Voor vrij ondernemen. IFRS for SME. De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

IFRS for SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

BDO CampsObers Accountants & Adviseurs Bureau Vaktechniek Postbus 208 5000 AE Tilburg Telefoon 013 - 466 62 22 Fax 013 - 466 62 20 E-mail Internet

[email protected] www.bdo.nl

www.bdo.nl


Voor vrij ondernemen

BA0924

IFRS FOR SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

IFRS FOR SME De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

Voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze publicatie kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Eerste druk, oktober 2009

BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk. CampsObers is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerd merk. In deze publicatie worden BDO en BDO CampsObers gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam ‘BDO’ actief is op het gebied van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy). BDO CampsObers Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO CampsObers Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam ‘BDO’ actief zijn op een bepaald terrein van de zakelijke dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy).

Inhoudsopgave

5

INHOUDSOPGAVE 1 2 3 4 5

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 De balans en andere hoofdoverzichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Consolidatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Voorraden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Materiële vaste activa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

6 7 8 9 10

Vastgoedbeleggingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Immateriële activa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 Impairment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Deelnemingen en joint ventures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Lease . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

11 12 13 14 15

Financiële instrumenten en eigen vermogen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Voorzieningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Pensioenen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Overnames en goodwill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Opbrengstverantwoording . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

16 17 18 19 20

Belastingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 Vreemde valuta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Verbonden partijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 De overgang naar IFRS for SME . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Samenvatting verschillen IFRS/for SME/NL GAAP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Over BDO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104

6

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 1 INLEIDING

Hoofdstuk 1 Inleiding

7

Aanleiding voor het ontwikkelen van IFRS for SME IFRS is ontwikkeld om de jaarverslaggeving wereldwijd te harmoniseren. Dat was primair van belang voor de steeds internationaler wordende kapitaalmarkten, en dan met name de aandelenbeurzen. Door verschillen in lokale voorschriften kwam het regelmatig voor dat een onderneming met beursnoteringen in verschillende landen winsten rapporteerde die sterk afweken afhankelijk van de toegepaste waarderingsgrondslagen. Nu IFRS inmiddels een aantal jaren in gebruik is, constateert de IASB dat de voordelen van internationale harmonisatie niet beperkt zijn tot beursgenoteerde ondernemingen. Ook voor andere ondernemingen gelden de volgende voordelen indien financiering ‘over de grens’ wordt gezocht. Dat kan gelden voor zowel bankleningen als kapitaal verschaft door venture capitalists. Ook voor het toetsen van de financiële positie van (potentiële) afnemers en leveranciers is een eenduidige grondslag gemakkelijk. Bij het formuleren van IFRS for SME moest de IASB een afweging maken tussen enerzijds de veronderstelling dat de grondslagen van full IFRS in principe ook toepasselijk zijn voor nietbeursgenoteerde ondernemingen, maar dat anderzijds de kosten-batenafweging van het verslaggevingsproces bij kleinere ondernemingen anders uit kan vallen. De beschikbare expertise zal bij SME-ondernemingen beperkter zijn. Met IFRS for SME wordt daarom beoogd een balans te vinden tussen deze factoren. IFRS for SME omvat 230 bladzijden. Dit staat in schril contrast met de ruim 2800 bladzijden van full IFRS en de ongeveer 1400 bladzijden van de Nederlandse Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving. Het is zelfs ietsje minder dan de RJ-bundel voor kleine rechtspersonen. Toch is dit boekje bedoeld als een zelfstandig document voor duizenden ondernemingen ‘all over the world’. Hoe heeft de IASB het voor elkaar gekregen om de essentie van full IFRS zo bondig samen te vatten? Ten eerste zijn er onderwerpen die niet relevant zijn voor niet-beursgenoteerde ondernemingen. Ook onder full IFRS hoeven niet-beursgenoteerde ondernemingen geen gesegmenteerde informatie op te nemen, en geen winst per aandeel te berekenen. Ook tussentijdse verslaggeving is niet aan de orde. Ten tweede ontbreken per standard de ‘bases for conclusions’. Hierin geeft de IASB nadere achtergrondinformatie hoe bepaalde keuzes in de bepaling van de standards tot stand zijn gekomen. Soms kan dat richting geven bij het begrijpen van de bedoeling van bepaalde standards. Bij IFRS for SME is wel in een afzonderlijk document een Basis for Conclusions gepubliceerd, maar dat betreffen voornamelijk de overwegingen omtrent de aanleiding voor het ontwikkelen van IFRS for SME, en de aanpassingen ten opzichte van full IFRS. Ten derde zijn de teksten rond financiële instrumenten drastisch ingekort. Dit betreft vooral de Application Guidance en Implementation Guidance. Samen met de tekst van de standards beslaan die bijna 500 bladzijden. Doordat veel van deze guidance betrekking heeft op transacties die voornamelijk bij financiële instellingen voorkomen, kunnen deze worden gemist in

8

IFRS for SME

IFRS for SME. Gecombineerd met enkele vereenvoudigingen in de waarderingsgrondslagen kan daarmee het aantal bladzijden in IFRS for SME worden teruggebracht tot 30 bladzijden. Maar ook een belangrijke inkorting is bereikt door de teksten van de standards zelf bondiger te formuleren. Gemiddeld is het aantal alinea’s per onderwerp met ruim 60% teruggebracht. Extreme voorbeelden zijn Rentekosten (van 30 alinea’s teruggebracht tot 3, maar dat gaat ook samen met een veel eenvoudigere verwerking), en Vastgoedbeleggingen (van 86 naar 11 alinea’s). Indeling van IFRS for SME IFRS for SME is net als full IFRS ingedeeld naar onderwerp, maar de volgorde en daarmee de hoofdstuknummering verschilt. De nummering in full IFRS volgt uit de chronologische volgorde waarin onderwerpen door de IASB zijn uitgewerkt. In IFRS for SME zijn de onderwerpen iets meer geclusterd, hoewel er ook hier geen heel duidelijke lijn in volgorde blijkt. Soms zijn onderwerpen samengenomen, zoals de bouwprojecten (‘onderhanden projecten’) als bijzondere vorm binnen het hoofdstuk Revenue. Bij financiële instrumenten zijn er net als binnen full IFRS drie afzonderlijke hoofdstukken, maar de insteek is geheel anders. Een praktisch gevolg van deze andere indeling is dat de verwijzingen naar specifieke alinea’s niet meer de ‘bekende’ nummering hebben. Zo weet de gemiddelde IFRS-gebruiker ogenblikkelijk waar ‘IAS 39’ over gaat, maar ‘IFRS for SME 12’ is nog weinigzeggend. Wat overigens de verkorte verwijzingsvorm zal zijn voor IFRS for SME referenties is nog niet duidelijk. Dat zal de praktijk nog moeten leren. Doelgroep van IFRS for SME Gedurende de ontwikkeling van IFRS for SME heeft de IASB geworsteld met het bepalen van de doelgroep. Dit was bijvoorbeeld te zien aan de aanduiding van deze standards. De insteek was vooral dat het niet bedoeld was voor beursfondsen, maar voor ‘andere’ ondernemingen dan beursfondsen. In het spraakgebruik wordt dan vaak de term MKB - in het Engels SME - gebruikt als het tegenovergestelde van beursgenoteerde ondernemingen. Maar feitelijk dekt dat niet de lading in dit geval. Voor kleine ondernemingen in de zin van artikel 2:396 BW lijkt IFRS - zelfs in SME-vorm - niet zinvol, hoewel de IASB beweert dat zelfs bij micro-ondernemingen de jaarrekening informatie moet verschaffen voor ‘a wide range of users’. Het is mogelijk wel zinvol voor grote niet-beursgenoteerde ondernemingen. Maar die zijn dus naar de letter niet klein of middelgroot. Gedurende de ontwikkeling is de naamgeving gewijzigd naar Non-Publicly Accountable Entities en Private Entities. In de wandelgangen werd ook wel de term ‘IFRS light’ gehanteerd. Maar uiteindelijk kwam men weer terug bij SME, vooral omdat dat een meer ingeburgerd begrip is. De begrippen Non-Publically Accountable en niet-beursgenoteerd komen wel terug in de nadere omschrijving die IFRS for SME geeft voor het begrip SME. Financiële instellingen vallen niet onder SME, ook al zijn ze niet-beursgenoteerd. In een eerdere versie werd nog als indicatie van de doelgroep genoemd dat het gaat om ondernemingen ‘met ongeveer 50 werknemers’. Die bepaling is in de definitieve versie vervallen.


9

De IASB laat het aan overheden over om te bepalen welke ondernemingen gebruik mogen maken van IFRS for SME. De IASB zegt wel uitdrukkelijk dat een beursfonds per definitie niet kan voldoen aan IFRS for SME omdat die buiten de doelgroep valt. Een aantal landen kent al een verplichte toepassing van IFRS voor alle rechtspersonen, dus ook kleine ondernemingen. Soms door een directe verwijzing zoals op Cyprus, maar ook soms door het volledig overnemen van alle IFRS-bepalingen in de eigen regelgeving zoals in Australië. Een aantal landen heeft al aangegeven dat IFRS for SME zal worden overgenomen. Soms om daarmee de administratieve last van full IFRS voor kleinere ondernemingen te verlichten, maar soms ook om de lokale voorschriften te internationaliseren, zoals in Groot-Brittannië. Toepassing van IFRS for SME in Nederland Voor rechtspersonen die onder Titel 9 BW2 vallen voorziet de wet in de mogelijkheid om naar keuze full IFRS toe te passen. Althans, dat geldt voor zover deze standaarden door de Europese Commissie zijn goedgekeurd. IFRS for SME is weliswaar een door de IASB uitgevaardigde standard, maar de vraag is of deze standard ook door de Europese Commissie ter goedkeuring zal worden overwogen. Zonder deze goedkeuring kan dus IFRS for SME niet zonder meer worden toegepast. Anderzijds moet worden geconstateerd dat IFRS (for SME) grotendeels aansluit op grondslagen die onder NL GAAP gelden. Het is dus goed denkbaar dat in een specifiek geval een jaarrekening volgens IFRS for SME niet strijdig is met Titel 9 BW2. Denkbaar is dat er meer toelichtingen worden verstrekt, maar dat is niet bezwaarlijk in het licht van de naleving van de wet. Het kan ook zijn dat de wet aanvullende eisen stelt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de toelichting van de bezoldiging van het bestuur, en vorderingen op bestuurders. Om aan Titel 9 BW2 te voldoen zullen dergelijke toelichtingen dus in een IFRS for SME-jaarrekening moeten worden toegevoegd. Dit verschijnsel kennen we al bij full IFRS-jaarrekeningen. Noemenswaardig in dit licht zijn ook de wettelijke reserves. Bij toepassing van full IFRS eist Titel 9 BW2 uitdrukkelijk dat de toepasselijke wettelijke reserves ook daar worden gevormd. Deze eis zal dan ook gelden voor IFRS for SME-jaarrekeningen. De wettelijke reserves waarnaar in artikel 2:373 lid 4 BW wordt verwezen hebben betrekking op de volgende situaties: 6 negatieve bijschrijvingsreserve als gevolg van de omrekening van het aandelenkapitaal naar de euro. Deze overgangsbepaling bij de introductie van de euro zal tegenwoordig niet vaak meer voorkomen; 6 een lager aandelenkapitaal als gevolg van de omrekening van het aandelenkapitaal naar de euro; 6 inbreng in natura zonder beschrijving van hetgeen is ingebracht of accountantsverklaring bij de beschrijving; 6 tekort minimumkapitaal; 6 reserve voor leningen verstrekt met het oog op het nemen of verkrijgen van aandelen in het kapitaal van de rechtspersoon of van certificaten van deze aandelen; 6 reserve voor geactiveerde kosten verbonden aan de oprichting van de vennootschap, de uitgifte van aandelen of kosten van onderzoek en ontwikkeling. Deze reserve zal onder IFRS for SME niet voorkomen omdat deze kosten niet worden geactiveerd;

10

IFRS for SME

6

wettelijke reserve deelnemingen voor ingehouden winsten. Deze reserve speelt onder IFRS for SME alleen bij waardering volgens de equity-methode; reserve omrekeningsverschillen in het kader van activiteiten in vreemde valuta;

6 6

herwaardering van activa. Weliswaar kent IFRS for SME voor materiële vaste activa alleen het kostprijsmodel, maar bij vastgoedbeleggingen en niet-beursgenoteerde financiële instrumenten die tegen fair value worden gewaardeerd kan herwaardering aan de orde zijn.

Helaas zijn er enkele bepalingen in IFRS for SME die niet in lijn te brengen zijn met Titel 9 BW2. Het waarderen van deelnemingen tegen kostprijs is onder Titel 9 BW2 nauwelijks mogelijk. Slechts bij een gegronde reden kan worden afgeweken van de nettovermogenswaarde. Het is maar zeer de vraag of toepassing van IFRS for SME in dit kader als een gegronde reden geldt. Maar ook de equity-methode voldoet niet geheel aan Titel 9 BW2 doordat de goodwill niet afzonderlijk wordt gepresenteerd. Voor de geconsolideerde jaarrekening waarin alleen minderheidsbelangen volgens de equity-methode worden verwerkt is het denkbaar dat dit niet een materiële afwijking oplevert, afhankelijk van de materialiteit van de betreffende posten. Maar voor de enkelvoudige jaarrekening leidt het verbod van nettovermogenswaarde in een IFRS for SME jaarrekening veelal tot een wezenlijke strijdigheid met Titel 9 BW2. Andere punten betreffen de presentatie van het belang derden (minderheidsbelang) en beëindigde bedrijfsactiviteiten in de geconsolideerde winsten verliesrekening. Onder IFRS (for SME) is het belang derden een onderdeel van de winstbestemming in plaats van de resultaatbepaling; het samentrekken van alle resultaten gedurende het boekjaar van beëindigde bedrijfsactiviteiten tot één bedrag strookt niet met de Nederlandse wijze van consolideren. Het bezwaar van de strijdigheid van de genoemde punten met de wet is wel enigszins formalistisch van aard. Immers, deze afwijkende grondslagen bestaan ook onder full IFRS, en zijn daarbinnen door de EU goedgekeurd. Formeel geeft dat nog geen vrijbrief om deze afwijkende grondslagen te mogen toepassen omdat ze alleen gelden indien full IFRS integraal wordt toegepast (geen ‘cherry picking’). Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat iemand inhoudelijk bezwaar zal hebben tegen toepassing van IFRS for SME. Naast aanvullende eisen die Titel 9 BW2 stelt boven de IFRS for SME-bepalingen geeft de wet ook bepaalde vrijstellingen. In het kader van full IFRS is het duidelijk dat de vrijstellingen voor kleine en middelgrote ondernemingen niet gelden. Immers, Titel 9 geeft uitdrukkelijk aan dat bij toepassing van IFRS de betreffende wetsafdeling 11 niet van toepassing is. In het licht van de vrijstellingen inzake presentatie en toelichting is dat logisch: een IFRS-jaarrekening hoort naar zijn aard transparant te zijn, dus een verkorte presentatie met beperkte toelichting is daarmee in strijd. Dit argument geldt ook voor IFRS for SME: de vereenvoudigingen vanwege de beperkte gebruikerskring is al verwerkt in de vereenvoudigingen ten opzichte van full IFRS. Een verdere vereenvoudiging is dan niet aan de orde. Indien kleine ondernemingen IFRS for SME toepassen rijst wel de vraag of accountantscontrole verplicht is. Naar de letter van de wet geldt dit wel voor full IFRS, ook al is ook daar de redelijk-


11

heid hiervan discutabel. Aangezien IFRS for SME niet uitdrukkelijk in de wet wordt genoemd is er geen uitdrukkelijke uitsluiting van deze vrijstelling. Kortom, op grond van het doel van IFRS (for SME) is een vrijstelling van presentatie en toelichting niet aan de orde, maar accountantscontrole is voor kleine ondernemingen niet verplicht. De voorlopige conclusie (op grond van de huidige wet) is dat IFRS for SME niet uitdrukkelijk is toegestaan voor Nederlandse ondernemingen. Zolang de toepassing echter past binnen de eisen van Titel 9 kan worden gesteld dat een jaarrekening naast Titel 9 BW2 óók aan IFRS for SME voldoet. Met name rond deelnemingen kan IFRS for SME echter strijdig zijn met Titel 9 BW2. In dergelijke gevallen prevaleert formeel de wet. Hopelijk wordt deze (grotendeels formele) impasse doorbroken door een goedkeuring door de EU, of door een aanpassing van Titel 9 BW2. Als de Nederlandse wetgever IFRS for SME wil toestaan, dient IFRS for SME te passen binnen de vierde en zevende EG Richtlijn. Er zijn al geluiden te horen dat ‘Brussel’ wordt aangemoedigd om eventuele knelpunten in de Richtlijnen op te heffen. Waarom kiezen voor IFRS for SME? Waarom zou een Nederlandse onderneming vrijwillig kiezen voor het toepassen van IFRS for SME? Dat is een afweging van baten en kosten. De baten kunnen liggen in de interne aansturing en/of in de externe presentatie van de onderneming. Wanneer een grote onderneming divisies heeft in diverse landen, is het van belang dat ten behoeve van de geconsolideerde jaarrekening alle divisies hun cijfers aanleveren op dezelfde grondslag. Maar ook voor de strategische aansturing vanuit het hoofd van de groep is een consistente beoordeling van de divisiecijfers van belang. Tot nu toe zullen de buitenlandse divisies dus veelal hun cijfers moeten opstellen naar de regels van het land van het groepshoofd. Een productietak van een Nederlands bedrijf in bijvoorbeeld Maleisië zal zich dus moeten baseren op Titel 9 BW2. Vanuit het hoofdkantoor wordt dan veelal een accounting manual opgesteld, maar duidelijk zal zijn dat het voor de buitenlandse divisies lastig is om zich in te leven in de specifiek Nederlandse grondslagen. In een dergelijke situatie is het praktischer indien deze internationale groep kan verwijzen naar internationale standaarden. De vraag is echter wel of door de beknoptheid van IFRS for SME wel voldoende eenduidigheid binnen de groep wordt bereikt. Van full IFRS is al bekend dat de ‘couleur locale’ soms een belangrijke invloed heeft op hoe IFRS-bepalingen worden geïnterpreteerd en toegepast. Bij IFRS for SME zal dat effect nog sterker zijn. De vraag is dus of de geaggregeerde cijfers van alle groepsmaatschappijen wel voldoende intern consistent zijn. Is het voor een groepsmaatschappij van een beursgenoteerde groep aantrekkelijk om de eigen jaarrekening op basis van IFRS for SME op te stellen vanuit de gedachte dat ten behoeve van de consolidatie al full IFRS wordt toegepast, maar dit wat zwaar lijkt voor de eigen vennootschappelijke jaarrekening?

12

IFRS for SME

Door een aantal strijdigheden tussen full IFRS en IFRS for SME is dat maar zeer de vraag. Voorbeelden van dergelijke strijdigheden: 6 Goodwill moet onder IFRS for SME stelselmatig worden afgeschreven, terwijl dat onder full IFRS verboden is. Veelal zal een groepsmaatschappij die dochters heeft, gebruik kunnen maken van een consolidatievrijstelling zodat goodwill niet aan de orde is. Maar ook dan is er een verschil met de consolidatiestaten doordat enkelvoudig de dochters tegen kostprijs (of fair value) worden gewaardeerd; 6 Bij verkoop van een ‘buitenlandse’ deelneming moet onder full IFRS het cumulatieve omrekeningsverschil in het resultaat worden verwerkt, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is; 6 Financiële instrumenten in de categorie voor verkoop beschikbaar worden verschillend verwerkt. IFRS for SME staat weliswaar toe om IAS 39 te gebruiken, maar daarmee worden veel andere complicaties in huis gehaald; 6 Onder IFRS for SME is voor pensioenkosten de corridor-methode niet toegestaan, terwijl de groep hiervoor wel kan kiezen onder full IFRS; 6 Ontwikkelingskosten moeten onder full IFRS worden geactiveerd, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is; 6 Bouwrente moet binnenkort onder full IFRS worden geactiveerd, terwijl dit onder IFRS for SME verboden is. 6 In zijn algemeenheid zullen aanpassingen in IFRS niet altijd direct doorgevoerd zijn in IFRS for SME. Dit zorgt voor tijdelijke verschillen. Maar ook voor de externe communicatie kunnen niet-beursgenoteerde ondernemingen bewust kiezen voor internationale grondslagen. Afhankelijk van de kring van gebruikers van de jaarrekening kan het wenselijk zijn te kiezen voor transparante verslaggeving die internationaal is erkend. Het predikaat ‘Conform IFRS’ geldt dan als het ware als een kwaliteitskenmerk voor de financiële rapportage, net zoals een ISO-certificering dat is voor de kwaliteit van de bedrijfsvoering. De vraag is nog wel of het predikaat ‘conform IFRS for SME’ in de praktijk evenveel uitstraling zal hebben als full IFRS. Een ander argument dat in de wandelgangen rondwaart is ‘Basel II’. Het Basel-comité is een wereldwijd orgaan dat richtlijnen uitvaardigt voor de bedrijfsvoering van banken. Banken dienen tegenover verstrekte kredieten een bepaalde hoeveelheid eigen vermogen aan te houden als financiële buffer. Deze hoeveelheid varieert met het risico van het betreffende krediet. In een nieuw akkoord, Basel II genaamd, wordt voorgeschreven dat de risicoanalyse door banken nauwkeuriger moet worden en dat de tariefstelling (dus de rente) afhankelijk dient te zijn van het specifieke risico van de kredietnemende onderneming. De gedachte is dan dat indien een onderneming meer openheid van zaken geeft, er voor de bank minder onzekerheid en dus minder risico is. Indien een onderneming rapporteert volgens IFRS (for SME) zou de transparantie en vergelijkbaarheid daarvan kunnen leiden tot lagere rentekosten. De andere kant van de medaille (die niet zo vaak wordt belicht) is, dat deze openheid natuurlijk ook inzicht kan geven in méér risico’s dan die tot nu toe niet uit de jaarrekening bleken, bijvoorbeeld door winstegalisatie of beperkte toelichting. Aangezien de toepassing van Basel II nog in de kinderschoenen staat, is het effect nu nog niet direct waar te nemen.


13

Wat betreft de ‘kosten’ van IFRS for SME zou men kunnen denken aan de volgende zaken: 6 De eerste toepassing vergt relatief veel tijd doordat men kennis moet nemen van IFRS, en de stelselwijziging van het oude systeem naar IFRS moet doorrekenen. Dit zijn uiteraard eenmalige kosten. 6 Voor full IFRS geldt dat sommige posten bewerkelijker zijn dan voorheen. Het belangrijkste voorbeeld is de pensioenvoorziening indien er sprake is van toegezegde pensioenaanspraken (bijvoorbeeld het eindloonsysteem) in eigen beheer of via een eigen pensioenfonds. Hiervoor zal al snel een actuaris moeten worden ingeschakeld. Binnen IFRS for SME zijn dergelijke bewerkelijke posten vaak wel enigszins vereenvoudigd. 6 Met de uitgebreidere toelichting geeft de onderneming meer informatie prijs aan concurrenten die de jaarrekening lezen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de uitgebreidere toelichtingen rond verbonden partijen. 6 In sommige gevallen zal de administratieve software moeten worden aangepast, bijvoorbeeld indien het huidige systeem niet geschikt is voor de voorraadwaardering of wijze van opbrengstverantwoording zoals IFRS for SME die voorschrijft. Gegeven de aansluiting van de RJ op IFRS (for SME), zijn bovengenoemde punten vaak slechts een gradueel verschil. Immers, de Richtlijnen zijn in de loop der jaren eveneens uitgebreid en meer gedetailleerd. In de praktijk is het echter gemakkelijker om incidenteel een bepaald punt uit een Richtlijn niet of niet volledig te volgen. Indien men echter claimt dat de jaarrekening volgens IFRS (for SME) is opgesteld, dan moeten ook álle voorschriften volledig worden gevolgd. Afwijken van minder welgevallige vereisten is dan niet mogelijk. Is IFRS for SME zodanig eenvoudiger dan de RJ dat alleen al op die grond voor IFRS for SME zal worden gekozen? De vraag is hoe IFRS for SME moet worden geplaatst binnen de rangorde van RJk/fiscale grondslagen, RJ voor (middel)grote rechtspersonen, en full IFRS. Voor de waarderingsgrondslagen is IFRS for SME op een paar punten eenvoudiger dan de RJ, bijvoorbeeld door de keuze om deelnemingen tegen kostprijs te waarderen, en het ontbreken van het onderscheid tussen onderzoeks- en ontwikkelingskosten. Op andere punten is IFRS for SME strenger, bijvoorbeeld met betrekking tot het verplicht tegen fair value waarderen van derivaten. De overlap van gelijke waarderingsgrondslagen is echter erg groot, zelfs ook met de RJk. Grosso modo lijken IFRS for SME en RJ(k) equivalent. Voor de toelichtingseisen geldt dat zowel in IFRS for SME als in de RJ de meest relevante punten uit full IFRS zijn geselecteerd. Deze selecties zijn niet gelijk maar hebben wel een grote overlap. Ook hier geldt dus dat per onderwerp de balans zowel naar RJ als IFRS for SME kan doorslaan. Ten opzichte van de RJk is het wel zonder meer duidelijk dat IFRS for SME ‘zwaarder’ is: door de vrijstellingen van artikel 2:396 BW2 zijn de toelichtingseisen voor kleine ondernemingen maar een fractie van de toelichting die onder IFRS for SME verplicht is. De conclusie is dus dat voor kleine ondernemingen IFRS for SME qua toelichting een belangrijke verzwaring betekent. Qua waarderingsgrondslagen is IFRS for SME equivalent aan de RJ(k). Op grond van de eenvoud zal IFRS for SME dus niet zonder meer de RJ verdringen.

14

IFRS for SME

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de toepasselijke stelsels indien IFRS for SME toepasbaar wordt geacht. Kleine ondernemingen hebben de meeste keus, maar IFRS (for SME) lijkt een onwaarschijnlijke keuze. Met een notering op Alternext is IFRS niet verplicht maar is IFRS for SME naar zijn aard niet toegestaan. Voor (middel)grote ondernemingen is de potentiële diversiteit in stelsels het grootst. Fiscale grondslagen

RJk

RJ

IFRS for SME

7

7

7

7

7

Middelgroot

7

7

7

Groot

7

7

7

Alternext

7

Klein

AEX-genoteerd

Full IFRS

7 7

Gegeven de grote overlap tussen RJ en IFRS for SME rijst wel de vraag of de RJ nog bestaansrecht zal hebben in de toekomst. In Groot-Brittannië lijkt de standard setter voornemens om zich op te heffen. Ondernemingen in Nederland lijken echter te hechten aan de flexibiliteit die NL GAAP biedt. Traditioneel is Nederland binnen Europa koploper in het toestaan van de vrijstellingen die de 4e en 7e EG-Richtlijnen bieden. Niet mag worden uitgesloten dat IFRS for SME in de toekomst uitdijt en meer naar full IFRS zal neigen. Door het laten vervallen van de RJ wordt die ontwikkeling uit handen gegeven. IFRS for SME als een zelfstandig document Een set van standards kan per definitie niet alle mogelijke transacties en omstandigheden die in de praktijk kunnen voorkomen afdekken. Dat geldt al voor full IFRS, en dus zeker voor de veel beknoptere IFRS for SME. Bij full IFRS geldt dat bij het ontbreken van een standard die specifiek van toepassing is op een transactie, andere gebeurtenis of omstandigheid, het management op oordeelkundige wijze een grondslag voor financiële verslaggeving moet ontwikkelen en toepassen. Daarbij moet het management gebruik maken, en de toepasbaarheid beoordelen, van de volgende bronnen (in afnemende volgorde van betekenis): a de vereisten en leidraden van IFRS die soortgelijke en verwante kwesties behandelen; en b de definities, opnamecriteria en waarderingsbegrippen voor activa, verplichtingen, baten en lasten in het Raamwerk. Bij de oordeelsvorming mag het management ook rekening houden met de recentste uitspraken van andere regelgevers van financiële verslaggeving die een gelijksoortig conceptueel raamwerk hanteren voor de opstelling van verslaggevingsstandaarden, met andere verslaggevings literatuur en met aanvaarde praktijken in de sector, voor zover zij niet in strijd zijn met de eerder genoemde bronnen. IFRS for SME kent een soortgelijke bepaling. De bronnen zijn echter IFRS for SME, en de beknopte versie van het conceptual framework dat in de IFRS for SME bundel is opgenomen. Het is dus niet verplicht om in voorkomende gevallen terug te vallen op full IFRS. In principe kan dus met IFRS for SME worden volstaan.


