Wat voor buren zijn we eigenlijk?

De Liturgiekrant is een uitgave van vredesorganisatie IKV Pax Christi, het samenwerkingsverband van IKV en Pax Christi

Liturgiekrant 2010 Bouwstenen voor vieringen in de vredesweek

Wat voor buren zijn we eigenlijk? Buurten voor vrede is het motto van de Vredesweek. Een motto met een dubbele betekenis. Het slaat op de mensen die werken aan vrede in de buurt én het slaat op het werkwoord buurten. In de betekenis van het zelfstandig naamwoord buurten, slaat het op prachtwijken, stadsdelen en forensendorpen die je vrede toewenst. Het motto kan even goed als werkwoord gelezen worden, dat mensen bij elkaar buurten, elkaar bezoeken, samen eten. Wat onze samenleving nodig heeft, is minder mensen die naast elkaar in dezelfde straat wonen en meer buren van elkaar zijn.

Als werkwoord is dat ‘buurten’ niet het gevolg van ons welzijn dat we het zo prettig met elkaar getroffen hebben - maar het is op welzijn uit. ‘Buurten voor vrede’ wil gemeenschap stichten met vriend en vreemde.

Leven als vreemdeling Kerkelijk gesproken zit het woord ‘buurt’ in ‘parochie’. En dat komt weer van paroikeo, dat ‘wonen bij’, ‘nabuur zijn van’ betekent. Oorspronkelijk is de parochie helemaal niet dat stevige steunpunt

van de kerk in het centrum, maar veeleer een vreemdelingschap. In de Bijbel komt het woord voor in de betekenis van vreemdeling en bijwoner zijn: “Geliefde broeders en zusters, u bent als vreemdelingen die ver van huis zijn” (1 Petrus 2,11). Paroikeo is dus ‘leven als vreemdeling’, een nevenschikkend wonen. In het Nieuwe Testament moet je het begrip bijwonerschap zien in de verwachting van een spoedige Eindtijd: ‘Wij hebben hier geen blijvende stad’ (Hebreeën 13 vers14).

Collecte IKV Pax Christi is voor haar vredeswerk voor een belangrijk deel afhankelijk van de collectes die u in de Vredesweek houdt. Met uw gift kan IKV Pax Christi bijdragen aan vrede in binnen- en buitenland. Op www.vredesweek.nl kunt u ondersteunend materiaal voor de collecte bestellen: posters, collectefolders en vredeskranten. Maak de opbrengst over op giro 306090 t.n.v. Vredesweek IKV Pax Christi te Utrecht, o.v.v. vredesweekcollecte en de naam van uw parochie/gemeente. Alvast hartelijk dank voor uw steun.

Gevestigde orde Ondertussen is ‘parochie’ echter de aanduiding geworden voor een geloofsgemeenschap die zich gevestigd heeft en deel uit maakt van de gevestigde orde. De parochie is vervreemd geraakt van haar vreemdelingschap en van de metgezellen met wie zij haar vreemdelingschap deelde, namelijk de vreemdelingen, ontheemden, straatbewoners, de lieden ‘van allerlei slag’ (Exodus 12,38). Met de oorspronkelijke betekenis van ‘nabuur zijn van’ nog in gedachten, moet iedere gemeente/parochie zich de vraag stellen: “Wat voor buren zijn wij als gemeente of parochie eigenlijk?” Het antwoord zal veelal ontluisterend zijn: “Rustige buren, een beetje saai. Het enige wat wij van ze merken is enig parkeeroverlast op zondag.”

Kerk in de buurt De parochie/gemeente zal zich niet graag spiegelen aan de rentmeester van het onrecht, maar kan veel van hem leren. Vooral dit

dat er meer gemeenschap tussen mensen voorhanden is dan hij in zijn gepriviligeerde wereld voor mogelijk hield. De liturgiekrant geeft daar enkele voorbeelden van. Met het motto ‘Buurten voor vrede’ vraagt IKV Pax Christi dat de parochie/gemeente benieuwd is naar wie haar buren zijn en weer bijwoner wordt. Klaas Touwen

Rentmeester wordt ontheemde In het Vredeszondag-evangelie van dit jaar is sprake van een representant van de gevestigde orde. De rentmeester van het onrecht gaat buurten (Lucas 16,4). Dat zal wel lukken. De lezer heeft daar wel vertrouwen in, want die rentmeester legt het erop aan, zonder er aanspraak op te maken. Hij is niet de gastheer, maar de gast. De vrede gaat niet van hem uit. Hij is aangewezen op de gastvrijheid van degenen die hem welgezind zijn. Er is wat dat betreft nog veel argwaan weg te nemen. In de gelijkenis wordt ook hij een ontheemde. Hij steekt over van het uitbuitingssysteem waarvan hij deel uitmaakte naar een systeem van solidariteit van de armen. Dat is een wereld die hij niet kent, waarvoor hij zich geneert. Hij zegt: “Voor bedelen schaam ik mij” (vers 3). Hij beweegt zich on-

Uitleg bij de Bijbellezingen

Gebeden en Liederen

Lofpsalmen, dankgebeden, het verhaal van de rentmeester en de profeet Amos: Psalm 113, 138, Lucas 16: 1 - 13 en Amos 8: 4 – 7 nader uitgelegd

Van Kyrie-gebed tot Zegenwens Iona-liederen en het Vredeslied Dit is de plaats

p. 2 – 3

gemakkelijk in een rol die hem van nature niet vertrouwd is. Sleutelwoorden zijn ‘ontvangen’ en ‘opgenomen worden’ (verzen 4 en 9).

p. 4 – 5

Het heilige in het alledaagse zoeken Gesprek met buurtpastor uit Utrechtse Rivierenwijk

p. 6

Liturgiekrant 2010

Liturgische gegevens voor de Vredeszondagen Datum

Protestants (PKN)

Oud-Katholiek

Rooms-katholiek

19 sept

1e van de herfst Amos 8:4-7 Ps 138 Lucas 16:1-(8)17 Gz 284

20e na Pinksteren Ps 119,137.124 en 1 Amos 8,4-7 Ps 138 1 Tim 2,1-8 Ps 57,8v Lucas 16,1-13

25e door het jaar Salus populi Amos 8,4-7 Ps 113,1-2.4-8 1 Tim 2,1-8 Lucas 16,1 (10)-13

26 sept

2e van de herfst Amos 6:1-10 Ps 146 Luc 16:19-31 Gz 271

21e na Pinksteren Ps 119,137.124 en 1 Amos 6,1-7 Ps 146 1 Tim 6,11b-19 Ps 37,23v Lucas 16,19-31

De drie verschillende versies van in feite hetzelfde rooster zijn het op deze zondagen hartelijk eens. De pr ofe etlezing is Amos 8,4-7, waarin het onrecht dat de armen wordt aangedaan als onvergeeflijk wordt aangemerkt. En wij blijven bij Amos want volgende week stellen de verschillende lectionaria Amos 6,1-7(10) aan de orde.

