde voor de Nederlandse uraniumverrijkingsfabriek UCN te Almelo. Zo

zelfde recept hebben geopereerd. Van Doorne'_

werd hij kind aan huis bij UCN en slaagde Khan

Transmissie zou 6.200 stalen mantels hebben ge-

er in geheime gegevens te vergaren over uranium-

leverd, bestemd voor de ultracentrifugefabriek in

verrijking en het ultracentrifuge-procédé. In die

Kahuta. Alles in strijd met de Uitvoerbepaling Stra-

tijd legde hij ook contacten met Duitse onderne-

tegische Goederen. Volgens artikel6 van het Ver-

mingen, zoals Team Industries, waar hij 31 fre-

drag van Almelo verbinden de drie partijen (Ne-

quentie-omvormers bestelde. Deze uiterst gevoe-

derland, Duitsland en Groot-Brittannië) zich

lige apparaten zijn nodig voor de stroomvoor-

"gezamelijk en ieder voor zich te verzekeren dat

ziening van de centrifuges.

gegevens, uitrusting en basismaterialen of bijzon-

De officiële opdrachtgever was in die tijd de Pakistaanse ambassade in Bonn. Team Industries kocht de apparaten - die zogenaamd bestemd waren voor de Pakistaanse suikerindustrie - bij

dere splijtbare materialen ... niet zullen worden gebruikt door een niet-kernwapenstaat om kernwapens of andere nucleaire explosiemiddelen te vervaardigen". De toenmalige ministers van Buitenlandse Zaken, Binnenlandse Zaken, Economi-

de Britse firma Emerson Electric lndustrial

sche Zaken en Justitie stelden koeltjes in een brief

Controls. Vanuit London werden de spullen naar

aan de Tweede Kamer dat 'het aannemelijk is dat

Rawalpindi gevlogen, zonder exportvergunningen

Pakistan via Khan een aanzienlijke tijdwinst heeft

omdat het niet om wapens of dergelijke ging. Volgens de Duitse Bundes Nachrichten Dienst (de Duitse Binnenlandse Veiligheids Dienst) opereren

geboekt bij de opzet van een proefopstelling voor de verrijking van uranium'.

de Pakistaanse ambassades als inkoopcentra voor

Zeer recent heeft de Pakistaanse premier Benazhir

nucleaire materialen. Diplomaten die betrapt

Bhutto voor het eerst aangegeven dat haar land

worden, gaan terug naar huis en worden onmid-

bereid is toe te treden tot het non-prolife-

dellijk vervangen door andere inkopers. De Duitsers zijn ervan overtuigd dat Pakistan inmiddels

ratieverdrag, op voorwaarde dat India dezelfde stap zou zetten. Maar in New Delhi ziet men daar

voldoende hoogverrijkt uranium bezit om min-

de zin niet van in.

stens 16 bruikbare kernkoppen te fabriceren. In februari 1992 heeft de regering in Islamabad voor het eerst officieel bevestigd dat er een Pakistaanse atoombom bestaat. Het netwerk van leveranciers uit de 70-er jaren wordt, volgens de Duitse veiligheidsdienst, nu gebruikt voor de inkoop van raketten en raketonderdelen. De meeste leveringen komen uit West-Europa, veelal via Team Industries. De laatste (onderschepte) levering van Team Industries aan Pakistan bestond volgens de uitvoerpapieren uit balpenstiften. In werkelijkheid waren het raketonderdelen.

20

gen, speelt ook de kwestie van Nederlandse bedrijven die 'gevoelige onderdelen' hebben geleverd. Khan is in 1977 op bezoek geweest bij Van Doorne's Transmissie in Tilburg. Vier jaar later, op

ALLICHT- LENTE 1995

*

Omstreden dam 'Arun /IJ' komt er wellicht

Wereldbank zet Nepal onder druk Midden In de Himalaya voert de milieubeweging van Nepal actie. Niet om haar eigen regering onder druk te zetten voor een goed milieubeleid, maar voor het behoud van het energiebeleid van Nepal. Oe dreiging komt van de Wereldbank. Die wil een lening verstrekken voor de uiterst controversiële dam 'Arun 111 '. Door deze dam komen de Nepalese plannen voor minder grootschalige energie op het tweede plan. Oe Nederlandse vertegenwoordigster bij de Wereldbank, Evellne Herfkens, wil de plannen voor de Arun 111 goedkeuren. IRENE BLOEMINK

