Van bevinding naar verbinding

Parnassia Academie

Van bevinding naar verbinding Investeren in mentaal kapitaal Lopend onderzoek Parnassia Groep 2012 - 2013

Van bevinding naar verbinding Investeren in mentaal kapitaal Lopend onderzoek Parnassia Groep 2012 – 2013

Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

1

Voorwoord

‘De Parnassia Groep is apetrots op de onderzoeksresultaten die hier gebundeld voor u liggen.’

2

Het moet. Opleiding, onderzoek en kennisdelen Het zijn turbulente tijden in de zorg. De economische context dwingt tot ingrepen in het zorgbestel. Als we door de Europese Commissie de maat worden genomen, gaat dat tegenwoordig ook over de kosten van het zorgstelsel. In korte tijd heeft dat geleid tot drastische ver-

Kennis is er in verschillende vormen. Er is de vak-

anderingen in de geestelijke gezondheidszorg: de

kennis van de professional, de academische ken-

tweedeling in basiszorg en specialistische zorg, de

nis van de onderzoeker en de ervaringskennis van

transitie van de jeugdzorg en de overdracht van

de ervaringswerker. Naar alle vormen van kennis

verantwoordelijkheden voor de langdurige zorg

moet onderzoek gedaan worden. Onderzoeksre-

naar de gemeenten. Dat leidt tot aanpassingen in

sultaten zijn er niet alleen voor de onderzoekers.

het zorgaanbod.

Ze zijn er voor de hele werkgemeenschap. Niet in de laatste plaats voor de patiënten.

Bij al deze ontwikkelingen blijft overeind dat psychiatrie een vak is. Een vak dat je moet leren.

Juist in tijden waarin er gesleuteld wordt aan het

Een vak dat je moet bijhouden. Een vak dat zich

stelsel, de indicatiestelling, de behandeltrajec-

moet blijven vernieuwen.

ten en de interventies is het noodzakelijk om te onderzoeken wat de effecten daarvan zijn. Zonder

Toegepast wetenschappelijk onderzoek staat aan

programma-evaluatie en kosteneffectiviteitson-

de basis van vernieuwingen in de zorg voor onze

derzoek zijn de uitkomsten van deze ingrepen

patiënten. Bij de Parnassia Groep neemt dergelijk

ongewis.

onderzoek een belangrijke plaats in. Dat blijkt ook wel uit de titels van deze en de voorgaande

Onnodig te zeggen dat de Parnassia Groep

publicaties: Investeringen in mentaal kapitaal

apetrots is op de onderzoeksresultaten die hier

(2007-2009), Meesterschap en innovatie in de

gebundeld voor u liggen.

zorg (2010-2011) en dan nu Van bevinding naar verbinding (2012-2013).

Psychiatrie is een vak: opleiden, onderzoeken en kennisdelen; het moet!

Deze nieuwste editie bevat een overzicht van het lopende onderzoek bij de Parnassia Groep uit de

Dr. Rob Koning

periode 2012-2013. Het motto – Van Bevinding

Decaan Parnassia Academie

naar Verbinding – onderstreept het belang van de uitwisseling tussen onderzoek en zorgpraktijk. Ontwikkelingen in de zorg vragen om (effectiviteits)onderzoek; onderzoek levert nieuwe inzichten op voor behandelingen.


3

Inhoud

Inhoud Voorwoord 2 Opleiding en Onderzoek bij de Parnassia Groep

10

Van bevinding naar verbinding

12

Hoogleraren met een leerstoel van de Parnassia Groep

34

Overzicht promovendi

36

Lopend onderzoek Parnassia Groep 2012 – 2013

42

Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen

44

• Effectiviteit van OROS-methylfenidaat op specifieke executieve functieproblemen bij volwassenen met ADHD: een gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde cross-over studie • Risicofactoren voor negatieve rijuitkomsten bij volwassen ADHD patiënten

45 46

• Cognitieve coping, angstklachten en depressieve klachten bij mensen met een autisme spectrum stoornis • Seksuele problemen bij volwassenen met ADHD

47 48

• Gestandaardiseerd adviesgesprek en het effect op therapietrouw bij een gedragstherapeutische oudertraining • Faseverschuiving bij volwassenen met ADHD van Slaap en Eetlust (FASE)

49 50

Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen

51

• Geluksgevoel en schizofrenie

52

• Early Detection and Intervention Evaluation: preventie van psychose door een cognitieve gedrags therapeutische interventie bij hulpzoekende jonge mensen met een ultrahoog risico op een psychose 53 • Genetic Risk and OUtcome of Psychosis

54

• Muzikale hallucinaties

55

• Model-free en netwerkanalyse van fMRI-data bij stemmenhoorders

56

• Multilevel Onderzoek naar Neuropsychologische Dimensies en Migratie geassocieerd met Psychose

57

• Europees netwerk van nationale schizofrenie netwerken die gen-omgevinginteracties (GxE) bestuderen

58

• REFLEX, een sociaal-cognitieve groepsbehandeling om inzicht te verbeteren in schizofrenie

59

• HoNOS pilotstudie

60

• Metacognitieve training

61

• Brave New Worlds: Virtual reality experimenten die psychose en de sociale omgeving met elkaar verbinden

62

• Melding van psychose-achtige symptomen door adolescenten op algemene ambulante behandelafdelingen, en het vaststellen van een grenswaarde op de PQ-16

4

63

Bipolaire- en depressieve-stemmingsstoornissen

64

• Effectiviteit en geheugenproblemen na elektroconvulsieve therapie: een prospectieve studie

65

• De Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO): prevalentie en correlaten van apathie in patiënten met en zonder depressie

66

• Acceptance and Commitment Therapy vs. cognitieve therapie voor de behandeling van depressie

67

• Fenomenologie van auditieve hallucinaties bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis

68

• Effecten en kosteneffectiviteit van farmacogenetische screening onder ouderen die starten met antidepressiva

69

• Hyponatriëmie bij oudere patiënten die antidepressiva gebruiken: een cross-sectionele studie naar prevalentie en risicofactoren en onderliggende mechanismen

70

• Bijwerkingen van langdurig lithiumgebruik bij ouderen

71

• Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO)

72

• Rumineren bij ouderen met depressie: gerandomiseerde effectstudie naar een antipiekertraining

73

Angststoornissen 74 • Metacognitieve therapie en intolerantie-voor-onzekerheid therapie voor gegeneraliseerde angststoornis (GAS): 30-maands follow-up • Depressie en angst behandelen met een werkgeheugentraining

75 76

• Behandeling van fobieën via het internet in de geestelijke gezondheidszorg: een doelmatigheidsstudie

77

• Imagery rescripting bij sociale fobie: een pilot onderzoek

78

Obsessieve-compulsieve stoornis, somatisch-symptoomstoornis en verwante stoornissen

79

• Competitive MemoryTraining (COMET) + exposure met responspreventie (ERP) versus ERP bij dwangstoornis: een randomised controlled trial

80

• Metacognitieve therapie voor de obsessief-compulsieve stoornis: een open studie

81

• Cognitieve gedragstherapie bij stoornissen in de lichaamsbeleving: een pilotonderzoek

82

Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen

83

• Ervaringen en gevolgen van dwangmaatregelen in de GGZ

84

• Cognitieve gedragstherapie voor de aanpassingsstoornis: een pilot studie

85

• Treating Trauma in Psychosis (TTIP)

86

• EMDR versus CGT in de behandeling van PTSS

87

• EMDR versus TF-CBT na stabilisering PTSS bij type II trauma

88

• Onderzoek naar doxazosine voor posttraumatische stressstoornis (PTSS), met name bij patiënten met slaapstoornissen • Aandachtstraining in de behandeling van chronische posttraumatische stressstoornis


89 90

5

Inhoud

Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen

91

• Voorspellen van heropnames na klinische detoxificatie bij 55-plussers met alcoholverslaving

92

• Ouderen en alcoholverslaving

93

• Op zoek naar de genetica van verslaving binnen families

94

• Nieuwe farmacologische behandelmogelijkheden voor crack-cocaïneafhankelijkheid in Nederland

95

• Haags Uitgaansonderzoek

96

• Onderzoek op basis van ROM-gegevens binnen de jeugdverslavingszorg

97

• Gegamificeerde werkgeheugentraining bij adolescenten met verslaving

98

• Cliënt Monitoring Systeem

99

• Gerandomiseerde studie naar de effectiviteit van ervaringsdeskundigen bij het intakeproces in termen van patiënttevredenheid en behandelresultaat • Effectiviteit van de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een meta-analyse

100 101

• Lange termijn beloop van de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een 7-jaar cohortonderzoek

102

• Effectiviteit van cocaïne contingentie management bij de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een gerandomiseerd onderzoek

103

• De Nieuwe Kliniek: patiëntkenmerken en behandelresultaat

104

• Alcoholpreventie in het basisonderwijs groep 6

105

• NextLevel: generieke gamedesign principes voor effectieve e-health in de GGZ

106

• G-motiv: versterken van behandelmotivatie bij jongeren met behulp van gameprincipes

107

• PerspActive studie: SURPS-risicoprofielen bij jongeren met verslaving

108

• Bruikbaarheid van twee screeners voor de detectie van externaliserende problemen bij verslaafde jongeren

109

• Voorspellende waarde van toenaderingsbias bij het verklaren van behandeluitkomst en prospectief middelengebruik bij jongeren met alcohol- en/of cannabisgebruik

110

• Bruikbaarheid SDQ voor vroegdetectie van psychische problematiek bij kinderen van verslaafde ouders

111

• Autisme spectrum stoornissen bij dubbele problematiek: een prevalentie onderzoek binnen een dubbele diagnose kliniek • Ontwikkeling van een protocol voor ADHD en problematisch middelengebruik bij jongeren

112 113

• RCT naar multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie en de rol van criminaliteit bij jongeren met een cannabisstoornis

114

• RCT naar de kosteneffectiviteit van multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een cannabis stoornis

115

• Een flankerende studie naar het effect van multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie op de geregistreerde criminaliteit

6

116

Neurocognitieve stoornissen

117

• Onderzoek naar aard en ernst van symptomen van delier bij oudere thuiswonende patiënten: een case-control studie

118

• Onderzoek naar het gebruik van de QbTest computertaak als objectief meetinstrument om medicatie-effecten te monitoren bij volwassenen met ADHD

119

• Out of Memory: aanleren en evalueren van ondersteunende technologie voor ouderen met een mild cognitive impairment/beginnende dementie

120

• Validatie en implementatie van de cross-culturele dementietest (CCD-test) bij allochtone ouderen in Den Haag

121

Persoonlijkheidsstoornissen 122 • Effectiviteit van schematherapie voor patiënten met een angststoornis en cluster-C persoonlijkheidsproblematiek: een open studie

123

• Een effectstudie naar ambulante groepstherapie vanuit Mentalization Based Treatment (MBT) uitgevoerd bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis • Zorggebruik, zorgconsumptie en inherente kosten bij persoonlijkheidsstoornissen

124 125

• Onderzoek naar het effect van groepscohesie en therapeutische alliantie bij behandeling van persoonlijkheidsstoornissen

126

• Auditieve verbale hallucinaties (AVH) bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis

127

• De rol van zelfwaardering en empathie bij de narcistische persoonlijkheidsstoornis

128

• Attitude van hulpverleners bij zelfbeschadigend gedrag

129

Voedings- en eetstoornissen

130

• Doorlopend epidemiologisch onderzoek naar eetstoornissen in de eerste lijn

131

• Eetstoornissen in een bevolkingscohort van adolescenten

132

• Versterkt cognitieve gedragstherapie het effect van bariatrische chirurgie bij morbide obesitas? Een gerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek

133

• Multicenter RCT naar de kosteneffectiviteit van CBT-E

134

• Evaluatiestudie: boulimia de baas

135

• Voorspellers en gevolgen van problematisch eetgedrag bij kinderen: een prospectief cohortonderzoek


136

7

Inhoud

Behandel en zorgevaluatie

137

• Voorspellers van drop-out van patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen bij een hersteltraining

138

• Effecten van het crisisplan op het aantal crisiscontacten, (gedwongen) opnames en de opnameduur 139 • Naar meer sociale participatie met IRB voor mensen met ernstige psychiatrische problematiek: een onderzoek naar kosteneffectiviteit

140

• Trial Illness Management and Recovery (IMR) in Bavo Europoort: welke effecten heeft IMR aangeboden in groepsverband op het herstel van de deelnemers?

141

• Studie naar Ondersteuning voor Ouders met Psychische Problemen

142

• Verbeteren van het somatisch handelen

143

• Blended e-health, een KOPzorg voor therapietrouw. Een onderzoek binnen Indigo naar het effect en de factoren van therapietrouw bij de blended KOP-module

144

• Doorlopend onderzoek naar gebruiksvriendelijkheid, efficiëntie en effectiviteit van online zorg in het e-health warenhuis van de Parnassia Groep • Doorlopend onderzoek Evidence Based Werken Parnassia Groep

145 146

• De (kosten)effectiviteit van kortdurend behandelen van psychische klachten in de huisartsenpraktijk versus reguliere gespecialiseerde GGZ-behandeling • Toegang tot internet door ambulante ketenzorgpatiënten

147 148

• Onderzoek naar ontwrichte behandelsituaties: aard van de ontwrichting, de behandeling en de effecten

149

• KEHR SUICIDE Een nieuw instrument voor een kwalitatieve evaluatie van het handelen rond suïcide 150 • Professionals binnen de spoedeisende psychiatrie en de beoordeling van suïcidaal gedrag

151

• Suïcides tussen 1999-2013 in de Haagse GGZ

152

• Risicofactoren voor suïcide binnen en buiten de GGZ in de regio Haaglanden

153

• Het Outcome Feedback Systeem (OFS): kenmerken van patiënten van Palier

154

• Gestructureerde korte termijn risicotaxatie als ondersteuning bij separatie reductie op BOPZ units

155

• Kwaliteit van leven op Breehorn

156

• Pilot functionele remissietool

157

• Herstelondersteunende zorg op gesloten opnameafdelingen

158

• Victoria: Maatschappelijke participatie en het managen van risico’s op victimisatie bij mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA) Interculturele psychiatrie

159 160

• Depressie en angst bij migranten in Nederland. Bevolkingsonderzoek naar diagnose en risicofactoren • Uitingen van stress bij Afghaanse patiënten in Nederland

161 162

• Uitingen van stress bij Turkse patiënten in Nederland

163

• Hallucinaties toegedicht aan djinns

164

• Liever Bewegen Dan Moe: pilotstudie naar bereik en randvoorwaarden van een depressiepreventie RCT bij allochtone vrouwen met een lage SES

8

165

• Internationale field trial voor het Cultural Formulation Interview

166

• Transcultureel onderzoek in Nederland 2000-2011

167

• Culturele validatie van de 4k’s

168

• Voorspellers van behandelverloop en -uitkomst in interculturele psychotherapie

169

• Migratie, psychose en immuunactivatie

170

• Identificatie en behandeling van vroege symptomen van ernstige psychische stoornissen bij allochtone en autochtone jongeren

171

Terugdringen dwang en drang

172

• Separeerervaringen in een healing environment

173

• Vroegtijdig aanbieden van medicatie aan IBS patiënten door de acute dienst en het effect op agressie en dwang bij psychiatrische opname

174

• Voorspellers van separatie door tekstanalyse van de verslaglegging in het elektronisch patiëntendossier (EPD)

175

• Patïënt en medewerker perspectief dwangmiddelen en alternatieven

176

Overig onderzoek

177

• Kwalitatief exploratief onderzoek naar filosofische overtuigingen van psychiaters met betrekking tot het concept van geestesstoornis, wetenschap, oorzakelijkheid en professionele ethiek

178

• Onderzoek bij flexwerkers naar optimalisering en timing van interventies met betrekking tot arbeidsverzuim door psychische klachten

179

• Zorgwekkende zorgmijders

180

• Depressie en angst behandelen met een werkgeheugentraining

181

• (In)congruente interpretatie van contingente levenservaringen in de GGZ. Biografisch onderzoek naar contingentiebeleving, persoonlijke levensdoelen en ‘ultimate concerns’ bij mensen met een langdurende psychiatrische stoornis • Doorlopend onderzoek met behulp van het Psychiatrisch Casus Register Den Haag

182 183

• Internationale Multicenter ADHD Genetica studie (IMAGE) Interne karakteristieken van jonge mensen met een hoge cognitieve intelligentie

184

• Evaluatie van het effect van bedrijfsdagen georganiseerd door de Idahoeve te Tiengemeten: een praktijkonderzoek

185

• Een pilotstudie naar de praktische toepasbaarheid en effectiviteit van een m-health applicatie ter verbetering van emotieregulatie bij jongeren met een externaliserende stoornis

186

Publicatieoverzicht 188


9

10

Opleiding en Onderzoek bij de Parnassia Groep 2012 – 2013 Van bevinding naar verbinding Hoe kunnen medewerkers van de Parnassia Groep, ieder vanuit hun eigen functie of positie, bijdragen aan het toepassen van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek in de zorgpraktijk? Tien collega’s geven de pen aan elkaar door om deze vraag gezamenlijk te beantwoorden.


11


12

Daphne van Hoeken, senior onderzoeker bij de Parnassia Academie, afdeling Wetenschappelijk Onderzoek

Introductie – van bevinding naar verbinding “Binnen de Parnassia Groep wordt veel wetenschap-

Dit roept de vraag op WIE heeft WELKE verantwoor-

pelijk onderzoek verricht, op diverse niveaus en door

delijkheid om WAT te doen, om de bevindingen van

diverse disciplines. Dit gebeurt in verband met de ont-

wetenschappelijk onderzoek bij WIE bekend te maken

wikkeling van nieuwe behandelingen of werkwijzen,

en deze in de dagelijkse praktijk te implementeren?

het zoeken naar oorzaken van psychiatrische problematiek, kwaliteitsbewaking en het monitoren van de

De redactie van het Onderzoeksboek 2012-2013 heeft

dagelijkse praktijk, maar ook in het kader van een

collega’s van de Parnassia Groep uitgenodigd om

opleiding, als proeve van bekwaamheid van weten-

hierover hun mening te geven. In een estafettediscus-

schappelijk denken en werken.

sie per e-mail gaven zij ‘de pen’ aan elkaar door. Zo zijn verschillende meningen van medewerkers met een verschillende achtergrond en betrokkenheid bij zorg en

‘WIE heeft WELKE verantwoordelijkheid om WAT te doen, om de bevindingen van wetenschappelijk onderzoek bij WIE bekend te maken en deze in de dagelijkse praktijk te implementeren?’

wetenschappelijk onderzoek met elkaar verbonden. Als senior onderzoeker ben ik van mening dat het de taak van de onderzoeker is om bij de opzet van het onderzoek af te spreken en vast te leggen hoe de resultaten worden gecommuniceerd en aan wie. De onderzoeker moet ook afspraken maken met het zorgbedrijf waar het onderzoek plaatsvindt over de manier waarop de uitkomsten toegepast zullen worden in de

In potentie zijn veel onderzoeksresultaten bruikbaar

zorg. Dit geldt met name voor onderzoek dat niet in het

voor het verbeteren van onze zorg. Toch kunnen we

kader van een (beperkte) opleidingsdoelstelling wordt

constateren dat de uitkomsten van ons eigen onder-

verricht, maar ik daag ook opleidelingen uit om hier in

zoek slechts in kleine kring bekend is. De resultaten

hun onderzoeksplannen aandacht aan te besteden.”

worden maar mondjesmaat geïmplementeerd in de dagelijkse behandelpraktijk.


13


‘Om nieuwe onderzoeksresultaten te kunnen implementeren is het nodig dat mensen op de werkvloer op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en van de initiatieven die op dat gebied in het zorgbedrijf spelen’

14

De pen gaat naar Leontien Los, directeur zorg bij Lucertis

Hoe kan een directeur zorg faciliteren dat resultaten van onderzoek hun weg vinden naar de behandelpraktijk? “Het duurt lang voordat uitkomsten van wetenschap-

den, de ROM en het toepassen van de richtlijnen, en

pelijk onderzoek worden toegepast in de praktijk. Het

een kader bedenken waarbij de hulpverleners en teams

bekende voorbeeld is dat van de Helicobacter. Het

niet alleen op productie gestuurd worden, maar ook op

bleek geen stress die de maagzweer veroorzaakte, maar

het toepassen van de richtlijnen en het goed navolgen

een bacterie. Het duurde tien jaar voordat deze bevin-

van de ROM-metingen.

ding in de praktijk werd toegepast door mensen met een maagzweer te behandelen met antibiotica.

De ROM vind ik een goed voorbeeld; hoewel de lijsten omstreden zijn en wetenschappers zo hun gedachten

Om nieuwe onderzoeksresultaten te kunnen imple-

over deze cijfers hebben, merken we binnen Lucertis

menteren is het nodig dat mensen op de werkvloer

dat teams het heel motiverend vinden om terug te

op de hoogte zijn van de nieuwste ontwikkelingen en

horen wat de metingen op teamniveau opleveren. Bij-

van de initiatieven die op dat gebied in het zorgbe-

voorbeeld dat ouders en kinderen in veel gevallen een

drijf spelen. Naast de zorgpadexperts kan de directeur

heel andere kijk op klachten hebben.

zorg verbinding tussen deze initiatieven maken. Hij/ zij kan een duidelijke koers van onderzoeksrichtingen

We moeten niet vergeten om het gesprek op gang te

uitzetten. Voor Lucertis is dat de komende jaren epi-

brengen tussen de behandelpraktijk en de onderzoe-

demiologie, vroegdetectie en onderzoek gericht op het

ker. De implementatie van het behandelen van een

vergroten van de handelingsvaardigheid van patiënten

maagzweer met antibiotica duurde ook lang omdat

en hun directe omgeving. De directeur zorg kan de

huisartsen het idee hadden dat stress eveneens een

zorgpadexperts als taakstelling geven dat ze de nieuw-

factor was bij het ontstaan van de maagzweer. Nu

ste ontwikkelingen bijhouden en implementeren,

is bekend dat de helicobacter beter koloniseert en

maar ook steeds kritisch kijken naar welke interventies

symptomen gaat geven bij mensen met stress dan bij

gestopt kunnen worden. De directeur zorg kan zorgen

mensen zonder stress.”

dat er een goede feedbackcirkel is vanuit de zorgpa-


15


16

De pen gaat naar Imraan Nanhekhan, informatiespecialist bij de Parnassia Academie, afdeling Bibliotheek

Welke bijdrage kan de bibliotheek leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “De bibliotheek is kenniscentrum voor wetenschap-

en psychofarmacologisch gebied via kenniscentra als

pelijk ggz-onderzoek en zijn toepasbaarheid. We

UpToDate en PsyFar. In 2013 hebben medewerkers van

verschaffen kennis van onderzoeksresultaten door

de Parnassia Groep ons duizenden direct behandelge-

inmiddels duizenden gebruikers tweemaal per week te

relateerde vragen gesteld.

attenderen op onderzoekspublicaties als artikelen, rap-

Dagelijks verschijnt het door de bibliotheek gere-

porten en boeken. We geven toegang tot internationale

digeerde GGZ-nieuws op alle intranetten van de

databases en zoeksystemen, toegespitst op onderzoek

Parnassia Groep, waarin ook nieuws over actueel ggz-

in de ggz. Kennis van evidence based en practice based

onderzoek en zijn toepassingen. Het delen van deze

behandeltoepassingen is direct toegankelijk via weer

kennis bevordert besluitvorming over toepassing van

andere specifieke databases.

onderzoeksresultaten. Op maat attenderen we verder op relevante wetgeving en jurisprudentie.

‘De bibliotheek is kenniscentrum voor wetenschappelijk ggz-onderzoek en zijn toepasbaarheid’

Toepasbaarheid van onderzoeksresultaten in de zorg is

Het zoeken naar toepasbare onderzoeksresultaten is

Tot slot zorgen we voor landelijke verspreiding van

een specialiteit van de bibliotheek. We doen dit op

publicaties over de toegepaste onderzoeksresultaten

maat en verzorgen ook cursussen voor behandelaren,

van de Parnassia Groep binnen onze ggz-netwerken,

opleidelingen en onderzoekers.

om zo deze kennis breed te delen.

De bibliotheek attendeert op directe toepassingsmoge-

Je kunt dus wel zeggen dat wetenschappelijk onder-

lijkheden van onderzoeksresultaten op geneeskundig

zoek leeft in de bibliotheek.”


onderwerp van bestudering van een verpleegkundige werkgroep. Deze ‘journal club’ formuleert zorgverbetervoorstellen, waarbij de bibliotheek een actieve begeleidende rol heeft.

17


18

De pen gaat naar Anastasia Lim, psychiater in opleiding en promovenda bij i-psy

Welke bijdrage kan een onderzoeker leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “Als klinisch onderzoeker en arts in opleiding tot

Een voorbeeld daarvan is diagnostiek naar halluci-

psychiater probeer ik het beste van twee werelden met

naties bij migranten. Bij deze specifieke doelgroep

elkaar te verbinden. Hiervoor is uiteraard samenwer-

komt de vraag ‘hallucinaties/psychose’ of ‘cultureel

king met meerdere partijen nodig. Vanuit de praktijk

gekleurde uiting van symptomen’ vaak voor. Kennis

ontstaan vaak vraagstellingen, waarbij diagnostische

rondom specifieke verklaringsmodellen zoals boze oog

knelpunten en problemen in behandeling(en) aan

en djinns kan een behandelaar meer handvaten geven

bod komen. Met wetenschappelijk onderzoek kan

om nader tot de patiënt te komen en aan te sluiten bij

meer kennis worden gegenereerd over deze specifieke

zijn belevingen, wensen en vragen. Deze kennis kan

onderwerpen en hierdoor kunnen verbeteringen wor-

dan worden meegenomen in gesprek en uiteindelijk

den ontwikkeld voor knelpunten in de zorg.

kunnen ook behandelingen verder worden ontwikkeld, toegespitst en eventueel worden aangepast. Door optimaal gebruik te maken van de faciliteiten van de

‘Vanuit de praktijk ontstaan vaak vraagstellingen over diagnostische knelpunten en problemen in behandeling(en). Wetenschappelijk onderzoek genereert meer kennis over deze specifieke onderwerpen, waardoor verbeteringen ontwikkeld kunnen worden voor knelpunten in de zorg’

bibliotheek, de medewerking van afdelingen en hun medewerkers en niet te vergeten de patiënten zelf, wordt de kennis niet alleen gegenereerd, maar uiteindelijk ook geïntegreerd in de zorg. Als onderzoeker presenteer ik mijn resultaten op verschillende niveaus en op verschillende manieren, zoals tijdens klinische lessen binnen de verschillende zorgbedrijven van de Parnassia Groep, op symposia voor zowel vakgenoten als voor andere geneeskundigen, en met publicaties in nationale en internationale vaktijdschriften. Zo wordt de kennis verder verspreid en leidt het hopelijk tot verdere inspiratie en vernieuwing in de zorg.”


19


20

De pen gaat naar Emmeline Ravestijn, GZ-psycholoog bij De Fjord, Lucertis; voorzitter psychologenplatform ‘Voer voor Psychologen’ Regio Rijnmond

Welke bijdrage kan een behandelaar leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “De behandelaar kan op verschillende manieren zorgen

Een voorbeeld: De Fjord doet al jaren wetenschappelijk

dat onderzoeksresultaten worden toegepast in de zorg.

onderzoek naar de doelgroep, effecten van behande-

Allereerst kan de behandelaar in overleg met manage-

ling en de therapeutische relatie. Uit een van deze

ment zorgen dat het behandelbeleid wordt aangepast

onderzoeken is naar voren gekomen dat bij jongeren

naar aanleiding van relevante onderzoeksresultaten.

bij wie na ontslag uit de kliniek geen sprake meer is van cannabismisbruik de kans op stabiliteit – qua

‘De behandelaar kan op verschillende manieren zorgen dat onderzoeksresultaten worden toegepast in de zorg. Bijvoorbeeld door in therapieën en op de werkvloer aandacht besteden aan de onderzoeks resultaten en de toepassing ervan’

wonen, werken, opleiding, delicten – zesmaal zo groot is dan bij jongeren die nog altijd cannabis gebruiken. Op basis van onder andere deze onderzoeksresultaten is binnen De Fjord een ‘Zorgpad Drugs’ ontwikkeld en wordt in teams en op de werkvloer veel aandacht besteed aan het terugdringen van drugsgebruik en verslaving. Ook in therapieën en zelfs intakes wordt gerefereerd aan deze onderzoeksresultaten, onder andere om jongeren te motiveren te stoppen met drugs en hen uit te leggen waarom hier in hun behandeling

Ten tweede kan de behandelaar met het (multidiscipli-

aandacht aan wordt besteed.”

naire) team kijken naar de daadwerkelijke toepassing van de onderzoeksresultaten in de praktijk. Ten derde kan de behandelaar in therapieën en op de werkvloer aandacht besteden aan de onderzoeksresultaten en de toepassing ervan.


21


22

De pen gaat naar Horusta Freije, manager zorg bij PsyQ Zaandam

Welke bijdrage kan een manager zorg leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “Allereerst door het scheppen van een actief opleidings-

onderzoek en evidence based werken. We gingen een

en onderzoeksklimaat op de afdeling met een goede

samenwerkingsverband aan met Paul Emmelkamp van de

samenwerking met universiteit(en) en andere relevante

UVA. We deden mee aan het schematherapieonderzoek

partijen op deze gebieden. Toen ik nog in opleiding was

van Nadort en de doorbraakprojecten van het Trimbos.

in Groningen waren wij een proeftuin voor behande-

Dit brengt een afdeling in korte tijd inhoudelijk verder.

lingen van de Rijks Universiteit Groningen. Wij hadden

Maar het reikt veel verder dan je eigen afdeling.

een actief onderzoeksklimaat op de afdeling, dat door directie en management werd uitgedragen.

Geïnspireerd door en dankbaar voor deze ervaringen, probeer ik als manager zorg, samen met mijn collega bedrijfsvoering en medewerkers, bij PsyQ Zaandam ook

‘Het is enorm verrijkend voor het werkklimaat om samen met je patiënten methodes bewust toe te passen en te evalueren’

een goed onderzoeks- en opleidingsklimaat neer te zetten en uit te dragen. Wij hebben veel mensen in postdoctorale opleidingen, vanwaar ze de nieuwste kennis ‘mee naar huis brengen’. We hebben twee promotieonderzoeken van internationale betekenis. Een onderzoek van Jacqueline A-Tjak, dat ACT en CGT bij depressie

Ik herinner me de trots dat behandelingen waar wij aan

vergelijkt en een onderzoek van Ingrid Wigard dat EMDR

meewerkten, zoals voor hypochondrie en BDD, richtlijn

en Imaginaire exposure bij PTSS vergelijkt. We hebben

werden. Het was enorm verrijkend voor het werkklimaat

inhoudelijke overleggen en intervisies en stimuleren de

in het algemeen, om samen met je patiënten methodes

ROM, die vele mogelijkheden biedt. Dit alles binnen de

bewust toe te passen en te evalueren. Het richt de blik

context van PsyQ, bij uitstek een organisatie die zich richt

op evidence based werken. Het inspireerde mij om zelf

op evidence based werken met haar zorgprogramma’s,

onderzoek te doen met de VERS-training bij patiënten

specialismeleiders en programmaraden, en de Parnassia

met borderlineproblematiek, maar ook om behandelef-

Groep met haar Parnassia Academie.

fecten te meten. Toen ik later bij de RIAGG in Zaandam werkte als kli-

We scheppen samen een klimaat waardoor we op een

nisch psycholoog en staffunctionaris zorgvernieuwing

organische manier zijn verbonden met diverse bronnen

ondersteunde ons management ook een klimaat van

van onderzoeksresultaten.”


23


24

De pen gaat naar Simon Buijsman (foto), Bas Kronenburg en Martin Nieuwstad namens de Concerncliëntenraad van de Parnassia Groep

Welke bijdrage kunnen de cliëntenraden en individuele cliënten leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “Een aanzienlijk deel van de wetenschappelijke publi-

Cliënten zullen in eerste instantie op de hoogte moeten

caties is van toegevoegde waarde voor de vertegen-

worden gebracht van onderzoeken die op dat moment

woordigers van de cliënt-medezeggenschap. Zeker daar

lopen. Daarna moet worden gekeken hoe ervarings-

waar de cliënt of de cliënt-vertegenwoordiger bij de

deskundigheid en/of de input van cliënten en cliën-

totstandkoming wordt betrokken, zal de waardering

tenraadsleden wordt benut bij de opzet en uitvoering

voor onderzoek en het nut ervan nóg sterker worden

van een dergelijk onderzoek. Hierbij moet ook rekening

ondervonden. Dit geldt vooral ook in het kader van de

worden gehouden met de belastbaarheid van de cliënt

ingezette weg naar Herstelzorg. Het is daarom mooi te

en de eisen die gelden voor het uitvoeren van een wetenschappelijk onderzoek.

‘De Concerncliëntenraad hoopt dat cliënten meer en meer betrokken worden bij onderzoeken die een direct verband met cliënten hebben’

De Concerncliëntenraad hoopt dan ook dat cliënten meer en meer betrokken worden en blijven bij onderzoeken die een direct verband met cliënten hebben. Hier kan, vanuit cliëntperspectief, gesproken worden van een ragfijn samenspel tussen alle (mede)spelers met grote potentie voor de toekomst.”

zien dat de wetenschappelijke, doch meestal theoretische benadering, én de dagelijkse praktijk rondom de cliënt elkaar (mede vanuit eigen ervaringen) weten te vinden en zich in een publicatie verbinden! Op deze wijze zijn publicaties van nog grotere waarde voor een nog grotere groep betrokkenen.


25


26

De pen gaat naar Niels Mulder, psychiater, hoogleraar Openbare Geestelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, onderzoekscoördinator bij Bavo Europoort

Welke bijdrage kan een hoogleraar leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “Een hoogleraar kan nieuwe inzichten, klinische

afdelingen. Het EDIE onderzoek is gedaan bij patiënten

observaties of vragen vertalen naar onderzoek en jonge

die in behandeling waren bij PsyQ. Het ging om vroeg-

talenten stimuleren en helpen om hiermee aan de

detectie van psychotische symptomen, zonder dat er al

gang te gaan. Twee mooie praktijkvoorbeelden zijn het

sprake was van een psychotische stoornis. Behande-

crisismonitoronderzoek en het EDIE vroegdetectieon-

ling van deze symptomen door middel van cognitieve

derzoek van psychotische symptomen. De crisismonitor

gedragstherapie was effectief in het voorkomen van een psychotische stoornis. Ook dit is elders bevestigd en deze methode wordt momenteel breed geïmple-

‘Een hoogleraar kan nieuwe inzichten, klinische observaties of vragen vertalen naar onderzoek en jonge talenten stimuleren om hiermee aan de slag te gaan’

menteerd. Zo zijn er meerdere goede voorbeelden te noemen waaruit blijkt dat de hoogleraren, samen met hun onderzoeksgroep, studies uitvoeren die vernieuwing en kwaliteitsverbetering in de zorg opleveren.”

bleek zeer effectief in het voorkomen van agressie en het verkorten van de separatieduur. Dit was ook in een eerder onderzoek aangetoond en vervolgens is deze methodiek geïmplementeerd op diverse opname-


27


28

De pen gaat naar Marjolein Timmer, manager afdeling Marketing & Communicatie van de Parnassia Groep

Welke bijdrage kan de afdeling Marketing & Communicatie leveren aan het toepassen van onderzoeksresultaten in de zorg? “Ik ben trots op de investeringen die de Parnassia Groep

middel van taalspellen in staat de stemmen in hun

doet op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.

hoofd actief te onderdrukken. Een internationale jury

Mede hierdoor kan de kwaliteit van diagnostiek en

kende TEMSTEM de Rotterdamse Designprijs 2013 toe,

behandeling verbeterd worden. Het komt de kwaliteit

omdat het ‘een exemplarisch product is op het snijvlak

van onze zorg aan patiënten ten goede. Dit doen we

van onderzoek en design’.

deels in samenwerking met academische ziekenhuizen en met Stichting TOPGGz. TOPGGz is zeer gespeciali-

Het is belangrijk dat nieuwe onderzoeksresultaten snel

seerde patiëntenzorg (topklinisch en topreferent)

bekend gemaakt worden aan de werkvloer, zodat ze

in combinatie met wetenschappelijk onderzoek,

geïmplementeerd kunnen worden en we de zorg steeds

innovatieve behandelingen en kennisverspreiding.

meer optimaliseren. Dat is een grote uitdaging binnen

We mogen trots zijn dat we vier afdelingen hebben

onze organisatie. Hoe bereik je bijna 8500 medewer-

die TOPGGz erkend zijn; programma ADHD, Depressie,

kers, werkzaam binnen tien zorgmerken, werkzaam in

Angststoornissen en Centrum voor eerste Psychose.

geheel Nederland? Ik zie het uitwisselen en implementeren van kennis uit

‘Wetenschappelijk onderzoek moet een waardige plek krijgen in ons communicatiebeleid’

onderzoek als een taak van medewerkers, managers en onderzoekers. De afdeling Marketing & Communicatie kan dat ondersteunen door nieuws, achtergronden, resultaten en bijzondere prestaties bekend te maken, zowel binnen als buiten de organisatie. Wetenschappelijk onderzoek moet een waardige plek krijgen in ons

Een mooi voorbeeld van onderzoek waar zeer kwets-

communicatiebeleid.”

bare patiënten direct baat bij hebben is de app TEMSTEM. Deze app stelt mensen die stemmen horen door


29


30

De pen gaat naar Edsel Kwidama, lid Raad van Bestuur Parnassia Groep

Reflectie van de bestuurder op alle geleverde bijdragen “De Parnassia Groep geniet landelijke bekendheid bin-

De Parnassia Groep biedt haar medewerkers de moge-

nen de GGZ vanwege haar wetenschappelijk onder-

lijkheid en de ruimte om wetenschappelijk onderzoek

zoek. Wij richten ons op innovatie en daarmee op het

te verrichten door het scheppen van een proactief

doen van onderzoek, want onze zorg verbetert door

onderzoeks- en opleidingsklimaat binnen de groep.

voortdurend op zoek te blijven naar betere, evidence-

Hiermee zijn wij ook een aantrekkelijke werkgever en

of practice-based behandelmogelijkheden. We werken

zijn wij in staat talentvolle medewerkers aan te trek-

samen met universiteiten en andere kenniscentra en

ken, die op hun beurt actief bijdragen aan innovatie en

blijven onze behandelingen verversen met nieuwe

verbetering van onze zorg.

kennis, zodat onze patiënten naar de laatste stand van de wetenschap worden behandeld.

Alle zorgbedrijven ontplooien onderzoeksinitiatieven. Het onderzoek strekt zich uit over allerlei gebieden en de resultaten worden stapsgewijs geïmplementeerd

‘Ik daag onderzoekers, managers en behandelaren uit om meer over de grenzen van de eigen afdeling of het eigen zorgbedrijf heen te kijken, en met elkaar in gesprek te gaan over gezamenlijke doelen en strategieën voor verbetering van de zorg’

in de dagelijkse praktijk. Patiënten en ervaringsdeskundigen worden in toenemende mate betrokken bij het opzetten van onderzoeken. Op zorgbedrijfoverstijgend niveau is de Parnassia Academie de interne opleidings-, onderzoeks- en kennisorganisatie die de medewerkers van de Parnassia Groep ondersteunt bij hun professionalisering; onder andere door onze bibliotheek die helpt bij het ontsluiten en beschikbaar stellen van kennis. Willen we optimaal profijt hebben van alle inspanningen die we verrichten op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en innovatie, dan zal de bestaande infrastructuur van kennis delen binnen de groep en op alle niveaus, op een hoger plan moeten komen. Zo is


31


de Specialismeleider ingevoerd, die verantwoordelijk

tevens door in de opzet van een onderzoek standaard

is voor het bijhouden en over afdelingen en zorgbe-

een implementatieplan voor de te bereiken resultaten

drijven heen verspreiden van de kennis over zijn/ haar

mee te nemen.

onderwerp. Er worden binnen de verschillende regio’s en zorgbedrijven wetenschappelijke bijeenkomsten

Ook in deze tijd met veel veranderingen in de ggz,

gehouden. Er zijn diverse kenniskringen, onder andere

waarbij de kosten van de behandelingen naar beneden

de Verpleegkundige Advies Raad (VAR) en het Ken-

moeten, zal ik als lid van de Raad van Bestuur het

niscentrum ADHD bij volwassenen. Ook dit boek is een

wetenschappelijk onderzoek blijven stimuleren en

voorbeeld van bundeling en kennisdeling van wat

zoveel mogelijk faciliteren. Wij doen dit onder andere

er binnen de Parnassia Groep op onderzoeksgebied

door middel van het Parnassia Groep Stimuleringsfonds

gebeurt.

en door afdelingen die hun topklinische, topreferente zorg willen bekronen met het keurmerk TOPGGz een

Toch zal er meer gemeenschappelijk aandacht besteed

steuntje in de rug te geven. Om goede en kosteneffec-

moeten worden aan het formuleren en voortdurend

tieve zorg te bieden aan onze patiënten, zijn in ieder

aanscherpen van het onderzoeksbeleid. Dat wil zeggen

geval toegepast onderzoek, programma-evaluatie en

dat de onderzoeksplannen van de zorgbedrijven en

effectiviteitonderzoek noodzakelijk. De onderzoeken

de doelstellingen in het concernbedrijfsplan meer met

die gerelateerd zijn aan speerpunten in het bedrijfs-

elkaar in verband moeten worden gebracht. Ik daag

plan, zoals de topklinische zorg en de kosteneffect

onderzoekers, managers en behandelaren uit om meer

studies, zullen juist in deze tijd door moeten lopen.

over de grenzen van de eigen afdeling of het eigen zorgbedrijf heen te kijken, en met elkaar in gesprek

Dit boek biedt een blik op de grote diversiteit aan pati-

te gaan en te blijven over gezamenlijke doelen en

ëntgebonden onderzoek dat binnen de Parnassia Groep

strategieën voor verbetering van de zorg. Dit staat in

plaatsvindt. Ik ben trots op de deskundigheid en inzet

onze viermaandsgesprekken op de agenda. Ik vind dat

van de betrokken medewerkers, die met hun kennis

er ook winst valt te halen door patiënten en ervarings-

van zaken en innovatieve ideeën voortdurend werken

deskundigen bij elk nieuw onderzoek te betrekken, en

aan verbetering van de zorg voor onze patiënten.”

32


33

34

Hoogleraren met een leerstoel van de Parnassia Groep Wetenschappelijk onderzoek, de implementatie van nieuwe behandelmethoden en de opleiding van medewerkers dragen bij aan de kwaliteit van de zorg. De Parnassia Groep hecht er daarom veel waarde aan. Eind 2013 waren er zeven hoogleraren met een leerstoel (mede) gefinancierd door de Parnassia Groep:

Prof. dr. M. (Mark) van der Gaag

Prof. dr. C.M.H. (Clemens) Hosman

Bijzondere leerstoel Cognitieve gedragstherapie

Emeritus-hoogleraar GGZ-preventie

bij psychotische stoornissen

Radboud Universiteit Nijmegen, Sectie Klinische

Vrije Universiteit Amsterdam,

Psychologie, Behavioral Science Institute

EMGO Instituut, Afdeling Klinische Psychologie

Maastricht University, Department of Health Promotion, CAPHRI

Prof. dr. A.M. (Bert) van Hemert Bijzondere leerstoel Epidemiologie van de

Prof. dr. C.L. (Niels) Mulder

Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (tot 2014)

Bijzondere leerstoel Openbare Geestelijke

Universiteit Leiden,

Gezondheidszorg

LUMC, Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde

Erasmus Universiteit Rotterdam, Erasmus MC, Afdeling Psychiatrie

Prof. dr. H.W. (Wijbrand) Hoek Leerstoel Psychiatrie

Prof. dr. J. (Jaap) van Weeghel

Rijksuniversiteit Groningen,

Bijzondere leerstoel Rehabilitatie en participatie

UMCG, Universitair Centrum Psychiatrie

van mensen met ernstige psychische stoornissen

Bijzondere leerstoel Epidemiologie

Tilburg University, Tranzo

Columbia University, Mailman School of Public Health, New York Prof. dr. E. (Erik) Hoencamp Emeritus-hoogleraar klinische psychopathologie Universiteit Leiden – Faculteit Sociale Wetenschappen, Afdeling Klinische, Gezondheidsen Neuropsychologie


35


Overzicht promovendi Bij de Parnassia Groep lopen diverse promotietrajecten. Het betreft promovendi die bij de Parnassia Groep in dienst zijn of die een arbeidscontract elders hebben (universiteit of zorginstelling), maar voor hun onderzoek samenwerken met de Parnassia Groep. Daarnaast zijn er ook een aantal externe promotiestudies binnen de leerstoelen van de Parnassia Groep.

Hieronder staat een overzicht van huidige promovendi en van promoties die sinds de vorige publicatie over het onderzoek van de Parnassia Groep zijn afgerond.

Gepromoveerd Medewerkers Parnassia Groep • Boogaard, Th.M. (Michel) van den. The negotiated approach in the treatment of depressive disorders. The impact on patient-treatment compatibility and outcome. Promotoren: Prof. dr. R. van Dyck, Prof. dr. Ph. Spinhoven en Prof. dr. H. Vertommen. Vrije Universiteit Amsterdam, 16 november 2012. • Dorrepaal, E. (Ethy) (2013). Before and beyond. Stabilizing Group treatment for Complex posttraumatic stress disorder related to child abuse based on psycho-education and cognitive behavioral therapy. Promotoren: prof. dr. A.J.L.M. van Balkom en prof. dr. D.J. Veltman. Co-promotor: dr. N. Draije. Vrije Universiteit Amsterdam, 28 februari 2013. • Kortrijk, H.E. (Hans). Use of Routine Outcome Monitoring data for evaluating Assertive Community Treatment. Promotoren: Prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Durk Wiersma. Erasmus Universiteit Rotterdam, 17 januari 2013. • Rietdijk, J. (Judith). People at ultra high risk for psychosis. The obvious cases and beyond. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en prof. dr. Don Linszen; copromotor: prof. dr. Pim Cuijpers. Vrije Universiteit Amsterdam, 13 april 2012. • Rooij, A. (Amber) de. Finding benefits in adversity: Symbolic tools in adult development after life disruption. Promotor: prof. dr. P.G. Heymans. Universiteit Utrecht, 10 februari 2012. • Schoorl, S.M.D. (Maartje). Investigating new process-focused treatments for posttraumatic stress disorder: attentional bias modification and mindfulness-based cognitive therapy. Promotor: Prof. dr. A.J.W. van der Does, Co-Promotor: dr. P. Putman. Universiteit Leiden, 30 oktober 2013. • Schrier, A.C. (Agnes). Depression and anxiety in migrants in the Netherlands. Population studies on diagnosis and risk factors. Promotoren: prof. dr. A.T.F. Beekman en prof. dr. J.J.M. Dekker. Co-promotoren: dr. M.A.S. de Wit, dr. A.P. Verhoeff. Vrije Universiteit Amsterdam, 2 juli 2013. • Sieh, D.S. (Dominik). The impact of parents’ chronic medical condition on children. Promotoren: prof. dr. D.A.V. van der Leij en prof. dr. F.J. Oort. Co-promotoren: dr. A.M. Meijer, dr. J.M.A. Visser-Meily. Universiteit van Amsterdam, 26 september 2012.