De evangelie lezing is een gedeelte uit het begin van Lucas 16. Maar die perikoop wordt ongelijk toegesneden. Het Dienstboek van de PKN is bereid het verst door te lezen: t/m vers 17, maar is eventueel ook al tevreden met de kortst mogelijk lezing:

26e door het jaar Dan 3,31.29-30.43.42 Amos 6,1a.4-7 Ps 146,7-10 1 Tim 6,11-16 Lucas 16,19-31

t/m vers 8. De beide katholieke lectionaria lezen t/m vers 13. Desnoods beperkt de lezing volgens het Romeins Missaal zich tot slechts het laatste gedeelte: vers 10-13. Wat is de achtergrond van deze verschillen? Daarvoor moeten we ons verdiepen in de redactiegeschiedenis van deze tekst. De oorspronkelijke gelijkenis is te vinden in Lucas 16,1-8. Maar deze gelijkenis staat bekend als notoir moeilijk uit te leggen. Dat zal van meet af wel het geval zijn geweest. Vandaar dat haar weerbarstigheid meteen al in het redactieproces drie moraliserende toepassingen naar zich toe heeft getrokken. Constante in deze toepassingen is de zuigkracht van ‘de Mammon’ (vs. 9, 11 en 13),

Exegese van de psalmen Psalm 113 In de joodse liturgie is er een bundel lofpsalmen die de naam Hallel draagt. We herkennen in deze titel de acclamatie Halleluja, God lof! Psalm 113 is de eerste psalm van deze verzameling (Psalm 113-118). Met name met Pasen, maar ook met de vijftigste dag na Pasen (het christelijke Pinksteren), het Loofhuttenfeest en andere gedenkdagen worden deze psalmen in de joodse liturgie gezongen. Dat is als het ware hun ‘Sitz im Leben’. Onze psalm is een lofzang, en wel een hymne waarin God, de Unieke, de Schepper van al wat is, de Alwetende, de Heer van de geschiedenis wordt bezongen en verheerlijkt. Men heeft deze hymnen vergeleken met soortgelijke gezangen in Mesopotamië en Egypte. Naast overeenkomsten in genre valt toch op dat de Heer, de Eeuwige, de God van de geschiedenis van Israël is. Hij heeft het volk verlost uit Egypte en het gevoerd naar het Land van Belofte. Ook in psalm 113 kunnen we dit zien. Wordt de Heer eerst bezongen als de Schepper, van zonsopgang tot zonsondergang (vers 3), in de volgende strofe is Hij de Heer van Israël die niet te vergelijken is met de goden van de andere volkeren (verzen 4-6). Maar het meest laat de Heer zich kennen wanneer Hij de arme optilt uit het stof en hem een ko-

2

LITURGIEKRANT 2010

ninklijke plaats geeft. Zo is de Heer, onze God. Zo willen we Hem kennen, zo willen we Hem loven.

Psalm 138 Deze psalm behoort tot het genre van de individuele dankgebeden. Deze psalmen hebben een herkenbare opbouw. Eerst is er een oproep om God de Heer te gaan danken. In onze psalm gebeurt dat in de Tempel, de plaats bij uitstek om je tot de Heer te wenden. Vervolgens komt het motief tot deze dank aan bod. De psalmist heeft een bijzondere ervaring meegemaakt, hij is gered van een of ander gevaar. Hierin heeft hij de hand van de Heer gevoeld. De psalm eindigt meestal met een oproep dat anderen de psalmist ondersteunen in zijn dank. Deze opbouw komt ook in psalm 138 naar voren. De psalmist begroet de Heer als de Enige die ten opzichte van alle andere goden uniek is. Het unieke van de God van Israël is zijn aandacht voor de arme en de klein (vers 6). De Heer is een nabije God die met de psalmist meegaat in alle omstandigheden (verzen 7-8). Wie kan dan nog bang zijn? Joost Jansen o.praem.

waarvan P.C. Boutens dichtte: Wat hebt gij daaglijks onvermoeid gezocht Op werelds markt, en nooit iets thuis gebracht…? – Ik heb alleen om liefdes vrijgeleide Den Mammon met den Mammon omgekocht. De eerste toepassing (vs. 9) wil dat wij nu al vrienden maken voor later: Sta met het je toevertrouwde bezit armen en kwetsbaren bij en God zal je opnemen in de eeuwige tenten (parallel aan het ‘in huis ontvangen’ van vs. 4). De tweede toepassing (vs. 10-12) borduurt voort op het onrechtmatige van vers 8. De hemelse rijkdom wordt niet toevertrouwd aan wie onbetrouwbaar is gebleken in het beheer van het aardse geld en goed. De derde toepassing (vs. 13) richt zich op het dienen van één Heer en doorkruist de ambiguïteit van onze dubbele loyaliteiten.

De antwoordpsalm legt de verbinding tussen profeet en evangelie. Twee mogelijkheden staan ingeroosterd: Psalm 138 en Psalm 113. De keuze voor Psalm 138 is vooral ingegeven door vers 6: ‘De HEER is hoogverheven! Naar de nederige ziet hij om, de hoogmoedige doorziet hij van verre.’ Psalm 113 is specifieker in termen van armoede en rijkdom: ‘Wie is gelijk aan de HEER, onze God, die zeer hoog woont, die zeer laag ziet, in de hemel en op de aarde. Hij verheft uit het stof wie berooid is, uit het vuil tilt hij op wie alles ontbeert’ (vs. 5-7). Het epistel maakt deel uit van de (quasi) doorgaande lezing uit de eerste Timoteüsbrief en staat in onbedoeld verband met de overige lezingen. In de lezing van deze zondag staat de klassieke tekst van voorbede voor de overheid: ‘Opdat wij rustig en ongestoord kunnen leven in alle vroomheid en waardigheid’ (vs. 2). De Statenvertaling heeft: ‘Opdat wij een gerust en stil leven leiden mogen.’ Klaas Touwen

Symbolisering om de viering aan te kleden Benodigdheden • 10 à 15 bakstenen of klinkers • Ongeveer 6 stoeptegels • Briefjes van speelgeld (bijvoorbeeld van Monopoly of Enterprise) • Een christelijke Bijbel • Een Hebreeuwse Bijbel • Een Koran • Vijf grote stevig rode rozen • Drie glazen flessen of vazen • Een muzieksleutel, geknipt uit wit papier • Een plakstift

Werkwijze Kies een goede plek in de ruimte. Plaats de stenen en de stoeptegels in een willekeurige opstelling. Leg het papiergeld op enkele stenen en hier en daar op de grond. Leg de drie heilige boeken er tussen of zet ze rechtop. Zet de rozen in drie vazen en plaats ze ertussen. Plak de uitgeknipte muzieksleutel op een van de stenen.

Het gebruik van materialen en de inrichting van de symboliek kan binnen de eigen context worden aangepast. Wonen er in de buurt geen moslims, maar wel hindoes of boeddhisten, dan is het goed om hier passende symbolen voor in te voegen. De symboliek kan eenvoudig worden vergroot of verkleind door meer of minder materialen te gebruiken. Leonie van Straaten

Buurten voor vrede Wij bouwen huizen met zakken vol geld en verzekeren ons tegen ongewenst bezoek. Maar... zijn we wel gelukkig? We wonen in buurten met autochtonen en allochtonen. We doen op tijd de gordijnen dicht. We kijken wel stiekem bij de overburen naar binnen. Want... zijn zij wel gelukkig?

We bouwen en wonen en het geld is nodig. We kijken en worden bekeken. Wat hebben we eigenlijk te verliezen? Een open deur – een open hart: er is zoveel te winnen. Als we elkaar de sleutel geven: dan zit er muziek in deze buurt!

Leonie van Straaten

Liturgiekrant 2010

Uitleg bij Lucas 16:1-13

De creatieve rentmeester Als we onze eerste gedachten laten gaan over de rentmeester dan kleeft de onrechtvaardigheid al aan ons gehemelte. Als rijk man had de heer zijn landerij laten beheren door deze ‘oikonomos’, deze econoom. Deze creatieve boekhouder jaagt het vermogen er doorheen. Een actueel verhaal. Het klinkt als een pensioenfonds dat de pensioenen beheert, maar door onverantwoord beheer heel veel geld verliest. Of als gretige bankiers die met verkeerde overnames klant en staat tekort doen. Toen en nu is het aan de orde van de dag. Dat vraagt om nader onderzoek en verantwoording. De rentmeester kan niet langer huishouder blijven, want door zijn stijl van beheer blijft er geen huis meer over. Wat kan hij doen? Geld teruggeven zal hem niet lukken, maar wat dan? Jezus betrekt ons bij het intern overleg van de rentmeester. Hij ziet zichzelf niet als landarbeider werken. Daar staan zijn handen niet naar. En om langs de kant van de weg te gaan zitten bedelen, vindt de rentmeester gênant. Dan wordt hij het lachertje van de buurt. Hij zoekt naar een derde weg, een uitweg.