"Graag horen wij voor 8 januari een definitief ja of nee tegen de Arun 111-dam." Dat kreeg de kers-

afhankelijk van buitenlandse experts" .

verse regering van Nepal van de Wereldbank te horen toen zij op 1 januari aantrad. Precies één

De o rganisaties verwijten de Wereldbank het belangrijkste altern atief nauwelijks te hebben over-

week dus om over het grootste investeringsproject uit de geschiedenis van Nepal te beslissen. Intus-

wogen, namelijk het beleid dat Nepal nu voert: kleinschalige en middelgrote energie.

sen publiceerde de Wereldbank een persverklaring waarin ze zei binnenkort de goedkeuring van de

Volgens Nepalese NGO's 'kost dit beleid de helft

Nepalese regering voor de Arun 11 1 te verwach·

minder, biedt het meer werkgelegenheid en le-

ten. De climax nadert van een onderwerp dat de

vert het elektriciteit op voor alle Nepalezen. Dit

gemoederen van politiek Nepal nu al anderhalf

is bij de dam volgens Siwakoti niet het geval. "De

jaar bezig houdt.

elektriciteit gaat niet naar de bewoners van de vallei, maar naar de industrie of naar India. En

De dam is gepland in de Arun -vallei, die tot nu

banen komen er ook nauwelijks. De overheid

toe ongestoord is gebleven. Het hoogteverschil

spiegelt de bewoners maar wat voor. Ze maakt

is zo groot dat er zeven verschillende ecosystemen voorkomen. Dit maakt de A run-vallei uniek in de

misbruik van hun onwetendheid" . De aanleg van

wereld. " De Arun 111 is veel te groot voor Nepal" ,

vallei-bevolking moeten concurreren op het

een weg trekt bovendien mensen aan die met de

zegt Gopal Siwakoti van de Groep van Bezorg-

kwetsbare Himalaya-ecosysteem. Om onduide-

den over de Arun. De groep bestaat uit Nepalese

lijke redenen kiest de Wereldbank bovendien voor

milieu- en ontwikkelingsorganisaties die zich te-

een route door de vallei en niet, zoals de bewo-

gen de plannen van de Wereldbank verzetten.

ners voorstellen, over de bergrug. Die berg-optie

"Alleen al voor de eerste fase van het project is

is minder schadelijk voor het milieu, terwijl de

een bedrag van 760 miljoen dollar nodig. Dat is

effecten van de vallei-route niet zijn onderzocht.

ongeveer de omvang van de jaarlijkse nationale

Inmiddels is wèl het land van 1600 families langs

begroting van Nepal. Terwijl wij zelf met klein-

de bergroute onteigend .

schalige energie de totale Nepalese bevolking van elektriciteit kunnen voorzien. Daar hebben wij de

Volgens de Wereldbank gaat de Arun 111 jaarlijks

kennis voor in Nepal. De Arun 111 maakt Nepal

100 miljoen dollar opleveren. De Wereldbank gaat ALLIC HT · LENTE 1995

21

daarbij uit van een opbrengst van 15,4 procent, hetgeen door velen onhaalbaar is genoemd: 13,3 procent is realistischer, ook volgens het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Aangenomen wordt dat India de grootste hoeveelheid elektriciteit zal afnemen. Met de Indiase overheid zijn echter nog geen prijsafspraken gemaakt Oe onderhandelingspositie van Nepal is niet sterk. Dit kan leiden tot een lagere prijs. Als de elektriciteit niet naar India gaat, maar in Nepal op de markt

De huidige druk van de Wereldbank op de communistische regering van Nepal bevestigt ~hers kritiek. Het management van de Wereldbank lijkt het project er nu snel door te willen drukken. Oe communisten hebben zich voor de verkiezingen echter kritisch uitgelaten over de Arun 111. Zij wilden eerst een goed debat voeren. De Raad van Bewindvoerders van de Wereldbank leek gevoelig voor deze argumenten toen de communisten

komt, moet de Nepalese consument de hoge kosten betalen. Oe elektriciteit wordt dan twee maal zo duur als in Nederland, terwijl de lonen aanzienlijk lager liggen dan in ons land. Alleen de zeer rijke Nepall kunnen zich dan de elektriciteit van de Arun 111 veroorloven. Oe doelstelling

de verkiezingen wonnen. Zij heeft de beslissing over de lening uitgesteld. Maar deze beslissing stelt weinig voor nu de Wereldbank er toch weer haast achter zet.

