Verkeer op school (VOS)
Risicogedrag van jongeren Wat wij denken… Wat wij verwachten… Wat wij kunnen doen…
Helmut Paris - Verkeerspsycholoog -
VSV-Studiedag Verkeer op school (VOS) Antwerpen, 25.02.2013
WAT WETEN WIJ EIGENLIJK OVER…. …het risicogedrag van jongeren?
….JONGEREN IN HET VERKEER • • • • • • • • • • •
rijden met opgefokte bromfietsen steken roekeloos de straat over kicken op snelheid onderschatten gevaren overschatten hun eigen kunnen Doen graag stoer laten zich beïnvloeden door leeftijdsgenoten zitten oververmoeid aan het stuur vinden fluo niet cool en overbodig lappen verkeersregels aan hun laars …
Boodschap 1
• fietsen vaak zonder licht in het donker • zijn snel afgeleid (GSM, oortjes…) • geraken vaker betrokken bij ongevallen • rijden onder invloed van alcohol, drugs of geneesmiddelen • vinden het uitzicht van het voertuig belangrijker dan de veiligheid • dragen niet graag een autogordel • zetten de muziek graag zo luid mogelijk • …
Gevaar van vooroordelen en stereotypering!
CONCLUSIE Heel wat problemen/knelpunten om aan te werken Veel te weinig tijd voor VOS Veel te veel thema’s/onderwerpen geperst in een veel te klein tijdsbestek voor VOS lage kwaliteit
Boodschap 2
Reduceren…selecteren… …projectmatig uitwerken!
PROBLEEMAANPAK – 3 BENADERINGEN IMPROVISATIE
PROJECTMATIG
ROUTINEMATIG
Aanpak
ad hoc
(doel)gericht
standaard
Proces
onvoorspelbaar
stapsgewijs
vaste patronen
Tijd
incidenteel
beperkt durend
voortdurend
Sturing
vraagstellen, noodwendigheid
doelen
rollen en taken
Gebaseerd op
intuïtie
inzicht en inschatting
ervaring
Voordeel
flexibel
effectief
efficiënt
Nadeel
onbeheerst
intensief
weinig innovatie
WAT IS EIGENLIJK DE DOELSTELLING VAN VOS? …t.o.v. verkeerseducatie op school (VOS):
Met ‘verkeer op school’ willen we bereiken dat de leerlingen… o.a. - veilig van en naar de school komen - minder kans lopen op een ongeval - zich respectvol gedragen in het verkeer - zich duurzaam leren verplaatsen (OV, fiets) - de verkeersregels kennen en toepassen - makkelijker hun rijbewijs kunnen behalen - zich veilig verplaatsen tijdens schooluitstappen - belang van zichtbaarheid inzien - veilige bestuurders worden - risico’s leren inschatten (snelheid, alcohol, gordel…) - leren fietsen - …
DOELSTELLINGEN VAN VOS
=> Expliciete doelstellingen vs. impliciete doelstellingen/verwachtigen
1. 2. 3. 4.
Persoonlijke doelstellingen Leerplannen/VOETEN Directie/leerkrachten Ouders
VERWACHTINGEN VOLGENS LEERPLANNEN/VOETEN …t.o.v. verkeerseducatie op school (VOS): Interpretatie/analyse
Doelstellingen - helemaal niets - enkele Voeten: context : lichamelijke gezondheid en veiligheid 13. passen het verkeersreglement toe 14. gebruiken eigen en openbaar vervoer op een veilige manier - hier een daar en leerplandoelstelling: aardr., PAV, LO…
=>
MEERWAARDE voor VOS
-
Beperkt aantal doelstellingen, weinig concreet moeilijk toepasbaar (want nauwelijks te operationaliseren) geen uitleg geen houvast
beperkt
VERMEENDE VERWACHTINGEN - OUDERS …t.o.v. verkeerseducatie op school (VOS): Interpretatie/analyse
Verwachtingen • • • • •
Voed mijn kinderen op tot veilige weggebruikers Gepast ingrijpen bij een ongeval Zorg dat er niets misloopt! Hou toezicht (liefst altijd en overal)! …voor alles verzekerd!