Een creatieve uitweg Hij verliest door zijn wanbeheer het huis van zijn heer. Hij moet een list verzinnen om weer voet aan de grond te krijgen. Die list staat bekend als valsheid in geschrifte. Dat komt onder andere door het kopje dat vroeger boven dit bijbelgedeelte stond, namelijk de onrechtvaardige rentmeester. Je weet als lezer vanaf het begin dat de onrechtvaardige, de boef in het verhaal, de rentmeester is. Knoeien met de boekhouding, dat kan niet. Je kunt het verhaal ook anders lezen. Voor die lezing is enige kennis nodig van de situatie ten tijde van Jezus. Het gaat hier om mensen met schuldbewijzen. Het blijkt dat mensen schuld hebben in tarwe en olie. Dat is de situatie van talloze pachters in Palestina. Ze lopen kans hun stukje land kwijt te raken en gaan lenen. Als ze bij een volksgenoot lenen mag die volgens de lokale mores geen rente vragen. Gaan ze lenen bij de rijke man dan moeten ze rente betalen. Behoorde de rijke man tot de joodse godsdienst dan had hij de mogelijkheid om de rentebepaling uit de Torah te ontvluchten via de weg van het schuldcontract.

Schuldcontracten Wanneer je vijftig vaten olie nodig had, moest je soms een contract tekenen waarin je zei dat je honderd vaten had geleend en terug zou betalen. Dat betekent voor de heer een winst van 100%.Wanneer je 80 zakken tarwe nodig had, tekende

je een contract waarin je schreef dat je 100 zakken tarwe had geleend en zou teruggeven. Dat betekent in de praktijk een vergoeding van 25%. Door deze woekerwinsten van tussen de 25% en 100% raakte de boerenbevolking steeds meer aan de grond. Heel helder wordt dit beschreven in Leviticus 25:2355. Deze praktijk van schuldbrieven gaat in tegen de letter en de geest van de Torah. Er wordt geen officiële rente geheven, maar de lener wordt gedwongen tot het invullen van een ander bedrag dan wat hij werkelijk leende. Over ‘valsheid in geschrifte’ gesproken. De rentmeester is de beheerder van dit onrechtvaardige systeem. In de Griekse vertaling staat ‘de rentmeester van het onrecht’. Alle andere vertalingen vertalen het met ‘onrechtvaardige rentmeester’. Ook in de Nederlandse vertaling leggen de vertalers de zwarte piet bij de rentmeester en hebben ze sympathie voor de rijke man die zijn bezit verliest.

Tussen twee heren De ‘rentmeester van het onrecht’ jaagt het bezit van zijn heer er verder doorheen door zich plotseling in een situatie van nood te gedra-

gen als een dienaar van de Torah. Hij scheldt de geheven rente kwijt, omdat deze tegen de bepalingen van het woord van God zijn. Hij gedraagt zich als een bevrijder uit de schuld, als een uitvoerder van de bede uit het Onze Vader ‘en scheld ons onze schulden kwijt’. Deze laatste actie van de rentmeester brengt de rijke heer in een moeilijk

parket. Als hij zijn knecht aanklaagt voor valsheid in geschrifte, erkent hij tegelijkertijd dat hij heeft meegewerkt aan het opstellen van schuldcontracten die volgens de wet van God verboden zijn. De heer zit in een pastelling en reageert als een sportief verliezer. De rentmeester bevindt zich tussen twee heren: zijn eigen baas die zich beroept op procedures die het heffen van grote winsten toestaan en God die het benadelen van de arme volksgenoot door het heffen van rente verbiedt. Hoe kan hij nu twee heren dienen? Hij kan en doet het niet. Door zich te bekeren tot de wet van God bekeert hij zich ook tot de mensen die hij benadeeld heeft. De keuze voor de benadeelden en het welbegrepen eigenbelang komen hier samen.

dere woord ‘slangenbeet’. Het is maar van welke kant je het bekijkt. Wie rente opstrijkt, vermeerdert kapitaal. Wie rente moet betalen, kan het als een slangenbeet ervaren. De gevolgen zien we daar waar mensen woekerleningen en woekerhypotheken hebben gesloten. Mensen moeten soms uit hun huis, raken aan de grond, worden zelfs dakloos. Zo gezien zit er in deze gelijkenis een sleutel. Ook de rijke heer krijgt van zijn rentmeester een sleutel, een mogelijkheid aangereikt, namelijk zich geliefd maken bij het volk. Hij kan net zoals zijn rentmeester er voor zorgen dat zijn geld dient om een samenleving rechtvaardig te organiseren in plaats van een bestaande samenleving te desintegreren.

God dienen en Mammon

Een vrolijk verhaal

Jezus zegt dat je niet én God én mammon kunt dienen. Het Griekse woord ‘mammonas’ is een vergrieksing van het Aramese woord ‘mamon’. Dat komt waarschijnlijk van het Hebreeuwse werkwoord ‘aman’ dat ‘vertrouwen stellen op’ betekent. Maarten Luther omschrijft God als dat, van wie men alle goeds verwacht en waarheen men vluchten kan in alle noden. Ik zeg u, dat waar uw hart aan hangt en opvertrouwt, dat is eigenlijk uw God. Luther ziet Mammon als de grote afgod. Luther gaat het gevecht met hen die op deze afgod vertrouwen aan.

Jezus vertelt dit verhaal aan zijn leerlingen. Direct in het volgende vers staat dat geldzuchtige religieuze leiders hem uitlachten. Ik lees het verhaal als een vrolijk schelmenverhaal. Het zet de werkelijkheid op zijn kop, doorbreekt de heersende moraal en de zorgvuldig opgestelde kleine letters die zijn toegevoegd aan bevrijdende wetten. Kleine letters die de bevrijdende wetten krachteloos maken. Hier maakt een rentmeester weer recht wat krom was en dat door te knoeien met de boeken. Deze econoom gaat in eigen nood de nood van de mensen zien. Hij maakt een keuze voor hen, maakt zich tot hun zaakwaarnemer. Hij bekeert zich tot medemens. Een beweging die om uitwerking en navolging vraagt.

Woeker werkt als een slangenbeet In het Hebreeuws zijn er twee woorden voor rente. Het ene woord betekent ‘vermeerdering’, het an-

Bram Grandia

Uitleg bij Amos 8: 4-7

Harmonie en vrede Amos is de oudste van de profeten die een eigen boek heeft. Daarvóór kennen we al profeten in de boeken Samuël en Koningen. Amos leefde in de achtste eeuw voor onze jaartelling in een roerige tijd want het Noordrijk staat op omvallen. De naam Amos verwijst naar: de Heer heeft gedragen. Is de naam een voorteken, of de weerslag van een diepe geloofservaring? Heeft deze naam te maken met zijn Godservaring die in zijn geschrif-

ten duidelijk naar voren komt? De Heer als een jaloerse God die van zijn volk houdt en dat ook zo wil houden. Het gaat dus over een liefdesrelatie waarin de bede van de een de barmhartigheid en de vergeving van de ander kan oproepen. De tekst van Amos 8: 4-7 behoort tot het derde gedeelte van het boek waarin vijf visioenen zijn opgenomen afgewisseld met enkele orakels. Onze tekst is een orakel waarin de profeet fel van leer trekt tegen het oneerlijk handeldrijven. Men buit de arme – die het toch al

zo moeilijk heeft – uit. Men sjoemelt met de tijden waarop men handel mag drijven. Ook het overschot en de afvalresten worden te gelde gemaakt. Is er in 2700 jaar iets veranderd? De Heer zweert bij ‘de trots van Jakob’ (letterlijk). Wie trots is, heeft een relatie met de ander op wie men trots is. Men wil herstel van het verbond. De Heer bidt om liefde, om het juiste verband. Hij wil een levend Verbond in harmonie en vrede. Joost Jansen o.praem.