15

IFRS for SME kent geen uitdrukkelijke interpretaties zoals IFRIC binnen full IFRS. Toch komt ongeveer een kwart van de onder full IFRS bestaande IFRIC’s (en SIC’s) inhoudelijk wel terug binnen IFRS for SME. Ze zijn niet als zodanig herkenbaar, maar bepaalde alinea’s geven beknopt de strekking van IFRIC’s weer. Het kan dus gebeuren dat bij toepassing van IFRS for SME een transactie moet worden verwerkt die niet geregeld is binnen IFRS for SME, maar wel door een IFRIC. In dat geval is het dus niet noodzakelijk kennis te nemen van deze IFRIC en deze te volgen. De opsteller kan op basis van de bronnen binnen IFRS for SME zelf een verwerkingswijze bepalen. De vraag is echter of indien deze verwerkingswijze afwijkt van IFRIC dit in de praktijk als een aanvaardbare uitwerking zal worden gezien. Voorbeeld Bij de kostprijswaardering van een materieel vast actief dient rekening te worden gehouden met eventuele verplichtingen die samenhangen met het afbreken of verwijderen van het actief aan het eind van de gebruiksduur. Denk hierbij aan het ongedaan maken van milieuvervuiling die door het gebruik van het actief zal ontstaan. Hiervoor zal dus al bij de eerste waardering een voorziening moeten worden opgenomen (mits aan de voorwaarden van een voorziening is voldaan). De vraag is hoe een schattingswijziging van deze voorziening moet worden verwerkt indien in enig later jaar de kosten anders worden geschat. Loopt deze schattingswijziging direct en volledig via het resultaat, zoals andere schattingswijzigingen rond voorzieningen, of wordt deze schattingswijziging verwerkt in de boekwaarde van het actief, als correctie op de (totale) vervaardigingsprijs? IFRIC 1 heeft deze knoop doorgehakt en kiest voor de laatste interpretatie. IFRIC 1 is echter niet overgenomen in IFRS for SME. In theorie staat het dus de IFRS for SME-toepasser vrij om de andere interpretatie te volgen, zelfs als de opsteller bekend is met IFRIC 1.

De bondigheid van IFRS for SME heeft ook zijn keerzijde. Doordat minder zaken in detail zijn beschreven, ligt er een grotere taak bij de opsteller (en/of controlerend accountant) om op basis van de onderliggende principes zelf een oordeel te vormen over de te kiezen verwerkingswijze. Dit kan in de praktijk bewerkelijk blijken. Niet mag worden uitgesloten dat op termijn er toch een roep ontstaat om IFRS for SME aan te vullen met nadere verduidelijkingen. De eerste tekenen zijn al zichtbaar doordat in IFRS for SME de voorbeelden inzake voorzieningen en inzake opbrengstverantwoording uit full IFRS grotendeels zijn overgenomen. Anderzijds is een ‘wetboek’ niet geëigend als ‘leerboek’, dus verduidelijkingen kunnen wellicht beter worden verwerkt in aanverwante literatuur dan in de standards zelf. Opzet van dit boek Dit boek geeft de hoofdlijnen weer van de belangrijkste onderwerpen van IFRS for SME. Per hoofdstuk wordt eerst de strekking van IFRS for SME uiteengezet, en ieder hoofdstuk sluit af met een overzicht van de verschillen met IFRS, en de belangrijkste verschillen met de Nederlandse jaarrekeningregels, aangeduid als NL GAAP.

16

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 2 DE BALANS EN ANDERE HOOFDOVERZICHTEN

Hoofdstuk 2 De balans en andere hoofdoverzichten

17

Een IFRS-jaarrekening kent vier (of vijf) hoofdoverzichten: 6 een balans, tegenwoordig binnen IFRS aangeduid als een statement of financial position; 6 een ‘statement of comprehensive income’, in het Nederlands vertaald als een overzicht van gerealiseerde en niet-gerealiseerde resultaten. Deze enigszins vreemde benaming betreft het overzicht dat in de Nederlandse Richtlijnen het overzicht van het totaalresultaat wordt genoemd. Dit overzicht kan een combinatie zijn van de winsten verliesrekening en ‘other comprehensive income’ (wat binnen NL GAAP directe vermogensmutaties worden genoemd), of beide overzichten afzonderlijk gepresenteerd; 6 een mutatieoverzicht van het eigen vermogen; 6 een kasstroomoverzicht. Other comprehensive income speelt een rol voor transacties waarbij bedragen buiten het resultaat om in het eigen vermogen worden verwerkt. Denk hierbij aan de vorming van herwaarderingsreserves, omrekeningsverschillen op activiteiten in een andere valuta en cash flow hedge accounting. Deze posten zullen lang niet bij alle ondernemingen voorkomen. Bij toepassing van IFRS for SME komt bijvoorbeeld door het uitsluiten van het reële-waardemodel voor vaste activa de vorming van een herwaarderingsreserve via other comprehensive income niet voor. Onder IFRS for SME is het overzicht van other comprehensive income niet verplicht indien deze posten in de gepresenteerde boekjaren niet voorkomen. De overige denkbare mutaties in eigen vermogen blijken dan uit het mutatieoverzicht van het eigen vermogen. Dit betreft: 6 uitkering van dividend; 6 toevoeging van het resultaat over het boekjaar; 6 stelselwijzigingen; 6 foutenherstel. Merkwaardigerwijs noemt IFRS for SME in dit rijtje niet inkoop of uitgifte van eigen aandelen, maar aangezien deze transacties niet onder ‘other comprehensive income’ vallen lijken dit soort transacties niet een overzicht van other comprehensive income noodzakelijk te maken. Voor ieder overzicht geldt dat ten minste één kolom met vergelijkende cijfers wordt opgenomen. IFRS geeft geen voorschriften voor de indeling van de hoofdoverzichten. Wel wordt een lijstje gegeven van de gangbare balansposten die worden geacht in de balans afzonderlijk te worden gepresenteerd. Maar de volgorde en het al of niet opnemen van tussentellingen wordt vrijgelaten. Een onderscheid in vast en vlottend werd wel min of meer verwacht. Het enige alternatief is om de posten in rangorde van liquiditeit te presenteren. Dat zal dus veelal ongeveer dezelfde uitkomst geven als een onderscheid naar vast en vlottend.

18

IFRS for SME

Voor een aantal posten wordt een nadere uitsplitsing, al of niet in de toelichting verlangd. Met name bij het eigen vermogen moeten de afzonderlijke onderdelen zoals aandelenkapitaal, agio en reserves afzonderlijk blijken. Ook de aard en aantallen van uitstaande aandelen moet vermeld en worden beschreven. Dit komt grotendeels overeen met de eisen die Titel 9 BW2 stelt. De definities van vast en vlottend zijn hetzelfde als onder full IFRS. Een actief of verplichting is vlottend indien het naar zijn aard behoort tot het werkkapitaal, of een resterende looptijd heeft van minder dan 12 maanden. Alles wat niet vlottend is, is vast. Ook binnen een schijnbaar simpel begrip als vast en vlottend bestaan binnen full IFRS allerlei probleemgebieden. Stel bijvoorbeeld dat een onderneming een langlopende lening heeft, waarbij de bank als voorwaarde heeft gesteld dat indien aan bepaalde ratio’s niet voldaan is, de lening direct opeisbaar is. De vraag is dan of de onderneming daarmee nog wel een onvoorwaardelijk recht heeft om aflossing meer dan 12 maanden na balansdatum uit te stellen. Of denk aan een converteerbare lening waarbij de houder ieder moment voor conversie kan opteren. Weliswaar kan dus de lening ieder moment worden afgewikkeld, maar daarvoor in de plaats komen dan aandelen die in feite een nog langere financieringsduur hebben. Op dergelijke nuances gaat IFRS for SME niet in. Ten opzichte van full IFRS is IFRS for SME vereenvoudigd met betrekking tot vaste activa en verplichtingen aangehouden voor verkoop. Onder full IFRS moeten activa waarvan op balansdatum concrete plannen bestaan om ze zo snel mogelijk te verkopen worden overgeboekt naar de vlottende activa. Indien het gaat om activiteiten die als geheel worden afgestoten geldt het ook voor de verplichtingen van die activiteiten. Die moeten afzonderlijk onder de kortlopende verplichtingen worden opgenomen. Ook eventuele bestanddelen van het eigen vermogen die betrekking hebben op af te stoten activa of activiteiten (zoals een koersomrekeningsreserve) moeten binnen het eigen vermogen afzonderlijk als zodanig worden weergegeven. IFRS volgt met betrekking tot de balanspresentatie deze IFRS-bepaling niet. Stilzwijgend wordt de bestaande rubricering (als vaste activa) niet aangepast. In de winsten verliesrekening dienen de kosten naar keuze te worden uitgesplitst naar categorie (loonkosten, afschrijving, etc.) of functie (kostprijs van de verkoop, algemene beheerskosten, verkoopkosten, etc.). Verder geeft IFRS weinig voorschriften of guidance voor de indeling van de winsten verliesrekening. Het begrip ‘buitengewone resultaten’ mag niet worden gebruikt. Dit is ter voorkoming dat op arbitraire wijze het getoonde bedrijfsresultaat wordt ontdaan van onwelgevallige posten. In de winsten verliesrekening moeten wel net als onder full IFRS uitdrukkelijk de resultaten op beëindigde bedrijfsactiviteiten afzonderlijk worden vermeld. Een beëindigde bedrijfsactiviteit is een component van een onderneming die ofwel is afgestoten, ofwel is geclassificeerd als aangehouden voor verkoop, en


a b c

19

een afzonderlijke belangrijke bedrijfsactiviteit of geografisch bedrijfsgebied vertegenwoordigt; deel uitmaakt van een enkel coördinatieplan om een afzonderlijke belangrijke bedrijfsactiviteit of geografisch bedrijfsgebied af te stoten, of betreft een dochteronderneming die uitsluitend is overgenomen met de bedoeling te worden doorverkocht.

Het bedrag dat in de winsten verliesrekening moet worden vermeld is de som van de winst of het verlies na belastingen van beëindigde bedrijfsactiviteiten en de winst die of het verlies dat na belastingen is opgenomen bij de waardering tegen reële waarde minus verkoopkosten of bij afstoting van de activa of groep(en) activa die worden afgestoten die de beëindigde bedrijfsactiviteiten vormen. Dit kan onder IFRS for SME beperkt blijven tot één totaalbedrag, zonder nadere uitsplitsing van de kosten en opbrengsten van die activiteiten zoals full IFRS dat verlangt. In het kasstroomoverzicht worden de kasstromen van de onderneming onderverdeeld in operationele kasstromen, investeringskasstromen en financieringskasstromen. Ontvangen en betaalde rente en dividenden zijn vaak niet eenduidig in een van deze drie categorieën in te delen. Daarom staat IFRS daarin een keuze toe, die wel stelselmatig dient te worden gevolgd. Voor het bepalen van de operationele kasstroom kan net als onder IFRS naar keuze de directe of de indirecte methode worden gebruikt. De indirecte methode is in de praktijk het meest gangbaar, waarbij vanuit de winst aanpassingen voor ‘non-cash’-posten worden gemaakt. Samenvatting verschillen met full IFRS Het achterwege laten van een overzicht van ‘other comprehensive income’ indien hierin geen relevante posten voorkomen is niet toegestaan onder full IFRS. Inhoudelijk is dit niet echt een verlichting, maar het scheelt overbodige bladvulling en verbetert dus de leesbaarheid van de jaarrekening. Vanaf boekjaar 2009 verlangt full IFRS dat voor de balans als vergelijkende cijfers ook de beginbalans van het vergelijkende jaar wordt opgenomen indien de vergelijkende cijfers zijn aangepast in verband met een stelselwijziging of een herclassificatie. De balans heeft daarmee dus drie kolommen. Deze uitbreiding is (nog?) niet overgenomen in IFRS for SME. Het herrubriceren van vaste activa die voor verkoop worden aangehouden naar de vlottende activa komt niet voor in IFRS for SME. In de winsten verliesrekening moeten wel net als onder full IFRS uitdrukkelijk de resultaten op beëindigde bedrijfsactiviteiten afzonderlijk worden vermeld. Dit kan onder IFRS for SME beperkt blijven tot één totaalbedrag, zonder nadere uitsplitsing van de kosten en opbrengsten van die activiteiten.

20

IFRS for SME

Samenvatting verschillen met NL GAAP Het statement van (other) comprehensive income komt in de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving voor als Overzicht van het totaalresultaat. De RJ verlangt dit overzicht echter alleen voor grote ondernemingen. De redactionele vereenvoudiging binnen IFRS for SME dat dit overzicht vervalt als er geen relevante posten te vermelden zijn komt niet voor in de RJ. Daar waar IFRS (for SME) de indeling van balans en winsten verliesrekening grotendeels vrijlaat, schrijft de Nederlandse wet bepaalde modellen voor op grond van het Besluit modellen jaarrekening. IFRS biedt dus meer flexibiliteit om ‘moderne’ tussentellingen, zoals EBITDA (Earnings Before Interest, Depreciation and Amortization) in de winsten verliesrekening en het garantievermogen in de balans, te presenteren. Door de vast voorgeschreven volgorde van posten van het Besluit Modellen Jaarrekening kunnen deze tussentellingen veelal niet worden ingepast in een ‘Nederlandse’ jaarrekening. De Nederlandse wet laat een keuze tussen een balans voor of na winstbestemming. Doordat een dividendvoorstel op balansdatum nog geen afdwingbare verplichting vormt, dient onder IFRS de balans feitelijk ‘voor winstbestemming’ te worden opgesteld. De presentatie van het belang derden in de geconsolideerde winsten verliesrekening wijkt af van de in Nederland gangbare presentatie. Dit bedrag wordt niet gepresenteerd als een bate of last, maar als een nadere toerekening van de winst. Dus na de nettowinst, wordt dit bedrag verdeeld naar het bedrag dat toekomt aan de aandeelhouders van de groep en aan de minderheidsaandeelhouders. Voorbeeld Stel dat de winst van een onderneming na belasting 500 bedraagt en het belang derden 25. De opstelling volgens IFRS is dan als volgt: Netto winst Toekomend aan derden Toekomend aan groepsaandeelhouders

500 25 –/– 475

De tot nu toe in Nederland gehanteerde opstelling is als volgt: Winst na belasting Belang derden Netto winst

500 25 –/– 475

De nettowinst op basis van IFRS is dus een ander bedrag dan wat in de ‘Nederlandse’ jaarrekening als nettowinst wordt gepresenteerd. De achterliggende gedachte is dat het belang derden in feite eigen vermogen is. Het daaraan toe te rekenen resultaat vormt geen kosten of opbrengsten voor de groepsaandeelhouders.


21

In de praktijk gaat het bij het belang derden meestal om relatief grote bedragen. De presentatie is echter wel fundamenteel anders, en werkt door in allerlei kengetallen. NL GAAP heeft maar een zeer beperkt aantal bepalingen rond beëindiging van bedrijfsactiviteiten. Een afzonderlijke presentatie binnen de winsten verliesrekening is niet aan de orde. Alleen het resultaat voor belasting dat behaald is op de afstoting dient te worden vermeld in de toelichting.

22

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 3 CONSOLIDATIE

Hoofdstuk 3 Consolidatie

23

IFRS gaat primair uit van de geconsolideerde jaarrekening. Hoewel IFRS wel enige guidance geeft over specifieke punten van de enkelvoudige jaarrekening verplicht IFRS niet tot het opmaken van een enkelvoudige jaarrekening. In principe moet dus iedere moedermaatschappij een geconsolideerde jaarrekening opstellen. IFRS kent wel een vrijstelling voor tussenholdings, die inhoudelijk lijkt op de consolidatievrijstelling in artikel 2:408 BW. Een van de voorwaarden is dat er wel een groter geheel is waarin de onderneming wordt geconsolideerd die een geconsolideerde IFRS-jaarrekening opstelt. Een aanvullende consolidatievrijstelling die alleen binnen IFRS for SME voorkomt betreft de situatie dat de moedermaatschappij uitsluitend een dochter heeft waarin het belang slechts wordt gehouden om die binnen een jaar na verkrijging weer te vervreemden. Anders dan full IFRS kent IFRS for SME ook de term ‘combined financial statements’. Dit betreft de jaarrekening van twee of meer vennootschappen die worden beheerst door een gezamenlijke partij. IFRS for SME verplicht het opstellen van een dergelijke jaarrekening niet, maar staat het wel toe. Onder full IFRS lijkt een dergelijke consolidatie niet mogelijk. Immers, indien geen van de ‘naast elkaar’ staande vennootschappen overheersende zeggenschap heeft over alle andere betrokken vennootschappen, is er geen sprake van een moedermaatschappij van deze groep. En dan is er dus ook geen consoliderende vennootschap. De IASB motiveert niet waarom dit punt wel relevant is voor SME-ondernemingen. Denkbaar is dat anders dan bij beursgenoteerde ondernemingen het (vaker) kan voorkomen dat een natuurlijk persoon (directeur-grootaandeelhouder) aan het hoofd staat van de groep in plaats van een rechtspersoon (holding). In de Nederlandse praktijk komt het vaak voor dat er discussie ontstaat over welke rechtspersonen moeten worden geconsolideerd. De definitie die de Nederlandse wet geeft voor ‘groep’ bevat termen zoals ‘economische eenheid’ en ‘organisatorische verbondenheid’. In concrete situaties zijn deze begrippen vaak voor meerderlei uitleg vatbaar. IFRS omschrijft een groep als het geheel van ‘een moedermaatschappij met al haar dochterondernemingen’. Een dochteronderneming is een ‘entiteit’, waarover de moedermaatschappij de zeggenschap heeft. IFRS gebruikt de term ‘entiteit’ omdat zowel rechtspersonen zoals BV’s als ook rechtsvormen zonder rechtspersoonlijkheid zoals de VOF, daaronder vallen. Bepalend is dus de zeggenschap en niet het relatieve kapitaalbelang. Vaak loopt zeggenschap en kapitaalbelang één op één. Zodra de moedermaatschappij een meer dan 50%-belang heeft, zal er meestal sprake zijn van een dochtermaatschappij. Maar het is ook denkbaar dat ondanks een minderheidsbelang er bijvoorbeeld op basis van een overeenkomst de moedermaatschappij feitelijk het beleid van de dochtermaatschappij kan bepalen. In de praktijk komt het voor dat activiteiten worden ondergebracht in een specifieke rechtsvorm met dusdanige constructies, dat het lijkt alsof er in juridische zin geen sprake is van zeggenschap, hoewel de activiteiten duidelijk in het verlengde van de activiteiten van de groep liggen. Door dan niet te hoeven consolideren, blijven de activa en schulden van deze activiteiten buiten de geconsolideerde balans. Dit zal een positief effect hebben op de solvabiliteitsratio. Zeker sinds de Enron-affaire benadrukt IFRS dat niet de juridische vorm bepalend is, maar de

24

IFRS for SME

economische realiteit. In IFRS (for SME) wordt uitdrukkelijk aandacht besteed aan het al of niet moeten consolideren van dergelijke ‘special purpose entities’ (SPE). Belangrijke aanwijzingen zijn of de activiteiten van de SPE in wezen uitsluitend worden uitgevoerd namens de onderneming volgens haar specifieke bedrijfsbehoeften, en/of de onderneming in wezen de meerderheid van de risico’s loopt met betrekking tot de SPE of haar activa. Voorbeeld Een onderneming bezit diverse gebouwen die zijn gefinancierd met een banklening. Nu richt de onderneming een commanditaire vennootschap (CV) op met zeer klein gestort kapitaal van € 1. In de CV treedt de onderneming als commanditaire vennoot op, en de bank als de beherende vennoot . Bij een CV wordt het beleid bepaald door de beherende vennoot. De commanditaire vennoot mag zich niet met het beleid bemoeien. Vervolgens verkoopt de onderneming de gebouwen aan de CV. Tevens wordt overeengekomen dat de onderneming de gebouwen voor onbepaalde tijd huurt van de CV. Voor de financiële afwikkeling leent de CV geld van de bank. De verkoopopbrengst van de gebouwen gebruikt de onderneming vervolgens om de lening van de bank af te lossen. In feite zijn dus de gebouwen en de lening verhuisd van de onderneming naar de CV. Het is nu de vraag of de CV moet worden geconsolideerd in de jaarrekening van de onderneming.

Formeel heeft de onderneming geen zeggenschap over de CV. De onderneming is immers slechts commanditair vennoot. Maar door niet te consolideren verdwijnen de gebouwen en de lening van de geconsolideerde balans en wordt de getoonde solvabiliteit beter. Maar eigenlijk is er nauwelijks iets veranderd aan de economische positie. De onderneming is nog steeds gebruiker van de panden. Het beheer van de bank bestaat vrijwel alleen uit het innen van de huur en heeft nauwelijks een echte betekenis. Daarom moet de CV toch worden geconsolideerd. Samenvatting verschillen met NL GAAP Dat IFRS meer focust op zeggenschap dan op organisatorische verbondenheid leidt tot een verschil met de Nederlandse wet- en regelgeving bij bepaalde overnames. Bij het overnemen van een hele groep van vennootschappen (een holding met daaronder allerlei werkmaatschappijen) kan het voorkomen dat de kopende partij al direct bij overname weet dat bepaalde werkmaatschappijen zo snel mogelijk weer zullen worden doorverkocht. Bijvoorbeeld omdat die deelactiviteiten niet aansluiten op de activiteiten van de kopende partij. De Nederlandse wet biedt voor dergelijke ‘belangen die slechts worden gehouden om ze te vervreemden’ (artikel 2:407 lid 1 onder c BW) een vrijstelling van consolidatie. Deze belangen zullen immers nooit tot de groep van de kopende partij behoren. Onder IFRS geldt dat deze dochtermaatschappijen op grond van overheersende zeggenschap toch moeten worden geconsolideerd. Alleen indien de moeder uitsluitend dergelijke belangen heeft, geldt onder IFRS for SME een consolidatievrijstelling.

Hoofdstuk 3 Consolidatie

25

NL GAAP kent het begrip ‘personal holding’. Onder een personal holding wordt in dit verband verstaan een rechtspersoon, waarvan de aandelen volledig en direct in handen zijn van een natuurlijk persoon (en eventueel andere natuurlijke personen die met deze natuurlijke persoon nauw in (familie)relatie staan), die de privébelangen van deze natuurlijke persoon waarborgt en structureert. Daarmee is het denkbaar dat hoewel een personal holding formeel overheersende zeggenschap kan hebben (door een meerderheidsaandelenbelang) deze feitelijk niet aan het hoofd van de groep staat, en daarmee geen geconsolideerde jaarrekening opstelt. Op grond van een overheersende zeggenschap zal een personal holding onder IFRS (for SME) wel moeten consolideren. In de praktijk zal dit waarschijnlijk niet zo’n belangrijk verschil zijn aangezien IFRS for SME waarschijnlijk niet door personal holdings zal worden toegepast. Naast het al eerder aangehaalde verschil in presentatie van het belang derden in de winsten verliesrekening verschilt ook de verwerking van het belang derden indien de nettovermogenswaarde van de betreffende dochter negatief is. Toen mutaties in het belang derden binnen IFRS nog als onderdeel van de resultaatbepaling werden gezien, in plaats van de resultaatbestemming leek het onterecht om in een dergelijke situatie een bate te laten zien indien de houder van het minderheidsbelang niet voornemens is dit verlies aan te zuiveren. Daarom bepaalde IFRS toentertijd dat een dergelijke bate niet kan worden verwerkt. Bijgevolg komt het verlies ten laste van de groepsaandeelhouders. Later kwam de IASB tot de conclusie dat de mutatie in het belang derden als onderdeel van de winstbestemming moet worden gezien. Net als dat het eigen vermogen negatief kan worden, kan dan ook een belang derden in de balans negatief worden. IFRS werd toen op dit punt aangepast. NL GAAP heeft in het verleden op dit punt IFRS gevolgd, maar heeft de nieuwe zienswijze (nog?) niet doorgevoerd. Binnen NL GAAP kan dus het belang derden in de balans niet negatief zijn (behalve in het onwaarschijnlijke geval dat de derde-aandeelhouder zich aansprakelijk stelt voor zijn deel in de verliezen van de dochter). Samenvatting verschillen met full IFRS Binnen IFRS moeten dochters die slechts worden gehouden om ze te vervreemden in principe worden geconsolideerd. Onder full IFRS kan daarbij echter wel gelden dat de activa en de verplichtingen op grond van IFRS 5 afzonderlijk worden gepresenteerd in de geconsolideerde balans. Daarbij worden alle activa samengenomen in één gezamenlijke post op de actiefzijde, en alle verplichtingen gezamenlijk als één post op de passiefzijde. Aangezien IFRS for SME deze IFRS 5-bepaling niet heeft overgenomen impliceert dit dat dergelijke dochters volgens de reguliere wijze worden geconsolideerd, en dus niet afzonderlijk blijken uit de geconsolideerde balans.

26

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 4 VOORRADEN

Hoofdstuk 4 Voorraden

27

Technische voorraad en economische voorraad Bij het bepalen van de economische positie van een onderneming wordt in het algemeen een onderscheid gemaakt tussen de technische voorraad en de economische voorraad. De technische voorraad omvat die goederen die op balansdatum fysiek aanwezig zijn bij de onderneming. De economische voorraad omvat die goederen waarover de onderneming het economisch risico loopt. De economische voorraad kan afwijken van de technische voorraad door bestelde goederen die nog niet ontvangen zijn, en verkochte goederen die nog niet zijn afgeleverd. In de Nederlandse praktijk wordt de voorraad doorgaans verantwoord op basis van de technische voorraad. Hoewel de principiële insteek van IFRS wellicht anders doet vermoeden, baseert IFRS zich óók, zij het stilzwijgend, op de technische voorraad. Hoewel een onderneming dus wel prijsrisico loopt over bestelde maar nog niet ontvangen goederen, blijken deze voorraden in principe niet uit de balans, en evenmin uit de toelichting. Full IFRS noch IFRS for SME behandelen het onderscheid van technische en economische voorraad. Slechts in de Application Guidance van IAS 39 inzake financiële instrumenten is een verwijzing te vinden dat bestellingen van fysieke voorraden (ook kennelijk binnen IFRS) normaliter niet leiden tot het opnemen van een actief en een verplichting. Wel schrijft het hoofdstuk Provisions and Contingencies voor dat bij ‘verlieslatende contracten’, in het kader van voorraden bijvoorbeeld een bestelling van goederen waarvan de verwachte opbrengst inmiddels onder de kostprijs is gedaald, dit verlies moet worden genomen. Waardering Voorraden vormen de kern van het werkkapitaal van menig onderneming. Van oudsher spitsten de diverse winstbepalingsstelsels zich toe op waardering van voorraden. Denk daarbij aan stelsels zoals FIFO, LIFO, collectief LIFO, gemiddelde inkoopprijs, ijzeren voorraadstelsel, al of niet met normale voorraad, vervangingswaarde, etc, etc. In dit woud van verschillende grondslagen heeft de IASB drastisch gesneden. De kostprijs dient gebaseerd te zijn op historische kosten. De Nederlandse wetgeving voorziet wel in het toepassen van vervangingswaarde, maar er zijn maar zeer weinig ondernemingen die tegenwoordig hiervan nog gebruik maken. In die zin is dit dus geen belangrijk verschil tussen Nederlandse grondslagen en IFRS. Voor individueel te identificeren goederen (bijvoorbeeld auto’s), wordt de voorraadwaarde dus bepaald door de historische kostprijs van ieder artikel. In veel gevallen bestaan echter de voorraden uit ‘fungibele’ goederen, dat wil zeggen, identieke goederen die onderling uitwisselbaar zijn. In die gevallen dient een kostprijsformule te worden gehanteerd die de diverse kostprijzen koppelt aan de huidige voorraad. Op dit moment zijn er nog maar twee varianten toegestaan: FIFO of de gewogen gemiddelde kostprijs. Op dit punt wijkt IFRS for SME niet af van full IFRS.