• •
• • •
Onrealistische, niet haalbare doelstellingen Last op schouders van de leerkrachten ipv gedeelde verantwoordelijkheid Misopvatting t.o.v. verkeersopvoeding vs. verkeerseducatie Emotionele, persoonlijke component = hinder t.o.v. objectief, rationele benadering van VOS Extreem hoge verwachtingsdruk van de ouders
Cursus ‘Ongevallenpreventie’
=>
MEERWAARDE voor VOS
negatief
BASISKENNIS ‘ONGEVALLENPREVENTIE’
DEFINITIE ‘VERKEERSONGEVAL’ Het ‘verkeersongeval’: Snel optredende en ongewenste gebeurtenis Resultaat van het samenloop van meerdere ongunstige omstandigheden Schade en/of letsel (ev. met dood als gevolg)
snel en onverwacht…
…maar nooit toevallig!
Manifestatie van het verkeersrisico
SAMENLOOP VAN ONGUNSTIGE OMSTANDIGHEDEN objectief meetbaar zichtbaar
Verkeersslachtoffers 2008 (Vlaanderen): • •
Doden: 495 Zwaar gewond: 4418
• niet geregistreerde ongevallen • bijna-ongevallen • risico - infrastructuur • risico - voertuigen • risico – weggebruikers (starters, snelheidsduivels, ouderen, …) •…
bron: H. Paris, 2010
VAN HET VERKEERONGEVAL NAAR EEN VEILIGHEIDSMODEL Het verkeersongeval is… de manifestatie (= bewijs) van potentieel aanwezige onveiligheid in het verkeer altijd het resultaat van een samenspel van drie factoren: 1. eigen gedrag 2. de omgeving 3. het product zelf (gedrag x omgeving)
13
THEORETISCH MODEL VAN DE VERKEERSVEILIGHEID INTERACTIE gedrag x omgeving GEDRAG BLOOTSTELLING AAN RISICO’S
VERKEERSDEELNEMER(S)
OMGEVING
WEG/ INFRASTRUCTUUR
VOERTUIG
VEILIGE VERKEERSDEELNAME H. Paris, 2010
EINDE BASISKENNIS
VERWACHTINGEN VOLGENS DIRECTIE/LEERKRACHTEN …t.o.v. verkeerseducatie op school (VOS): Interpretatie/analyse
Verwachtingen/ doelstellingen • • • • • • • •
Zorg dat er geen ongevallen gebeuren tijdens de schooluren. Neem VME op in je vak. Organiseer de verkeersdagen Volg bijscholingen. Communiceer over VME Verzamel educatief materiaal. Neem deel aan een werkgroep VME. …
=>
•
Pakket van losse taken
•
Ontbreken van een pedagogisch concept
•
Moeilijk te integreren
•
Hoge (morele) verwachtingen leggen de VOS leerkracht een hoge subjecte verantwoordelijkheid op
MEERWAARDE voor VOS
algemene taken ivm VOS vervangen concrete streefdoelen zelden in detail, geen diepgang vaak geen duidelijke afbakening met overig takenpakket, VOS is vaak een bijzaak
Wat als er toch een ongeval tijdens de schooluren gebeurt?