IKV PAX CHRISTI

3

Liturgiekrant 2010

Gebeden

voor een wereld van harmonie en vrede. Zo bidden wij U door uw Zoon Jezus Christus, die met U leeft in eeuwigheid. Amen.

Kyrie-gebed Joost Jansen o.praem. Goede God, wij dromen van vrede, maar de realiteit van elke dag is vaak boos en bizar. Onrecht en geweld slingeren zich steeds weer als slangen om onze nek onze adem wordt erdoor afgeknepen, we leven in benauwenis Keer ons om naar U Bron van liefde Schenker van adem en levensgeest. Wapentuig hoopt zich op, trots worden de nieuwste snufjes getoond, alsof ons leven een oorlogsfilm is. Maar elke romantiek verdwijnt als de resultaten zichtbaar worden: eindeloze rijen doden, soldaten, jonge mensen nog en vooral onschuldige burgers, geofferd aan de waanzin van de oorlog. Keer ons om naar U Brenger van vrede Roeper om recht. O God, we weten het, er zijn booswichten en mensenschenders. Er zijn kwade onderdrukkers, die hun onderdanen hersenspoelen met het gif van geweld. Daarom vragen wij U, of U presidenten, politieke leiders en staatshoofden creatief wilt maken. Temper hun brute en oorlogszuchtige taal en leer hun het hoofd te buigen voor U. Keer ons om naar U Bedenker van vrede Oorsprong van geluk. God, wij vragen U, bekeer ook ons felle hart, dat we afleren om er meteen op te slaan met slinkse woorden en ondoordachte daden. Dat we niet moedeloos worden, maar onszelf blijven oefenen voor de weg van de navolging in de voetsporen van Jezus, uw Vredevorst.

Voorbede Eeuwige God, vreemdelingen waren wij voor wij U ontmoetten, vreemdelingen waren wij voor wij elkaar ontmoetten, Vandaag zijn wij opnieuw als gast genodigd omdat U ons zocht, ons zag en hoorde Zo waren wij te gast bij U en bij elkaar God van Vrede, Wij leggen voor U neer alle vragen waar wij geen antwoord op hebben Uw aarde reikhalst naar vrede Uw mensen smeken om recht Uw Schepping smacht naar goed beheer en zorg acclamatie: God van alle mensen zie uw wereld zie uw mensen ontferm U en geef Vrede Goede God, wij dragen aan U op Uw mensen die niet worden gezien niet worden gehoord die worden buiten gesloten die niet meetellen niet als medemens niet als goede buur niet als gast in onze omgeving Wij bidden U leer ons zien met Uw ogen horen met Uw oren dat wij zien en horen het gezicht en de stem van hen die dreigen verloren te gaan die in eenzaamheid verstikt raken die in hun verdriet vast zitten die hun lijden niet kunnen dragen Wees hen nabij!

Kyrie eleison - Heer ontferm U Jurjen Beumer

Gebed bij het openen van de Schriften U die ons bijeengebracht hebt in uw Naam, U die van ons houdt en uitziet naar ons gebed, U biedt ons uw Woord aan, om te luisteren, om te zingen, om tot ons te nemen, opdat het vrucht draagt in ons. Wij danken U, God, en bidden: schenk ons de kracht om de goede keuzes te maken in de verwarring van onze tijd. Geef ons steeds voldoende inspiratie in onze inzet

4

LITURGIEKRANT 2010

acclamatie: God van alle mensen zie uw wereld zie uw mensen ontferm U en geef Vrede God van alle mensen, voor hen die zijn uitgezonden om te vechten te vechten voor vrede waar angst, haat en oorlog over mensen heerst waar onderdrukking mensen verlamt waar menswaardig leven verloren lijkt dat zij niet verloren raken aan de onmenselijkheid die mensen elkaar aandoen ontferm U

over slachtoffers van oorlogen en haat ontferm u over hen die vechten voor vrede Wees hen nabij! acclamatie: God van alle mensen zie uw wereld zie uw mensen ontferm U en geef Vrede

Dat wij zó leven, als mensen van vrede, als gestalte van uw liefde. Zo moge het zijn. Amen. Martin Hoondert De cursieve tekst is een citaat uit een tekst van Huub Oosterhuis (Tafelgebed ‘Om liefdes wil’). Deze tekst is op muziek gezet, zie www.leerhuisenliturgie.nl

Eeuwige God, U sluit geen mens uit U ziet en hoort ieder mens U nodigt ieder mens uit als gast om met elkaar het leven door U gegeven te vieren

Slotgebed God van alle mensen, Uw Woord hebben wij gehoord Uw Geest heeft ons opnieuw bezield op Adem zijn wij gekomen

Open daarom onze harten en leer ons opnieuw hoe Uw Gastvrijheid ons doet beseffen dat wij allen gast zijn op deze aarde, elkaar gegeven

Uw NAAM klonk hier: Ik-zal-er-zijn-voor-jou Vrede-geef-ik-jou Ik-laat-jou-niet-los Wij bidden U Laat UW NAAM doorklinken in ons Laat Uw NAAM doorklinken in onze parochie/gemeente Laat Uw NAAM doorklinken in deze wereld

acclamatie: God van alle mensen zie uw wereld zie uw mensen ontferm U en geef Vrede Moge het zo zijn Sjon Donkers

Gebed over de gaven God, die hier bij ons aanwezig wilt zijn in het delen van Brood en Wijn, neem deze gaven van ons aan en vorm ons om tot mensen die doen als Jezus, uw Kind: vrede stichten, recht maken wat krom is, mensen verzoenen met elkaar. Maak ons tot waarlijk Lichaam van Christus, zo bidden wij U die onze God zijt tot in eeuwigheid. Amen. Martin Hoondert

Gebed bij het delen van het Brood

Open ons naar elkaar Open ons naar de ander Dat ook wij in uw NAAM Ik-zal-er-zijn-voor-jou er zijn voor elkaar en er zijn voor de ander. Dat wij elkaar zien en horen als mensen onderWeg Geen vreemdelingen meer maar mensen met oog en oor voor de ander samen op weg naar Uw Vrede God van Vrede, Wij bidden U Laat UW NAAM doorklinken in ons Laat Uw NAAM doorklinken in onze parochie/gemeente Laat Uw NAAM doorklinken in deze wereld Moge het zo zijn.

U die ons bijeenroept, U die ons wenkt met uw Woord, zie ons hier, uw mensen, verzameld in uw Naam, geschaard rond uw Tafel. Roep in ons wakker, de kracht tot liefde, de wil tot vrede en maak ons tot mensen die van harte delen in het spoor van Jezus, uw Kind – Die ons aanspreekt, ondervraagt, bemoedigt, troost, vermaant, die ons verschijnt in woorden van genade ‘hebt elkander lief’. Die tot ons zegt: Doe dit en denk aan mij. Breek je brood en deel je levenskracht, schenk je hartenbloed om liefdes wil, geef je leven zoals ik het gaf: wees mijn zachte kracht mijn lichaam en mijn ziel in deze wereld.