28

IFRS for SME

IASB spreekt geen voorkeur voor één van beide uit. De keuze zal dus veelal worden gemaakt op basis van wat voor een specifieke onderneming administratief het gemakkelijkst is bij te houden. Het is denkbaar dat binnen een grote onderneming, met bijvoorbeeld verschillende divisies, verschillende kostprijsformules worden gehanteerd, dus bepaalde voorraden tegen FIFO, en andere tegen gemiddelde kostprijs. Voor zover het om verschillende soorten voorraden gaat, is het toegestaan om verschillende kostprijsformules te hanteren. Voor de gewogen gemiddelde kostprijs wordt de kostprijs van elk voorraadbestanddeel bepaald op basis van het gewogen gemiddelde van de kostprijs van soortgelijke bestanddelen aan het begin van een periode en de kostprijs van soortgelijke bestanddelen die werden gekocht of geproduceerd tijdens de periode. Het gemiddelde kan worden berekend op periodieke basis of naarmate elke aanvullende levering wordt ontvangen, naargelang de omstandigheden van de onderneming. Hierin bestaat dus een zekere vrijheid. Ook is het binnen grenzen toegestaan om de daadwerkelijke kostprijzen te benaderen. De ‘verkoopprijsmethode’ wordt vaak gebruikt in de kleinhandel voor de waardering van voorraden van grote aantallen snel veranderende artikelen die soortgelijke marges hebben en waarvoor het onmogelijk is andere berekeningsmethoden te gebruiken. De kostprijs van voorraden wordt bepaald door de verkoopwaarde van de voorraden te reduceren met de desbetreffende procentuele brutomarge. Het gebruikte percentage houdt rekening met de voorraden die zijn afgeprijsd tot onder de oorspronkelijke verkoopprijs. Vaak wordt voor elke winkelafdeling een gemiddeld percentage gebruikt. De kostprijs omvat niet alleen de inkoopkosten, maar ook de eventuele bewerkingskosten. De inkoopkosten van voorraden omvatten de aankoopprijs, de invoerrechten en andere belastingen die ten laste van de onderneming komen, en transport-, afhandelings- en andere kosten die direct kunnen worden toegerekend aan de verwerving van de goederen. In tegenstelling tot full IFRS mogen rentekosten niet in de kostprijs worden geactiveerd. Dit punt speelt bijvoorbeeld bij productieprocessen die een lange doorlooptijd hebben. Vanaf boekjaar 2009 is het onder full IFRS juist verplicht om deze rentekosten te activeren. Binnen de Nederlandse regelgeving is het een keuzemogelijkheid (zoals het tot 2009 ook onder full IFRS was). De conversiekosten van voorraden omvatten de kosten die direct betrekking hebben op de productie, zoals directe arbeidskosten. Ze omvatten ook een systematische toerekening van vaste en variabele indirecte productiekosten die voortvloeien uit de conversie van materialen in gereed product. Denk bij deze indirecte kosten aan afschrijving en onderhoud van fabrieksgebouwen en installaties, en de kostprijs van het beheer en bestuur van de fabriek. Het is dus niet toegestaan om alleen de directe variabele kosten op te nemen in de kostprijs. De indirecte kosten moeten worden verdeeld op basis van de ‘normale productie’. Dat betekent dat de bezettingsverschillen, bijvoorbeeld doordat de productie kleiner uitvalt of de fabriek enige tijd stil ligt, niet op de balans mogen komen, maar direct in het resultaat tot uitdrukking komen. Efficiencyverliezen horen om die reden ook niet in de voorraadwaarde, maar moeten direct als kosten worden genomen.


29

Bij de verwerking van indirecte kosten geldt wel uitdrukkelijk dat ze toe te rekenen moeten zijn aan de ‘conversie’. Conversie omvat niet alleen de daadwerkelijke productie, maar ook bijvoorbeeld het transport van goederen. De kosten van opslag hoort daarentegen meestal niet tot de conversie, tenzij een bepaalde wachttijd wezenlijk is voor de productie, bijvoorbeeld drogen of rijpen. Deze koppeling met de conversie betekent dat er meestal een aantal kostensoorten overblijft dat niet in de kostprijs van de voorraden thuishoort. Denk hierbij met name aan niet toerekenbare administratieve overheadkosten en verkoopkosten. Doordat in de praktijk diverse kostentoerekeningssystemen voorkomen, van heel eenvoudig tot complexe Activity Based Costing systemen, is de exacte afbakening van welke kosten wel of niet tot de kostprijs behoren niet altijd eenduidig te maken. IFRS for SME (evenals overigens full IFRS) schetst slechts het principe dat de toerekenbaarheid bepalend is. Hoe dit in concrete gevallen uitwerkt, kan per geval verschillen. IFRS for SME onderkent daarnaast nog dat kostentoerekening kan worden bemoeilijkt indien in productieprocessen meer dan één product tegelijk wordt geproduceerd, bijvoorbeeld een hoofdproduct en een bijproduct. Als de conversiekosten van elk product niet afzonderlijk kunnen worden bepaald, worden ze aan de producten toegerekend ‘op een rationele en consistente basis’. De toerekening kan bijvoorbeeld worden gebaseerd op de relatieve verkoopwaarde van elk product, hetzij in het stadium van het productieproces waarin de producten afzonderlijk bepaalbaar worden, hetzij aan het einde van de productie. Indien bijproducten van gering belang zijn, worden ze vaak gewaardeerd tegen de opbrengstwaarde, en wordt deze waarde afgetrokken van de kostprijs van het hoofdproduct. IFRS signaleert dus wel deze problematiek, maar geeft dus geen gedetailleerde regels hieromtrent. Lagere opbrengstwaarde Net als voor vrijwel alle andere activa geldt dat de boekwaarde van voorraden gemaximeerd is tot de verwachte opbrengstwaarde. De kostprijs van voorraden is mogelijk niet realiseerbaar als deze voorraden beschadigd zijn, als ze geheel of gedeeltelijk verouderd of incourant zijn geworden, of als hun verkoopprijzen zijn gedaald. NB, een daling van de inkoopprijzen geeft dus niet per se aanleiding tot een afwaardering; zolang de voorraden naar verwachting nog steeds met winst verkocht zullen worden, is afwaardering niet aan de orde. Bij de bepaling van de opbrengstwaarde dienen de afwerkingskosten en verkoopkosten te worden meegenomen. Bij voorraad grondstoffen is dus niet de verkoopwaarde van de grondstoffen als zodanig bepalend, maar de opbrengstwaarde van de goederen waarin de grondstoffen worden verwerkt.

30

IFRS for SME

Schattingen van de opbrengstwaarde moeten betrekking hebben op de stand per balansdatum. Full IFRS verduidelijkt dat wanneer deze schattingen pas na balansdatum worden gedaan, nieuwe informatie meeweegt voor zover dergelijke informatie een bevestiging vormt voor omstandigheden die bestonden op balansdatum. De ruimte die de Nederlandse wet geeft in art.2:387 lid 3 BW om met op korte termijn te verwachten waardedalingen rekening te mogen houden, kent IFRS dus niet. Indien een waardedaling later weer verdwijnt, dient de afwaardering weer ten gunste van het resultaat terug te worden genomen. Gegeven dat voorraden doorgaans een kortere doorlooptijd hebben dan een jaar, zal dit naar verwachting in de praktijk niet vaak voorkomen. Toelichting De toelichtingseisen komen grotendeels overeen met die we conform de Nederlandse wet ook al kennen, zoals een beschrijving van de waarderingsgrondslag, en een uitsplitsing van de totale boekwaarde van voorraden ‘in classificaties die geëigend zijn voor de onderneming’ (bedoeld wordt een indeling zoals grondstoffen/halffabrikaten/gereed product), en een afzonderlijke vermelding van de afwaardering (en eventuele terugneming daarvan, met redenen omkleed) van voorraden. Tevens dient de boekwaarde te worden vermeld van voorraden die werden verpand als zekerheid voor verplichtingen. Wel nieuw ten opzichte van de Nederlandse wet is het moeten vermelden van de boekwaarde van voorraden die worden geboekt tegen de (lagere) opbrengstwaarde. Gecombineerd met de eveneens vermelde afwaardering ten laste van het resultaat zou de lezer dus een grove benadering kunnen maken hoe groot de relatieve afwaardering (ten opzichte van de kostprijs) is geweest, en daarmee dus een indruk krijgen van de ‘ernst’ van de afwaarderingen. Samenvatting verschillen met NL GAAP Geconcludeerd kan worden dat IFRS for SME nauw aansluit op de Nederlandse praktijk. Weliswaar zijn de kostprijsformules beperkt tot FIFO en gemiddelde kostprijs, maar in de Nederlandse praktijk zijn andere waarderingsgrondslagen, zoals LIFO en vervangingswaarde toch ook al zeldzaam. Voor de precieze bepaling van de gemiddelde kostprijs en de toerekening van indirecte kosten laat - ook - IFRS enige pragmatische vrijheid, zij het dat in de Nederlandse praktijk wellicht soms meer overheadkosten in de kostprijs worden opgenomen dan dat bij IFRS is toegestaan. Ook qua toelichting gaat IAS 2 nauwelijks verder dan de Nederlandse wet. De enige additionele eis is de vermelding van de boekwaarde van afgewaardeerde voorraden. Onder Nederlandse verslaggeving is het toegestaan om rentekosten te activeren, terwijl dat onder IFRS for SME verboden is.


31

Samenvatting verschillen met full IFRS In het kader van afwaardering spreekt full IFRS over net realisable value, terwijl IFRS for SME de formulering ‘estimated selling price less costs to complete and sell’ hanteert. Inhoudelijk komen beide echter overeen. Een verschil in waardering is dat onder full IFRS het activeren van rentekosten verplicht is, terwijl dat onder IFRS for SME verboden is. De toelichtingseisen verschillen niet noemenswaardig. In tegenstelling tot full IFRS hoeft bij IFRS for SME in geval van terugneming van afwaarderingen de reden hiervan niet nader te worden toegelicht.

32

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 5 MATERIËLE VASTE ACTIVA

Hoofdstuk 5 Materiële vaste activa

33

De definitie van materiële vaste activa is vrij globaal: het gaat om fysieke productiemiddelen voor productie, dienstverlening of administratieve werkzaamheden die meerdere perioden (boekjaren) zullen worden gebruikt. Bij reserveonderdelen is het soms de vraag of die onder de voorraden vallen, of onder de materiële vaste activa. IFRS wijdt hier een korte uitleg aan. De afgrenzing is niet erg strikt. Reserveonderdelen met een korte doorlooptijd lijken bij de voorraden te horen, de grotere reserveonderdelen bij de materiële vaste activa. Ook bij IFRS for SME komt de ‘componentenbenadering’ uit full IFRS terug. Indien een actief bestaat uit onderdelen met een onderling afwijkende economische levensduur, dan moeten die onderdelen ieder op hun eigen levensduur worden afgeschreven. Deze componentenbenadering heeft ook betrekking op groot onderhoud. Wanneer onderdelen worden vervangen, wordt het vervangen onderdeel van de balans weggeboekt, en wordt het vervangende onderdeel tegen diens kostprijs bij-geactiveerd. Denkbaar is dat ten tijde van de eerste aankoop van het actief dit vervangen onderdeel niet afzonderlijk was geadministreerd, bijvoorbeeld omdat vervanging niet voorzien was. In dat geval verplicht IFRS (for SME) dan toch dat een schatting wordt gemaakt van de boekwaarde die op het moment van vervanging uit de totale boekwaarde van het actief moet worden verwijderd. Daar waar full IFRS de mogelijkheid biedt om materiële vaste activa ook tegen reële waarde te waarderen, voorziet IFRS for SME in het kader van vereenvoudiging van de standards alleen in de grondslag van historische kostprijs. De bepaling van de kostprijs wijkt niet af van die onder full IFRS of NL GAAP: alle toerekenbare kosten dienen daarin te worden begrepen. Typisch voor IFRS for SME is echter dat activering van rentekosten uitdrukkelijk niet is toegestaan. Het activeren van rentekosten kan aan de orde zijn indien de vervaardiging of productie een geruime tijd in beslag neemt, en in die periode ook een belangrijk vermogensbeslag heeft. Denk hierbij aan voorraden die rijping nodig hebben, maar bijvoorbeeld ook aan vastgoedontwikkelingsprojecten waarbij het aanvragen van vergunningen onvermijdelijk veel tijd kan vergen. Tot boekjaar 2008 geldt dat onder full IFRS er een stelselmatige keuze is om rentekosten te activeren als onderdeel van de boekwaarde van daar voor kwalificerende activa. Vanaf boekjaar 2009 geldt echter dat het activeren van rentekosten voor dergelijke activa verplicht is. Opmerkelijk is dus dat onder IFRS for SME deze activering juist verboden is. Het vloeit voort uit het vermijden van de complexiteit in het toetsen wanneer activa in aanmerking komen voor renteactivering, en de bepaling welk bedrag dan activeerbaar is. Vaste activa moeten worden afgeschreven over hun economische levensduur. Omdat grond doorgaans een onbeperkte economische levensduur heeft, wordt op grond niet afgeschreven. Om die reden is het noodzakelijk om gebouwen en grond afzonderlijk te verwerken in de jaarrekening, ook al zijn ze in één gezamenlijke transactie gekocht. De afschrijvingsmethode moet afgestemd zijn op het verbruik van het actief. Gebruikelijke methodes zijn lineaire afschrijving naar tijdsgelang, of naar rato van het daadwerkelijk gebruik ten opzichte van

34

IFRS for SME

de totale capaciteit van het actief. Als gedurende afschrijvingsperiode de inschatting van de economische levensduur of restwaarde wijzigt, wordt deze schattingswijziging prospectief toegepast: bij een verlenging van de levensduur wordt dus de bestaande boekwaarde toegerekend aan een langere resterende levensduur. Een herrekening van wat de boekwaarde zou zijn geweest indien bij voorbaat al van de nieuwe inschatting was uitgegaan is dus niet toegestaan. Net als full IFRS geeft IFRS for SME aan dat enige verkoopopbrengst van een materieel vast actief niet als omzet mag worden gepresenteerd. Recent is op dit punt onder full IFRS een discussie ontstaan rond verkoop van verhuur-activa. Het komt regelmatig voor dat ondernemingen die goederen verhuren (auto’s, machines, containers) deze na een aantal jaar verkopen. Het verkopen van deze gebruikte activa kan dan een wezenlijk onderdeel zijn van de ‘business’. Omdat verhuurde activa doorgaans bij de verhuurder onder de vaste activa vallen, zou dus deze toch reguliere verkoopopbrengst niet als omzet mogen worden gepresenteerd. Onder full IFRS wordt daarom hiervoor een uitzonderingsbepaling voorgesteld. Onder IFRS for SME blijft deze problematiek echter onbesproken. Samenvatting verschillen met NL GAAP Het belangrijkste verschil is dat IFRS for SME anders dan NL GAAP niet de mogelijkheid geeft om materiële vaste activa (zoals onroerend goed) te herwaarderen naar reële waarde; kostprijswaardering is de enige beschikbare grondslag. Het activeren van bouwrente is onder NL GAAP een keuzemogelijkheid, maar onder IFRS for SME niet toegestaan. Het verschil tussen NL GAAP en full IFRS met betrekking tot groot onderhoud komt ook terug bij IFRS for SME: de componentenbenadering is daar verplicht. Verschillen met full IFRS Het belangrijkste verschil is dat IFRS for SME anders dan full IFRS niet de mogelijkheid geeft om materiële vaste activa (zoals onroerend goed) te herwaarderen naar reële waarde; kostprijswaardering is de enige beschikbare grondslag. Op het punt van bouwrente zijn full IFRS en IFRS for SME tegenstrijdig: onder full IFRS is activering verplicht; onder IFRS for SME verboden. De toelichtingseisen zijn vergelijkbaar: beschrijving van de afschrijvingsmethoden en -termijnen, een mutatieoverzicht (weliswaar zonder vergelijkende cijfers), en informatie over eventuele verpanding en per balansdatum lopende bestellingen. De vereenvoudiging in toelichtingseisen zijn verder zeer beperkt.

Hoofdstuk 6 Vastgoedbeleggingen

35

u HOOFDSTUK 6 VASTGOEDBELEGGINGEN

36

IFRS for SME

Vastgoedbeleggingen onderscheiden zich van materiële vaste activa doordat ze worden aangehouden voor huuropbrengsten en waardegroei, in plaats van gebruik in de eigen bedrijfsvoering. Vastgoedbeleggingen onderscheiden zich van voorraden doordat ze primair worden aangehouden voor verkoop. Normaliter zal een vastgoedbelegging in eigendom zijn, maar het is ook mogelijk dat de onderneming het vastgoed ter beschikking heeft als financial lease of operating leasing. Dat laatste lijkt op het eerste gezicht vreemd: operating lease lijkt meer op een huurovereenkomst, en daarmee lijkt activering niet aan de orde. Deze bepaling volgt echter uit juridische complicaties in bepaalde landen waar grond slechts onder erfpacht kan worden verkregen, en dus nooit juridisch eigendom kan zijn. Toch kan langdurige erfpacht (bijvoorbeeld 100 jaar) in economische zin toch als een belegging worden beschouwd. Daarom biedt IFRS de keuzemogelijkheid om vastgoedbeleggingen die via een operating lease worden gehouden toch als vastgoedbelegging te verwerken, mits het vastgoed dan volgens het reële-waardemodel wordt verwerkt. Het onderscheid tussen vastgoedbeleggingen, materiële vaste activa en voorraden is soms niet scherp. Full IFRS gaat in op voorbeelden zoals het aankopen van grond waarvan het bedoelde gebruik nog niet duidelijk is, het (her)ontwikkelen van vastgoed al of niet voor doorverkoop daarna, vastgoed dat deels in eigen gebruik is, en deels wordt verhuurd en vastgoed dat aan groepsmaatschappijen wordt verhuurd. IFRS for SME laat dit onderscheid grotendeels ter beoordeling van de gebruiker. Voor de waardering schrijft IFRS for SME voor dat wanneer de reële waarde van het vastgoed zonder buitensporige kosten jaarlijks te bepalen is, het vastgoed jaarlijks moet worden geherwaardeerd. Waardeveranderingen worden direct in het resultaat verwerkt. In de Nederlandse situatie roept deze bepaling de vraag op of de WOZ-waarde die jaarlijks door de fiscus wordt bepaald als een betrouwbare schatting van de reële waarde kan worden beschouwd. Zo ja, dan zullen de meeste vastgoedbeleggingen onder IFRS for SME tegen reële waarde moeten worden gewaardeerd. De WOZ-waarde beoogt de waarde in het maatschappelijk verkeer weer te geven, maar anderzijds kunnen fiscale motieven de waardering beïnvloeden. De praktijk zal nog moeten uitwijzen hoe de Nederlandse markt hierover denkt. Indien de reële waarde niet gemakkelijk beschikbaar is, is de verwerking gelijk aan die van materiële vaste activa: waardering tegen kostprijs, met afschrijving. Verschillen met full IFRS Opmerkelijk is dat daar waar full IFRS een keuze biedt tussen waardering tegen kostprijs en reële waarde, onder IFRS for SME de toepassing van reële waarde afhankelijk van de situatie verplicht is. Naar de letter lijkt hier IFRS for SME strenger dan full IFRS. Deze strengere regel is weliswaar administratief niet belastend - immers, het geldt slechts wanneer de reële waarde eenvoudig te bepalen is -, maar de getoonde resultaten zullen waarschijnlijk wel sterker fluctueren dan onder het kostprijsmodel dat in alle gevallen wel beschikbaar is onder full IFRS.

Hoofdstuk 6 Vastgoedbeleggingen

37

Samenvatting verschillen met NL GAAP NL GAAP komt grotendeels overeen met full IFRS. Aanvullend geldt dat bij toepassing van reële waarde met waardeveranderingen via het resultaat ook een herwaarderingsreserve moet worden aangehouden, om te voorkomen dat ongerealiseerde herwaarderingen kunnen worden uitgekeerd. Deze bepaling geldt ook wanneer een Nederlandse onderneming IFRS toepast.

38

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 7 IMMATERIËLE ACTIVA

Hoofdstuk 7 Immateriële activa

39

De definitie van een immaterieel actief is gelijk aan die onder full IFRS. Een belangrijk verschil is echter dan intern vervaardigde immateriële activa niet voor activering in aanmerking komen. Dit heeft vooral gevolgen voor onderzoeks- en ontwikkelingskosten (R&D). Het onderscheid tussen beide is onder IFRS for SME niet van belang aangezien ook ontwikkelingskosten direct als kosten moeten worden genomen. Alleen van derden verkregen immateriële activa worden geactiveerd. Indien echter immateriële activa worden verkregen als onderdeel van een bedrijfsovername wordt zij niet afzonderlijk opgenomen indien de reële waarde niet kan worden ontleend aan individuele transacties met soortgelijke activa. De waarde van deze activa gaat dan op in de restpost goodwill. Immateriële activa worden gewaardeerd tegen kostprijs, en afgeschreven over de verwachte economische levensduur. Wanneer de economische levensduur van immateriële activa (waaronder goodwill) niet betrouwbaar te schatten is, dient deze op 10 jaar te worden verondersteld. Verschillen met full IFRS Onder full IFRS is het activeren van ontwikkelingskosten verplicht indien aan de algemene activeringscriteria is voldaan, terwijl dat onder IFRS for SME verboden is. Als immateriële activa zijn verkregen via een overname moeten die veelal onder IFRS afzonderlijk worden opgenomen. Indien de reële waarde niet kan worden ontleend aan markttransacties wordt de overnemende partij geacht met waarderingsmodellen toch een schatting van de reële waarde te maken. Full IFRS onderscheidt immateriële activa met een onbepaalbare economische levensduur. Dat zijn activa waarvan de levensduur zonder belangrijke kosten steeds kan worden verlengd. Denk bijvoorbeeld aan vergunningen waarbij het verlengen van de vergunning geen noemenswaardige kosten met zich meebrengt. Dergelijke immateriële activa worden niet stelselmatig afgeschreven, maar jaarlijks beoordeeld op eventuele bijzondere waardeverminderingen (impairment test). Onder IFRS for SME worden dergelijke activa standaard afgeschreven over 10 jaar. Hiermee wordt de administratieve last van impairment tests vermeden. Formeel kent full IFRS ook een herwaarderingsmodel voor immateriële activa. Omdat dit model slechts is toegestaan voor die immateriële activa waarvoor een liquide markt bestaat is de toepassing hiervan grotendeels hypothetisch. IFRS for SME kent alleen een kostprijsmodel.

40

IFRS for SME

Samenvatting verschillen met NL GAAP Voor (middel)grote ondernemingen is het activeren van ontwikkelingskosten verplicht indien aan de algemene activeringscriteria is voldaan, terwijl dat onder IFRS for SME verboden is. De RJk kent een keuze om ontwikkelingskosten direct ten laste van het resultaat te nemen. Als immateriële activa zijn verkregen via een overname moeten die veelal onder NL GAAP afzonderlijk worden opgenomen. Indien de reële waarde niet kan worden ontleend aan markttransacties wordt de overnemende partij geacht met waarderingsmodellen toch een schatting van de reële waarde te maken. Daar waar de economische levensduur niet eenduidig te bepalen valt, kent de RJ een weerlegbaar vermoeden dat deze maximaal 20 jaar is. Voor immateriële activa met een onbepaalbare economische levensduur is IFRS for SME strikter met een vaste termijn van 10 jaar, in plaats van een arbitraire keuze tot maximaal 20 jaar. Formeel kent NL GAAP ook een herwaarderingsmodel voor immateriële activa. Omdat dit model slechts is toegestaan voor die immateriële activa waarvoor een liquide markt bestaat is de toepassing hiervan grotendeels hypothetisch. IFRS for SME kent alleen een kostprijsmodel.

Hoofdstuk 8 Impairment

41

u HOOFDSTUK 8 IMPAIRMENT

42

IFRS for SME

In de Nederlandse praktijk wordt de laatste jaren de term impairment gehanteerd als of het een volledig nieuw begrip is vanuit de International Financial Reporting Standards (IFRS). Impairment betekent echter gewoon (bijzondere) waardevermindering (van activa). In NL GAAP is de relevante IFRS standard vrijwel ongewijzigd overgenomen. In IFRS for SME is de afwaardering van voorraden samengenomen met bijzondere waardeverminderingen van vaste activa. Dat vergt relatief weinig tekst omdat bij voorraden de link met toekomstige opbrengsten veel duidelijker is dan bij vaste activa. Onderkennen van bijzondere waardeverminderingen Traditioneel moet bij de waardering van activa op de balans enige voorzichtigheid worden betracht. Dat wil zeggen dat er voor dient te worden gewaakt dat de waarderingen niet al te optimistisch uitvallen. Zeker vanuit het oogpunt van crediteuren van de onderneming is goed voor te stellen dat een te hoge voorstelling van de waarden van de activa misleidend kan zijn omtrent de verhaalsmogelijkheden. Met de aanduiding ‘bijzondere’ waardeverminderingen, wordt een onderscheid gemaakt met waardevermindering door reguliere afschrijvingen. De meeste vaste activa kennen een eindige gebruiksduur, en dalen dus in de loop van de tijd van nature in waarde. Dit komt tot uitdrukking via stelselmatige, en dus veelal gelijkmatige, afschrijvingkosten. Naast deze ‘normale’ waardeverminderingen kunnen plotselinge veranderingen in omstandigheden leiden tot een versnelde, en daarmee ‘bijzondere’ waardevermindering. Er is wel een zeker verband tussen beide. Naarmate de economische levensduur optimistischer, dus langer, wordt ingeschat, wordt de kans op een bijzondere waardevermindering navenant groter. Met name binnen full IFRS is impairment zo belangrijk geworden doordat op geactiveerde goodwill die ontstaat bij overnames niet meer stelselmatig wordt afgeschreven. De kans dat de waarde van de goodwill dan onder de constant blijvende boekwaarde zakt is dan erg groot. Onder IFRS for SME wordt goodwill echter afgeschreven in maximaal 10 jaar. Daardoor is de kans dat bijzondere waardeverminderingen de boekwaarde neerwaarts inhaalt minder groot. Om die reden is in IFRS for SME bepaald dat een gedetailleerde berekening van een impairmenttoets voor goodwill niet zonder meer jaarlijks hoeft te worden gemaakt zoals onder full IFRS, maar slechts wanneer er indicaties van een bijzondere waardevermindering zijn. Bij de beoordeling of zich een bijzondere waardevermindering heeft voorgedaan dient de rechtspersoon zowel externe als interne indicaties te betrekken. Voorbeelden zijn: Extern: 6 gedurende de verslagperiode zijn er duidelijke aanwijzingen dat de marktwaarde van een actief beduidend meer is gedaald dan zou mogen worden verwacht op basis van het verstrijken van de tijd of normaal gebruik; 6 belangrijke veranderingen met een nadelig effect op de rechtspersoon hebben zich in de verslagperiode voorgedaan of zullen zich in de nabije toekomst voordoen op het terrein van techniek, markt, economie of wettelijke verplichtingen in de omgeving waarin de rechtspersoon actief is;


6 6

43

marktrentes of andere marktrentabiliteitseisen op investeringen zijn de afgelopen periode gestegen en beïnvloeden naar verwachting de disconteringsvoet en daarmee in de belangrijke mate de realiseerbare waarde; de boekwaarde van de netto activa van de rechtspersoon is hoger dan de geschatte marktwaarde van het uitstaande aandelenkapitaal (bijvoorbeeld blijkend uit een waardering in verband met een geplande bedrijfsoverdracht).