niet echt bevorderend
DOELSTELLINGEN EN VERWACHTINGEN T.O.V. VOS Met ‘verkeer op school’ willen we bereiken dat de leerlingen…
Eigen verwachtingen
Persoonlijke doelstellingen o.a. - veilig van en naar de school komen - minder kans lopen op een ongeval - zich respectvol gedragen in het verkeer - zich duurzaam leren verplaatsen (OV, fiets) - de verkeersregels kennen en toepassen - zich veilig verplaatsen tijdens schooluitstappen - risico’s leren inschatten (snelheid, alcohol, gordel…) - leren fietsen - …
=>
-
MEERWAARDE voor VOS
Voldoen aan de verwachtingen van directies en/of collega’s Voldoen aan verwachtingen ouders Tegemoet komen aan de hoge (morele) verantwoordelijkheid
misleidend
CONCLUSIE Doelstellingen VOS • • •
Boodschap 3
bestaan nauwelijks op papier zijn het resultaat van persoonlijke doelstellingen en eigen verwachtingen eigen verwachtingen zijn o.a. gebaseerd op verwachtingen van derden
1. Maak afspraken over duidelijke en haalbare doelstellingen 2. Geef VOS een mandaat (creëer draagvlak, gesteund door directie, collega’s en ouders) 3. Zorg voor duidelijkheid/transparantie over al dan niet beschikbare geldmiddelen 4. Probeer verantwoordelijkheden af te bakenen - (‘Wat als er toch een verkeersongeval gebeurt?’) 5. Wees duidelijk/eerlijk in omgang met ouders inzake haalbaarheid van doelstellingen
WAT KUNNEN WIJ DOEN VIA VOS?
EEN ONGEVAL ALS ZO VELE….…… Zondag, 18 mei 2010: de 21jarige Christine en haar 17jarige vriendin Denise genieten samen met vrienden van een barbecue. Samen vertrekken ze rond 19 uur met de auto.
Even later op de gewestweg verliest Christine de controle over het stuur, De wagen gaat overkop en belandt tegen een boom Christine is lichtgewond, Denise overleed aan haar verwondingen.
EERSTE VRAAG VOOR DE VOS-LEERKRACHT Hoe kan ik via VOS bijdragen dat niemand uit mijn klas bij een dergelijk soort ongeval betrokken geraakt??? ………………………..
VOS-THEMA: ‘RIJDEN EN ALCOHOL’ 1. Bepaling van het doel VOS-themasessie •
Promoten van het wenselijk gedrag: ‘Don’t drink and drive!’
2. Samenstelling van een overlegstructuur • •
Wie kan en wil meewerken (intern en extern)? Breng communicatiekanalen in kaart (bv. participatie studenten, communicatie rond het project via schoolkrant, website, etc.)
3. Behoeften en belangen in kaart brengen • •
Rijvaardigheid (vaardigheid tot besturen van een voertuig) Kennis over alcohol (objectief en subjectief)
BASISKENNIS RIJVAARDIGHEID
GDE-MATRIX (HATTAKA ET AL. 2002)
Ongevalpreventie
? Ongevaloorzaken
!
Hiërarchisch model uit Hatakka, Keskinen, Gregersen, Glad & Hernetkoski (2002).
GDE-MATRIX ALS BASIS VOOR MODERNE RIJOPLEIDING NIVEAU 4 Individuele levenscontext NIVEAU 3 verplaatsingscontext NIVEAU 2 Meesteren van verkeerssituaties NIVEAU 1 Besturen van een voertuig
GDE-MATRIX: NIVEAU 3 Kennis en vaardigheden t.o.v. • Routeplanning, • inschatting van reistijden, sociale druk in de auto en de noodzakelijkheid van de verplaatsing, • ... Vaardigheid tot zelfevaluatie van • eigen ‘planning skills’ , • beoogd doel van de verplaatsingen en • eigen motieven voor risicovol gedrag in het verkeer,. • ……
Boodschap 4
Verkeers- en mobiliteitseducatie (VME)!
GDE-MATRIX: NIVEAU 4 Subjectief belang van auto’s en autorijden voor de persoonlijke ontwikkeling • « The way you drive as a reflection of who you are, or who you want to be » • Persoonlijke motieven en tendenties die aan de basis leggen van attitudes, besluitvorming en gedrag • Lifestyle, leeftijd, cultuur, sociale positie, etc vs. rijgedrag Individuele vaardigheid (‘skills’) tot zelfcontrole • Zelfbewustzijn • Impulscontrole • …
Boodschap 5
Levenslang leren!