Sjon Donkers

Zegenwens Laten wij van hier gaan in vrede vol goede moed, opgetogen over het goede nieuws, gesterkt door brood en wijn en een niet aflatende inzet voor recht en goedheid in de Naam van de Vader, die de Bron is van alle leven, in de Naam van de Zoon, die de weg ten einde is gegaan, in de Naam van de Geest, die moeder is en ons troost, Amen. Jurjen Beumer

Liturgiekrant 2010

Muzikale suggesties Hier enkele suggesties voor gezangen, gekozen uit de nieuwere bundels en partituren.

Voor een (oecumenisch) avondgebed Wanneer een avondgebed met het thema van de Vredesweek wordt gehouden, kan het Magnificat goed een plaats krijgen. In de Beurtzang en Lofzang van Maria, uit de partituur In uw vrede, worden de korte beurtzang en het Magnificat samengevoegd, met een meerstemmig refreingezang dat de op een psalmtoon gezongen verzen afwisselt. Desgewenst kan de psalmtoon ook vierstemmig gezongen worden. De partituur In uw vrede is een uitgave van Skandalon en het Dominicanenklooster te Huissen.

Bij de psalmen In de bundel Gezangen voor Liturgie staat, ná de psalmen, een aantal psalmrefreinen. Deze kunnen op verschillende plaatsen in een viering als acclamatie gebruikt worden. Van de psalmen 113 en 138 (de antwoordpsalmen van deze zondag) zijn dat twee lofprijzende verzen. Wanneer de psalm, onberijmd, wordt gelezen kan deze acclamatie een aantal keer gezongen worden.

Bij eucharistie of avondmaal Wanneer eucharistie of avondmaal wordt gevierd kan als communielied gezongen worden: Die met ons deelt, tekst van Sytse de Vries, muziek van Paul Valk. We horen hier de prachtige regels: ‘Die met ons deelt het brood als onder vrienden; die ons hier voedt met het licht van de liefde; die ons verzadigt met het visioen van vrede.’ Een prachtig gezang waarvan de drie coupletten uitlopen in een stralend (door allen) gezongen refrein: ‘Gezegend uw Naam’. Het lied is te beluisteren op de cd Smeltwater. De partituur (met zes gezangen op muziek van Paul Valk en R. Hahn) is te bestellen bij de Dominicusgemeente in Amsterdam. Het lied Die met ons deelt is eerder gepubliceerd in het tijdschrift Continuo (Muziekbladen 613).

Diverse gezangen In de partituur Opstaan! met liederen uit Iona, Glasgow en de rest van de wereld, staat Vrede wens ik je toe (nr. 31). Het lied is méér dan een gezongen vredewens. We zingen elkaar vrede toe, maar ook liefde, aandacht, zegen, de bescherming van God, mensen om mee te delen. Een lied dat goed aansluit bij het thema ‘Buurten voor vrede’ is Sluit je niet op (nr. 26). Dit lied is een oproep om anderen te ontmoeten en je niet op te sluiten in je eigen (veilige) wereldje. Opstaan! is een uitgave van Gooi & Sticht.

Al wat ouder, maar nog lang niet overal bekend, is de bundel Liederen en gebeden uit Iona. In deze partituur vinden we een geschikt openingslied: Jezus roept hier mensen samen (nr. 20). De samenstellers van de bundel omschrijven het als volgt: “Dit lied ademt de oecumenische, grensoverschrijdende geest van de messiaanse gemeente, en is goed te gebruiken als lied van welkom. Het past ook in een dienst in de Vredesweek, wanneer we stilstaan bij de scheidingsmuren in de wereld.” Nummer 21 in deze partituur is een pelgrimslied. Couplet 2 past bij de lezing uit Lucas: ‘Je (Jezus) twist met de machten. Je eet met verachten. Je loopt met de lamme. Zo ga je maar door’. Met dit lied kun je mooi variëren: de eerste vier coupletten kunnen door verschillende groepen of solisten worden gezongen, waarna ‘Jezus’ antwoordt, je kunt afwisselen in een- en meerstemmigheid, het koor en de kerk opsplitsen enz. Liederen en gebeden uit Iona is een uitgave van Gooi & Sticht.

Liesbeth Dercksen o.praem. en Marja de Groot

IKV PAX CHRISTI

5

Liturgiekrant 2010

Titus Schlatmann, buurtpastor in de Rivierenwijk Utrecht

Het heilige in het alledaagse zoeken Gaat het goed in onze buurten? Weten we nog wel wie onze buren zijn? Hoe is dat in de oudere stadswijken, waar de samenstelling van de bevolking in de afgelopen tientallen jaren drastisch veranderd is? Gaan we daar nog wel buurten bij elkaar, of kunnen we niet eens met elkaar praten?

In Utrecht bekommert de kerk zich om het stimuleren van die buurtgemeenschap. Buurtpastor Titus Schlatmann doet dat in Rivierenwijk namens de rooms-katholieke kerk. Hij is een soort opbouwwerker, maar dan een die het initiatief uitdrukkelijk bij de buurtbewoners laat. Titus is vaak te vinden in buurthuis ‘De Nieuwe Jutter’ dat de buurtbewoners in eigen beheer runnen. Schlatmann: “Dat is nou juist zo leuk aan dit buurthuis. Het gaat hier om duurzame ontmoeting. Allerlei buurtbewoners moeten het hier samen netjes houden. Zo zijn de gebruikers van het buurthuis van consument nu producent geworden. Ze voelen zich heel verantwoordelijk. Natuurlijk is er regelmatig spanning als de ene groep het niet zo netjes achterlaat dan voelt de volgende groep zich de schoonmaakploeg voor de ander. Ik ben in hoge mate aanklampbaar voor de mensen. Ik luister, stel mijn oordeel uit en help ze om te communiceren met die vorige groep. Ik ben het druppeltje smeerolie, waardoor de verschillende mensen

die hier komen het langer uithouden met elkaar.” Er zijn veel verschillende groepen die het buurthuis gebruiken. Het varieert van de biljartmannen tot en met de dansmeiden. Er zijn activiteiten voor alleen jongeren en er zijn activiteiten waar vooral ouderen op afkomen. Er zijn groepen die vooral bestaan uit autochtone Nederlanders en er zijn allochtone bewoners die bijvoorbeeld voor taallessen naar het buurthuis komen. Sommige activiteiten trekken een gemengd publiek. Schlatmann: “Er is hier niet zo’n praatcultuur. Samen doén is beter dan samen praten. Zo organiseren we samen een wijkfeest of soms organiseert een groep iets, maar nodigen ze daar uitdrukkelijk anderen bij uit.” Te midden van al die groepen, speelt de kerk ook nog een rol. De Nicolaikerk (PKN) en de Gertrudiskerk (RK) zijn betrokken bij het buurthuis. Voor Schlatmann mag het nog wel wat meer worden. Hij zou het liefst hebben dat plaatselijke kerken het buurthuis als het

ware ‘adopteren’. Schlatmann: “Het buurthuis is een kans voor de kerk om echt kerk te zijn in de stad en bij te dragen aan gemeenschapsopbouw. Nu organiseert de kerk met Pinksteren een soort omgekeerde iftar-maaltijd. Zo’n honderd mensen uit negen verschillende groepen eten dan samen. Het zou mooi zijn als mensen uit de kerk hun diensten aanbieden op het gebied van notuleren of meehelpen extra fondsen te werven. Ze moeten het niet over gaan nemen, dat doe ik ook niet. De buurtbewoners moeten assertief worden, niet alleen maar mopperen. Je ziet bij diverse buurthuizen dat de activiteiten voor autochtone Nederlanders in de verdrukking raken door de taal- en fietslessen aan allochtonen. Dat geeft spanningen. Daarom is het zo belangrijk dat mensen zelf het beheer hebben over hun buurthuis. Dan kunnen zij elkaar een waardige en volwaardige plek gunnen. Ze maken elkaar hier mee en moeten elkaar letterlijk en figuurlijk ‘ruimte laten’. Dat is voor mij vrede in de buurt: ieder haar of