'armoedebestrijding' van de Wereldbank wordt dan wel erg wrang.

sproken over de Arun 111. Toch heeft Eveline Herfkens, de Nederlandse vertegenwoordigster bij de Wereldbank, aangekondigd vóór de dam te zullen stemmen. Zij is lid van de Raad van Bewindvoerders van de Bank, die over de Arun 111

Uit protest tegen de gang van zaken heeft Martin Karcher, divisiehoofd voor Menselijke Hulpbronnen voor Zuid-Azië, zijn baan bij de Wereldbank opgezegd. "Het top-management van de Wereldbank lijkt zich aan de Arun 111 te hebben

Earth ALARM is het schrijfproject van Vereniging Milieudefensie dat initiatieven ter verbetering van het milieu in het buitenland ondersteunt. Earth ALARM komt in actie op verzoek van lokale organisaties en vraagt altijd om een milieuvriendelijker alternatief. Earth ALARM houdt de ontwikkelingen in Nepal nauwlettend in de gaten. En als dat nodig is, komt Earth ALARM weer in actie. Misschien iets voor u? Vul dan de bon in!

•••••••••••••••••••••••

Oe Nepalese politiek heeft zich nog niet uitge-

moet beslissen. Earth ALARM, het schrijfproject van Vereniging Milieudefensie (zie kader}, vroeg om opheldering. In een antwoordbrief aan de schrijvers van Earth ALARM beschuldigde Herfkens de milieu-organisaties uit Nepal en Nederland van 'anti-ontwikkeling'. Ook " komt de kritiek over de Arun 111 vooral van buiten Nepal". aldus Herfkens. Woedend schreef de Nepalese milieubeweging Herfkens dat niet alleen de milieubeweging, maar ook de politieke partijen van Nepal "haar aantijgingen serieus nemen". Op vragen van de Tweede Kamer antwoordden de ministers Zalm en Pronk dat zij hun standpunt nog niet hebben bepaald.

Stuur mij meer informatie over Earth ALARM. Schrijf mij in als briefschrijver. Voor vijftien gulden per half jaar ontvang

Intussen gaat de Groep van Bezorgden over de Arun verder met het informeren van de bewoners van de Arun-vallei. Een gewonnen rechtszaak over toegang tot informatie over de Arun 111

ik de ALARMs en het ALARM Nieuws.

helpt hen daarbij. Zij hebben al enkele malen een

Schrijf mee met Earth ALARM 0 0

gecommitteerd. Een serieuze en open discussie was niet langer mogelijk. Zelfs 'common sense' vragen werden van de hand gewezen", aldus Karther in een interview bij zijn vertrek.

beroep moeten doen op de uitspraak van de rech· ter om documenten van de Wereldbank te bemachtigen. Ook heeft de Groep een verzoek in-

Naam

Postcode

gediend bij de Raad van Bewindvoerders van de Wereldbank voor een Inspectie Panel. Dat Is een onafhankelijk team van experts dat de plannen

Plaats

van de Wereldbank kritisch onderzoekt. Hierover heeft de Raad van Bewindvoerders nog geen

Stuur de bon op naar Earth ALARM, Damrak 26,1012 U Amsterdam.

besluit genomen. Dit jaar wordt beslissend voor de toekomst van miljoenen Nepalezen.

Straat

Of bel 020-6202696.