36

• Spijker, A. (Annet). Cortisol exposure, cognition and clinical course of bipolar disorder. Promotoren: prof. dr. Erik Hoencamp en prof. dr. Frans Zitman (LUMC). Universiteit Leiden, 4 december 2012. Externen met directe betrokkenheid hoogleraar Parnassia Groep • Balkom, I.D.C. (Inge) van. Phenotypes and epidemiology of rare neurodevelopmental disorders. Promotoren: Prof. dr. H.W. Hoek en Prof. dr. R.C.M. Hennekam. Rijksuniversiteit Groningen, 1 februari 2012. • Dragt, S. (Sara). Exploring the road to a first psychosis: work in progress. Promotoren: prof. dr. Don Linszen en prof. dr. Mark van der Gaag. Universiteit van Amsterdam, 14 september 2011. • Georgieva, I. (Irina). Coercive Interventions during Inpatient Psychiatric Care Patient’s preference prevention and effects. Promotor: prof. dr. Niels Mulder. Erasmus Universiteit Rotterdam, 14 juni 2012. • Hek, K. (Karin).Anxiety disorders and depression in older adults. Promotoren: Prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Henning Tiemeier. Erasmus Universiteit Rotterdam, 24 april 2013. • Klaassen, R.M.C. (Rianne). Emerging symptoms on the pathway to psychosis. Promotoren: prof. dr. Lieuwe de Haan en prof. dr. Mark van der Gaag. Universiteit van Amsterdam, 1 november 2013.

Promovendi Medewerkers Parnassia Groep • A-Tjak, J. (Jacqueline). Acceptance and Commitment Therapy vs. cognitieve therapie voor de behandeling van depressie. Promotor: Prof. dr. P.M.G. (Paul) Emmelkamp, Universiteit van Amsterdam. Co-promotor: dr. N. (Nexh) Morina, Universiteit van Amsterdam. • Adriaanse, M. (Marcia). Psychotic-like experiences among ethnic minority youth: culture, ethnicity or social disadvantage? Promotor: Prof. dr. Theo Doreleijers, VUmc. Co-promotor: mr.dr. Lieke van Domburgh, VUmc en dr. Wim Veling, UMCG. • Berg, D. (David) van den. EMDR versus rescripting bij mensen met PTSS en psychose. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en prof. dr. Agnes van Minnen (Radboud Universiteit Nijmegen). • Bouhaddani, S. (Saliha) el. Identification and treatment of early symptoms of severe mental illnesses in native and non-native Dutch. Promotor: Prof. dr. Theo Doreleijers, VUmc. Co-promotoren: mr.dr. Lieke van Domburgh, VUmc en dr. Wim Veling, UMCG. • Bron, T.I. (Annet). Leefstijl en medicatie-effecten bij volwassenen met ADHD. Promotor: prof. dr. A.T.F. Beekman (Vrije Universiteit Amsterdam). Co-promotoren: dr. Denise Bijlenga, dr. Sandra Kooij. • Cardona Cano, S. (Sebastian). Trajectories of picky eating in a community cohort of children followed prospectively from prebirth. Promotoren: Prof. dr. H.W. Tiemeier (Erasmus MC) en Prof. dr. H.W. Hoek. Co-promotor: dr. D. van Hoeken. • Counotte, J. (Jacqueline). Epigenetic pathways in psychosis: exploring the interplay between genes and social environment in Virtual Reality. Promotoren: Prof. dr. J. van Os en Prof. dr. H.W. Hoek. Co-promotor: dr. W. Veling. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

37


• Ekkers, W. (Wilfried). The effects of Competitive Memory Training in elderly depressed patients. Promotor: prof. dr. Mark van der Gaag; co-promotor: dr. Kees Korrelboom. • Groeneweg-Koolhoven, I (Isis). Quality of life in community-dwelling older persons with apathy. (Promotor: prof. dr. R.C. van der Mast; co-promotor: dr. P. Naarding). • Hogerzeil, S. (Simon). Immigrant disparities in psychiatric disorders. A cohort study using the psychiatric case register of The Hague. Promotoren: prof. dr. Bert van Hemert (LUMC) en prof. dr. H. Wijbrand Hoek. • Ising, H. (Helga). Detecting ultra-high risk patients and the prevention of a first psychotic episode. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag (VU Amsterdam) en prof. dr. H.F.E. (Filip) Smit (VUmc). • Jong, J. (Joop) de. Trauma, dissociatie, psychose en slaap. Promotoren: prof. dr. Willem van der Does (Universiteit Leiden) en prof. dr. Mark van der Gaag. • Jong, M. (Martie) de. Psychological treatment of eating disorders: a multi-centred RCT on the (cost-) effectiveness of enhanced cognitive behaviour therapy (CBT-E) Promotoren: prof. dr. H.W. Hoek, prof. dr. Ph. Spinhoven. Co-promotor: dr. K. Korrelboom. • Jong, Y. (Yvonne) de. Ontwikkeling ultra high risk bij jongeren. Promotoren: prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Mark van der Gaag. • Kool-Goudswaart, N. (Nienke). Evaluation of an Intensive Treatment Program for Disrupted PatientStaff Relationships in Psychiatry. Promotor Prof. dr. Ad Kerkhof (VU), co-promotoren: dr Berno van Meijel (InHolland), dr. Bauke Koekkoek (Hogeschool Arnhem en Nijmegen) • Lim, A. (Anastasia). The attribution of hallucinations and other psychotic symptoms to jinn. Promotor: Prof. dr. H.W. Hoek. Co-promotor: dr. J.D. Blom. • Looijestijn, J. (Jasper). Network analysis of brain activation during verbal auditory hallucinations: an fMRI study. Promotoren: prof. dr. H.W. Hoek, prof. dr. A. Aleman. Co-promotoren: dr. R. Goekoop, dr. J.D. Blom. • Noordraven, E. (Ernst). Money for Medication. Promotor: prof. dr. Niels Mulder • Nuijten, M. (Mascha). CATCH: Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm. New pharmacotherapeutic treatment options for crack-cocaine dependent people in the Netherlands. Promotor: prof. dr. Wim van den Brink (AMC-UvA / AIAR Amsterdam Institute for Addiction Research). Co-promotoren: dr. Vincent Hendriks (Brijder-PARC), dr. Peter Blanken (Brijder-PARC). • Oosten, A. (Ard) van. Health benefits of work: Optimization and timing of interventions for temporary employees who have been absent for causes of mental health. Promotor: Prof. dr. ir. A. Burdorf (Erasmus MC), prof. dr. R.W.B. Blonk (Universiteit Utrecht). • Orden, M. (Mirjam) van. (Cost-)effectiveness of collaborative mental health care compared to regular treatment within specialised mental health care. Promotoren: prof. dr. Erik Hoencamp en prof. dr. Philip Spinhoven (LUMC). Co-promotor: dr. Judith Haffmans. • Pardoen, W. (Wilmer). Fysiologie en neuropsychologie van auditieve hallucinaties bij boorderline persoonlijkheidsstoornissen. Promotoren: prof. dr. Ingmar Franken (Erasmus Universiteit) en prof. dr. Mark van der Gaag. • Paul, Linda. Versterkt cognitieve gedragstherapie het effect van bariatrische chirurgie bij morbide obesitas? Een gerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek. Promotor: Prof. dr. Wijbrand Hoek. Copromotoren: dr. Colin van der Heiden, dr. Daphne van Hoeken. • Ralston, A. (Alan). Models of the mind. Promotor: prof. dr. Gerrit Glas (VU Amsterdam). • Roosenschoon, B.-J. (Bert-Jan),. Onderzoek naar de effecten van Illness Management and Recovery 38

(IMR) voor mensen met ernstige psychische aandoeningen (EPA). Promotoren: prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Jaap van Weeghel. • Sande, R. (Roland) van de. RCT naar effecten van de crisismonitor op incidenten en separaties op acute opnameafdelingen. Promotoren: prof. dr. C.L. Mulder, prof. dr. H. Nijman, prof. dr. C. van der Staak. • Schee, E. (Evelien) van der. Public trust in health care: exploring the mechanisms. Promotor: prof. dr. P.P. (Peter) Groenewegen (NIVEL). Co-promotor: dr. J.D. (Judith) de Jong (NIVEL). • Smink, F.R.E. (Frédérique). Epidemiology of eating disorders in a community cohort of adolescents: add-on study TRAILS. (Promotoren: prof. dr. H.W. Hoek, prof. dr. A.J. Oldehinkel. Co-promotor: dr. D. van Hoeken. • Stobbe, Jolanda. RCT naar effecten van Assertive Community Treatment bij zorgmijdende ouderen. Promotoren: Prof. dr. C.L. Mulder. Co-promotor: dr. A. Wierdsma. • Stouten, L. (Luyken). Cognitie als voorspeller van outcome. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en dr. Wim Veling (UMCG). • Venne, J.C. (Cokky) van der. Experiences and impact of coercive measures in mental health care. Promotoren: prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Miranda Olff (AMC/UvA). Co-promotor: Dr. Berno van Meijel. • Verwijk, E. (Esmée). Efficacy and memory problems following Electro Convulsive Treatment: a prospective study. Promotoren: prof. dr. M. Stek (VU), prof. dr. E. Scherder (VU). Co-promotoren: dr. R. Kok, dr. H. Comijs (GGZ inGeest/VUmc). • Wansink, H. Prevention of emotional problems and psychiatric risks in children of parents with a mental illness in the Netherlands. Promotor: prof. dr. C.M.H. Hosman (Radboud Universiteit). Copromotor: prof. dr. J.M.A.M. Janssens (Radboud Universiteit). • Wigard, I (Ingrid). EMDR versus CGT in the treatment of PTSD. Promotor: prof.dr. P.M.G. Emmelkamp (UVA). Co-promotor: prof.dr. T.W.A. Ehring, dr. K. Meyerbröker (UVA). • Willemsen, E. (Ellen). Treatment of personality disorders in common psychiatric practice. Promotor: prof. dr. Bert van Hemert (LUMC). Externen met directe betrokkenheid hoogleraar Parnassia Groep • Apil, Sachlan (Erasmus Universiteit Rotterdam). Effectiviteit en uitvoerbaarheid van een stepped care preventieprogramma voor depressie bij ouderen. Promotoren: prof. dr. E. Hoencamp, prof. dr. Ph. Spinhoven; co-promotor: dr. P.M.J. Haffmans. • Berends, Tamara (Altrecht Eetstoornissen Rintveld). RCT naar kosteneffectiviteit van en tevredenheid over een e-health-programma terugvalpreventie voor patiënten met anorexia nervosa. Promotoren: Prof. dr. Annemarie van Elburg (Universiteit Utrecht), Prof. dr. Wijbrand Hoek. Co-promotoren: dr. Berno van Meijel, dr. Unna Danner. • Bergen, Addi van (GG&GD Utrecht). Measuring social exclusion. Promotor: prof. dr. Bert van Hemert (LUMC). • Beurden, Karlijn van (TRANZO). Behandeling ziekteverzuim vanwege psychische klachten. Promotoren: prof. dr. Jaap van Weeghel en prof. dr. Jac van de Klink (RUG). Co-promotoren: dr. Berend Terluin (VUmC) en dr. Evelien Brouwers (UvT). • Bitter, Neis (TRANZO). Hoe effectief is het Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen? Promotoren: prof. dr. J. van Weeghel en prof. dr. Ch. Van Nieuwenhuizen (UvT). Co-promotor: dr. D. Roeg (UvT). Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

39


• Boekel, Leonieke van (TRANZO). Stigma en Verslaving. Promotoren: prof. dr. Henk Garretsen (UvT) en prof. dr. Jaap van Weeghel. Co-promotor: dr. E. Brouwers (UvT) • Boerhout, Cees. Psychomotor therapy and aggression regulation in eating disorders. (Promotoren: prof. dr. H.W. Hoek en prof. dr. D. Wiersma (UMCG). Co-promotor: dr. J.T. van Busschbach (UMCG). • Coebergh, Jan Adriaan. Musical hallucinations. Promotoren: Prof. dr. Iris Sommer (UMC Utrecht), Prof. dr. Wijbrand Hoek. Co-promotor: dr. Jan Dirk Blom. • Dekker, Ilse (Erasmus MC). Kosten effectiviteit van Penfluridol (Semap). Promotor: Prof. dr. C.L. Mulder, Prof. dr. L. de Haan. Co-promotor: dr. A. Wierdsma • Duin. Daniëlle van (Trimbos-instituut/Kenniscentrum Phrenos). Verbeteren van kwaliteit van zorg bij ernstige psychische aandoeningen. Promotor: prof. dr. J. van Weeghel. Co-promotor: dr. W. Veling (UMCG) • Ellenkamp, Joke (Pameijer Stichting Rotterdam). Arbeidsparticipatie van mensen met een verstandelijke beperking. Promotoren: prof. dr. J. van Weeghel en prof. dr. P. Embregts (UvT). Co-promotor: dr. E. Brouwers (UvT). • Elzakkers, Isis (Altrecht Eetstoornissen Rintveld). Mental competency in anorexia nervosa. Promotoren: Prof. dr. A.A. van Elburg (Universiteit Utrecht) en prof. dr. H.W. Hoek. Co-promotor: dr. U.N. Danner. • Ende, Peter van der (Hanze Hogeschool Groningen). Begeleid ouderschap bij mensen met ernstige psychische aandoeningen. Promotor: prof. dr. Jaap van Weeghel. Co-promotoren: dr. Jooske van Busschbach (UMCG), dr. Lies Korevaar (Hanze Hogeschool Groningen). • Gunning, Hannah (TRANZO). Stigma bij mensen met een verstandelijke beperking. Promotoren: prof. dr. P. Embregts (UvT) en prof. dr. J. van Weeghel. • Jochems, Eline (Erasmus Universiteit Rotterdam). Motivation in Psychiatry. Promotor: Prof. dr. C.L. Mulder. Prof. dr. C.F. v.d. Feltz-Cornelis • Jong, Mark de (Yulius). Reductie dwangopnames. Promotor: Prof. dr. C.L. Mulder • Jong, Steven de. (GGZ Drenthe). Effectiviteit van metacognitieve therapie bij schizofrenie. Promotoren: prof. dr. André Aleman (UMCG) en prof. dr. Mark van der Gaag • Knaeps, Jeroen (Universiteit van Leuven). Intenties van arbeidstrajectbegeleiders en werkgevers om mensen met psychische problemen naar regulier werk toe te leiden of aan te werven: verklaring via de Theory of Planned Behavior. Promotor: prof. dr. Chantal Van Audenhove (Universiteit van Leuven). Co-promotor: prof. dr. Jaap van Weeghel. • Kraan, Tamar. (AMC). Prodromale studie naar de wisselwerking tussen genetische- en omgevingsfactoren bij het ontwikkelen van psychische klachten. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en prof. dr. Lieuwe de Haan (AMC-UvA). • Kranenburg, Grieke (GGZ Drenthe). Ervaringen met Duurzaam Verblijf. Promotoren: Prof. dr. Niels Mulder, Prof. dr. Durk Wiersma (RGOc) • Lako, Daniëlle (Radboud Universiteit Nijmegen). Critical Time Intervention in safe houses for battered women. A randomized controlled trial. Promotoren: prof. dr. Judith Wolf (UMC St. Radboud) en prof. dr. Bert van Hemert (LUMC). • Oosterhout, Bas van. (Reinier van Arkel). Meta-cognitieve training bij schizofrenie. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en prof. dr. Lydia Krabbendam (VU) • Pot-Kolder, Roos. (VU). Virtual Reality applications for research and treatment of psychotic disorders. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en dr. Wim Veling (UMCG). 40

• Ruchlewska, Asia. (Erasmus MC). RCT naar de effectiviteit van de crisiskaart. Promotoren: prof. dr. Niels Mulder en prof. dr. Mark van der Gaag. • Sanches, Sarita (Altrecht/TRANZO). Kosten-effectiviteit van de Individuele Rehabilitatie Benadering. Promotor: prof. dr. Jaap van Weeghel. Co-promotoren: dr. Wilma Swildens (Altrecht), dr. Jooske van Busschbach (UMCG). • Stobbe, Jolanda (Erasmus MC). RCT effecten van Assertive Community Treatment bij zorgmijdende ouderen. Promotoren: Prof. dr. C.L. Mulder; co-promotor: dr. A. Wierdsma • Vet, Renée de (Radboud Universiteit Nijmegen). Critical Time Intervention in homeless shelters. A randomized controlled trial. Promotoren: prof. dr. Judith Wolf (UMC St. Radboud) en prof. dr. Bert van Hemert (LUMC). • Vleugel, Berber van der. (GGZ Noord-Holland-Noord). EMDR versus exposure versus TAU bij mensen met PTSS en psychose. Promotoren: prof. dr. Mark van der Gaag en prof. dr. Ad de Jongh (UvA/ VU) • Vruwink, Fleur (ggNet). Risicofactoren voor separaties en interventies voor het terugdringen ervan. Promotoren: Prof. dr. C.L. Mulder, Prof. dr. H. Nijman. • Vugt, Maaike van (Trimbos Instituut). Het verband tussen modelgetrouwheid en effect bij ACT. Promotor: Prof. dr. C.L. Mulder. Prof. dr. Ph. Delespaul. Co-promotor dr. H. Kroon • Wijnia, Jan (Singledael). Public mental health: screening for Vit.D deficiency and effects of suppletion. Promotor: Prof. dr. C.L. Mulder


41

42

Lopend onderzoek Parnassia Groep 2012 – 2013

In de volgende hoofdstukken wordt een overzicht gegeven van onderzoek van/ bij de Parnassia Groep in de periode 2012-2013. Voor de indeling van deze hoofdstukken is de DSM-5 indeling van diagnoses leidend geweest. De achterliggende gedachte is dat onze zorg (Diagnose Behandel Combinaties en zorgprogramma’s) volgens de DSM-categorieën is ingericht. Niet naar alle DSMcategorieën vindt momenteel onderzoek plaats, en de betreffende categorieën zijn dan ook niet als hoofdstuk in dit boek meegenomen. Sommige onderzoeken zijn niet in te delen in een diagnostische categorie; daarvoor is een eigen gezamenlijke noemer gebruikt.

De aangemelde onderzoeken zijn als volgt over de hoofdstukken verdeeld:

• Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen: 7 studies • Middelgerelateerde en verslavings

• Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen: 6 studies • Schizofreniespectrum en andere psychotische stoornissen: 12 studies • Bipolaire- en depressieve-stemmings stoornissen: 9 studies

stoornissen: 25 studies • Neurocognitieve stoornissen: 4 studies • Persoonlijkheidsstoornissen: 7 studies • Voedings-/eetstoornissen: 6 studies • Behandel- en zorgevaluatie: 22 studies • Interculturele psychiatrie: 11 studies

• Angststoornissen: 4 studies

• Terugdringen dwang en drang: 4 studies

• Obsessieve-compulsieve stoornis, somatisch-

• Overig onderzoek: 9 studies

symptoomstoornis en verwante stoornissen: 3 studies


43


44


Effectiviteit van OROS-methylfenidaat op specifieke executieve functieproblemen bij volwassenen met ADHD: een gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde cross-over studie OROS-methylphenidate efficacy on specific executive functioning deficits in adults with ADHD. A randomized, placebo-controlled cross-over study Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Annet Bron, Denise Bijlenga, Sandra Kooij

(Co-)promotor

Prof.dr. A.T.F. (Aartjan) Beekman, VU Amsterdam, dr. J.J.S. (Sandra) Kooij en dr. D. (Denise) Bijlenga, beiden PsyQ Haaglanden

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Annet Bron

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Volwassenen met Attention Deficit Hyperactivity

Binnen dit gerandomiseerde, placebo-gecon-

Disorder (ADHD) vinden het door hun aandachts-

troleerde onderzoek hebben we gekeken naar

problemen vaak moeilijk om vast te stellen of hun

de effectiviteit van een langwerkende vorm

behandeling werkt of niet. Ze kunnen slecht ont-

van methylfenidaat (OROS-methylfenidaat) op

houden hoe ze functioneerden voor de behande-

specifieke parameters van de CPT. Elke deelnemer

ling en zien dus ook niet of de behandeling goed

maakte de test drie keer: bij aanvang van het

aanslaat. Dit leidt tot staken van de behandeling

onderzoek (baseline), bij gebruik van placebo,

en daarmee tot onnodige terugval in symptomen.

en bij gebruik van OROS-methylfenidaat. Uit

Deze patiënten zouden voor het vergroten van

de resultaten kwam naar voren dat OROS beter

hun therapietrouw erg gebaat zijn bij een kwan-

werkte dan placebo, en in het bijzonder effect

titatieve, harde maat voor hun verbetering. Die is

had op de parameter ‘reactietijd variabiliteit’.

mogelijk te vinden in een computertaak voor het

Deze parameter is bekend uit onderzoek bij kin-

meten van aandacht en impulsiviteit (kernsymp-

deren met ADHD, en kan dus worden gebruikt als

tomen van de stoornis), de zogenaamde Conti-

maatstaf om de effectiviteit van ADHD medicatie

nuous Performance Test (CPT). Met deze test is al

te meten bij volwassenen met ADHD. Daarmee

herhaaldelijk aangetoond dat volwassenen met

geeft reactietijd variabiliteit inzicht in het onder-

ADHD er slecht op presteren en dat deze prestatie

liggende neuropsychologische profiel van volwas-

bovendien verbetert met medicatie tegen ADHD.

senen met ADHD.


45


Risicofactoren voor negatieve rijuitkomsten bij volwassen ADHD patiënten Risk factors for adverse driving outcomes in adult ADHD Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Annet Bron, Denise Bijlenga, Minda Breuk, Marieke Michielsen, Sandra Kooij

Samenwerking

PsyQ vestigingen Amsterdam, Apeldoorn, Breda, Eindhoven, Groningen, Haarlem, Den Haag, Leiden, Maastricht/Heerlen, Purmerend, Rotterdam en Zaandam; prof.dr. Aartjan Beekman, Vrije Universiteit Amsterdam en EMGO Institute for Health and Care Research

(Co-)promotor

Prof.dr. A.T.F. Beekman, VU Amsterdam/EMGO Institute, dr. D. Bijlenga en dr. J.J.S. Kooij, Kenniscentrum ADHD bij volwassenen

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Annet Bron

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

46

Amerikaans onderzoek heeft aangetoond dat

verkeersregels, wordt dit vragenlijstonderzoek nu

patiënten met ADHD vaker illegaal rijden, vaker

ook uitgevoerd bij een controlepopulatie uit de

hun rijbewijs ingetrokken krijgen en meer boetes,

algemene bevolking. Uiteindelijk zullen de data

snelheidsbekeuringen, ongelukken en zelfveroor-

van 330 ADHD patiënten worden vergeleken met

zaakte ongelukken hebben. Deze studie richt zich

data van eveneens 330 controles, om te zien hoe

door middel van vragenlijsten op de factoren die

slecht ADHD patiënten in Nederland nu werkelijk

rijgedrag en rijuitkomsten kunnen beïnvloeden.

rijden, en welke factoren een risico vormen voor

Uit eerdere (ongepubliceerde) analyses op de

slecht rijgedrag en verschillende negatieve rijuit-

data van Nederlandse ADHD patiënten kwam

komsten, zoals bijvoorbeeld boetes. Dit onder-

naar voren dat ze minder slecht rijden dan ADHD

zoek weegt verschillende risicofactoren tegen

patiënten in de VS. Aangezien er veel verschil-

elkaar af, en zal inzicht geven in een risicogroep

len zijn tussen o.a. de rijbevoegde leeftijd en

voor riskant rijgedrag.


Cognitieve coping, angstklachten en depressieve klachten bij mensen met een autisme spectrum stoornis Cognitive coping, anxiety and depression in people with autism spectrum disorder Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Arjan Bruggink, GZ-psycholoog in opleiding tot klinisch psycholoog, SARR Rotterdam, Richard Vuijk, klinisch psycholoog, SARR Rotterdam

Samenwerking

Dr. S.D. Huisman, LUMC

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Arjan Bruggink

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Bij mensen met een autisme spectrum stoor-

de uitkomsten in dit verband met de manier

nis (ASS) komt veel comorbiditeit voor, voor-

waarop neurotypische mensen cognitieve coping

namelijk angststoornissen en depressie. Een

toepassen. De resultaten van dit onderzoek zul-

eerste keus behandeling voor angstklachten en

len bijdragen aan het ontwikkelen van effectieve

depressieve klachten is cognitieve gedragsthe-

behandelingen van de veel voorkomende como-

rapie. Bij ASS zien we verschillende cognitieve

rbiditeit, angst en depressie bij mensen met ASS.

beperkingen, zoals problemen met de “theory

Participanten worden gerekruteerd bij de SARR in

of mind”, een zwakke centrale coherentie en

Rotterdam (N=114). Vragenlijsten: De cognitieve

zwakke executieve functies. Het is goed denkbaar

copingstrategieën worden in kaart gebracht met

dat deze cognitieve beperkingen de effectiviteit

de Cognitive Emotion Regulation Questionnaire

van cognitieve therapie voor angst en depressie

(CERQ) (Garnefski, Kraaij & Spinhoven, 2001). De

negatief beïnvloeden. Bij neurotypische men-

mate van angst en depressie wordt gemeten met

sen zien we een duidelijk verband tussen het

de Symptom Check list (SCL-90) (Derogatis, 1977).

gebruik van cognitieve copingstijlen en de mate

De participanten zullen op leeftijd en geslacht

van angst en depressie. In het huidige onder-

worden gematcht met een steekproef uit de

zoek bestuderen we de samenhang tussen de

algemene populatie, welke gebruikt is voor het

cognitieve copingstijlen en de mate van angst en

samenstellen van de Nederlands handleiding van

depressie bij mensen met ASS en we vergelijken

de CERQ.


47


Seksuele problemen bij volwassenen met ADHD Sexual problems in adults with ADHD Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Denise Bijlenga, Arno Stammen, Jos Vroege, Minda Breuk, Kees van der Rhee, Sandra Kooij

Samenwerking

PsyQ Haaglanden Programma Seksuologie, Kenniscentrum ADHD bij volwassenen, dr. Marije Boonstra (CED-groep, Rotterdam)

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Denise Bijlenga

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Volwassenen met Attention Deficit Hyperactivity

groep patiënten. Vandaar dat wij met behulp van

Disorder (ADHD) hebben grote problemen met hun

een vragenlijst die ontwikkeld is op de afdeling

aandacht en concentratie en zijn vaak impulsief

Seksuele Stoornissen (de Vragenlijst Seksuele Pro-

en snel verveeld. Dit zou wel eens kunnen leiden

blemen van Jos Vroege) in kaart willen brengen

tot problemen op het gebied van seksualiteit:

hoe het zit met problemen van seksuele aard bij

snel afgeleid zijn tijdens een vrijpartij, snel

volwassenen met ADHD. Omgekeerd onderzoekt

verveeld zijn door seksuele handelingen of het

de afdeling Seksuele Stoornissen (Kees van der

impulsief aangaan van contacten of ervaringen. Er

Rhee) ADHD bij alle nieuwe patiënten gedurende

is echter nog nauwelijks onderzoek gedaan naar

een aantal maanden.

het voorkomen van seksuele problemen bij deze

48


Gestandaardiseerd adviesgesprek en het effect op therapietrouw bij een gedragstherapeutische oudertraining Zorgbedrijf

Lucertis

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Joke Koevoets

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Binnen de kinderen jeugdpsychiatrie maakt

laar tevreden zijn en zich zeker voelen over de

gedragstherapeutische oudertraining voor ouders

uitkomst van het adviesgesprek, (2) de ouders

van kinderen met ADHD al lange tijd deel uit van

naar eigen behoefte goed zijn geïnformeerd, (3)

het behandelaanbod. De ervaring leert echter dat

de perspectieven van de ouders en de behande-

ouders regelmatig afhaken wanneer de training

laar voldoende overeenkomen, (4) de ouders naar

gaat starten. Ook komt het regelmatig voor dat

eigen behoefte hebben kunnen meebeslissen, en

ouders niet bij alle bijeenkomsten aanwezig

(5) de informatie wordt gevisualiseerd.

zijn of de training voortijdig beëindigen. Dit is

In de tweede plaats zijn ouders eerder geneigd

een probleem waarmee de hulpverlening vaker

deel te nemen aan een behandeling wanneer zij

wordt geconfronteerd. Dit is betreurenswaardig.

het gevoel hebben dat zij enige mate van invloed

In de eerste plaats omdat een aantal ouders op

hebben op (het gedrag van) hun kind. Verder is

deze manier een reële mogelijkheid mist om het

het belangrijk dat ouders zichzelf gaan zien als

gedrag van hun kind te verbeteren, de stress bin-

onderdeel van de oplossing voor de problemen

nen het gezin te verminderen en escalatie van de

met hun kind. Ouders zijn vaker geneigd deel te

gedragsproblemen te voorkomen. Op de tweede

nemen aan een oudertraining wanneer zij zich

plaats is het in deze tijd van wachtlijsten en

realiseren dat de gedragsproblemen van hun

efficiënt omgaan met de beschikbare middelen

kind hun ouderschap op een negatieve manier

wenselijk om de zogenaamde no shows te beper-

beïnvloeden en wanneer ouders geloven dat

ken en de beschikbare tijd van de hulpverleners

gedragsverandering voor het kind mogelijk is.

goed te besteden. Daarbij past het werken met het maximale aantal deelnemers per groep.

Wij onderzochten wat de effecten zijn van het

In dit onderzoek wordt de vraag gesteld: Hoe

voeren van een gestructureerd adviesgesprek ten

zouden we de deelname van ouders bij de

aanzien van (1) deelname aan de training, (2)

oudertraining kunnen vergroten? Westermann

voortijdig beëindigen van de training, en (3) de

(2011) voert aan dat advisering doelmatiger en

tevredenheid van ouders over de behandeling.

effectiever is voor het verloop van het behan-

Het betreft een quasi random interventieonder-

delingsproces als (1) de ouders en de behande-

zoek.


49


Faseverschuiving bij volwassenen met ADHD van Slaap en Eetlust (FASE) FASE: study on the best treatment for delayed sleep phase in ADHD Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Suzan Vogel, Denise Bijlenga, Sandra Kooij

Samenwerking

Prof. dr. A.T.F. Beekman (VU), prof. dr. E.J. van Someren (NIN/UvA), prof. dr. A. Kalsbeek (NIN/UvA), dr. J. Barth (STAR medicine)

(Co-)promotor

Prof. dr. Aartjan Beekman. dr. Sandra Kooij en dr. Denise Bijlenga

Subsidie

Fonds NutsOhra, Stimuleringsfonds PG

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Suzan Vogel

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Bij 80% van de volwassenen met ADHD blijken

1) o f patiënten met ADHD en DSPS minder gunstige

er chronische inslaapproblemen te bestaan; een

bloedwaarden hebben voor biomarkers van

groot deel van hen kwalificeert voor het Delayed

chronische aandoeningen en een minder gun-

Sleep Phase Syndrome (DSPS). DSPS wordt geken-

stig cardiovasculair profiel hebben in vergelij-

merkt door een chronisch slaaptekort, wat negatieve consequenties heeft voor de lichamelijke

king met normwaarden, 2) o f de behandeling met melatonine effect heeft

gezondheid en op de lange duur is geassocieerd

op de slaapduur, de slaapfase, de ADHD-

met gewichtstoename, obesitas, diabetes, hyper-

symptomen, de eetlusthormonen en andere

tensie, metabool syndroom, hart- en vaatziekten en zelfs met kanker.

biomarkers, en 3) o f lichttherapie in de ochtend naast behandeling met melatonine een aanvullend effect

In dit onderzoek zal worden onderzocht wat de

50

heeft op de behandeling.

beste behandeling is van DSPS, waarbij bestaande

Daarnaast zal de relatie tussen de verlate slaap-

behandelingen worden vergeleken. We zullen

fase en de eetlust worden onderzocht bij volwas-

nagaan:

senen met ADHD en DSPS.



51


Geluksgevoel en schizofrenie Happiness and schizophrenia Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Hans Oolders

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Hans Oolders

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Een jeugdig persoon staat aan de vooravond van

gaans gemeten in een specifieke populatie; er is

het benutten van zijn levenskansen, is gezond

onderscheid in objectieve en subjectieve kwaliteit

en er staat weinig in de weg om een zinvol,

van leven, zoals nu in de Routine Outcome Mea-

gelukkig bestaan op te bouwen. Schizofrenie is

surement (ROM). Door rechtstreeks te vragen naar

een ernstige chronische aandoening, die rond de

het geluksgevoel van de patiënt kan een meer

adolescentie tot uiting komt (leerboek Kaplin and

volledig beeld worden verkregen over zijn gevoel.

Sadock). De diagnose schizofrenie kan een “streep

Het zou ook verduidelijken of patiënten met een

door de rekening” betekenen. Deze aandoening

ernstige chronische aandoening minder gelukkig

heeft ook invloed op cognitie en gevoel. Anhedo-

zouden zijn dan mensen zonder deze aandoe-

nie (het niet kunnen ervaren van vreugde) wordt

ning. Deze gegevens zijn ook van belang met

al geruime tijd als een centraal kenmerk van

betrekking tot het maken en geven van psycho-

schizofrenie beschouwd (Bleuler, 1950; Kraepelin,

educatie programma’s. Ruim 820 patiënten van

1919/1971). Geluk is niet eenvoudig te definiëren.

Parnassia Ambulant Centrum voor Volwassenen

Termen als kwaliteit van leven, welbevinden,

Zuid (PACV Zuid) zijn bevraagd, ruim 20% heeft

gezondheid, welvaart en geluk worden door

gerespondeerd.

elkaar gebruikt. Kwaliteit van leven wordt door-

52


Early Detection and Intervention Evaluation: preventie van psychose door een cognitieve gedragstherapeutische interventie bij hulpzoekende jonge mensen met een ultrahoog risico op een psychose Prevention of psychosis with a cognitive behavioural intervention in helpseeking young people with an at risk mental state for developing psychosis Zorgbedrijf

Parnassia, PsyQ

Onderzoeksteam PG

Mark van der Gaag, Helga Ising, Jenny van der Werf, Marion Bruns

Samenwerking

Vrije Universiteit Amsterdam, AMC Adolescentenkliniek, Rivierduinen afdeling Kinderen en Jeugd, GGz Friesland

Promovendus

Helga Ising

(Co-)promotor

Prof. dr. M. van der Gaag, VU Amsterdam; prof. dr. D.H. Linszen, UvA, dr. W.A. Veling, UMCG

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Helga Ising

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:

zodat de patiënt na een transitie naar psychose

Vroegdetectie en preventie van psychose bij jonge

direct kan worden ondersteund en geholpen. De

mensen die zich aanmelden bij de deelnemende

duur onbehandelde psychose kan hierdoor worden

instanties en sub-klinische psychotische sympto-

teruggebracht naar 0 dagen (tegen een half jaar

men rapporteren.

gemiddeld in de reguliere zorg). Op deze manier kunnen de gevolgen beter worden gecontroleerd,

Methoden:

kan de schade als gevolg van de psychose worden

Bij de groep ‘at risk’ mensen worden gedurende 18

beperkt en de verbetert de prognose. In de toe-

maanden risicofactoren voor de ontwikkeling van

komst kan met de kennis uit dit onderzoek een

een psychose in kaart gebracht. Deze risicofactoren

psychose wellicht worden voorkomen bij nieuwe

worden gemeten met behulp van: interviews, vra-

patiënten.

genlijsten, demografische gegevens en genetisch materiaal (DNA).

De inclusieperiode is afgesloten met 201 inclusies. Van 2012 tot begin 2014 is een 4-jaars follow-up

Wetenschappelijk belang:

studie van de EDIE-NL studie gedaan. Alle deelne-

Het is een gerandomiseerde gecontroleerde trial

mers van de EDIE-NL studie zijn benaderd voor een

bij patiënten waarbij het effect van een nieuwe

eenmalig interview, waarbij een aantal vragenlijs-

preventieve cognitieve gedragstherapie wordt

ten die tijdens de EDIE-NL studie zijn afgenomen,

gemeten en vergeleken met ‘treatment as usual’.

opnieuw aan patiënten werden voorgelegd. Doel van de follow-up studie is het in kaart brengen

Patiëntbelang:

hoe het nu met patiënten gaat en hoeveel pati-

De patiënten met een verhoogd risico op een psy-

ënten er na het eind van de EDIE-NL studie een

chose worden nauwlettend in de gaten gehouden,

transitie naar psychose hebben doorgemaakt.


53


Genetic Risk and OUtcome of Psychosis Genetic Risk and OUtcome of Psychosis Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Wijbrand Hoek, Mark van der Gaag, Jan Dirk Blom, Helga Ising

Samenwerking

UMC Utrecht, UMC Groningen, AMC Amsterdam, Universiteit Maastricht en ca. 30 perifere instellingen

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2005

Naam contactpersoon

Helga Ising

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


Het GROUP project richt zich op de kwetsbaarheid

Het GROUP onderzoek is er de afgelopen jaren

om een psychose te ontwikkelen en het verloop

in geslaagd om een goede samenwerking op te

van psychotische stoornissen. Het bestudeert

zetten met een groot aantal GGZ instellingen in

zowel de genetische als de omgevingsfactoren die

Nederland. Tegelijkertijd is er een groot cohort

hierbij een rol spelen. Deze longitudinale, obser-

opgebouwd van patiënten en hun familieleden,

vationele studie onderzoekt de interactie tussen

die allen meewerken aan grootschalig (genetisch)

verscheidene kwetsbaarheids- en beschermende

onderzoek naar de oorzaken van schizofrenie.

factoren en de genetische variatie. Patiëntbelang: Methoden:

De diagnostiek van mensen met een psychotische

30 vragenlijsten, gericht op (1) symptomatolo-

stoornis is door dit onderzoek sterk verbeterd.

gie, (2) risico- en beschermende factoren en (3) behandeling en beloop. Afname van lichamelijk onderzoek en bloedonderzoek.

54


Muzikale hallucinaties Musical hallucinations Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Birgitta Vrins, René Lauw, Jan Dirk Blom

Samenwerking

Haga Ziekenhuis, UMC Utrecht

Promovendus

Jan Adriaan Coebergh

(Co-)promotor

Prof. dr. I.E.C. (Iris) Sommer, UMC Utrecht; prof. dr. H.W. (Wijbrand) Hoek, RuG/UMCG, dr. J.D. (Jan Dirk) Blom, Parnassia/RuG

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Jan Dirk Blom

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


- Analyse van de fenomenologische karakteristie-

- Inzicht verkrijgen in de neurobiologische cor-

ken van muzikale hallucinaties (MH) - Analyse van de neurobiologische correlaten van

relaten van MH - Toetsen van de effectiviteit van behandelingen

MH - Analyse van het beloop van MH

Patiëntbelang:

-O nderzoeken van de effectiviteit van behande-

- Ontwikkelen van een effectieve behandeling

lingen voor MH Methoden:

van MH

- Inventariseren van de fenomenologische karakteristieken van MH (vragenlijsten) - KNO-onderzoek (o.a. audiogram) - MRI-scan - Evaluatie effectiviteit van behandelingen


55


Model-free en netwerkanalyse van fMRI-data bij stemmenhoorders Model-free analysis of fMRI data in patients experiencing auditory verbal hallucinations Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Jasper Looijestijn, Rutger Goekoop, Jan Dirk Blom, Wijbrand Hoek

Samenwerking

NeuroImaging Center RuG/UMCG

Promovendus

Jasper Looijestijn

(Co-)promotor

Prof. dr. A. (André) Aleman, RuG; prof. dr. H.W. (Wijbrand) Hoek, RuG/UMCG, dr. J.D. (Jan Dirk) Blom, Parnassia/RuG; dr. R. (Rutger) Goekoop, Parnassia Groep

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Jasper Looijestijn

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie - Analyse van de neurobiologische correlaten van verbale akoestische hallucinaties (VAH) Methoden: - Model-free en netwerkanalyses van fMRI-data Wetenschappelijk belang: - Inzicht verkrijgen in de interacterende functionele netwerken van het brein die betrokken zijn bij het ontstaan van hallucinaties -H et identificeren van ‘hubs’ in het auditieve netwerk die geschikt zijn voor targeting met rTMS of DBS (deep brain stimulation) Patiëntbelang: -M ogelijk maken van een gerichte behandeling tegen medicatieresistente VAH met relatief weinig bijwerkingen

56


Multilevel Onderzoek naar Neuropsychologische Dimensies en Migratie geassocieerd met Psychose Multilevel Investigation of Neuropsychological Dimensions and Migration in Association with Psychosis Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Luyken Stouten, Mischa van der Helm, Winfried Laan, Wim Veling, Mark van der Gaag

Samenwerking

VU Amsterdam

Promovendus

Luyken Stouten

(Co-)promotor

Prof. dr. Mark van der Gaag, VU Amsterdam, dr. Wim Veling, UMCG

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Luyken Stouten

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


Het doel van de huidige studie is te onderzoeken

Cognitieve beperkingen zijn een centraal kenmerk

welke cross-sectionele en longitudinale rela-

van schizofrenie, grotendeels onafhankelijk van

ties bestaan tussen verschillende domeinen van

andere symptomen en waarschijnlijk een meer

cognitief functioneren en (een verhoogd risico op)

betrouwbare voorspeller van functionele uitkomst

symptomen, beloop en uitkomst van de eerste

dan positieve en negatieve symptomen. Ondanks

episode van schizofrenie/psychose.

deze conclusie is er nog weinig gedetailleerde en onomstreden kennis over de relaties tussen cog-

Methoden:

nitief functioneren en schizofrenie. De resultaten

Assessment van zeven verschillende cognitieve

van de uitgevoerde onderzoeken spreken elkaar

domeinen door middel van 15 neurocognitieve

vaak tegen, veel studies betroffen kleine samples

subtesten bij populatie vroege psychose en

of chronische schizofrenie patiënten en er zijn

populatie verhoogd risico op psychose. De studie

maar weinig longitudinale studies. Ook is er wei-

omvat een baseline inclusieperiode van 1 jaar

nig bekend over etnische verschillen in cognitieve

met drie vervolgmetingen (6 maanden, 1 jaar en 2

functiestoornissen.

jaar na baseline). Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen zullen de volgende statistische

Patiëntbelang:

technieken worden gebruikt: Pearson’s correlatie

De uitslagen van het uitvoerige neuropsychologi-

coëfficiënt, (M)AN(C)OVA, repeated measure ana-

sche assessment worden teruggekoppeld aan de

lyse (general lineair model), regressie-analyse en

deelnemers. Aan de probleemgebieden die hier-

multi-level analyse.

uit mogelijk naar voren komen, wordt aandacht besteed tijdens hun behandeling.


57


Europees netwerk van nationale schizofrenie netwerken die gen-omgevinginteracties (GxE) bestuderen European network of national schizophrenia networks studying gene-environment interactions Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Mark van der Gaag, Tamar Kraan

Samenwerking

EU-GEI partners en aangesloten partners

Promovendus

Tamar Kraan

(Co-)promotor

Prof. dr. Mark van der Gaag, VU Amsterdam; prof. dr. Lieuwe de Haan, UvA, dr. Eva Velthorst, UvA

Subsidiegever

Europese Unie, beheerd door AMC/UvA

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Mark van der Gaag

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


Inzicht krijgen in de invloed van erfelijke

De oorzaak voor het ontwikkelen van psychische

eigenschappen en omgevingsfactoren op de

klachten is onbekend, maar wel zijn onderzoekers

kwetsbaarheid voor het ontwikkelen van een

het erover eens dat zowel erfelijke als omge-

toekomstige psychose.

vingsfactoren een rol spelen. In dit onderzoek richten we ons vooral op de samenhang tus-

Methoden:

sen deze factoren. Er is bijvoorbeeld bekend dat

Deze studie zal blootstelling aan omgevingstres-

mensen die opgroeien in verstedelijkte gebieden

soren en symptomen meten met behulp van:

een groter risico hebben op het ontwikkelen van

interviews en vragenlijsten, de afname van

psychische klachten dan mensen die opgroeien

erfelijk materiaal (DNA) en hersenstructuur (MRI-

op het platteland. In dit onderzoek naar jongeren

scan van de hersenen). Bij de groep ‘at risk’

met hoog-risico klachten, willen we nagaan of

mensen worden risicofactoren en genen in kaart

de wederzijdse invloed van bepaalde erfelijke

gebracht en deze groep wordt gedurende twee

eigenschappen en omgevingsfactoren de kans op

jaar gevolgd.

psychische problemen verhoogt. Mensen zonder psychische klachten, met dezelfde etnische achtergrond en afkomstig uit dezelfde regio, worden gevraagd mee te doen om de resultaten onderling te kunnen vergelijken. Patiëntbelang: Deelname aan het onderzoek draagt bij aan inzicht in de oorzaken van het ontstaan van een psychose.