Interreligieus buurten In Noord-Ierland zijn tegenstellingen tussen de katholieken en de protestanten, en tussen de republikeinen en de loyalisten diep verankerd in de samenleving. Alistair Little was vanaf zijn 14e lid van de protestantse paramilitairen en vermoordde een katholieke man waarvoor hij twaalf jaar gevangenisstraf uitzat. Nu gaat hij met groepen naar rustige plekjes om hun mens-zijn op te diepen uit een moeras van haat. We vinden tegenstellingen ook terug in de Balkan waar IKV Pax Christi medewerker Puco Danilovic steevast in buurten de kinderen op speelse wijze vraagt met wie ze spelen, hoe ze over het voetbal denken en hoe ze de andere partijen

6

LITURGIEKRANT 2010

zien. Nog steeds grijpt het hem aan dat ook de jonge generaties die de oorlog niet zelf hebben meegemaakt de andere groep als vijand, als minderwaardig blijven zien. In Israël en Palestina zijn soortgelijke tegenstellingen. De ander wordt gedemoniseerd. Het is opmerkelijk dat juist mensen die pijn hebben ondervonden van die ander tegen de stroom inzwemmen om elkaar te ontmoeten. In de Parents Circle ontmoeten nabestaanden van vermoorde familieleden elkaar. Een Palestijnse vader wiens zoon door Israëlische soldaten is doodgeschoten en een joodse man wiens broer door een zelfmoordaanslag om het leven kwam. In hun ontmoetingen spreken ze over elkaars leven, el-

kaars verdriet over het verlies van hun geliefde. Het wonder is dat in dit verdriet de menselijkheid de overhand neemt. Mensen hervinden zichzelf en zien elkaar weer zitten. Overal in de wereld, in Ethiopië, in Noord-Ierland, in de Balkan en in Palestina zijn mensen bezig om vrede in hun buurt te krijgen. Dat kan alleen maar, zo blijkt telkens weer, door de ander te ontmoeten in zijn vreugde en zijn pijn. Meer weten? Over Israël-Palestina: www.theparentscircle.com Over Noord-Ierland: www.glencree.ie Edwin Ruigrok

zijn ding laten doen; elkaar de ruimte laten.” Voor Schlatmann heeft het werk ook een religieuze dimensie: “Ik wil de vrijwilliger hier in het buurthuis eer bewijzen. Ik zeg soms wel eens tegen mensen: ‘Jij bent een zegen voor deze wijk, geweldig dat je er bent.’ Ik roep mensen op om niet bang te zijn. Als iets eens een keer anders loopt dan zij zouden willen, dan moeten ze daar niet bang of boos over worden, maar zich verwonderen. Nieuwe mensen en nieuwe situaties brengen altijd nieuwe kansen met zich mee. Dat is soms even wennen, maar aan de andere kant levert dat vaak verrassend leuke nieuwe ideeën of initiatieven op. Zo is er hier van alles ‘geboren’. Soms moet je de verrassing ook organiseren, bijvoorbeeld door een

probleem niet te snel te willen oplossen, of een vraag te snel te beantwoorden. Ik probeer me dan vaak bewust even in te houden, om daarmee anderen de kans te laten dat zij met een originele inbreng komen, dat is vaak erg mooi. In mijn beleving gebeurt God vooral in die lege momenten, dus daar waar we het niet verwachten. Je hoeft niet altijd alles van te voren dicht te timmeren, laat het maar gebeuren. Niet in de zin van ‘mensen laten barsten’, maar meer vanuit het vertrouwen dat het waardevolle niet verloren gaat; dat God niet laat varen het werk van zijn handen…. De waarde van het ‘laten’ wordt zo onderschat. Dat bedoel ik als ik zeg dat we het heilige vaak in het alledaagse vinden.” Helma Maas

Een voorbeeld van buurten voor vrede

Mixen aan de Maas In Rotterdam komen op gezette tijden nieuwe Rotterdammers en ‘inheemse’ Rotterdammers bij elkaar om gemixed te worden. Mixen betekent dat je je voor drie maanden aan iemand verbindt waar je van alles mee gaat ondernemen, zoals de stad laten zien, een keer naar een museum of bij elkaar op de thee. Een beetje onwennig kom ik het zaaltje in. Er staan twee lange tafels met aan beide kanten stoelen. Op een teken mag je vijf minuten met degene die tegenover je zit een gesprek voeren, dan schuift de rij op en kom je tegenover iemand anders te zitten. Na tien gesprekjes ga je stickers plakken. Bij degene die jou het meest bevalt plak je de meeste stickers en dan je tweede keus en zo voort. Iedereen doet dat en levert zijn kaart in. Ik krijg mijn eerste keus en zij blijkt ook mij als haar eerste keus te hebben aangemerkt. Zij heet Shahin, een vrouw uit Afghanistan. Hoewel Shahin gebrekkig Nederlands spreekt, woont ze al lang in Rotterdam. Ze ziet er verdrietig uit. Ze geeft aan graag naar een museum of naar de bioscoop te willen en dat vind ik ook leuk. Ze woont in mijn buurt. Voor ons eerste uitstapje gaan we naar de film Boeddha collapsed of

shame. Het gaat over een meisje in Pakistan dat graag naar school wil en over jongetjes die waarheidsgetrouw de oorlog naspelen. Voor Shahin is het een confronterende film. Zij blijkt bijna hetzelfde meegemaakt te hebben. We zijn er stil van. Ze vertelt dat ze bang is dat haar dochters hetzelfde overkomt als zijzelf. Ze wil ze beschermen tegen geweld en onderdrukking. De volgende afspraak is het museum. Voor we bij de tentoonstelling zijn komen we door een donkere zaal met de geschiedenis van Rotterdam in beeld en geluid. Ook het bombardement op Rotterdam wordt getoond. Shahin vertelt dat zij als kind drie dagen onder het puin heeft gelegen en laat de littekens zien. Ik ben geschokt. Mij valt haar openhartigheid op. De laatste bijeenkomst van de drie fietsen we naar de volkstuin van mijn oude kennis. Met tassen vol groente en bloemen komen we thuis. Shahin vraagt of we een keer bij haar komen eten. “Jullie moeten dan wel op de grond zitten, hoor”, zegt ze. Tijdens onze ontmoetingen hebben we het soms over huis- tuin en keukenzaken, maar ook over ons geloof. Zij is moslima en ik christen. We blijken over veel dingen hetzelfde te denken. Anneke van Wijngaarden

Liturgiekrant 2010

Vredesweek met kinderen Maak het verhaal af Een nieuwe wijk, een nieuw begin. Janny en Kees hadden het getroffen met de buren, vonden ze. Hun kinderen waren ongeveer even oud als die van henzelf, ook een jongen en een meisje. De meisjes hadden zelfs dezelfde voornaam. Dat gaf meteen een band. De heg werd laag gehouden en er kwam een overstap in, zodat je niet om hoefde te lopen en meteen in elkaars tuin stond. De tuin van Janny en Kees

was groter, want zij woonden op de hoek. Bert en Els hielden er van de natuur in hun tuin de vrije loop te laten. De bomen namen veel zon weg, maar goed, de tuin van Janny en Kees was groot genoeg en zij waren ook geen echte tuiniers. Toch gebeurde het dat de tuin uiteindelijk de ruzie veroorzaakte. “Zou ik wat takken van je bomen mogen afzagen?”, vroeg Kees aan