Bron: Hattaka, Keskinen, Glad, Gregersen, Hernetkoski, 2002
VERKEERSGEDRAG IS NIET RATIONEEL Waarom gedragen mensen zich niet (altijd) veilig in het verkeer? Tegenstrijdige motieven bv. ‘de moeder die haar kind van de crèche moet ophalen’ Onrealistisch optimisme bv. “als ik vlugger rij, kan ik mijn afspraak nog halen” Overwicht van korte-termijneffecten bv. “die vrachtwagen kan ik nog inhalen” Geringe zelf-effectiviteit bv. “met de fiets durf ik niet op straat” Invloed van sociale context bv. peer pressure “ Als alle anderen oversteken bij rood, waarom zou ik blijven staan?” Resistentie door gewoonten (routines) bv. problemen bij wegenwerken Aanwezigheid van barrières bv. “Ik wilde mijn fiets gebruiken, maar die was niet in orde” …
SAMENSTELLING PROGRAMMA THEMAWEEK Ingrediëntenlijst RIJVAARDIGHEID (verkeers- en mobiliteitseducatie)
ALCOHOL
Routeplanning, inschatting reistijden, sociale druk in de auto (peer pressure)
…
Noodzakelijkheid van verplaatsingen
…
Zelfevaluatie • Planning skills • Doeleinden van verplaatsing • Eigen motieven risicovol gedrag
…
Subjectief belang van auto’s en autorijden (of bromfiets of motor )
…
Persoonlijke motieven/attitudes aan de basis van een verplaatsing
…
Zelfcontrole, zelfbewustzijn, impulscontrole
…
…
…
BASISKENNIS ALCOHOL
WAT JONGEREN OVER ALCOHOL MOETEN WETEN… Thema ‘alcohol en jongeren’
1) Wat is alcohol? 2) Hoe werkt het? 3) Wat maakt alcohol zo gevaarlijk voor jongeren? 4) Wat betekent promille?
5) Hoeveel promille kan je drinken? 6) Hoe functioneert de menselijke waarneming en hoe verandert ze onder de invloed van alcohol? …
Workshop DUS
AFWERKING PROGRAMMA THEMAWEEK 1. 2. 3.
Bepaling van het doel VOS-themasessie Samenstelling van een overlegstructuur Behoeften en belangen in kaart brengen
4. Werk een persoonlijk plan van activiteiten uit • Educatieve momenten (themakeuze zie ingrediëntenlijst) + ervaringsgerichte acties (bv. via externe partners zoals DUS, Rondpunt, universiteitsbezoek in scheikunde) • Niet losse acties maar aan het thema ‘drinken en rijden’ ondergeschikte activiteiten vormen samen één impuls
5. Voer je plan uit 6. Evalueer je werk 7. Veranker je themaweek met het verkeersbeleid op school
THEORETISCH MODEL VAN DE VERKEERSVEILIGHEID Sociaal-cognitieve gedragsdeterminanten
Sociale norm
Zelfeffectiviteit
Voorlichting/ (Educatie)
VERKEERSDEELNEMER(S)
BLOOTSTELLING AAN RISICO’S
Attitudes
GEDRAG
INTERACTIE gedrag x omgeving
OMGEVING
WEG/ INFRASTRUCTUUR Voorzieningen (Engineering)
Voorschriften (Enforcement)
VOERTUIG
VEILIGE VERKEERSDEELNAME
Strategieën voor gedragsbeïnvloeding
BEDANKT!
Vragen aan: Helmut Paris - Verkeerspsycholoog – Vlaamse overheid Departement Mobiliteit en Openbare Werken Afdeling Beleid Mobiliteit en Verkeersveiligheid Koning Albert II-laan 20 bus 2 1000 Brussel tel: 02/553.14.86 fax: 02/553.71.08 e-mail:
[email protected]