••••••••••••••••••••••• 22

ALLICHT - LENTE 1995

*

Vraagtekens bij liberalisering Europese energiemarkt De Europese Commissie is een overtuigd aanhanger van de liberalisering van de Europese energie-markten. In 1988 opende de commissie de discussie over dit vraagstuk met een zogeheten Witboek. De commissie wil met vrije markten voor energie meer competitie en concurrentie teweeg brengen in deze sector en zo de prijzen voor energie laten dalen. Elektriciteit moet een doodgewoon handelsprodukt worden. Nu is alleen de markt voor olie en olieprodukten vrij.

gemakkelijk verhandelbaar als bijvoorbeeld auto's. Al was het maar omdat elektriciteit niet opgeslagen kan worden in een voorraadkast. Bovendien moet de zekerheid van levering gewaar· borgd blijven, ook aan kleine klanten; langlopende investeringen dienen zich terug te verdienen en al te grote schommelingen in de afzet moeten vermeden worden. Daarom is onbeperkte vrije concurrentie niet mogelijk. Geconfronteerd met deze politieke weerstand besloot de Europese Commissie een gefaseerde aanpak. In het begin niet meer dan meer transparantie van de prijzen (voor de Europese Com-

ALEXANDER DE ROO

missie welgemerkt, niet voor de algemene openbaarheid). In de tweede helft van de negentiger

den gekenmerkt door nationale monopolies en

jaren wil de commissie de eindfase van liberalisatie van energie bereiken. Het is de vraag of dat

beperkende voorschriften. De Europese Commissie wil een doorleidingsplicht voor de bezitters van

lukt. Halverwege 1993 werd duidelijk dat alleen Groot-Britannië en Portugal steun verlenen aan

stroom en gasnetwerken invoeren. Third Party Access in het jargon. Wie profiteren hier van: grootverbruikers (meer dan 25 miljoen kuub gas

de huidige formuleringen van Third Party Access. De Europese Commissie zint op mogelijkheden

per jaar en meer dan 100 GigaWattuur elektrici·

gekwalificeerde meerderheid in de Raad van Mi-

teit). In de praktijk gaat het om industriële groot-

nisters te vinden. Ook het Europees Parlement

De markten voor gas, kolen en elektriciteit wor-

om voor andere, afgezwakte formuleringen een

verbruikers en regionale distributeurs van stroom

keerde zich in een eerste lezing in 1993 tegen

en gas. Die zouden dan stroom en gas voor de

onbezonnen en onevenwichtige liberalisering.

gunstigste prijs in heel Europa kunnen inkopen

De afgezwakte doorleidingsplicht, het zogeheten

en niet langer afhankelijk zijn van nationale of

Single-buyer concept van Frankrijk verwierf hal-

regionale stroomproducenten.

verwege 1994 de steun van Italië, België en helaas ook Nederland.

In tegenstelling tot de interne markt voor goederen, diensten en kapitaal is de interne markt voor

GROENE KRITIEK

energie nog steeds niet gerealiseerd. Daarvoor zijn

Van belang is dat de vrije concurrentie van de

verschillende redenen aan te voeren. Ten eerste

Europese Commissie minder is dan zij belooft. Er

is er geen gemeenschappelijke Europese energie-

ontstaat namelijk geen echte concurrentie tussen

politiek en de verschillende nationale staten zet-

alternatieven: energiebesparing en energie-

ten hun kaarten op verschillende energiebronnen.

produktie. Er zijn talrijke gevallen waarin ener-

Het Nederlandse voorzitterschap heeft in de aan-

giebesparing goedkoper is dan aankoop van ener-

loop naar het Maastricht-verdrag de energiesector

gie. Er is helaas geen 'energiebesparingsmarkt'

buiten weten te sluiten. Om zo eventuele Euro·

waar dit voordeel gerealiseerd kan worden. Het

pese bemoeizucht bij de 'nationale' aardgas-

bekendste voorbeeld is de woningmarkt voor

reserves te voorkomen. Bovendien zijn behalve

huurwoningen. De huurder investeert niet, om-

Groot-Brittannië en Portugal alle andere staten

dat hij of zij geen eigendomsrechten van het huis

niet enthousiast over de door de Europese Com-

heeft en de verhuurder investeert niet, omdat hij

missie gekozen weg.

of zij geen voordeel heeft bij lagere uitgaven voor

Ten tweede is elektriciteit nu eenmaal niet net zo

verwarming. ALLICHT • LENTE 1995

23

De vrije energiemarkt van de Europese Commissie is er niet op gericht om dit soort falen van de vrije markt op te lossen. Te vrezen valt dat door de huidige voorstellen eenzijdig de grote producenten en lndustrièle grootverbruikers bevoordeeld zullen worden. Grote centrales kunnen, ten dele door lagere lopende kosten, ze·er goedkoop stroom opwekken en hun stroomprijzen in een eventuele prijzenslag tijdelijk verlagen. Nieuwe en kleine aanbieders van stroom, zoals hernieuw........... bare energie, moeten \ altijd tegen de volle kostprijs produceren, die vaak minder gunstig is.