Gebed bij psalm 138 Voorganger: Kind: Voorganger:

Kind:

Voorganger:

Onze hulp is in de naam van de Heer die hemel en aarde gemaakt heeft Wij zingen voor u uit volle borst. Wij prijzen u voor uw liefde en trouw. Grote dingen hebt u beloofd. Toen wij U riepen, hebt u geantwoord, U hebt ons moed gegeven U strekt uw hand naar ons uit U komt voor ons op. Uw liefde kent geen grenzen: De Heer zal ons altijd beschermen Heer, uw trouw duurt eeuwig. Laat het werk van uw handen niet los

Gedicht bij de evangelielezing Bert op een dag in de herfst. “Ze hangen wel erg ver mijn tuin in.” “Als jij het doet vind ik het best”, antwoordde Bert. Met de toestemming van Bert ging Kees aan de slag. Op een dag dat Bert en Els niet thuis waren, zaagde Kees zoveel mogelijk takken weg. De takken vielen gedeeltelijk in zijn tuin en gedeeltelijk in de tuin van Bert. Het was nog een heel werk. Kees was druk bezig de takken uit zijn tuin op een hoop te gooien, toen Bert thuis kwam. Op hoge poten stapte hij over de heg en riep woedend dat het geen stijl was, al die takken in zijn tuin. “Maar”, stotterde Kees, “ik ben nog bezig. Je hebt toch gezegd…” Maar buurman was al verdwenen. Met een klap ging de keukendeur dicht. “Krijg nou wat”, mopperde Kees, “met zijn verkeerde been uit bed gestapt zeker…” “Ach”, zei Janny, “dat gaat wel weer over.” Het ging niet over. De volgende dag werd er demonstratief een hoge schutting geplaatst voor de overstap in de heg. Er viel niet te pra-

ten. Nu de schutting er stond – ze noemden hem de Berlijnse Muur, was het helemaal over natuurlijk. Van die dag af werd er niet meer met elkaar gepraat. Als ze elkaar tegenkwamen draaiden de buurmannen hun hoofden boos om. De kinderen begrepen er niets van. Opeens mochten ze niet meer met elkaar spelen. Daar trokken ze zich niet veel van aan. Buiten de tuin speelden ze toch met elkaar. Janny en Kees snapten er niets van. In hun ogen hadden ze niets verkeerd gedaan. Ze vonden het eigenlijk zielig dat je je zo kon opwinden om niets. Maar ze voelden zich ook gekwetst. De situatie duurde weken. Toen Janny op een middag naar huis fietste zag ze Els lopen. “Nu heb ik er genoeg van”, dacht Janny en ze stopte. Vraag: Hoe gaat het verhaal nu verder? De kinderen verzinnen zelf het vervolg. Dat kan schriftelijk of mondeling.

(ook te vinden in Bonnefooi 2010 jaargang 15, 3 Uitgeverij Narratio) Eerlijk Moet ik echt de waarheid spreken? Moet ik altijd eerlijk zijn? Moet ik altijd alles zeggen? Doe ik dan geen mensen pijn? En als ze me dan gaan vragen: “Heb je een cadeau verstopt? Moet ik ze dan eerlijk zeggen, “Ja, dat klopt! “ Als er iets dreigt mis te lopen. en ik met een voorstel kom dat de waarheid iets verdraait, vind je dat dan slim of dom? Als daarna weer alles goed gaat en de schade wordt beperkt kan je dan toch eerlijk zeggen dat een beetje sjoemel werkt? Als je met een beetje draaien mensen verder helpen kan is dat toch alleen maar prettig of lig je daar wakker van? Anneke van Wijngaarden

Suggestie voor tienerdiensten

Wil ik wonen in een land...? De vraag is: wil ik wonen in een buurt waar mensen buitengesloten worden? De vreemdeling is toch ook mijn buurman?

Plak de kaartjes op een verhuisdoos en bespreek wat er op staat.

Sketch Voorbereiding en aankleding: Zet een aantal verhuisdozen neer op het podium of in de zaal waar de tienerdienst gehouden wordt, om het geheel nog wat echter te maken.

Voorbereiding en aankleding: Zet een doos neer als tv-toestel en gebruik een laptop met Powerpoint .

Situatie: Muzieksuggesties: ‘Zwart Wit’ van Frank Boeijen (cd Kontakt) of ‘Mens’ van BLØF (cd: Umoja)

Het programma ‘De rijdende rechter’ komt op tv en je kickt op burenruzies. Je gaat er eens goed voor zitten, maar helaas het gaat niet door… Er komt een bericht op teletekst….

Tekst bij het aansteken van de kaars:

Een andere taal (zie Powerpoint) – De afgelopen dagen vinden er ontwikkelingen plaats in de samenleving die ingrijpende gevolgen hebben voor de leefbaarheid van ons land. Op dit moment wordt de samenleving serieus bedreigd door het gebruik van schuttingtaal en haattaal. Er zijn sterke aanwijzingen dat het niet alleen bij woorden blijft. Een groep mensen wil de daad bij het woord voegen. Besloten is een andere taal te gaan spreken. De taal van geloof, hoop en liefde.

“Vuur in ons midden, verwarm ons. Licht ons bij bij alles wat we samen doen, zodat we in vrede met elkaar omgaan Licht ons bij bij alles waar we alleen voor staan”. Geef degene die naast je zit een hand en maak even een praatje met elkaar.

Gespreksuggestie over buren Heb je leuke buren? Zijn er wel eens problemen in jullie buurt? Voel je je veilig? Zou je weg willen uit je buurt? Waarom zou je weg willen?

Lezing: 1 Corinthiërs 13 of aansluiten bij het Oecumenisch Bijbelleesrooster

We betrappen onszelf vaak op discriminatie en angst voor alles wat anders is. Geef ons de moed niet meteen te oordelen, maar maak ons nieuwsgierig naar elkaar. Leer ons de taal van geloof, hoop en liefde, omdat het onze samenleving zoveel mooier maakt. Wees met ons in de harde realiteit van het leven en leer ons een weg te vinden in een samenleving die steeds veelkleuriger wordt. in het besef dat deze veelkleurigheid een vondst is van U. Amen

Zegen bij het weggaan Dat je handen vol vrede zijn, je voeten in de goede richting gaan je ogen licht in het donker zien je oren in de stilte God verstaan. Dat je stem met elke nieuwe klank de oude wereld kleur en inhoud geeft, je hart tot in de eeuwigheid plaats voor liefde heeft

Gebed Activiteit Geef ieder een verhuiskaartje en laat op de achterkant schrijven wat redenen kunnen zijn om weg te willen uit je buurt (stad, land).

Wij danken u voor de mensen waar we in vrede mee kunnen samenleven. Wij bidden voor de dingen in onszelf waar we moeite mee hebben.

(tekst Marcel Zagers uit: ‘Een jaar de tijd’, 1998, uitgeverij Gooi & Sticht)

IKV PAX CHRISTI

7

Liturgiekrant 2010

Conflicten met de buren: energie en conflict in Europa Ruim 20 jaar na de val van de Muur wordt alweer gesproken over een nieuwe Koude Oorlog. Toenemende spanningen tussen Rusland en het Westen met energietoevoer als inzet, waarbij de tussenliggende Midden- en Oost-Europese landen binnen of buiten de Europese Unie het gelag mogen betalen. De ene keer worden ze van de energietoevoer afgesneden (zoals

Oekraïne), de andere keer vindt een daadwerkelijke oorlog plaats (zoals in Georgië). Zowel de NAVO als de Russische president Medvedev werken aan nieuwe veiligheidsstrategieën voor Europa . Hoe verhouden die zich tot de energieconflicten en welke alternatieven heeft de vredesbeweging? Tijdens of na de Vredesweek is Kerk en Vrede beschikbaar voor een discussie over dit onderwerp.