58


REFLEX, een sociaal-cognitieve groepsbehandeling om inzicht te verbeteren in schizofrenie REFLEX, a social-cognitive group treatment to improve insight in schizophrenia Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Petra Bervoets, Tamar Kraan, Mark van der Gaag

Samenwerking

UMCG, Lentis, GGZ Drenthe, Meerkanten GGZ, GGZ Friesland, GGZ Nijmegen

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Mark van der Gaag

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:

Na toewijzing en de voormeting wordt gestart

Bij 50 tot 80% van de mensen met schizofrenie is

met een groepsgewijze behandeling. Deze

er sprake van een verminderd ziekte-inzicht. Uit

bestaat uit 12 wekelijkse sessies van elk een uur.

onderzoek blijkt dat deze mensen minder goed

De controleconditie bestaat uit groepsgewijze

functioneren in het dagelijkse leven en ook min-

cognitieve revalidatie. Bij de uitkomstmaten voor

der therapietrouw zijn dan mensen bij wie het

inzicht (zgn. ‘preconditions’ voor inzicht) wordt

inzicht beter is. Het verbeteren van ziekte-inzicht

gekeken naar: zelf-reflecterend vermogen, mate

zou dan ook een belangrijke pijler van de behan-

van zekerheid over overtuigingen (idiosyncratic

deling van mensen met schizofrenie moeten zijn.

self-certainty) en stigma. Deze factoren worden gemeten met 3 vragenlijsten. Secundaire uit-

In de REFLEX studie wordt een nieuwe training

komstmaten zijn inzicht (een interview) en effect

om het ziekte-inzicht te verbeteren onderzocht.

van de interventie op symptomen (een interview

De training is gebaseerd op het idee dat het ver-

en een vragenlijst), kwaliteit van leven (een vra-

mogen om kritisch op jezelf te kunnen reflecteren

genlijst) en sociaal functioneren (een vragenlijst).

noodzakelijk is voor ziekte-inzicht. Wetenschappelijk belang: De training bestaat uit drie modules: omgaan met

Het onderzoeken van een interventie voor het

stigma, jij en je levensloop en jij in het hier en

vergroten van het ziekte-inzicht die is ontwikkeld

nu. In elk van deze modules wordt onderscheid

vanuit een herstelgerichte benadering.

gemaakt tussen feiten en meningen, en worden deelnemers gestimuleerd vanuit het perspectief

Patiëntbelang:

van een ander naar zichzelf te kijken.

Er worden duidelijke voordelen van de interventie verwacht. De hoop is dat zowel het ziekte-inzicht

Methoden:

als secundaire uitkomstmaten als psychiatrische

Patiënten die voldoen aan de inclusie-criteria

symptomen, zelfvertrouwen en kwaliteit van

worden door loting toegewezen aan een van

leven zullen verbeteren.

beide condities (behandel- of controleconditie).


59


HoNOS pilotstudie HoNOS pilot Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Narda Miedema, Mirjam Hazewinkel, Remco de Winter, Arlette van Amerongen

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Narda Miedema

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


Onderzoeken of de HoNOS als meetinstrument bij

Is de HoNOS een geschikt instrument voor Routine

elke opgenomen patiënt van het KCAP kan worden

Outcome Monitoring (ROM) van de behandeling

toegepast, om hiermee te kijken of de ernst van

die op het KCAP gegeven wordt?

klachten die patiënten ervaren tijdens opname op het KCAP afneemt, ofwel: worden patiënten beter

Patiëntbelang:

op de afdeling? Zijn hierin verschillende patiënt-

Vaststellen van verbetering/vermindering van

profielen terug te vinden?

klachten tijdens opname op het KCAP. Zijn hierin verschillende patiëntprofielen terug te vinden?

Methoden: Tussen 1 januari 2011 en 1 januari 2012 wordt bij alle patiënten (uitgezonderd BOR-regelingen) de HoNOS bij opname en ontslag ingevuld. Dit zal gaan om ongeveer 1300 opnames. De HoNOS (ontwikkeld door Mulder, Staring, Loos, Buwalda, Kuijpers, Sytema en Wierdsma in 2004) wordt beschouwd als een goede kandidaat voor het omschrijven van de toestand van de patiënt in de dagelijkse praktijk van de geestelijke gezondheidszorg. De HoNOS meet diverse domeinen, namelijk: psychiatrische symptomen, verslaving, somatiek en algemeen functioneren.

60


Metacognitieve training Metacognitive training (MCT) Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Petra Bervoets, Gitty de Haan, Mark van der Gaag

Samenwerking

Reinier van Arkel groep, ‘s-Hertogenbosch; VU Amsterdam; GGZ NHN, GGZ Delfland, Yulius, GGZ Drenthe

Promovendus

Bas van Oosterhout

(Co-)promotor

Prof. dr. Mark van der Gaag, VU Amsterdam, prof. dr. Lydia Krabbendam, VU Amsterdam

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Petra Bervoets

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


Het betreft een effectiviteitsstudie met een daar-

Laboratoriumstudies hebben bevestigd dat een

aan gekoppelde kosteneffectiviteitsstudie van de

aantal denkstijlen verantwoordelijk is voor het

metacognitieve training. Deze groepsgewijze trai-

ontstaan en voortduren van de achterdocht. In

ning wordt verondersteld denkstijlen te beïnvloe-

een poging om deze bevindingen om te zetten

den die verantwoordelijk zijn voor het ontstaan

in een interventie is de MCT ontwikkeld. Het is

en voortduren van achterdocht.

voor het eerst dat, na een aantal veelbelovende pilots, deze training onderzocht wordt op (kosten)

Methoden:

effectiviteit.

Het betreft een gerandomiseerde klinische trial met twee armen: een controlegroep en een expe-

Patiëntbelang:

rimentele groep. Na screening en informed con-

MCT kan mogelijk bijdragen aan een afname van

sent vindt randomisatie plaats, waarbij patiënten

achterdocht bij een kwetsbare patiëntenpopu-

willekeurig worden ingedeeld in één van de twee

latie.

condities. De experimentele groep start direct met de groepsgewijze training van 8 sessies, parallel aan de gebruikelijke zorg. De controlegroep ontvangt gebruikelijke zorg. Er is een voormeting, een nameting en een follow-up na 4 maanden.


61


Brave New Worlds: Virtual reality experimenten die psychose en de sociale omgeving met elkaar verbinden Brave New Worlds: Virtual Reality Experiments Linking Psychosis and Social Environment Zorgbedrijf

Parnassia, Dijk en Duin, Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Wim Veling, Roos Pot-Kolder, Jacqueline Counotte, Sanne Bruijniks, Mark van der Gaag

Samenwerking

TU Delft, Universiteit Maastricht

Promovendus

Roos Pot-Kolder

(Co-)promotor

Prof. dr. M. van der Gaag, Vrije Universiteit, dr. W. Veling, UMCG

Subsidiegever

ZonMw Veni

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Wim Veling

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In epidemiologische studies worden voortdurend

omgevingen. Bij vier groepen van 50 proefperso-

relatief hoge percentages psychotische stoornissen

nen met verschillende gevoeligheid voor psychose

gevonden bij mensen in dicht bevolkte stedelijke

worden lichamelijke en psychologische reacties

gebieden en bij etnische minderheden, vermoe-

geanalyseerd op drukte, andere etnische groepen

delijk veroorzaakt door omgevingsinvloeden. De

en vijandigheid. Er wordt onderzocht hoe deze

kern voor dit omgevingsrisico zou kunnen liggen

stressoren samenhangen met fysiologische stress

in herhaalde negatieve sociale ervaringen, die

reacties en psychose-achtige symptomen.

leiden tot vergroten van de gevoeligheid bij mensen met aanleg voor psychose en tot toename van

Belang van de studie:

psychotische reacties op opeenvolgende negatieve

Experimentele blootstelling aan VR omgevingen

sociale ervaringen. Tot nu toe zijn deze hypothe-

is een veelbelovende benadering om omge-

ses voor het meerendeel nog niet getest, aange-

vingsfactoren bij psychosen te onderzoeken.

zien het moeilijk is om de sociale omgeving en de

Het is het eerste onderzoek waarbij deelnemers

psychologische en fysiologische reacties van het

gerandomiseerd zijn over virtuele omgevingen

individu daarop nauwkeurig te meten. Sinds kort

met verschillende sociale risico-kenmerken en

zijn Virtual Reality (VR) technieken ontwikkeld

metingen van psychose(-achtige) reacties. Het

die de mogelijkheid bieden voor gecontroleerde

is een volgende stap in het proces om de hoge

expertimentele blootstelling aan verschillende

percentages psychotische reacties in dichtbevolkte

sociale omgevingen.

gebieden en bij immigranten te begrijpen. Door dit onderzoek worden VR behandelingen ontwik-

Methode:

keld die er op gericht zijn psychotische reacties op

De onderzoekers hebben een virtueel caféter-

sociale risico-omgevingen te verminderen door

ras gebouwd en bekijken met drie experimenten

‘exposure’- therapie.

hoe psychotische symptomen ontstaan in sociale 62


Melding van psychose-achtige symptomen door adolescenten op algemene ambulante behandelafdelingen, en het vaststellen van een grenswaarde op de PQ-16 Reported psychotic-like experiences in adolescence in general outpatient clinics and the determination of a cut-off point at the PQ-16 Zorgbedrijf

Lucertis, Parnassia

Onderzoeksteam PG

Yvonne de Jong, Niels Mulder, Mark van der Gaag

Subsidiegever

Stimuleringsfonds PG

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Yvonne de Jong

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel:


Het bepalen van een cut-off score op de Prodro-

Door middel van cross-sectioneel onderzoek

mal Questionnaire-16 (PQ-16/ ervaringenlijst) met

worden adolescenten die zich aanmelden in een

The Comprehensive Assesment of At Risk Mental

ambulante setting vergeleken met de algemene

States (CAARMS) en het volgen van het verloop van

populatie en de populatie die wordt aangemeld

de symptomen in de ultra high risk (UHR) groep.

bij een vroeginterventieteam. Via longitudinaal

Gerelateerde risicofactoren worden verzameld.

onderzoek wordt het verloop van UHR bij jongeren met een verhoogd risico op psychose gevolgd

Methoden:

in relatie tot risicofactoren.

Alle 12-18 jarigen krijgen bij aanmelding bij locaties Hoogvliet, Brainpark en Rotterdam-Zuid

Patiëntbelang:

de ervaringenlijst toegezonden en worden bij

Adolescenten met een psychose worden eer-

een score van 6 of hoger geïnterviewd met de

der gedetecteerd en behandeld, waardoor hun

CAARMS. Adolescenten met een UHR worden een

prognose verbetert en de schade als gevolg van

jaar gevolgd.

een psychose wordt beperkt. De adolescenten met een UHR kunnen eerder worden gedetecteerd en gevolgd, waardoor hulp beter kan aansluiten en de ontwikkeling gunstig kan worden bijgestuurd.


63

Bipolaire- en depressievestemmingsstoornissen

64


Effectiviteit en geheugenproblemen na elektroconvulsieve therapie: een prospectieve studie Efficacy and memory problems following Electro Convulsive Treatment: a prospective study Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Esmée Verwijk, King Kho, Rob Kok

Samenwerking

Katholieke Universiteit Leuven, campus Kortenberg; GGZ Delfland

Promovendus

Esmée Verwijk

(Co-)promotor

Prof. dr. Max Stek, VU; prof. dr. Erik Scherder, VU, dr. Rob Kok, Parnassia; dr. Hannie Comijs, GGZ inGeest/VUmc

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Esmée Verwijk

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Electroconvulsieve therapie (ECT) is een effectieve

Met dit onderzoek kan misschien de ECT-techniek

behandeling. Een beperking vormen de concen-

worden verbeterd. Bovendien verdiept het ons

tratie- en geheugenproblemen tijdens de behan-

inzicht in de problemen in de informatieverwer-

deling en soms ook na de behandeling. Nieuwe

king die (ernstig) depressieve patiënten hebben

technieken van stimuleren geven mogelijk minder

en de verandering, vooral verbetering, die ECT

problemen op dit vlak.

hierbij geeft. Misschien komt er ook meer zicht op de effecten van ECT op de dagritmes/de biologi-

Vanaf april 2007 doet Parnassia onderzoek waarbij

sche klok.

twee stimulatietechnieken worden vergeleken. We kijken naar de verbetering van de stemming

Vanaf 2009 participeert de Katholieke Universiteit

en naar de cognitieve effecten. We hopen op

Leuven in dit onderzoek. Sinds augustus 2011 is

een gelijke effectiviteit tegen depressie, maar

gestart met het analyseren van de data van de

misschien met minder nadelen op het geheu-

eerste fase (gerandomiseerd) van het onderzoek.

gen. Daarnaast kijken we naar het effect van

In 2014 zullen de data van follow-up geanaly-

ECT op het dagritme. We kijken hoe het herstel

seerd worden.

van het dagritme door ECT samenhangt met de andere effecten van ECT. Vaak ziet de omgeving al verbetering, die de patiënt nog niet beleeft. Het is interessant om te zien of dit zichtbaar is in een objectieve activiteitsverbetering.


65


De Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO): prevalentie en correlaten van apathie in patiënten met en zonder depressie The Netherlands Study of Depression in Older persons (NESDO)

Zorgbedrijf

Bavo Europoort, Parnassia

Onderzoeksteam PG

Isis Groeneweg-Koolhoven, Rob Kok

Samenwerking

VU Amsterdam, LUMC, UMC Groningen, UMC St. Radboud, GGZ inGeest, GGNet, GGZ Nijmegen, GGZ Rivierduinen, Lentis

Promovendus

Isis Groeneweg-Koolhoven

(Co-)promotor

Prof. dr. R.C. van der Mast, LUMC, Department of Psychiatry

Subsidiegever

ZonMw, Rivierduinen

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Isis Groeneweg-Koolhoven

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Apathie wordt vaak gezien als een symptoom

Bij longitudinaal onderzoek wordt een relatie

van een neuropsychiatrische aandoening zoals

gevonden met toename van de leeftijd en cog-

depressie, dementie en Parkinson. Apathie

nitieve achteruitgang. Verder blijkt de aanwezig-

komt regelmatig voor op oudere leeftijd en

heid van vasculaire ziekten, zoals cerebrovasculair

de geschatte prevalentie bij ouderen met een

accident (CVA) en perifere atherosclerose een

depressie loopt uiteen van 37-86%. Dit is afhan-

voorspeller te zijn voor apathie en niet voor

kelijk van leeftijd, ernst van de depressie en de

depressie, terwijl verhoging van het CRP wel geas-

onderzochte populatie. De weinige onderzoeken

socieerd is met de aanwezigheid van depressie en

naar apathie in de algemene bevolking laten

niet met apathie.

prevalenties zien tussen de 0 en 51%. Apathie blijkt een op zichzelfstaande klinische

Er is meer onderzoek nodig om de verschil-

aandoening te zijn en wordt voornamelijk gedefi-

len tussen apathie en depressie te begrijpen.

nieerd als een stoornis van de motivatie. Apathie

Hiervoor zijn 476 oudere deelnemers (> 60 jaar)

zorgt voor ernstige beperkingen in het dagelijks

uit de NESDO-studie geïncludeerd waarbij de vol-

functioneren, veroorzaakt forse lijdensdruk bij

ledige Apathy Scale (AS) is afgenomen. In totaal

mantelzorgers en is geassocieerd met een slech-

bleken 351 deelnemers depressief te zijn en 126

tere functionele uitkomst.

deelnemers niet. Geëxcludeerd zijn deelnemers met een Mini Mental State Examination score

Bij depressieve ouderen blijkt de aanwezigheid

van 19 of minder, een organische of psychotische

van apathie prognostisch te zijn voor een slech-

stoornis, primaire diagnose dementie, onvol-

tere behandelrespons en een verhoogde kans op

doende vaardigheden in de Nederlandse taal en

een chronisch beloop van de depressie. Door de

onvolledige AS.

grote overlap in symptomen wordt apathie mogelijk onderschat en depressie overschat.

66


Acceptance and Commitment Therapy vs. cognitieve therapie voor de behandeling van depressie Acceptance and Commitment Therapy vs. Cognitive Therapy for the treatment of major depressive disorder Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Jacqueline A-Tjak plus diverse medewerkers zorgprogramma depressie bij PsyQ Zaandam en Purmerend

Samenwerking

PsyQ Zaandam, PsyQ Purmerend, Universiteit van Amsterdam

Promovendus

Jacqueline A-Tjak

(Co-)promotor

Prof. dr. P.M.G. (Paul) Emmelkamp, Universiteit van Amsterdam, dr. N. (Nexh) Morina, Universiteit van Amsterdam

Subsidiegever

Subsidiefonds Wetenschappelijk Onderzoek PsyQ

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Jacqueline A-Tjak

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De effectiviteit van Cognitieve Therapie (CT) voor

volwassen hechting een verschillend modererend

de depressieve stoornis is aangetoond in vele

effect hebben op de uitkomsten van de behande-

gerandomiseerde studies (Cuijpers et al., 2009).

ling voor de twee behandelmethodieken. Deelne-

Recent is een aantal derde generatie gedragsthe-

mers worden geworven uit de patiëntenpopulatie

rapieën verschenen en populair geworden. Eén

van PsyQ te Zaandam en Purmerend. Alle patiën-

daarvan is Acceptance and Commitment Therapy

ten (n=98) moeten voldoen aan de diagnostische

(ACT). Er is steeds meer evidentie dat ACT effectief

criteria voor een (niet-psychotische) depressieve

is (Powers et al., 2009). De meeste studies naar

stoornis, eenmalig of recidiverend, vastgesteld

het effect van psychotherapie vinden plaats onder

aan de hand van het gestructureerde Interview

strikte experimentele controle in een academi-

voor DSM-IV-As I. Patiënten krijgen één van beide

sche setting. Resultaten van dergelijke studies zijn

psychologische behandelingen CT of ACT. Primaire

wellicht niet te generaliseren naar de reguliere

afhankelijke variabelen zijn zelf gerapporteerde

klinische praktijk. De huidige studie heeft als doel

depressieve klachten vastgesteld met de Quick

om de effectiviteit van CT en ACT te vergelijken in

Inventory of Depressive Symptomatology-Self

een gerandomiseerd onderzoek bij patiënten met

Rating (QIDS-SR) en de Hamilton Rating Scale for

een depressieve stoornis in de reguliere klinische

Depression (HDRS). Elke deelnemer krijgt tussen

praktijk. Verder onderzoekt de studie of elke spe-

de 16 en 20 zittingen ACT danwel CT. Gebaseerd op

cifieke behandelmethode gemedieerd wordt door

eerder onderzoek wordt verwacht dat patiënten

het veronderstelde theoretische mechanisme. Tot

zullen profiteren van beide behandelvormen.

slot brengt de studie ook in kaart of aspecten van


67


Fenomenologie van auditieve hallucinaties bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis Borderline personality disorder and hallucinations Zorgbedrijf

PsyQ, Parnassia

Onderzoeksteam PG

Karin Slotema, Marieke Niemantsverdriet, Sietske Scheers, Jan Dirk Blom, Wijbrand Hoek

Samenwerking

UMC Utrecht

Subsidiegever

ZonMw, Stichting tot Steun VCVGZ

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Karin Slotema

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


- Analyse van de neurobiologische correlaten

- Analyse van de neurobiologische correlaten

van verbale akoestische hallucinaties (VAH); - Onderzoeken van de effectiviteit van fMRIgeleide TMS versus TMS over T3P3 (standaardlo-

geleide TMS versus TMS over T3P3 (standaardlo-

catie) en sham.

catie) en sham.

Methoden:

Patiëntbelang:

- Inventariseren van de fenomenologische

- Ontwikkelen van een behandeling tegen medi-

karakteristieken van VAH; - EEG, fMRI-scan, model-based analyse van fMRI-data (drs. K. Diederen, UMCU); - Randomisatie, waarna rTMS-behandeling (N=60) waarbij fMRI-geleide rTMS gericht wordt vergeleken met de standaard rTMS-methode en een placeboconditie; - Evaluatie effectiviteit van rTMS; - Analyse kosten-effectiviteit van rTMS.

68

van verbale akoestische hallucinaties (VAH); - Onderzoeken van de effectiviteit van fMRI-

catieresistente VAH; - Ontwikkelen van een behandeling met relatief weinig bijwerkingen tegen VAH.


Effecten en kosteneffectiviteit van farmacogenetische screening onder ouderen die starten met antidepressiva Effects and cost-effectiveness of pharmacogenetic screening among elderly starters with antidepressants: a pragmatic randomized controlled trial Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Rob Kok, Harm Pieter Spaans, Martin Schaap, King Kho

Samenwerking

GGZ-InGeest, GGZ Noord Holland Noord, Jeroen Bosch Ziekenhuis, Rijksuniversiteit Groningen/UMCG, Dignis/Lentis, Reiner van Arkel groep

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Rob Kok

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het belangrijkste doel van dit onderzoek is om

Dit is een pragmatisch, gerandomiseerd gecontro-

de effecten vast te stellen van farmacogenetische

leerd interventie-onderzoek binnen de deelne-

screening van CYP2D6 op de tijd tot het bereiken

mende psychiatrische instellingen bij patiënten

van voldoende bloedspiegel. De secundaire doe-

van 65 jaar en ouder met een depressie waarbij

len omvatten het meten van ongewenste reacties

medicamenteuze behandeling met ofwel nortrip-

op medicatie, het bepalen van kosteneffectiviteit

tyline ofwel venlafaxine is gestart.

en van de invloed van het genotype voor ABCB1 op serum bloedspiegels en op ongewenste reacties op medicatie.


69


Hyponatriëmie bij oudere patiënten die antidepressiva gebruiken: een cross-sectionele studie naar prevalentie en risicofactoren en onderliggende mechanismen Characteristics, prevalence, risk factors, and underlying mechanisms of hyponatremia in elderly patients treated with antidepressants: a crosssectional study Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Rob Sival, Judith Haffmans, Rob Kok

Samenwerking

UMC Utrecht

Promovendus

Cyndie Mannesse

(Co-)promotor

Prof. dr. A.C.G. (Toine) Egberts, UMC Utrecht, dr. P.A.F. (Paul) Jansen, dr. R.J. (Rob) van Marum

Subsidiegever

Stichting tot Steun VCVGZ

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Rob Kok

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Hyponatriëmie is een bekende bijwerking van

deze cross-sectionele studie gestart binnen het

antidepressiva. De symptomen van deze elec-

Klinisch Centrum Ouderen (KCO). Alle ouderen die

trolytafwijking kunnen atypisch zijn en lijken op

gezien worden door de afdelingen geriatrie of

de symptomen van een depressie. Maar hypo-

opgenomen worden bij de ouderenpsychiatrie

natriëmie kan ook hersenoedeem geven met

en bij wie laboratoriumonderzoek en lichamelijk

ernstige neurologische klachten. Hoe vaak het bij

onderzoek is gedaan, worden opgenomen in het

ouderen voorkomt is niet bekend. Ook is er geen

onderzoek. Om uitspraken te kunnen doen over

eenduidigheid welke patiënten een verhoogd

de risicofactoren is berekend dat 350 patiënten

risico hebben. Voor de klinische praktijk is het

nodig zijn. De onderzoekers werken bij de afde-

belangrijk inzicht te krijgen in de prevalentie en

ling geriatrie van de Parnassia Groep en bij de

te weten welke patiënten vooral het risico lopen

Universiteit Utrecht.

op deze bijwerking. Daarom is op 1 maart 2007

70


Bijwerkingen van langdurig lithiumgebruik bij ouderen Adverse effects of long term lithium treatment in the elderly Zorgbedrijf

Parnassia

Samenwerking

UMC Utrecht, Erasmus MC, Havenziekenhuis Rotterdam

Promovendus

Els van Melick

(Co-)promotor

Prof. dr. T. Egberts, UMCU

Startjaar

2004

Naam contactpersoon

Rob Kok

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Lithium is een geneesmiddel dat reeds lang op de

Het promotieonderzoek behelst een aantal

markt is en nog altijd een duidelijke plaats heeft

onderdelen:

bij de behandeling van bipolaire stoornissen en

- Onderzoek naar de relatie tussen lithiumge-

therapieresistente depressies. Voor deze indicaties

bruik en de nierfunctie: hierbij wordt gekeken

moet lithium meestal langdurig gebruikt worden.

naar de kreatinine klaring en het concentrerend

Bij mensen ouder dan 65 is echter nauwelijks tot

vermogen van de nieren. Een cross-sectionele

geen onderzoek gedaan naar de bijwerkingen van

studie is afgerond, een longitudinale studie

lithium. Omdat lithium mogelijk ook beschermende effecten heeft met betrekking tot neurodegeneratieve aandoeningen, zoals Alzheimer, is het extra relevant om bij ouderen te onderzoeken wat langdurig lithiumgebruik voor veranderingen kan veroorzaken in het lichaam.

loopt nog. - Onderzoek naar de prevalentie van schildklieraandoeningen bij lithiumgebruik. - Onderzoek naar de prevalentie van bijschildklierafwijkingen bij lithiumgebruik. - Database onderzoek naar de prevalentie van lithiumgebruik bij ouderen in Nederland in de afgelopen 10 jaar. - Onderzoek naar effecten van lithium op de cognitie: nadelen en mogelijke voordelen.


71


Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO) Netherlands Study on Depression in Older people (NESDO) Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Rob Kok, Julia van den Berg

Samenwerking

VUMC, LUMC, UMCG, UMC Radboud, GGnet, GGZ InGeest, Riverduinen, Lentis

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Rob Kok

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Depressieve stoornissen komen bij ouderen veel-

De studie sluit, onder meer in gebruik van meet-

vuldig voor en hebben vaak een ongunstige prog-

instrumenten, aan bij de Nederlandse Studie naar

nose. Het is nog onvoldoende bekend waardoor

Depressie en Angst (NESDA), waarbij onder andere

dit ongunstige beloop wordt veroorzaakt. Daarom

depressieve mensen van 18 tot 65 jaar worden

doet NESDO een onderzoek onder depressieve en

geïncludeerd. De samenwerking met NESDA maakt

gezonde mensen van 60 jaar en ouder, en volgt

het mogelijk om gegevens van depressieve oudere

hen gedurende 4 jaar.

volwassenen te vergelijken met die van jongere volwassenen.

Sinds eind 2008 participeert zorgbedrijf Parnassia in dit onderzoek. Er wordt hierbij een breed scala aan gegevens verzameld die mogelijk samenhangen met (het beloop van) depressie bij ouderen, zoals biologische factoren, klinische en sociale kenmerken, levensgebeurtenissen, lichamelijke gezondheid, cognitief functioneren en zorggebruik. Het belangrijkste einddoel van de studie is de hulpverlening te kunnen verbeteren en toe te spitsen op de specifieke problemen van depressieve ouderen.

72


Rumineren bij ouderen met depressie: gerandomiseerde effectstudie naar een antipiekertraining COMET for treating rumination in depressed older adults

Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Wilfried Ekkers, Kees Korrelboom, Mark van der Gaag

Samenwerking

Vrije Universiteit Amsterdam

Promovendus

Wilfried Ekkers

(Co-)promotor

Prof. dr. Mark van der Gaag, prof. dr. Pim Cuijpers, VU Amsterdam, dr. Kees Korrelboom, PsyQ

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Wilfried Ekkers

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Een van de problemen waar mensen met een

Rumineren blijkt dus een heel belangrijk onder-

depressie of somberheid last van kunnen hebben,

deel van een depressie te zijn. Tot op heden zijn

is dat zij veel piekeren over hoe zij zich voelen.

er echter weinig behandelingen ontworpen die

Dit wordt rumineren genoemd. Rumineren is

direct het rumineren (piekeren) aanpakken. Voor

het herhaaldelijk nadenken en piekeren over

oudere mensen is dit helemaal niet onderzocht.

de eigen depressieve gemoedstoestand. Zo kan

De antipiekertraining doet dit wel en is geschre-

iemand die rumineert zich maar blijven afvragen

ven voor oudere mensen met een depressie.

hoe het toch komt dat hij zo moe is of waarom

In dit onderzoek wordt de effectiviteit ervan

het maar niet lukt om ‘s ochtends op gang te

onderzocht, zodat we meer te weten komen over

komen. Uit wetenschappelijk onderzoek in de

de rol van rumineren bij oudere mensen met een

afgelopen jaren is gebleken dat rumineren onder

depressie en beter in staat zijn om mensen met

meer depressie voorspelt, verergert, in stand

een depressie te behandelen.

houdt en zelfs kan veroorzaken. Ook vermindert rumineren het vermogen om problemen op te lossen. En niet in de minste plaats is het buitengewoon vervelend om zo veel te piekeren.


73

Angststoornissen

74

Angststoornissen

Metacognitieve therapie en intolerantie-voor-onzekerheid therapie voor gegeneraliseerde angststoornis (GAS): 30-maands follow-up A 30-month follow-up of generalized anxiety disorder: status after metacognitive therapy and intolerance of uncertainty therapy Zorgbedrijf

PsyQ

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Colin van der Heiden

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Alhoewel metacognitieve therapie (MCT) en

het oorspronkelijke onderzoek hadden voltooid,

intolerantie-voor-onzekerheid therapie (IOT) als

waren er 34 beschikbaar voor het bepalen van de

effectieve behandelingen voor de Gegenerali-

ernst van piekeren, gemeten met de Penn State

seerde Angst Stoornis (GAS) worden beschouwd, is

Worry Questionnaire (PSWQ), bij een follow-up

er weinig bekend over het lange-termijn beloop

30 maanden na de behandeling. MCT liet betere

bij patiënten die aan behandelstudies hebben

resultaten zien, zowel wat betreft statistisch en

deelgenomen. We hebben daarom een opvol-

klinisch significante verschillen tussen MCT en

gingsonderzoek verricht bij GAS patiënten die

IOT en in termen van volgehouden effect van de

hadden deelgenomen aan een gerandomiseerd,

bereikte verbetering bij het eind van de behan-

gecontroleerd onderzoek naar de effectiviteit van

deling.

MCT ten opzichte van IOT. Van de 85 patiënten die


75

Angststoornissen

Depressie en angst behandelen met een werkgeheugentraining Tackling depression and anxiety using a working memory training Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

Erasmus Universiteit Rotterdam

Startjaar

2012

Naam contactpersoon


Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Personen met een depressieve stoornis lij-

name bij excessieve drinkers (Houben, Neder-

den aanzienlijk door negatieve gedachten en

koorn, Wiers en Jansen, 2011). De training in het

herinneringen. Mensen met een angststoornis

huidige onderzoek bestaat uit twee taken die zich

focussen op bedreigende stimuli en lijden door

aanpassen aan de werkgeheugencapaciteit van

hun beperkte vermogen om hun aandacht te

de patiënt, en die zes dagen per week gedurende

reguleren. Het huidige voorstel heeft tot doel de

een maand worden uitgevoerd op een computer

cognitieve fundering van begin, instandhouding

thuis. Voor en na de training zullen vragenlijs-

en terugval van depressie en angst te onderzoe-

ten worden afgenomen om psychopathologie te

ken. Het project zal zich richten op het vermogen

meten, en zullen werkgeheugentaken worden

van het werkgeheugen, met als doel een werkge-

uitgevoerd om de overdracht van de training

heugeninterventie te testen, zowel op de korte als

naar andere werkgeheugentaken vast te stellen.

de langere termijn, in patiënten met depressieve

Er worden twee condities vergeleken: cognitieve

(n=120) en angstklachten (n=120). Recent onder-

therapie met / zonder werkgeheugentraining

zoek heeft aangetoond dat een werkgeheugen-

bij de start van de therapie. We verwachten dat

training tot verbetering leidt in de uitvoerende

dit project nieuwe behandelingen genereert,

processen (Klingberg, Forssberg, & Westerberg,

gericht op cognitieve beperkingen gerelateerd

2002), een significante afname in de ernst van

aan depressie en angst, waardoor een brug wordt

ADHD symptomen (Klingberg et al, 2005), ver-

geslagen tussen basale cognitieve wetenschap en

betering in sociale vaardigheden in patiënten

klinisch psychologische behandelingen voor angst

met schizofrenie (Subramaniam et al., 2012) en

en depressie.

een significante afname in wekelijkse alcoholin-

76

Angststoornissen

Behandeling van fobieën via het internet in de geestelijke gezondheidszorg: een doelmatigheidsstudie The cost-effectiveness of computerised CBT for phobias

Zorgbedrijf

PsyQ, Indigo Zorgservice

Samenwerking

Multicenter onderzoek, samen met o.a. GGZ inGeest en Prezens

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Ed Berretty

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Een angststoornis is de op een na meest voorko-

ling (exposure) het belangrijkste onderdeel. De

mende ziekte in Nederland (RIVM, 2006). Van alle

interventie bestaat uit een op internet gebaseerde

angststoornissen komen fobieën het meest voor

en begeleide zelfhulpcursus die gebaseerd is op

(sociale fobie, agorafobie en specifieke fobie).

‘exposure’. Daarnaast heeft de cliënt gedurende

17% van de Nederlandse populatie heeft last van

deze cursus ongeveer zeven keer contact met een

een fobie, waarvan 11% in het laatste jaar. Van

coach via e-mail (in totaal zal dit tussen de 60

de Nederlandse bevolking voldoet 7,1% aan de

en 90 minuten zijn). De controlegroep zal een

criteria voor een specifieke fobie. Sociale fobie

zelfhulpboek ontvangen. Hoewel diverse meta-

geeft een jaarprevalentie van 4,8% en agorafobie

analyses hebben laten zien dat begeleide zelfhulp

heeft een jaarprevalentie van 1,6%. Comorbiditeit

via internet effectief is bij de behandeling van

komt vaak voor bij fobieën. Zo heeft bijv. 40,6%

angststoornissen, is de doelmatigheid daarvan

van de mensen die een sociale fobie hebben,

binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) nog

ook een stemmingsstoornis, en 61,8% heeft een

niet onderzocht. In dit beschreven project onder-

andere angststoornis naast de fobie. Fobieën

zoeken we de doelmatigheid van een op internet

geven dan ook serieuze functionele beperkingen

gebaseerde begeleide zelfhulpmodule voor

op zowel school-, sociale en werkdomeinen. Dit

fobieën binnen de GGZ. We testen de hypothese

gaat vaak samen met een verlies van kwali-

dat begeleide zelfhulp niet minder effectief is dan

teit van leven, flinke economische kosten en

de gebruikelijke zorg. Vanwege de aangetoonde

verhoogd zorggebruik. Fobieën worden meestal

effectiviteit in internationale studies, verwachten

behandeld met farmacotherapie en/of cogni-

we dat deze interventie ook hier effectief zal zijn.

tieve gedragstherapie, zoals aanbevolen door de

De economische evaluatie hierbij zal de kosten in

multidisciplinaire richtlijn voor angststoornissen.

verhouding tot de klinische effecten berekenen.

Bij de cognitieve gedragstherapie is blootstel-


77

Angststoornissen

Imagery rescripting bij sociale fobie: een pilot onderzoek Imagery rescripting as a stand-alone treatment for patients with social phobia: a case series

Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Petra Frets, Ciska Kevenaar, Colin van der Heiden

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Petra Frets

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Achtergrond en doelstellingen:

Methode:

De meeste patiënten met een sociale fobie mel-

De opzet van de studie was een single-case series

den dat zij negatieve beelden ervaren, meestal

met A-B herhaling over de patiënten. Na een

verbonden aan herinneringen aan eerdere

behandelvrije beginperiode werd IR wekelijks

negatieve sociale ervaringen. Meerdere studies

aangeboden, en werden patiënten 3 en 6 maan-

hebben aangegeven dat dergelijke negatieve

den gevolgd.

zelfbeelden bijdragen aan de instandhouding van sociale fobie, wat suggereert dat interventies

Resultaten:

die gericht zijn op het omgaan met deze beelden

Bij alle patiënten werden na behandeling aan-

nuttig kunnen zijn voor de behandeling er van.

zienlijke afnames op alle uitkomstmaten bereikt,

Een mogelijk krachtige benadering is imagery

die bij de follow-up na 6 maanden grotendeels

rescripting (IR; letterlijk vertaald: herschrijven van

vastgehouden waren.

beelden), een klinische interventie die zich richt op het veranderen van de betekenis en invloed

Beperkingen:

van onplezierige herinneringen. IR werd bij de

Veralgemenisering van de resultaten van de effec-

behandeling van sociale fobie alleen gebruikt als

ten van IR voor de behandeling van sociale fobie

onderdeel van een breder pakket van cogni-

is beperkt door het kleine aantal patiënten dat

tieve gedragstherapie. Wij stellen voor dat IR op

door één therapeut werd behandeld.

zichzelf ook een effectieve behandeling voor deze angststoornis kan zijn. De huidige studie rap-

Conclusies:

porteert een eerste evaluatie van de toepassing

De resultaten van deze eerste case series sug-

van IR als een reguliere, zelfstandige behandeling

gereert dat IR als zelfstandige behandeling een

van zes volwassenen ambulante patiënten met

effectieve interventie is in de behandeling van

sociale fobie.

patiënten met een sociale fobie. Een gecontroleerde evaluatie van de werkzaamheid is aanbevolen.

78

Obsessieve-compulsieve stoornis, somatischsymptoomstoornis en verwante stoornissen


79


Competitive MemoryTraining (COMET) + exposure met responspreventie (ERP) versus ERP bij dwangstoornis: een randomised controlled trial Competitive Memory Training (COMET) + Exposure and Response Prevention (ERP) versus ERP for obsessive compulsive disorder: a randomised controlled trial Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Chantal Dommanschet, Kees Korrelboom, Mark van der Gaag

Promovendus

Chantal Dommanschet

(Co-)promotor

Prof. dr. M. (Mark) van der Gaag (VU), prof. dr. S. (Sako) Visser (UvA), dr. K. (Kees) Korrelboom

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Chantal Dommanschet

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Exposure met responspreventie (ERP) geldt als de

COMET voor obsessies heeft in een eerste pilot-

meest effectieve psychologische behandelme-

studie beloftevolle resultaten opgeleverd bij een

thode bij dwangstoornis. Toch is er ruimte voor

groep therapieresistente dwangpatiënten. Deze

verbetering. Het is bekend dat cognitieve therapie

RCT is een vervolgstudie waarin de waarde wordt

(CT) die zich richt op obsessies effectief kan zijn en

onderzocht van het toevoegen van COMET aan

wellicht in combinatie met ERP een nog krachtiger

ERP. 128 patiënten met een dwangstoornis zullen

interventie kan vormen.

worden gerandomiseerd over twee condities. De ene groep krijgt 8 sessies COMET, gevolgd door 8

Competitive Memory Training (COMET) is een vorm

sessies ERP, terwijl patiënten in de andere groep

van CT waarbij de emotionele beleving van de

16 sessies ERP krijgen. Na 8 sessies, 16 sessies en

patiënt rechtstreeks wordt aangesproken. Er is

vervolgens respectievelijk 3 en 6 maanden na

een COMET-protocol ontwikkeld dat specifiek is

afloop van de behandeling worden de effecten

gericht op het beïnvloeden van obsessies. COMET

van beide interventies met elkaar vergeleken.

voor obsessies kent twee invalshoeken. Bij de eerste leert de patiënt andere functionele betekenissen beter toegankelijk te maken. Bij de tweede leert de patiënt meer afstand te nemen van zijn obsessies.

80


Metacognitieve therapie voor de obsessief-compulsieve stoornis: een open studie Metacognitive therapy for obsessive-compulsive disorder: an open trial

Zorgbedrijf

PsyQ, Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Colin van der Heiden, Kim Melchior, Mathijs Deen

Subsidiegever

Onderzoeksfonds PsyQ

Startjaar

2012

Naam contactpersoon


Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Hoewel meerdere studies en meta-analyses

die cognitieve processen die zijn betrokken bij de

hebben aangetoond dat exposure met response-

ontwikkeling en instandhouding van de stoor-

preventie (ERP) tot statistisch significante verbe-

nis (cf. Frost & Steketee, 2002), zoals metacog-

teringen en grote effect sizes leidt, herstelt van

nitie (Purdon & Clark, 1999; Wells, 1997, 2000).

degenen die hun behandeling afmaken slechts

De huidige trial is gestart om de effectiviteit van

60%, terwijl slechts ongeveer 25% symptoom-

metacognitieve therapie (MCT) voor de behande-

vrij is na behandeling (Fisher & Wells, 2005).

ling van de Obsessief Compulsieve Stoornis (OCS) te

De totale herstelpercentages kunnen nog lager

evalueren met behulp van een benchmark strate-

liggen, aangezien alleen degenen die hun

gie. Bij gebleken effectiviteit zal de volgende stap

behandeling afmaakten in deze analyses zijn

bestaan uit een grootschalig onderzoek in een

meegenomen en ongeveer 30% van de patiënten

steekproef van ambulant behandelde patiënten

ERP weigert of stopt met de behandeling (Clark,

met OCS, waarbij MCT wordt vergeleken met ERP,

2004). Er is gesuggereerd dat vooruitgang geboekt

de huidige voorkeursbehandeling voor OCS.

kan worden door behandelingen te baseren op


81


Cognitieve gedragstherapie bij stoornissen in de lichaamsbeleving: een pilotonderzoek Cognitive behaviour therapy in patients with BDD

Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

Rijksuniversiteit Groningen, Universiteit van Amsterdam

Subsidiegever


Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Saskia van Es

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Body dysmorphic disorder (BDD) is een psychische

De behandeling die patiënten ontvangen, is

aandoening die zich kenmerkt door een diep-

gebaseerd op principes uit de cognitieve gedrags-

gewortelde en langdurige ontevredenheid over

therapie en is omschreven in een behandel-

één of meer kenmerken van het uiterlijk. Deze

protocol. De deelnemende behandelaren zijn

lichaamsontevredenheid leidt tot grote beperkin-

voorafgaand aan de studie getraind in het

gen in het dagelijks functioneren.

behandelprotocol en ontvangen gedurende het project supervisie.

Het doel van de behandelstudie is het onderzoeken van de haalbaarheid en effectiviteit van een

Hoewel BDD al langere tijd bekend is in de

specifiek behandelprotocol, waarbij cognitieve

klinische praktijk, weet deze stoornis zich nog

gedragstherapie bij individuele patiënten wordt

niet zo lang verzekerd van wetenschappelijke

toegepast. Verdeeld over vier locaties van PsyQ en

aandacht. Voor mensen die lijden aan BDD zijn

drie locaties van Pro Persona worden 20 patiënten

de behandelmogelijkheden tot op heden beperkt.

met BDD als hoofddiagnose geïncludeerd in het

Hierdoor is er nog weinig kennis aanwezig over

onderzoek. Het onderzoek is opgezet volgens een

de effecten van behandeling bij BDD. Wanneer de

gerandomiseerd multiple-baseline-across-sub-

resultaten veelbelovend zijn, zullen er subsidies

jects design (ABA). De mate van BDD-symptoma-

worden aangevraagd voor de uitvoering van een

tologie, depressiviteit, sociale angst en kwaliteit

grootschalig onderzoek.

van leven wordt voorafgaand aan de behandeling, bij de start, en bij het afsluiten getoetst en onderling vergeleken. Daarnaast zal er drie maanden na het afsluiten van de behandeling een nameting plaatsvinden om te onderzoeken of de behandeleffecten aanhouden.

82



83


Ervaringen en gevolgen van dwangmaatregelen in de GGZ Experiences and impact of coercive measures in mental health care Zorgbedrijf

Parnassia Academie PG, Parnassia, Bavo Europoort, Dijk en Duin

Onderzoeksteam PG

Cokky van der Venne, Willem Nugteren, Yvonne van der Zalm, Niels Mulder, Berno van Meijel

Samenwerking

AMC-UvA

Promovendus

Cokky van der Venne

(Co-)promotor

Prof. dr. C.L. Mulder, prof. dr. M. Olff

Subsidiegever


Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Cokky van der Venne

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel onderzoek:

Methode:

In dit onderzoek worden de in de literatuur

De onderzoeksvragen worden door middel van

beschreven aannames ten aanzien van de trau-

observationeel onderzoek beantwoord. Op geslo-

matische gevolgen van dwangmaatregelen verder

ten opnameafdelingen van de Parnassia Groep

verkend. Er wordt getracht zicht te krijgen op de

beantwoorden 318 patiënten vragenover hun

vraag hoe patiënten dwangmaatregelen ervaren,

dwangervaringen tijdens de opname en wordt

in hoeverre deze maatregelen samenhangen met

in kaart gebracht in welke mate er sprake is van

PTSS-symptomen na stabilisatie tijdens opname

PTSS-symptomen. Met twee aanvullende vragen-

en drie maanden later, en in hoeverre er een

lijsten worden mogelijke andere traumatiserende

relatie is tussen deze symptomen en de door de

gebeurtenissen en copingstrategieën tijdens de

patiënt tijdens de opname gehanteerde copings-

opname in kaart gebracht. Drie maanden na ont-

trategieën. Daarnaast wordt er zicht verkregen op

slag volgt een tweede meting om te onderzoeken

andere potentieel traumatische opname-ervarin-

in hoeverre PTSS-symptomen op dat moment nog

gen. De dwangmaatregelen die in dit onderzoek

aanwezig zijn.

in kaart worden gebracht, zijn (1) het verblijf op een gesloten afdeling en separatie (met of zonder


dwangmedicatie tijdens de separatie), (2) het ver-

Met behulp van kwantitatief onderzoek wordt

blijf op een gesloten afdeling en enkel dwangme-

zicht verkregen op de impact en de ervaringen

dicatie en (3) het verblijf op een gesloten afdeling

van toegepaste dwangmaatregelen bij een grote

zonder aanvullende dwangmaatregel(en). De

groep patiënten, zodat mogelijk uitspraken

resultaten van dit onderzoek vormen de basis

gedaan kunnen worden over de prevalentie, de

voor een kwalitatieve verbetering van de zorg in

ernst en de frequentie van eventuele klachten

de GGZ.

binnen de setting waar het onderzoek wordt uitgevoerd. De resultaten kunnen leiden tot een verbetering van kwaliteit van zorg in de GGZ.

84


Cognitieve gedragstherapie voor de aanpassingsstoornis: een pilot studie Cognitive-behavioural therapy for adjustment disorder: a preliminary study Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Colin van der Heiden, Kim Melchior

Startjaar

2010

Naam contactpersoon


Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Alhoewel de Aanpassingsstoornis (AS) een veel

(follow-up) onderzocht. De behandeling leverde

gebruikte diagnose is, is er een gebrek aan

significante verbetering op de SCL-90, een maat

onderzoeken naar de effectiviteit van behande-

voor algemene psychopathologie, met hoge

lingen van deze stoornis. Deze studie onderzoekt

effectscores (na behandeling: 1.88, bij follow-up:

een vorm van cognitieve gedragstherapie die

1.43), en een significante afname op de passieve-

zich vooral richt op het bevorderen van adaptief

‘coping’ subschaal van de UCL, een instrument

‘coping’ gedrag. Tien opeenvolgende patiënten

voor het meten van ‘coping’. De behandeling lijkt

die voldeden aan DSM-IV TR criteria voor AS wer-

veelbelovend en een meer uitgebreide, gecontro-

den vóór en na behandeling en na drie maanden

leerde, evaluatie is aan de orde.