i' --· - ,..-

Het belangrijkste bezwaar tegen het voorstel van de Europese Commissie is heel eenvoudig: zij wil de energiemarkt liberaliseren, zonder de ongelijke concurrentie voorwaarden te corrigeren. Duitse steenkolen worden net zo gesubsidieerd als de Franse atoomstroom, de aluminiumproducenten net zo als de kassen in het Westland. De grootverbruikers worden via de tariefstructuren in alle Europese landen bevoordeeld ten opzichte van de gewone consumenten en kleine bedrijven. Het grootste schandaal is echter de atoompolitiek De regeringen en de Europese Unie hebben de hoge kosten voor research overgenomen. Zij staan ook garant voor de risico's inclusief die van de ontmanteling én voor de kosten van de ecologische consequenties. Niet voor niets is geen enkele atoomcentrale te verzekeren en kunnen gewone burgers zich ook niet tegen schade door kerncentrales verzekeren. Naast de verborgen subsidies zijn er ook de openlijke subsidies. Met meer dan 100 miljard gulden is de Franse staatsmaatschappij Electricité de France (EdF) één van de ondernemingen In de Europese Unie met de hoogste schuldenlast. Terwijl andere elektridteltsbedrijven commercièle rentetarieven moeten betalen, reageerde in Frankrijk de Franse staat en nam een deel van de schulden direct over en subsidieerde de rentebetalingen. Verborgen en open subsidiêring hebben niets met een vrije markt en gelijke concurrentie· voorwaarden te doen. Tijdens het hoogtepunt van de privatiseringswoede van Thatcher, eind jaren tachtig in GrootBrittanniê, werd duidelijk dat kerncentrales niet

24

ALLICHT- LENTE 1995

te privatiseren zijn. Als een consequente liberalisering van de energiemarkt betekent dat kernenergie geprivatiseerd wordt, dan zijn we als groene beweging daar voor in. Niet voor niets is de Franse regering wel een aanhanger van de gedachte van liberalisering van de energiemarkt, ook om de gesubsidieerde overtollige Franse atoomstroom In de rest van de Europese Unie te dumpen, maar de Franse staatselektriciteitsmaatschappij is veel voorzichtiger. Zij wil niet dat buitenlandse elektriciteitsmaatschappijen hun stroom op de afgeschermde Franse markt gaan afzetten. Zolang in Europa geen ecologisch verantwoorde energiepolitiek gevoerd wordt, zal een vrije markt voor energie onder de huidige ongelijke concurrentievoorwaarden riskante en achterhaalde tech· nologie!n en milieuvervuiling bevoordelen. Nu al nemen atomen en kolen samen 75 procent van de stroomproduktie In Europa voor hun rekening. Dat moet drastisch teruggebracht worden. Gas is alleen als overgangstechnologie aanvaardbaar. Uiteindelijk moeten hernieuwbare energiebronnen in een afgeslankte energiebehoefte gaan voorzien. Ook de milieudoelstellingen van de Europese Unie, het tegengaan van een onnatuurlijk broeikaseffekt en de zure regen, "Zijn in een vrije energiemarkt à la de Europese Commissie moeilijker te verwezenlijken. De commissie heeft uitgerekend dat door de liberalisering van de energiemarkt de prijzen van energie met 8 tot 12 procent kunnen dalen. Goedkope fossiele energie en atoomenergie maken investeringen in energiebesparing en hernieuwbare energiebronnen onaantrekkelijk. De Europese Commissie zou eindelijk de informatie over Least-Cost Planning uit de bureaulades moeten halen en met dezelfde Ijver als de interne markt voor energie moeten pushen. LeastCast Planning is in de Verenigde Staten een succesvolle strategie om tot Investeringen in energiebesparing te komen in plaats van in de almaar uitdijende investeringen in fossiele elektriciteitscentrales. Misschien dat met de nieuwe Commissaris voor Energie Papoutsis, die in het Europees Parlement altijd tegen kernenergie gestreden heeft, en met de drie nieuwe lidstaten een koerswijziging in de Europese energiepolitiek mogelijk wordt.