Intern: 6 er zijn duidelijke aanwijzingen van economische veroudering van of fysieke schade aan een actief; 6 belangrijke veranderingen met een nadelig effect op de rechtspersoon hebben zich in de verslagperiode voorgedaan of doen zich naar verwachting in de nabije toekomst voor in de mate waarin of de manier waarop een actief wordt gebruikt. Deze veranderingen omvatten plannen tot herstructurering of voortijdig afstoten van de activiteiten waartoe een actief behoort; 6 er zijn duidelijke aanwijzingen vanuit interne rapportages die aantonen dat de economische prestaties van een actief beduidend minder zullen zijn dan verwacht. Realiseerbare waarde Hoofdregel is dat een actief aan een bijzondere waardevermindering onderhevig is wanneer de boekwaarde hoger is dan de realiseerbare waarde, waarbij de realiseerbare waarde wordt gedefinieerd als de hoogste van de (directe) opbrengstwaarde (reële waarde minus verkoopkosten) enerzijds en de bedrijfswaarde (ook wel indirecte opbrengstwaarde genoemd) anderzijds. De beste indicatie voor de directe opbrengstwaarde van een actief is de prijs vastgesteld in een bindende verkoopovereenkomst tussen terzake goed geïnformeerde, tot een transactie bereid zijnde partijen die onafhankelijk zijn, gecorrigeerd voor de bijkomende kosten die direct zijn toe te rekenen aan het afstoten van het actief. Wanneer er geen bindende verkoopovereenkomst is maar het actief wordt verhandeld op een actieve markt, is de opbrengstwaarde gelijk aan de marktprijs verminderd met de kosten van het afstoten. Wanneer er noch sprake is van een bindende verkoopovereenkomst noch van een actieve markt wordt de opbrengstwaarde gebaseerd op de best beschikbare informatie omtrent het bedrag dat een onderneming zou kunnen verkrijgen, onder aftrek van de kosten van het afstoten. Meestal zal echter de bedrijfswaarde hoger zijn dan de directe opbrengstwaarde, anders is het rendabeler om het actief direct te verkopen en de activiteiten te staken. Dat de hoogste van beide bepalend is voor de realiseerbare waarde, vloeit voort uit het feit dat de onderneming kan kiezen welk van beide men wil realiseren: directe verkoop, of exploitatie. Bij een veronderstelde doelstelling van winstmaximalisatie zal de onderneming dan kiezen voor het meest gunstige alternatief. Naarmate vaste activa meer bedrijfsspecifiek zijn (bijvoorbeeld bijzondere technische installaties) zal de directe opbrengstwaarde doorgaans relatief laag zijn door een gebrek aan potentiële kopers. Bij een toetsing op bijzondere waardevermindering zal dus doorgaans de bedrijfswaarde het meest relevant zijn.

44

IFRS for SME

Hoewel theoretisch een elegant concept, blijkt bij de nadere invulling de praktische uitvoerbaarheid van een dergelijke waardebepaling lastig te zijn, bijvoorbeeld ten aanzien van: a de toerekening van opbrengsten aan afzonderlijke activa, b het schatten van de toekomstige opbrengsten, en c het contant maken van deze opbrengsten. Ad a In een overzichtelijke wereld genereert ieder actief zijn eigen opbrengsten, vanuit de in de fiscale wereld bekende analogie van de bron en de vrucht. In de echte wereld is het helaas niet zo overzichtelijk. Sterker, vanuit de micro-economische definitie van een onderneming - een samengaan van natuur, arbeid en kapitaal - is het fundamenteel onmogelijk om de opbrengsten toe te rekenen aan (individuele) activa. De meerwaarde van de productie vloeit juist voort uit de combinatie van activa en andere productiefactoren. Als tegemoetkoming aan dit probleem hanteert IFRS het begrip ‘kasstroomgenererende eenheid’. Opbrengsten worden dan toegerekend aan groepen van bij elkaar horende activa. Neem als voorbeeld een onderneming die meerdere conferentiehotels exploiteert. Iedere locatie bestaat uit een hotel met conferentiezalen, een restaurant en hotelkamers. Stel nu dat in een van de conferentiezalen een beamer staat. Is daarvan de eigen opbrengstwaarde te bepalen? Indien deze beamer afzonderlijk wordt verhuurd, zou dat kunnen, maar in andere gevallen ligt de opbrengst besloten in de totale zaalhuur. De kleinste kasstroomgenererende eenheid rond de beamer is dan het zalengedeelte van de locatie. Op dezelfde wijze zou de inventaris van het restaurant en hotelkamers onderdeel kunnen zijn van de kasstroomgenererende eenheden restaurant respectievelijk hotelgedeelte. Een onderneming wordt op deze wijze opgedeeld in meerdere kasstroomgenererende eenheden, waarbij voor iedere eenheid moet worden getoetst of de realiseerbare waarde niet onder de boekwaarde ligt. IFRS schrijft voor dat die kasstroomgenererende eenheden op een zo laag mogelijk niveau (zo klein mogelijk) moeten worden gedefinieerd, om te voorkomen dat waardeverminderingen op het ene actief worden gesaldeerd met stille reserves bij andere activa. Speciale aandacht verdienen goodwill en ‘algemene bedrijfsactiva’. Met die laatste term wordt bedoeld die activa die niet of moeilijk zijn toe te rekenen aan opbrengsten, zoals het hoofdkantoor, stafafdelingen, computernetwerken, etc. Voor zover mogelijk dienen ze te worden toegerekend aan kasstroomgenererende eenheden, maar meestal zal er een restpost overblijven. In dat geval moet afzonderlijk nog een aanvullende toets worden uitgevoerd op een hoger niveau waaraan de goodwill of algemene bedrijfsactiva wél zijn toe te rekenen. Veelal zal dat het niveau zijn van de deelneming als geheel. Maar stel nu dat een overgenomen bedrijf volledig wordt geïntegreerd in de groep. De goodwill gaat dan op in de hele organisatie. Dat zou dan betekenen dat deze goodwill zou moeten worden getoetst aan de realiseerbare waarde van de hele groep. In IFRS for SME wordt dat inderdaad uitdrukkelijk zo uitgelegd.


45

Ad b Om de bedrijfswaarde te bepalen, zullen kasstroomprognoses moeten worden gemaakt van de toerekenbare opbrengsten van de kasstroomgenererende eenheid. Deze kasstromen zijn de verwachte opbrengsten minus de noodzakelijke uitgaven om het actief te exploiteren. Ze dienen gebaseerd te zijn op de activa in de huidige staat: toekomstige reorganisaties waarvoor nog geen voorziening is opgenomen, of uitbreidingsinvesteringen dienen buiten beschouwing te blijven. In full IFRS wordt verondersteld dat dergelijke prognoses hooguit voor vijf jaar kunnen worden gemaakt. Indien de levensduur van het actief langer is, dient de prognose te worden geëxtrapoleerd. In IFRS for SME wordt geen verwachting uitgesproken over de prognosehorizon. Daarmee is het denkbaar dat al voor de eerstkomende jaren wordt gewerkt met extrapolaties in plaats van gedetailleerde prognoses. Het zal duidelijk zijn dat de aldus bepaalde prognoses behoorlijk subjectief zijn. Bij goedlopende activiteiten waarbij prognoses tot nu toe redelijk zijn uitgekomen, zou het redelijkerwijs wel mogelijk moeten zijn om een enigszins betrouwbare prognose te maken. Maar de impairment test is nu juist van toepassing bij die activiteiten die minder goed lopen dan gepland. Juist in dergelijke omstandigheden is het extra moeilijk om prognoses te maken, zeker omdat men juist probeert een trendbreuk ten goede te bereiken. Een prognose op basis van de huidige stand van zaken zal om die reden lang niet altijd realistisch zijn. Afhankelijk van de uitkomsten in de latere jaren zal het beleid nader worden aangepast. Ad c Nadat de toekomstige opbrengsten geschat zijn, dienen ze contant te worden gemaakt. Deze disconteringsvoet dient zowel de tijdswaarde van het geld te omvatten (dus de marktrente) als ook een opslag voor het specifieke risico van de te beoordelen activiteiten. Hoewel hiervoor theoretische modellen bestaan, zoals het Capital Asset Pricing Model (CAPM), is de toepassing hiervan met name in het mkb uitermate subjectief. Binnen deze benadering moeten zaken worden geschat zoals het gemiddeld rendement van het bedrijfsleven als geheel, en de covariantie hiermee van het rendement van de eigen onderneming (de ‘beta’). Deze subjectiviteit creëert een zekere speelruimte, maar anderzijds ook een bron van een moeilijk te voeren discussie over de ‘werkelijke’ waarden van deze schattingen. Daarbij komt dat de keuze van de disconteringsvoet ook gevolgen heeft voor het rendement van het actief in latere jaren: indien de onderneming de kasstromen contant maakt tegen 12%, dan wordt het actief zodanig afgewaardeerd dat het verwachte rendement eveneens 12% is. Idem indien de disconteringsvoet op 16% of 18% wordt bepaald. IFRS bepaalt nadrukkelijk dat de disconteringsvoet vóór belasting dient te zijn. Immers, boekwaarden van activa zijn voor belasting, en binnen de winsten verliesrekening dienen belastingeffecten te worden afgezonderd van posten in het bedrijfsresultaat. Deze benadering komt niet altijd overeen met de praktijk van professionele bedrijfstaxateurs. Bijgevolg wordt in de praktijk ook wel een disconteringsvoet na belasting gehanteerd. Nogmaals, in weerwil van de specifieke IFRS-bepalingen.

46

IFRS for SME

Is een bijzondere waardevermindering geconstateerd bij een kasstroomgenererende eenheid, dan moet dat verlies in mindering worden gebracht op de boekwaarde van de activa binnen de kasstroomgenererende eenheid. Voor zover goodwill is toegerekend aan de kasstroomgenererende eenheid wordt deze als eerste afgewaardeerd. Het restant van de waardevermindering wordt naar rato van de boekwaarden van de activa toegerekend. Per actief dient de boekwaarde echter de reële waarde van het actief niet te overstijgen. Als dus binnen een kasstroomgenererende eenheid zich een bedrijfspand bevindt die een aanzienlijke stille reserve heeft, wordt de boekwaarde van dat pand niet verlaagd, maar wordt de waardevermindering van de kasstroomgenererende eenheid naar rato verdeeld over de overige activa. Verschillen met full IFRS De systematiek van impairmenttoetsing is niet anders dan onder full IFRS. Toch is de administratieve last minder doordat de realiseerbare waarde van goodwill niet meer per se jaarlijks in detail hoeft te worden uitgerekend, maar alleen bij negatieve indicaties. Doordat stelselmatig wordt afgeschreven zullen deze indicaties bovendien minder vaak voorkomen. De complicaties zoals het aanwijzen van kasstroomgenererende eenheden, het toerekenen van goodwill, prognosticeren en contant maken komen volledig terug bij IFRS for SME. De toelichtingsvereisten zijn wel drastisch ingekort. IFRS for SME verlangt slechts de afwaarderingen (of terugnemingen van afwaardering) per balanspost. Onder full IFRS moeten beschrijvingen worden opgenomen van afgewaardeerde kasstroomgenererende eenheden, de aanleiding voor de afwaardering en een vermelding van de disconteringsvoet. Samenvatting verschillen met NL GAAP Met de vereenvoudiging ten opzichte van full IFRS zijn de verschillen met NL GAAP vrijwel verdwenen. Aangezien de systematiek tamelijk complex is, maar in Nederland niet een wettelijke basis heeft, is het denkbaar dat de Richtlijn niet altijd zo strikt wordt nageleefd als dat dit onder IFRS wel zou moeten. De Nederlandse wet heeft een weerlegbaar vermoeden dat goodwill niet langer meegaat dan vijf jaar. Naarmate goodwill over een langere tijd wordt afgeschreven - zoals maximaal 10 jaar onder IFRS for SME - is de kans op een bijzondere waardevermindering groter.

Hoofdstuk 9 Deelnemingen en joint ventures

47

u HOOFDSTUK 9 DEELNEMINGEN EN JOINT VENTURES

48

IFRS for SME

Bij de verwerking van deelnemingen is het van belang om een onderscheid te maken tussen de geconsolideerde jaarrekening en de enkelvoudige jaarrekening. Voor beide verschilt namelijk de voorgeschreven waarderingsgrondslag. In de geconsolideerde jaarrekening kan de post Deelnemingen voorkomen, indien de groep kapitaalbelangen heeft die wél gelden als deelneming, maar niet als te consolideren dochter. De inhoud van het begrip deelneming is binnen IFRS vrijwel hetzelfde als in de Nederlandse praktijk: een deelneming is een entiteit waarin de investeerder invloed van betekenis heeft en die geen dochteronderneming of belang in een joint venture is. Invloed van betekenis is de macht om deel te nemen aan de financiële en operationele beleidsbeslissingen van de deelneming, maar houdt geen zeggenschap of gezamenlijke zeggenschap in over het betreffende beleid. Net als in Nederland wordt invloed van betekenis vermoed bij een kapitaalbelang van 20% of meer. In de geconsolideerde jaarrekening worden deelnemingen volgens full IFRS gewaardeerd tegen de equity-methode. De equity-methode lijkt sterk op de nettovermogenswaarde-methode, alleen wordt de goodwill niet afzonderlijk gepresenteerd. Het startpunt voor de waardering is de kostprijs (en dus niet de nettovermogenswaarde), en daarna worden de resultaten van de deelneming bij- of afgeboekt op deze eerste boekwaarde. Deze resultaten van de deelneming moeten wel worden berekend op basis van IFRS. Daarbij moet dus ook worden bepaald wat de reële waarde van de activa en verplichtingen waren ten tijde van het verkrijgen van de deelneming, net zoals dat moet bij het verwerken van overnames. Maar juist wanneer er geen zeggenschap is over deze deelneming, is het lastig om aan de benodigde informatie te komen. Hiervoor biedt IFRS geen praktische oplossing. De vraag is of dit punt in de praktijk wel altijd zo strikt wordt gevolgd. Net als de nettovermogenswaarde-methode onder NL GAAP is de equity-methode soms lastig is toe te passen. Denk hierbij aan: 6 het aanpassen van de grondslagen aan de eigen grondslagen; 6 het omrekenen indien de deelneming een andere functionele valuta heeft; 6 het elimineren van winsten op onderlinge transacties met de deelneming; 6 verwateringseffecten indien andere aandeelhouders toe- of uittreden; 6 de betekenis van een eventueel negatief eigen vermogen van de deelneming. Daarom voorziet IFRS for SME in twee alternatieve grondslagen voor niet-geconsolideerde deelnemingen: historische kostprijs of reële waarde. De reële waarde is voorgeschreven wanneer het gaat om een deelneming waarvan de aandelen beursgenoteerd zijn. Alle waardeveranderingen worden direct in het resultaat verwerkt. In andere gevallen kan voor historische kostprijs worden gekozen. Bij de waardering tegen kostprijs gelden de ontvangen dividenden als opbrengst. Voorheen moest onder full IFRS rekening worden gehouden of er sprake is van meegekocht dividend: als dividend afkomstig is van resultaten uit jaren voordat de onderneming haar belang in de deelneming had, werd


49

uitkering daarvan gezien als een terugbetaling, en dus in mindering gebracht op de kostprijs van de deelneming in plaats van dat het als opbrengst verwerkt werd. Deze complexiteit is inmiddels uit IFRS verwijderd, en IFRS for SME verduidelijkt dat nog eens ten overvloede. In de enkelvoudige jaarrekening worden deelnemingen en dochters niet volgens de equitymethode gewaardeerd, maar verwerkt als waren het beleggingen. De gedachte is dat nettovermogenswaarde kenmerken heeft van consolidatie. In het Engels wordt de equity-methode ook wel ‘one line consolidation’ genoemd: je kijkt door de aandelen heen naar de onderliggende activa en passiva van de deelneming. Maar in de enkelvoudige jaarrekening hoort in principe geen consolidatie voor te komen: enkelvoudig bezien bezit de moeder niet de onderliggende activa en passiva, maar slechts de aandelen in de deelneming of dochtermaatschappij. Net als de meeste activa dienen deze aandelen te worden gewaardeerd op basis van kostprijs. Als opbrengsten boekt de moeder slechts de ontvangen dividenden. Daarnaast moet een impairment test worden uitgevoerd zodra er aanwijzingen zijn dat de waarde van de deelneming onder de boekwaarde is gedaald. Daarbij hoeft de deelneming niet te worden gesplitst in kasstroomgenererende eenheden, maar geldt de deelneming als geheel als één kasstroomgenererende eenheid. IFRS for SME staat ook toe deze aandelen tegen reële waarde te waarderen, waarbij waardeveranderingen direct in het resultaat worden verwerkt. Dit lijkt op de optie die ook full IFRS biedt, maar is toch net anders. Bij full IFRS wordt verwezen naar de grondslagen voor financiële instrumenten (IAS 39). Volgens deze standaard zal een belang in een deelneming of dochter veelal vallen in de categorie ‘voor verkoop beschikbaar’ (available for sale). De waarderingsgrondslag voor deze categorie is weliswaar ook reële waarde, maar waardeveranderingen worden in principe tot het moment van verkoop verwerkt in een herwaarderingsreserve. Alleen wanneer er sprake is van een aanzienlijke en langdurige waardedaling wordt dit als een bijzondere waardevermindering ten laste van het resultaat gebracht. Het beoordelen wanneer hiervan sprake is, is enigszins subjectief. In die zin is de methode onder IFRS for SME eenvoudiger, maar het resultaat zal wel veel sterker fluctueren. Te verwachten is dat de meeste ondernemingen zullen kiezen voor waardering tegen historische kostprijs. Joint ventures Een joint venture zit tussen een deelneming met invloed van betekenis en een dochter in: de investeerder hebben gezamenlijke zeggenschap. Er is niet één partij die overheersende zeggenschap heeft, maar alle partijen moeten instemmen met het te voeren beleid. IFRS onderscheidt drie hoofdvormen van joint ventures: a bedrijfsactiviteiten waarover gezamenlijk de zeggenschap wordt uitgeoefend, b activa waarover gezamenlijk de zeggenschap wordt uitgeoefend, en c entiteiten waarover gezamenlijk de zeggenschap wordt uitgeoefend.

50

IFRS for SME

Ad a In dit geval heeft iedere partij zijn eigen activa en verplichtingen, en ieder draagt zijn eigen lasten. Er zal een verdeelsleutel zijn hoe de opbrengsten van de joint venture over de partijen zullen worden verdeeld. Iedere partij neemt in de eigen jaarrekening zijn eigen activa en verplichtingen op, en de eigen kosten en toegerekende opbrengsten. De activa en verplichtingen in de joint venture die toebehoren aan de andere partijen worden dus buiten beschouwing gelaten. Ad b In dit geval worden activa gedeeld. Iedere partij neemt in de eigen jaarrekening de activa, onderverdeeld naar hun aard, op tegen een waarde naar rato van ieders belang. Dit lijkt dus op wat we in NL GAAP kennen als proportionele consolidatie. Ad c In dit geval is de joint venture een afzonderlijke rechtspersoon waarin de venturers aandeelhouder zijn. Het belang in de joint venture wordt dan verwerkt zoals deelnemingen: naar keuze volgens de equity-methode, tegen kostprijs, of tegen reële waarde. IFRS for SME schrijft bij alle vormen van joint ventures en keuzes van grondslagen voor dat bij transacties tussen een venturer en de joint venture, de venturer slechts winst op de transactie neemt voor zover risico’s zijn overgedragen aan derden, waaronder de andere venturers. Dus de eliminaties die we onder NL GAAP kennen bij upstream-, downstream- en sidestreamtransacties komen onder IFRS for SME ook voor. Opmerkelijk is dat deze eliminaties ook gelden bij waardering van het aandelenbelang tegen kostprijs (of reële waarde). De Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving beperken deze eliminaties tot de belangen die tegen nettovermogenswaarde worden gewaardeerd, mede omdat de boekhoudkundige verwerking bij waardering tegen kostprijs niet zonder meer eenduidig is. IFRS for SME geeft geen nadere guidance op dit punt. Samenvatting verschillen met NL GAAP Doordat onder IFRS for SME goodwill stelselmatig moet worden afgeschreven komt de equitymethode dicht in de buurt van de uitkomst van de Nederlandse nettovermogenswaarde. Het verschil zit grotendeels in het al of niet afzonderlijk presenteren van de goodwill. Voor vermogen en resultaat lijkt dit niet een wezenlijk punt. Daar waar NL GAAP bij deelnemingen waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend in principe waardering tegen nettovermogenswaarde voorschrijft, kan men onder IFRS for SME ook opteren voor waardering tegen kostprijs, of fair value met waardeveranderingen via het resultaat. Bij joint ventures spitsen de verschillen zich toe op de situatie dat de joint venture een afzonderlijke entiteit is waarin de venturers aandeelhouder zijn. De Nederlandse wet staat naast waardering tegen nettovermogenswaarde toe om een dergelijke joint venture proportioneel te consolideren zolang daarmee wordt voldaan aan het inzichtsvereiste. IFRS for SME biedt de keuze tussen equity-methode, kostprijs en reële waarde. In beide stelsels zijn er dus keuzemogelijkheden, maar er is geen gemeenschappelijke verwerkingsoptie. De equity-methode en


51

nettovermogenswaarde lijken weliswaar op elkaar, maar leiden door de afwijkende verwerking van goodwill toch tot andere uitkomsten. Verschillen met full IFRS De equity-methode komt zowel voor binnen IFRS als IFRS for SME. Doordat onder IFRS for SME goodwill wel stelselmatig wordt afgeschreven, is de uitkomst onder IFRS for SME anders. Hoewel niet afzonderlijk gepresenteerd, moet de in de boekwaarde van de deelneming besloten goodwill stelselmatig worden afgeschreven. IFRS for SME volgt Exposure Draft 9 die IAS 31 zal opvolgen. Onder de huidige IAS 31 bestaat net als onder NL GAAP de keuze om bij joint ventures in de vorm van een afzonderlijke entiteit deze proportioneel te consolideren. Het alternatief is waardering volgens de equity-methode. De toelichtingseisen zijn onder IFRS for SME enigszins beperkt. Full IFRS gaat nadrukkelijker in op het vermelden van aansprakelijkheden voor verplichtingen van de joint venture; in IFRS for SME valt dat slechts tussen de regels door te lezen als men het begrip ‘commitments’ breed uitlegt. Full IFRS verlangt ook een lijst van belangrijke joint ventures. Het vermelden van belangen in andere ondernemingen ligt soms gevoelig in verband met de marktverhoudingen met concurrenten en afnemers. IFRS for SME kent een dergelijke bepaling niet.

52

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 10 LEASE

Hoofdstuk 10 Lease

53

Zowel onder IFRS als NL GAAP moeten leasecontracten geclassificeerd worden als finance lease of operating lease. Finance lease wordt als bezit in de balans opgenomen; operating lease wordt zoals huurcontracten niet geactiveerd. In de praktijk blijkt het classificeren van leasecontracten vaak moeizaam te zijn, waarbij allerlei juridische bepalingen een rol kunnen spelen. In het kader van vereenvoudiging in IFRS for SME is dan ook geopperd om alle leasecontracten te verwerken als operating lease. Daarmee zou een classificatie niet nodig zijn, en is de verwerking relatief eenvoudig. Dit voorstel heeft de IASB niet gevolgd, zodat ook onder IFRS for SME het onderscheid in finance en operating lease relevant blijft. Het principe van finance lease is dat (nagenoeg) alle ‘risks and rewards’ die samenhangen met eigendom van het actief overgaan naar de lessee. De standaard noemt een aantal aanwijzingen: 6 de leaseovereenkomst draagt de eigendom van het leaseobject over naar de lessee aan het einde van de leaseperiode; 6 de lessee heeft het recht het leaseobject te kopen tegen een bedrag ver beneden de verwachte reële waarde van het object op het tijdstip dat dit recht voor het eerst kan worden uitgeoefend, zodanig dat op het tijdstip van het aangaan van de leaseovereenkomst het redelijk zeker is dat de optie zal worden uitgeoefend; 6 de leaseperiode omvat het belangrijkste deel van de economische levensduur van het leaseobject; 6 op het tijdstip van het aangaan van de leaseovereenkomst is de contante waarde van de minimale leasebetalingen gelijk of nagenoeg gelijk aan de reële waarde van het leaseobject; 6 het leaseobject is zodanig specifiek dat het, zonder belangrijke modificaties, alleen geschikt is voor gebruik door de lessee. Voor de toetsing aan de economische levensduur werd vroeger in IFRS een grens van 75% genoemd, en voor de contante waarde een grens van 90%. Hoewel deze grenzen tegenwoordig niet meer worden genoemd in IFRS gelden ze in de praktijk nog steeds als een referentiepunt. De verwerkingswijzen van finance lease en operating lease zijn vrijwel hetzelfde als onder full IFRS en NL GAAP. Bij operating lease moeten de leasekosten tijdsevenredig in het resultaat worden genomen indien het leaseobject ook tijdsevenredig gelijk zal worden gebruikt. Dat geldt dus bijvoorbeeld ook bij huurvrije perioden: als lokkertje biedt de lessor nog wel eens aan dat de eerste maanden huurvrij zullen zijn. In dat geval moet de totale huur over de gehele leaseperiode gelijkelijk worden verdeeld over alle maanden. In de eerste maanden worden dus toch leasekosten verantwoord, ook al hoeft op dat moment nog niets te worden betaald. Tegenover deze kosten staat dan dus een overlopende post (nog te betalen bedragen) die na de huurvrije periode geleidelijk weer vrijvalt. Deze egalisatie van leasekosten geldt niet indien de leasekosten afhankelijk zijn van toekomstige gebeurtenissen, bijvoorbeeld afhankelijk van de resultaten die met het actief door de lessee worden behaald. Opvallend is dat IFRS for SME verduidelijkt dat de egalisatie evenmin geldt bij een inflatiecorrectie in de leasetermijnen. Naarmate de inflatie stijgt, stijgen

54

IFRS for SME

de leasekosten dus ook mee. Overlopende posten zijn dus niet aan de orde. Deze verduidelijking komt niet voor in full IFRS. Leaseovereenkomsten worden vaak aangegaan om de financiering van activa te herstructureren. Activa worden dan aan de lessor verkocht, maar gelijktijdig wordt bedongen dat de lessee de activa wel blijft gebruiken, maar dan als leaseobject. Indien de verkoopprijs van het actief afwijkt van de laatste boekwaarde van het actief, is het de vraag hoe dit verschil moet worden verwerkt. IFRS for SME geeft net als full IFRS nadere guidance over dergelijke ‘sale and lease back’-overeenkomsten. Samenvatting verschillen met NL GAAP en full IFRS Er zijn geen noemenswaardige verschillen in de classificatie en verwerking. De toelichtingsvereisten zijn vergelijkbaar: voor zowel finance als operating lease moeten de toekomstige verplichtingen worden uitgesplitst in looptijd (tot 1 jaar, 1-5 jaar, langer dan 5 jaar), en moeten de belangrijke voorwaarden van de leaseovereenkomst worden beschreven.