85


Treating Trauma in Psychosis (TTIP) Treating Trauma in Psychosis (TTIP) Zorgbedrijf

Parnassia, Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

David van den Berg, Mark van der Gaag, Daniëlle Tilburgs, Marion Bruns

Samenwerking

Altrecht, Gelderse Roos, Yulius, GGZ Drenthe, GGZ Noord-Holland-Noord, Arkin, GGNet, GGZ Oost Brabant, GGZ Eindhoven, GGZ Duin- & Bollenstreek, Linis

Promovendus

David van den Berg

(Co-)promotor

Prof. dr. M. (Mark) van der Gaag, Vrije Universiteit, Amsterdam, Prof. dr. A. (Agnes) van Minnen, Radboud Universiteit, Nijmegen

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

David van den Berg

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De Treating Trauma in Psychosis (TTIP) studie is

Enkele van de belangrijkste onderzoeksvragen van

zowel een prevalentieonderzoek als een mul-

het TTIP onderzoek:

ticenter gerandomiseerde effectstudie naar de

- Hoe vaak komt een PTSS gemiddeld voor bij

behandeling van posttraumatische stress stoornis (PTSS) bij mensen met psychosen. Binnen deze studie zullen 240 proefpersonen, welke gerekru-

effectief?

teerd worden binnen 13 instellingen in Nederland,

- Zijn deze behandelingen veilig

verdeeld worden over drie behandelcondities: 1.

- Heeft het behandelen van PTSS bij deze patiën-

Treatment As Usual (TAU) plus Cognitieve Gedrags-

ten ook (een positief) effect op de psychotische

therapie (CGT); 2. TAU plus Eye Movement Desenti-

86

patiënten met psychosen? - Is een PTSS behandeling met CGT of EMDR

klachten?

sation and Reprocessing (EMDR); en 3. alleen TAU.

- Overige vragen, zoals naar de relaties tussen

Enkele pilot studies leverden zeer positieve resul-

trauma en latere psychotische klachten, en

taten op.

betreffende mechanismen van verandering.


EMDR versus CGT in de behandeling van PTSS EMDR versus CBT in the treatment of PTSD Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Ingrid Wigard, klinisch psycholoog

Promovendus

Ingrid Wigard

(Co-)promotor

Prof.dr. P.M.G Emmelkamp, UvA/Department of Clinical Psychology, dr. K. Meyerbröker, prof. dr. T.W.A Ehring

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Ingrid Wigard

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Mensen die een ingrijpende of traumatische

Onderzoeksvragen zijn: Welke persoon heeft

gebeurtenis hebben meegemaakt, kampen vaak

bij welke behandeling de meeste baat? Hoe en

met een aantal klachten.Zo hebben zij vaak

waarom werken deze behandelingen precies?

last van zich opdringende herinneringen aan

Daarnaast zijn de onderzoekers geïnteresseerd in

de gebeurtenis, nachtmerries, een overdreven

beantwoording van de vraag hoe het komt dat

schrikreactie, slaapproblemen of concentratie-

sommige mensen na een traumatische gebeurte-

problemen en zijn ze bang voor situaties die hen

nis een posttraumatische stressstoornis ontwikke-

aan de gebeurtenis herinneren. Als deze klachten

len en andere mensen, die vergelijkbare trauma’s

langdurig zijn, tot spanning leiden en/of het

hebben meegemaakt, niet.

dagelijks leven belemmeren, dan is er sprake van een posttraumatische stressstoornis (PTSS). In dit onderzoek worden twee effectieve en kortdurende behandelingen voor deze stoornis met elkaar vergeleken, namelijk cognitieve gedragstherapie (CGT) en Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR). Een specifieke variant van cognitieve therapie is Trauma Focused Cognitive Behavioural Therapy (TF-CBT).


87


EMDR versus TF-CBT na stabilisering PTSS bij type II trauma EMDR versus TF-CBT after stabilisation in the treatment of posttraumatic stress disorder following type II trauma Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Ingrid Wigard

Samenwerking

Universiteit van Amsterdam

Promovendus

Ingrid Wigard

(Co-)promotor

Prof. dr. P.M.G Emmelkamp, UvA/Department of Clinical Psychology, dr., K. Meyerbröker, prof. dr. T.W.A Ehring

Subsidiegever


Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Ingrid Wigard

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In dit onderzoeksproject wordt de efficiëntie van “Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (“EMDR) therapie vergeleken met “Trama Focused Cogntive Behavioral Therapy (TF-CBT)” in de behandeling van post-traumatische stress stoornis. Na diagnostiek en een onderzoekssessie worden patiënten op basis van toeval ingedeeld aan de EMDR of de TF-CBT conditie. Bij beide condities volgen patiënten eerst gedurende 8 weken een stabilisatieprogramma (STAIR) voordat zij starten met het 8-12 weken durende behandelfase. De behandelfase bestaat uit ofwel EMDR of uit TF-CBT. 3 en 12 maanden na behandeling wordt een follow-up gedaan.

88


Onderzoek naar doxazosine voor posttraumatische stressstoornis (PTSS), met name bij patiënten met slaapstoornissen Doxazosine for PTSD, especially in case of sleep-wake disorders

Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Joop de Jong, onderzoeksassistenten afdeling psychotrauma PsyQ

Promovendus

Joop de Jong

(Co-)promotor

Prof. dr. W. van der Does, Universiteit Leiden/LUMC; prof. dr. M. van der Gaag, Vrije Universiteit, Amsterdam

Subsidiegever


Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Joop de Jong

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Patiënten met een PTSS hebben verschillende

view gericht op klachten van posttraumatische

symptomen zoals terugkerende herinneringen

stressstoornis en wordt hen gevraagd een aantal

aan de traumatische gebeurtenis, slecht slapen,

vragenlijsten in te vullen. Het invullen en het

nachtmerries en prikkelbaarheid. Het dagelijks

interview samen nemen ongeveer anderhalf uur

functioneren en contacten met anderen lijden

in beslag.

hier vaak onder. Slaap blijkt een belangrijke

Daarnaast wordt een slaapregistratie verricht.

factor te zijn voor het functioneren. Er zijn

De reden voor de slaapregistratie is dat slaap zo

behandelingen voor posttraumatische stressstoor-

belangrijk is voor het functioneren en er zeer

nis zoals EMDR, cognitieve gedragstherapie en

vaak slaapstoornissen optreden bij posttrauma-

bepaalde medicijnen, maar die zijn niet allemaal

tische stressstoornis. Het slaaponderzoek houdt

even effectief. Er wordt steeds verder gezocht

in dat patiënten een week een actimeter dragen

naar nieuwe therapieën en medicijnen. Eén van

waarmee gemeten wordt of en wanneer mensen

deze medicijnen is doxazosine. Doxazosine is een

slapen en zo wordt een goede indruk van het

medicijn dat veel lijkt op een ander medicijn

slaap- en waakpatroon verkregen. De actimeter

(prazosine) dat al langere tijd gebruikt wordt voor

lijkt veel op een horloge en wordt ook als een

mensen met een posttraumatische stressstoornis

horloge gedragen. Daarnaast gaan patiënten twee

en vooral effectief is bij nachtmerries. Doxazosine

maal een nacht slapen met speciale slaapregis-

is in tegenstelling tot prazosine wel in Nederland

tratie-apparatuur (een nacht in periode zonder

verkrijgbaar en wordt vergoed door de zorgverze-

doxazosine en een in periode met doxazosinege-

keraars. Het medicijn wordt al meer dan 25 jaar

bruik). Deze nachten worden met elkaar vergele-

gebruikt voor o.a. hoge bloeddruk.

ken. Op deze manier wordt in kaart gebracht wat

Wij gaan in dit onderzoek na of doxazosine goed

doxazosine kan betekenen voor patiënten met

werkt voor posttraumatische stressstoornis en

PTSS die alleen doxazosine gebruiken en wat het

beoordelen daarbij in het bijzonder het effect op

effect is op het slapen. De hoop is dat dit medi-

slapen. Wanneer patiënten in aanmerking komen

cijn in de toekomst gericht ingezet kan worden in

voor het onderzoek krijgen ze een extra inter-

bepaalde fasen van de behandeling van PTSS.


89


Aandachtstraining in de behandeling van chronische posttraumatische stressstoornis Attentional control training in treatmentof chronic post traumatic stress disorder Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

Universiteit Leiden, Stichting Centrum ‘45

Promovendus

Maartje Schoorl

(Co-)promotor

Prof.dr. W. van der Does, dr. P. Putman, beiden Universiteit Leiden

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Maartje Schoorl

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Ons onderzoek richtte zich op twee innovatieve

Ook een vervolgstudie naar de effecten van een

behandelmethoden voor posttraumatische stress-

geïndividualiseerde versie van ABM resulteerde

stoornis (PTSS). De eerste methode is attentional

niet in positieve resultaten. Onze conclusie is dat

bias modificatie (ABM). Deze behandeling is

de meest gebruikte vorm van ABM geen effec-

relatief snel populair geworden en zelfs positief

tieve behandeling is voor patiënten met PTSS.

beschreven in the New York Times en The Econo-

Vervolgens hebben we in een verkennende studie

mist. ABM is een korte, gecomputeriseerde trai-

gekeken naar de bruikbaarheid van Mindfulness-

ning gericht op het verminderen van specifieke

based Cognitive Therapy (MBCT) voor patiënten

aandachtsproblemen (attentional bias), waardoor

met chronische PTSS. We hebben geen negatieve

angstklachten kunnen afnemen. Omdat attenti-

bijwerkingen van MBCT vastgesteld en patiënten

onal bias ook een rol speelt bij PTSS, hebben we

waren tevreden over de methode. Bij ongeveer de

onderzocht of ABM een effectieve behandeling

helft van de patiënten leidde MBCT tot positieve

kon zijn voor patiënten met PTSS. ABM kon thuis,

klinische effecten. Ook bij deze behandeling was

via een beveiligde internetconnectie, worden

er sprake van drop-outs, dus aandacht voor het

gevolgd. ABM leidde tot verbetering van de

verbeteren van het protocol is op zijn plaats.

PTSS-symptomen, maar het effect was niet groter dan van een controleconditie en kleiner dan van placebocondities in medicatieonderzoek bij PTSS.

90



91


Voorspellen van heropnames na klinische detoxificatie bij 55-plussers met alcoholverslaving Predicting readmission after inpatient detoxification in older patients with alcohol dependence Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Julia van den Berg, Rian Sanderse, Nicolien Kist, Jolanda Hermes, Rob Kok

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Julia van den Berg

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

92

Alcoholverslaving is een vaak chronische, reci-

van de patiënt of van de problematiek geas-

diverende problematiek. Bij de gespecialiseerde

socieerd zijn met het al dan niet heropgenomen

detoxificatie-afdeling van het Klinisch Centrum

worden, en met de tijd die verstrijkt tot de eerst-

Ouderen van Parnassia viel op dat veel patiën-

volgende heropname. Mogelijk zou op basis van

ten na detoxificatie na kortere of langere tijd

de conclusies van het onderzoek aan bepaalde

weer terugkomen op de afdeling. Het onderzoek

patiënten een uitgebreider terugvalpreventiepro-

beoogt helder te krijgen of bepaalde kenmerken

gramma kunnen worden aangeboden.


Ouderen en alcoholverslaving Late life alcohol dependence Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Julia van den Berg, Jolanda Hermes, Nicolien Kist, Rob Kok

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Julia van den Berg

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De patiënten die met alcoholverslaving opgenomen worden op de detox-afdeling van Parnassia, divisie Ouderen, worden uitgebreid geïnterviewd en gevolgd.


93


Op zoek naar de genetica van verslaving binnen families Tracing genetics of alcoholism and comorbid disorders in extended pedigrees Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Julia van den Berg, Rob Kok, Jolanda Hermes

Samenwerking

AMC-UvA

Promovendus

Kim Cerrone (AMC)

(Co-)promotor

Prof.dr. E.M. (Eske) Derks, prof.dr. D. (Damiaan) Denys, dr. J.F. (Julia) van den Berg

Subsidiegever

Stichting Volksbond Rotterdam, AMC

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Julia van den Berg

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Alcoholverslaving is een veelvoorkomende psy-

effect hebben op de ontwikkeling van nieuwe

chiatrische stoornis die een grote impact heeft op

behandelingen en inzicht geven in de effectivi-

de gemeenschap. De aandoening heeft negatieve

teit van nieuwe en bestaande medicatie. Ook zal

fysieke, psychologische en sociale consequenties

het bijdragen aan het vroegtijdig herkennen van

voor patiënten en hun familieleden. In Neder-

individuen die een verhoogd risico lopen op het

land is het misbruik van alcohol geassocieerd

ontwikkelen van een alcoholverslaving.Voor deze

met de jaarlijkse kosten van 2,6 biljoen euro;

studie wordt een familie opzet gebruikt waardoor

hierin zitten de kosten voor behandeling van

co-segregatie tussen een genetische marker en

verslaving, behandeling van gezondheidspro-

een ziekte bestudeerd kan worden; dit verhoogt

blemen als gevolg van alcoholmisbruik, kosten

de statistische power om zeldzame genetische

door lage productiviteit op het werk, en kosten

varianten te ontdekken. Het doel van de studie is

door alcoholgerelateerde criminaliteit. Alcohol-

om van 25-40 families 7-10 eerste- en twee-

verslaving is een complexe ziekte die in grote

degraads familieleden te testen. Binnen deze

mate beïnvloed wordt door genetische factoren.

families zijn we geïnteresseerd in de associaties

Ondanks de hoge erfelijkheid is er weinig bekend

tussen alcoholverslaving en andere psychiatrische

over de specifieke genen die betrokken zijn bij

problemen (e.g. OCD en ADHD), andere verslavin-

het risico voor het krijgen van de aandoening.

gen (bijv. gokken, roken, drugs, eten en internet-

De ontdekking van nieuwe genen zal ons begrip

verslaving) en verslavingsgeassocieerde fenotypen

in de onderliggende biologische processen die

(e.g. compulsiviteit).

alcoholverslaving veroorzaken, vergroten. Dit zal

94


Nieuwe farmacologische behandelmogelijkheden voor crackcocaïneafhankelijkheid in Nederland Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm (CATCH) Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Mascha Nuijten, Vincent Hendriks, Peter Blanken, Manja van der Toorn

Samenwerking

AMC-UvA / Amsterdam Instititute for Addiction Research (AIAR), Mentrum, Jellinek, Bouman GGZ en GGD Amsterdam

Promovendus

Mascha Nuijten

(Co-)promotor

Prof.dr. Wim van den Brink, AMC-UvA, dr. Vincent Hendriks, PARC; dr. Peter Blanken, PARC

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Mascha Nuijten

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Afhankelijkheid van crack-cocaïne gaat vaak

de topiramaat- en modafinil-studie bestaat de

gepaard met een diversiteit aan problemen voor

standaardbehandeling uit Leefstijltraining; voor

de gebruiker, zijn omgeving en de samenleving.

de SR dexamfetamine-studie is dit heroïne op

Binnen de verslavingszorg vormen de crackge-

medisch voorschrift.

bruikers een aanzienlijke en complexe groep. Effectieve zorg ontbreekt. De reguliere ambu-

Doel van de CATCH-studie is om één of meer

lante psychosociale behandelingen laten matige

kandidaat-medicament(en) te vinden voor de

resultaten zien, mede door de grote uitval van

behandeling van cocaïneafhankelijkheid. De

patiënten en terugval in gebruik. Ook zijn er

farmacologische behandeling worden geëvalu-

nog geen bewezen effectieve farmacotherapieën

eerd in termen van behandelretentie/compliance,

beschikbaar.

cocaïne- en ander middelengebruik, craving, lichamelijke en psychische klachten, en soci-

In de CATCH-studie worden bij crack-cocaïneaf-

aal functioneren. Tevens worden de veiligheid

hankelijke patiënten van verslavingszorginstel-

en acceptatie van de medicatie onderzocht. De

lingen in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam in

deelstudie met topiramaat is afgerond en werd

drie gerandomiseerde trials drie medicamenten

uitgevoerd bij Brijder Verslavingszorg. De deelstu-

onderzocht met veelbelovende resultaten in

die met modafinil wordt momenteel bij Mentrum

Amerikaanse onderzoek: topiramaat, modafinil

en Jellinek uitgevoerd. In het voorjaar van 2014

en dexamfetamine ‘slow release’ (SR). In elk van

start de deelstudie met SR dexamfetamine bij

de drie studies krijgt één groep de standaard-

heroïne-units van Brijder, Bouman GGZ en GGD

behandeling en de andere groep daarnaast een

Amsterdam.

additionele farmacologische behandeling. Voor


95


Haags Uitgaansonderzoek Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Samenwerking

GGD Den Haag

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Pascale Reinerie

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De gemeente Den Haag heeft behoefte aan actu-

jong volwassenen? Welke sociale risico’s (agressie,

ele kennis over het uitgaansgedrag van jongeren

uitsluiting, lichamelijk en psychische klachten,

en jongvolwassenen, zoals kennis over wie waar

onveilig vrijen e.d.) en kansen (gezelligheid, ver-

in Den Haag uitgaat en wat jongeren aan genot-

bondenheid e.d.) presenteren zich bij Haagse uit-

middelen gebruiken en hoe ze dat doen.

gaande jongeren en jongvolwassenen als gevolg

Het genotmiddelen gebruik is trendgevoelig.

van (gecombineerd) alcohol- en/of genotmidde-

De gemeente Den Haag heeft vooral behoefte

lengebruik tijdens (voor en na) het uitgaan?

aan inzicht in verschuivingen in gedragsstijlen,

Wat zijn de regulerende en escalerende factoren

gebruikspatronen en andere kenmerken van uit-

in relatie tot risico’s van alcohol- en/of genot-

gaande jongeren en de relatie met genotmidde-

middelengebruik tijdens (voor en na) het uitgaan

lengebruik door de tijd. De gemeente Den Haag,

bij Haagse uitgaande jongeren en jongvolwas-

GGD Den Haag en Context (onderdeel Parnassia

senen?

groep) zijn voornemens de bij onderhavig onderzoek gebruikte methode in de tijd te herhalen en

Er wordt gebruik gemaakt van verschillende

op deze wijze een monitor ‘jongeren, uitgaan en

methoden zoals, panel interviews, mapping,

genotmiddelengebruik’ te implementeren.

survey en analyse op bestaande datasets (metho-

Van welk uitgaansaanbod maken Haagse uit-

denmix). Gestreefd wordt naar een (vergeleken

gaande jongeren en jong volwassenen gebruik?

met voorgaande versies) kleine opzet zodat de

Wat is de aard, omvang en wijze van het alcohol-

tijdspanne van het onderzoek niet langer dan een

en genotmiddelengebruik tijdens (en voor en na)

jaar zal zijn.

het uitgaan van Haagse uitgaande jongeren en

96


Onderzoek op basis van ROM-gegevens binnen de jeugdverslavingszorg Study based on Routine Outcome Monitoring data in youth addiction services Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Patty van Benthem, Evelien van der Schee, Renske Spijkerman, Vincent Hendriks

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Patty van Benthem

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Brijder Jeugd maakt, evenals andere GGZ-instel-

(2) het evalueren van individuele behandelingen

lingen, gebruik van Routine Outcome Monito-

(3) het evalueren van behandelprogramma’s

ring (ROM). In tegenstelling tot de volwassenen

(4) inzicht geven in de resultaten van behandeling

verslavingszorg en de jeugd-GGZ zijn er voor de jeugdverslavingszorg (nog) geen specifieke regels opgesteld over hoe, wat en met welke instru-

ten behoeve van financiers (5) f ungeren als basis voor (aanvullend) wetenschappelijk onderzoek

menten er gemeten dient te worden. Patiënten binnen de jeugdverslavingszorg vertonen zowel

Momenteel worden er binnen Brijder Jeugd

raakvlakken met patiënten in de volwassenen

twee onderzoeken verricht op basis van de

verslavingszorg als met patiënten in de jeugd

ROM-gegevens. Het eerste onderzoek betreft een

GGZ. Echter, de door Stichting Benchmark GGz

beschrijvende studie naar de kenmerken van

(SBG) aanbevolen instrumenten voor deze twee

de patiëntenpopulatie van Brijder Jeugd in de

zorgdomeinen sluiten onvoldoende aan bij de

periode 2011-2013. Onderzoeksvragen van deze

patiënten binnen de jeugdverslavingszorg. Het

beschrijvende studie zijn onder andere: Wat zijn

Landelijk Platform Jeugdverslavingszorg heeft om

meest voorkomende (primaire en secundaire)

deze reden een adviesdocument ingediend bij

verslavingen? Hoe groot is de hulpvraag? Wat is de

SBG, met de aanbeveling om een aparte selectie

aard en ernst van het middelengebruik van jon-

van meetinstrumenten voor ROM binnen de

geren en welke motieven dragen ze hiervoor aan?

jeugdverslavingszorg te hanteren. Brijder Jeugd

Op welke domein ondervinden deze jongeren de

is vanwege de behoefte aan meer informatie

meeste problemen?

over de patiëntenpopulatie en het verloop van behandelingen, al gestart met de implementatie

Het tweede onderzoek betreft een studie naar

van ROM. Daarbij wordt, in afwachting van het

de relatie tussen internaliserende problematiek

besluit van SBG, zoveel mogelijk het adviesdocu-

en cannabismotieven onder cannabisgebrui-

ment over ROM binnen de jeugdverslavingszorg

kende jongeren in zorg bij Brijder Jeugd. In dit

gevolgd.

onderzoek wordt nagegaan of internaliserende problematiek gerelateerd is aan cannabisgebruik

De doelen van ROM voor Brijder Jeugd zijn:

en of deze relatie gemedieerd wordt door can-

(1) het in kaart brengen van de problemen van

nabismotieven.

patiënten bij aanvang van de behandeling


97


Gegamificeerde werkgeheugentraining bij adolescenten met verslaving ‘Gamified’ working memory training for addicted adolescents Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Renske Spijkerman, Patty van Benthem, Vincent Hendriks

Samenwerking

Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), VU Amsterdam, VNN

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Patty van Benthem

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Uit onderzoek komt naar voren dat bij veel men-

In een gerandomiseerde gecontroleerde studie

sen met een verslaving sprake is van gebreken in

wordt onderzocht of een gegamificeerde werkge-

de executieve functies. Het werkgeheugen is bij

heugentraining het werkgeheugen van jongeren

een aantal van deze functies betrokken en speelt

met een stoornis in het gebruik van middelen kan

een rol bij het verwerken van informatie, het

verbeteren. Tevens wordt onderzocht of training

oplossen van problemen en overzien van taken.

leidt tot een afname in craving, verbetering van

Verminderde functie van het werkgeheugen is

de stemming en een gunstiger behandeluitkomst.

mogelijk geassocieerd met een ongunstig behandelresultaat.

Jongeren van 14-23 jaar die bij jeugdklinieken van Brijder of Verslavingszorg Noord-Nederland

In dit onderzoek worden de effecten geanalyseerd

(VNN) in behandeling komen, worden uitgenodigd

van een nieuwe behandeling die gericht is op het

om aan dit onderzoek deel te nemen. Deelne-

trainen van het werkgeheugen met behulp van

mers worden ‘at random’ aan de experimentele

een digitale game. De inbedding van de training

conditie (gegamificeerde werkgeheugentraining)

in een online game heeft als doel jongeren in de

of de controle conditie (gegamificeerde placebo-

verslavingszorg te motiveren om de training vol

training) toegewezen. Bij alle deelnemers worden

te houden. Naar verwachting leidt de training tot

bij aanvang, beëindiging en twee maanden na

een verbetering van het werkgeheugen en heeft

beëindiging van de werkgeheugentraining com-

dit een positief effect op de aandacht en het

putertaken en vragenlijsten afgenomen, waarmee

vermogen impulsen te reguleren en mogelijk ook

het werkgeheugen en de secundaire uitkomst-

op het resultaat van behandeling.

maten worden gemeten. Daarnaast wordt drie maanden na beëindiging van de reguliere behandeling bij de jongeren geïnformeerd naar hun middelengebruik en overig functioneren.

98


Cliënt Monitoring Systeem Client Monitoring System Zorgbedrijf

Brijder

Samenwerking

Gemeente Den Haag

Startjaar

1999

Naam contactpersoon

Peter Blanken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het Cliënt Monitoring Systeem (CMS) is een informatiesysteem dat beoogt op doorlopende basis gegevens te verschaffen over de aard en omvang van de patiëntenpopulatie van Brijder, in termen van demografische achtergrond, middelengebruik en gerelateerde problemen en de ontvangen zorg. De gegevens hebben betrekking op de patiëntenpopulatie in (stadsgewest) Den Haag, Zuid-Holland en Noord-Holland.


99


Gerandomiseerde studie naar de effectiviteit van ervaringsdeskundigen bij het intakeproces in termen van patiënttevredenheid en behandelresultaat Randomised trial into the effectiveness of peer support during the intake process in terms of satisfaction and treatment outcome Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Nina van Rijn, Peter Blanken, Vincent Hendriks

Subsidiegever


Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Peter Blanken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In 2010 heeft Brijder het Handvest Maastricht

komen voor deelname aan het onderzoek in aan-

ondertekend en de Kadernotitie Ervaringsdes-

merking. De patiënten worden gerandomiseerd

kundigheid Brijder opgesteld, waarin onder meer

naar ofwel de controlegroep die het reguliere

wordt gepleit voor het inzetten van ervaringsdes-

intake proces doorloopt, ofwel de experimen-

kundigheid in de behandeling. Diverse studies

tele groep die in aanvulling op het reguliere

hebben aangetoond dat de inzet van ervarings-

intakeproces het aanbod krijgt om op verschil-

deskundigen in de verslavingszorg uitvoerbaar

lende momenten met een ervaringsdeskundige te

is, maar er zijn tot op heden nauwelijks tot geen

spreken (na het contact met het CAT; na de intake;

goede studies uitgevoerd naar de effectiviteit van

na het behandeladvies gesprek).

deze inzet. De toegevoegde waarde van contact met een Een deel van de patiënten die zich aanmel-

ervaringsdeskundige wordt onderzocht aan de

den voor behandeling bij Brijder stroomt na

hand van de volgende onderzoeksvragen:

intake niet direct door naar een daadwerkelijke

1) In welke mate maken de patiënten gebruik van

behandeling. In deze gerandomiseerde studie wordt onderzocht of aanvullende contacten met ervaringsdeskundigen tijdens het intakeproces het verloop van het intakeproces en de daaropvolgende zorgtoewijzing verbeteren.

het aanbod van ervaringsdeskundigheid? 2) Verschillen de twee onderzoeksgroepen qua doorstroom van de intake naar behandeling? 3) Verschillen de twee onderzoeksgroepen qua ‘no show’ en vroegtijdige uitval gedurende de behandeling?

Het onderzoek is opgezet volgens een gerandomiseerd Zelen design. Alle patiënten van 23 jaar

tevredenheid over de bejegening en het ver-

en ouder die via het CAT worden verwezen naar

loop van het intakeproces?

Brijder Intake & Behandeling (I&B) in Den Haag

100

4) Verschillen de twee onderzoeksgroepen qua


Effectiviteit van de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een meta-analyse Efficacy of heroin-assisted treatment; a meta-analysis Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Peter Blanken, Vincent Hendriks

Samenwerking

AMC-UvA, UMC Utrecht

Subsidiegever

Centrale Commissie Behandeling Heroïneverslaafden (CCBH)

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Peter Blanken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Tussen 1998 en 2002 zijn in Nederland twee

effectiviteit van heroïne op medisch voorschrift.

gerandomiseerde studies uitgevoerd naar de

Het samenvoegen en analyseren van de gegevens

effectiviteit en veiligheid van het voorschrijven

uit de in Europa en Canada verrichte studies naar

van respectievelijk injecteerbare en inhaleerbare

heroïne op medisch voorschrift kan meer inzicht

heroïne, aan langdurig heroïneverslaafden die

geven in het effect van deze behandeling.

geen of onvoldoende baat hadden bij een adequate methadononderhoudsbehandeling. Veel

Doel van deze studie is een meta-analyse uit te

verslaafden hadden baat bij deze heroïnebehan-

voeren naar het effect van heroïne op medisch

deling, zoals bleek uit een aanzienlijke verbete-

voorschrift op basis van de in Europa en Canada

ring van hun gezondheid en kwaliteit van leven.

uitgevoerde gerandomiseerde studies op dit

In Canada, Duitsland, Groot-Brittannië, Spanje

gebied. De meta-analyse wordt verricht op basis

en Zwitserland is ook onderzoek verricht naar de

van gepoolde, individuele patiëntgegevens.


101


Lange termijn beloop van de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een 7-jaar cohortonderzoek Long-term outcome of heroin-assisted treatment; a 7-year cohort study Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG


Samenwerking


Subsidiegever


Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Peter Blanken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Tussen 1998 en 2002 zijn in Nederland twee geran-

Het betreft een cohortonderzoek met herhaalde

domiseerde studies uitgevoerd naar de effectiviteit

metingen (1, 4 en 7 jaar na het aanbod van de

en veiligheid van het voorschrijven van respectie-

heroïnebehandeling) onder chronische, therapie-

velijk injecteerbare en inhaleerbare heroïne, aan

resistente heroïneverslaafden die hebben deelge-

langdurig heroïneverslaafden die geen of onvol-

nomen aan de gerandomiseerde studies naar de

doende baat hadden bij een adequate methadon-

effectiviteit van heroïne op medisch voorschrift.

onderhoudsbehandeling. Veel verslaafden hadden baat bij deze heroïnebehandeling, zoals bleek uit

In de onderhavige studie wordt onderzocht wat

een aanzienlijke verbetering van hun gezondheid

het beloop is van de behandeling met heroïne

en kwaliteit van leven.

op medisch voorschrift gedurende deze zeven jaar. Tevens worden de gezondheid en het sociaal

In 2006 werd, mede op basis van deze twee stu-

functioneren onderzocht, zowel van de patiën-

dies en een naturalistische cohortstudie, heroïne

ten die doorlopend aan de heroïnebehandeling

in Nederland geregistreerd als geneesmiddel voor

hebben deelgenomen als van de patiënten die de

de behandeling van heroïneverslaving in speciaal

behandeling hebben beëindigd.

door het ministerie van VWS aangewezen behandelcentra. Het cohort patiënten uit de oorspronkelijke gerandomiseerde studies naar de effectiviteit van heroïne op medisch voorschrift (n=549) is ruim zeven jaar gevolgd.

102


Effectiviteit van cocaïne contingentie management bij de behandeling met heroïne op medisch voorschrift; een gerandomiseerd onderzoek Efficacy of cocaine contingency management in heroin-assisted treatment; a randomised controlled trial Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG


Samenwerking


Subsidiegever


Startjaar

2011

Samenvatting

Tussen 1998 en 2002 zijn in Nederland twee

cocaïnegebruik onder patiënten in de medische

gerandomiseerde studies uitgevoerd naar de

heroïnebehandeling. Bij cocaïne contingentie

effectiviteit en veiligheid van het voorschrijven

management (CCM) leveren deelnemende patiën-

van respectievelijk injecteerbare en inhaleer-

ten verschillende keren per week een urinemon-

bare heroïne, aan langdurig heroïneverslaafden

ster in, dat wordt onderzocht op de aanwezigheid

die geen of onvoldoende baat hadden bij een

van cocaïne-metabolieten.

adequate methadononderhoudsbehandeling. Veel

Cocaïnevrije urinemonsters worden ‘beloond’

verslaafden hadden baat bij deze heroïnebehan-

(met geld, vouchers of tegoedbonnen) en coca-

deling, zoals bleek uit een aanzienlijke verbete-

ïne-positieve urinemonsters worden genegeerd.

ring van hun gezondheid en kwaliteit van leven. Het betreft een gerandomiseerde studie waarin Uit het onderzoek bleek echter ook dat een aan-

zes maanden heroïnebehandeling aangevuld met

zienlijk deel van de patiënten die naast heroïne

cocaïne contingentie management wordt ver-

ook (crack) cocaïne gebruikten, doorgingen met

geleken met zes maanden reguliere heroïnebe-

hun (crack) cocaïnegebruik. Deze bevinding was

handeling zonder contingentie management. De

aanleiding om een onderzoek te starten naar de

belangrijkste uitkomstmaat is het aantal weken

effectiviteit van contingentie management onder

aaneengesloten cocaïnevrije urinemonsters.

de (crack) cocaïnegebruikers in heroïnebehande-

Daarnaast wordt de effectiviteit van CCM onder-

ling.

zocht in termen van onder andere de (lichamelijke en psychische) gezondheidstoestand en het

Doel van het onderzoek is om vast te stellen of

sociaal functioneren. Tevens wordt onderzocht

cocaïne contingentie management een effec-

wat de gevolgen zijn van het beëindigen van CCM

tieve interventie is in het reduceren van (crack)

na zes maanden.


103


De Nieuwe Kliniek: patiëntkenmerken en behandelresultaat De Nieuwe Kliniek: patient characteristics and treatment outcome Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Peter Blanken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Verslaving is een chronische aandoening met een

bruik). Op basis van de resultaten kan de behan-

sterk recidiverend beloop. Zo’n 40 tot 60% van

deling beter worden afgestemd op de specifieke

de patiënten die voor alcohol- of drugafhan-

wensen en kenmerken van de patiënt.

kelijkheid worden behandeld, blijken binnen een jaar te zijn teruggevallen in alcohol- en/

Het onderzoek betreft een naturalistische cohort-

of druggebruik. Desondanks zijn veel behande-

studie onder patiënten met een DSM-diagnose

lingen op abstinentie gericht, te beginnen met

middelenafhankelijkheid, die worden opgeno-

een klinische detoxificatie, waarbij tijdens een

men op de high, medium of low care afdeling van

kortdurende opname de patiënt lichamelijk wordt

de Nieuwe Kliniek van Brijder Verslavingszorg in

ontgift, zodat ambulante of klinische vervolgbe-

Den Haag. Zes maanden na opname in de Nieuwe

handeling mogelijk is.

Kliniek worden de patiënten benaderd voor een follow-up interview, gericht op met name

In dit onderzoek worden de aard en ernst van de

de gevolgde behandeling(en) na ontslag uit de

verslaving, de comorbide (psychiatrische) proble-

Nieuwe Kliniek, de tevredenheid met de ontvan-

matiek en verschillende aspecten van executief

gen zorg, en het alcohol- en druggebruik sinds

functioneren in kaart gebracht aan de hand van

het verlaten van de Nieuwe Kliniek.

(semi)gestructureerde interviews, vragenlijsten en diverse computertaken. Onderzocht wordt in hoe-

Het betreft een doorlopend project, dat begonnen

verre deze (endo-)fenotypische patiëntkenmerken

is in september 2012 onder een cohort alco-

voorspellend zijn voor of samenhangen met het

holafhankelijke patiënten en dat in 2014 wordt

beloop van de behandeling (zoals vroegtijdige

uitgebreid naar alle alcohol- én drugafhankelijke

‘dropout’) en de behandeluitkomst (abstinentie,

patiënten.

gecontroleerd of overmatig alcohol- of drugge-

104


Alcoholpreventie in het basisonderwijs groep 6 Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Peter Overzier, Anouk Sijbenga, Jeltje Kramer, Patrick Hoff

Subsidiegever

Gemeente Rotterdam

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Peter Overzier

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De gemeente Rotterdam signaleert dat ongeveer een kwart van de leerlingen in groep 7 al alcohol heeft geproefd. Daarom is een interventie voor leerlingen in groep 6 opgezet. In het onderzoek wordt met vragenlijsten de attitude van de ouders ten aanzien van alcoholgebruik door kinderen en de attitude van de kinderen zelf gevolgd, zowel voor als na een voorlichting of spel over alcoholgebruik.


105


NextLevel: generieke gamedesign principes voor effectieve e-health in de GGZ NextLevel: generic game design principles for effective e-health based mental health care Zorgbedrijf

Brijder, PsyQ

Onderzoeksteam PG

Renske Spijkerman, Vincent Hendriks, Kees Korrelboom

Samenwerking

TU Delft, UvA, RANJ

(Co-)promotor

Prof.dr. R.H.M. Goossens, hoogleraar, TU Delft; dr. V.T. Visch, UD, TU Delft, dr. R. Spijkerman, dr. V.M. Hendriks

Subsidiegever

NWO

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Renske Spijkerman

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Spelletjes en online games bevatten elementen

voor het gebruik van online interventies binnen

die maken dat mensen het plezierig vinden om

de GGZ te verhogen. In samenwerking met de

deze te (blijven) spelen. Deze motivatieverho-

creatieve industrie worden verschillende gegami-

gende elementen kunnen ook bruikbaar zijn voor

ficeerde interventies ontwikkeld. Om brede toe-

andere doeleinden. Het toepassen van game-

pasbaarheid van de gameprincipes te bevorderen,

elementen in een andere context dan een game,

worden verschillende, veel toegepaste GGZ-

wordt ‘gamificatie’ genoemd.

interventies voor verschillende patiëntgroepen gegamificeerd en onderzocht. De toegevoegde

NextLevel is een interdisciplinair onderzoeks-

waarde van gamificatie op de motivatie en het

project waarin wetenschappers, praktijkinstel-

behandelresultaat wordt onderzocht in een

lingen (waaronder de jeugdverslavingszorg) en de

aantal gerandomiseerde gecontroleerde studies,

creatieve industrie samenwerken om meer inzicht

waarin de gegamificeerde interventies worden

te krijgen in de mogelijkheden van gamificatie

vergeleken met vergelijkbare niet-gegamificeerde

van e-health interventies in de GGZ en versla-

interventies en een controleconditie. Met behulp

vingszorg.

van de ‘user-centered approach’ wordt in diverse exploratieve studies onderzocht wat belangrijke

Het doel van het NextLevel project is om gene-

voorwaarden zijn voor implementatie van de

rieke gameprincipes te onderzoeken die kunnen

gegamificeerde interventies.

worden toegepast om de motivatie van patiënten

106


G-motiv: versterken van behandelmotivatie bij jongeren met behulp van gameprincipes G-Motiv: strengthening treatment motivation in adolescents by using game principles Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Patty van Benthem, Renske Spijkerman, Peter Blanken, Vincent Hendriks

Samenwerking

TU Delft, IJsfontein

Subsidiegever

NWO

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Renske Spijkerman

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Om meer grip te krijgen op hun verslavings-

In het kader van G-Motiv worden nieuwe inter-

problemen is het belangrijk dat jongeren in

venties gericht op gedragsverandering ontworpen

de verslavingszorg blijven deelnemen aan hun

met behulp van elementen uit games. Games en

behandeling en ook buiten therapiesessies stil-

spelletjes bevatten principes die spelers motive-

staan bij hun middelengebruik. De therapietrouw

ren om het spel te blijven spelen. Deze motivatie-

van jongeren is echter vaak gering en het ‘huis-

verhogende principes zijn mogelijk ook bruikbaar

werk’ dat onder andere in verslavingsgerichte

voor interventies in de jeugdverslavingszorg. Doel

cognitieve gedragstherapie aan jongeren wordt

van het G-Motiv project is het ontwikkelen en

meegegeven, wordt zelden gemaakt.

evalueren van een game die jongeren in de ver-

In het onderhavige G-Motiv project werken

slavingszorg uitdaagt hun ‘huiswerk’ te maken en

wetenschappers, game ontwikkelaars en de

te blijven deelnemen aan hun behandeling.

jeugdverslavingszorg samen om een ‘persuasive

In experimenten en design onderzoek wordt

game’ te ontwikkelen die beoogt de behandel-

een interventie met behulp van elementen uit

motivatie van jongeren in de verslavingszorg te

games ontwikkeld en deze wordt vervolgens in

bevorderen.

een pilotstudie en validatieonderzoek getest op effectiviteit.


107


PerspActive studie: SURPS-risicoprofielen bij jongeren met verslaving PerspActive study: SURPS risk profiles in adolescents with substance use disorder Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Evelien van der Schee, Renske Spijkerman, Vincent Hendriks

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Evelien van der Schee

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Vier risicoprofielen – angstgevoeligheid, negatief

de onderzoeksresultaten kunnen mogelijk ‘per-

denken, sensatie zoekgedrag en impulsiviteit

sonality-targeted’ interventies in de jeugdversla-

– blijken in zowel Nederlands als buitenlands

vingszorg ontwikkeld worden. In een dergelijke

onderzoek voorspellers te zijn van toekomstig

interventie zouden jongeren kunnen leren om

middelengebruik bij scholieren. De voorspellende

beter om te gaan met hun persoonlijke risicopro-

waarde van deze risicoprofielen is vooralsnog

fiel en daarmee wellicht hun verslavingsgedrag

alleen aangetoond voor beginnend middelenge-

kunnen verminderen of beëindigen.

bruik. Vermoedelijk spelen deze profielen echter ook een rol bij overmatig middelengebruik en

In het onderzoek vullen jongeren die bij Brijder

verslaving.

Jeugd in zorg zijn een vragenlijst in, in het kader van Routine Outcome Monitoring (ROM). De vra-

In de PerspActive studie wordt met behulp van

genlijst bevat onder andere de SURPS en vragen

de Substance Use Risk Profile Screener (SURPS)

over het middelengebruik. Na 6 maanden krijgen

onderzocht in welke mate de vier risicoprofielen

de jongeren opnieuw een vragenlijst voorgelegd,

voorkomen bij jongeren in de jeugdverslavings-

met daarin vragen over hun middelengebruik en

zorg en in hoeverre deze voorspellend zijn voor

de behandeling.

terugval tijdens of na behandeling. Op basis van

108


Bruikbaarheid van twee screeners voor de detectie van externaliserende problemen bij verslaafde jongeren Usability of two screeners in detecting externalising problems among youth with a substance use disorder Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Berend Hofman, Renske Spijkerman, Evelien van der Schee, Vincent Hendriks

Subsidiegever


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Renske Spijkerman

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Externaliserend probleemgedrag komt veel voor

of de Strengths and Difficulties Questionnaire

bij jongeren met verslaving en kan wijzen op

(SDQ). Hoewel de YSR en SDQ in brede populaties

de aanwezigheid van een gedragsstoornis (GD),

jongeren goed zijn onderzocht, is nog weinig

oppositioneel-opstandige stoornis (ODD) en/

bekend over de toepassing van deze screeners bij

of aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit

jongeren met verslavingsproblemen. Het doel van

(ADHD). De aanwezigheid van een externalise-

dit onderzoek is om meer inzicht te krijgen in de

rende stoornis heeft bij verslaafde jongeren vaak

psychometrische kwaliteiten en bruikbaarheid

een negatieve invloed op de therapietrouw en

van de YSR en SDQ voor het screenen op GD, ODD

vergt een andere behandelaanpak dan wanneer

en ADHD bij jongeren in de jeugdverslavingszorg.

deze stoornis afwezig is. Tijdige onderkenning

Het onderzoek vindt plaats bij 80 jongeren van

van GD, ODD en ADHD is daarom van belang voor

14-23 jaar die in behandeling komen bij Mistral

zowel de indicatiestelling als het verloop en

DTOX, de klinische afdeling van Brijder Jeugd. In

resultaat van behandeling. Het vaststellen van

het onderzoek worden de YSR en SDQ afgenomen

psychische stoornissen vereist echter uitgebreid

en wordt met behulp van de DISC-IV (‘gouden

diagnostisch onderzoek. Dit is kostbaar en kan –

standaard’) een uitgebreid diagnostisch inter-

zeker voor jongeren – belastend zijn. Een eerste

view verricht over de aanwezigheid van GD, ODD

screening met behulp van een screeningsin-

en ADHD. Ook vullen de jongeren verschillende

strument kan voorkomen dat jongeren onnodig

vragenlijsten in over hun middelengebruik,

een dergelijk uitgebreid diagnostisch onderzoek

waaronder de CUDIT en AUDIT. Op basis van de

ondergaan.

verzamelde gegevens worden met behulp van ROC-analyses de sensitiviteit, specificiteit en posi-

Voor het screenen op de aanwezigheid van

tieve en negatieve voorspellende waarde van de

internaliserende en externaliserende stoornissen

YSR en SDQ bepaald voor het vaststellen van GD,

bij jongeren wordt in de klinische praktijk vaak

ODD en ADHD.

gebruik gemaakt van de Youth Self Report (YSR)


109


Voorspellende waarde van toenaderingsbias bij het verklaren van behandeluitkomst en prospectief middelengebruik bij jongeren met alcohol- en/of cannabisgebruik The predictive value of approach bias for treatment outcome and prospective substance use in adolescent problem users of alcohol and cannabis Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Renske Spijkerman, Evelien van der Schee, Patty van Benthem

Samenwerking

Universiteit Utrecht

Subsidiegever

Universiteit van Amsterdam

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Renske Spijkerman

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Volgens een recente studie blijkt de mate waarin

In 2012 heeft de UvA daarom in samenwerking

regelmatige blowers een toenaderingsbias ten

met PARC een studie verricht naar toenaderings-

aanzien van cannabis vertonen, voorspellend te

bias bij 58 patiënten (14-23 jaar) met alcohol- en

zijn voor de intensiteit van hun cannabisgebruik

of cannabisproblemen van Brijder Jeugd. Voor dit

6 maanden later. Een hogere bias is gerelateerd

onderzoek werd aan alle deelnemers gevraagd

aan een escalatie in cannabisgebruik. Daarnaast

twee online vragenlijsten in te vullen met een

zijn er aanwijzingen dat een zelfde soort bias ten

tussentijd van 6 maanden. Daarnaast werd enkele

aanzien van alcohol ook een rol speelt bij proble-

weken na de beginmeting de aandachts- en

matisch alcoholgebruik.

toenaderingsbias ten aanzien van cannabis en alcohol bij de deelnemende jongeren gemeten.

110

Tot op heden is er nog geen onderzoek gedaan

Dit gebeurde via computertaken met plaatjes. Met

naar toenaderingsbias bij verslaafde jongeren in

de resultaten van het onderzoek wordt vervolgens

een klinische populatie. Kennis over voorspellers

nagegaan of een verhoogde toenaderingsbias ten

van terugval en middelengebruik bij deze popu-

aanzien van alcohol en/ of cannabis voorspellend

latie kan bijdragen aan de verdere ontwikkeling

is voor terugval en frequentie van alcohol en can-

van nieuwe, effectieve interventies.

nabisgebruik bij 6 maanden follow-up.


Bruikbaarheid SDQ voor vroegdetectie van psychische problematiek bij kinderen van verslaafde ouders Usability of the SDQ for early detection of psychological problems in children of addicted parents Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Marina Geschiere, Ellen Rosenberg, Renske Spijkerman, Vincent Hendriks, Marieke Broekman

Subsidiegever

NWO

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Marina Geschiere

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Kinderen van (een) verslaafde ouder(s) heb-

voor het meten van psychosociale problemen

ben een verhoogd risico om ook een verslaving

bij kinderen en adolescenten in de leeftijd van

of andere psychische stoornis te ontwikkelen.