*

u

I

T

ANDERL 13LADEN

GELICHT Milieurama Het Belgische blad Milleurama besteedde aandacht aan de volgende onderwerpen: • Wij zijn allang geen bosjesmensen meer. Een interview met José Luis Gonzales, leider van de Venezolaanse organisatie van inheemse volkeren (CONIVE). Recentelijk werd In ltaliê de algemene vergadering van het klimaatverbond gehouden. De campagne rond het klimaatverbond loopt in tien Europese landen. Een samenwerkingsverband tussen Europese gemeenten en inheemse volkeren uit het Amazonegebied moet leiden tot enerzijds een reductie van broeikasgassen en anderzijds de bescherming van het tropisch regenwoud. Milieurama sprak hierover met José luis Gonzalez. • Verbale krachtpatserij is niet aan de milieubeweging besteed. Is de milieubeweging inderdaad meerversnipperd en minder pragmatisch dan de andere nieuwe sociale bewegingen? Hoe slaagt de milieubeweging erin de politieke agenda af en toe wat groener in te kleuren? Een verrassend verhelderende analyse van de milieu-, Derde Wereld- en vredesbeweging tn Vlaanderen geschreven door Stefan Walgrave. • Water verdampen als sleutel om veestapel op te drijven. Door grootschalige verbranding, indamping en verwijdering van mest via waterzuiveringsinstallaties willen de Vlaamse boeren het bevriezen van de veestapel ontlopen. Een krachtig protest hiertegen. En verder onder meer. • Een zondag zonder auto - Hoe groen zijn groene batterijen? Milieurama wordt gedrukt op 100 procent postconsumptie-, chloorvrii gebleekt papier. Voor meer informatie: Mllieurama, Overwinningsstraat 26, B-1060 Brussel, telefoon 003225392217

Duurzame Energie Duurzame Energie schreef in haar winternummer onder meer over het volgende: • Energieconversiedag Het tijdschrift geeft een uitgebreid verslag van de derde energieconversiedag, die vorig jaar oktober in Den Bosch werd gehouden. Uefst acht artikelen zijn aan deze dag gewijd. Een vierde energieconversiedag Is al gepland om de mogelijkheden en de ontwikkelingen verder uit te diepen. - Windmolens aan de dijk gezel Als de voorspellingen uitkomen staat er in Nederland rond de eeuwwisseling zo'n duizend megaWatt windvermogen opgesteld. De windrijke provincie Friesland heeft er voor getekend hiervan twintig procent te bouwen. Hoe en waar de provincie dat denkt te realiseren, heeft zij uitgewerkt In het ontwerp streekplan Windstreek. Het energiebedrijf NUON en haar adviesbedrijf Energy Conneetion zetten kanttekeningen bij Windstreek. • Zonnecenttale uit de supermarkt. "Deze zomer moet het gebeuren. ledereen di~ dat wil kan dan in de supermarkt een zonnecentrale kopen en die thuis zelf in elkaar knutselen ", aldus de Zwitser Markus Real. Nadien nog effe de electridên bellen om een deug· delijke verbinding met het reguliere net te maken ....... Voor meer informatie: Duurzame Energie, Voorweg 9, 1871 CK Schoor/, telefoon: 030-769224

ALLICHT- LENTE 1995

25

Een eigentijdse kip fabriceert naast eieren ook brandstof

I

n veel Derde Wereld-landen zijn fossiele brandstoffen schaars en voor veel mensen onbetaalbaar. Dat leidt er niet alleen toe dat men alles wat maar op hout lijkt als brandstof ge· brui kt, maar ook dat men niet zelden zelf brandstof maakt Voor dit doel wordt vaak dierlijke mest gedroogd. In India is hetzelfs een beroep: het verzamelen en drogen van koeieflotsen. De heilige koe van het Westen gebruikt brandstof en de heilige koe van het Oosten produceert brandstof.

het komt bij bemesting in de vorm van fosfaat op het land en in het water terecht. Helaas gebruiken de Britten in hun kippernestcentrales roosterverbranding maar zonder een rookgasreiniging en dat Is uit milieu-oogpunt bezien geen goede zaak.