Hoofdstuk 11 Financiële instrumenten en eigen vermogen

55

u HOOFDSTUK 11 FINANCIËLE INSTRUMENTEN EN EIGEN VERMOGEN

56

IFRS for SME

In full IFRS is historisch het onderwerp financiële instrumenten in drie standards terecht gekomen: IAS 32 voor de presentatie, IAS 39 voor de waardering en IFRS 7 voor de toelichting. IFRS for SME wijdt ook drie hoofdstukken aan financiële instrumenten, maar met een andere onderwerpindeling: hoofdstuk 11 gaat over de verwerking van eenvoudige financiële instrumenten, hoofdstuk 12 gaat vooral over hedge accounting en hoofdstuk 22 gaat over (het onderscheid tussen) eigen en vreemd vermogen. In dit hoofdstuk komen achtereenvolgens aan de orde: 6 basale financiële instrumenten; 6 derecognition; 6 aanvullende bepalingen waaronder hedge accounting; 6 eigen en vreemd vermogen; 6 preferente aandelen; 6 toelichting. De IFRS-regels voor financiële instrumenten zijn berucht complex. Dit is mede het gevolg dat financiële instrumenten een veel omvattend begrip is: van gewone handelsvorderingen en beursgenoteerde beleggingen, tot converteerbare schulden en exotische derivaten. Met name de complexe financiële instrumenten vergen veel bepalingen. Vanuit de veronderstellingen dat SME-ondernemingen niet vaak complexe financiële instrumenten hebben, is dit onderwerp in IFRS for SME verdeeld in twee hoofdstukken: één over simpele financiële instrumenten, en een afzonderlijk hoofdstuk over enige complexe onderwerpen. IFRS for SME-toepassers mogen ook kiezen voor toepassing van IAS 39, maar dat moet dan wel integraal voor alle financiële instrumenten. Basale financiële instrumenten Onder basale financiële instrumenten worden verstaan die instrumenten die een nominale waarde hebben, met een eventuele vergoeding die uitsluitend rente-gerelateerd is: 6 contant geld; 6 bankrekeningen; 6 deposito’s 6 (gewone) vorderingen en schulden; 6 ‘gewone’, niet-beursgenoteerde preferente aandelen. Of dergelijke instrumenten in een vreemde valuta zijn uitgedrukt doet hier niet aan af. In een ander hoofdstuk behandelt IFRS de verwerking van valutaverschillen. De eerste waardering van deze financiële instrumenten is de verkrijgingsprijs. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar dit wijkt wel af van full IFRS. Daar geldt namelijk voor de eerste waardering - ook voor instrumenten die als vervolgwaardering geamortiseerde kostprijs hebben - de reële waarde. Bij zakelijk overeengekomen transacties zal de verkrijgingsprijs niet materieel afwijken van de reële waarde (transactiekosten daargelaten). Bij onzakelijke transacties treedt echter een belangrijk verschil op. Voorbeeld: een directeur-grootaandeelhouder leent van zijn BV een


57

bedrag met een rente van slechts 3%. Zou de directeur-grootaandeelhouder een dergelijke lening bij de bank betrekken, dan zou de rente belangrijk hoger zijn, bijvoorbeeld 6,5%. De reële waarde van zo’n laagrentende lening is dus materieel lager dan de nominale waarde (de verkrijgingsprijs). Bij waardering tegen deze lagere reële waarde ontstaat al direct bij de eerste verwerking een te verwerken verschil: het betaalde bedrag is hoger dan de gepresenteerde vordering. Dit verschil moet naar zijn aard worden verwerkt. In dit geval lijkt de directeur-grootaandeelhouder impliciet bevoordeeld te zijn door de BV. Als deze lening vooral samenhangt met zijn hoedanigheid van aandeelhouder ligt het voor de hand om dit verschil als verkapt dividend te beschouwen, en dus te verwerken in het eigen vermogen. Als het echter meer verband houdt met zijn werkzaamheden als bestuurder, lijkt verwerking als personeelskosten meer passend. Onder IFRS for SME hoeven dergelijke nuances van onzakelijkheid niet te worden onderkend: de waardering is tegen de verkrijgingsprijs. Hooguit moet bij langlopende niet-rentedragende bedragen worden uitgegaan van de contante waarde in plaats van de nominale waarde. De vervolgwaardering is de geamortiseerde kostprijs. Voor veel basale financiële instrumenten zal die amortisatie weinig betekenis hebben. Het speelt voornamelijk bij posten die initieel worden gewaardeerd tegen contante waarde, en bij materiële transactiekosten. Er is dan een verschil met de uiteindelijke nominale aflossing. Dit verschil - veelal aangeduid als agio of disagio - moet aan de resterende looptijd van de vordering worden toegerekend. In Nederland is het niet ongebruikelijk omdat eenvoudig lineair toe te rekenen. IFRS schrijft echter een iets nauwkeurigere methode voor: de effectieve-interest-methode. Daarbij wordt op iedere balansdatum de contante waarde van de vordering bepaald, gebaseerd op de oorspronkelijke rentevoet bij eerste waardering. Verschillen met de vorige boekwaarde worden verwerkt als onderdeel van de rentekosten of -opbrengsten. De boekwaarde groeit dan aan volgens een rekenkundige reeks, in plaats van lineair. Doordat wordt uitgegaan van de ‘historische’ rentevoet, hebben veranderingen van de marktrente geen invloed op de waardering en de rentekosten of -opbrengsten. Daarnaast moeten vorderingen e.d. per balansdatum worden beoordeeld op inbaarheid. Soortgelijke vorderingen mogen collectief worden beoordeeld. Eventuele afwaarderingen komen ten laste van het resultaat. Beursgenoteerde aandelen dienen tegen fair value te worden gewaardeerd, met waardeveranderingen direct in het resultaat. Derecognition De term derecognition behelst het vraagstuk wanneer een financieel instrument weer van de balans verdwijnt. In veel gevallen is dat triviaal, bijvoorbeeld bij verkoop of aflossing. Een bekend schemergebied is factoring: een onderneming ‘verkoopt’ zijn handelsvorderingen aan een bank. Daarmee beschikt de onderneming eerder over liquide middelen waarmee leveranciers eerder kunnen worden betaald. Dus een financieringsvoordeel. De vraag is dan of

58

IFRS for SME

de verkochte vorderingen daarmee ook van de balans verdwijnen, of dat de factoring meer moet worden gezien als een financieringsvorm, waarbij het ontvangen bedrag als voorschot wordt gezien (met daar tegenover dus een verplichting ‘vooruitontvangen bedragen’. De bepalingen in full IFRS rond derecognition zijn erg complex. Uitgangspunt is op dit moment de overdracht van ‘risks and rewards’. Er bestaat echter een exposure draft waarin een geheel nieuwe benadering wordt voorgesteld. Daarbij is de ‘control’ over het instrument leidend. Opvallend is dat IFRS for SME al uitgaat van deze nieuwe benadering. Doordat deze nieuwe benadering nog niet eerder is toegepast, en net als de oude benadering enige ingewikkelde punten bevat, is voorshands niet te voorspellen of deze benadering aantrekkelijker is dan de huidige benadering onder full IFRS. Aanvullende bepalingen waaronder hedge accounting In het tweede hoofdstuk over financiële instrumenten komen alle overige, dus niet-basale instrumenten aan de orde, en hedge accounting. IFRS for SME geeft geen voorbeelden van niet-basale instrumenten, maar gedacht kan worden aan derivaten zoals termijncontracten, opties en swaps. Voor de eerste waardering geldt dan net als onder full IFRS de reële waarde. Waardeveranderingen dienen in het resultaat te worden verwerkt. De enige uitzondering geldt voor aandelen die niet beursgenoteerd zijn en waarvoor ook op andere wijze de reële waarde niet betrouwbaar kan worden bepaald. Deze worden tegen kostprijs gewaardeerd. Voor hedge accounting gelden globaal dezelfde methoden als onder full IFRS. Onder full IFRS worden drie vormen van hedges onderscheiden: 6 de cash flow hedge; 6 de fair value hedges; 6 de hedge of the investment in a foreign operation. Deze vormen worden in IFRS for SME echter niet onder die termen genoemd. Het hoofdstuk is ingedeeld naar voorbeelden van dergelijke hedges, waarbij de hedge van een buitenlandse deelneming als vorm van cash flow hedge accounting wordt gezien: 6 hedge van het waarderisico van een op de balans opgenomen vast-rentende positie, of het prijsrisico van commodities (beursgenoteerde grondstoffen) die de onderneming op de balans heeft staan (= fair value hedge); 6 hedge van het renterisico van een op de balans opgenomen variabel-rentende positie, het koers- of prijsrisico op een verwachte transactie, of het koersrisico op een buitenlandse deelneming (= cash flow hedge). Uitdrukkelijk wordt in IFRS for SME vermeld dat voor het valutakoersrisico van op de balans opgenomen posities geen hedge accounting wordt toegepast. Hieraan zal doorgaans geen behoefte zijn. Denk bijvoorbeeld aan een vordering in dollars, waarbij het koersrisico is afgedekt met een valutatermijncontract. Zowel de vordering als het termijncontract zullen worden gewaardeerd tegen de valutakoers per balansdatum, zodat bij een reguliere verwerking van


59

koersverschillen respectievelijk waardeveranderingen deze posten toch al automatisch tegen elkaar wegvallen. Bij toepassing van hedge accounting wordt het derivaat dat als afdekkingsinstrument wordt gebruikt tegen reële waarde gewaardeerd. In geval van cash flow hedge accounting wordt de waardeverandering via other comprehensive income in het eigen vermogen verwerkt, om bij afwikkeling van de afgedekte positie via het resultaat te worden verwerkt. In geval van fair value hedge accounting wordt de waardeverandering verwerkt in de boekwaarde van het afgedekte actief of verplichting. De voorwaarden voor het mogen toepassen van hedge accounting: 6 pas vanaf het moment dat hedge accounting uitdrukkelijk is aangewezen en gedocumenteerd; 6 uitsluitend voor de hierboven genoemde risico’s; 6 het afdekkingsinstrument is een termijncontract of swap dat niet omvangrijker is dan de afgedekte positie; 6 de afdekking is naar verwachting zeer effectief. Binnen IFRS for SME kan voor een hedge op basis van opties dus geen hedge accounting worden toegepast. Binnen full IFRS is dat wel mogelijk, zij het dat dit een stuk gecompliceerder is dan bij termijncontracten en swaps. In verband met de effectiviteit van de hedge moet bij opties dan veelal de intrinsieke waarde en de tijdswaarde afzonderlijk worden verwerkt. Voor SMEondernemingen lijkt dit vanwege deze complexiteit minder geschikt. Samenvatting verschillen met NL GAAP In navolging van IFRS verlangt RJ 290 voor de eerste waardering van financiële instrumenten de reële waarde. Bij onzakelijke leningen is IFRS for SME dus eenvoudiger. Op grond van de Nederlandse wet mogen derivaten tegen kostprijs worden gewaardeerd (waar overigens RJ 290 dit beperkt tot niet-beursgenoteerde derivaten). Om die reden kent RJ 290 ook een hedge-accountingvariant op basis van kostprijswaardering van het afdekkingsinstrument. Onder IFRS worden derivaten altijd - ook bij hedge accounting - tegen fair value gewaardeerd. NL-GAAP kent slechts zeer beperkte richtlijnen omtrent derecognition. Daarmee is IFRS for SME complexer. Verschillen met full IFRS Daar waar full IFRS vier categorieën van financial assets kent, zijn er binnen IFRS for SME maar twee waarderingsmethoden: geamortiseerde kostprijs of fair value met waardeveranderingen via het resultaat. De methode voor de categorie beschikbaar voor verkoop is relatief ingewikkeld, dus het weglaten hiervan is een vereenvoudiging.

60

IFRS for SME

De mogelijkheden voor hedge accounting zijn onder IFRS for SME iets beperkter, maar lijken voldoende toegesneden voor de transacties die relevant zijn voor SME-ondernemingen. Doordat de voorwaarden voor hedge accounting wat beknopter zijn omschreven, is de toepassing hiervan wellicht wat gemakkelijker. Inzake derecognition loopt IFRS for SME al vooruit op een benadering die onder full IFRS nog niet geldt. Eigen en vreemd vermogen Eigen vermogen is het saldo tussen de activa en de verplichtingen. Een verplichting is een op balansdatum bestaande aansprakelijkheid die onvermijdbaar door het afstaan van middelen moet worden afgewikkeld. IFRS for SME hanteert dezelfde benadering als onder full IFRS. IFRS for SME gaat relatief uitgebreid in op een probleem dat redelijk recent in full IFRS wordt behandeld, namelijk de ‘puttable instruments’. Dit betreft een vorm van eigen vermogen die door bepaalde kenmerken volgens de definities in IFRS toch als verplichting zou gelden. Voorbeeld Vier ondernemers bundelen hun activiteiten in een BV, waarbij iedere partner aandeelhouder is. Afgesproken is, dat wanneer een partner uittreedt (door pensioen of overlijden), de BV de aandelen van deze partner zal inkopen tegen de reële waarde van die aandelen op dat moment. Op het eerste gezicht lijken deze aandelen tot het eigen vermogen te behoren. Maar de exit-bepaling vormt in feite een verplichting voor de BV. De aandelen zijn als het ware voorwaardelijk aflosbaar (‘puttable’) op initiatief van de tegenpartij, zij het niet tegen een vaste waarde, maar tegen een onzekere toekomstige waarde. Zodra een vermogensinstrument een verplichting heeft, behoort het instrument in principe tot het vreemd vermogen. Aangezien dit voor alle aandelen van deze BV geldt, zou de BV geen eigen vermogen hebben. Sterker, door het waarderen van de verplichting (‘voorziening’) tegen de reële waarde (in plaats van de boekwaarde) zal het eigen vermogen waarschijnlijk negatief zijn.

Om deze tegen-natuurlijke uitkomst te vermijden bevat IAS 39 een uitzondering waarbij dergelijke aandelen toch als eigen vermogen gelden. IFRS for SME heeft deze bepaling overgenomen. Helaas is de tekst erg technisch van aard. Daarnaast behandelt IFRS for SME de verwerking van uitgifte van eigen aandelen. Bijvoorbeeld in het geval dat de storting op aandelen eerder of later plaatsvindt dan de uitreiking van de aandelen. Opmerkelijk genoeg is dat een aspect dat in full IFRS niet expliciet wordt behandeld. De uitwerking lijkt wel voor de hand te liggen, en te passen in wat onder full IFRS gangbaar is: 6 indien stortingen eerder worden ontvangen, staat daar een verhoging van het eigen vermogen tegenover; 6 indien stortingen pas later zullen worden ontvangen, staat tegenover de verhoging van het eigen vermogen een vordering; 6 voor zover nog geen aandelen zijn uitgereikt, en ook nog niets is ontvangen, wordt deze toezegging niet verwerkt.


61

De verwerking van converteerbare leningen is gelijk aan die onder full IFRS. Een converteerbare lening is een lening die op aflossingsdatum (of eerder, indien afgesproken) kan worden omgezet in een vooraf bepaald aantal aandelen van de betreffende onderneming. Hoewel naar de letter een schuld, is een converteerbare lening dus in bedrijfseconomisch opzicht te splitsen in een ‘gewone’ lening, en een optie (of warrant) op aandelen van de onderneming. De rente die wordt betaald op een converteerbare lening zal lager zijn dan bij een ‘gewone’ lening, aangezien de verstrekker van de lening naast de rente ook de kans heeft op een winst door stijging van de waarde van de aandelen. Zo’n conversierecht zou ook los van de lening kunnen worden uitgegeven, bijvoorbeeld als warrant. Vanuit de gedachte van substance over form bepaalt IFRS dan ook dat het voor het vermogen en resultaat niet mag uitmaken of een conversierecht is begrepen in de voorwaarden van een lening, of dat het in een afzonderlijke overeenkomst is opgenomen. Een converteerbare obligatie moet dus worden gesplitst. Daarbij moet de totale opbrengst van de lening worden onderverdeeld in een stuk ‘gewone’ lening, en een optie op aandelen. Deze verdeling moet worden gebaseerd op de reële waarde van beide. Omdat het waarderen van een (niet-beursgenoteerde) optie lastig is, kan dit pragmatisch worden opgelost door die optiewaarde af te leiden als een restpost. Voorbeeld Een 4% converteerbare lening van € 10.000.000 wordt gesplitst in een gewone lening van €9.200.000 tegen een effectieve rente van 6% en een conversierecht van €800.000 dat als eigen vermogen wordt verwerkt. De rentekosten worden bepaald op basis van het effectieve rentepercentage en de boekwaarde van de lening aan het begin van iedere periode. In het voorbeeld gaat het in het eerste jaar om 6% van € 9.200.000 = € 552.000. Het verschil met de betaalde rente € 400.000 is de amortisatie van het disagio in het eerste jaar. Immers, hoewel de boekwaarde bij het aangaan van de lening € 9.200.000 is, zal € 10.000.000 moeten worden afgelost. De kans dat de lening wordt geconverteerd speelt hierbij geen rol. Deze amortisatie wordt bijgeboekt bij de boekwaarde van de lening. De lening groeit dus langzaam aan tot de aflossingswaarde.

Door deze wijze van verwerking maakt het voor de cijfers nauwelijks uit of er sprake is van een converteerbare lening of van een ‘gewone’ lening die beneden pari wordt uitgegeven, met los daarvan ook nog een warrant. Substance over form dus. Duidelijk zal zijn dat het schatten van de optiewaarde enige financieringstechnische kennis vergt. Daarnaast moeten schema’s voor de amortisatie van het disagio worden opgesteld. Preferente aandelen Een bekend verschil tussen IFRS en NL GAAP is de classificatie van preferente aandelen. Vanuit een juridisch perspectief behoren aandelen tot het eigen vermogen. Preferente aandelen hebben echter kenmerken van zowel aandelen als van leningen. Het dividend is vast (net als rente), maar wel afhankelijk van het winstniveau. Preferente aandelen zijn niet aflosbaar, zijn achtergesteld bij schulden, en hebben stemrecht, net als gewone aandelen. IFRS bepaalt dat de feitelijke kenmerken van een preferent aandeel moeten worden beoordeeld om te bepalen of het feitelijk eigen vermogen of vreemd vermogen is. Een belangrijk element daarbij is of de

62

IFRS for SME

onderneming kan besluiten over de hoogte van de uitkeringen (dividend). Hier komt duidelijk de Angelsaksische benadering van IFRS naar voren. Kennelijk wordt verondersteld dat de onderneming (vertegenwoordigd door het bestuur) en de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) een en dezelfde partij zijn. In Nederland, en ook in veel andere Continentaal-Europese landen, is er echter een scheiding tussen Raad van Bestuur en AVA. Het is de AVA die besluit over de winstverdeling, niet de Raad van Bestuur. Als het onderscheid tussen eigen en vreemd vermogen dus wordt bepaald op basis van het criterium of de onderneming het dividend kan bepalen, dan zouden ook gewone aandelen vreemd vermogen zijn! In Nederland bepalen de statuten in geval van preferente aandelen dat uit de winst eerst het preferent dividend moet worden betaald. Dat lijkt dus inderdaad op een verplichting. Maar soms bepalen de statuten dat indien de AVA beslist tot dividenduitkering, eerst het preferent dividend moet worden betaald. De AVA kan dus besluiten geen dividend uit te keren en dan krijgen de houders van preferente aandelen ook niets. Weliswaar houden ze bij cumulatief preferente aandelen hun rechten, dus zodra ooit dividend wordt uitgekeerd, krijgen zij als eerste hun dividend. Ze kunnen echter betaling niet jaarlijks afdwingen, ook al zou de winst voldoende hoog zijn. Hoewel full IFRS op dit punt niet aansluit bij het Nederlands ondernemingsrecht, is de gangbare interpretatie in de Nederlandse literatuur dat preferente aandelen binnen IFRS inderdaad als verplichting moeten worden aangemerkt. Het betekent dat preferent dividend als rentekosten moet worden verantwoord, en dus verhuizen van de winstverdeling naar de winstbepaling. Naar Nederlands recht blijven ze wel onderdeel van de winstverdeling. Hier zien we dus juridische bepalingen en de wijze van presentatie in de jaarrekening uit elkaar lopen. Onder IFRS for SME komt men waarschijnlijk tot dezelfde uitkomst als onder full IFRS. IFRS for SME geeft een aantal voorbeelden van classificaties van financiële instrumenten, waarbij een verplicht dividend tot een classificatie als vreemd vermogen leidt. Samenvatting verschillen met NL GAAP Preferente aandelen zullen vaak als vreemd vermogen moeten worden gepresenteerd in plaats van eigen vermogen. In Nederland is een dergelijke classificatie wel toegestaan, maar niet verplicht (en ook niet gangbaar). Converteerbare leningen moeten onder IFRS worden gesplitst in een eigen en vreemd vermogencomponent. NL GAAP geeft deze splitsing als optie, maar een volledige presentatie als vreemd vermogen is ook toegestaan. Bij inkoopbepalingen van eigen aandelen is het van belang om de technische details over puttable instruments nauwgezet te analyseren. Deze nuance kent NL GAAP niet, en zijn gewone aandelen eigen vermogen. Verschillen met full IFRS Er zijn geen noemenswaardige verschillen met full IFRS. Doordat echter minder guidance wordt gegeven is het denkbaar dat op grond van algemene overwegingen classificaties anders uitvallen.


63

Toelichting Daar waar full IFRS een aparte standard (IFRS 7) wijdt aan de toelichting rond financiële instrumenten, zijn de toelichtingseisen in IFRS for SME verdeeld over de hoofdstukken. De boekwaarden en resultaten van de diverse categorieën van financiële instrumenten dienen uit de balans of de toelichting te blijken. Bij schulden dienen zaken als rentevoet, looptijd en leningsvoorwaarden te worden vermeld. Bij waardering tegen reële waarde dient te worden vermeld hoe die reële waarde bepaald is, bijvoorbeeld ontleend aan beurskoersen. De (mutatie in de) voorziening voor oninbaarheid van vorderingen hoeft niet afzonderlijk te worden vermeld. Daar waar financiële activa zijn overgedragen aan andere partijen, maar deze activa nog wel op de balans opgenomen zijn, moet de boekwaarde daarvan worden vermeld, met een beschrijving welke ‘risks and rewards’ de onderneming behouden heeft. De vermelding van verpanding en het niet-voldoen aan leningsvoorwaarden zoals verlangd in full IFRS komt ook terug in IFRS for SME. In de praktijk blijkt dat dit vaak als erg gevoelige informatie wordt gezien. IFRS 7 verlangt uitgebreide informatie over de risico’s die een onderneming loopt rond financiële instrumenten. Kredietrisico’s, liquiditeitsrisico’s en marktrisico’s dienen zowel kwalitatief als kwantitatief te worden toegelicht. Voor het marktrisico zal vaak een gevoeligheidsanalyse moeten worden gemaakt: wat zou vermogen en resultaat zijn indien de rente een procent hoger of lager was geweest, of als een voor de onderneming belangrijke valutakoers hoger of lager was geweest? Deze risico-georiënteerde toelichtingseisen komen niet voor in IFRS for SME. Wanneer hedge accounting wordt toegepast gelden grosso modo dezelfde toelichtingseisen als onder full IFRS: wat voor instrumenten worden gebruikt om welke risico’s af te dekken; welke bedragen zijn in het resultaat of in ‘other comprehensive income’ verwerkt; welke bedragen zijn als resultaat genomen omdat een hedge niet effectief bleek; etc. Samenvatting verschillen met NL GAAP Wat betreft de algemene beschrijving van risico’s rond financiële instrumenten zit RJ 290 tussen full IFRS en IFRS for SME in: deze toelichting is niet verplicht, maar wel aanbevolen. Dit verschil moet wel enigszins worden genuanceerd, omdat de Nederlandse wet (artikel 2:391 lid 3 BW) een soortgelijke beschrijving wel verlangt in het jaarverslag (directieverslag) in plaats van in de toelichting op de jaarrekening. Ook een gevoeligheidsanalyse komt in afgezwakte vorm voor in RJ 290, maar niet in IFRS for SME. Over het algemeen zal de toelichting onder IFRS for SME enigszins minder vergaand zijn dan onder NL GAAP.

64

IFRS for SME

Verschillen met full IFRS De algemene kwalitatieve en kwantitatieve beschrijvingen van risico’s rond financiële instrumenten (waaronder gevoeligheidsanalyses) zoals in IFRS 7 komen niet voor in IFRS for SME. De uitsplitsingen van de boekwaarden en resultaten van de diverse categorieën (onder IFRS for SME weliswaar minder categorieën) financiële instrumenten en hedge accounting komen grotendeels overeen.

Hoofdstuk 12 Voorzieningen

65

u HOOFDSTUK 12 VOORZIENINGEN

66

IFRS for SME

In de Nederlandse wet worden drie categorieën van voorzieningen onderscheiden: die voor pensioenverplichtingen, die voor latente belastingverplichtingen, en de overige voorzieningen. In dit hoofdstuk wordt alleen ingegaan op de ‘overige’ voorzieningen. Dit zijn alleen die voorzieningen die credit op de balans staan; de voorzieningen rond debiteuren en voorraden horen daar dus niet bij. IFRS definieert voorzieningen als verplichtingen van een onzekere omvang en met een onzeker tijdstip. Een voorziening dient uitsluitend te worden opgenomen als en slechts als: 6 een onderneming een bestaande (in rechte afdwingbare of feitelijke) verplichting heeft ten gevolge van een gebeurtenis in het verleden; 6 het waarschijnlijk is (dat wil zeggen, meer waarschijnlijk wel dan niet) dat een uitstroom van middelen vereist zal zijn om de verplichting af te wikkelen, en 6 het bedrag van de verplichting op betrouwbare wijze kan worden geschat. Naast de in rechte afdwingbare verplichting rekt IFRS het begrip verplichting op tot ook ‘feitelijke’ verplichtingen. Bedoeld worden verplichtingen die weliswaar niet formeel volgen uit wet of overeenkomst, maar waarvan de onderneming toch bij derden duidelijk de verwachting heeft gewekt dat zij die verplichting op zich neemt. Als voorbeeld kan worden genoemd de onderneming die uit coulance een ruimere garantie op haar producten geeft dan strikt vermeld in de verkoopvoorwaarden: stel dat de verkoopvoorwaarden een garantietermijn noemen van een half jaar, maar de onderneming honoreert feitelijk ook garantieclaims tot 12 maanden, dan dient de garantievoorziening te worden bepaald op basis van 12 maanden. IFRS komt grotendeels overeen met wat we in de Nederlandse praktijk al gewend zijn, zij het dat IFRS wel strikter is in de toetsing of op balansdatum de verplichting bestaat. We zien dat vooral terugkomen bij de reorganisatievoorziening: er is pas sprake van een daadwerkelijke verplichting als op balansdatum de reorganisatie in voldoende mate bekend is bij de betrokken partijen (en dan vooral de werknemers). Het idee is dat zolang reorganisatieplannen nog slechts in de directiekamer bekend zijn, de onderneming nog niet echt vastzit aan de reorganisatie: men kan nog besluiten de reorganisatie uit te stellen of te veranderen. Maar zijn bij wijze van spreken de vakbonden al ingelicht over afvloeiingsregelingen, dan is daarmee een feitelijke verplichting ontstaan, en dient er wel een voorziening te worden opgenomen. Waar de IASB aan de ene kant winststuring wil indammen, zorgt de afbakening aan de andere kant weer voor nieuwe mogelijkheden: rond balansdatum kan de onderneming het vormen van de voorziening al of niet naar het volgend jaar doorschuiven door de reorganisatie ofwel aan te kondigen tijdens de kersttoespraak, ofwel aan te kondigen tijdens de nieuwjaarsborrel. In het laatste geval is de verplichting pas ontstaan in het nieuwe jaar, en is er dus op balansdatum geen sprake van een voorziening. De Nederlandse Richtlijnen geven iets meer ruimte door een voorziening toe te staan (maar niet voor te schrijven) indien de bekendmaking van de reorganisatie plaatsvindt in de opmaakperiode van de jaarrekening.

Hoofdstuk 12 Voorzieningen

67

Een ander voorbeeld van voorzieningen die ook onder IFRS mogelijk zijn, is die voor ‘verlieslatende contracten’. Stel dat een onderneming een pand heeft gehuurd waarvan de huurperiode voor de komende 3 jaar niet opzegbaar is, maar dat het pand leegstaat omdat de onderneming geen nuttige gebruiksmogelijkheden daar voor ziet. Dan heeft de onderneming een verplichting, namelijk het door blijven betalen van de huur, zonder dat uit deze overeenkomsten nog voordelen zijn te verwachten. De onderneming dient dan een voorziening te vormen voor dit verlies. Dergelijke verliezen dienen te worden onderscheiden van toekomstige ‘operationele verliezen’, dat zijn verwachte verliezen waartoe de onderneming nog niet is gebonden. Deze verliezen horen te worden verantwoord in het jaar waarin ze worden geleden. De waardering van voorzieningen dient gebaseerd te zijn op de beste schatting van de uitgaven die vereist zijn om de bestaande verplichting af te wikkelen. Bij deze schatting dienen ook gebeurtenissen na balansdatum te worden meegewogen. Het is dus niet de minimale of maximale uitgave, maar de (gemiddeld) verwachte uitgave. Enerzijds is er dus wel een scherpe afbakening rond balansdatum of de verplichting op dat moment al of niet bestond, maar anderzijds dient voor de waardering alle beschikbare informatie te worden meegenomen, en dus niet alleen die informatie die op balansdatum bekend was. De waardering is in principe op basis van nominale waarde, maar indien het langlopende verplichtingen betreft waarbij de tijdswaarde van het geld materieel is, dient de voorziening te worden gewaardeerd tegen contante waarde, gebaseerd op de geldende marktrente. De voorziening voor groot onderhoud van materiële vaste activa bestaat niet binnen IFRS. De gedachte is dat hoewel groot onderhoud technisch noodzakelijk is, de onderneming niet naar een derde toe verplicht is om groot onderhoud uit te voeren. IFRS benadert groot onderhoud vanuit een andere insteek: in plaats van vooruit te kijken naar komend groot onderhoud en daarvoor een voorziening te vormen, kijkt IFRS terug naar reeds verricht groot onderhoud. Dit onderhoud wordt gezien als een aanvullende investering in het betreffende actief, en wordt daarom geactiveerd en afgeschreven over de economische levensduur van het verrichte onderhoud. Stel dus dat een gebouw met een levensduur van 40 jaar iedere vijf jaar opnieuw moet worden geschilderd, dan wordt het gebouw in 40 jaar afgeschreven, maar de verf wordt in vijf jaar afgeschreven, waarna de kosten van de nieuwe verfbeurt worden geactiveerd. Daarnaast kent IFRS ‘voorwaardelijke verplichtingen’. Dit zijn verplichtingen die weliswaar samenhangen met gebeurtenissen uit het verleden, maar waarvan het daadwerkelijk ontstaan afhangt van onzekere gebeurtenissen ná balansdatum. Ook verplichtingen die niet betrouwbaar te schatten zijn vallen hier onder. Gedacht kan worden aan: 6 Aansprakelijkheden voor verplichtingen van derden: de onderneming kan zich hoofdelijk aansprakelijk hebben gesteld voor schulden van een gelieerde onderneming. Zolang niet waarschijnlijk is dat de onderneming daadwerkelijk hierop zal worden aangesproken, is er geen aanleiding om een voorziening te vormen. Desalniettemin bestaat de verplichting wel. 6 Een rechtszaak, bijvoorbeeld over een ingediende schadeclaim.