4-16 jaar. In deze exploratieve studie wordt de

Binnen de Parnassia Groep zijn verschillende

bruikbaarheid van de SDQ voor vroegsignalering

initiatieven ontwikkeld voor vroegdetectie en

van psychosociale problemen bij kinderen van

vroegsignalering van psychosociale problemen

verslaafde ouders nader onderzocht.

bij kinderen van ouders met verslaving of andere psychische problemen. Onderdeel daarvan is een

Bij 100 patiënten van Brijder met minimaal één

procedure voor screening en vroegsignalering

kind in de leeftijd van 4-16 jaar wordt tijdens

bij Brijder onder alle volwassen patiënten met

het gesprek met een PVO-medewerker de SDQ

kinderen in de leeftijd van 0-18 jaar. Deze ouders

afgenomen. Daarnaast vult de PVO-medewerker

krijgen standaard een gesprek met een mede-

een korte vragenlijst in over zijn/haar indruk

werker van PVO (Programma Verslaafde Ouders)

van het kind en de opvoedsituatie en zijn/haar

aangeboden, waarin de opvoedsituatie en het

voorlopig advies. De uitslag van de SDQ wordt

functioneren van het kind worden besproken. In

na het gesprek binnen het behandelteam onder

dit gesprek worden mogelijke problemen en/of

begeleiding van een kinderen jeugdpsychiater

de behoefte aan opvoedkundige hulp geïnven-

geïnterpreteerd, waarna een definitief advies

tariseerd en, indien nodig en gewenst, wordt

wordt geformuleerd. Met de verzamelde gegevens

passende ondersteuning aangeboden.

wordt een beschrijving gegeven van de psychosociale problemen bij kinderen van verslaafde

Voor het systematisch en betrouwbaar in kaart

ouders die in behandeling zijn bij Brijder. Daar-

brengen van de psychische gezondheid van het

naast wordt op grond van de gegevens bepaald

kind en het bepalen of doorverwijzing naar zorg

of toepassing van de SDQ meerwaarde heeft en

nodig is, is de Strengths and Difficulties Questi-

bruikbare aanvullende informatie oplevert voor

onnaire (SDQ) mogelijk een geschikt instrument.

het uiteindelijke advies aan de ouders en/of hun

De SDQ is een veelgebruikte, korte vragenlijst

kind(eren).


111


Autisme spectrum stoornissen bij dubbele problematiek: een prevalentie onderzoek binnen een dubbele diagnose kliniek Zorgbedrijf

Palier

Onderzoeksteam PG

Annette Bonebakker, Saskia van Nieuwkerk, Peter Blanken

Subsidiegever


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Saskia van Nieuwkerk

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Om te onderzoeken hoe vaak autisme spectrum

Van de 100 gescreende patiënten werden 6 ASS-

stoornissen (ASS) voorkomen binnen de dubbele

suspecte patiënten uitgebreider onderzocht; bij

diagnose afdeling van Palier in Den Haag, werden

deze 6 werd ASS gediagnosticeerd. Deze voorlo-

gedurende anderhalf jaar 100 klinische patiënten,

pige resultaten doen een hogere prevalentie van

met zowel middelenafhankelijkheid als ernstige

ASS onder dubbele diagnose patiënten vermoeden

comorbide psychiatrie, gescreend op ASS aan de

dan uit recent literatuuronderzoek naar voren

hand van een gestandaardiseerd onderzoek. Van

komt. Dit kan van belang zijn voor het afstem-

de 212 klinisch opgenomen patiënten kwamen

men van toekomstig zorgaanbod op de kwetsbare

er 178 in aanmerking voor deelname aan het

groep patiënten met ‘complexe’ ASS.

onderzoek. Bij een sterk vermoeden van ASS (op basis van de Autism Spectrum Quotient (AQ) én de Adults Screening Questionnaire (ASDASQ)) werd een uitgebreid diagnostisch onderzoek verricht, bestaande uit o.a. een ontwikkelingsanamnese en diverse neuropsychologische testen.

112


Ontwikkeling van een protocol voor ADHD en problematisch middelengebruik bij jongeren Development of a protocol for ADHD and substance use in adolescents Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Vincent Hendriks, Renske Spijkerman, Evelien van der Schee, Mariken Müller, Sandra Kooij

Samenwerking

NISPA, ICASA, Tactus, Novadic-Kentron

Subsidiegever

Resultaten Scoren

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Vincent Hendriks

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Geschat wordt dat ongeveer 1 op de 11 jongeren in

de leeftijd van 12 t/m 18 jaar. Het protocol moet

de algemene bevolking de diagnose ADHD heeft.

uitvoerbaar zijn in zowel de jeugdverslavingszorg

Onder jongeren die in de verslavingszorg behan-

als de jeugdpsychiatrie/jeugdzorg.

deld worden, heeft bijna een kwart ADHD. Zowel binnen de jeugd-GGz als de jeugdverslavings-

Het nieuwe protocol wordt ontwikkeld op basis

zorg wordt de hoge prevalentie en het complexe

van een literatuurstudie en de meningen en

karakter van deze gecombineerde problematiek

ervaringen van experts. Vervolgens wordt het

onderkend. Er is echter nog onvoldoende sprake

conceptprotocol in een pilotstudie getoetst op

van geïntegreerde behandeling en samenwerking

bruikbaarheid, uitvoerbaarheid en toepasbaar-

tussen betrokken instanties. Bestaande richtlijnen

heid in acht instellingen: vier in de jeugdver-

voor ADHD behoeven aanvulling voor jongeren

slavingszorg en vier in de jeugd-GGZ. Zowel

met problematisch middelengebruik.

behandelaren die met het nieuwe protocol gewerkt hebben als jongeren die volgens het pro-

Op initiatief van het kenniscentrum Resultaten

tocol behandeld zijn, worden geïnterviewd over

Scoren hebben Brijder-PARC, het NISPA en het

hun ervaringen met de behandeling en wat er

Trimbos-instituut de handen ineen geslagen om

naar hun idee aan zou kunnen worden verbeterd.

een gecombineerd protocol te ontwikkelen voor

Op basis van de resultaten uit de pilotstudie en

screening, diagnostiek en behandeling van ADHD

inbreng van professionals en experts wordt het

en problematisch middelengebruik bij adoles-

protocol aangepast en vervolgens vastgesteld.

centen. De primaire doelgroep betreft jongeren met ADHD en problematisch middelengebruik, in


113


RCT naar multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie en de rol van criminaliteit bij jongeren met een cannabisstoornis MDFT and delinquency: an effect study

Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Vincent Hendriks, Peter Blanken, Evelien van der Schee

Samenwerking

Curium-Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en de Vrije Universiteit (VU)

Promovendus

Thimo van der Pol

(Co-)promotor

Robert Vermeiren, Theo Doreleijers, Vincent Hendriks, Lieke van Domburgh

Subsidiegever

Arkin

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Vincent Hendriks

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In 2011 t/m 2013 zijn de resultaten van de geran-

Doel van de flankerende studie is het evalueren

domiseerde INCANT-studie van Brijder-PARC naar

van de effectiviteit van MDFT en CGT, in termen

de effectiviteit van multidimensionele gezinsthe-

van het delictgedrag, bij jongeren met een stoor-

rapie (MDFT) en cognitieve gedragstherapie (CGT)

nis in het gebruik van cannabis.

bij jongeren met cannabismisbruik of cannabisafhankelijkheid gepubliceerd. Het onderhavige

Van de jongeren die deel namen aan de gerando-

onderzoek betreft een flankerende studie naar

miseerde studie naar MDFT en CGT (n=109) worden

de aard en omvang van het delictgedrag bij de

gegevens uit de politieregistratie (HKS) en justi-

onderzoeksdeelnemers, en de lange termijn

tiële gegevens (JDS) (geanonimiseerd) gekoppeld

uitkomsten op het gebied van criminaliteit.

aan de in het gerandomiseerde onderzoek ver-

De flankerende studie wordt uitgevoerd in een

zamelde gegevens. Op basis van deze gekoppelde

samenwerkingsverband tussen Brijder-PARC en

gegevensset worden de lange termijn (4 jaar)

Curium-LUMC.

uitkomsten van de behandeling op het gebied van (geregistreerde) criminaliteit geanalyseerd.

114


RCT naar de kosteneffectiviteit van multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een cannabisstoornis RCT on the cost-effectiveness of multidimensional family therapy and cognitive behavioural therapy in adolescents with a cannabis use disorder Zorgbedrijf

Brijder

Onderzoeksteam PG

Vincent Hendriks, Evelien van der Schee

Samenwerking

Institute of Medical Technology Assessment (iMTA) van Erasmus Universiteit Rotterdam

Promovendus

Maartje Goorden, Saskia Schawo, beiden Erasmus Universiteit Rotterdam

(Co-)promotor

Prof.dr. C.M. van der Feltz-Cornelis, prof.dr. K. Uyl, dr. L Hakkaart-van Roijen

Subsidiegever

ZonMw Programma Zorg voor Jeugd

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Vincent Hendriks

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In 2011 t/m 2013 zijn de resultaten van de geran-

Bij de jongeren die deelnamen aan de gerando-

domiseerde INCANT-studie van Brijder-PARC naar

miseerde studie naar MDFT en CGT (n=109) zijn

de effectiviteit van multidimensionele gezinsthe-

onder andere de Trimbos/iMTA questionnaire for

rapie (MDFT) en cognitieve gedragstherapie (CGT)

Costs associated with Psychiatric illness (TiC-P),

bij jongeren met cannabismisbruik of cannabis-

de EuroQol (EQ-5D) en Self Reported Delinquency

afhankelijkheid gepubliceerd. Het onderhavige

(SRD) vragenlijst afgenomen. Op basis van de TiC-P

onderzoek betreft een flankerende studie naar de

worden de kosten van de ontvangen zorg (MDFT

kosteneffectiviteit van MDFT en CGT.

of CGT; overige zorg) in kaart gebracht. Op grond van de EQ-5D worden de utiliteiten bepaald. Met

Doel van deze flankerende studie is (1) het

behulp van de SRD worden de kosten verbonden

evalueren van de kosteneffectiviteit van MDFT en

aan schade aan burgers en bedrijven ten gevolge

CGT bij jongeren met een stoornis in het gebruik

van de gepleegde delicten vastgesteld, en de

van cannabis, in termen van Quality Adjusted Life

kosten verbonden aan de inzet van politie en

Years (QALYs), en (2) een instrument te ontwikke-

justitie.

len dat de bredere effecten van interventies in de jeugdzorg kan uitdrukken in één uitkomstmaat. Hierbij wordt er naar gestreefd de voordelen van een sector-specifiek instrument te combineren met die van een waarderingsinstrument conform de EQ-5D.


115


Een flankerende studie naar het effect van multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie op de geregistreerde criminaliteit A side-study into the effects of multidimensional family therapy and cognitive behavioral therapy on registered criminality Zorgbedrijf

Brijder

Samenwerking

CURIUM-LUMC

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Vincent Hendriks

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

116

In dit flankerende onderzoek worden de gegevens

Toetsingscommissie Instellingen Geestelijke

uit de gerandomiseerde studie naar de effec-

Gezondheidszorg (METiGG) en het Ministerie van

tiviteit van multidimensionele gezinstherapie

Veiligheid en Justitie. In het onderzoek, dat

(MDFT) en cognitieve gedragstherapie (CGT) bij

uitgevoerd wordt in samenwerking met CURIUM-

jongeren met een stoornis in het gebruik van

LUMC, wordt de (geregistreerde) criminele carriere

cannabis anoniem gekoppeld aan gegevens van

van de onderzoeksdeelnemers in kaart gebracht

de deelnemers betreffende hun geregistreerde

tot een zo recent mogelijke datum. Primaire focus

criminaliteit (d.w.z. het aantal aanhoudingen met

van het onderzoek is vast te stellen of het effect

proces-verbaal) in de politiedossiers (Herken-

van behandeling op het geregistreerde delict

ningsdienstsysteem; HKS). Voor deze koppeling is

gedrag van de deelnemers verschilt tussen MDFT

toestemming verkregen van de Medisch-ethische

en CGT.



117


Onderzoek naar aard en ernst van symptomen van delier bij oudere thuiswonende patiënten: een case-control studie Clinical profile of delirium in elderly patients living at home: a case-control study Zorgbedrijf

Parnassia, Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Anne Stroomer, Barbara Jonker, Rob Kok, Dika Luijendijk

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Anne Stroomer

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Achtergrond:

Methode:

Delier is een neuro-psychiatrische stoornis, die

Case-control study onder patiënten van 70 jaar

bij kwetsbare ouderen vaak voorkomt. Het is een

en ouder, die verwezen zijn naar een ambu-

plotselinge stoornis van aandacht en cognitie,

lante afdeling voor ouderenpsychiatrie wegens

met ernstige gevolgen voor de patiënt op korte

cognitieve stoornissen. Tussen januari en juli

en lange termijn. Delier wordt veroorzaakt door

2010 werd bij 44 van de 275 verwezen patienten

lichamelijke ziekten of intoxicatie met medicij-

delier gediagnosticeerd met of zonder pre-exis-

nen. Delier is te behandelen door oorzakelijke

tente cognitieve achteruitgang. 44 patiënten uit

factoren tijdig weg te nemen. Vroege detectie is

dezelfde populatie met dementie zonder delier

dan ook van groot belang.

werden geselecteerd als controles. Data werden verzameld uit de 88 dossiers. Aard en ernst van

Recent onderzoek geeft aan dat delier bij ouderen

delier symptomen werden gescoord met de Deli-

thuis vaker voorkomt dan lang is gedacht. Symp-

rium Rating Scale-98-Revised (DRS-98R).

tomen van delier bij thuiswonende ouderen zijn misschien anders en misschien nog moeilijker te herkennen dan bij opgenomen patiënten, maar onderzoek hierover ontbreekt. Doel: Het doel van dit onderzoek is het klinisch beeld van delier bij een groep thuiswonende oudere patiënten in kaart te brengen. Het beoogde resultaat is dat delieren bij ouderen thuis sneller herkend en behandeld worden, en dat hierdoor de prognose gunstiger wordt.

118


Onderzoek naar het gebruik van de QbTest computertaak als objectief meetinstrument om medicatie-effecten te monitoren bij volwassenen met ADHD Using the QbTest for medical treatment evaluation in adults with ADHD Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Denise Bijlenga, Sandra Kooij

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Denise Bijlenga

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Uit eerder onderzoek is gebleken dat veel patiën-

Ze hebben twee tests gedaan: één keer voor de

ten met ADHD het moeilijk vinden om in te schat-

start met medicatie, en één keer met de eerste

ten of de medicatie die zij voorgeschreven krijgen

medicatiedosis. In het geval van een ophoging

wel (goed genoeg) werkt. Voor hen zou het prettig

van de medicatie, deden de patiënten een derde

zijn als er een objectieve test zou zijn, waarmee

test. In totaal hebben 155 patiënten deelgeno-

kan worden vastgesteld of de medicatie leidt

men aan het onderzoek. We zullen nagaan welke

tot een vermindering van de ADHD klachten. De

medicatie-effecten samenhangen met welke ver-

QbTest is een 20-minuten durende computertaak

beteringen op de QbTest bij mensen met ADHD en

die de kernsymptomen van ADHD meet: impulsi-

of de dosering van de medicatie samenhangt met

viteit, concentratie, reactietijd variatie, volgehou-

de resultaten op de QbTest. Daarnaast evalueren

den aandacht, en hyperactiviteit met behulp van

we of de test bijdraagt aan verbetering van de

een bewegingssensor op het hoofd.

bestaande behandelprocedure.

Aan het onderzoek hebben patiënten deelgenomen die bij het programma ADHD bij volwassenen van PsyQ in zorg kwamen.


119


Out of Memory: aanleren en evalueren van ondersteunende technologie voor ouderen met een mild cognitive impairment/beginnende dementie Out of Memory: learning and evaluation of assistive technology for elderly with mild cognitive impairment or early Alzheimer’s disease Zorgbedrijf

Dijk en Duin, Parnassia

Samenwerking

VU-VUmc

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Ellie Wekking

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van het onderzoek is na te gaan bij welke

maanden wordt 2 wekelijks gecheckt of deelne-

cliënten met Mild Cognitive Impairment (MCI) of

mers afspraken/activiteiten in OoM plaatsen. In de

beginnende dementie Out of Memory (OoM) kan

controle conditie gaat de onderzoeker gedurende

worden aangeleerd en wat de gebruiksvrien-

de 1e zes weken 1 keer per week op bezoek bij de

delijkheid, bruikbaarheid en effecten op het

deelnemer waarbij vrijblijvend gesproken wordt

dagelijks functioneren zijn. Hypothesen: 1. OoM

over de omgang met geheugenproblemen, in de

kan bij een deel van de cliënten succesvol aan-

follow-up periode wordt de controle deelnemer

geleerd worden. 2. Het gebruik van OoM leidt tot

hierover maandelijks gebeld. Zes maanden na de

een handhaving of toename in zelfwaardering,

start vindt de nameting plaats.

autonomie, (sociale) activiteiten, en kwaliteit van leven. 3. De mantelzorger voelt zich ontlast door

Tijdens de baseline en nameting worden de

het gebruik van OoM.

volgende instrumenten afgenomen: Mini Mental State Examination (MMSE), EveryDayCognition

Zelfstandig wonende, alleenstaande ouderen

(E-Cog, Farias et al., 2006), Vragenlijst Zelf-

worden gerekruteerd vanuit de aanmeldingen

waardering (Diesfeldt, 2007), Vragenlijst Ervaren

naar het DOC-team Zaanstreek Waterland. Dege-

autonomie (Meiland & Droës, 2006), Vragenlijst

nen met een cognitieve stoornis of een begin-

Kwaliteit van leven (Quality of Life- Alzheimers

nende dementie die een computer hebben, en

Disease, Logsdon et al., 1999), Verkorte gevoel van

waar een mantelzorger aanwezig is, kunnen in

competentielijst (Vernooij-Dassen et al., 1999),

het onderzoek instromen. Exclusie criteria zijn:

Kwalitatieve beoordeling van gebruiksvriendelijk-

een MMSE-score > 24, beperkingen in visus,

heid en bruikbaarheid van het instrument OoM

gehoor en praxis die interfereren met een ade-

(Lund, 2001).

quaat gebruik van OoM. Tijdens de aanleerfase van OoM wordt de voort-

120

Deelnemers worden via een randomisatietabel

gang geëvalueerd door middel van de Compliance

aan OoM of de controle conditie toegewezen. Na

questionnaire, en wordt geinventariseerd welke

een trainingsfase van 6-8 weken volgt de periode

mensen OoM niet aan kunnen leren en met welke

van zelfstandig gebruik van OoM. Gedurende 6

achtergrondkenmerken dit samenhangt.


Validatie en implementatie van de cross-culturele dementietest (CCD-test) bij allochtone ouderen in Den Haag Validation and implementation of a cross-cultural dementia screening in elderly minority groups in The Hague Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Adrie van Haastrecht, Sietske Scheers, Aart Zoeteweij, Rob Kok

Samenwerking

AMC, Universiteit van Amsterdam, Slotervaartziekenhuis Amsterdam

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Rob Kok

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Met behulp van de cross-culturele dementietest (CCD-test) werd in de periode 2011-2012 een grootschalige groep ouderen van Surinaamse, Marokkaanse en Turkse afkomst onderzocht. Deze studie beoogt de CCD-test als screeningsinstrument verder te valideren, te normeren en vervolgens te implementeren bij Turkse, Marokkaanse en Surinaamse ouderen in Den Haag.


121

Persoonlijkheidsstoornissen

122


Effectiviteit van schematherapie voor patiënten met een angststoornis en cluster-C persoonlijkheidsproblematiek: een open studie Effectiveness of group schema therapy for patients with an anxiety disorder and Cluster-C personality disorders: an open trial Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Colin van der Heiden, Kim Melchior, Ella de Stigter, Erik Stolk

Samenwerking

Universiteit Maastricht

Startjaar

2013

Naam contactpersoon


Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In een recente, grootschalige multicenter rando-

(GST) aangeboden in 30 sessies aan patiënten

mized clinical trial (RCT) bleek dat Schematherapie

met borderline persoonlijkheidsstoornissen

(ST) een (kosten-)effectieve behandeling voor

een zeer sterk effect van GST ten opzichte van de

patiënten met een Cluster C Persoonlijkheids-

gebruikelijke behandeling aangetoond (Farrell et

stoornis (CL-C PS) is in vergelijking met een

al, 2009). Dit suggereert dat een specifiek gebruik

gespecialiseerde vorm van Cliënt-centered thera-

van de groep de werking van ST kan ‘katalyseren’,

pie en met de gebruikelijke behandeling (Bamelis

waardoor GST mogelijk tot snellere verbetering

et al., 2012ab). De kosten die gepaard gaan met

leidt dan individuele ST. PsyQ Rotterdam

de in dit onderzoek geteste 50 sessies individuele

heeft een GST model ontwikkeld voor CL-C PS

psychotherapie waren aanleiding om groeps

patiënten, gebaseerd op de eerdere genoemde

modellen voor ST te ontwikkelen met minder (30)

effectief bevonden (G)ST modellen, en biedt

sessies. gegeven door 2 therapeuten aan groepen

deze aan als reguliere behandeling. Doel van dit

van ongeveer 8 patiënten. De hierdoor te berei-

onderzoek, een open trial, is om de effecten van

ken besparing van behandeltijd is aanzienlijk:

een 30-sessie GST protocol voor CL-C PS patiënten

van 50 uur per patiënt naar 18 uur per patiënt.

voor het eerst te documenteren.

Bovendien heeft een onderzoek naar groeps-ST


123


Een effectstudie naar ambulante groepstherapie vanuit Mentalization Based Treatment (MBT) uitgevoerd bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Sandra Visser, Djoeke Huijtker, Petra Frets, Colin van der Heiden

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Djoeke Huijtker

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

We herkennen een groep patiënten die bovenal

expliciete besef dat deze mentale toestanden

kampt met affectdisregulatie en zich bewust is

representaties zijn van de werkelijkheid die

van het feit dat zij:

tot stand zijn gekomen vanuit één van de vele

1. niet in staat zijn hun emoties bewust te ervaren

perspectieven die mogelijk zijn (Alan, Fonagy &

(gevoelens niet herkennen, vlak en leeg voelen,

Bateman, 2008).

dan wel bij heftige emoties impulsief handelen om gevoelens te stoppen); 2. destructieve manieren hebben ontwikkeld om

Ambulante behandeling vanuit Mentalization Based Treatment is echter nog niet ‘evidence

emoties te dempen (hieronder wordt ver-

based’. Focus van behandeling is het verbeteren

staan: vormen van zelfdestructief gedrag zoals

van het vermogen om te mentaliseren, dat wil

automutilatie, maar ook middelenmisbruik,

zeggen het innerlijk representeren van gedrag in

risicovolle sex en dergelijke);

termen van mentale toestanden, om tot verbe-

3. in relaties met anderen vastlopen onder invloed van hun (wisselende) emoties (zich

tering van emotieregulatie en relatievorming te komen.

isoleren uit contact om gevoelens te vermijden, dan wel snel in conflict raken en veel voorko-

Onderzoeksvraag: Biedt de ambulante MBT groep

mende relatiebreuken).

een effectieve behandeling voor patiënten met een persoonlijkheidsstoornis (cluster B en C)?

124

Behandeling volgens Mentalization Based Tre-

Methode: voor- en nameting van de patiënten in

atment (Bateman en Fonagy) is gericht op het

de MBT-groepen met de Korte Klachtenlijst (KKL)

versterken van het mentaliserend vermogen

(Huijbrechts, Appelo, Korrelboom, van der Heiden

van patiënten. Mentaliseren betekent aandacht

& Bos, 2009) en de Severity Indices of Personality

schenken aan mentale toestanden bij zichzelf

Problems (SIPP-118) (Verheul et al., 2008)

en anderen, gekoppeld aan het impliciete of

Analyses: paired t-test.


Zorggebruik, zorgconsumptie en inherente kosten bij persoonlijkheidsstoornissen Use of mental health services in personality disorders Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

LUMC

Promovendus

Ellen Willemsen

(Co-)promotor

Prof.dr. A.M. van Hemert

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Ellen Willemsen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Persoonlijkheidsstoornissen komen veel voor

Onderzoeksvragen:

in de GGZ, maar waarschijnlijk blijft het stellen

1) Wat is de zorgincidentie van persoonlijkheids-

van de diagnose persoonlijkheidsstoornis ook vaak (ten onrechte) achterwege. Er is nog weinig bekend over de invloed van persoonlijkheids-

stoornissen in de Haagse catchment area? 2) Wat is de invloed van persoonlijkheidsstoornissen op zorggebruik in de GGZ?

stoornissen op zorggebruik. Er zijn aanwijzingen

3) Zijn er voorspellers te identificeren voor duur

dat de aanwezigheid van een persoonlijkheids-

en intensiteit van het gebruik van de geeste-

stoornis bijdraagt aan hogere zorgconsumptie

lijke gezondheidszorg?

en langduriger zorggebruik. Dit leidt ertoe dat de zorgkosten voor patiënten met persoonlijk-

Met behulp van het Psychiatrisch Casusregister

heidsstoornissen hoog zijn in vergelijking met de

Den Haag zal getracht worden op deze vragen een

kosten voor patiënten zonder persoonlijkheids-

antwoord te krijgen.

stoornis.


125


Onderzoek naar het effect van groepscohesie en therapeutische alliantie bij behandeling van persoonlijkheidsstoornissen Cohesion, alliance and outcome in a group therapy for patients with personality disorders Zorgbedrijf

PsyQ, Parnassia Academie PG

Onderzoeksteam PG

Hans Snijders, Mathijs Deen en Erik Hoencamp

Subsidiegever


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Hans Snijders

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het onderzoek betreft een setting van deeltijdbehandeling waarin bij 107 patiënten met een persoonlijkheidsstoornis is onderzocht of de groepscohesie en therapeutische alliantie bijdragen tot een betere uitkomst van de behandeling. In de literatuur blijkt dit onderzoek bij patiënten met persoonlijkheidsproblematiek schaars te zijn onderzocht met tegenstrijdge bevindingen.

126


Auditieve verbale hallucinaties (AVH) bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis Auditory verbal hallucinations in patients with personality disorders

Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

UMC Utrecht, Erasmus MC Rotterdam

Subsidiegever

Stichting tot Steun VCVGZ

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Karin Slotema

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Met enige regelmaat geven patiënten met een

Om antwoord te geven op deze vragen met als

persoonlijkheidsstoornis aan dat zij last hebben

doel een betere behandeling te kunnen geven,

van het horen van stemmen (auditieve verbale

is een onderzoek gaande binnen het programma

hallucinaties, AVH). In de literatuur is nog weinig

Persoonlijkheidsproblematiek. Met behulp van

beschreven over de aard, inhoud en impact van

vragenlijsten worden de aard, inhoud en eventu-

AVH bij deze populatie. Het is niet duidelijk welke

ele hinder van AVH en het cognitieve functioneren

hersengebieden betrokken zijn bij AVH bij deze

bij patiënten met een persoonlijkheidsstoornis in

aandoening en al helemaal niet wat de (eventu-

kaart gebracht. Ook wordt bloed afgenomen om

eel erfelijke) oorzaak is van deze AVH. Ook is niet

te kijken naar een eventuele erfelijke aanleg. Een

bekend in welke mate deze AVH overeenkomen

subgroep van de deelnemers krijgt een hersen-

of verschillen met AVH bij andere psychiatrische

scan (functionele MRI scan) en/of een hersen-

diagnoses, waaronder schizofrenie.

filmpje (EEG) om te onderzoeken welke gebieden actief zijn tijdens het ervaren van AVH.


127


De rol van zelfwaardering en empathie bij de narcistische persoonlijkheidsstoornis Narcissistic Personality Disorder: the role of self-esteem and empathy

Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Marlies Marissen, Mathijs Deen

Samenwerking


Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Marlies Marissen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

128

Er is nog maar weinig bekend over de narcistische

controlegroep, waarbij verschillende vragenlijs-

persoonlijkheidsstoornis (NPS). Eén van de the-

ten en computertaken zijn afgenomen. Er wordt

orieën is dat mensen met een NPS een verstoord

onderzocht of personen met een NPS verschillen

zelfbeeld hebben en emotionele informatie op

van een psychiatrische en een psychisch gezonde

een andere manier verwerken. Dit is onderzocht

controlegroep op het niveau van expliciete en

bij patiënten met een NPS, patiënten met een

impliciete zelfwaardering en empathische ver-

Cluster C persoonlijkheidsstoornis en een gezonde

mogens.


Attitude van hulpverleners bij zelfbeschadigend gedrag Caregiver attitudes towards deliberate self-harm Zorgbedrijf

Palier

Onderzoeksteam PG

Nienke Kool, Berno van Meijel

Samenwerking

Hogeschool Inholland, Landelijke Stichting Zelfbeschadiging

Promovendus

Nienke Kool

(Co-)promotor

Prof.dr. Ad Kerkhof, VU Amsterdam, dr. Berno van Meijel, lector Hogeschool Inholland; dr. Bauke Koekkoek, lector Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN)

Subsidiegever

Project Met Mij Alles Goed

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Nienke Kool

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Hulpverleners hebben een negatieve attitude ten

Het totale onderzoek bestaat uit vier deelstudies:

opzichte van patiënten die zichzelf beschadigen,

Literatuuronderzoek naar de perspectieven van

doordat het hen ontbreekt aan inzicht in de bele-

patiënten en hulpverleners ten opzichte van zelf-

ving van deze patiënten. Daarbij is het ontbreken

beschadigend gedrag, kwalitatief onderzoek naar

van effectieve methodische interventies in de

het patiëntenperspectief ten aanzien van herstel

omgang met deze patiënten een complicerende

van ernstige zelfverwonding, programma-evaluatie

factor. Ook kan een negatieve attitude ten opzichte

van de behandeling van ontwrichte behandelsi-

van deze patiënten in uitzonderlijke gevallen

tuaties in de psychiatrie, en onderzoek naar de

leiden tot ontwrichting in de hulpverlenersrelatie

resultaten van het project Met Mij Alles Goed. Dit

waardoor er geen goede zorg meer verleend kan

is een project van de Landelijke Stichting Zelfbe-

worden aan vaak ernstig zieke mensen.

schadiging in samenwerking met het lectoraat GGZ-verpleegkunde van Hogeschool Inholland en

Dit leidt tot de volgende vraagstellingen: Wat zijn

het Nationaal Museum Het Dolhuys. Daarin worden

de perspectieven van patiënten en hulpverleners

400 hulpverleners getraind in het Interventiepak-

ten opzichte van zelfbeschadigend gedrag en hoe

ket Zelfverwonding, dat eerder binnen het lectoraat

verhouden deze zich tot elkaar? Hoe ziet het proces

is ontwikkeld. De training wordt gegeven binnen

van het stoppen van zelfbeschadigend gedrag eruit

tien GGZ-instellingen die tezamen met de cursus

en wat draagt daaraan bij? Als een behandelrelatie

een kunstmanifestatie krijgen aangeboden met als

stagneert, welke behandeling is dan mogelijk en

onderwerp Zelfverwonding.

wat zijn de resultaten van deze behandeling? Leidt een specifiek trainingsprogramma voor het omgaan met zelfbeschadigend gedrag, gebruik makend van de expertise van ervaringsdeskundigen, tot attitudeverandering bij hulpverleners?


129


130


Doorlopend epidemiologisch onderzoek naar eetstoornissen in de eerste lijn Study on the epidemiology of eating disorders in primary care Zorgbedrijf

Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Wijbrand Hoek, Daphne van Hoeken, Frédérique Smink

Samenwerking

NIVEL

Startjaar

1985

Naam contactpersoon

Daphne van Hoeken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De eetstoornissen Anorexia Nervosa (AN) en Buli-

bevolking. In 1991-1992 en in 2001-2002 hebben

mia Nervosa (BN) zijn ernstige, vaak chronische,

follow-ups plaatsgevonden over patiënten met

psychiatrische aandoeningen. Het merendeel (ca.

een eetstoornis die in 1985-1989, respectievelijk

95%) van de patiënten is vrouw. Er is buiten de

1995-1999 gemeld waren. De registraties hebben

GGZ nog weinig onderzoek gedaan naar men-

al belangrijke informatie en publicaties opgele-

sen met deze diagnoses, omdat eetstoornissen

verd over: - Het vóórkomen van eetstoornissen

relatief weinig voorkomen. Het NIVEL (Nederlands

in de eerste lijn - Het aantal patiënten nieuw in

instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg)

zorg, en veranderingen hierin over de tijd vanaf

werkt op verzoek van prof.Wijbrand Hoek sinds

1985 tot heden - De verdeling van AN en BN naar

1985 mee aan de registratie van eetstoornissen in

urbanisatiegraad van de woonplaats - Het beloop

de eerste lijn via de Continue Morbiditeitsregis-

van eetstoornissen De dataverzameling is doorlo-

tratie (CMR) Peilstations. De huisartsenpraktijken

pend. Vanaf 2014 wordt ook de DSM-5 Vreetbui-

die deel uitmaken van de CMR Peilstations verte-

enstoornis (BED) geregistreerd

genwoordigen ongeveer 1% van de Nederlandse


131


Eetstoornissen in een bevolkingscohort van adolescenten Epidemiology of eating disorders in a community cohort of adolescents Zorgbedrijf

Parnassia Academie, PsyQ

Onderzoeksteam PG

Frédérique Smink, Daphne van Hoeken, Wijbrand Hoek

Samenwerking

UMCG (TRAILS project)

Promovendus

Frédérique Smink

(Co-)promotor

Prof.dr. H.W. Hoek, prof.dr. A.J. Oldehinkel; dr. D. van Hoeken

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Frédérique Smink

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Eetstoornissen, zoals anorexia en boulimia ner-

De deelnemers (n=2230) waren gemiddeld 11 jaar

vosa, zijn ernstige psychiatrische aandoeningen

bij aanvang van de studie. Op 19-jarige leeftijd

met een hoog sterftecijfer, die meestal ontstaan

werd op basis van eerder verzamelde data (o.a.

tijdens de adolescentie. Er is nog relatief weinig

BMI en gegevens uit de Composite International

bekend over de etiologie en voorspellers van

Diagnostic Interview) een hoog-risicogroep voor

eetstoornissen. Het doel van de studie is om de

eetstoornissen geselecteerd. Adolescenten met

prevalentie van DSM-5 eetstoornissen in een

een hoog risico werden aanvullend telefonisch

bevolkingscohort van adolescenten vast te stellen

geïnterviewd door eetstoornisexperts om de

en voorspellers voor de verschillende eetstoornis-

gerapporteerde symptomen te valideren en te

sen te vinden.

classificeren volgens DSM-5 en DSM-IV criteria. In de volgende fase zullen de adolescenten met een

Dit onderzoek maakt deel uit van TRAILS, een

eetstoornis vergeleken worden met adolescenten

langlopende cohortstudie onder Nederlandse

met obesitas en een controlegroep op diverse

jongeren, die de determinanten van geestelijk

premorbide kenmerken.

welzijn en sociaal functioneren onderzoekt.

132


Versterkt cognitieve gedragstherapie het effect van bariatrische chirurgie bij morbide obesitas? Een gerandomiseerd en gecontroleerd onderzoek What is the added value of psychological treatment prior to gastric bypass surgery? Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Linda Paul, Sofie Rongen, Daphne van Hoeken, Colin van der Heiden, Wijbrand Hoek

Samenwerking

Sint Franciscus Gasthuis, Maasstad Ziekenhuis

Promovendus

Linda Paul

(Co-)promotor

Prof.dr. Wijbrand Hoek, dr. Colin van der Heiden

Subsidiegever


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Linda Paul

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Dit onderzoek richt zich op de toegevoegde

gerelateerd aan eten en fysieke activiteit. Voor

waarde van cognitieve gedragstherapie vooraf aan

en na behandeling én 1,3 en 5 jaar na chirurgie

bariatrische chirurgie. 128 patiënten die op de

worden het gewicht het eetgedrag eetstoornis-

wachtlijst voor bariatrische chirurgie staan worden

sen, depressie, algemene psychologische en

op toevalsbasis toegewezen aan een controle of

somatische gezondheid gemeten. We verwachten

een behandelconditie. Patiënten in de behandel-

dat de preoperatieve psychologische behandeling

conditie ontvangen 10 sessies cognitieve gedrags-

het vasthouden aan de verandering in leefstijl

therapie die er op is gericht om veranderingen in

ondersteunt en dat dit tot beter volhouden van

leefstijl en wijziging van disfunctionele gedachten

het gewichtsverlies op de langere termijn.


133


Multicenter RCT naar de kosteneffectiviteit van CBT-E A multicentered randomised controlled trial on the (cost-)effectiveness of enhanced cognitive behaviour therapy (CBT-E) Zorgbedrijf

PsyQ

Onderzoeksteam PG

Martie de Jong, Iris van der Meer, Gabi van der Heijden, Peter Schreuder

Samenwerking

Altrecht Eetstoornissen Rintveld, Novarum, PsyQ Groningen, Erasmus Universiteit Rotterdam, University of Oxford

Promovendus

Martie de Jong

(Co-)promotor

Prof.dr. H.W. Hoek (UMCG), prof.dr. Ph. Spinhoven (Universiteit Leiden), dr. K. Korrelboom, PsyQ

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Martie de Jong

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Fairburn heeft onlangs de handleiding ‘Cognitieve

Cooper, Sharfan, 2003). Deze transdiagnostische

gedragstherapie en eetstoornissen’ (2008) gepu-

blik inspireerde Fairburn tot het ontwikkelen

bliceerd. Hierin beschrijft hij een transdiagnosti-

van een transdiagnostische behandeling, Ver-

sche blik op, en behandeling van, eetstoornissen.

rijkte (“enhanced”) cognitieve gedragstherapie

Volgens Fairburn zijn de onderlinge overeen-

(CBT-E). CBT-E is een behandeling voor eetstoor-

komsten tussen eetstoornissen groter dan de

nis psychopathologie in brede zin, en niet zozeer

verschillen, met name de kernpspychopathologie

voor afzonderlijke eetstoornis-diagnoses. CBT-E

(overwaardering van lichaamsvorm en gewicht)

is onlangs in een RCT onderzocht en lijkt effectief

en de uitdrukking in vergelijkbare houding en

(Fairburn et al., 2009). Wij onderzoeken of we

gedrag. Aangezien de klinische kenmerken van

deze bevindingen ook in Nederland kunnen

Bulimia Nervosa en Eetstoonissen-NAO verge-

bevestigen, en wij zijn met name geïnteresseerd

lijkbaar zijn, wordt verondersteld dat behan-

in de kosteneffectiviteit van deze behandeling

delingen die effect hebben op Bulimia Nervosa

van CBT-E versus ‘care as usual’.

ook werken voor Eetstoornissen-NAO (Fairburn,

134


Evaluatiestudie: boulimia de baas Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking

Novarum, Amsterdam

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Peter Daansen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Boulimia de baas is een begeleid zelfhulppro-

wordt onderzocht of internet een medium is

gramma voor boulimia via internet. Het pro-

om patiënten te bereiken die niet eerder zijn

gramma is ontwikkeld in Zwitserland en wordt

behandeld, of dat het een behandelvorm is voor

intussen in een zestal Europese landen gebruikt.

patiënten die veelvuldig zonder blijvend effect

Het programma hanteert cognitief-gedragsthera-

zijn behandeld.

peutische principes. Een eerste drop-out analyse is inmiddels bijna Sinds juni 2006 kunnen patiënten zich zelfstan-

afgerond. Daaruit blijkt dat ongeveer 60% van

dig aanmelden via een website. Geïncludeerd

de patiënten de behandeling niet afronden.

worden patiënten vanaf 16 jaar die voldoen aan

Gedeeltelijk hebben zij de doelstellingen bereikt,

de diagnose boulimia nervosa c.q subklinische

gedeeltelijk vinden zij de stappen via internet te

boulimia nervosa. Geëxcludeerd worden patiën-

moeilijk en hebben zij toch meer behoefte aan

ten met automutilatie, veelvuldig purgeren (meer

face-to-face behandeling. De drop-out cijfers zijn

dan 4 keer per week), suïcidaliteit en alcohol-/

vergelijkbaar met de resultaten van de Zweedse

drugmisbruik.

partners, maar beduidend hoger dan in andere landen. Waarschijnlijke reden hiervoor is dat de

Onderzocht wordt de effectiviteit van het pro-

patiënten bij onze studie gemiddeld zwaardere

gramma binnen een cohortstudie. Een gematchte

problematiek hebben dan in andere landen.

groep dient als controle. Naast de effectiviteit


135


Voorspellers en gevolgen van problematisch eetgedrag bij kinderen: een prospectief cohortonderzoek The development, risk factors and adverse health outcomes associated with picky eating trajectories in the general population Zorgbedrijf

Parnassia Academie PG

Onderzoeksteam PG

Sebastian Cardona Cano, Daphne van Hoeken, Wijbrand Hoek

Samenwerking

Generation R en de Erasmus Universiteit Rotterdam

Promovendus

Sebastian Cardona Cano

(Co-)promotor

Prof. dr. H. Tiemeier, prof. dr. H.W. Hoek; dr. D. van Hoeken

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Sebastian Cardona Cano

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Kinderen die bepaalde soorten voeding weigeren,

Ondanks de hoge prevalentie en de zorgen van

worden gezien als ‘picky eaters’. Dit geldt voor

veel ouders is er weinig bekend over

een aanzienlijk aantal jonge kinderen(~30%).

de kenmerken en het beloop van picky eating.

Picky eating wordt vaak door ouders als proble-

Het doel van dit onderzoek is om te bepalen:

matisch ervaren en is daarom vaak een reden

a) wat de incidentie en prevalentie van picky

tot zorg. Het leidt tot conflicten tussen ouders,

eating is in de kindertijd (1-6jr);

gespannen ouder-kindrelaties en tot regelmatige

b) wat het beloop van picky eating is;

bezoeken aan de huisarts. Wanneer ouders naar

c) welke kind-, familie- en sociodemografische

hun huisarts en/of consultatiebureau gaan met dit probleem, worden zij meestal gerustgesteld met de woorden: “Kinderen laten zichzelf niet verhongeren”. Meestal klopt het ook dat voe-

risicofactoren geassocieerd zijn met een persisterend beloop van picky eating; d) of een bepaald beloop van picky eating geassocieerd is met het ontwikkelen van

dingsproblemen vanzelf overgaan. Echter, uit de

gedragsproblemen en/of psychiatrische aandoe-

klinische praktijk blijkt dat sommige kinderen

ningen.

met een problematisch eetgedrag onvoldoende

136

in gewicht aankomen. Daarnaast zijn er aanwij-

Het onderzoek is gekoppeld aan de Generation

zingen dat picky eating invloed kan hebben op

R studie. Dit is een uniek longitudinaal onder-

de cognitieve, sociale en psychische ontwikkeling

zoeksproject van een groot geboortecohort

van het kind. Sommige picky eaters ontwikkelen

(n=9778) waarbij met het ontwikkelen van de

chronische voedingsproblemen en/of gedragspro-

leeftijd op geregelde momenten een breed scala

blemen en een onbekend aantal kinderen

aan metingen wordt verricht. Het project beslaat

ontwikkelt een eetstoornis.

tot nu toe de periode van prenataal tot 9 jaar.

Behandel- en zorgevaluatie


137


Voorspellers van drop-out van patiënten met ernstige psychiatrische aandoeningen bij een hersteltraining Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Niels Mulder en Bert-Jan Roosenschoon

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Amati de Jong

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Ondanks het grote aanbod van effectieve farma-

van Drieschner (2005) blijkt dat Treatment Enga-

cologische en psychosociale behandelingen voor

gement (TE) het beste voorspeld wordt door MET

patiënten met ernstige psychiatrische aandoenin-

en de subschaal Perceived Suitability of Treatment

gen (EPA) blijft behandeltrouw laag en vormt dit

(PS). De subschaal Outcome Expectancy (OE) is de

een groot probleem voor herstel. Het identificeren

beste voorspeller voor MET en voorspelt ook TE.

van voorspellers van drop-out is een belangrijke taak omdat onvolledige behandelingen ineffectief

Methode: Design: Multipele logistische regressie

zijn.

analyse. Data van baseline meting waarbij dropout variabelen binnen de experimentele conditie

Doel: Dit onderzoek richt zich op uitval van EPA

van IMR en CAU worden vergeleken.

patiënten bij een psychosociale interventie, een gebied waarop minder onderzoek is gedaan.

Meetinstrumenten: Primaire uitkomstmaat: drop-

Drop-out van EPA patiënten bij psychosociale

out (minder dan 70% deelname aan de groep).

interventies wordt gerelateerd aan jonge leeftijd,

Predictieve variabele: behandelmotivatie gemeten

mannelijk geslacht, lange duur van ziekte en

middels Perceived Suitability of Treatment en

behandeling, gebrek aan motivatie en ziekte

Outcome Expectancy. Sociodemografische kenmer-

inzicht, werkloosheid, alleenstaande woonsitu-

ken: geslacht, leeftijd, woon- en werksituatie,

atie, gebrekkig sociaal netwerk en gevoel van

sociale steun, tijdsbesteding en middelengebruik.

stigmatisering. Een groot deel van deze factoren is

Variabelen verbonden aan ziekte en diagnose:

onveranderbaar.

duur en ernst van de ziekte, duur van de behandeling, ziekte inzicht, stigmatisering, terugval en

Echter, motivatie is een aspect waar we wel

mate van herstel. Predictieve variabele: Kwalita-

invloed op hebben en dit blijkt van groot belang

tief semigestructureerd interview bij steekproef

voor de behandelingen. Het Integral Model of

van uitvallers naar reden van uitval en effect van

Treatment Motivation (IM) is ontwikkeld door Drie-

groep op uitval.

schner et al. (2004) en onderscheidt zes lineaire

138

predictoren die behandelmotivatie voorspellen

Patiëntbelang: Informatie over de predictoren

(MET). De motivatie leidt tot treatment engage-

van uitval is essentieel voor het ontwikkelen van

ment (TE), het meetbare gedrag van deelname

interventies om het aantal patiënten dat een

dan wel drop-out van behandeling. Uit onderzoek

behandeling afmaakt te vergroten.