Wijlen president De Gaulle van Frankrijk noemde Nederland gewoonlijk 'een Engels protectoraat' . Met de kippernestcentrale krijgt hij posthuum nogmaals zijn gelijk. De Provinciale Noordbrabantse Energiemaatschappij PNEM heeft in de herfst van het vorig jaar Het is jammer dat men in de Derde Wereld dierlijke mest als laten onderzoeken of een elektriciteitscentrale die 'aangevuurd' wordt door kippernest ook in Nederland een haalbare kaart is. In brandstof gebruikt omdat de mest veel beter aangewend zou kunnen worden als organische bemesting van de land- en zo'n centrale zou jaarlijks 240.000 ton kippernest verwerkt moetuinbouwvelden. Dat voorkomt bovendien het gebruik van dure ten worden. In een al bestaande proefinstallatie in Denemarken kunstmest. In het rijke Westen hebben we een overvloed aan heeft men daartoe verbrandingsproeven uitgevoerd met onbefossiele brandstoffen, maar we stikhandelde pluimveemest en met voorken ook van de dierlijke mest. In Negedroogde mest In een oven met werderland hebben we zoveel dierlijke velbedverbranding. Jammergenoeg mest dat je in de zomer als je uit het bleek de onbehandelde pluimveemest zuiden komt even voorbij Antwerbij dit type oven een samenklontering pen ons land letterlijk al kunt ruiken. van de asresten te veroorzaken en Is Om van al deze mest af te komen het gebruik van reeds voorgedroogde verzint de Rijksoverheid telkens weer kippernest te duur voor een rendabele nieuwe oplossingen maar het blijft exploitatie. Daarom zal de in Nederland voorlopig dweilen met de gierkraan te plaatsen centrale er één worden naar open. Brits model maar met een rookgasreiniging. De Nederlandse kippernestHANS PARS Ook in andere Europese landen centrale zal om praktische redenen worden geplaatst bij één van de twee kampt men met de gevolgen van de blo-industrie. In Groot-Brittanniê bestaande korrelfabrieken voor pluimgaat het daarbij vooral om pluimveeveemest in Weert of het Noordbramest uit legbatterijen. De Britten eten zo graag kippe-eleren bantse plaatsje Zeeland. De nieuwe verbrandingsoven levert dan dat enkele jaren geleden een staatssecretaris moest af treden stoom die zowel voor het drogen van kippernest als voor het optoen zij in alle eerlijkheid had verklaard dat er uit de legbatterijen wekken van elektriciteit in de korrelfabriek gebruikt kan worden. vrijwel geen ei kwam dat niet besmet was met de beruchte En de kippernest kan zowel voor de korrelfabriek als voor de Salmonella-bacterie. Zulke onaangename waarheden kon ze verbrandingsoven worden aangevoerd. De PNEM heeft voor dit nieuwe project subsidie aangevraagd bij het ministerie van Landmaar beter voor zich houden, vonden haar collega's in mevrouw bouw en Visserij in het kader van de Mestverwerkingsprojecten Thatchers kabinet. In datzelfde Groot-Brittannlê is men echter 1995. Volgens W.Brunnekreef (bij de PNEM verantwoordelijk voor een paar jaar geleden begonnen met het gebruik van pluimveede nieuwe kippemestcentrale) is de kans dat de subsidie daadmest voor energie-doeleinden. Vooral mest van kippen en eenwerkelijk gegeven wordt, groot. Als de subsidie afkomt, verwacht den blijkt geschikt om energie op te wekken, omdat deze mest Brunnekreef de nieuwe centrale eind 1996 in bedrijf te kunnen in verhouding tot rundermest een laag percentage vocht beval stellen. Vanaf dan zullen de schoolboekjes moeten worden herKippernest bestaat voor bijna een vierde uit organische stof en schreven en zullen kinderen moeten leren dat de kip naast eiedat is bij rundermest maar 15 procent Paardemest is trouwens ren, vlees en veren ook energie produceert. ook heel geschikt voor energieopwekking (23 procent organl· sche stof) en varkensmest weer minder (16 procent). Een bijko• Hans Pars is publicist te Den Haag. Hl{ Is ondermeer werkzaam voor de mend voordeel van de verbranding van pluimveemest is dat regionale omroep Radio West deze mestsoort rijk is aan fosforzuur. Dat ruimt mooi op want