68

IFRS for SME

Voorwaardelijke verplichtingen leiden niet tot een voorziening, maar moeten wel worden vermeld in de toelichting. Bij rechtszaken is het denkbaar dat toelichting in de jaarrekening nadelig kan zijn voor de rechtspositie van de onderneming. In dat geval mag de toelichting zodanig oppervlakkig blijven dat hieruit geen schade voortvloeit. In de Nederlandse praktijk worden deze ‘contingent liabilities’ vaak onder het kopje ‘niet uit de balans blijkende verplichtingen’ vermeld. Deze samenvattende term kent IFRS niet, maar kan wel als zodanig gehandhaafd blijven als paragraaf in de toelichting. Een ander belangrijk onderdeel van niet uit de balans blijkende verplichtingen zijn huur- en (operational) leaseverplichtingen. Ook hiervan verlangt IFRS vermelding in de toelichting, maar dit wordt in een andere standard geregeld. Samenvatting verschillen met full IFRS Er zijn geen belangrijke verschillen of vereenvoudigingen. De toelichtingseisen komen vrijwel overeen. Samenvatting verschillen met NL GAAP De criteria die bepalen of en wanneer een voorziening dient te worden getroffen zijn gelijk aan die in de Nederlandse Richtlijnen. Er zijn geen fundamentele verschillen in de wijze van waardering ten opzichte van de RJ. De meeste van de in de Nederlandse praktijk gangbare voorzieningen zullen dus ook binnen IFRS van toepassing zijn. Met betrekking tot reorganisatievoorziening is de afgrenzing op balansdatum iets strikter. Daarnaast bestaat binnen IFRS for SME de voorziening voor groot onderhoud niet omdat dit niet een verplichting ten opzichte van een derde is.

Hoofdstuk 13 Pensioenen

69

u HOOFDSTUK 13 PENSIOENEN

70

IFRS for SME

Naast de standaarden over financiële instrumenten, is IAS 19 inzake pensioenen een van de meest beruchte IFRS-standards. In de pers verschenen allerlei berichten waarin een spookbeeld werd geschetst van enorme voorzieningen op de balans, het consolideren van pensioenfondsen, hevig fluctuerende winstcijfers, en ondoorgrondelijke berekeningen. Deze bezwaren waren uiteindelijk voor de Raad voor de Jaarverslaggeving reden om de Richtlijn 271.3 die sterk gebaseerd was op IAS 19 drastisch te vereenvoudigen. De vereenvoudigingen in IFRS for SME zijn veel minder vergaand. Het meest essentiële punt is de vraag wat voor soort pensioenregeling de onderneming heeft. IFRS kent twee hoofdvormen, waarbij het onderscheid wordt bepaald door de vraag of de onderneming actuariële risico’s loopt. Zo niet, dan is de verwerking van de pensioenkosten uiterst simpel: de pensioenkosten in de winsten verliesrekening zijn gelijk aan de in het jaar verschuldigde premies; op de balans komt geen voorziening voor. Indien de onderneming wél actuarieel risico loopt, is de berekening erg ingewikkeld. Een heel belangrijke vraag is dus: wat is actuarieel risico? In Nederland is de meest gangbare pensioenregeling die waarbij de werknemer pensioenrechten opbouwt waarvan de hoogte afhangt van het salaris en de hoeveelheid dienstjaren. Op basis van het pensioenreglement heeft hij vanaf zijn of haar 65e recht op een vaste pensioenuitkering. Of dat pensioen gebaseerd is op het eindloon of een vorm van middelloon, maakt in wezen niet uit. De onderneming zal er voor moeten zorgen dat ten tijde van de pensionering voldoende geld in het pensioenfonds aanwezig is om dit toegezegde pensioen te kunnen betalen. Daartoe betaalt de onderneming gedurende de actieve periode van de werknemer premies. Deze bedragen worden door het pensioenfonds belegd in obligaties, en vaak ook voor een gedeelte in aandelen. Bij het bepalen van de hoogte van de premie houdt het pensioenfonds rekening met het rendement dat met het ingelegde geld kan worden gehaald tot het moment dat de uitkeringen moeten worden gedaan. Zeker met betrekking tot het rendement van aandelen kan dit slechts een schatting zijn. Door fluctuerende beurskoersen wordt soms meer verdiend dan verwacht, maar soms ook minder. Zou er door onverwacht hoge rendementen in het pensioenfonds een overschot ontstaan, dan zou de onderneming dit verrekend kunnen krijgen in lagere premies in de toekomst. Zou er door onverwacht lage rendementen een tekort ontstaan, dan zal de onderneming aanvullende premies moeten betalen. Het beleggingsrisico is dus een belangrijk actuarieel risico dat uiteindelijk voor rekening van de onderneming komt indien de pensioenregeling voorziet in een toegezegde hoogte van de pensioenuitkeringen. Daarnaast spelen nog andere schattingen, zoals sterftekansen en salarisontwikkelingen. Een andere systematiek van pensioenregeling is die waarbij de onderneming alleen toezegt jaarlijks een bepaalde premie te betalen, bijvoorbeeld een vast percentage van de loonsom. Ook deze premies worden dan door het pensioenfonds belegd. Wanneer een werknemer 65 wordt, wordt bepaald tot welk bedrag de voor hem betaalde premies zijn aangegroeid door beleggingsrendementen. Dit totale bedrag wordt dan omgezet in een lijfrente en als pensioenuitkeringen uitbetaald. De werknemer weet dus niet van te voren hoe hoog zijn pensioen precies zal zijn. Indien het pensioenfonds hoge rendementen heeft gehaald, krijgt hij een relatief hoog


71

pensioen, maar indien de rendementen tegen vallen, krijgt hij een lager pensioen. Het is dus de werknemer die het beleggingsrisico loopt, niet de onderneming. De onderneming betaalt slechts jaarlijks de afgesproken premie, en meer niet. Dit wordt de toegezegde-bijdrageregeling genoemd. Aan de premie is niet zonder meer te zien wat voor regeling het is. Als de pensioenregeling is ondergebracht in een bedrijfstakpensioenfonds, lijkt de premie een extern gegeven, en vaak bepaald als een percentage van de loonsom. Eventuele overschotten worden vaak reglementair bestemd om de pensioenrechten van de werknemers te verbeteren, bijvoorbeeld voor (extra) inflatiecorrectie. Maar toch zal er veelal sprake zijn van een toegezegd pensioen: indien er in het pensioenfonds tekorten ontstaan, zullen toch de aangesloten ondernemingen gezamenlijk het tekort moeten aanvullen via hogere toekomstige premies. De ondernemingen lopen dus nog steeds het risico van tegenvallende beleggingsrendementen. Zeker in het mkb zullen pensioenregelingen vaak zijn ondergebracht bij een verzekeringsmaatschappij. In principe moet dan nog steeds worden beoordeeld of de onderneming nog risico’s loopt. Indien de onderneming later niet meer kan worden aangesproken op tekorten, bijvoorbeeld door extra betalingen of verhoging van de premies, heeft de onderneming haar verplichting in feite afgekocht, en kan de onderneming de pensioenkosten bepalen als ware het een toegezegde-bijdrageregeling. Indien de verzekeringsmaatschappij in feite slechts de uitvoering van de toegezegd-pensioenregeling verzorgt, en alle actuariële resultaten in rekening brengt bij de onderneming, dient het ook als zodanig te worden verwerkt. Bij een winstdelingsregeling is er in feite ook een stukje ‘risico’ voor de onderneming: de onderneming betaalt een vooraf afgesproken premie, maar als achteraf blijkt dat de beleggingsrendementen boven een bepaald niveau zijn uitgekomen, krijgt de onderneming een gedeelte van de premie terug. Ook hier loopt de onderneming dus ‘risico’, in de zin van onzekerheid van de uiteindelijke pensioenkosten, alleen betreft het mogelijke meevallers in plaats van tegenvallers. Hoewel de letterlijke tekst van full IFRS anders suggereert, mogen deze positieve risico’s niet buiten beschouwing blijven bij het beoordelen volgens welke methode de regeling moet worden verwerkt. IFRS for SME is op dit punt zelfs duidelijker dan full IFRS. Zoals verder zal worden besproken, zijn de berekeningen rond een toegezegd-pensioenregeling ingewikkeld. Een mkb-onderneming zal voor deze berekening afhankelijk zijn van de informatievoorziening door het pensioenfonds. Indien een onderneming een eigen pensioenfonds heeft, wordt de onderneming geacht de benodigde gegevens beschikbaar te kunnen krijgen. Dit kan van toepassing zijn bij de grotere ondernemingen. Veel mkb-ondernemingen zijn echter aangesloten bij een bedrijfstakpensioenfonds, of hebben de pensioenregeling ondergebracht bij een verzekeringsmaatschappij. De IASB onderkent dat de berekeningen bij een bedrijfstakpensioenfonds nog weer ingewikkelder zijn dan die bij een ondernemingspensioenfonds. Indien een onderneming redelijkerwijs niet de benodigde gegevens van het bedrijfstakpensioenfonds kan krijgen, staat zowel full IFRS als IFRS for SME toe dat de pensioenregeling toch als toegezegde-bijdrage-

72

IFRS for SME

regeling wordt verwerkt. Dat wil zeggen: de onderneming boekt slechts de betaalde premie als kosten. Een dergelijke vrijstelling zet natuurlijk de deur open om al vrij snel te concluderen dat de gegevens niet beschikbaar zijn, om zo een voorziening op de balans te vermijden. Full IFRS probeert hier wel paal en perk aan te stellen door te benadrukken dat enige inspanning hieromtrent wel mag worden verwacht, maar een mkb-onderneming zal feitelijk in de praktijk moeilijk deze berekeningen kunnen afdwingen van het bedrijfstakpensioenfonds of verzekeringsmaatschappij. IFRS for SME lijkt minder streng op dit punt, zodat een Nederlandse onderneming naar verwachting gemakkelijk gebruik kan maken van deze ‘escape’. Bij een verzekerde regeling moet ook onder IFRS for SME worden beoordeeld of de onderneming enig actuarieel risico loopt. In de Nederlandse context vormen onder andere middelloonregelingen, voorwaardelijke indexaties en overdrachtswaarden complicaties. Er zijn verzekeringsmaatschappijen die polissen op de markt brengen die ‘IFRS proof’ zouden zijn (dus kunnen worden verwerkt als toegezegde-bijdrageregeling), maar ook daar blijft een nauwkeurige beoordeling nodig. De pensioenvoorziening Indien is vastgesteld dat de pensioenregeling van het type ‘toegezegd pensioen’ is, dienen uitgebreide berekeningen te worden gemaakt. Hiervoor zal een actuaris moeten worden ingeschakeld. De kosten hiervan kunnen aanzienlijk zijn. Zeker voor het eerste jaar kan dit in de tienduizenden euro’s lopen. De actuaris maakt namelijk een cliënt-specifiek computermodel voor de berekeningen. In het eerste jaar moeten daarvoor alle werknemers en alle kenmerken van de pensioenregeling worden ingevoerd. In de volgende jaren zijn de kosten aanmerkelijk lager: het is grotendeels een kwestie van het doorrekenen van het al bestaande computermodel, rekening houdend met de mutaties in personeel en voorwaarden. Ten opzichte van de Nederlandse praktijk compliceren de volgende punten de berekening van de pensioenkosten en -voorziening: 6 De pensioenrechten worden berekend op basis van het toekomstig pensioengevend loon. In Nederland wordt veelal gerekend met het huidige loon. Men zal dus een schatting moeten maken wat de werknemer op zijn 65e zal verdienen/wat zijn middelloon zal zijn. Daarbij dient dus rekening te worden gehouden met de algemene loonstijging, het carrièrepad van de werknemer, hoelang de werknemer bij deze onderneming blijft werken, etc. Dit zijn typisch grootheden die alleen door een actuaris zijn te bepalen. 6 De verplichtingen worden contant gemaakt tegen de geldende marktrente. Tegenover deze oprenting staan de verwachte beleggingsrendementen. Er zal dus ook een schatting moeten worden gemaakt van het verwachte rendement. Deze schatting zal verschillen voor verschillende beleggingsstrategieën: indien relatief meer in aandelen wordt belegd, zal doorgaans ook een hoger rendement mogen worden verwacht. Hoewel er wel statistische gegevens zijn over langjarige rendementen op obligaties en aandelen, blijft deze schatting vrij subjectief. Bij verzekerde regelingen mag weliswaar de waarde van de polis gelijk worden gesteld aan de verzekerde verplichting, maar in geval van winstdeling moeten hier toch schattingen worden gemaakt.


6

73

Schommelingen in de geschatte waarden van de verplichtingen en beleggingen werken met een hefboomwerking door op het saldo van beide, en daarmee op de voorziening en de pensioenkosten. Voor veel ondernemingen zou dit betekenen dat de eigen winst via de post pensioenkosten grotendeels zou worden bepaald door het beleggingsresultaat van het pensioenfonds. Dit is een ongewenst effect, en daarom voorziet full IFRS in een methode om actuariële resultaten (het verschil tussen de verwachte kosten en opbrengsten en de werkelijke kosten en opbrengsten) heel sterk af te dempen. Zolang de actuariële resultaten binnen een bepaalde bandbreedte blijven - IAS 19 noemt deze bandbreedte de corridor - worden ze door de onderneming niet meegenomen in de voorziening, en blijven dus ook buiten het resultaat van de onderneming. Het idee is dat kleine schommelingen slechts ‘ruis’ zijn, en dus niet relevant. Het kan nog steeds gaan om zeer materiële bedragen, maar de gedachte is dat zolang er geen sprake is van een trendmatige afwijking, mee- en tegenvallers op den duur tegen elkaar weg zullen vallen.

De vereenvoudiging onder IFRS for SME is dat de corridor niet mag worden toegepast. Alle actuariële verschillen die in een jaar ontstaan worden direct in het resultaat verwerkt, of in het ‘other comprehensive income’ dat vanuit het Nederlandse perspectief betekent dat het rechtstreeks in het eigen vermogen wordt verwerkt. Naar de letter is dit een vereenvoudiging, maar waarschijnlijk niet een vereenvoudiging die ondernemingen op prijs stellen. Immers, indien actuariële verschillen in het resultaat worden verwerkt, zullen de pensioenkosten zeer sterk fluctueren (hetgeen juist destijds de aanleiding was om de corridor te introduceren). Indien de actuariële verschillen in other comprehensive income worden verwerkt is er geen effect op de winst, maar het eigen vermogen zal nog steeds sterk fluctueren. Een belangrijkere verlichting is dat indien een berekening onredelijk veel kosten met zich mee zou brengen (‘undue cost or effort’) de volgende vereenvoudigingen gelden: 6 geen rekening houden met toekomstige loonstijgingen; 6 geen rekening houden met toekomstige dienstjaren; 6 de sterftekans tot pensioenleeftijd (‘65 jaar’) op nul veronderstellen. Met name het eerste punt leidt er toe dat voorzieningen veel lager uitvallen dan onder full IFRS. In Nederland moeten immers toegekende pensioenaanspraken direct afgefinancierd zijn, zodat met name ‘coming backservice’ of toekomstig gemiddeld loon onder full IFRS tot hoge voorzieningen leiden. In de periode 2005-2007 hebben veel (middel)grote Nederlandse ondernemingen ervaren dat RJ 271-berekeningen erg moeizaam en kostbaar zijn. Een beroep op ‘undue cost or effort’ lijkt dus voor SME-ondernemingen al snel aanvaardbaar. De praktijk zal echter nog moeten uitwijzen of deze vereenvoudigde standard ook zonder hulp van een actuaris kan worden toegepast. Zodra een actuaris een berekening maakt zal het qua kosten niet veel uitmaken of in de programmatuur al of niet een stijgend loonniveau wordt ingevuld. Dan geldt dus het ‘undue cost’-argument niet meer.

74

IFRS for SME

IFRS for SME vereist niet per se een jaarlijkse gedetailleerde berekening. Zolang actuariële aannames niet belangrijk zijn gewijzigd mag een schatting worden gemaakt vanuit de laatstbepaalde voorziening (roll forward). Waar voorheen de RJ een soortgelijke verlichting had voor middelgrote ondernemingen en daarbij een termijn van vier jaar noemde, geeft IFRS for SME geen maximale termijn aan. Deze verlichting kan echter in de praktijk tegenvallen: de disconteringsvoet wordt afgeleid uit de marktrente, en heeft een wezenlijke invloed op de berekening. De kans dat de marktrente over meerdere jaren niet belangrijk wijzigt is klein. Samenvatting verschillen met full IFRS Ook onder IFRS for SME blijft het onderscheid tussen toegezegd-pensioen en toegezegdebijdrage relevant. Bij een toegezegd-pensioenregeling moet in principe ook een actuariële berekening worden gemaakt. Afhankelijk van de situatie kan soms worden volstaan met een roll forward. Door het niet mogen toepassen van de corridor zullen actuariële verschillen direct doorwerken in het eigen vermogen. Indien de berekening onevenredig kostbaar is, valt de voorziening een stuk lager uit doordat geen rekening hoeft te worden gehouden met toekomstige loonstijgingen. De praktijk moet nog leren of de omstandigheden ook daadwerkelijk zo zijn dat gebruik kan worden gemaakt van deze verlichtingen. De toelichtingen voor toegezegde-bijdrageregelingen zijn zowel onder full IFRS als IFRS for SME erg beperkt. Voor toegezegd-pensioenregelingen zijn de verlichtingen beperkt. Zo hoeven (mutaties in) de verplichtingen en beleggingen minder ver te worden uitgesplitst, en zijn vergelijkende cijfers niet vereist. Samenvatting verschillen met NL GAAP Begin 2009 heeft de RJ de benadering zoals onder IFRS verlaten. Bepalend is nu de verplichting jegens de pensioenuitvoerder (pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij). Doorgaans geldt dan slechts als verplichting de nog niet betaalde premie voor in het boekjaar toegekende pensioenrechten, indexaties en backservice. Het is denkbaar dat IFRS for SME dezelfde uitkomst oplevert, maar dat is sterker afhankelijk van de marktomstandigheden. Voor pensioenregelingen ondergebracht bij bedrijfstakpensioenfondsen zal de uitkomst niet wezenlijk anders zijn, aangezien onder IFRS for SME (en ook full IFRS) de opgenomen verplichting beperkt blijft tot de nog verschuldigde premie.

Hoofdstuk 14 Overnames en goodwill

75

u HOOFDSTUK 14 OVERNAMES EN GOODWILL

76

IFRS for SME

Volgens IFRS moet voor alle overnames - zowel voor het overnemen van de aandelen als een ‘activa-passivatransactie’ - de goodwill worden bepaald als het verschil tussen de overnamesom (de verkrijgingsprijs), en de reële waarde van activa en passiva van de overgenomen onderneming. Dat betekent dat de boekwaarde zoals die voorkomt op de balans van de overgenomen onderneming feitelijk geen rol speelt. De gedachte is dat de overnemer de overnameprijs moet toerekenen aan de afzonderlijke activa en passiva die hij heeft overgenomen. Deze verdeling moet worden gebaseerd op basis van de reële waarde van ieder onderdeel. Stel dat de overgenomen onderneming een pand bezit met een boekwaarde van 600.000, maar met een huidige marktwaarde van 1 mln. Dan zal de overnameprijs gebaseerd zijn op die 1 mln. Impliciet heeft de overnemer dus 1 mln. betaald voor het pand, als onderdeel van de totale overnamesom. Belangrijk is te beseffen dat deze waardering tegen reële waarde bij overnames niet betekent dat de overnemende partij de reële waarde als algemene grondslag hanteert. Deze reële waarde is alleen bedoeld om de (historische) kostprijs van afzonderlijke onderdelen binnen een pakket van activa te bepalen. De toegewezen eerste waardering geldt vanaf dat moment voor de overnemende partij als de historische kostprijs. Indien de overnemende partij wél reële waarde hanteert als grondslag voor (bijvoorbeeld) vaste activa, dan zal de onderneming in de volgende jaren het pand steeds opnieuw taxeren en herwaarderen. Bij kostprijs wordt gewoon op basis van de eerste waardering afgeschreven. Bepaling verkrijgingsprijs Bij de bepaling van de verkrijgingsprijs (overnamesom) kunnen zich complicaties voordoen. Bijvoorbeeld een earn-out regeling: afhankelijk van toekomstige resultaten van de overgenomen onderneming, worden nog bedragen met de verkopende partij verrekend. In dat geval dienen deze toekomstige verrekeningen zo goed mogelijk te worden geschat. De overnemende partij neemt hiervoor een voorziening of vordering op. In latere jaren wordt de verkrijgingsprijs alsnog aangepast indien de daadwerkelijke verrekening afwijkt van de eerdere verwachting. Uiteindelijk komt de verkrijgingsprijs dus overeen met wat er uiteindelijk ook voor de overname is betaald. Een andere complicatie is indien de overname wordt betaald door uitgifte van eigen nieuwe aandelen. IFRS verlangt dan dat de overnamesom wordt bepaald als de waarde van de uitgegeven aandelen (aandelenruil). Doordat in het mkb geen aandelenkoersen voorhanden zijn, is dit veelal een vrij subjectieve waardering. Denkbaar is dat de overnemende partij de waarde van de aandelen ten behoeve van de jaarrekening relatief laag inschat, zodat de goodwill eveneens relatief laag uitvalt. Uiteraard zal de aandelenruilverhouding voor de overname zelf wel gebaseerd zijn op een realistische verhouding van de waarde van beide ondernemingen. Maar het toekennen van een bedrag aan de aandelen blijft dan nog steeds arbitrair.


77

Voorbeeld Onderneming A neemt onderneming B over. A geeft hiertoe nieuwe (eigen) aandelen uit aan de aandeelhouder van B, en krijgt daarvoor alle aandelen van B. In de onderhandelingen is men het eens geworden dat de reële waarde van onderneming B als geheel de helft waard is van onderneming A. Dit betekent dat onderneming A dus zijn aandelenkapitaal met 50% uitbreidt. Na de aandelenruil heeft de aandeelhouder van A dus 100/150e belang in de gecombineerde onderneming AB, en de vroegere aandeelhouder van B een belang van 50/150e. Voor de verwerking in de jaarrekening moet een bedrag worden gehangen aan de waarde van de uitgegeven aandelen. De nettovermogenswaarde van B op basis van reële waarde bedraagt 100. Dat zegt echter nog niets over de waarde van de onderneming als geheel. Indien deze waarde wordt bepaald op 160, dan bedraagt de goodwill 60. Onderneming A boekt: Deelneming B Goodwill Aan Aandelenkapitaal Aan Agioreserve

100 60 50 (stel) 110

Zou de waarde worden geschat op 120, dan zou de goodwill maar 20 zijn en het agio 70. Voor de aandeelhouders maakt het weinig uit welke waarde wordt gekozen, immers, de ruilverhouding van de aandelen verandert hier niet door.

Bepaling nettovermogenswaarde In principe moet van alle activa de reële waarde op het moment van overname worden bepaald. Voor onroerend goed zal dat vaak gebaseerd zijn op een taxatie. Bij voorraden zal dat doorgaans de verkoopwaarde zijn minus een normale winstmarge. Het identificeren en waarderen van alle overgenomen activa en verplichtingen kan enige tijd kosten. Bij een overname aan het eind van het boekjaar is het denkbaar dat deze berekening op het moment dat de jaarrekening opgemaakt moet zijn nog niet is afgerond. Net als full IFRS voorziet IFRS for SME dan in de faciliteit dat in dat geval de voorlopig bepaalde bedragen mogen worden opgenomen. In de 12 maanden volgend op de overname mogen de voorlopige bedragen retrospectief worden aangepast, gebaseerd op nieuw-verkregen informatie. Deze aanpassingen mogen echter slechts betrekking hebben op de situatie zoals die per overnamedatum was. Aan de passiefzijde is een eventuele reorganisatievoorziening een heikel punt. In principe mag in de nettovermogenswaarde een reorganisatievoorziening alleen worden opgenomen indien de overgenomen onderneming zelf al die verplichting had. Indien de reorganisatie voortvloeit uit de beleidsideeën van de overnemende onderneming mag er dus geen reorganisatievoorziening worden opgenomen binnen de nettovermogenswaarde. Deze voorziening zal dus moeten worden gedoteerd vanuit het resultaat van de overnemer, in plaats van dat het alleen de goodwill zou verhogen. Deze afgrenzing van de reorganisatievoorziening is dus strenger dan die in de Nederlandse praktijk.

78

IFRS for SME

Goodwill Zoals hiervoor beschreven, wordt goodwill bepaald als het verschil tussen de verkrijgingsprijs en de nettovermogenswaarde op basis van de reële waarde van activa en passiva. Deze goodwill moet worden geactiveerd. Deze ‘eerste waardering’ van goodwill kan in latere jaren nog enigszins worden aangepast, bijvoorbeeld door de al eerder besproken eventuele earn-outregeling waardoor de verkrijgingsprijs wordt aangepast, met dus gevolgen voor de omvang van de goodwill. Het kan ook zijn dat op balansdatum de goodwill nog niet nauwkeurig kon worden bepaald. Stel dat de overname plaatsvindt eind december. Hoewel de overnemende partij natuurlijk wel in grote lijnen een idee heeft van de waarde van de onderneming, kan de bepaling van de goodwill enige tijd vergen, bijvoorbeeld door due diligence onderzoeken. Pragmatisch is het dan niet altijd mogelijk om binnen een redelijke opmaaktermijn voor de jaarrekening deze waardebepalingen af te ronden. IFRS voorziet hierin door toe te staan dat gedurende het eerst volgende boekjaar nog aanpassingen in de reële waardes, en daarmee de goodwill, door te voeren. Hierbij is wel uitdrukkelijk bepaald dat die aanpassingen betrekking moeten hebben op een betere schatting van de waarde op overnamedatum. Latere gebeurtenissen mogen hierin dus niet worden meegenomen. Indien dus bijvoorbeeld in het eerst volgende boekjaar de deelneming een verlies maakt, of een reorganisatie bekend maakt, mag dit verlies niet worden verrekend met de goodwill. Anderzijds, als pas in de loop van het volgende jaar voldoende duidelijk wordt wat de fiscale positie van de deelneming per overnamedatum is, dan dienen de hieruit volgende aanpassingen in latenties of verplichtingen wel te worden verwerkt in de eerste waardering. Een rare uitzondering is de verwerking van verliescompensatie bij de nieuwe dochter. Indien de dochter recht heeft op fiscale verliescompensatie, dient een latente vordering te worden opgenomen in de eerste waardering. Indien de realisatie van de verliescompensatie onvoldoende waarschijnlijk is, dient er geen latente vordering te worden opgenomen. Nu vermoedt de IASB dat dit de deur open zet voor winststuring. Denkbaar zou zijn dat de overnemende partij de kans op realisatie met opzet te laag inschat, zodat geen vordering wordt opgenomen. Hiertegenover staat dan een hogere goodwill. Indien in latere jaren de verliescompensatie toch wordt gerealiseerd, of de kans wordt nu wel hoog ingeschat, dan ontstaat op dat moment pas de vordering. Maar daar staat dan een belastingbate tegenover, en dus een hogere winst! Om deze truc tegen te gaan, schrijft IFRS 3 voor dat in alle gevallen dat verliescompensatie van de dochter die stamt van voor de overname wordt geactiveerd, dit weliswaar leidt tot een bate, maar dat de goodwill voor hetzelfde bedrag moet worden afgewaardeerd ten laste van het resultaat. Per saldo dus geen effect op de nettowinst. Deze ‘anti-misbruikregel’ heeft echter ook gevolgen voor ‘eerlijke’ omstandigheden: stel dat de overgenomen onderneming ten tijde van de overname inderdaad weinig florissante vooruitzichten had, maar dat de overnemende partij met allerlei inspanningen de onderneming weer winstgevend heeft gekregen. Dan suggereert de verwerking volgens IFRS 3 dat de overnemende partij destijds dit belastingvoordeel gekocht heeft, in plaats van de realiteit dat het zelf verdiend is. Er zijn overigens plannen binnen de IASB om deze bepaling op termijn weer af te schaffen.