Effecten van het crisisplan op het aantal crisiscontacten, (gedwongen) opnames en de opnameduur Effectiveness of crisis plans on the number of (compulsory) admissions Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Samenwerking

Erasmus MC, Delta Psychiatrisch Centrum, (voormalig) Basisberaad, Riagg Rijnmond

Promovendus

Asia Ruchlewska

(Co-)promotor

Prof. dr. C.L. (Niels) Mulder (Erasmus MC), prof. dr. M. (Mark) van der Gaag (VU), dr. A. Kamperman

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2006

Naam contactpersoon

Asia Ruchlewska

Emailadres

Via Anneke van Leeuwen: [email protected]

Samenvatting

Crisissen en (gedwongen) opnames hebben een

steld samen met een onafhankelijke crisiskaart-

grote impact op de patiënt en nemen de laatste

consulent en de crisiskaart opgesteld samen met

jaren in aantal toe. Er bestaat een tekort aan

de behandelaar, zonder een consulent.

werkzame interventies om crisissen en (gedwongen) opnames te voorkomen. Ook zijn er twijfels

De achtergrond van deze vergelijking is dat het

over de effectiviteit van de crisishulpverlening.

mogelijk effectiever is om de crisiskaart op te

De effectiviteit van de crisishulpverlening kan

stellen samen met een onafhankelijke consulent

mogelijk worden verbeterd door het opstellen

dan met de behandelaar: met behulp van een

van een crisiskaart en daarbij inschakelen van

onafhankelijke partij is de patiënt mogelijk vrijer

een onafhankelijke consulent. De crisiskaart is

om te bespreken wat hij/zij wel of niet wil tijdens

een combinatie van een crisisplan en samenvat-

een crisis. Een nadeel is dat het tijd kost en een

ting ervan op een soort bankpasje. De crisiskaart

extra schakel betekent bij het opstellen van een

is bedoeld om signalen van een dreigende crisis

crisisplan. Dit kan drempelverhogend werken voor

tijdig te herkennen, en vervolgens te kun-

het opstellen van een crisiskaart.

nen handelen volgens de afspraken die in het crisisplan zijn vastgelegd. Uit eerder onderzoek

Dit onderzoek beoogt antwoord te geven op de

zijn er aanwijzingen dat met de crisiskaart crisis-

vraag of het inschakelen van een crisiskaartcon-

sen en (gedwongen) opnames kunnen worden

sulent de vraaggerichtheid en het aantal crisissen

voorkomen. Het is de vraag op welke manier een

en (gedwongen) opnames positief beïnvloedt.

crisiskaart het beste kan worden opgesteld.

Het onderzoek vindt plaats onder patiënten met psychotische of bipolaire stoornissen die één of

In het voorliggende onderzoek worden twee

meer crisiscontacten of opnames in de afgelopen

mogelijkheden vergeleken: de crisiskaart opge-

twee jaar hebben gehad.


139


Naar meer sociale participatie met IRB voor mensen met ernstige psychiatrische problematiek: een onderzoek naar kosteneffectiviteit Social participation with Boston Psychiatric Rehabilitation for patients with severe mental illness: a cost effectiveness study Zorgbedrijf

Dijk en Duin

Onderzoeksteam PG

Barbara Schaefer, Jaap van Weeghel

Samenwerking

Altrecht, UMCG en Promens Care.

Promovendus

Sarita Sanches (Altrecht)

(Co-)promotor

Prof.dr. J. (Jaap) van Weeghel, dr. W. (Wilma) Swildens (Altrecht), dr. J.T. (Jooske) van Busschbach (UMCG)

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Barbara Schaefer

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De Individuele Rehabilitatiebenadering (IRB) is

Het onderzoek is een multicenter RCT waarin de

ontwikkeld om mensen met ernstige psychia-

kosten van IRB worden vergeleken met de kosten

trische aandoeningen te ondersteunen bij het

van gebruikelijke zorg voor patiënten die een

realiseren van toekomstwensen op het gebied van

wens hebben op het gebied van sociale partici-

wonen, werken, leren en sociale contacten. Door

patie. In totaal zullen in het onderzoek 225 pati-

middel van een stapsgewijze methodiek worden

ënten worden geïncludeerd. Dijk en Duin zal met

mensen geholpen om na te gaan wat ze op (één

twee teams aan dit onderzoek gaan meewerken.

van) deze gebieden willen bereiken en hoe ze

In totaal zullen er binnen Dijk en Duin (over een

deze rehabilitatiedoelen kunnen verwezenlijken

periode van 3 jaar) 75 patiënten worden gese-

en behouden.

lecteerd die een wens hebben op het gebied van betaald of onbetaald werk, een studie of (full-

De IRB is in Nederland één van de belangrijkste

time) zorg voor het gezin. De helft van deze groep

rehabilitatiebenaderingen. De effectiviteit van de

zal begeleid worden door iemand die getraind is

benadering is zowel landelijk als internationaal

in de IRB-methode (in totaal zijn er 4 hulpver-

onderzocht. De resultaten van deze onderzoeken

leners die binnen deze conditie werken) en de

laten zien dat de IRB patiënten helpt om hun

andere helft zal de gebruikelijke zorg ontvangen

sociale participatie te verbeteren. Er is echter nog

(ook hier gaat het om 4 hulpverleners). Gedu-

geen onderzoek naar de kosteneffectiviteit van

rende de studie worden onder andere gegevens

IRB gedaan, terwijl het vooral in de huidige tijd

verzameld met betrekking tot de kosten en de

van belang is om meer inzicht te krijgen in de

mate van sociale participatie.

(economische) kosten en baten van onze zorgverlening.

140


Trial Illness Management and Recovery (IMR) in Bavo Europoort: welke effecten heeft IMR aangeboden in groepsverband op het herstel van de deelnemers? Trial Illness Management and Recovery (IMR) in Bavo Europoort. Randomized Clinical Trial on IMR in group settings Zorgbedrijf

Bavo Europoort, Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Bert-Jan Roosenschoon, Niels Mulder, Jaap van Weeghel, T.N. Bronsema, I. Mockute, T. Bartels

Samenwerking

Erasmus MC, ESPRi, Yulius

Promovendus

Bert-Jan Roosenschoon

(Co-)promotor

Prof.dr. C.L. Mulder, Erasmus Universiteit, prof.dr. J. van Weeghel, Tilburg University

Subsidiegever

Janssen Pharmaceutica NV

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Bert-Jan Roosenschoon

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het onderzoek gaat om het aantonen van de

Onder herstel valt: o.a. empowerment, ervaren

effectiviteit van IMR op het herstel van de

zelf-stigma, het stellen en realiseren van beteke-

deelnemers: mensen met ernstige chronische

nisvolle doelen.

psychiatrische aandoeningen. De studie betreft

Ad (2) Effecten op ziektemanagement en herstel

een gerandomiseerd onderzoek waarbij patiën-

zouden kunnen leiden tot effecten op sympto-

ten worden toegewezen aan een experimentele

men, functioneren, kwaliteit van leven.

conditie en een controlegroep:

Ad (3) De vraag is of verbetering van de toestand

Groep 1. IMR programma + ‘care as usual’ (CAU)

van de deelnemers leidt tot verminderd zorgge-

Groep 2. ‘care as usual’ (CAU)

bruik, met name minder opnames, en daarmee tot minder kosten.

Onderzoeksvragen zijn: Wat zijn de effecten van ‘IMR + CAU’ in vergelij-

Het betreft een ‘mixed model’ design met drie

king met ‘CAU only’ op:

meetmomenten:

1. Ziektemanagement en herstel;

1. vooraf (bij de intake voor IMR);

2. Symptomen, functioneren, kwaliteit van leven;

2. na afloop van de training (dit tijdstip kan

3. Kosteneffectiviteit.

variëren afhankelijk van de doorlooptijd van de groep);

Ad (1) Onder ziektemanagement valt o.a. kennis over eigen problematiek, sociale en copingvaar-

3. b ij de follow-up meting een jaar na de eindmeting.

digheden, mate van subjectief ervaren regie over het eigen leven.


141


Studie naar Ondersteuning voor Ouders met Psychische Problemen Study into support for parents with mental health problems Zorgbedrijf

Zorgservice, PsyQ

Samenwerking

Radboud Universiteit Nijmegen en Maastricht University

Promovendus

Henny Wansink

(Co-)promotor

Prof.dr. C.M.H. Hosman, Radboud Universiteit Nijmegen; prof.dr. J.M.A.M. Janssens, Radboud Universiteit Nijmegen

Subsidiegever

ZonMw en Fonds NutsOhra

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Henny Wansink

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

SOOPP staat voor Studie naar Ondersteuning voor

een meer vrijblijvend aanbod, bestaande uit een

Ouders met Psychische Problemen. Context en

folder, de mogelijkheid voor adviesgesprekken en

PsyQ bieden patiënten ondersteuning aan bij de

deelname aan preventieve activiteiten. De opvoe-

opvoeding om eventuele problemen vroegtijdig te

dingssituatie, de sociaal-emotionele ontwikkeling

voorkomen. Het doel hiervan is om een gezonde

van de kinderen en gebruik van (preventieve)

ontwikkeling bij kinderen te bevorderen.

voorzieningen worden vergeleken.

In dit onderzoek worden de effecten van basis-

Meer informatie: http://www.soopp.nl

zorgcoördinatie onderzocht en vergeleken met

142


Verbeteren van het somatisch handelen Improving somatic care in mental health care Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Samenwerking

Hogeschool Rotterdam

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Kimberly Merts

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Bij patiëntenbesprekingen bleek dat bij licha-

algoritme of beslisboom die werkt op basis van

melijke klachten geuit door patiënten vaak

de controles van de bloeddruk, pols, temperatuur,

geen controles van de vitale functies uitgevoerd

ademhaling en bewustzijn. Hier worden scores

werden. Daarbij werden regelmatig discussies

aan verbonden en die scores geven aan welke

gevoerd of een arts nu wel of niet gebeld had

actie er ondernomen moet worden; dit sluit aan

moeten worden bij bepaalde controles. Een pro-

bij controles die kunnen worden uitgevoerd in BE.

tocol of beleid is binnen Bavo Europoort (BE) niet

Onderzoeksvraag: In welke mate verbetert het

aanwezig. Controles worden door de begeleiders

somatisch handelen van de begeleiding op

uitgevoerd als de begeleiders dit nodig vinden

opnameafdelingen van BE door de implementatie

of wanneer de behandelaar hier om vraagt. Doel

van de MEWS in vergelijking met de resultaten

van het onderzoek is het verbeteren van het

van de pretest? De MEWS werd aan de hand van

somatisch handelen van de begeleiders van de

het model “Implementatie van verandering”

afdeling.

van Grol en Wensing geïmplementeerd. Twee maanden na de implementatie werden weer

Er is gebruik gemaakt van een ‘mixed method’

semigestructureerde interviews aan de hand van

ontwerp. Het kwantitatieve onderzoek is een

casussen afgenomen bij de begeleiders. Dos-

pre-experimenteel ontwerp met een pretest-

sieronderzoek werd uitgevoerd en een focusgroep

posttest zonder controlegroep. Semigestructu-

werd georganiseerd voor de arts-assistenten met

reerde interviews aan de hand van casussen

als onderwerp “Communicatie bij somatische

werden afgenomen bij iets meer dan de helft van

problematiek”.

de begeleiders. Dit zijn begeleiders met en zonder verzorgende opleiding. Daarnaast werd ook dos-

De controles volgens de MEWS worden door de

sieronderzoek gedaan en is een groepsgesprek

begeleiders na implementatie in 75% van de

gevoerd met arts-assistenten.

gevallen uitgevoerd. Het handelen volgens de MEWS gebeurt in ongeveer 75% van de gevallen.

Uit de literatuur kwam naar voren dat algo-

Uit de focusgroep is niet duidelijk naar voren

ritmes of beslisbomen kunnen bijdragen aan

gekomen dat de communicatie is verbeterd. Het

het verbeteren van de patiëntveiligheid en de

somatisch handelen is met 43,2% verbeterd ten

verpleegkundigen kunnen zich zekerder voelen.

opzichte van de pretest.

De Modified Early Warning System (MEWS) is een


143


Blended e-health, een KOPzorg voor therapietrouw. Een onderzoek binnen Indigo naar het effect en de factoren van therapietrouw bij de blended KOP-module Blended e-health, effect and adherence Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Mariska van der Burch, Mirjam van Orden

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Mariska van der Burch

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Gebleken is dat e-health effectief is in de behan-

Het effect van de KOP-module wordt onderzocht

deling van psychische klachten, maar

aan de hand van de ROM gegevens

dat een ruime meerderheid van de patiënten

voortkomend uit de OQ-45. Door middel van een

deze vorm van behandeling niet voltooit.

open interview met de patiënten wordt onder-

Binnen Indigo is er onvoldoende zicht op de

zocht wat de redenen kunnen zijn om de module

redenen waarom patiënten de aangeboden

al dan niet te voltooien. Aan de hand van de

e-health behandeling wel of niet voltooien.

uitkomsten worden aanbevelingen gedaan om de

Het onderzoek is gebaseerd op de blended KOP-

zorg van Indigo via e-health te verbeteren.

module. KOP staat voor: Klacht, Omstandigheden en Persoonlijke stijl. Aan de hand van deze drie speerpunten wordt de patiënt zelf aan het werk gezet met zijn klachten en de mogelijke oplossing. Het onderzoek bestaat uit een kwantitatief en een kwalitatief deel en richt zich op twee deelvragen: -H et effect van de blended KOP-module van Indigo op het functioneren van de patiënt. -D e redenen van patiënten om de blended KOPmodule van Indigo wel of niet te voltooien.

144


Doorlopend onderzoek naar gebruiksvriendelijkheid, efficiëntie en effectiviteit van online zorg in het e-health warenhuis van de Parnassia Groep

Zorgbedrijf

Parnassia Academie, Service Centrum

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Mirjam van Orden

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het streven naar kosteneffectieve behandelmethoden is een belangrijk onderdeel van de strategie van de Parnassia Groep. Online zorg is een belangrijk element in deze strategie. Alle online interventies van de (zorgbedrijven van) de Parnassia Groep zijn opgenomen in het e-health warenhuis (EHW).Continue wetenschappelijke evaluatie is een essentieel onderdeel in de ontwikkeling en kwaliteitsborging van online zorg. Door middel van doorlopende programma-evaluatie en/of onderzoekstrials worden gebruiksvriendelijkheid, efficiëntie en effectiviteit van diverse online interventies geëvalueerd.


145


Doorlopend onderzoek Evidence Based Werken Parnassia Groep Zorgbedrijf

Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Annemiek Polman, Bert-Jan Roosenschoon, Mirjam van Orden, Carina Koole

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Mirjam van Orden

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het project ‘evidence based werken’ is ontstaan

Met behulp van een vragenlijst (Quickscan) en

uit de aanname dat werken volgens (multidisci-

gesprekken met het team en het management

plinaire) richtlijnen voor zorgprogramma’s binnen

wordt er geïnventariseerd hoe er op een afdeling

de GGZ van toenemend belang is. Richtlijnen

gewerkt wordt en wat belemmerende en bevor-

worden gebaseerd op resultaten uit wetenschap-

derende factoren zijn in het werken aan de hand

pelijk onderzoek met als doel het bieden van

van richtlijnen. Door multidisciplinair vast te

optimale zorg. Evidence based werken houdt in

stellen waar de knelpunten liggen die het werken

dat er behandelingen worden aangeboden waar-

met richtlijnen belemmeren, kan gezamenlijk

van op grond van wetenschappelijk onderzoek

naar mogelijke oplossingen gezocht worden. De

het hoogst haalbare effect mag worden verwacht.

effectiviteit van de aangeboden behandelingen

Onder auspiciën van de Landelijke Stuurgroep

kan worden geëvalueerd op basis van gegevens

Multidisciplinaire Richtlijnontwikkeling in de GGZ

uit de Routine Outcome Monitoring. Door infor-

zijn de afgelopen jaren multidisciplinaire richtlij-

matie uit richtlijnen, inbreng van behandelteams

nen ontwikkeld voor verschillende zorgprogram-

en gegevens over (kosten)effectiviteit van de aan-

ma’s. Echter, implementatie van deze richtlijnen

geboden behandelingen te combineren, beoogt

is niet altijd eenvoudig.

het project de kwaliteit van behandeling en zorg voor de patiënt te optimaliseren.

Het project evidence based werken beoogt: 1. te inventariseren hoe er op afdelingen wordt gewerkt, 2. aanbevelingen te geven om evidence based werken te bevorderen 3. implementatie van deze aanbevelingen te evalueren, en 4. d e (kosten)effectiviteit van de aangeboden interventies te evalueren.

146

Inmiddels zijn 46 onderzoeken uitgevoerd op verschillende afdelingen van de zorgbedrijven PsyQ, Parnassia, Brijder en Palier. Daarnaast zijn er vanuit verschillende zorgbedrijven aanvragen voor toepassing van het onderzoek.


De (kosten)effectiviteit van kortdurend behandelen van psychische klachten in de huisartsenpraktijk versus reguliere gespecialiseerde GGZ-behandeling (Cost-)effectiveness of collaborative mental health care compared to regular treatment within specialised mental health care Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice, Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Mirjam van Orden, Erik Hoencamp, Judith Haffmans

Samenwerking

Universiteit Leiden

Promovendus

Mirjam van Orden

(Co-)promotor

Prof.dr. Erik Hoencamp, Universiteit Leiden; prof.dr. Philip Spinhoven, Universiteit Leiden, dr. Judith Haffmans, PsyQ/Universiteit Leiden

Subsidiegever

Fonds NutsOhra

Startjaar

2003

Naam contactpersoon

Mirjam van Orden

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In 69% van de huisartsenpraktijken in de regio

lijns GGZ (reguliere zorg). Om te beoordelen welke

Haaglanden is een medewerker vanuit de Parnas-

zorg het meest effectief en efficiënt is, is gekeken

sia Groep (sociaal psychiatrisch verpleegkundigen

naar de mate van verandering van klachten, de

en psychologen, ondersteund door psychiaters)

kwaliteit van leven van patiënten, de tevreden-

werkzaam. Ter plekke worden diagnostiek en

heid bij huisartsen en patiënten, het zorggebruik

kortdurende behandelingen van maximaal 5

en de daaraan gerelateerde kosten.

gesprekken aangeboden aan mensen die psychische klachten hebben en in aanmerking komen

Uit het onderzoek blijkt dat zowel bij de pati-

voor gespecialiseerde zorg. Per patiënt blijkt

ënten die doorgaan naar de tweedelijnszorg

gemiddeld 3,4 gesprek in de huisartsenpraktijk

als de patiënten die door de GGZ-specialist in

afdoende te zijn om hetzij de klachten het hoofd

de huisartsenpraktijk worden behandeld, de

te bieden, hetzij te kunnen doorverwijzen naar

klachtenreductie, de verbetering van kwaliteit van

andere specialistische zorgprogramma’s in de

leven en de tevredenheid even groot is. Maar de

regio. Dat laatste gebeurt bij een kwart van de

wachttijd voor de behandeling en de duur van de

patiënten.

behandeling voor de huisartsenpraktijk groep is significant korter, en het aantal GGZ-contacten en

In het onderzoek is een vergelijking gemaakt

gerelateerde kosten zijn significant lager dan in

tussen patiënten die door een GGZ-hulpverlener

de reguliere zorggroep. Ook de huisartsen, waar-

in de praktijk van de huisarts zijn behandeld en

van de patiënten in hun praktijk behandeld zijn,

patiënten die volgens de gebruikelijke weg door

blijken meer tevreden over de aangeboden zorg.

de huisarts zijn verwezen naar eerste- of tweede-


147


Toegang tot internet door ambulante ketenzorgpatiënten Zorgbedrijf

Parnassia Academie PG, Bavo Europoort, Dijk en Duin, Parnassia

Onderzoeksteam PG

Mirjam van Orden, Carina Koole

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Mirjam van Orden

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

148

Doel: Inventariseren in hoeverre ambulante

pelijk belang: gefundeerde informatie over erva-

patiënten van de drie ketenzorgbedrijven (K3:

ren knelpunten van patiënten in het gebruik van

Parnassia, Bavo Europoort, Dijk en Duin) toegang

internet c.q. e-health teneinde passende maatre-

tot internet hebben, welke problemen zij hierin

gelen te kunnen nemen om e-health gebruik van

ervaren en wat hun attitude is ten aanzien van

deze doelgroep te bevorderen. Patiëntbelang:

het gebruik van e-health. Methode: Aselect

Internet en online zorg nemen een steeds grotere

gestratificeerde steekproeftrekking van 30% van

plaats in de maatschappij in. Het bevorderen van

de ambulante patiëntenpopulatie (excl. bemoei-

internetgebruik en e-health kan helpen maat-

zorg-patiënten). Inventarisatie door middel van

schappelijke uitsluiting van de doelgroep op dat

eenmalige mailing naar steekproef. Wetenschap-

gebied te voorkomen.


Onderzoek naar ontwrichte behandelsituaties: aard van de ontwrichting, de behandeling en de effecten Evaluation of an Intensive Treatment Program for Disrupted Patient-Staff Relationships in Psychiatry Zorgbedrijf

Palier

Onderzoeksteam PG

Nienke Kool-Goudswaart, Arlette van Amerongen

Startjaar

2008

Naam contactpersoon

Nienke Kool

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Bij de behandeling van psychiatrische patiënten

Het Centrum Intensieve Behandeling (CIB) is opge-

ontstaat in een aantal gevallen ontwrichting in de

richt om hulp te bieden aan GGZ-professionals en

behandelrelatie. Een dergelijke ontwrichting kan

patiënten die in een ontwrichte behandelsituatie

ontstaan in situaties waarin een patiënt regel-

terecht zijn gekomen.

matig grensoverschrijdend gedrag vertoont, zoals in geval van ernstige zelfverwonding of (dreigen

Het doel van het onderzoek is om inzicht te

met) fysieke agressie.

krijgen in de aard van de ontwrichting, de doelen die gesteld worden in de behandeling en de

Ontwrichting komt niet alleen voort uit gedrag

effecten van de feitelijk ingezette behandeling

van de patiënt, maar ontstaat in de interactie

binnen het CIB. Er heeft dossieronderzoek plaats

met de omgeving: de wijze van reageren op het

gevonden over de periode 2005 - 2008 binnen

gedrag van de patiënt bepaalt of het probleem-

de gesloten afdeling van het CIB (N=109); deze

gedrag toe- of afneemt. De ‘schuld’ voor de

gegevens zijn geanalyseerd. Vervolgens heeft er

ontwrichte situatie wordt echter vaak eenzijdig

kwalitatief onderzoek plaats gevonden naar de

bij de patiënt neergelegd, die vervolgens wordt

ervaringen van patiënten die aan het eind van

getypeerd als een ‘moeilijke patiënt’. Er zijn in

hun behandeling zijn en zijn hulpverleners bin-

de literatuur geen ‘evidence based’ methoden

nen het CIB geïnterviewd over de wijze waarop zij

gevonden voor het effectief omgaan met ont-

invulling geven aan de behandeling.

wrichte behandelsituaties.


149


KEHR SUICIDE Een nieuw instrument voor een kwalitatieve evaluatie van het handelen rond suïcide KEHR SUICIDE A new tool for qualitative evaluation for action around suicide Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Remco de Winter, Wilma Neumann

Samenwerking

VU Amsterdam

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Remco de Winter

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De multidisciplinaire richtlijn voor diagnostiek

Gebruik van het instrument stimuleert de dialoog

en behandeling van suïcidaal gedrag (MDBSG)

over de omgang met suïcidaal gedrag en zet aan

beveelt aan om de zorg die is verleend aan een

tot het formuleren van gewenste veranderingen

patiënt die zich tijdens of (kort) na de behande-

in die zorg op individueel, team- en instellings-

ling in de GGZ heeft gesuïcideerd in multidisci-

niveau.

plinair verband te evalueren. Deze aanbeveling

150

is gebaseerd op onderzoek dat aantoont dat dit

Wetenschappelijk belang: Naast het systematisch

kan leiden tot een afname van suïcide en past in

in kaart brengen van het daadwerkelijke han-

het patiëntveiligheidsprogramma “Veilige zorg,

delen rond suïcide worden data verzameld voor

ieders zorg”. KEHR SUICIDE is een data-gestuurde

langlopend onderzoek ‘on the spot’, waarmee

methode gebaseerd op de MDBSG en is ontwik-

instellingen kwalitatieve en kwantitatieve infor-

keld om systematisch zicht te krijgen op de wijze

matie verzamelen over zorg voor patiënten met

van handelen rond de suïcide van een patiënt.

suïcidaal gedrag.

Het doel is GGZ-medewerkers vertrouwd te maken

Patiëntbelang: Door vermeerdering van kennis en

met de werkwijze die in de richtlijn wordt aan-

leren na suïcide is er uiteindelijk meer preventie

bevolen. Een medewerker vult na suïcide de KEHR

van suïcide. Daarnaast leren hulpverleners beter

vragenlijst - digitaal - in.

omgaan met nabestaanden bij suïcide.


Professionals binnen de spoedeisende psychiatrie en de beoordeling van suïcidaal gedrag Professionals in emergency psychiatry and assessment of suicidal behavior Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Remco de Winter, Marina van Dassen, Bert van Hemert

Samenwerking

VU Amsterdam

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Remco de Winter

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De spoedeisende psychiatrie speelt een belang-

Methoden:

rijke rol bij de beoordeling van suïcidale pati-

Tussen juni 2009 en januari 2013 werden alle

ënten. Indien een hulpverlener een persoon als

beoordelingen door de Haagse crisisdienst op een

ernstig suïcidaal beschouwt, vindt er meestal

aantal kenmerken geregistreerd in een database.

beoordeling door een psychiatrische crisisdienst

Onder andere werden symptomatologie, suïci-

plaats. Er is weinig bekend van deze populatie

daal gedrag, methode van tentamen suïcide en

en het handelen rondom suïcidaal gedrag. Verder

besluitvorming geregistreerd in een database.

is onbekend hoe de multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag

Resultaten:

in deze praktijk wordt gebruikt.

Er zijn meer dan 16.383 evaluaties geanalyseerd. Er werd voor dubbelingen en andere afhande-

Doelstellingen:

ling dan face-to-face beoordeling gecorrigeerd.

Onderzoek naar kenmerken van suïcidaal gedrag

Suïcidaal gedrag kwam bij 25,7% van de beoor-

bij patiënten die worden beoordeeld door de

delingen voor. Er wordt verder onderzoek verricht

spoedeisende psychiatrie. Beschrijving van

naar klinische en demografische gegevens.

suïcidaal gedrag en de klinische en demografi-

Patiëntbelang: inventarisatie van suïcidaal gedrag

sche kenmerken van deze populatie. Onderzoek

en handelen door de crisisdienst waardoor er

naar voorspellers van vrijwillige en onvrijwillige

meer inzicht komt en de kwaliteit verbeterd kan

opname. Vergelijking met de richtlijn.

worden.


151


Suïcides tussen 1999-2013 in de Haagse GGZ Suicides between 1999-2013 in The Hague mental health Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Yvonne Leezer, Jolien Bueno de Mesquita, Remco de Winter

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Remco de Winter

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Bij eerder onderzoek naar deze populatie bleek

in de periode van 1 januari 1999 tot 1 januari

dat de geslachtratio verschilt van die in de

2013. De geïncludeerde suïciderapporten werden

algemene suïcidepopulatie. Doel van het huidig

conform eisen van de Inspectie voor de Gezond-

onderzoek is om voor beide sekses een profiel

heidszorg opgemaakt, geregistreerd en gearchi-

gebaseerd op klinische gegevens en sociodemo-

veerd.

grafische kenmerken te beschrijven. Wetenschappelijk belang:

152

Methode:

Inzicht krijgen in de suïcide populatie in behan-

Retrospectief dossieronderzoek naar 314 suïci-

deling bij de Parnassia Groep. Onderzoek naar

derapporten van patiënten in zorg bij de Parnas-

voorspellers waardoor de preventie van suïcide in

sia Groep regio Den Haag. Het betreft suïcides

de GGZ versterkt kan worden.


Risicofactoren voor suïcide binnen en buiten de GGZ in de regio Haaglanden Risk factors for suicide in mental health care and general population in Haaglanden Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice, Parnassia

Onderzoeksteam PG

Jacomien Krijger, Remco de Winter, Bert van Hemert

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Remco de Winter

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel: Het opsporen van risicofactoren voor suïcide.

Patiëntbelang:

Hiervoor onderzoeken we dossiers van patiënten

Door het toenemende inzicht in suïcidaliteit bij

die zich hebben gesuïcideerd, met een focus op

psychiatrische patiënten en betere identifica-

patiënten binnen en buiten de GGZ in de Haagse

tie van hoog-risicopopulaties zullen suïcidale

regio. We onderzoeken verschillen binnen deze

patiënten mogelijk beter/ eerder herkend worden

groepen en de relatie tussen etniciteit en suïcide.

en goede behandeling ontvangen. Beoordeling van de suïcidale patiënt door middel van het

Methoden:

document ‘onderzoek bij suïcidaliteit’ zal naar

Voor het onderzoek zal voor de suïcides binnen

verwachting zorgen voor een (meer) volledig

Parnassia gebruik gemaakt worden van de brieven

suïcidaliteitsonderzoek en meer eenduidigheid

geschreven aan de Inspectie voor Volksgezond-

van beoordelingen onder collega’s. Hierdoor zal

heid (gedocumenteerd bij de geneesheer-direc-

het risico op suïcidaliteit beter kunnen worden

teur). Voor de suïcides in Den Haag en Nederland

ingeschat en zal een bijpassend behandelbeleid

zal het Centraal Bureau voor de Statistiek worden

kunnen worden opgezet.

geraadpleegd. Wetenschappelijk belang: Dit onderzoek geeft meer inzicht in de verhoudingen van het suïciderisico tussen verschillende populaties (algemene populatie, ggz ambulant, ggz klinisch). Van hieruit zijn hoog-risicogroepen te identificeren met mogelijk specifiek gerelateerde risicofactoren.


153


Het Outcome Feedback Systeem (OFS): kenmerken van patiënten van Palier Zorgbedrijf

Palier, Brijder

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Renske Rigter

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel: Het verschaffen van doorlopende informatie aan interne en externe betrokken partijen over de aard en omvang van de patiëntenpopulatie en de ontvangen zorg binnen Palier. Methode: Het OFS maakt gebruik van informatie die verzameld wordt in de patiëntregistratiesystemen en de Routine Outcome Monitoring (ROM) van Palier. De geanalyseerde doelgroep-, proces- en resultaatgegevens worden in een 4-maandelijkse rapportage teruggekoppeld naar betrokken partijen binnen Palier.

154


Gestructureerde korte termijn risicotaxatie als ondersteuning bij separatie reductie op BOPZ units Structured short term risk assessment to support the reduction of seclusion in acute psychiatric wards Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Promovendus

Roland van de Sande

(Co-)promotor

Prof.dr. H.Nijman, Radboud Universiteit Nijmegen, prof.dr. C.L. Mulder, Erasmus MC; prof.dr. C. van der Staak, Radboud Universiteit Nijmegen; dr. E.O. Noorthoorn, GGNet

Subsidiegever

Ministerie van VWS

Startjaar

2007

Naam contactpersoon

Roland van de Sande

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Op BOPZ units is het tijdig taxeren van contro-

Resultaten:

leverlies bij patiënten nodig om separaties af te

na een baseline periode van 10 weken en de aan-

wenden. Dit kan objectiever worden vormgege-

sluitende experimentele periode van 30 weken

ven door het dagelijks gebruik van korte termijn

bleek dat de duur van de separaties en het aantal

risicotaxatieschalen.

agressie-incidenten op de experimentele units significant waren afgenomen, terwijl op de con-

De studie richt zich op het separatiereducerende

trole units geen significante dalingen zichtbaar

rendement van gestructureerde korte termijn risi-

waren. Het absolute aantal gesepareerde pati-

cotaxatie en op het determineren van risicovolle

ënten is niet significant afgenomen tijdens deze

symptoom profielen waarbij de kans op separatie

cluster gerandomiseerde trial. In het verlengde

is verhoogd. Het betreft hier een samenge-

hiervan werden diverse retrospectieve risico-

stelde set van observatieschalen die dagelijks en

analyses uitgevoerd betreffende waargenomen

wekelijks worden gebruikt als onderdeel van de

symptoomprofielen en gevaarstypen bij patiënten

gangbare rapportage van verpleegkundigen.

op de participerende BOPZ units. Deze analyses

Het effect van dit risicotaxatie model (Crisis

vormen een bijdrage aan de ontwikkeling van

Monitor) werd getoetst in een cluster gerando-

kennis hoe het risico op separatie kan worden

miseerde trial. Hierbij werden de verschillen in

voorspeld en hoe door systematische taxatie

agressie-incidenten en separatietijd tussen de

preventieve en dwangreducerende interventies

controle en experimentele units vergeleken. In

kunnen worden ingezet.

deze studie werden alle 660 patiënten op de vier acute opname units van ketenzorgbedrijf Bavo Europoort geïncludeerd in het onderzoek.


155


Kwaliteit van leven op Breehorn Quality of life at Breehorn Zorgbedrijf

Dijk en Duin

Onderzoeksteam PG

Mike Hasty, Silvain Vierstraete, Daniël Wilhelm, Yolanda Nijssen, Jaap van Weeghel

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Yolanda Nijssen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Dijk en Duin wil voor haar patiënten met een

Om te kunnen evalueren of deze doelstellingen

hoge zorgzwaarte, die begin dit jaar nog ver-

vanuit het perspectief van patiënten en hulp-

bleven in grootschalige voorzieningen van de

verleners in de loop van de tijd gehaald wor-

sector vervolgbehandeling en wonen, vormen van

den, heeft het sectormanagement gekozen voor

genormaliseerd wonen realiseren. Geen pavil-

metingen met de HoNOS (Health of the Nation

joenbouw, geen gebouw met opdeling in units,

Outcome Scales) en de QOL+ (Kwaliteit van Leven

maar een normaal woongebouw, met de naam

en tevredenheid met zorg). De HoNOS is een maat

Breehorn.

voor het (psycho)sociaal functioneren van patiënten vanuit het perspectief van de hulpverlener.

Trefwoorden in de zorg voor de bewoners van

De QOL+ meet de kwaliteit van leven en tevreden-

Breehorn zijn: begeleiding, medische zorg en

heid met zorg vanuit patiëntperspectief.

structuur op individuele maat met gebruikmaking

156

van herstel- en rehabilitatiemethodieken, dagbe-

De metingen zijn gedaan voorafgaand aan de

steding, sociale contacten en veiligheid. Met dit

verhuizing naar Breehorn in juni 2013 en zullen

vraaggestuurde woonzorgarrangement en zorg-

in het voorjaar van 2014 opnieuw plaatsvinden.

programma stelt de sector vervolgbehandeling

Patiënten worden bij het invullen van de lijst,

en wonen zich ten doel de kwaliteit van leven

indien gewenst, bijgestaan door een ervarings-

van deze langdurig zorgafhankelijke patiënten te

deskundige. Naar aanleiding van de metingen

bevorderen.

zullen verbeteracties worden ingezet.


Pilot functionele remissietool Pilot functional remission tool Zorgbedrijf

Dijk en Duin, Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Yolanda Nijssen, Ischa Zwikker, Jaap van Weeghel

Samenwerking

De Nationale Remissiewerkgroep en diverse GGZ-instellingen

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Yolanda Nijssen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Tot voor kort richtte de behandeling van psycho-

ven van specifieke symptomen die bij het ziekte-

sen zich op stabilisatie van symptomen en het

beeld horen. Functionele remissie richt zich erop

voorkomen van terugval. Dit is een belangrijke

dat iemand weer in staat is in sociaal opzicht te

doelstelling, maar inmiddels zijn alle betrok-

functioneren op gebieden als werk, wonen en

kenen het erover eens dat de zorg voor men-

sociale contacten.

sen met een psychose ook gericht moet zijn op (herstel van) maatschappelijke participatie. Werk,

In 2012 heeft de Nationale Remissiewerkgroep een

relaties, inkomen en geschikte huisvesting zijn

schaal ontwikkeld voor het meten van functio-

daarbij belangrijke levensdoelen. Daarom moet

nele remissie. Door middel van een pilotstudie

de behandeling ook met andere maatstaven

bij 8 grote GGZ-instellingen worden de psycho-

geëvalueerd worden.

metrische kwaliteiten van deze FR-tool getoetst. In 2012 heeft een eerste meting plaatsgevonden

We spreken van remissie van symptomen als

bij ruim 800 patiënten en in 2013 is bij dezelfde

iemand misschien in beperkte mate nog rest-

patiënten een tweede meting met de FR-tool

symptomen heeft, maar die symptomen niet op

gedaan. Einddoel is opname van de schaal in het

een hinderlijke wijze het dagelijkse functioneren

ROM-instrumentarium.

belemmeren. We spreken van remissie als deze toestand gedurende de afgelopen zes maanden

Bij Dijk en Duin wordt de bruikbaarheid van de

aanwezig is geweest. Onder remissie valt zowel

FR-tool tevens onderzocht voor indicatiestelling

symptomatische als functionele remissie. Bij

voor de basis GGZ vanuit de FACT-teams.

symptomatische remissie gaat het om het uitblij-


157


Herstelondersteunende zorg op gesloten opnameafdelingen Recovery oriented care on closed admission wards Zorgbedrijf

Dijk en Duin, Parnassia, Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Yolanda Nijssen, Alan Ralston, Jaap van Weeghel

Subsidiegever


Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Yolanda Nijssen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In de afgelopen 10 jaar hebben de begrippen

behandelaren en andere deskundigen van diverse

‘herstel’ en ‘herstelondersteunende zorg’ hun

instellingen zijn kwaliteitsuitspraken over het

intrede gedaan in de GGZ, vooral in de zorg voor

thema verzameld. Deze uitspraken zijn vervol-

mensen met langdurige psychiatrische problema-

gens door de betrokkenen individueel geordend

tiek. ‘Herstellen’ verwijst naar de inspanningen

(naar inhoud en prioriteit) en verwerkt tot een

die patiënten zelf moeten doen om de vaak

gezamenlijke omschrijving van de aspecten van

ingrijpende gevolgen van een ernstige psychische

herstelondersteunende zorg op de gesloten opna-

aandoening te boven te komen en om hun leven

meafdeling. Kern van deze omschrijving is de

weer een positieve wending te geven. Goede

individuele behandeling van de patiënt waarbij

behandeling en rehabilitatie blijken het herstel-

zoveel mogelijk van de eigen (eerdere) ervaringen

proces van patiënten effectief te kunnen onder-

van de patiënt en diens persoonlijke wensen en

steunen. In de ambulante hulpverlening krijgen

mogelijkheden gebruik wordt gemaakt. Daarnaast

de principes en werkwijzen van herstelondersteu-

wordt de samenwerking en afstemming met de

ning steeds meer vorm, maar het is onduidelijk in

ambulante behandelaar en met naastbetrok-

hoeverre dit ook z’n beslag krijgt in de dagelijkse

kenen benadrukt. De omschrijving zal gebruikt

praktijk van de gesloten opnameafdelingen.

worden om een instrument, de KWAZOP, dat ruim 10 jaar geleden ontwikkeld is om met patiënten

158

In het afgelopen jaar is met een subsidie uit het

de opname op een gesloten opnameafdeling

stimuleringsfonds van de Parnassia Groep aan de

te evalueren, te herzien. De gesloten opname-

hand van de methodiek van concept mapping

afdeling zal met het nieuwe instrument kunnen

het concept ‘herstelondersteunende zorg op de

nagaan in hoeverre de patiënten de zorg als

gesloten opnameafdeling’ in kaart gebracht. In

herstelondersteunend ervaren en wat mogelijke

brainstormbijeenkomsten met patiënten, familie,

verbeterpunten zijn.


Victoria: Maatschappelijke participatie en het managen van risico’s op victimisatie bij mensen met ernstige psychiatrische aandoeningen (EPA) Victoria: Social participation and managing risk of victimisation in people with severe mental illness (SMI) Zorgbedrijf

Dijk en Duin

Onderzoeksteam PG

Yolanda Nijssen, Roland van de Sande, Jaap van Weeghel

Samenwerking

Tilburg University, Stichting Rehabilitatie ’92 en GGz Eindhoven

Promovendus

Wordt in de loop van de ontwikkelfase (2 jaar) aangetrokken

(Co-)promotor

Prof.dr. J. (Jaap) van Weeghel, prof.dr. I.M.B. (Inge) Bongers, dr. D.P.K. (Diana) Roeg, dr. Y. (Yolanda) Nijssen

Subsidiegever

NWO Geweld tegen psychiatrische patiënten

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Yolanda Nijssen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Psychiatrische patiënten zijn in Nederland vaker

positieve gevolgen kan hebben. In de interventies

slachtoffer dan dader van geweld, en ook vaker

zal de nadruk gelegd worden op de sterke kanten

slachtoffer dan andere Nederlanders, zo bleek uit

van patiënten, waarbij risicotaxatie en risicoma-

het NWO-programma Geweld tegen psychiatrische

nagement in dienst staan van het realiseren van

patiënten, waar ook patiënten en behandela-

wensen op het gebied van wonen, werken, leren

ren van Dijk en Duin aan hebben meegewerkt

of sociale contacten.

(Kamperman et al., 2012). Slachtofferschap, ook wel victimisatie genoemd, is dikwijls slechts één

Bij de ontwikkeling van deze interventies werken

van de vele risico’s die onze patiënten lopen. Ook

we samen met het onderzoeksinstituut Tranzo van

andere risico’s komen vaker voor zoals afwijzing,

de Universiteit van Tilburg, Stichting Rehabilitatie

mislukking, maatschappelijke teloorgang en stig-

’92 en GGz Eindhoven. Daarbij zijn in- en externe

matisering met mogelijk (gevaarlijke) consequen-

deskundigen uit binnen- en buitenland, behan-

ties (Van Weeghel, 2010). Het Victoriaproject is

delaren en ervaringsdeskundigen van Dijk en Duin

er op gericht om interventies te ontwikkelen die

en GGz Eindhoven, patiënten en familie betrok-

helpen om deze risico’s bespreekbaar te maken

ken. Na de ontwikkelfase, die alles bij elkaar twee

en patiënten te motiveren en te ondersteunen

jaar zal duren, volgt een gecontroleerd onderzoek

bij het nemen van verantwoorde risico’s, waarbij

naar de effectiviteit van de interventies. Vier

aangesloten wordt bij de methodiek van de Indi-

FACT-teams van zowel Dijk en Duin als GGz Eind-

viduele Rehabilitatie Benadering. Uitgangspunt

hoven worden bij dit onderzoek betrokken.

is dat risico’s nemen bij het leven hoort en ook


159

Interculturele psychiatrie

160


Depressie en angst bij migranten in Nederland. Bevolkingsonderzoek naar diagnose en risicofactoren Depression and anxiety in migrants in the Netherlands. Population studies on diagnosis and risk factors Zorgbedrijf

i-psy

Promovendus

Agnes Schrier, psychiater

(Co-)promotor

Prof.dr. A.T.F.. Beekman (GGZ inGeest/VU), prof.dr. J.J.M. Dekker (Arkin/VU), prof.dr. A.P. Verhoeff (GGD Amsterdam/UvA), dr. M.A.S. de Wit (GGD Amsterdam)

Startjaar

2005

Naam contactpersoon

Agnes Schrier

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel

crossculturele vergelijking van het symptoompro-

Het doel van dit promotieonderzoek was een

fiel van depressie; comorbiditeit van depressie en

crossculturele vergelijking van angst en depres-

angst; samenhang van persoonlijkheidsdimensies

sie bij Turks-Nederlandse en Marokkaans-

en depressie en angst; samenhang van etnische

Nederlandse Amsterdammers t.o.v. autochtone

dichtheid in de wijk (een indicator voor sociale

Amsterdammers.

steun binnen de etnische groep) en depressie en angst; de samenhang van depressie en religieuze

Methoden:

coping.

De GGD Amsterdam en de GGZ-instellingen in Amsterdam hebben in een random steekproef van

Conclusie:

de bevolking data verzameld met onder meer de

Deze bevinding ondersteunt de aanbeveling voor

CIDI, SCL-90-R, NEO-FFI, cardiovasculaire risico-

toepassing van gestructureerde diagnostiek en

factoren en religieuze coping.

behandeling volgens de richtlijnen - ook bij nietwesterse patiënten.

Resultaten: De resultaten tonen dat etniciteit géén belangrijke rol speelt in het klinisch beeld en de risicofactoren voor angst en depressie. Dit bleek bij


161


Uitingen van stress bij Afghaanse patiënten in Nederland Idioms of Distress among Afghan patients in the Netherlands Zorgbedrijf

i-psy

Onderzoeksteam PG

Arezoe Delewar, Samrad Ghane

Promovendus

Arezoe Delawar

(Co-)promotor

Ria Reis, Joop de Jong en Samrad Ghane

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Arezoe Delawar

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De huidige richtlijnen, diagnostische criteria en

concerns”. Afghaanse immigranten kunnen door

behandelmethoden binnen de psychotherapie

middel van cultureel getinte symbolen, gedrag

zijn ontwikkeld vanuit een westers cultureel

of taal hun lijden uitdrukken. Afghanen vor-

denkkader. Het ontwikkelen van effectieve psy-

men de tweede grootste vluchtelingengroep in

chologische interventies voor een bepaalde groep

Nederland (Dagevos & Dourleijn, 2011) en lopen

vereist inzicht in de manieren waarop mensen

een verhoogd risico op het ontwikkelen van

hun klachten uiten. Dit project is onderdeel

psychopathologie. Onderzoek naar behandeling

van een groter project dat betrekking heeft op

van Afghaanse vluchtelingen is schaars en betreft

drie belangrijke kwesties bij de behandeling

voornamelijk de populatie in de eerste lijn.

van Afghaanse immigranten, namelijk Idioms of

Indien de IOD’s verkeerd worden geïnterpreteerd

Distress (IOD’s), de relatie tussen deze IOD’s en

door de hulpverleners, kan dat leiden tot onno-

DSM-5 diagnoses, en het ontwikkelen van een

dige diagnostische procedures, verkeerde diag-

cultureel aangepaste psychotherapeutische aan-

noses, een ongunstige werkrelatie of ongepaste

pak. Het eerste deelonderzoek is een kwalitatief

behandeling. Het identificeren van IOD’s onder

onderzoek en richt zich op het identificeren van

Afghaanse patiënten zal derhalve een bijdrage

IOD’s bij Afghaanse immigranten.

leveren aan een effectieve en efficiënte zorg voor deze kwetsbare doelgroep. Wij zijn geïnteresseerd

Lewis-Fernández definieert IOD’s in DSM-5 (APA,

in de klachtenpresentatie van eerste-generatie

2013, p. 758) als “ways of expressing distress that

Afghaanse patiënten die aangemeld zijn bij

may not involve specific symptoms or syndro-

i-psy. Er zullen twintig deelnemers geïnterviewd

mes, but that provide collective, shared ways of

worden.

experiencing and talking about personal or social

162


Uitingen van stress bij Turkse immigranten in Nederland Idioms of Distress among Turkish immigrants in the Netherland Zorgbedrijf

i-psy

Promovendus

Gökce Gökcen

(Co-)promotor

Prof.dr. R. (Ria) Reis; co-promotoren dr. Joop de Jong en dr. Samrad Ghane

Subsidiegever

Universiteit Leiden

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Gökce Gokcen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Niet-westerse bevolkingsgroepen vormen een

lende culturen op verschillende manieren wordt

belangrijk aandel van de algemene bevolking in

geuit (Marsella, et al, 1985). Bijvoorbeeld, dysforie

Nederland. Het kan lastig zijn een passende DSM-

heeft verschillende betekenissen en ook verschil-

IV diagnose te stellen bij niet-westerse groepen

lende uitingsvormen in verschillende maatschap-

vanwege onbekendheid van behandelaren met

pijen (Kleinman & Good, 1985). Deze verschillen

specifieke uitdrukken van stress bij patiënten

veroorzaken problemen als een diagnose is

met een niet-westerse achtergrond. Het niet

gesteld. De verschillen in uitingsvormen van

stellen van een diagnose heeft tot gevolg dat er

depressie tussen culturen vormen een uitdaging

geen zorg wordt verstrekt (Borra (2011). Onjuiste

voor het stellen van een cross-culturele diag-

diagnoses leiden tot inefficiëntie en verkeerde

nose volgens Westerse classificatiesystemen zoals

behandeling. De diagnostische criteria in de DSM-

DSM en ICD. De nadruk van dit onderzoek ligt op

en ICD-classificatiesystemen zijn ontwikkeld aan

het onderzoeken van uitingen van stress en het

de hand van Onderzoek onder voornamelijk Wes-

begrijpen van de relatie tussen stressuitingen en

terse patientengroepen (Thakker & Ward, 1998).