En alle angst voorbij Onder deze titel heeft Jan Marten de Vries in opdracht van Kerk en Vrede een bundel samengesteld met 25 vredesliederen. Dat is voor het eerst sinds de bundel vredes-

Oorlog verkopen Ook aanhangers van de vredesbewegingen blijken soms gevoelig voor de argumenten waarmee de inzet van geweldsmiddelen wordt verdedigd. Achteraf moeten ze dan

en demonstratieliederen van Nelly Koetsier uit 1983. Een praktische verzameling. Niet alleen liederen uit eigen land, maar ook van (ver) daarbuiten. Met uiteenlopende muzikale zettingen, stijlen en gebruikssuggesties. Kortom: een

boek om te zingen en te spelen. Voor binnen de kerk en daarbuiten. Voor de Vredeszondag en daarna. De bundel is voor € 9,75 te koop bij Kerk en Vrede.

vaststellen toch weer gezwicht te zijn voor beeldvorming en propaganda. Over de vraag hoe die ‘overredingsprocessen’ werken en hoe we ons daar weerbaar tegen kunnen maken, schreef de Theologische Werkgroep van Kerk en Vrede

het boek ‘Oorlog verkopen – over taal, media, religie en propaganda’. Dit boek is voor € 13,50 te koop bij Kerk en Vrede. Nadere informatie en bestellingen via www.kerkenvrede.nl

Suggesties om zelf aan de slag te gaan Vredesweekpakket Het vredesweekpakket bestaat dit jaar uit: • Vredesweekessay • Vredeslied • Liturgiekrant • Vredeskrant (vanaf eind juni) • Werkboek ‘Vrede voor Buurten voor Vrede’ • Poster van Len Munnik • Kaarsen • Tasjes • Banners voor uw website in diverse maten Het Vredesweekessay biedt een verdieping op het motto van de Vredesweek 2010. Aan de hand van diverse voorbeelden uit Marokko, DR Congo en Gouda worden er verschillende elementen van ‘Buurten voor Vrede’ benoemd.

Zelf organiseren IKV Pax Christi biedt divers materiaal en werkvormen om de Vredesweek luister bij te zetten. U kunt dit materiaal inzetten bij de organisatie van een lokale of regionale activiteit of bijeenkomst. Zo is er voor de Vredesweek een vredeslied ‘Dit is de plaats’ geschreven.

Sprekersbank Ook kunt u zelf een bijeenkomst organiseren over één specifiek conflictgebied of over een aspect van het vredesweekmotto. IKV Pax Christi helpt u graag bij de organisatie van een dergelijke bijeenkomst. Op de website staat een sprekersbank, een lijst van medewerkers van IKV Pax Christi, inclusief hun specifieke werkveld, expertise en drive. Via Laura Bolle ([email protected]) kunt u een bijdrage van iemand van de sprekerslijst regelen. Dit en nog veel meer treft u op de website van de Vredesweek:

8

LITURGIEKRANT 2010

www.vredesweek.nl. Meld daar ook uw eigen activiteit aan (zie de knop activiteitenkalender), zodat u via de Vredesweekwebsite reclame kunt maken voor uw eigen bijeenkomst.

Onderwijspakket In de Vredesweek kunnen kinderen uit het basisonderwijs aan de slag met het onderwijspakket van IKV Pax Christi. Waar begin je als je meer veiligheid en vrede wilt? In je eigen directie leefomgeving; je straat, je wijk, de dorp of stad. In deze lessenserie leren kinderen dat een veilige omgeving (of dat nu de klas, hun huis, de buurt of een land ergens anders in de wereld) heel belangrijk is. Daarnaast is er dit jaar een stappenplan opgenomen om eenvoudig bij u in de buurt aan de slag te gaan. Het onderwijspakket is gratis te downloaden vanaf de website www.vredesweek.nl

Het Vredeslied kan vierstemmig uitgevoerd worden. De Liturgiekrant 2010 helpt u met het voorbereiden van een kerkdienst tijdens de Vredeszondag. Deze krant wordt eenmalig gratis aan alle voorgangers toegezonden, voor zover de adressen bij ons bekend zijn. De Vredeskrant biedt verdieping en reflectie op de thematiek van de Vredesweek 2010. De krant kan uitgedeeld worden aan de bezoekers van een activiteit in de Vredesweek of Vredesviering. Het Werkboek is bedoeld voor alle mensen die in contact willen komen met hun buurtgenoten, maar niet goed weten hoe ze dit aan moeten pakken. Het werkboek staat vol met voorbeelden en praktische tips voor het opzetten van interreligieuze en

interculturele ontmoetingen in de buurt. Ook dit jaar weer heeft Len Munnik de thematiek van de Vredesweek uitgebeeld in een tekening. Deze is op A2 posterformaat te bestellen. Brand in september 2010 een unieke Vredesweekkaars. Een klassiek linnen tasje met opdruk van Len Munnik mag tijdens de Vredesweek niet ontbreken. De banners voor de Vredesweek voor uw eigen website zijn gratis te downloaden vanaf www.vredesweek.nl Alle op de website genoemde prijzen zijn exclusief verzendkosten. Bij grote aantallen kunt u korting krijgen. Sommige artikelen zijn gratis te downloaden vanaf www.vredesweek.nl.

Speciale Vredesdiensten Op de vredeszondag 19 september is er een dienst te beluisteren via de radio 5 om 10.00 uur. Deze wordt geleid door IKON-pastor Bram Grandia, die ook aan deze liturgiekrant meewerkt. Op werkdagen in de Vredesweek zijn er in het Stiltecentrum onder het kantoor van IKV Pax Christi gelegen (Hoog Catharijne Winkelcentrum, Utrecht) elke dag van 12.45 tot 13.00 uur oecumenische Vredesdiensten. U bent daarbij van harte welkom!

Jongeren IKV Pax Christi organiseert diverse activiteiten, o.a. het jongerenevent ‘Nacht van de Vrede’ in Amsterdam op maandag 20 september. Later in de week volgt de uitreiking van de scriptieprijs ‘Visies op Vrede’. Hou de website: www.vredesweek.nl in de gaten.

Colofon Redactie en advies: Bram Grandia (IKON Pastoraat) Piet Halma, Martin Hoondert (Werkgroep voor Liturgie Heeswijk) Klaas Touwen, Anneke van Wijngaarden Eindredactie: Helma Maas en Edwin Ruigrok. Verder werkten mee: Jurjen Beumer (pastor en directeur Stem in de Stad, Haarlem) Sjon Donkers, Marja de Groot, Joost Jansen o.praem (Werkgroep voor Liturgie Heeswijk) en Leonie van Straaten (Werkgroep voor Liturgie Heeswijk).

IKV Pax Christi, Godebaldkwartier 74, 3511 DZ Utrecht Postbus 19318, 3501 DH Utrecht Tel: 030- 233 33 46, Fax: 030 – 236 81 99 [email protected] www.ikvpaxchristi.nl of www.vredesweek.nl

Fotografie: o.a. IKV Pax Christi, Martin Hoondert Vormgeving/drukwerk: Van der Weij BV, Hilversum

IKV Pax Christi is ANBI-erkend en heeft het CBF-Keurmerk.

ISSN 1385-9668

Dit blad wordt voor iedereen die niet op de gebruikelijke manier kan lezen, uitgegeven op geluidscassette en/of braille, grootletter of via de elektronische postbus. Informatie en opgave CBB (christelijke bibliotheek voor blinden en slechtzienden), postbus 131, 3580 AC Ermelo, tel. 0341 551014.