79

Bij een eerste concept-versie van IFRS for SME werd nog de methode van full IFRS gebruikt voor de vervolgwaardering van goodwill. Dat wil zeggen, geen stelselmatige afschrijving maar een jaarlijkse toetsing op bijzondere waardeverminderingen. Daarop ontving de IASB echter dermate veel bezwaren - vanwege de complexiteit van deze ‘impairment’-berekeningen - dat men schoorvoetend is teruggegaan naar een stelselmatige afschrijving zoals die voorheen ook in full IFRS bestond (IAS 22). Daarmee rijst de vraag wat de afschrijvingsperiode van goodwill zou moeten zijn. Doordat goodwill naar zijn aard een boekhoudkundige restpost is, heeft het begrip economische levensduur weinig betekenis. IFRS for SME geeft daarom aan dat wanneer de economische levensduur van immateriële activa (waaronder goodwill) niet betrouwbaar te schatten is, deze op 10 jaar dient te worden verondersteld. Naast de systematische afschrijving geldt nog steeds een toetsing op bijzondere waardeverminderingen. Hiervoor hoeft echter niet jaarlijks een gedetailleerde berekening te worden gemaakt, maar alleen indien er indicaties zijn dat er daadwerkelijk een bijzondere waardevermindering kan zijn. In bijzondere omstandigheden is het denkbaar dat de goodwill bij overname negatief is. Te denken valt aan de situatie dat een toekomstige reorganisatie onvermijdelijk is, maar hiervoor op grond van de IFRS-bepalingen nog geen voorziening in de overnamebalans wordt opgenomen. Maar er kan ook sprake zijn van een ‘lucky buy’: in de onderhandelingen is een bijzonder lage prijs bedongen, bijvoorbeeld vanwege een gedwongen verkoop. Dergelijke negatieve goodwill dient onmiddellijk als een winst te worden verantwoord. Toelichting IFRS 3 verlangt relatief veel gedetailleerde informatie. Voor iedere overname afzonderlijk dienen bijvoorbeeld de overnameprijs en de openingsbalans te worden vermeld. Met name het vermelden van de overnameprijs kan in de praktijk nogal gevoelig liggen. Tot nu toe is het niet ongebruikelijk dat wanneer er al persberichten worden uitgegeven over een overname, wordt vermeld dat ‘over de overnamesom geen nadere mededelingen worden gedaan’. Bij IFRS blijkt die informatie dus uit de eerstvolgende jaarrekening. Daarnaast moet het resultaat van de nieuwe deelneming sinds overname tot balansdatum worden vermeld. Samenvatting verschillen met NL GAAP De wijze van goodwillbepaling - het verschil tussen de overnameprijs en de reële waarde van de netto-activa - verschilt niet wezenlijk van de Nederlandse praktijk. Door de herintroductie van afschrijving verdwijnt een verschil dat sinds de invoering van IFRS 3 bestond. NL GAAP kent geen weerlegbare aanname van een afschrijvingsperiode van 10 jaar. Mede op grond van recente aanpassingen in de fiscale winstbepaling is een afschrijvingsperiode van 10 jaar in Nederland niet ongebruikelijk. Bij een afschrijvingsperiode langer dan 5 jaar moet volgens de Nederlandse wet de onderbouwing hiervoor wel worden vermeld in de toelichting.

80

IFRS for SME

Ook de impairment test in geval van aanwijzingen komt overeen met de NL GAAP. Een ander verschil is dat negatieve goodwill direct winst is. Volgens NL GAAP is de verwerking afhankelijk van de oorzaak van de negatieve goodwill. Deze dient te worden toegerekend aan de jaren waarin de verwachte verliezen of onderrentabiliteit zich voordoet, of waarin de hogere waarde van vaste activa worden afgeschreven. Alleen wanneer de negatieve goodwill voortvloeit uit een hogere waarde van monetaire activa (zoals vorderingen) wordt direct een bate genomen. In geval van een gelijkwaardige fusie tussen ondernemingen wijkt IFRS (for SME) af van NL GAAP. In grote lijnen heeft de RJ destijds IAS 22 overgenomen. In IFRS 3 zijn veel dingen hetzelfde gebleven, maar zijn er ook een paar opvallende veranderingen. Een van de aanpassingen is dat de bepaling van goodwill bij een overname nu nog meer geüniformeerd is. Daar waar vroeger bij een fusie tussen gelijkwaardige ondernemingen ‘pooling of interest’ kon worden toegepast, waarmee activering van goodwill kon worden vermeden, moet nu ook bij fusies een overnemende partij worden aangewezen. Indien een fusie daadwerkelijk beoogd is als een samengaan van twee gelijkwaardige partijen, kan het moeten aanwijzen van een overnemende partij ‘politiek gevoelig’ liggen: hoewel in de onderhandelingen wellicht benadrukt is dat zeggenschap en beleid gelijkelijk verdeeld en worden bepaald, komt in de jaarrekening tot uitdrukking dat toch een van de beide de ander heeft overgenomen. Een factor die mee kan spelen bij het aanwijzen van de overnemer, is het effect op de ontstane goodwill en balanstotaal. Afhankelijk van een verschil in aard van de activa en stille reserves op het moment van fusie, kan het uitmaken hoeveel goodwill er op de balans verschijnt door de fusie. Verschillen met full IFRS Vanaf boekjaar 2010 geldt onder full IFRS de herziene IFRS 3. In IFRS for SME zijn deze veranderingen (nog?) niet doorgevoerd. Daardoor ontstaan onder andere de volgende verschillen met full IFRS: Transactiekosten Onder IFRS 3 (revised) vormen transactiekosten (zoals notariële en advieskosten) geen onderdeel van de kostprijs van een overname. De gedachte is dat dergelijke kosten bij activering impliciet in de goodwill belanden, terwijl deze kosten naar hun aard geen goodwillkarakter hebben. Bijgevolg moeten deze kosten direct ten laste van het resultaat worden gebracht. Onder IFRS for SME blijven deze kosten wel onderdeel van de kostprijs van een overname. Dit zal veelal de voorkeur zijn bij ondernemingen. In die zin is IFRS for SME aantrekkelijker dan full IFRS. Earn out Onder IFRS 3 (revised) worden schattingswijzigingen van verplichtingen inzake een earn-outregeling niet meer gezien als een aanpassing van de kostprijs, maar verwerkt zoals andere schattingswijzigingen van voorzieningen: direct in het resultaat.


81

Een belangrijke vereenvoudiging in IFRS for SME betreft het onderkennen van overgenomen immateriële activa. Onder full IFRS dienen vaak immateriële activa te worden opgenomen die bij de overgenomen onderneming niet op de balans staan. Denk aan de waarde van merken en klantenbestanden. Het waarderen van dergelijke posten is complex zodat vaak specialisten moeten worden ingeschakeld. Weliswaar kent full IFRS de voorwaarde dat de reële waarde van dergelijke activa betrouwbaar moet kunnen worden bepaald, maar in de praktijk ligt die lat erg hoog: er zijn vaak wel specialisten die een dergelijke waardering kunnen doen. Onder IFRS for SME worden immateriële activa die voortvloeien uit wettelijke of contractuele rechten niet afzonderlijk gewaardeerd indien ze naar hun aard niet af te zonderen zijn van goodwill, of indien er geen recente handelstransacties bekend zijn waaruit de reële waarde zou kunnen worden afgeleid. Daarmee zullen merken en klantenbestanden doorgaans niet afzonderlijk worden gewaardeerd, maar gaan ze op in de restpost goodwill. Full IFRS heeft de keuzemogelijkheid om bij belangen in dochtermaatschappijen kleiner dan 100% op het moment van overname ook de goodwill tegen fair value op te nemen. De goodwill wordt voor de volle 100% bepaald en voor een evenredig deel toegekend aan het minderheidbelang. Het verantwoorden van het gehele goodwillbedrag duidt men wel aan met ‘full goodwill approach’. Voorbeeld A verkrijgt 60% van de aandelen van B voor 2.700. De reële waarde van B op het overnametijdstip is gelijk aan 4.200. De door A betaalde goodwill is gelijk aan = 2.700 – (60% van 4.200 =) 2.520 = 180. Volgens IFRS for SME wordt de ‘gekochte’ goodwill geactiveerd en bedraagt het minderheidsbelang (40% van 4.200 =) 1.680. Op basis van de ‘full goodwill approach’ gaat de berekening als volgt: Voor 60% van A is 2.700 betaald. Voor 100% is dat (100/60 x 2.700 =) 4.500, zodat de ‘full’ goodwill gelijk is aan 4.500 – 4.200 = 300. Het minderheidsbelang is dan (40% van 4.500 =) 1.800. De goodwill die aan het minderheidbelang wordt toegerekend bedraagt (40/60 x 180 =) 120 en met dit bedrag wordt het minderheidsbelang in de geconsolideerde balans verhoogd.

82

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 15 OPBRENGSTVERANTWOORDING

Hoofdstuk 15 Opbrengstverantwoording

83

Bij de verwerking van opbrengsten zijn met name de volgende punten van belang: 6 Welke te ontvangen bedragen moeten als opbrengst worden gezien? 6 Op welk moment kan een opbrengst als gerealiseerd worden beschouwd? 6 Welke opbrengsten dienen als omzet te worden gepresenteerd? Niet alle ontvangsten van afnemers gelden als opbrengst. Bedragen die de onderneming rechtstreeks dient door te betalen zoals BTW horen daar niet bij. Ook bedragen die een onderneming als ‘agent’ voor rekening van een opdrachtgever ontvangt vallen niet onder de opbrengsten, maar worden in de balans verwerkt. In de praktijk is met name het bepalen of er sprake is van een agent-relatie niet altijd duidelijk. Stel dat een reclamebureau voor een opdrachtgever zendtijd reserveert bij een televisiestation, en namens de opdrachtgever de kosten hiervan betaalt. Hoort dan de doorbelasting van deze kosten aan de opdrachtgever tot de omzet, of is omzet slechts de fee die het reclamebureau met de reserveringswerkzaamheden verdient? Full IFRS geeft hier maar weinig guidance bij; IFRS for SME noemt het fenomeen ook, maar geeft nog minder guidance. Voor de nettowinst maakt een ‘bruto of netto presentatie’ niet uit, maar de hoogte van de omzet kan bijvoorbeeld invloed hebben op wettelijke vrijstellingen die de Nederlandse wet biedt op jaarrekeninggebied. Voor de verwerking van opbrengsten uit de verkoop van goederen geldt onder IFRS for SME hetzelfde principe als onder full IFRS en NL GAAP: ze moeten worden opgenomen als alle volgende voorwaarden zijn vervuld: a de entiteit heeft de wezenlijke risico’s en voordelen van eigendom van de goederen overgedragen aan de koper; b de entiteit behoudt over de verkochte goederen niet de feitelijke zeggenschap of betrokkenheid die gewoonlijk toekomt aan de eigenaar; c het bedrag van de opbrengst kan betrouwbaar worden bepaald; d het is waarschijnlijk dat de economische voordelen met betrekking tot de transactie naar de entiteit zullen vloeien, en e de reeds gemaakte of nog te maken kosten met betrekking tot de transactie kunnen op betrouwbare wijze worden gewaardeerd. Voor dienstverlening gelden mutatis mutandis dezelfde voorwaarden: belangrijk is in hoeverre de dienst verleend is, waardoor de onderneming aan haar verplichtingen heeft voldaan. In de praktijk blijkt het toetsen aan deze voorwaarden niet altijd eenduidig. Full IFRS geeft daarom een aantal voorbeelden in een bijlage bij IAS 18. Dezelfde voorbeelden zijn ook overgenomen in IFRS for SME. Deze voorbeelden zijn overigens ook opgenomen in de Nederlandse Richtlijnen (RJ 270). In het hoofdstuk Opbrengsten gaat IFRS for SME ook specifiek in op bouwprojecten in opdracht van derden. In full IFRS is dit een afzonderlijke standard (IAS 11). Ook binnen IFRS for SME is hiervoor de ‘percentage of completion’ (POC)-methode voorgeschreven. De gedurende het jaar bestede kosten aan dergelijke projecten worden in het resultaat verantwoord onder de kosten,

84

IFRS for SME

met daar tegenover een toegerekende opbrengst als omzet. Voor zover de uitkomsten van het project betrouwbaar kunnen worden geschat is deze toegerekende opbrengst hoger dan de bestede kosten, zodat per saldo een winstmarge wordt verantwoord. Indien de uitkomst niet betrouwbaar is te schatten is de toegerekende opbrengst gelijk aan de bestede kosten, zodat geen winst wordt verantwoord. In de praktijk blijkt het niet altijd duidelijk te zijn op welke projecten de POC-methode toegepast kan of dient te worden. Onlangs heeft de IFRIC een interpretatie uitgegeven. Daarin wordt benadrukt dat de POC-methode alleen is toegestaan bij bouwprojecten waarbij de opdrachtgever uitdrukkelijk de specificaties van het project heeft bepaald, en dat het project ook geleidelijk aan de opdrachtgever wordt opgeleverd. Deze strikte interpretatie leidt er bijvoorbeeld toe dat een bouwproject van rijtjeshuizen er buiten valt. Immers, de architectuur en uitvoering is door de bouwer bepaald, en niet door de kopende particulieren, die hooguit nog een paar details kunnen kiezen. Bij dergelijke projecten kan dus pas opbrengst (en daarmee winst) worden genomen bij oplevering. Naar verluidt wordt IAS 11 door deze strikte interpretatie nauwelijks meer gebruikt door bouwondernemingen. Ook de afgrenzing met productie op bestelling kan soms vaag zijn. Denk aan een producent van industriële transformatoren die uitsluitend op bestelling worden gemaakt, waarbij de bouwtijd enige maanden vergt. Kan of dient hierop tussentijds opbrengsten te worden verantwoord? De POC-methode lijkt uitsluitend bedoeld te zijn voor bouwprojecten in de zin van vastgoed of infrastructuur, maar principiële afgrenzing is lastig. IFRS for SME heeft de bedoelde IFRICinterpretatie niet uitdrukkelijk overgenomen. Verschillen met full IFRS Er zijn geen noemenswaardige verschillen. De principes voor opbrengstverantwoording zijn hetzelfde, en ook dezelfde voorbeelden worden gegeven ter illustratie. Ook voor IFRS for SME geldt de POC-methode. De eenvoudigere completed contract methode die ooit in IFRS heeft gestaan is niet opnieuw overgenomen. Samenvatting verschillen met NL GAAP Met betrekking tot de omzet van goederen en diensten zijn er geen noemenswaardige verschillen. De principes voor opbrengstverantwoording zijn hetzelfde en ook dezelfde voorbeelden worden gegeven ter illustratie. Er kan wel een verschil ontstaan indien een onderneming een spaarkaartensysteem heeft. Stel dat een afnemer bij iedere aankoop spaarpunten verdient, en met een volle spaarkaart een gratis product kan opvragen. De vraag is dan of op het moment van het uitgeven van de spaarpunten een evenredig deel van de kosten van het gratis product als voorziening moet worden opgenomen, of dat een gedeelte van de omzet moet worden uitgesteld totdat het gratis product wordt geleverd. Per saldo gaat het er dus om of op de toekomstige levering van het gratis product een winstmarge wordt behaald, of dat deze winst al genomen wordt gedurende het uitgeven van de spaarpunten. IFRIC heeft bepaald dat een stuk van de omzet moet worden

Hoofdstuk 15 Opbrengstverantwoording

85

uitgesteld. Deze interpretatie is ook overgenomen in IFRS for SME. Binnen NL GAAP is de voorziening-benadering ook denkbaar, bijvoorbeeld als het gaat om gratis producten die niet zelf door de onderneming worden geproduceerd of verkocht. De kosten hebben dan meer de aard van marketingkosten dan dat sprake is van uitgestelde levering van eigen producten of diensten. Met betrekking tot bouwprojecten is de hoofdlijn van IFRS for SME hetzelfde als onder NL GAAP, alleen is het toepassingsgebied beperkter vanwege de meer nadrukkelijke eis dat het om ‘maatwerk’-projecten moet gaan. De RJ introduceert het begrip projectontwikkeling om deze inperking te vermijden. In beide is voor (middel)grote onderneming de POC-methode voorgeschreven. Voor kleine ondernemingen biedt de RJ echter ook nog de completed contract methode. Aangezien NL GAAP de IFRIC-interpretatie over het toepassingsgebied niet heeft gevolgd, is de toepassing van de POC-methode enigszins ruimer onder NL GAAP. De afbakening met productie op bestelling kent echter dezelfde problematiek als binnen IFRS. Binnen NL GAAP wordt ook nadrukkelijk ingegaan op de balanspresentatie van Onderhanden projecten, mede vanwege het belang van het totaal aan activa voor de toetsing op de groottecriteria van artikel 2:396 BW. Het gaat dan met name om de saldering van gedeclareerde termijnen op de post Onderhanden projecten. IFRS gaat niet in op dit punt, zodat de algemene salderingsregels gelden. Dat betekent doorgaans dat slechts per project kan worden gesaldeerd. Ieder project dat per saldo negatief is, wordt dan aan de creditzijde van de balans gepresenteerd. NL GAAP staat ook toe dat het totaal van de gedeclareerde termijnen wordt gesaldeerd met de post Onderhanden projecten, zodat positieve en negatieve projecten elkaar compenseren. De meest recente Richtlijn verbiedt nu uitdrukkelijk het opnemen van een collectief negatief saldo als een negatieve actiefpost.

86

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 16 BELASTINGEN

Hoofdstuk 16 Belastingen

87

De post Belastingen wordt vaak als lastig ervaren vanwege latente belastingposities. Ondanks de vermeende complexiteit hiervan moet ook onder IFRS for SME rekening worden gehouden met latente belastingen. Om de verwerking van de post Belastingen overzichtelijker te maken, wordt in de inleiding van het betreffende hoofdstuk een stappenplan beschreven waarin de diverse componenten van de belastingposten aan de orde komen. Voor gebruikers van IFRS for SME kan dit een welkome guidance zijn. Het onderscheid tussen wat in de recente Nederlandse vakliteratuur werd aangeduid als tijdelijke en permanente verschillen wordt in IFRS for SME uitgelegd aan de hand van de beoordeling van de belasting die betaald of zou worden verrekend indien het actief of de verplichting tegen de commerciële boekwaarde zou worden afgewikkeld. Als dus bijvoorbeeld een machine die fiscaal versneld afgeschreven wordt een lagere boekwaarde heeft dan in de jaarrekening, dan zal bij een verkoop van de machine tegen de commerciële boekwaarde een fiscale boekwinst worden gemaakt ter grootte van het verschil in fiscale en commerciële boekwaarde. Waarmee de post latente belastingen te bepalen is. Andersom, indien een deelneming in de jaarrekening wordt gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde, maar fiscaal tegen kostprijs, dan zal indien de deelneming voor een bedrag van de nettovermogenswaarde verkocht wordt er vanwege de fiscale deelnemingsvrijstelling geen belasting hoeven te worden betaald over het verschil met de kostprijs. Derhalve geen latente belasting. Er zijn in IFRS for SME twee uitzonderingen waarbij ondanks tijdelijke verschillen geen latentie wordt opgenomen: 6 voor alle belastbare tijdelijke verschillen die verband houden met investeringen in dochterondernemingen, geassocieerde deelnemingen, en belangen in joint ventures, tenzij de volgende voorwaarden beide zijn vervuld, namelijk indien: a de investeerder het tijdstip kan bepalen waarop het tijdelijke verschil wordt afgewikkeld, en b het waarschijnlijk is dat het tijdelijke verschil in de nabije toekomst niet zal worden afgewikkeld; 6 voor verschillen in de eerste waardering van goodwill. Bij het eerste punt is de redenering dat de onderneming de belastingheffing onbeperkt kan uitstellen. Het tweede punt is wat lastiger te doorzien. In veel landen is goodwill fiscaal niet aftrekbaar. Bovendien is de kostprijs van goodwill in deze landen vaak niet aftrekbaar als een dochteronderneming haar onderliggende activiteiten afstoot. In die landen heeft goodwill een fiscale boekwaarde van nihil. Elk verschil tussen de boekwaarde van goodwill en zijn fiscale boekwaarde van nihil is een belastbaar tijdelijk verschil. IFRS staat echter niet toe dat de resulterende uitgestelde belastingverplichting wordt opgenomen, aangezien goodwill gewaardeerd wordt als een restpost. Als toch een latente belastingverplichting zou worden opgenomen, zou daarmee de nettovermogenswaarde van de dochter dalen, waardoor de goodwill zou stijgen. Naast de rekenkundige complicatie - de verhoogde goodwill zou ook weer een verhoging van de latentie betekenen, enzovoort - vindt de IASB het ‘opblazen’ van de post goodwill onwenselijk.

88

IFRS for SME

Door de bondigheid van de tekst is het wellicht niet voor iedere lezer duidelijk dat voor verschillen in de eerste waardering van activa en verplichtingen in het kader van overnames ten opzichte van de fiscale boekwaarden van die overgenomen activa en verplichtingen wél een latentie moet worden opgenomen. Ook in het geval dat goodwill fiscaal wel afschrijfbaar is, maar in een ander patroon dan commercieel ontstaat er een tijdelijk verschil waarvoor een latentie moet worden opgenomen. In de toelichting moeten met name de veranderingen in de latente belastingposities worden uitgesplitst naar hun oorzaak, zoals tariefswijzigingen en schattingsverschillen. In het kader van voorwaartse verliescompensatie moet het totaal aan beschikbare compensabele verliezen blijken, en de maximale termijn waarbinnen compensatie moet plaatsvinden. Verschillen met full IFRS Opmerkelijk is dat IFRS for SME al vooruitgrijpt op een Exposure Draft van full IFRS waarin wordt voorgesteld om bij onzekere belastingposities (waarbij het niet zeker is in hoeverre de fiscus de ingediende aangifte zal accepteren) een schatting te maken op basis van de verwachtingswaarde, rekeninghoudend met alle mogelijk uitkomsten en de bijbehorende kansen. Zeker voor SME-ondernemingen is het de vraag of een dergelijke benadering werkbaar is. In de bestaande full IFRS standard blijft dit aspect onbesproken. Voor het salderen van (acute) belastingvorderingen en -schulden gelden zowel voor full IFRS als IFRS for SME de algemene salderingsregels: er moet een recht tot verrekening zijn, en een intentie tot simultane afwikkeling. Voor latente belastingvorderingen en -verplichtingen zwakt full IFRS de voorwaarde van simultane afwikkeling af: om de noodzaak te vermijden van een gedetailleerd tijdschema voor de afwikkeling van elk tijdelijk verschil, schrijft full IFRS voor dat een latente belastingvordering moet worden gesaldeerd met een latente belastingverplichting van dezelfde entiteit als (en alleen als) zij verband houden met winstbelastingen die door dezelfde belastingautoriteit worden geheven en indien de entiteit over een in rechte afdwingbaar recht beschikt om de actuele belastingvorderingen te salderen met de actuele belastingverplichtingen. Deze verlichting is niet overgenomen in IFRS for SME. Daarmee is de regel wel overzichtelijker (geen nuances), maar daarmee zouden SME ondernemingen dus wél een gedetailleerd tijdschema van de afwikkeling van tijdelijke verschillen moeten maken. Het werkt dus bovendien ook balansverlengend doordat minder gauw mag worden gesaldeerd. IFRS for SME loopt al vooruit op de herziene standard IFRS 3 inzake overnames. Op het moment van een overname dient in zijn algemeenheid voor alle bezittingen en verplichtingen van de nieuwe deelneming te worden bepaald of, en voor welke waarde, ze in de overnamebalans (‘beginbalans’) moeten worden opgenomen. In het geval van voorwaartse verliescompensatie is het denkbaar dat ondanks de formele mogelijkheid die hiertoe bestaat, er geen waarde aan deze latente vordering wordt toegekend, vanwege een onvoldoende zicht op toekomstige winst. Door het niet-activeren van deze latente vordering is de goodwill hoger dan wanneer deze vordering wel zou worden geactiveerd.

Hoofdstuk 16 Belastingen

89

Stel nu dat in latere jaren blijkt dat de onderneming wél gebruik kan maken van de verliescompensatie, of dat de verwachting daarvan reëel is geworden. Dan zal alsnog de latente vordering dienen te worden opgenomen. De vraag is of hier tegenover dan een (belasting)bate staat. In de algemene systematiek wordt bij de bepaling van goodwill strikt gekeken naar de situatie per balansdatum: alle gebeurtenissen daarna zijn voor rekening van de nieuwe aandeelhouder, en dienen via zijn resultaat te lopen. De huidige full IFRS maakt hierop echter een uitzondering voor actieve belastinglatenties: voor zover de formele mogelijkheid tot verrekening op overnamedatum bestond, dient activering nadien te worden gecorrigeerd in de goodwill. Er moet dus worden teruggerekend wat de goodwill zou zijn geweest indien deze latentie direct bij overname al erkend was, daarbij rekening houdend met de afschrijving van goodwill nadien. De reden van deze afwijkende bepaling, is waarschijnlijk dat men hiermee winststuring wil voorkomen. Een aanvankelijk (te) lage (‘conservatieve’) waardering leidt zonder deze bepaling tot een hogere winst in het jaar waarin de waardering wordt opgehoogd. Daar tegenover staan weliswaar jaarlijks hogere afschrijvingskosten van goodwill, maar de belastingbate is binnen een zekere bandbreedte toe te rekenen aan een willekeurig boekjaar. Deze benadering ziet echter niet alleen op gevallen waarin er daadwerkelijk sprake is van winststuring, maar op alle gevallen. De uitkomsten kunnen in ‘normale’ gevallen op gespannen voet staan met de realiteit. Indien een onderneming een andere verlieslatende onderneming overneemt, en deze met eigen inspanningen (en kosten) weer winstgevend maakt, pretenderen de cijfers dan alsof de verliescompensatie ten tijde van de overname al volwaardig was, en dat de realisatie daarvan niet een verdienste is van de nieuwe eigenaar. Deze huidige standard perkt de mogelijkheden van winststuring in, maar stapt daarmee voor belastinglatenties af van de algemene uitgangspunten voor het bepalen van de goodwill. Dit heeft dus veel weg van een ‘rule based’ lapmiddel, zonder principiële overwegingen. Mogelijk vanwege dit bezwaar stapt de IASB met de herziene IFRS 3 over op de principiële benadering: een waardestijging van latente belastingvorderingen loopt via het resultaat, zonder aanpassing van de goodwill. Doordat IFRS for SME de huidige uitzondering niet noemt, sluit IFRS for SME feitelijk al aan op de toekomstige full IFRS. De toelichting is beperkter. Zo hoeven de latente belastingen niet naar hun verschillende aard te worden uitgesplitst. Ook hoeft een afwijking tussen de effectieve belastingdruk en het nominale tarief niet te worden verklaard. Samenvatting verschillen met NL GAAP IFRS for SME verbiedt het contant maken van latente belastingen. In Nederland komt contante waardering met name voor bij herwaardering van vastgoed, vanwege de lange looptijd van deze latente belastingverplichtingen. Volgens de Nederlandse wet is het zelfs mogelijk om latente

90

IFRS for SME

belastingverplichtingen uit hoofde van herwaardering niet in de balans op te nemen, maar slechts de invloed hiervan te vermelden in de toelichting. Onder IFRS moeten dergelijke latente belastingverplichtingen altijd worden opgenomen, en wel tegen de nominale waarde. In de balans dienen latente belastingverplichtingen of -vorderingen altijd als langlopend te worden gepresenteerd. Kennelijk is de gedachtegang dat voordat een latente belasting tot een kasstroom leidt eerst een volgend fiscaal jaar verstreken moet zijn waarin de latente positie acuut wordt. Daarbij wordt echter voorbijgegaan aan eventuele verkorte boekjaren of voorlopige aanslagen, waarmee effectief de betalingstermijn wel binnen 12 maanden kan vallen. Aangezien NL GAAP met betrekking tot het opwaarderen van verliescompensatie ontstaan voor overnamedatum aansluit op de huidige IFRS, geldt ook hier het hierboven genoemde verschil. De toelichting is beperkter. Zo hoeven de latente belastingen niet naar hun verschillende aard te worden uitgesplitst. Ook hoeft een afwijking tussen de effectieve belastingdruk en het nominale tarief niet te worden verklaard.