DSM-5 classificaties.De steekproef bestaat uit 20

Cross-cultureel Onderzoek laat echter zien dat

Turkse patiënten tussen de 25 en 65 jaar die hulp

depressie zoals in de DSM beschreven in verschil-

hebben gezocht bij i-psy.


163


Hallucinaties toegedicht aan djinns The attribution of hallucinations and other psychotic symptoms to jinn Zorgbedrijf

Parnassia, i-psy

Onderzoeksteam PG

Anastasia Lim, Birgitta Vrins, Sander Hoogveldt, Jan Dirk Blom

Samenwerking

GROUP

Promovendus

Anastasia Lim

(Co-)promotor

prof. dr. H.W. (Wijbrand) Hoek, RuG/UMCG, dr. J.D. (Jan Dirk) Blom, Parnassia/RuG

Subsidiegever


Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Jan Dirk Blom

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van de studie:


- Analyse van de fenomenologische karakteris-

- Inzicht verkrijgen in de neurobiologische corre-

tieken van hallucinaties die worden toegedicht aan djinns - Analyse van de copingstrategieën van islamiti-

laten van samengestelde hallucinaties bij deze specifieke populatie - Toetsing van de effectiviteit van behandelingen

sche patiënten met dergelijke hallucinaties - Analyse van de neurobiologische correlaten van samengestelde hallucinaties -O nderzoeken van de effectiviteit van behandelingen Methoden: - Inventariseren van de fenomenologische karakteristieken (vragenlijsten) - Inventarisatie van de copingstrategieën - fMRI-scan (op indicatie) - Evaluatie effectiviteit van behandelingen

164

Patiëntbelang - Ontwikkelen van een effectieve behandeling van hallucinaties bij islamitische patiënten die deze toeschrijven aan een djinn


Liever Bewegen Dan Moe: pilotstudie naar bereik en randvoorwaarden van een depressiepreventie RCT bij allochtone vrouwen met een lage SES Boost your mood: pilot study to determine reach and preconditions for a depression prevention RCT for ethnic low SES women Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice

Onderzoeksteam PG

Peter Overzier, Jeltje Kramer

Subsidiegever

ZonMw

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Peter Overzier

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Liever Bewegen Dan Moe (LBDM) is een interventie

Voordat een grootschalig onderzoek naar de

voor depressiepreventie bij allochtone vrouwen

effecten van deze interventie kan worden uitge-

met een lage sociaal-economische status (SES),

voerd, wordt onderzocht of voldoende deel-

aangezien zij een verhoogd risico lopen op het

nemers willen deelnemen en of de gebruikte

ontwikkelen van een depressie. In de interven-

vragenlijsten bruikbare informatie opleveren.

tie worden leefstijladviezen gecombineerd met bewegen.


165


Internationale field trial voor het Cultural Formulation Interview International Field Trial Cultural Formulation Interview Zorgbedrijf

Parnassia Academie, PsyQ

Onderzoeksteam PG

Rob van Dijk (Parnassia Academie), Carla Dekker (PsyQ)

Samenwerking

Centrum ‘45 en GGZ Drenthe (De Evenaar)

Subsidiegever

DSM-5 Task Force

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Rob van Dijk

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Onderzoek naar de acceptatie, toepasbaar-

Met behulp van (semi)gestructureerde vra-

heid en klinische bruikbaarheid van het Cultural

genlijsten zijn vooraf en achteraf patiënten

Formulation Interview als beoogd onderdeel van

en hulpverleners geïnterviewd. Daarnaast zijn

DSM-5. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht

audio-opnamen gemaakt. De onderzoeksdata

van de DSM-5 Cross-Cultural Issues Sub-Group

zijn lokaal en centraal (New York) geanalyseerd.

van de DSM-5 Task Force. Nederland is een van de zeven deelnemende landen, met participatie

Het CFI is een patiëntgerichte vragenlijst die

van de Parnassia Groep (PsyQ Depressie Ambulant

hulpverleners ondersteunt bij het bespreken van

Haaglanden), Centrum ‘45 en GGZ Drenthe (De

de cultuur en de context van de patiënten, en

Evenaar).

die ruimte creëert voor het eigen perspectief en verhaal van de patiënt.

In zeven landen is onder vergelijkbare condities de testversie van het Cultural Formulation Interview in de klinische praktijk toegepast.

166


Transcultureel onderzoek in Nederland 2000-2011 Main directions in transcultural psychiatric research in the Netherlands in the last decade Zorgbedrijf

Parnassia Academie

Samenwerking

GGZ Drenthe

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Rob van Dijk

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

De Nederlandse bevolking is in etnisch en reli-

intra- en interetnische verschillen in voorspellers

gieus opzicht diverser geworden, en de houding

en prevalentie blijken te zijn, b) de maatschap-

naar migranten is duidelijk negatiever. Tege-

pelijke positie van vluchtelingen en asielzoekers,

lijkertijd is de interesse voor de transculturele

en het effect ervan op de geestelijke gezondheid,

psychiatrie gestaag toegenomen. In dit artikel

waarbij een bijzonder hoog risico onder asiel-

beschrijven we de belangrijkste resultaten van

zoekers zichtbaar wordt, en c) de patronen in het

het transcultureel psychiatrisch onderzoek in

hulpzoekgedrag en gebruik van de geestelijke

Nederland in het afgelopen decennium, en

gezondheidszorg, waarbij een gedifferentieerd

bespreken we hoe deze verband houden met

beeld voor de verschillende migrantengroepen

sociale en politieke ontwikkelingen in Nederland.

naar voren komt.

Alle relevante proefschriften (N=27) uit de periode 2000-2011 zijn geselecteerd. Het doornemen van

Antropologisch onderzoek levert aanvul-

Nederlandse vaktijdschriften op het terrein van de

lende inzichten voor de genoemde thema’s.

transculturele psychiatrie en de medische antro-

De algemene conclusie is dat het transcultureel

pologie, en een PubMed search leverden aanvul-

psychiatrisch onderzoek in Nederland sinds de

lende publicaties op. De forensische psychiatrie

eeuwwisseling een enorme ontwikkeling heeft

en de verslavingszorg zijn niet in dit overzicht

doorgemaakt. De resultaten ervan zijn internati-

meegenomen.

onaal van belang, en nodigen uit om de relatie tussen migratie en geestelijke gezondheid te

Drie hoofdonderwerpen komen naar voren; a) de

herdefiniëren, en de onderliggende mechanis-

prevalentie van psychiatrische stoornissen en hun

men in multi-etnische samenlevingen opnieuw

relatie met migratie-factoren, zoals ‘social defeat’

te bezien.

en ‘ethnic density’*, waarbij er aanzienlijke


167


Culturele validatie van de 4k’s Cultural validation of the 4k’s Zorgbedrijf

i-psy

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Samrad Ghane

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Een efficiënte en valide ROM kan bijdragen aan de

Dit instrument is echter niet gevalideerd voor

hulpverlening door: (a) het inzichtelijk maken van

gebruik bij de etnisch en linguïstisch diverse

de voortgang van de behandeling voor patiënt en

patiëntenpopulatie van i-psy. Om deze reden zal

therapeut, (b) het evalueren van de effectiviteit

het instrument in eerste instantie voor gebruik bij

van verschillende behandelprogramma’s, en (c)

de grootste herkomstgroepen worden aangepast.

het genereren van gegevens die kunnen worden

In het huidige valideringsonderzoek wordt de

gebruikt in communicatie met verwijzers en zorg-

betrouwbaarheid en construct validiteit van deze

verzekeraars. Binnen i-psy vindt ROM plaats met

aangepaste versies nagegaan.

behulp van de 4k’s (Klachten, Kwaliteit van leven, Kosten en Klanttevredenheid).

168


Voorspellers van behandelverloop en -uitkomst in interculturele psychotherapie Predictors of psychotherapy process and outcome among ethnic minorities Zorgbedrijf

i-psy

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Samrad Ghane

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Er bestaan zeer weinig empirische gegevens over behandelverloop en -uitkomst bij allochtone patiënten. Er is met name weinig bekend over patiënt-, therapeuten therapie-factoren die het verloop en de uitkomst van interculturele psychotherapie kunnen beïnvloeden. In dit onderzoek wordt gebruik gemaakt van ROM-gegevens om meer zicht te krijgen op deze factoren.


169


Migratie, psychose en immuunactivatie Migration, psychosis and immune activation Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Jacqueline Counotte, Sanne Bruijniks, Wim Veling, Mark van der Gaag

Samenwerking

Erasmus MC

Promovendus

Jacqueline Counotte

(Co-)promotor

Prof.dr. H.W. Hoek en prof.dr. M. van der Gaag, dr. W. Veling (UMCG)

Subsidiegever

Erasmus MC

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Jacqueline Counotte

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Patiënt controle onderzoek. Activatie van

worden mRNA in monocyten en intracellulaire

monocyten en T-cellen wordt vergeleken tus-

cytokines in T-cellen gemeten. Met vragenlijsten

sen allochtonen met schizofrenie die voor hun

worden migratiegeschiedenis, andere levensge-

5e levensjaar migreerden, allochtonen zonder

beurtenissen en (vroege) psychosociale stress in

schizofrenie die in hun vroege leven migreerden,

kaart gebracht. De gemiddelde hoeveelheid mRNA

Nederlandse patiënten en Nederlanders zonder

en cytokines wordt tussen de groepen vergeleken,

schizofrenie. Bij alle proefpersonen wordt 50 ml

gecorrigeerd voor medicatiegebruik en andere

bloed afgenomen voor analyse. Met behulp van

ervaren stress.

respectievelijk kwantitatieve PCR en FACS analyse

170


Identificatie en behandeling van vroege symptomen van ernstige psychische stoornissen bij allochtone en autochtone jongeren Identification and treatment of early symptoms of severe mental illnesses in native and non-native Dutch youth Zorgbedrijf

Parnassia, Context

Onderzoeksteam PG

Saliha el Bouhaddani, Manisha Lalji, Floris Munneke, Barbara Schaefer, Wim Veling

Samenwerking

VUmc, Bascule, Trimbos-instituut

Promovendus

Saliha el Bouhaddani

(Co-)promotor

Prof.dr. Theo Doreleijers, VUmc, mr.dr. Lieke van Domburgh, VUmc; dr. Wim Veling, UMCG

Subsidiegever

ZonMw, Stimuleringsfonds PG

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Barbara Schaefer

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Verschillende onderzoeken hebben aangetoond

gericht is op het verminderen van vroege sympto-

dat 75% van de ernstige en chronisch verlopende

men van psychische stoornissen.

psychiatrische stoornissen ontstaat vóór het 25e levensjaar. In de adolescentie zijn vaak vroege

1000 Autochtone en 1000 allochtone jongeren

symptomen van deze stoornissen te zien. Als er

met een risico op een psychiatrische stoornis

op die leeftijd al behandeling plaatsvindt, kan

worden op scholen gescreend op een breed scala

bij een deel van de jongeren worden voorkómen

aan psychische symptomen. Zij worden tweemaal

dat de vroege symptomen uitgroeien tot ernstiger

onderzocht met een tussenpoos van (tenminste)

stoornissen. Dit geldt des te sterker voor niet-

12 maanden. Jongeren die persisterende of toe-

westerse allochtone jongeren die onvoldoende

nemende klachten vertonen, worden geselecteerd

bereikt worden door de jeugd-GGZ in Neder-

voor een interventie gebaseerd op elementen van

land. Door een laagdrempelige cultuursensitieve

een empowerment programma ter preventie van

psychosociale behandeling aan te bieden, zou de

marginalisatie van allochtone jongeren (POWER)

ontwikkeling van psychiatrische stoornissen bij

en Cognitieve Bias Modificatie (CBM). CBM is een

zowel autochtone als allochtone jongeren in een

psychologische interventie die vertekende dis-

vroeg stadium voorkomen kunnen worden.

functionele gedachtenpatronen direct beïnvloedt door het gebruik van computertaken. De twee

Het eerste doel van dit project is om vroege

primaire uitkomstmaten zijn ernst van psychiatri-

symptomen van ernstige psychische stoornis-

sche klachten en mate van sociaal functioneren.

sen te identificeren bij adolescenten, die (nog)

Daarnaast zal gekeken worden naar mate van

geen hulp zoeken bij de GGZ. Daarnaast wordt

attention bias, mate van zelfvertrouwen en mate

een interventie samengesteld en onderzocht die

van locus van control.


171


172


Separeerervaringen in een healing environment Experiences of seclusion in a healing environment Zorgbedrijf

Palier, Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Cokky van der Venne, Niels Mulder, Berno van Meijel

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Cokky van der Venne

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Achtergrond: Landelijk worden veel interventies

Methoden:

ontwikkeld om separaties te voorkomen. Gezien

Alle patiënten die gesepareerd zijn geweest bin-

de veelal negatieve ervaringen van patiënten

nen één van beide condities krijgen eenmaal

in separeerruimten en hieraan gerelateerde

de ‘View of Seclusion’ vragenlijst met negen

negatieve gevolgen is er bij zorgbedrijf Palier op

stellingen voorgelegd. Aanvullend worden negen

de afdeling FPA een separeerruimte ingericht op

open vragen gesteld om meer zicht te krijgen op

basis van de principes van ‘healing environment’.

separeerervaringen van patiënten en wordt de

In deze ruimte is het meubilair aangepast qua

verblijfsduur in de separeer tussen beide condi-

stijl, kleur en comfort en kunnen patiënten zelf

ties vergeleken.

invloed uitoefenen op hun omgeving. Resultaten: Doel:

De kwantitatieve gegevens zullen zicht bieden op

Separeerervaringen in de nieuwe separeerruimte

mogelijke verschillen op groepsniveau in sepa-

(experimentele conditie) worden met ervarin-

reerervaringen tussen de twee separatiecondities.

gen in regulier vormgegeven separeerruimten

Met de kwalitatieve gegevens wordt beoogd de

(controleconditie) vergeleken. De hypothese is dat

kwantitatieve gegevens te expliciteren en moge-

gevoelens zoals angst, verdriet en boosheid in

lijk concrete verbetersuggesties van patiënten te

de experimentele conditie minder zijn dan in de

achterhalen.

controleconditie, maar dat ook de verblijfsduur in de experimentele conditie korter zal zijn.


173


Vroegtijdig aanbieden van medicatie aan IBS patiënten door de acute dienst en het effect op agressie en dwang bij psychiatrische opname Zorgbedrijf

Bavo Europoort, Indigo Zorgservice

Samenwerking

Bouman GGz, Delta PC, Erasmus MC, RIAGG Rijnmond

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Jolanda Stobbe

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Het doel van dit gerandomiseerde onderzoek

opgenomen. De medicatie wordt aangeboden

is om te onderzoeken of het aanbieden van

door de arts/psychiater van de acute dienst, voor-

medicatie, door de acute dienst aan psychiatri-

afgaand aan het transport door de ambulance

sche patiënten die met een in bewaring stelling

naar de gesloten opnameafdeling. De primaire

(IBS) worden opgenomen, voorafgaand aan het

uitkomstmaat is de mate van agitatie en agres-

transport naar het psychiatrisch ziekenhuis, het

sie. Secundaire uitkomstmaten zijn het aantal

optreden van agressie op de psychiatrische opna-

agressie-incidenten op de afdeling, het aantal

meafdeling kan voorkomen en de behandeling

keren dat noodmedicatie moet worden toege-

sneller kan worden gestart.

past, het aantal en de duur van de separaties, de opnameduur en het aantal inbewaringstellingen

In de regio Rotterdam-Rijnmond worden op

die voortijdig worden opgeheven. Aan de artsen/

jaarbasis ongeveer 800 patiënten met een IBS

psychiaters van de opnameafdelingen worden

vanuit de acute dienst opgenomen. In een aantal

tevens enkele gestructureerde vragen gesteld over

gevallen treden op de opnameafdeling agres-

hun ervaringen met de patiënten die medicatie

sie-incidenten op, waarvan ongeveer de helft

aangeboden hebben gekregen, de voorgeschreven

resulteert in separatie (Vruwink et al. submit-

medicatie en hoe snel de behandeling van de

ted). Medicatie toedienen voorafgaand aan het

patiënt van start is gegaan. Door vroegtijdig te

transport zou ervoor kunnen zorgen dat patiënten

starten met de behandeling (door voorafgaand

minder geagiteerd zijn wanneer zij op de afdeling

aan de gedwongen opname medicatie te geven),

komen, en dat agressie-incidenten minder vaak

kan de opname mogelijk soepeler verlopen.

voorkomen zodat er minder vaak noodmedicatie

Indien blijkt dat de agressie op de afdeling

toegediend hoeft te worden of gesepareerd hoeft

afneemt door de interventie, middelen en maat-

te worden. Ook kan het toedienen van medicatie

regelen zoals noodmedicatie en separatie kunnen

voor transport mogelijk zorgen voor een snellere

worden voorkomen en de behandeling snel-

behandelovereenkomst met de patiënt.

ler kan worden gestart, kan deze praktijk breed worden ingevoerd in de werkwijze van de acute

De interventie bestaat uit het aanbieden van medicatie aan patiënten die met een IBS worden

174

diensten.


Voorspellers van separatie door tekstanalyse van de verslaglegging in het elektronisch patiëntendossier (EPD) Predictors of seclusion through analysis of the written reports in the electronic health record (EHR) Zorgbedrijf

Parnassia

Onderzoeksteam PG

Erik Hoencamp, Mirjam Hazewinkel, Remco de Winter

Samenwerking

Intersystems

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Mirjam Hazewinkel

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Op veel manieren wordt onderzocht hoe het

Methode:

gebruik van separatie kan worden verminderd.

Drie bronnen van dataverzameling zijn gebruikt:

De komst van het elektronisch patiëntendossier

1. verslagen van patiënten die tussen oktober 2010

(EPD) heeft een rijkdom aan digitale data met zich meegebracht en biedt daarmee een unieke kans

en april 2011 op een gesloten acute psychiatrische opnameafdeling (KCAP) verbleven.

voor efficiënt, grootschalig klinisch onderzoek

2. idem tussen oktober 2010 en augustus 2011

(Perlis et al., 2012).

3. verslagen van de gesloten acute opnameafdeling en een tweede gesloten psychiatrische

In dit onderzoek is gezocht in de tekst, zoals vast-

kliniek, van augustus 2008 tot juli 2012.

gelegd in medische en verpleegkundige dossiers. De vraag binnen dit onderzoek is of bepaalde

Analyse:

woorden of woordgroepen in het EPD een voor-

Met behulp van de door Intersystems ontwikkelde

spellende waarde kunnen hebben voor separatie

‘iKnow smart indexing’ technologie werden deze

van patiënten ten opzichte van patiënten die niet

verslagen geanalyseerd op bepaalde structuren in

worden gesepareerd.

de tekst die gesepareerde patiënten onderscheiden van patiënten die niet werden gesepareerd.


175


Patïënt en medewerker perspectief dwangmiddelen en alternatieven Patient and staff perspectives on restraint and alternatives Zorgbedrijf

Parnassia, Palier, Bavo Europoort, Dijk en Duin

Onderzoeksteam PG

Mirjam Hazewinkel; Erik Hoencamp; Remco de Winter; Arlette van Amerongen; Edwin Hellendoorn; Narda Miedema

Samenwerking

Partners van het Leonardo da Vinci partnership-programma 2010: 14 instellingen in 7 Europese landen.

Startjaar

2012

Naam contactpersoon

Mirjam Hazewinkel

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Binnen gesloten psychiatrische afdelingen wordt

werkers die eerder kiezen voor hand-in-hand

nog regelmatig gebruik gemaakt van separatie.

begeleiding en noodmedicatie.

Het blijft, vanuit politiek en humaan oogpunt, belangrijk om dit gebruik verder terug te dringen.

Het doel van de studie is om de zorg binnen

Een gesloten kliniek voor acute psychiatrie in Den

de PICU zo goed mogelijk op patiënten af te

Haag heeft per 1 september 2013 een ‘psychiatri-

stemmen: onderzoeken of ook binnen andere

sche intensive care unit’ (PICU) geopend met als

afdelingen van de Parnassia Groep een voorkeur

doel het bieden van kortdurende, intensieve zorg

bestaat voor noodmedicatie boven separatie en of

zonder separeer. Hier is het noodzakelijk zoveel

de meningen van patiënten en medewerkers ook

mogelijk alternatieven toe te passen.

op grote schaal een tegenstelling laten zien. Op 16 gesloten afdeling van de Parnassia Groep

Eerder onderzoek laat zien dat patiënten een

werden in totaal 210 interviews bij patiënten

voorkeur hebben voor noodmedicatie boven

afgenomen en werden 161 digitale vragenlijs-

separatie. Ook bleek uit de pilot van huidig

ten door medewerkers ingevuld. Er is gebruik

onderzoek dat patiënten een voorkeur hebben

gemaakt van een Europees ontworpen vragenlijst

voor moderne alternatieven (zoals detectiesyste-

(PatPRA en StaffPRA).

men), in tegenstelling tot voorkeur van mede-

176

Overig onderzoek


177

Overig onderzoek

Kwalitatief exploratief onderzoek naar filosofische overtuigingen van psychiaters met betrekking tot het concept van geestesstoornis, wetenschap, oorzakelijkheid en professionele ethiek Models of the mind: the philosophies of psychiatry Zorgbedrijf

Dijk en Duin

Samenwerking

VU Amsterdam

Promovendus

Alan Ralston

(Co-)promotor

Prof.dr. Gerrit Glas, Vrije Universiteit Amsterdam

Startjaar

2009

Naam contactpersoon

Alan Ralston

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Kwalitatief exploratief onderzoek naar filosofische

intakeverslagen. Door middel van taalanalyse

overtuigingen van psychiaters op met betrekking

door twee onafhankelijke onderzoekers wor-

tot het concept van geestesstoornis, wetenschap,

den filosofische overtuigingen van de psychiater

oorzakelijkheid en professionele ethiek. Er is

gelokaliseerd. Voorts wordt de Maudsley Attitudes

beperkt empirisch en sociologisch/ethnogra-

Questionnaire afgenomen. Als laatste wordt op

fisch onderzoek gedaan naar denkmodellen van

basis van de resultaten van de eerste stappen een

artsen en psychiaters. Dergelijke modellen volgen

semigestructureerd interview met de psychia-

doorgaans een op modellen gebaseerde aanpak.

ter gehouden. De transcriptie van het interview

De validering van dergelijke modellen is echter

wordt weer onderworpen aan taalanalyse door de

weinig uitgewerkt.

onderzoekers, met als uiteindelijk resultaat een overzicht van filosofische overtuigingen van de

178

In deze studie wordt taalanalyse als uitgangs-

subject. 30 psychiaters, afkomstig uit de klinische,

punt genomen, gebaseerd op transcripties van

academische en vrijgevestigde settings, worden in

intakegesprekken en analyse van de gerelateerde

het onderzoek geïncludeerd.

Overig onderzoek

Onderzoek bij flexwerkers naar optimalisering en timing van interventies met betrekking tot arbeidsverzuim door psychische klachten Health benefits of work: Optimization and timing of interventions for temporary employees who have been absent for causes of mental health Zorgbedrijf

Parnassia Academie, Indigo Zorgservice, PsyQ, Brijder, i-psy, Parnassia

Samenwerking

Erasmus MC, TNO, Ergatis, Acture

Promovendus

Ard van Oosten

(Co-)promotor

Prof. dr. ir. Lex Burdorf, Erasmus MC; prof. dr. Roland Blonk, TNO, Universiteit Utrecht.

Subsidiegever

Ergatis

Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Ard van Oosten

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In samenwerking met Ergatis, Medisch Expertise Centrum op het gebied van Arbeid en Gezondheid en Acture, private uitvoerder van de Ziektewet, wordt gezocht naar effectieve manieren om ‘arbeid als medicijn’ te benutten bij herstel. In het onderzoek wordt aandacht besteed aan de aard en het beloop van arbeidsongeschiktheid, de bevorderende en belemmerende factoren bij herstel en re-integratie, de benodigde interventies, de juiste timing en de kosten en baten van deze interventies.


179

Overig onderzoek

Zorgwekkende zorgmijders Patients with severe mental illness who avoid care are a cause for concern Zorgbedrijf

Bavo Europoort

Onderzoeksteam PG

Niels Mulder, Carlo van Leeuwen

Startjaar

2011

Naam contactpersoon

Carlo van Leeuwen

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Uit onderzoek blijkt dat patiënten met ernstige

hoogde kans op psychose, niet in behandeling

psychiatrische aandoeningen (EPA), die zich ont-

kwamen. Ongeveer de helft van deze groep werd

trekken aan behandeling, geassocieerd worden

gediagnosticeerd met een psychische stoornis,

met meer klinische en sociaal-economische

23% had, of ontwikkelde later, een psychose.

problemen, zoals meer psychiatrische proble-

In het huidige onderzoek worden drie groepen

men, een minder gunstige behandeluitkomst,

patiënten met elkaar vergeleken. Groep 1 bestaat

meer opnames, een verhoogd risico op suïcide en

uit patiënten die worden ingeschreven bij een

episodes van geweld. Het is daarom van belang

assertive community treatment (ACT) team, maar

om in kaart te brengen welke factoren gepaard

die binnen twee jaar weer worden uitgeschreven,

gaan met drop-out. Eerder onderzoek is vooral

omdat er geen behandelrelatie mee kon worden

gericht geweest op de groep patiënten waar in

opgebouwd. Groep 2 bestaat uit patiënten die

eerste instantie wel een behandelrelatie mee was

twee jaar ACT-behandeling hebben ontvangen,

opgebouwd, maar die zich later onttrokken aan

maar niet tot actieve behandeling van hun psy-

behandeling. Bij deze patiënten waren een recent

chiatrische stoornis komen. En groep 3 bestaat uit

verleden van dakloosheid en eerdere inschrij-

patiënten die twee jaar ACT-behandeling hebben

vingen bij “gebruikelijke” zorgprogramma’s

ontvangen en wel tot actieve behandeling van

geassocieerd met kortere behandelrelaties. Uit

hun psychiatrische stoornis komen. Huidig onder-

een onderzoek van Green, McGuirde, Ashworth

zoek tracht, op een aantal factoren, de overeen-

en Valmaggia (2010) blijkt dat 21% van de mensen

komsten en verschillen tussen deze drie groepen

die verwezen werden naar een behandelpro-

in kaart te brengen.

gramma, bedoeld voor mensen met een ver-

180

Overig onderzoek

Depressie en angst behandelen met een werkgeheugentraining Tackling depression and anxiety using a working memory training Zorgbedrijf

PsyQ

Samenwerking


Promovendus

Sabine Wanmaker (EUR)

(Co-)promotor

Prof.dr. E. (Elke) Geraerts, Erasmus Universiteit Rotterdam

Startjaar

2012

Naam contactpersoon


Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Personen met een depressieve stoornis lij-

2012 en een significante afname in wekelijkse

den aanzienlijk door negatieve gedachten en

alcoholinname bij excessieve drinkers (Houben,

herinneringen. Mensen met een angststoornis

Nederkoorn, Wiers en Jansen, 2011). De training in

focussen op bedreigende stimuli en lijden door

het huidige onderzoek bestaat uit twee taken die

hun beperkte vermogen om hun aandacht te

zich aanpassen aan de werkgeheugencapaciteit

reguleren. Het huidige voorstel heeft tot doel de

van de patiënt. Deze wordt zes dagen per week

cognitieve fundering van begin, instandhouding

gedurende een maand uitgevoerd op een compu-

en terugval van depressie en angst te onderzoe-

ter thuis. Voor en na de training zullen vragenlijs-

ken. Het project zal zich richten op het vermogen

ten worden afgenomen om psychopathologie en

van het werkgeheugen, met als doel een werkge-

te meten, en zullen werkgeheugentaken worden

heugeninterventie te testen, zowel op de korte als

uitgevoerd om de overdracht van de training naar

de langere termijn, in patiënten met depressieve

andere werkgeheugentaken te meten. Er worden

(n=120) en angstklachten (n-120).

twee condities vergeleken: cognitieve therapie met / zonder werkgeheugentraining bij de start

Recent onderzoek heeft aangetoond dat een

van de therapie. We verwachten dat dit project

werkgeheugentraining tot verbetering leidt in

nieuwe behandelingen genereert, gericht op

de uitvoerende processen (Klingberg, Forssberg,

cognitieve beperkingen gerelateerd aan depres-

& Westerberg, 2002), een significante afname in

sie en angst, waardoor een brug wordt geslagen

de ernst van ADHD symptomen (Klingberg et al,

tussen basale cognitieve wetenschap en klinisch

2005), verbetering in sociale vaardigheden in

psychologische behandelingen voor angst en

patiënten met schizofrenie (Subramaniam et al.,

depressie.


181

Overig onderzoek

(In)congruente interpretatie van contingente levenservaringen in de GGZ. Biografisch onderzoek naar contingentiebeleving, persoonlijke levensdoelen en ‘ultimate concerns’ bij mensen met een langdurende psychiatrische stoornis Zorgbedrijf

Indigo Zorgservice, Parnassia, Brijder

Onderzoeksteam PG

Erik Hoencamp, Corry van Straten

Samenwerking

Radboud Universiteit Nijmegen

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Corry van Straten

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Via de levenslijn met hoogte- en dieptepunten

zijn. Psychiatrische patiënten geven op dezelfde

wordt gekeken hoe patiënten met langdurende

manier betekenis als niet-psychiatrische patien-

psychiatrische woonbegeleiding of met versla-

ten.

vingsproblematiek betekenis geven aan diepingrijpende levenservaringen, en meer specifiek

De resultaten van dit onderzoek kunnen bijdragen

welke betekenissen. De betekenisgeving kan

aan meer inzicht op het gebied van betekenisver-

geschieden op het basisniveau, het existentiële

lening en nieuwe theorievorming. Tevens kunnen

niveau en/of het religieuze niveau.

de nieuwe inzichten bijdragen aan professionelere begeleiding, zorg en behandeling door gees-

Hoe is de congruentie van de betekenisgeving?

182

telijk verzorgers en professionele zorgverleners.

Congruente betekenisgeving draagt bij aan wel-

Dit onderzoek is een onderdeel van een groots

bevinden. Incongruente betekenisgeving draagt

opgezet onderzoek van de Radboud Universiteit

bij aan slachtofferrol, somberheid en ongelukkig

Nijmegen.

Overig onderzoek

Doorlopend onderzoek met behulp van het Psychiatrisch Casus Register Den Haag Zorgbedrijf

Parnassia Academie, Zorgservice, Servicecentrum

Onderzoeksteam PG

Simon Hogerzeil, Daphne van Hoeken, Mathijs Deen, Wijbrand Hoek, Karel de Zoete

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Daphne van Hoeken

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

In een samenwerking tussen de Parnassia Academie, Zorgservice BV en Bedrijfsinformatie & Kwaliteit (Servicecentrum) wordt het casusregister van de Parnassia Groep voor de regio Haaglanden ontwikkeld en onderhouden. Doelstelling is om de gegevens van de zorg-registratie van de Parnassia Groep systematisch, betrouwbaar en veilig toegankelijk te maken voor wetenschappelijk onderzoek. De aldus verkregen informatie geeft inzicht in kenmerken en zorggebruik van patiënten en in zorgprocessen van de instelling en geeft handvaten voor betere zorg.


183

Overig onderzoek

Internationale Multicenter ADHD Genetica studie (IMAGE) Interne karakteristieken van jonge mensen met een hoge cognitieve intelligentie Internal characteristics of young people with high level cognitive ability Zorgbedrijf

1nP

Promovendus

Mia Frumau (1nP)

(Co-)promotor

Prof.dr. Jan J.L. Derksen, Radboud Universiteit Nijmegen, dr. Willy A.M. Peters, Raad voor de Kinderbescherming

Startjaar

2006

Naam contactpersoon

Mia Frumau

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Cognitieve hoogbegaafdheid komt niet noodzake-

verschillende aspecten van niet-academische

lijk overeen met geluk of veel succes en pro-

intelligenties en persoonlijkheid van de jonge,

ductiviteit in het leven. Volgens Robinson, Reis,

cognitief zeer intelligente adolescent. We zullen

Neihart & Moon (2002) beïnvloedt een intellec-

ons richten op de emotionele intelligentie, omdat

tueel hoog vermogen het psychisch welbevinden

dit goed past in de algemene bevindingen dat

van mensen. Blijkbaar is het een uitdaging voor

emotionele intelligentie belangrijker is dan cog-

kinderen met een hoog potentieel zich succesvol

nitieve intelligentie voor zelfactualisatie.

te ontwikkelen: cognitief, sociaal en emotio-

We besteden ook aandacht aan de creativiteit,

neel. De psychologische gevolgen voor het kind

praktische intelligentie, motivatie, persoon-

met hoog potentieel kunnen positief of negatief

lijkheidsfactoren, ego-ontwikkeling, cognitieve

zijn. Neihart et al. (2002) veronderstellen dat

coping, sterktes, moeilijkheden en stressvolle

deze gevolgen afhangen van drie factoren die

gebeurtenissen van deze jongeren. Hun levens-

synergetisch op elkaar inwerken: het type hoog-

succes is gemeten in de sociale, emotionele en

begaafdheid/hoog potentieel, de mate waarin

cognitieve domeinen.

het onderwijs aansluit bij de behoeftes van de leerling en persoonlijke eigenschappen. Freeman

De jonge adolescenten met een zeer hoge cog-

(2001) vond dat specifieke problemen geassoci-

nitieve intelligentie en hoog potentieel in deze

eerd met hoogbegaafdheid grotendeels afkomstig

studie zullen worden vergeleken met gemiddeld

waren van de anderen, ofwel de omgeving.

en bovengemiddeld intelligente adolescenten.

In dit onderzoeksproject bestuderen we de

184

Overig onderzoek

Evaluatie van het effect van bedrijfsdagen georganiseerd door de Idahoeve te Tiengemeten: een praktijkonderzoek Zorgbedrijf

Bavo Europoort, Parnassia Academie

Onderzoeksteam PG

Bert-Jan Roosenschoon, Anne Gouweloos, Carina Koole

Startjaar

2010

Naam contactpersoon

Rob van der Laan

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Doel van het project is het bevorderen van een positief zelfbeeld bij cliënten, zodat ze zich beter sociaal kunnen bewegen en sneller uit kunnen stromen. Een afgeleide doelstelling is dat medewerkers van bedrijven een realistischer beeld krijgen van de mogelijkheden van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening.


185

Overig onderzoek

Een pilotstudie naar de praktische toepasbaarheid en effectiviteit van een m-health applicatie ter verbetering van emotieregulatie bij jongeren met een externaliserende stoornis A pilot study on the practicality and effectiveness of a m-health application in improving emotion regulation in adolescents with externalizing disorders Zorgbedrijf

Lucertis

Samenwerking

Yulius

Subsidiegever


Startjaar

2013

Naam contactpersoon

Theo van Rijnsoever

Emailadres

[email protected]

Samenvatting

Problemen in de emotieregulatie vormen een

in sommige gevallen zelfbeschadigend gedrag.

basaal probleem bij adolescenten met een

Om deze overweldigende emoties, met daarbij

externaliserende stoornis, te weten ADHD, ODD

het ontbreken van de regulatie hiervan, beter te

of CD. Bij deze adolescenten is vaak sprake van

kunnen verwerken, is Beat-it ontwikkeld.

een chronische kwetsbaarheid: zij reageren snel

Nieuwe vormen van m-health interventies kun-

en heftig emotioneel op prikkels en hun arousal

nen bijdragen aan de verbreding en verbetering

keert maar langzaam terug naar het basisni-

van geestelijke gezondheidszorg voor jongeren.

veau. Hierdoor ervaren adolescenten het gevoel

Deze pilotstudie betreft een random open pre-

te worden overweldigd door emoties en weten

post treatment design met een wachtlijstconditie.

zij niet om te gaan met de intensiteit hiervan.

Alle adolescenten die geïncludeerd worden, ont-

Voor veel adolescenten zijn dit ontwrichtende

vangen de interventie, dan wel direct, dan wel na

ervaringen, gepaard gaande met stemmingswis-

afloop van de wachtlijstperiode van 8 weken.

selingen, zelfcontroleproblemen, impulsiviteit en

186

Ondanks de grote hoeveelheid vermelde onderzoeken, is het mogelijk dat er onderzoeken in dit overzicht ontbreken die hier wel hadden horen te staan. De onderzoekers die hun vermelding missen, wordt aangeraden contact op te nemen met de afdeling Wetenschappelijk Onderzoek van de Parnassia Academie via [email protected]. Ontbrekende publicaties kunnen worden doorgegeven aan de Bibliotheek via [email protected].


187

188

Publicatieoverzicht

Wetenschappelijke publicaties medewerkers Parnassia Groep periode 2012-2013


189

Publicatieoverzicht

A • A’Campo, L. E. I., E. M. Wekking, N. G. A. Spliethoff, T. Stijnen and R. A. C. Roos (2012). “Treatment effect modifiers for the patient education programme for Parkinson’s disease.” International journal of clinical practice 66(1): 77-84. • Altink, M. E., N. N. J. Rommelse, D. I. E. Slaats-Willemse, A. A. Vasquez, B. Franke, C. J. M. Buschgens, E. A. Fliers, S. V. Faraone, J. A. Sergeant, J. Oosterlaan and J. K. Buitelaar (2012). “The dopamine receptor D4 7-repeat allele influences neurocognitive functioning, but this effect is moderated by age and ADHD status: An exploratory study.” World Journal of Biological Psychiatry 13(4): 293-305. • Apil, S. R. A., E. Hoencamp, P. M. Judith Haffmans and P. Spinhoven (2012). “A stepped care relapse prevention program for depression in older people: A randomized controlled trial.” International Journal of Geriatric Psychiatry 27(6): 583-591. • Arias-Vasquez, A., M. E. Altink, N. N. J. Rommelse, D. I. E. Slaats-Willemse, C. J. M. Buschgens, E. A. Fliers, S. V. Faraone, J. A. Sergeant, J. Oosterlaan, B. Franke and J. K. Buitelaar (2011). “CDH13 is associated with working memory performance in attention deficit/hyperactivity disorder.” Genes, Brain and Behavior 10(8): 844-851. • Audier, C., C. L. Mulder, A. Staring, B. E. Van Der Hoorn, L. Hakkaart-vanRoijen and P. Blanken (2011). “Money for medication: A randomized controlled study on the effectiveness of financial incentives to improve medication adherence in patients with a psychotic disorder and co-morbid substance abuse.” Schizophrenia Bulletin 37: 294-295.

B • Badloe, J. S., R. F. P. De Winter, D. Ramlal and A. S. Van Amerongen (2013). “Manic-psychotic symptoms as clinical manifestation of hyperparathyroidism. [Dutch] Manisch-psychotische verschijnselen in het kader van hyperparathyreoidie met aspecifiek beloop.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(8): 635-639. • Balazs, C. and J. D. Blom (2012). “Depression with comorbid addiction: Classification into subtypes as an approach for practice. [Dutch] Depressie met comorbide verslaving: Indeling in subtypen als handvat voor de praktijk.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(5): 487-488. • Bastiaens, T., L. Claes, D. Smits, D. De Wachter, M. Van der Gaag and M. De Hert (2013). “The cognitive biases questionnaire for psychosis (CBQ-P) and the Davos assessment of cognitive biases (DACOBS): Validation in a flemish sample of psychotic patients and healthy controls.” Schizophrenia research 147(2-3): 310-314. • Berends, T., B. Van Meijel and A. Van Elburg (2012). “The Anorexia Relapse Prevention Guidelines in Practice: A Case Report.” Perspectives in Psychiatric Care 48(3): 149-155. • Bijlenga, D., K. B. Van der Heijden, M. Breuk, E. J. W. Van Someren, M. E. H. Lie, A. M. Boonstra, H. J. T. Swaab and J. J. S. Kooij (2013). “Associations between sleep characteristics, seasonal depressive symptoms, lifestyle, and ADHD symptoms in adults.” Journal of Attention Disorders 17(3): 261-275. • Blanken, P. (2011). Heroin-assisted treatment : from efficacy to effectiveness and long-term outcome, Rotterdam : Optima, Grafische Communicatie. • Blanken, P., V. M. Hendriks, M. W. J. Koeter, J. M. Van Ree and W. Van den Brink (2012). “Craving and illicit heroin use among patients in heroin-assisted treatment.” Drug & Alcohol Dependence 120(1-3): 74-80. 190

• Blom, J., I. Poulina and T. Van Gellecum (2013). “Psychiatry and brua. [Dutch] Psychiatrie en brua.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(8): 609-618. • Blom, J. and I. Sommer (2011). “Auditory hallucinations. Nomenclature and classification. [Dutch] Akoestische hallucinaties; nomenclatuur en classificatie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(1): 15-25. • Blom, J. D. (2012). “The syndrome of Capgras and the primacy of neurobiology. [Dutch] Het syndroom van Capgras en het primaat van de neurobiologie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(12): 1019-1020. • Blom, J. D. (2013). Auditory hallucinations. The Human Auditory System: Handbook of Clinical Neurology, Third Series. Fundamental Organization and Clinical Disorders. G. G. Celesia, G. S. Hickok, M. Aminoff, F. Boller and D. Swaab. Dordrecht, Elsevier Science. • Blom, J. D. (2013). “Caribbean healing traditions.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55: 1015. • Blom, J. D. (2013). “Clinical zoanthropy. [Dutch] Klinische zoantropie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(5): 359-368. • Blom, J. D. (2013). Hallucinations and other sensory deceptions in psychiatric disorders. The neuroscience of hallucinations. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 43-57. • Blom, J. D. (2013). “Suicide: A medico-historical exploration. [Dutch] Suïcide; een medisch-historische verkenning.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(7): 483-492. • Blom, J. D. and C. B. M. Hoffer (2012). Djinns. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 235-247. • Blom, J. D. and J. J. S. Kooij (2012). “ADD psychosis: treatment with antipsychotics and methylphenidate? [Dutch] De ADD-psychose: behandeling met antipsychotica en methylfenidaat?” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(1): 89-93. • Blom, J. D., J. Looijestijn, R. Goekoop, K. M. J. Diederen, A.-M. Rijkaart, C. W. Slotema and I. E. C. Sommer (2011). “Treatment of Alice in Wonderland syndrome and verbal auditory hallucinations using repetitive transcranial magnetic stimulation: a case report with fMRI findings.” Psychopathology 44(5): 337-344. • Blom, J. D. and I. E. C. Sommer (2012). “Hallucinations.” Network Model of Hallucinations: 33-54. • Blom, J. D. and I. E. C. Sommer (2012). Hallucinations of bodily sensation. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 157-169. • Blom, J. D. and I. E. C. Sommer (2012). Hallucinations: Research and practice. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: xvii, 424. • Blom, J. D. and I. E. C. Sommer (2012). Hallucinations: Research and practice. New York: Springer. • Blom, J. D. and I. E. C. Sommer (2013). “Hallucinations. [Dutch] Hallucinaties.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55: 509. • Bogers, J. P. A. M., D. Cohen, P. F. J. Schulte, D. V. Dijk and B. Bakker (2012). “Clozapine-induced leukopenia: Arguments for rechallenge.” Irish Journal of Medical Science 181(1): 155-156. • Bohnen, E. M. A., R. F. P. de Winter and E. Hoenkamp (2011). “Diagnostics with the MINI-plus in acute psychiatry. [Dutch] Diagnostiek met MINI-plus in de acute psychiatrie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(4): 239-244. • Boon, A., S. De Boer and E. Ravestijn (2012). “De Child outcome rating scale (C-ORS) en de Child session rating scale (C-SRS).” Tijdschrift voor Psychotherapie 38(2): 73-87. • Boon, A. E., M. Bogaerts, Y. Van der Berg and S. De Gijsel (2012). “’Minder Boos!’ een preventief groepsprogramma voor kinderen met gedragsproblemen - Een evaluatieonderzoek.” Tijdschrift voor orthopedagogiek 51(3): 116-128. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

191

Publicatieoverzicht

• Bos, M., N. Kool-Goudzwaard, C. J. Gamel, B. Koekkoek and B. Van Meijel (2012). “The treatment of ‘difficult’ patients in a secure unit of a specialized psychiatric hospital: The patient’s perspective.” Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing 19(6): 528-535. • Boschloo, L., W. A. Nolen, A. T. Spijker, E. Hoencamp, R. Kupka, B. W. J. H. Penninx and R. A. Schoevers (2013). “The Mood Disorder Questionnaire (MDQ) for detecting (hypo)manic episodes: its validity and impact of recall bias.” Journal of Affective Disorders 151(1): 203-208. • Bouwkamp, C. G., M. E. de Kruiff, T. M. Van Troost, D. Snippe, M. J. Blom, R. F. De Winter and P. Haffmans (2013). “Interpersonal and social rhythm group therapy for patients with bipolar disorder.” International Journal of Group Psychotherapy 63(1): 97-115. • Brinkman, W. P., W. Veling, E. Dorrestijn, G. Sandino, V. Vakili and M. Van der Gaag (2011). “Virtual Reality to study responses to social environmental stressors in individuals with and without psychosis.” Annual Review of CyberTherapy and Telemedicine 9(1): 67-71. • Bron, T. I., D. Bijlenga, M. V. Kasander, A. T. Spuijbroek, A. T. F. Beekman and J. J. S. Kooij (2013). “Long-term relationship between methylphenidate and tobacco consumption and nicotine craving in adults with ADHD in a prospective cohort study.” European Neuropsychopharmacology 23(6): 542-554. • Bron, T. I., E. H. M. Van Rijen, A. M. Van Abeelen and M. P. L. Van den Berg (2012). “Development of regulation disorders into specific psychopathology.” Infant Mental Health Journal 33(2): 212-221. • Bueno de Mesquita, J. and F. J. E. Balk (2013). “Olanzapine, hypothermie en winterse vrieskou.” Psyfar 2: 27-31. • Bueno de Mesquita, J. B., R. De Winter, B. Verwey and M. De Groot (2013). “De Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag.” Epidemiologisch bulletin 48(1-2): 43-51. • Buitelaar, J. K., J. J. S. Kooij, J. A. Ramos-Quiroga, J. Dejonckheere, M. Casas, J. C. Van Oene, B. Schauble and G. E. Trott (2011). “Predictors of treatment outcome in adults with ADHD treated with OROS methylphenidate.” Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry 35(2): 554-560. • Buizer-Voskamp, J. E., J. W. Muntjewerff and G. C. Members (2011). “Genome-Wide Analysis Shows Increased Frequency of Copy Number Variation Deletions in Dutch Schizophrenia Patient.” Biological Psychiatry 70(7): 65-62.