KUSTLAND

26

ALLICHT- LENTE 1995

(ADVERTENTlESI

Accu•s laden met zonne-energie R&S Is een slagvaardige en klantgerîchte producent/ leverancier van zonnecellen, zonnepanelen en complete fotovoltai sche zonne-energie systemen. Ruim tien jaar deskundigheid en toegepaste applicatie· en produktietechnologie vormde de basis voor succes in uw toepassing van zonne-energie. Industrieel, ruraal, netgekoppeld en OEM/consumer

energiezuinig èn gezond wonen? vloerisolatie met TONZON Thermoskussens hoogste isolatiewaarde laagste mllieubelasting

TONZON 053-332391

vormen de hoekstenen voor toepassingen in de nationale en Internationale markt. Sterke punten zijn een eenvoudige en geruisloze werking, bewezen betrouwbaarheid en het milieu-vriendelijke karakter van een zon ne-energie systeem.

RENEWABLE ENERGY SYSTEMS

R&S RENEWABLE ENERGY SYffiMS BV P.O . Box 3049

B.&S

5700 JC Helmond The Netherlands Telephone: (31) 4920-23335 Telefax: (31) 4920-49665

Drukkerij Mezclado v.o.f. Lange N ieuwstraat 249 5041 DE Tilburg Telefoon : (013) 44 22 99

A comp1ny of th~ Roy11 Dutch/She/1 Group of Compan/es

WINDENERGIE. RENDABEL EN MILIEUVRIENDELIJK! I

Unieke kenmerken van De Lagerwey LW 1sns: • vermogen 75 tt:N • wiekdiameter 16 meter • masthoogte 30 meter • jaaropbrengst 100.000 tot 180.000 tt:Nh - hoge terugleververgoeding (10 tot 14,2 cent) · • ook voor bedrijven met een laag verbruik rendabel • grote betrouwbaarheid door jarenlange ervaring • reeds meer dan 100 exemplaren geplaatst in binnen- en buitenland - lnvesterlngssubsidies van 40% tot 50% van de projektkosten

LAGERWEY WINDTURBINE B.V. Garderbroekweg 175 ~74 JO KOOTWIJKEABROEK

Tel.: 03423-2265 Fax: 03423-2353 Regiokantoor Z.-W. Nederland,

tel. 01870·7830

Brandstof

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Oprolbare zonnecellen Twee Amerikaanse instituten werken aan de ontwikkeling van een nieuwe soort zonnecel. De zonnecellen worden op een rol geproduceerd, zoals een rol vloerbedekking. Hiermee wordt het mogelijk om de toepassing van fotovoltaïsche zon ne-energie veel flexibeler uit te werken op schepen en in geluidswallen. De onderzoekers zien een toekomst met zonnepanelen in de zonwering van woningen en kantoorgebouwen. De opbrengst zou hoger zijn dan bij 'klassieke' zonnepanelen. En de prijs wordt een fractie van de huidige zonnecellen.

•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••• Stappen door Europa voor kern-vrije wereld Tot 12 oktober lopen ongeveer 100 'stappers' door Europa. Vanaf Brussel via Parijs naar London, terug naar België en dan via Nederland, Duitsland, Tsjechië, Oostenrijk, Slowakije naar de Oekraïne en Witrusland. Deze "Walk tor a nuclear World", een voettocht van 5.500 kilometer langs allerhande nucleaire objecten, eindigt in Moskou. Op 14 maart komen de stappers vanuit Turnhout naar Tilburg, begeleid door een bus met duurzame energiebronnen. Ze zullen aan de grens worden verwelkomd. De route door Nederland loopt als volgt: 15 maart Tilburg- Liempde, 16 maart Liempde- Volkel, 17 maart Volkei- Nijmegen ('s avonds feest), 18 maart (rustdag, met excursie naar Dode-

fOOR

MOEOER

AAROE

GTIENGAS 2lf, &511 T~ NIJMEGEN.

OS0-223434

HEOERLANO,

waard), 19 maart Nijmegen- Kleef (Duitsland). Informatie over de route, plaatselijke activiteiten en deelname aan de tocht: Voor Moeder Aarde Nederland, Ottengas 29, 6511 TS Nijmegen [080-

2234341

28

ALLICHT - LENTE 1995