Hoofdstuk 17 Vreemde valuta

91

u HOOFDSTUK 17 VREEMDE VALUTA

92

IFRS for SME

Net als full IFRS maakt IFRS for SME een onderscheid in de omrekening van (handels)transacties in vreemde valuta, en de omrekening van belangen in ondernemingsactiviteiten in vreemde valuta. De benadering is voor beide hetzelfde als onder full IFRS. Handelstransacties worden gewaardeerd tegen de valutakoers op transactiedatum - of benaderd met een gemiddelde koers over de periode -, waarbij koersverschillen op monetaire posten via het resultaat lopen. Voor de omrekening van buitenlandse activiteiten wordt de closing rate method gebruikt: de balans wordt omgerekend tegen de slotkoers, en de kosten en opbrengsten tegen een gemiddelde koers. Omrekeningsverschillen worden in het other comprehensive income (met andere woorden, buiten het resultaat om in het eigen vermogen) verwerkt. Anders dan onder full IFRS wordt bij verkoop van een buitenlandse activiteit het cumulatieve koersverschil niet alsnog in het resultaat verwerkt. Dit vereenvoudigt de administratie omdat daarmee niet per deelneming de hele historie van koersverschillen hoeft te worden bijgehouden. Net als full IFRS gaat IFRS for SME nader in op het begrip functionele valuta, en de verwerking indien er sprake is van hyperinflatie. Verschillen met full IFRS Het enige opvallende verschil is dat cumulatieve koersverschillen bij omrekening van buitenlandse activiteiten niet bij verkoop van de deelneming via het resultaat lopen. De toelichtingseisen kennen geen noemenswaardige vereenvoudigingen. Samenvatting verschillen met NL GAAP De benadering voor de verwerking is in hoofdlijnen gelijk aan die van NL GAAP. De verschillen met NL GAAP zijn: 6 Bij verkoop van een ‘buitenlandse’ dochter verlangt IFRS for SME dat het cumulatieve omrekeningsverschil dat in het eigen vermogen is verwerkt in het resultaat wordt genomen om zo tot het boekresultaat op de verkoop te komen. Onder NL GAAP is dat toegestaan, maar het is ook toegestaan om de vrijval van de koersverschillenreserve rechtstreeks te verwerken in de overige reserves; 6 De koersverschillenreserve uit hoofde van omrekening van buitenlandse activiteiten is voor rechtspersonen die onder Titel 9 BW2 vallen een wettelijk gebonden reserve. Dit geldt ook bij toepassing van IFRS (for SME). Hiermee wordt de vereenvoudiging van IFRS for SME enigszins beperkt doordat voor het bepalen van deze reserve de cumulatieve koersverschillen toch per deelneming moeten worden bijgehouden; 6 Goodwill die betrekking heeft op een buitenlandse activiteit moet ieder boekjaar worden omgerekend vanuit de functionele valuta van de buitenlandse activiteit. Onder NL GAAP is dit een toegestaan alternatief, maar het is ook toegestaan om de goodwill te waarderen tegen de ‘historische’ koers.

Hoofdstuk 17 Vreemde valuta

93

Ter illustratie van het laatste punt Stel dat Nederlandse onderneming A alle aandelen koopt van de Amerikaanse onderneming B voor 10 mln euro. De goodwill bedraagt 2 mln euro. Op dat moment is de wisselkoers 1 euro = 1,55 dollar, dus de goodwill bedraagt in dollars 3,1 mln. Op de volgende balansdatum is de wisselkoers 1,37. De goodwill van 3,1 mln dollar wordt nu bij onderneming A gewaardeerd tegen 3,1/1,37 = 2,3 mln euro. Het koersverschil ten opzichte van de vorige boekwaarde (2 – 2,3 mln) wordt conform de closing rate method in het other comprehensive income verwerkt.

Het maakt dus niet uit of de overname ooit in euro’s of een vreemde valuta is betaald. Bepalend is de functionele valuta van de activiteit waarop de goodwill betrekking heeft. Deze jaarlijkse omrekening is logisch als dit in het licht van de impairmenttoets wordt beschouwd. Stel dat de buitenlandse activiteit goed rendeert, maar dat de dollarkoers sterk is gedaald. De realiseerbare waarde van de buitenlandse kasstroomgenererende eenheid zal dan door de lagere dollarkoers lager uitvallen. Indien de goodwill nog impliciet gewaardeerd is tegen de historische (hogere) koers, leidt dat tot een te nemen impairmentlast. Dat strookt niet met de realiteit dat de buitenlandse activiteit goed rendeert. Door de goodwill jaarlijks om te rekenen worden de realiseerbare waarde en de boekwaarde tegen dezelfde koers gewaardeerd zodat ze ook echt vergelijkbaar zijn.

94

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 18 VERBONDEN PARTIJEN

Hoofdstuk 18 Verbonden partijen

95

Het fenomeen verbonden partijen behelst de toelichting van transacties die de onderneming doet met partijen die direct of indirect invloed kunnen uitoefenen op de besluitvorming van de onderneming. Of andersom, dat de onderneming de besluitvorming van die contractpartijen kan beïnvloeden. Bij dergelijke omstandigheden is het denkbaar dat deze transacties onder andere voorwaarden worden gedaan dan wanneer ze met willekeurige derden zouden worden aangegaan. Voor de waardering en verwerking van deze transacties gelden geen bijzondere bepalingen, maar in de toelichting moeten wel bepaalde elementen van deze transacties worden vermeld. Ook IFRS for SME heeft een hoofdstuk over verbonden partijen. In full IFRS is de definitie van een verbonden partij erg uitgebreid, waarbij zeven categorieën worden onderscheiden. Opmerkelijk is dat de definitie in IFRS for SME minstens zo omslachtig is, maar anders is ingedeeld. Er worden twee hoofdcategorieën onderscheiden, natuurlijke personen en rechtspersonen, maar beide worden onderverdeeld in drie respectievelijk tien subcategorieën. Inhoudelijk komen veel categorieën met elkaar overeen, maar doordat de indeling geheel anders is, is het lastig te bepalen waar de (eventuele) verschillen zitten. De essentie is dat het vooral gaat om bestuurders van de onderneming, mede-groepsmaatschappijen zoals moeder- zuster, en dochtermaatschappijen, en deelnemingen waarin de onderneming invloed van betekenis heeft/aandeelhouders met invloed van betekenis op de onderneming. Ongeacht of transacties met deze partij zijn gedaan, dient de naam van het ultieme groepshoofd te worden vermeld. Ook de ‘ultimate controlling party’ moet bij name worden genoemd. Aangezien het begrip ‘party’ ook natuurlijke personen omvat, kan het dus zijn dat een directeurgrootaandeelhouder expliciet moet worden vermeld. In de Nederlandse praktijk komt het wel voor dat door gebruik van tussenholdings en andere constructies de ultieme aandeelhouder buiten de publiciteit wordt gehouden. Onder IFRS for SME wordt dat dus met deze bepaling lastiger, zo niet onmogelijk. Indien transacties zijn gedaan met verbonden partijen dienen deze te worden vermeld in de toelichting. Daarbij dient de aard van de transactie te worden beschreven, en de relevante bedragen zoals het transactiebedrag en openstaande vorderingen of schulden. Ook bijzondere voorwaarden kunnen het noodzakelijk maken om deze te vermelden om het effect op de financiële positie inzichtelijk te maken. Een bijzondere vorm van verbonden partijen zijn bestuurders van de onderneming. De bezoldiging van de bestuurders dient als één totaalbedrag te worden vermeld. Samenvatting verschillen met NL GAAP Tot boekjaar 2008 was de toelichting rond verbonden partijen vooral gebaseerd op RJ 330. Deze richtlijn was sterk gebaseerd op IAS 24. In 2008 is echter een aanpassing van de Vierde EG Richtlijn geïmplementeerd middels een nieuw lid 3 in artikel 2:381 BW. Deze bepaling wijkt belangrijk af van IAS 24. Weliswaar geldt dezelfde definitie van verbonden partijen als die van IAS 24 (die dus mogelijk op details afwijkt van die van IFRS for SME), maar de toelichting is beperkt tot van betekenis zijnde transacties die niet onder normale marktvoorwaarden zijn

96

IFRS for SME

aangegaan. Dus alleen materiële onzakelijke transacties in plaats van alle transacties met verbonden partijen. Enerzijds kan dit dus leiden tot minder vermelde transacties, maar anderzijds trekken de transacties die wel worden vermeld veel meer de aandacht, mede omdat die kennelijk onzakelijk zijn. Hoewel IFRS wel een beschrijving van de transacties verlangt is doorgaans niet zonder meer af te leiden of transacties al of niet op zakelijke voorwaarden zijn aangegaan. Onder IFRS for SME kunnen dus dergelijke onzakelijke transacties eerder opgaan in de massa. Naast de bepaling in artikel 2:381 BW verlangt de wet ook op andere plaatsen nog afzonderlijke vermeldingen van posten in relatie met groepsmaatschappijen, zoals vorderingen en schulden, en rentekosten en -opbrengsten. Artikel 2:383 BW verlangt de vermelding van de bezoldiging van bestuurders en commissarissen, en vorderingen op deze partijen. Of onder IFRS for SME commissarissen ook als verbonden partijen moeten worden beschouwd is niet expliciet geregeld, maar Nederlandse vennootschappen die onder Titel 9 BW2 vallen moeten ook bij toepassing van IFRS (for SME) artikel 2:383 naleven. Een interessant punt is de vrijstelling die artikel 2:383 geeft indien de bezoldiging te herleiden is tot één natuurlijk persoon. In dat geval hoeft de bezoldiging niet te worden vermeld. Deze vrijstelling bestaat niet onder IFRS (for SME). De vraag is of een IFRS-toepasser toch een beroep kan doen op deze expliciete wettelijke vrijstelling. IFRS en Nederlandse wet zijn op dit punt tegenstrijdig. Aangezien toepassing van IFRS in het algemeen samengaat met een grotere transparantie ligt een beroep op deze vrijstelling minder voor de hand. In bepaalde gevallen - de zogenaamde open NV’s - verlangt de wet dat bestuurders- en commissarisbeloningen en vorderingen op deze personen, per persoon moeten worden vermeld, uitgesplitst naar de aard van de beloning. Hier gaat de wet dus verder dan IFRS, en geldt ook bij toepassing van IFRS. Grosso modo zal onder IFRS for SME meer moeten worden toegelicht, maar kan de veelheid aan toelichting de meest saillante informatie (zoals onzakelijke transacties) verbloemen. Verschillen met full IFRS Omdat de definitie van verbonden partijen afwijkt kan dit in specifieke omstandigheden tot verschillen in toelichting leiden. De overlap van de definities lijkt echter op het eerste gezicht groot, dus verschillen zullen naar verwachting niet vaak voorkomen. De uitsplitsingen van de toegelichte transacties met verbonden partijen is onder IFRS for SME beperkter. Zo hoeft de bestuurdersbeloning niet te worden uitgesplitst in salaris, pensioenrechten, ontslagvergoedingen en beloningen in aandelengerelateerde rechten. Ook de uitsplitsing van transacties met aandeelhouders en kapitaalbelangen is beperkter.

Hoofstuk 19 De overgang naar IFRS for SME

97

u HOOFDSTUK 19 DE OVERGANG NAAR IFRS FOR SME

98

IFRS for SME

Overschakelen op IFRS for SME betekent voor veel ondernemingen dat de waarderingsgrondslagen van ten minste een aantal posten zullen moeten worden aangepast. In IFRS for SME zijn nadere aanwijzingen opgenomen over hoe de eerste IFRS for SME-jaarrekening moet worden opgesteld. In principe dient het vermogen en resultaat zodanig te worden bepaald alsof IFRS for SME (zoals die op balansdatum geldt) altijd al was toegepast. Omdat ook vergelijkende cijfers moeten worden opgenomen, geldt dat ook deze cijfers conform IFRS for SME moeten zijn. Voor het resultaat uit het voorgaande jaar zal de beginbalans van dat jaar het startpunt zijn. De overgangsdatum is dus de beginbalans van het vergelijkende jaar, niet de beginbalans van het huidige boekjaar. Stel dat een onderneming voor het boekjaar 2009 wenst over te gaan op IFRS for SME. In dat geval is de overgangsdatum dus 1 januari 2008. Feitelijk betekent dit dat de balans van 2007 het uitgangspunt is voor de IFRS-conversie. Wanneer een onderneming dus besluit om over te gaan op IFRS for SME, dient te worden bedacht dat voldoende gegevens over twee jaar terug beschikbaar moeten zijn. Bij de IFRS-openingsbalans kan het principe van als ware IFRS altijd al toegepast al gauw praktisch onuitvoerbaar zijn. Denk aan de voorziening voor groot onderhoud. Die is onder IFRS (for SME) niet toegestaan. In plaats daarvan moeten de daadwerkelijk gedane uitgaven worden geactiveerd als ‘component’ van het materiële vaste actief. Dat geldt dus niet alleen voor de uitgaven van de meest recente groot-onderhoudscyclus, maar voor alle groot-onderhoudsuitgaven uit het verleden voor de activa die op overgangsdatum nog aanwezig zijn. Het zal duidelijk zijn dat een dergelijke berekening praktisch op veel bezwaren stuit. IFRS for SME biedt daarom een aantal ‘vrijstellingen’. Deze gelden vooral voor langlopende activa en passiva. Bij de vlottende activa en passiva zal meestal wel voldoende informatie beschikbaar zijn. Immateriële en materiële vaste activa, en vastgoedbeleggingen mogen op overgangsdatum worden opgenomen tegen de reële waarde. Deze reële waarde wordt dan voortaan beschouwd als de kostprijs. Ook een vroegere herwaardering mag als eerste IFRS-waardering worden gehanteerd. Indien bijvoorbeeld bedrijfsterreinen in het verleden eenmalig zijn geherwaardeerd, mag deze waarde worden beschouwd als de kostprijs. IFRS for SME stelt kortweg dat voor overnames het betreffende hoofdstuk niet hoeft te worden toegepast. Hoe dat precies uitwerkt wordt niet in detail beschreven. Het lijkt redelijk dat afgeschreven of afgeboekte goodwill niet opnieuw hoeft te worden geactiveerd. Dus als de onderneming tot nu toe goodwill had afgeboekt van het eigen vermogen, komt er geen goodwill voor op de IFRS-openingsbalans. Indien de onderneming wel goodwill heeft geactiveerd, is het in lijn met full IFRS om de huidige boekwaarde als eerste waardering aan te merken. Voor de vervolgwaardering ligt het voor de hand om de afschrijvingsduur te bepalen als de resterende periode van 10 jaar na overname. IFRS for SME heeft ook de vrijstelling inzake de koersverschillenreserve overgenomen uit full IFRS. Het is toegestaan dat koersverschillen voorafgaand aan de overgang buiten beschouwing blijven. Dit betekent dat in feite de koersverschillenreserve op overgangsdatum op nul wordt gezet. Aangezien onder IFRS for SME omrekeningsverschillen nooit in het resultaat komen, lijkt

Hoofstuk 19 De overgang naar IFRS for SME

99

dit vanuit IFRS for SME een overbodige bepaling. Het suggereert wel dat de koersverschillen per deelneming afzonderlijk moeten worden bijgehouden. Dat beperkt de kennelijk beoogde vereenvoudiging. Voor Nederlandse ondernemingen is het de vraag of deze vrijstelling binnen Titel 9 BW2 past. Immers, de koersomrekeningsreserve is een wettelijke reserve die invloed heeft op het uitkeerbaar vermogen. Door een overgang naar IFRS for SME zou dan naar willekeur deze wettelijke reserve een nieuwe ‘startwaarde’ van nul kunnen krijgen. Bij invoering van full IFRS in 2005 was dat nog geen probleem omdat het gebonden karakter van deze reserve pas vanaf 2005 gold. Voornoemde vrijstellingen zijn dus optioneel. Het lijkt voor de hand te liggen dat ondernemingen gebruik zullen maken van de mogelijkheid om de conversie eenvoudiger te maken. In een enkel geval kunnen er redenen zijn om de opties te gebruiken om de balans er beter te laten uitzien, bijvoorbeeld door een eenmalige herwaardering van de materiële vaste activa. Hoewel er dan vanuit het perspectief van IFRS geen sprake is van een herwaardering - het is de eerste waardering - zal dit bezien vanuit Titel 9 BW2 wel als een herwaardering worden beschouwd. De waardestijging is dus wel gebonden in een herwaarderingsreserve. De verschillen bij overgang dienen beschreven en te worden toegelicht. Daarbij moet een aansluiting worden gegeven van het eigen vermogen op overgangsdatum en het eind van het vergelijkend boekjaar. Ook voor het resultaat van het vergelijkend boekjaar moet een aansluiting worden opgenomen tussen de oude grondslagen en IFRS for SME. Verschillen met full IFRS De Basis for Conclusions bij IFRS for SME stelt dat de betreffende bepalingen uit full IFRS volledig zijn overgenomen. Doordat sommige grondslagen onder IFRS for SME anders zijn dan onder full IFRS zijn bepaalde vrijstellingen overbodig (zoals met betrekking tot de corridor in de pensioenvoorziening) en daarom toch weggelaten of hebben een andere uitwerking (zoals bij goodwill). Sinds onder full IFRS ook de openingsbalans van het vergelijkend jaar moet worden gepresenteerd, moet ook de IFRS-openingsbalans op overgangsdatum volledig worden gepresenteerd. Onder IFRS for SME hoeft de openingsbalans dus niet uitdrukkelijk te worden gepresenteerd.

100

IFRS for SME

u HOOFDSTUK 20 SAMENVATTING VERSCHILLEN IFRS/SME/NL GAAP

Hoofdstuk 20 Samenvatting verschillen IFRS/SME/NL GAAP

101

Wat zijn nu de belangrijkste verschillen tussen IFRS, IFRS for SME en de Nederlandse wet- en regelgeving? Dit is een veel gehoorde vraag. Hoewel deze vraag vrij simpel is, is de beantwoording daarvan lastig. Dit hangt af van de aard van de onderneming. Soms kan een verschil niet belangrijk zijn doordat een post niet voorkomt, bijvoorbeeld goodwill als er geen overnames zijn. Ook kan een ogenschijnlijk klein verschil voor een individuele onderneming grote gevolgen hebben. Denk bijvoorbeeld aan het niet-contant maken van latente belastingverplichtingen. Voor veel ondernemingen zal de looptijd van dergelijke verplichting gering zijn. Daardoor zal het effect bij toepassing van de contante waarde beperkt zijn. Maar voor vastgoedondernemingen leidt het tot enorme veranderingen. Daarnaast hangt het er vanaf waarmee je IFRS vergelijkt: de strekking van de standards of de wijze van uitwerking in de praktijk. De Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving volgden vanaf de jaren ’90 tot 2005 jaren de IFRS-standaarden op de voet. Vanaf 2005 zijn voor Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen de Richtlijnen niet meer van belang. Daarom oriënteert de RJ zich sindsdien meer op de Nederlandse niet-beursgenoteerde ondernemingen. In de toekomst kunnen daardoor weer meer verschillen ontstaan. Een voorbeeld daarvan is de herziening van Richtlijn 271 die de benadering van IFRS (for SME) weer verlaat. De meeste huidige verschillen volgen uit een iets andere bewoording of detaillering van de standaard, of betreffen aspecten die in de praktijk niet vaak voorkomen. Daarnaast is op een aantal punten de Nederlandse wet strenger dan IFRS. Denk hierbij met name aan de voorgeschreven modellen voor balans en winsten verliesrekening of de segmentatie van de omzet die onder IFRS alleen verplicht is voor beursgenoteerde ondernemingen. Bij een overgang naar full IFRS zullen dergelijke verschillen niet als bezwaarlijk worden beschouwd. Voor IFRS for SME lijkt de wettelijke verplichting om de omzet te segmenteren wel te blijven gelden. Afgezet tegen de RJ zou IFRS dus nauwelijks afwijken. Toch wordt dit in de praktijk niet zo beleefd. Dit komt voor een belangrijk deel door een verschil in afdwingbaarheid. De Richtlijnen gelden weliswaar als gezaghebbende literatuur, maar daarvan afwijken is mogelijk mits daar voor een goede reden is. IFRS is echter veel dwingender en men mag pas spreken van een IFRS (for SME)-jaarrekening indien aan alle bepalingen van IFRS (for SME) is voldaan. IFRS is dus veel minder vrijblijvend. Moeilijke onderwerpen waarmee onder de RJ wat gemakkelijker kan worden omgegaan, komen in volle omvang aan de orde indien moet worden voldaan aan IFRS. Er volgt een opsomming van de belangrijkste verschillen. Daarbij wordt een splitsing gemaakt in ‘echte’ verschillen en punten die ondanks gelijkluidende RJ vaak afwijkend worden verwerkt. Belangrijkste daadwerkelijke verschillen: 6 Afschrijven van goodwill: de manier waarop goodwill op het moment van overname moet worden bepaald zijn volgens de RJ en IFRS (for SME) ongeveer hetzelfde. Maar onder full IFRS ontbreekt de mogelijkheid om stelselmatig af te schrijven. Dat maakt ook het belang van de impairment-test groter en het heeft ook gevolgen voor de waardering van deelnemingen volgens de equity-methode.

102

IFRS for SME

6

Voorziening groot onderhoud: Volgens IFRS (for SME) is een dergelijke voorziening niet mogelijk doordat een onderneming niet aan een derde verplicht is om het groot onderhoud uit te voeren en omdat deze uitgaven niet ten goede komen aan het gebruik van die activa in het huidige boekjaar. De Nederlandse wet kent echter wel voorzieningen die ‘strekken tot een gelijkmatige verdeling van lasten over een aantal boekjaren’. Dochtermaatschappijen in de enkelvoudige jaarrekening: volgens IFRS (for SME) dienen deze tegen kostprijs of reële waarde te worden gewaardeerd, terwijl de Nederlandse wet in principe waardering tegen nettovermogenswaarde voorschrijft. De Nederlandse wet voorziet echter toch in een mogelijkheid om in de enkelvoudige jaarrekening belangen in dochtermaatschappijen te waarderen tegen de nettovermogenswaarde op basis van IFRS. Toelichting van transacties met verbonden partijen: met de invoering van artikel 2:381 lid 3 BW vanaf boekjaar 2008 voorziet de wet in een veel beperktere mate van toelichting. Alleen materiële transacties die niet tegen normale marktvoorwaarden zijn aangegaan moeten worden vermeld. Ook zijn er belangrijke vrijstellingen voor transacties met groepsmaatschappijen. De eerdere Richtlijn 330 die grotendeels overeen kwam met IFRS is vervallen. Pensioenen: Hoewel voorheen RJ 271 sterk overeenkwam met IAS 19, wijkt de RJ nu sterk af. IFRS for SME kent enkele vereenvoudigingen, waaronder het niet-toepassen van de corridor, en enige actuariële vereenvoudigingen.

6

6

6

Belangrijkste punten die weliswaar ook in de RJ staan, al dan niet als een keuzemogelijkheid, maar pas bij toepassing van IFRS nadrukkelijker naar voren komen: 6 Impairment (bijzondere waardevermindering): hoewel de bijzondere waardeverminderingen al jaren in de wet staat, is de concrete uitwerking in IAS 36 en RJ 121 onverwacht complex, met name voor goodwill. 6 Financiële instrumenten: preferente aandelen zullen onder IFRS (for SME) veelal als schuld moeten worden gepresenteerd, met navenante gevolgen voor de solvabiliteitsverhouding; valutatermijncontracten en renteswaps bleven veelal off balance, maar moeten volgens IFRS (for SME) worden opgenomen in de balans. 6 Activeren van rentekosten: de vervaardiging van sommige producten of projecten kent een lange doorlooptijd. De Nederlandse wet staat toe dat rentekosten gedurende de productietijd worden geactiveerd als onderdeel van de vervaardigingsprijs. IAS 23 biedt hierin geen keuze (meer). Activering is verplicht. IFRS for SME verbiedt juist het activeren van rente. 6 Joint ventures: een joint venture is een belang in een onderneming waarbij het beleid gezamenlijk met andere partijen wordt gevoerd. Geen van de investeerders heeft een overheersende zeggenschap. De Nederlandse wet staat naast waardering tegen nettovermogenswaarde ook proportionele consolidatie toe. Full IFRS biedt hier geen keuzeruimte (meer), waarbij de verwerking afhangt van de specifieke kenmerken van de joint venture. IFRS for SME biedt ook de keuze van kostprijswaardering of fair value voor belangen in joint ventures en deelnemingen.

Hoofdstuk 20 Samenvatting verschillen IFRS/SME/NL GAAP

6

103

Dividendvoorstel: de Nederlandse wet laat een keuze tussen een balans voor of na winstbestemming. Doordat een voorstel op balansdatum nog geen afdwingbare verplichting vormt, dient onder IFRS (for SME) de balans feitelijk ‘voor winstbestemming’ te worden opgesteld.

Voor een niet al te omvangrijke onderneming hoeft een overgang op IFRS dus niet tot al te grote veranderingen in de jaarrekening te leiden. Het komt voor dat ondernemingen hun grondslagen ongewijzigd onder full IFRS kunnen voortzetten. De aanpassingen betreffen dan alleen bepaalde presentatie- en toelichtingsaspecten. Bij IFRS for SME zal dit nog vaker voorkomen. Ook voor mkb-ondernemingen kan IFRS (for SME) dus best haalbaar zijn.

104

IFRS for SME

OVER BDO BDO CampsObers Accountants & Adviseurs BDO CampsObers Accountants & Adviseurs verleent vanuit vestigingen in heel Nederland met zo’n 2.000 professionals diensten op het gebied van accountancy, belastingadvies en consultancy. BDO richt zich met name op het Nederlandse middenbedrijf en is sterk in de advisering aan groeiende ondernemingen. BDO is aangesloten bij BDO International, een wereldwijd netwerk van zelfstandige en onafhankelijke organisaties die onder de merknaam BDO actief zijn op het gebied van de zakelijke dienstverlening. Voor Vrij Ondernemen BDO is gespecialiseerd in het overnemen van knellende lasten bij de ondernemer, zodat die zich kan richten op het vrije ondernemerschap. Met de juiste adviezen staat BDO ondernemers terzijde, waar en wanneer zij dit willen. Dat is wat BDO bedoelt met Vrij Ondernemen. Voor meer informatie over adressen en telefoonnummers van onze kantoren kunt u onze internetsite raadplegen: www.bdo.nl


BDO CampsObers Accountants & Adviseurs Bureau Vaktechniek Postbus 208 5000 AE Tilburg Telefoon 013 - 466 62 22 Fax 013 - 466 62 20 E-mail Internet

[email protected] www.bdo.nl

www.bdo.nl


Voor vrij ondernemen

BA0924

Voor vrij ondernemen. IFRS for SME. De mkb-versie van IFRS vergeleken met Nederlandse jaarrekeningregels

Recommend Documents