C • Cardona Cano, S., M. Merkestein, K. P. Skibicka, S. L. Dickson and R. A. H. Adan (2012). “Role of ghrelin in the pathophysiology of eating disorders: Implications for pharmacotherapy.” CNS Drugs 26(4): 281-296. • Carpentier, P. J., A. Arias Vasquez, M. Hoogman, M. Onnink, C. C. Kan, J. J. S. Kooij, R. Makkinje, S. Iskandar, L. A. Kiemeney, C. A. J. de Jong, B. Franke and J. K. Buitelaar (2013). “Shared and unique genetic contributions to attention deficit/hyperactivity disorder and substance use disorders: A pilot study of six candidate genes.” European Neuropsychopharmacology 23(6): 448-457. • Carrera, O., R. A. H. Adan, E. Gutierrez, U. N. Danner, H. W. Hoek, A. A. Van Elburg and M. J. H. Kas (2012). “Hyperactivity in anorexia nervosa: Warming up not just burning-off calories.” PLoS ONE 7(7): e41851. • Castelein, S., H. Knegtering, B. Van Meijel and M. Van Der Gaag (2013). “Dutch guideline on Schizophrenia 2012: Basic care within the areas of psychosocial interventions and nursing care. [Dutch] 192

Richtlijn Schizofrenie 2012: Basiszorg op het gebied van psychosociale interventies en verpleegkundige zorg.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(9): 707-714. • Clignet, F., B. Van Meijel, A. Van Straten and P. Cuijpers (2012). “The systematic activation method as a nursing intervention in depressed elderly: a protocol for a multi - centre cluster randomized trial.” BMC Psychiatry 12: 144. • Cohen, D., J. P. A. M. Bogers, D. Van Dijk, B. Bakker and P. F. J. Schulte (2012). “Beyond white blood cell monitoring: Screening in the initial phase of clozapine therapy.” Journal of Clinical Psychiatry 73(10): 1307-1312. • Cohen, G., R. M. C. Klaassen, J. Rietdijk, S. Dragt and M. Van Der Gaag (2012). “Patients with an increased risk of developing a first psychotic episode: Two cases. [Dutch] Twee patiënten met verhoogd risico op een eerste psychose.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(5): 471-474.

D • Daalman, K., M. P. M. Boks, K. M. J. Diederen, A. D. De Weijer, J. D. Blom, R. S. Kahn and I. E. C. Sommer (2011). “The same or different? A phenomenological comparison of auditory verbal hallucinations in healthy and psychotic individuals.” Journal of Clinical Psychiatry 72(3): 320-325. • Daansen, P., R. Hartings, J. Schilt and J. Spaargaren (2011). “Van aanbod- naar vraagregulering.” Tijdschrift voor psychotherapie, 2011(2): 84-99. • Daansen, P. J. (2012). “From couch to computer. [Dutch] Van couch naar computer.” Tijdschrift voor psychotherapie 38(6): 442-462. • Daansen, P. J. and S. Dalmeijer (2013). “Research and practice in schema therapy : attachment, reparenting and the therapy relationship. 5e ISST-wereld congres. New York, 17-19 mei 2012 “ Tijdschrift voor psychotherapie 39(1): 70-75. • Danner, U. N., N. Sanders, P. A. M. Smeets, F. Van Meer, R. A. H. Adan, H. W. Hoek and A. A. Van Elburg (2012). “Neuropsychological weaknesses in anorexia nervosa: Set-shifting, central coherence, and decision making in currently ill and recovered women.” International Journal of Eating Disorders 45(5): 685-694. • De Boer, M. K., H. Oolders, R. A. Schoevers, D. Wiersma and H. Knegtering (2011). “Efficacy of tadalafil on erectile dysfunction in male patients using antipsychotics: A double-blind placebo controlled cross-over trial.” European Neuropsychopharmacology 21: S487-S488. • De Boer, S. B., A. E. Boon, F. Verheij and M. C. Donker (2013). “Characteristics of adolescent psychiatric inpatients with early-onset and adolescent-onset disruptive behavior.” The International Journal of Forensic Mental Health 12(1): 14-25. • De Boer, S. B. B., F. V. A. Van Oort, M. C. H. Donker, F. Verheij and A. E. Boon (2012). “Childhood characteristics of adolescent inpatients with early-onset and adolescent-onset disruptive behavior.” Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment 34(3): 415-422. • De Bont, P. A. J. M., D. P. G. Van den Berg, B. M. Van der Vleugel, C. De Roos, C. L. Mulder, E. S. Becker, A. De Jongh, M. Van der Gaag and A. Van Minnen (2013). “A multi-site single blind clinical study to compare the effects of prolonged exposure, eye movement desensitization and reprocessing and waiting list on patients with a current diagnosis of psychosis and co morbid post traumatic stress disorder: Study protocol for the randomized controlled trial Treating Trauma in Psychosis.” Trials 14(1): 151.


193

Publicatieoverzicht

• De Haan, A. M., A. E. Boon, J. T. V. M. De Jong, M. Hoeve and R. R. J. M. Vermeiren (2013). “A metaanalytic review on treatment dropout in child and adolescent outpatient mental health care.” Clinical Psychology Review 33(5): 698-711. • De Haan, A. M., A. E. Boon, R. R. J. M. Vermeiren and J. T. De Jong (2012). “Ethnic differences in utilization of youth mental health care.” Ethnicity and Health 17(1-2): 105-110. • De Haan, L., E. Velthorst, D. H. Nieman, H. E. Becker, M. A. De Lange and M. Van der Gaag (2013). “Prevention of psychotic disorders; is the time ripe for intervention?” Nederlands Tijdschrift Voor Geneeskunde 157(9): A5641. • De Jong, A., C. Van der Heiden and M. Deen (2013). “Behandeling van patiënten met persoonlijkheidsproblematiek : Groep versus individuele behandeling.” Gedragstherapie 46(2): 77-88. • De Jong, J. (2012). “A randomized study of adjunctive risperidone in posttraumatic stress disorder with inadequate response to antidepressants. [Dutch] Een gerandomiseerd onderzoek naar risperidonadditie bij posttraumatische stressstoornis met onvoldoende reactie op antidepressiva.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(8): 760-761. • De Jong, S., M. P. Boks, T. F. Fuller, E. Strengman, E. Janson, C. G. De Kovel, A. P. Ori, N. Vi, F. Mulder, J. D. Blom, B. Glenthoj, C. D. Schubart, W. Cahn, R. S. Kahn, S. Horvath and R. A. Ophoff (Epub 2012). “A gene co-expression network in whole blood of schizophrenia patients is independent of antipsychotic-use and enriched for brain-expressed genes.” PLoS ONE 7(6). • De Jong, S., M. Pijnenborg, A. Alemn, M. Van der Gaag and P. H. Lysaker (2012). “Assessment and treatment of metacognitive impairment in people with psychosis.” Schizophrenia research 136(1): 1-2. • De Jong, S., R. Van Donkersgoed, J. Arends, K. D. Buck, P. H. Lysaker, L. Wunderink, M. Van Der Gaag, A. Aleman and M. Pijnenborg (2013). “MERIT: A multi-center randomized controlled trial to study the effects of a new metacognitive therapy.” Schizophrenia Bulletin 39: S327. • De Jongh, A., R. Ernst, L. Marques and H. Hornsveld (2013). “The impact of eye movements and tones on disturbing memories involving PTSD and other mental disorders.” Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry 44(4): 477-483. • De Reus, R. J. and P. M. Emmelkamp (2012). “Obsessive-compulsive personality disorder: A review of current empirical findings.” Personality and Mental Health 6(1): 1-21. • De Reus, R. J. M., J. F. Van den Berg and P. M. G. Emmelkamp (2013). “Personality diagnostic questionnaire 4+ is not useful as a screener in clinical practice.” Clinical Psychology & Psychotherapy 20(1): 49-54. • De Roos, C. and P. Van Der Gaag (2013). “Trauma treatment in patients with a psychosis.” European Neuropsychopharmacology 23: S155. • De Smidt, C., J. Haffmans and E. Hoencamp (2012). “Antipsychotics switching strategies in real life. A longitudinal study in clinical practice.” European Journal of Psychiatry 26(1): 41-49. • De Winter, R. and J. B. De Mesquita (2013). “Suïcidaal gedrag en suïcide in de psychiatrische praktijk.” Accredidact 1(2): 1-43. • De Winter, R. F. P. and M. De Groot (2012). “Zelfdoding in Nederland.” Deviant 74: 10-11. • De Winter, R. F. P. and A. J. F. M. Kerkhof (2012). “Suizid und Suizidprävention in den Niederlanden.” Suizidprophylaxe 150(3): 90-94. • De Winter, R. F. P., W. J. G. Krijger, M. C. Hazewinkel, N. Miedema and A. S. Van Amerongen (2011). “Fasering bij suïcidaliteit op een gesloten acute opnameafdeling.” Psychopraktijk 3(2): 19-23. 194

• Den Heijer, T., H. Tiemeier, H. J. Luijendijk, F. Van Der Lijn, P. J. Koudstaal, A. Hofman and M. M. B. Breteler (2011). “A study of the bidirectional association between hippocampal volume on magnetic resonance imaging and depression in the elderly.” Biological Psychiatry 70(2): 191-197. • Derksen, J. J. L. (2011). “Praktische vergelijking van uitkomstinstrumenten in de geestelijke gezondheidszorg “ Dth : kwartaalschrift voor directieve therapie en hypnose 31(2): 209-249. • Derksen, J. J. L. and A. Kooy (2011). Persoonlijkheidsstoornissen, Houten : AccreDidact. • Diederen, K. M., K. Daalman, A. D. de Weijer, S. F. Neggers, W. Van Gastel, J. D. Blom, R. S. Kahn and I. E. Sommer (2012). “Auditory hallucinations elicit similar brain activation in psychotic and nonpsychotic individuals.” Schizophrenia Bulletin 38(5): 1074-1082. • Diederen, K. M. J., L. Charbonnier, S. F. W. Neggers, R. van Lutterveld, K. Daalman, C. W. Slotema, R. S. Kahn and I. E. C. Sommer (2013). “Reproducibility of brain activation during auditory verbal hallucinations.” Schizophrenia Research 146(1-3): 320-325. • Diederen, K. M. J., K. Daalman, A. D. De Weijer, S. F. W. Neggers, W. Van Gastel, J. D. Blom, R. S. Kahn and I. E. C. Sommer (2012). “Auditory hallucinations elicit similar brain activation in psychotic and nonpsychotic individuals.” Schizophrenia Bulletin 38(5): 1074-1082. • Dingemans, A. E., Y. R. Van Rood, I. De Groot and E. F. Van Furth (2012). “Body dysmorphic disorder in patients with an eating disorder: Prevalence and characteristics.” International Journal of Eating Disorders 45(4): 562-569. • Dols, A., P. Sienaert, H. Van Gerven, S. Schouws, A. Stevens, R. Kupka and M. L. Stek (2013). “The prevalence and management of side effects of lithium and anticonvulsants as mood stabilizers in bipolar disorder from a clinical perspective: A review.” International Clinical Psychopharmacology 28(6): 287-296. • Dorrepaal, E., K. Thomaes, J. H. Smit, A. Hoogendoorn, D. J. Veltman, A. J. L. M. van Balkom and N. Draijer (2012). “Clinical Phenomenology of Childhood Abuse-Related Complex PTSD in a Population of Female Patients: Patterns of Personality Disturbance.” Journal of Trauma and Dissociation 13(3): 271-290. • Dorrepaal, E., K. Thomaes, J. H. Smit, A. J. L. M. Van Balkom, D. J. Veltman, A. W. Hoogendoorn and N. Draijer (2012). “Stabilizing group treatment for complex posttraumatic stress disorder related to child abuse based on psychoeducation and cognitive behavioural therapy: A multisite randomized controlled trial.” Psychotherapy and Psychosomatics 81(4): 217-225. • Dusseldorp, L. R. L. C., B. K. G. Van Meijel and J. J. L. Derksen (2011). “Emotional intelligence of mental health nurses “ Journal of clinical nursing 20(3): 555-563.

E • Ekkers, W., K. Korrelboom, I. Huijbrechts, N. Smits, P. Cuijpers and M. Van Der Gaag (2011). “Behaviour Research and Therapy: An International Multi-Disciplinary Journal.” Elsevier 49: 588-596. • Ekkers, W., K. Korrelboom, I. Huijbrechts, N. Smits, P. Cuijpers and M. van der Gaag (2011). “Competitive Memory Training for treating depression and rumination in depressed older adults: a randomized controlled trial.” Behaviour Research & Therapy 49(10): 588-596. • Ekkers, W., K. Korrelboom and M. Van Der Gaag (2013). “Less ruminising, less depressive? [Dutch] Minder rumineren, minder depressief? .” Directieve Therapie 33(3): 237-248. • Engels, R. C. M. E., E. A. P. Poelen, R. Spijkerman and T. Ter Bogt (2012). “The Effects of Music Genre on Young People’s Alcohol Consumption: An Experimental Observational Study.” Substance use & misuse 47(2): 180-188. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

195

Publicatieoverzicht

• Enterman, J. H. and J. P. A. M. Bogers (2011). “Elektroconvulsieve therapie (ect) bij schizofrenie als complexe (dwang)behandeling bij therapieresistentie “ Psyfar dec.2011(4): 32-35. • Enterman, J. H. and D. van Dijk (2011). “The curious case of a catatonic patient.” Schizophrenia Bulletin 37(2): 235-237. • Enterman, J. H. and D. van Dijk (2012). “The curious case of a violently ill woman.” Schizophrenia Bulletin 38(1): 5-8.

F • Fliers, E. A., B. Franke and J. K. Buitelaar (2011). “Motor problems in children with ADHD: Underexposed in clinical practice. [Dutch] Motorische problemen bij kinderen met ADHD: Onderbelicht in de klinische praktijk.” Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 155(50): 2284-2288. • Fliers, E. A., A. A. Vasquez, G. Poelmans, N. Rommelse, M. Altink, C. Buschgens, P. Asherson, T. Banaschewski, R. Ebstein, M. Gill, A. Miranda, F. Mulas, R. D. Oades, H. Roeyers, A. Rothenberger, J. Sergeant, E. Sonuga-Barke, H. C. Steinhausen, S. V. Faraone, J. K. Buitelaar and B. Franke (2012). “Genome-wide association study of motor coordination problems in ADHD identifies genes for brain and muscle function.” World Journal of Biological Psychiatry 13(3): 211-222. • Frumau, M., J. J. L. Derksen and W. Peters (2011). “Hoogbegaafdheid: het label voorbij “ GZ-Psychologie 5: 32-37.

G • Georgieva, I., E. Noorthorn and C. L. Mulder (2013). “Reducing seclusion through involuntary medication.” Psychiatry Research 205: 48-53. • Georgieva, I., R. Vesselinov and C. L. Mulder (2012). “Early detection of risk factors for seclusion and restraint: A prospective study.” Early Intervention in Psychiatry 6(4): 415-422. • Georgieva, I., R. Whittington and C. L. Mulder (2012). “Effects of Coercive interventions.” BMC Psychiatry 30: 12-16. • Gevonden, M. J., J. P. Selten, I. Myin-Germeys, R. De Graaf, M. Ten Have, S. Van Dorsselaer, J. Van Os and W. Veling (2013). “Sexual minority status and psychotic symptoms.” Psychological Medicine 28: 1-13. • Ghane, S. (2011). Illness attributions among ethnic minorities: assessment and clinical relevance, Universiteit van Amsterdam. • Ghane, S., A. M. Kolk and P. M. G. Emmelkamp (2012). “Direct and indirect assessment of explanatory models of illness.” Transcultural Psychiatry 49(1): 3-25. • Gilden, J., A. B. P. Staring, M. V. der Gaag and C. L. Mulder (2011). “Does Treatment Adherence Therapy reduce expense of healthcare use in patients with psychotic disorders? Cost-minimization analysis in a randomized controlled trial.” Schizophrenia Research 133(1-3): 47-53. • Goekoop, J. G., R. F. De Winter, R. Wolterbeek, G. M. Van Kempen and V. M. Wiegant (2011). “Evidence of vasopressinergic-noradrenergic mechanisms in depression with above-normal plasma vasopressin concentration with and without psychotic features.” Journal of Psychopharmacology 25(3): 345-352. • Goekoop, J. G., R. F. P. de Winter, R. Wolterbeek, G. M. J. Van Kempen and V. M. Wiegant (2012). “Increased plasma norepinephrine concentration in psychotic depression.” Therapeutic Advances in Psychopharmacology 2(2): 51-63. 196

• Goekoop, J. G., R. F. P. De Winter, R. Wolterbeek and V. M. Wiegant (2011). “Support for two increased vasopressinergic activities in depression at large and the differential effect of antidepressant treatment.” Journal of Psychopharmacology 25(10): 1304-1312. • Goekoop, R., J. G. Goekoop and H. S. Scholte (2012). “The Network Structure of Human Personality According to the NEO-PI-R: Matching Network Community Structure to Factor Structure.” PLoS ONE 7(12): e51558. • Goekoop, R. and J. Looijestijn (2012). A network model of hallucinations. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 33-54. • Gras, L. M., J. Van Weeghel, C. Slooff, M. Swart, R. Knegtering and S. Castelein (2013). “Stigmatising attitudes of mental health care professionals, forensic psychiatric professionals and general practitioners: A pilot study.” European Psychiatry 28(S1): 1.

H • Hegeman, A. J. M., R. M. Kok, R. C. Van Der Mast and E. J. Giltay (2012). “Phenomenology of depression in older compared with younger adults: Meta-analysis.” British Journal of Psychiatry 200(4): 275-281. • Hegeman, J. M., K. J. Wardenaar, H. C. Comijs, M. W. M. de Waal, R. M. Kok and R. C. van der Mast (2012). “The subscale structure of the Inventory of Depressive Symptomatology Self Report (IDS-SR) in older persons.” Journal of Psychiatric Research 46(10): 1383-1388. • Heiden, C. v. d. (2013). “Metacognitions in generalized anxiety disorder: theoretical and practical perspectives.” Expert Review of Neurotherapeutics 13(2): 135-141. • Hek, K., A. Demirkan, C. L. Mulder, H. Tiemeijer and J. Murabito (2013). “A genome wide association study of depressive symptoms.” Biological Psychiatry 73: 667-678. • Hek, K., N. Direk, R. S. Newson, A. Hofman, W. J. Hoogendijk, C. L. Mulder and H. Tiemeier (2013). “Anxiety disorders and salivary cortisol levels in older adults: a population-based study .” Psychoneuroendocrinology 38: 300-305. • Hek, K., H. Tiemeier, R. S. Newson, H. J. Luijendijk, A. Hofman and C. L. Mulder (2011). “Anxiety disorders and comorbid depression in community dwelling older adults.” International Journal of Methods in Psychiatric Research 20(3): 157-168. • Hendriks, V., E. van der Schee and P. Blanken (2011). “Treatment of adolescents with a cannabis use disorder: main findings of a randomized controlled trial comparing multidimensional family therapy and cognitive behavioral therapy in The Netherlands.” Drug & Alcohol Dependence 119(1-2): 64-71. • Hendriks, V., E. van der Schee and P. Blanken (2012). “Matching adolescents with a cannabis use disorder to multidimensional family therapy or cognitive behavioral therapy: treatment effect moderators in a randomized controlled trial.” Drug & Alcohol Dependence 125(1-2): 119-126. • Hendriks, V. M., E. van der Schee and P. Blanken (2013). “Multidimensional family therapy and cognitive behavioral therapy in adolescents with cannabis use; a randomised trial. [Dutch] Multidimensionele gezinstherapie en cognitieve gedragstherapie bij adolescenten met een stoornis in het gebruik van cannabis; een gerandomiseerd onderzoek.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(10): 747-759. • Hermes, J. S. J. (2013). “Ouderen met een alcoholverslaving, een zorg erbij? “ De verpleegkundig specialist 2: 48-51. • Hinfelaar, M. and E. Ten Brink (2012). Een nieuwe koers: effectieve aansturing van kinderen met ADHD in het (basis- en voortgezet) onderwijs, Amsterdam: Pearson. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

197

Publicatieoverzicht

• Hoek, H. W. (2013). “Classification, epidemiology and treatment of DSM-5 feeding and eating disorders.” Current Opinion in Psychiatry 26(6): 529-531. • Hoek, H. W. (2013). “Does the DSM-5 have added value? [Dutch] Worden we beter van de DSM-5?” Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 157: A6602. • Hoevenaar-Blom, M. P., A. M. W. Spijkerman, D. Kromhout, J. F. Van Den Berg and W. M. M. Verschuren (2011). “Short and long sleep duration in relation to 10-year cardiovascular disease incidence: The MORGEN Study.” European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation 1): S93. • Hoevenaar-Blom, M. P., A. M. W. Spijkerman, D. Kromhout, J. F. Van Den Berg and W. M. M. Verschuren (2011). “Sleep duration and sleep quality in relation to 12-year cardiovascular disease incidence: The MORGEN study.” Sleep 34(11): 1487-1492. • Hoffer, C. (2011). “I. VINK, Interculturele belastbaarheidsbepaling.” MGV: maandblad geestelijke volksgezondheid 66(1): 82-84. • Hoffer, C. (2011). “Open de deur.” MGV: maandblad geestelijke volksgezondheid 66(3): 172-175. • Hoyer, J., C. van der Heiden and M. E. Portman (2011). “Psychotherapy for generalized anxiety disorder.” Psychiatric Annals 41(2): 87-94. • Huijbers, M. J., J. Spijker, A. Donders, D. J. F. van Schaik, P. van Oppen, H. G. Ruhe, M. B. Blom, W. A. Nolen, J. Ormel, G. J. van der Wilt, W. Kuyken, P. Spinhoven and A. E. Speckens (2012). “Preventing relapse in recurrent depression using mindfulness-based cognitive therapy, antidepressant medication or the combination: Trial design and protocol of the MOMENT study.” BMC Psychiatry 12: 125.

I • Ising, H. (2012). “Early detection of psychosis for those seeking help with shortened ‘Prodromal Questionnaire’ or ‘Experience List’ (PQ-16). [Dutch] Vroege detectie van psychose bij hulpzoekenden met verkorte ‘Prodromal Questionnaire’ of ‘Ervaringenlijst’ (PQ-16).” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(8): 754. • Ising, H., W. Veling, R. Loewy, M. Rietveld, J. Rietdijk, S. Dragt, R. Klaassen, D. Nieman, L. Wunderink, D. Linszen and M. Van Der Gaag (2012). “Psychosis risk screening in routine mental health care.” Early Intervention in Psychiatry 6: 1. • Ising, H. K., W. Veling, R. L. Loewy, M. W. Rietveld, J. Rietdijk, S. Dragt, R. M. C. Klaassen, D. H. Nieman, L. Wunderink, D. H. Linszen and M. van der Gaag (2012). “The validity of the 16-item version of the Prodromal Questionnaire (PQ-16) to screen for ultra high risk of developing psychosis in the general help-seeking population.” Schizophrenia Bulletin 38(6): 1288-1296. • Isnanda, R. G., W. P. Brinkman, W. Veling, M. Van der Gaag and M. Neerincx (2013). “Priming to induce paranoid thought in a non-clinical population.” Studies in Health Technology and Informatics 191: 95-99.

J • Jansen, B. P., K. F. Damen, T. O. Hoffman and S. L. Vellema (2013). “The Standardized Assessment of Personality-Abbreviated Scale as a screening instrument for personality disorders in substancedependent criminal offenders.” Personality and Mental Health 7(2): 122-132. • Janssen, W. A., R. van de Sande, E. O. Noorthoorn, H. L. I. Nijman, L. Bowers, C. L. Mulder, A. Smit, G. A. M. Widdershoven and T. Steinert (2011). “Methodological issues in monitoring the use of coercive measures.” International Journal of Law and Psychiatry 34(6): 429-438. 198

• Jochems, E. C., C. L. Mulder, A. van Dam and H. J. Duivenvoorden (2011). “A critical analysis of the utility and compatibility of motivation theories in psychiatric treatment.” Current Psychiatry Reviews 7(4): 298-312. • Jochems, E. C., C. L. Mulder, A. Van Dam, H. J. Duivenvoorden, S. C. Scheffer, W. Van der Spek and C. M. Van der Feltz Cornelis (2012). “Motivation and treatment engagement intervention trial (MotivaTe-IT): the effects of motivation feedback to clinicians on treatment engagement in patients with severe mental illness.” BMC Psychiatry 12: 209-215.

K • Keski-Rahkonen, A., A. Raevuori, C. M. Bulik, H. W. Hoek, E. Sihvola, J. Kaprio and A. Rissanen (2013). “Depression and drive for thinness are associated with persistent bulimia nervosa in the community.” European Eating Disorders Review 21(2): 121-129. • Klaassen, R. (2013). Emerging symptoms on the pathway top psychosis, Universiteit van Amsterdam. • Klaassen, R., M. Heins, L. Luteijn, M. van der Gaag and N. van Beveren (2013). “Depressive symptoms are associated with (sub)clinical psychotic symptoms in patients with non-affective psychotic disorder, siblings and healthy controls.” Psychological Medicine 43(4): 747-756. • Klaassen, R. M. C., M. Heins, L. B. Luteijn, M. Van der Gaag and N. J. M. Van Beveren (2013). “Depressive symptoms are associated with (sub)clinical psychotic symptoms in patients with nonaffective psychotic disorder, siblings and healthy controls. “ Psychological medicine 43(4): 747-756. • Klaassen, R. M. C., M. Heins, N. Van Beveren, B. L. Luteijn, M. Van der Gaag, I. Myin-Germeys and L. De Haan (2012). “Depressive symptoms are associated with (sub) clinical psychosis vulnerability in patients with non-affective psychotic disorder, siblings and healthy controls.” Schizophrenia research 136(1): 2-3. • Klaassen, R. M. C., S. Van Amstel and M. Van der Gaag (2013). “Positive symptoms in at-risk mental state: the importance of differentiating within the scope.” Early intervention in psychiatry 7(1): 100-101. • Klaassen, R. M. C., E. Velthorst, D. H. Nieman, L. De Haan, H. E. Becker, P. M. Dingemans, J. R. Van De Fliert, M. Van Der Gaag and D. H. Linszen (2011). “Factor analysis of the scale of prodromal symptoms: Differentiating between negative and depression symptoms.” Psychopathology 44(6): 379-385. • Knegtering, H., H. Oolders, M. A. Ruijsink and A. E. G. M. Van Der Moolen (2011). “Depot antipsychotics in the year 2011. [Dutch] Depotantipsychotica anno 2011.” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(2): 95-105. • Kok, R. M., T. J. Heeren and W. A. Nolen (2011). “Continuing treatment of depression in the elderly: a systematic review and meta-analysis of double-blinded randomized controlled trials with antidepressants.” American Journal of Geriatric Psychiatry 19(3): 249-255. • Kok, R. M., W. A. Nolen and T. J. Heeren (2012). “Efficacy of treatment in older depressed patients: a systematic review and meta-analysis of double-blind randomized controlled trials with antidepressants.” Journal of Affective Disorders 141(2-3): 103-115. • Kok, R. N., A. Van Straten, A. T. F. Beekman, J. E. Bosmans, M. De Neef and P. Cuijpers (2012). “Effectiveness and cost-effectiveness of web-based treatment for phobic outpatients on a waiting list for psychotherapy: protocol of a randomised controlled trial.” BMC psychiatry 12(1): 131. • Kooij, J., C. Conners, T. Goto, Y. Tanaka, D. Williams, A. J. Allen, A. N. Heinloth and H. P. Upadhyaya (2013). “Validity of Conners’ Adult Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder Rating Scale-Investigator Rated: Screening Version in patients from within and outside of Europe.” Psychiatry Research 208(1): 94-96. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

199

Publicatieoverzicht

• Kooij, J. J. S. (2011). “ADHD in elderly. First data from a Dutch epidemiological cohort (LASA study).” European Psychiatry 26(S1): 1976. • Kooij, J. J. S. (2011). “Biological rhythms and ADHD.” European Psychiatry 26(S1): 2141. • Kooij, J. J. S. (2013). Adult ADHD: Diagnostic assessment and treatment (3rd ed.). New York, NY, Springer-Verlag Publishing; US. • Kooij, J. J. S. (2013). “Pharmacological treatment of ADHD in adults.” European Psychiatry 28(S1): 1. • Kooij, J. J. S., M. Huss, P. Asherson, R. Akehurst, K. Beusterien, A. French, R. Sasane and P. Hodgkins (2012). “Distinguishing comorbidity and successful management of adult ADHD.” Journal of Attention Disorders 16(5 Suppl): 3S-19S. • Kooij, J. J. S., M. Rosler, A. Philipsen, S. Wachter, J. Dejonckheere, A. van der Kolk, M. van Agthoven and B. Schauble (2013). “Predictors and impact of non-adherence in adults with attention-deficit/ hyperactivity disorder receiving OROS methylphenidate: Results from a randomized, placebo-controlled trial.” BMC Psychiatry 13: 36. • Kooij, J. S. and D. Bijlenga (2013). “The circadian rhythm in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: Current state of affairs.” Expert Review of Neurotherapeutics 13(10): 1107-1116. • Kooij, J. S., C. Keith Conners, T. Goto, Y. Tanaka, D. Williams, A. J. Allen, A. N. Heinloth and H. P. Upadhyaya (2013). “Validity of conners’ adult attention-deficit/hyperactivity disorder rating scaleinvestigator rated: Screening version in patients from within and outside of Europe.” Psychiatry Research 208(1): 94-96. • Kooij, J. S., M. Rosler, A. Philipsen, S. Wachter, J. Dejonckheere, A. van der Kolk, M. van Agthoven and B. Schauble (2013). “Predictors and impact of non-adherence in adults with attention-deficit/ hyperactivity disorder receiving OROS methylphenidate: Results from a randomized, placebo-controlled trial.” BMC Psychiatry 13: 36. • Kool, N. (2012). Communicatie en contact maken bij zelfbeschadiging : Vanuit het perspectief van de psychiatrisch verpleegkundige. Zelfverwonding : psychodynamiek en psychotherapie. M. Kinet, M. Hebbrecht, M. Van Gael, I. Van Camp and L. De Rijdt, Maklu: 147-156. • Kool, N., B. Stringer and A. M. Van Hemert (2013). “Diagnostiek van suïcidaal gedrag vanuit verpleegkundig perspectief.” Sociale psychiatrie: vakblad sociaal psychiatrische verpleegkunde 32(104): 7-14. • Korrelboom, K., M. Maarsingh and I. Huijbrechts (2012). “Competitive memory training (COMET) for treating low self-esteem in patients with depressive disorders: a randomized clinical trial.” Depression & Anxiety 29(2): 102-110. • Korrelboom, K., M. Marissen and T. van Assendelft (2011). “Competitive Memory Training (COMET) for low self-esteem in patients with personality disorders: a randomized effectiveness study.” Behavioural and cognitive psychotherapy 39(1): 1-19. • Kortrijk, H., C. L. Mulder, D. Vliet, C. Leeuwen, E. Jochems and A. B. P. Staring (2013). “Changes in motivation for treatment in precontemplating dually diagnosed patients receiving Assertive Community Treatment.” Community Mental Health Journal 49(6): 733-741. • Kortrijk, H. E. (2013). Use of routine outcome monitoring data for evaluating assertive community treatment Erasmus Universiteit Rotterdam. • Kortrijk, H. E. and C. L. Mulder (2011). “What patients leave assertive community treatment and why? [Dutch] Welke patiënten verlaten assertive community treatment en waarom?” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(4): 252-253. • Kortrijk, H. E., C. L. Mulder, M. Drukker, D. Wiersma and H. J. Duivenvoorden (2012). “Duration of 200

assertive community treatment and the interpretation of routine outcome data.” Australian & New Zealand Journal of Psychiatry 46(3): 240-248. • Kortrijk, H. E., C. L. Mulder, M. van der Gaag and D. Wiersma (2012). “Symptomatic and functional remission and its associations with quality of life in patients with psychotic disorder in Assertive Community Treatment teams.” Comprehensive psychiatry 53(8): 1174-1180. • Kostermans, E., R. Spijkerman, R. Engels, H. Bekkering and E. De Bruijn (2013). “To cross or not to cross: Monitoring decisions based on everyday life experience in a simulated traffic task.” Journal of Psychophysiology 27(3): 113-123.

L • Laan, W. J. D. M. and D. Ramlal (2012). “A case study; ethnicity and clozapine, a risky combination? [Dutch] Etniciteit en clozapine: wees bedacht op benigne etnische neutropenie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(9): 829-833. • Laban, C. J. and R. Van Dijk (2013). “Main topics in Transcultural Psychiatric Research in the Netherlands in the last decade.” Transcultural Psychiatry 50(6): 792-816. • Langendonk, M. M., R. Lindeboom, R. Drost and A. E. Boon (2012). “Seksuele gezondheid in de (dag)klinische jeugd-ggz.” Kind en Adolescent 33(4): 271-278. • Laroi, F., I. E. Sommer, J. D. Blom, C. Fernyhough, D. H. Ffytche, K. Hugdahl, L. C. Johns, S. McCarthy-Jones, A. Preti, A. Raballo, C. W. Slotema, M. Stephane and F. Waters (2012). “The characteristic features of auditory verbal hallucinations in clinical and nonclinical groups: State-of-theart overview and future directions.” Schizophrenia Bulletin 38(4): 724-733. • Larsen, H., R. C. M. E. Engels, R. W. Wiers, I. Granic and R. Spijkerman (2012). “Implicit and explicit alcohol cognitions and observed alcohol consumption: three studies in (semi)naturalistic drinking settings.” Addiction 107(8): 1420-1429. • Liemburg, E., S. Castelein, R. Stewart, M. van der Gaag, A. Aleman, H. Knegtering, R. S. Kahn, D. H. Linszen, J. van Os, D. Wiersma, R. Bruggeman, W. Cahn, L. de Haan, L. Krabbendam and I. MyinGermeys (2013). “Two subdomains of negative symptoms in psychotic disorders: Established and confirmed in two large cohorts.” Journal of Psychiatric Research 47(6): 718-725. • Liemburg, E. I., S. Castelein, R. Stewart, M. Van der Gaag, A. Aleman, G. Investigators and H. Knegtering (2012). “Subdomains of negative symptoms in schizophrenia: a two-factor model confirmed by confirmatory factor analysis.” Schizophrenia research 136(1): 3-4. • Lim, S. S. and e. al. (2013). “A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990-2010: A systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010.” The Lancet 380(9859): 2224-2260. • Looiiestijn, L., K. Diederen, R. Goekoop, I. Sommer, R. Kahn and J. D. Blom (2012). “Out of our minds: the auditory where pathway projects hallucinated voices into external auditory space.” Schizophrenia research 136(1): 2-3. • Looijestijn, J., K. M. J. Diederen, R. Goekoop, I. E. C. Sommer, K. Daalman, R. S. Kahn, H. W. Hoek and J. D. Blom (2013). “The auditory dorsal stream plays a crucial role in projecting hallucinated voices into external space.” Schizophrenia research 146(1-3): 314-319. • Luijendijk, H., N. De Bruin and X. Koolman (2013). “Haloperidol in elderly users: Not a cause of death, but caused by impending death?” American Journal of Epidemiology 177: S3. • Luijendijk, H. J., B. H. C. Stricker, R. G. Wieberdink, P. J. Koudstaal, A. Hofman, M. M. Breteler and Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

201

Publicatieoverzicht

H. Tiemeier (2011). “Transient ischemic attack and incident depression.” Stroke 42(7): 1857-1861. • Luijendijk, H. J., J. F. Van Den Berg, A. Hofman, H. Tiemeier and B. H. C. Stricker (2011). “betaBlockers and the risk of incident depression in the elderly.” Journal of Clinical Psychopharmacology 31(1): 45-50. • Luijten, M., D. J. Veltman, R. Hester, M. Smits, I. M. T. Nijs, L. Pepplinkhuizen and I. H. A. Franken (2013). “The role of dopamine in inhibitory control in smokers and non-smokers: A pharmacological fMRI study.” European Neuropsychopharmacology 23(10): 1247-1256. • Luijten, M., D. J. Veltman, R. Hester, M. Smits, L. Pepplinkhuizen and I. H. A. Franken (2012). “Brain activation associated with attentional bias in smokers is modulated by a dopamine antagonist.” Neuropsychopharmacology 37(13): 2772-2779. • Lunsing, R. J., W. F. H. Pardoen and M. Hadders-Algra (2013). “Neurodevelopment after moderate hyperbilirubinemia at term.” Pediatric Research 73(5): 655-660.

M • Machado, P. P. P., S. Goncalves and H. W. Hoek (2013). “DSM-5 reduces the proportion of ednos cases: Evidence from community samples.” International Journal of Eating Disorders 46(1): 60-65. • Manenschijn, L., A. T. Spijker, A. M. Jetten, J. W. Koper, E. L. T. Van Den Akker, E. Hoencamp, J. Haffmans, F. G. Zitman, S. W. J. Lamberts and E. F. C. Van Rossum (Epub 2011). “Evaluation of a new method for measuring long-term cortisol levels in health and bipolar disorder.” Endocrine Reviews 32. • Manenschijn, L., A. T. Spijker, J. W. Koper, A. M. Jetten, E. J. Giltay, J. Haffmans, E. Hoencamp and E. F. C. van Rossum (2012). “Long-term cortisol in bipolar disorder: Associations with age of onset and psychiatric co-morbidity.” Psychoneuroendocrinology 37(12): 1960-1968. • Mangweth-Matzek, B., H. W. Hoek, C. I. Rupp, G. Kemmler, H. G. Pope Jr and J. Kinzl (2013). “The menopausal transition - A possible window of vulnerability for eating pathology.” International Journal of Eating Disorders 46(6): 609-616. • Mannesse, C. K., P. A. F. Jansen, R. J. Van Marum, R. C. Sival, R. M. Kok, P. M. J. Haffmans and T. C. G. Egberts (2013). “Characteristics, prevalence, risk factors, and underlying mechanism of hyponatremia in elderly patients treated with antidepressants: A cross-sectional study.” Maturitas 76: 357-363. • Marissen, M. A. E., N. Arnold and I. H. A. Franken (2012). “Anhedonia in borderline personality disorder and its relation to symptoms of impulsivity.” Psychopathology 45(3): 179-184. • Marissen, M. A. E., M. L. Deen and I. H. A. Franken (2012). “Disturbed emotion recognition in patients with narcissistic personality disorder.” Psychiatry research 198(2): 269-273. • Meerding, W. J., A. Spijker and M. Riessen (2012). “Monitoren van behandelresultaat met de COREOM.” Tijdschrift voor psychotherapie 38(5): 355-368. • Melchior, K. and C. van der Heiden (2011). “Metacognitieve therapie voor gegeneraliseerde angststoornis — De stand van zaken “ Dth : kwartaalschrift voor directieve therapie en hypnose 31(2): 117-131. • Meynen, G. and A. Ralston (2011). “Zeven visies op een psychiatrische stoornis.” Tijdschrift voor psychiatrie 53(12): 895-905. • Michielsen, M., H. C. Comijs, E. J. Semeijn, A. T. F. Beekman, D. J. H. Deeg and J. J. Sandra Kooij (2013). “The comorbidity of anxiety and depressive symptoms in older adults with attention-deficit/hyperactivity disorder: A longitudinal study.” Journal of Affective Disorders 148(2-3): 220-227. • Michielsen, M., E. Semeijn, H. C. Comijs, A. Beekman and S. Kooij (2013). “Authors’ reply.” British Journal of Psychiatry 202(2): 156. 202

• Michielsen, M., E. Semeijn, H. C. Comijs, P. Van De Ven, A. T. F. Beekman, D. J. H. Deeg and J. J. S. Kooij (2012). “Prevalence of attention-deficit hyperactivity disorder in older adults in the Netherlands.” British Journal of Psychiatry 201(4): 298-305. • Molendijk, M. L., J. P. M. Haffmans, B. A. A. Bus, P. Spinhoven, B. W. J. H. Penninx, J. Prickaerts, R. C. O. Voshaar and B. M. Elzinga (2012). “Serum BDNF Concentrations Show Strong Seasonal Variation and Correlations with the Amount of Ambient Sunlight.” PLoS ONE 7(11). • Mulder, C. L. and H. E. Kortrijk (2012). “Effects of treatment duration on the interpretation of ROM data in ACT patients. [Dutch] De invloed van de duur van behandeling op het interpreteren van ROM-metingen bij ACT.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(2): 191-196. • Mulder, C. L., T. Ruud, M. Bahler, H. Kroon and S. Priebe (Epub 2013). “The availability and quality across Europe of outpatient care for difficult-to-engage patients with severe mental illness: a survey among experts.” International Journal of Social Psychiatry

N • Naus, T., A. Burger, A. Malkoc, M. Molendijk and J. Haffmans (2013). “Is there a difference in clinical efficacy of bright light therapy for different types of depression? A pilot study.” Journal of Affective Disorders 151(3): 1135-1137. • Neven, A. (2011). “Antidepressant combination therapy as first choice? [Dutch] Antidepressieve combinatietherapie als eerste keuze?” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(2): 131-132. • Nieman, D. H., A. L. Sutterland, J. Otten, H. E. Becker, M. L. Drent, M. Van Der Gaag, M. Birchwood and L. De Haan (2011). “Treating prolactinoma and psychosis: Medication and cognitive behavioural therapy.” BMJ Case Reports. • Nijssen, Y. and J. Theunissen (2011). “Routine Outcome Monitoring in de GGZ.” MGV: maandblad geestelijke volksgezondheid 66(6): 448-451. • Nuijten, M., P. Blanken, W. Van den Brink and V. Hendriks (2011). “Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm (CATCH): New Pharmacological Treatment Options for CrackCocaine Dependence in the Netherlands.” BMC Psychiatry 11: 135. • Nuijten, M., P. Blanken, B. Van Der Hoorn, W. Van Den Brink and V. Hendriks (2012). “A randomised controlled trial of outpatient versus inpatient integrated treatment of dual diagnosis patients: A failed but informative study.” Mental Health and Substance Use: Dual Diagnosis 5(2): 132-147. • Nuijten, M. J. C., M. Brignone, F. Marteau, J. A. den Boer and E. Hoencamp (2012). “Cost-Effectiveness of Escitalopram in Major Depressive Disorder in the Dutch Health Care Setting.” Clinical Therapeutics 34(6): 1364-1377.

O • O’Connor, K., M. Freeston, M. E. Delorme, F. Aardema, A. Polman, Y. Careau and S. Grenier (2012). “Covert neutralization in the treatment of OCD with overt compulsions.” Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders 1(4): 274-282. • Oosterbaan, H., M. Bogaards and B. Roosenschoon (2011). “Cliënten over herstel. Onderzoek in een rehabilitatiecentrum.” MGV: maandblad geestelijke volksgezondheid 66(3): 147-161.


203

Publicatieoverzicht

P • Phan, O., C. E. Henderson, T. Angelidis, P. Weil, M. van Toorn, R. Rigter, C. Soria and H. Rigter (2011). “European youth care sites serve different populations of adolescents with cannabis use disorder. Baseline and referral data from the INCANT trial.” BMC Psychiatry 11: 110. • Pijnenborg, G. H. M., M. Van der Gaag and A. Aleman (2012). “Reflex (groepstraining ter verbetering van ziekte-inzicht).” Handboek vroege psychose: 136-141. • Pijnenborg, G. H. M., M. Van der Gaag, C. L. H. Bockting, L. Van der Meer and A. Aleman (2011). “REFLEX, a social-cognitive group treatment to improve insight in schizophrenia: Study protocol of a multi-center RCT.” BMC Psychiatry 11: 161. • Pijnenborg, M. G. H. M., L. Van der Meer, A. De Vos, C. L. H. Bockting, M. Van der Gaag and A. Aleman (2013). “REFLEX: A metacognitive group treatment to improve insight in psychosis.” Schizophrenia Bulletin 39: 349. • Polman, A., T. K. Bouman, P. L. van Geert, P. J. de Jong and J. A. den Boer (2011). “Dysfunctional beliefs in the process of change of cognitive treatment in obsessive compulsive checkers.” Clinical Psychology & Psychotherapy 18(3): 256-273. • Polman, A., K. P. O’Connor and M. Huisman (2011). “Dysfunctional belief-based subgroups and inferential confusion in obsessive-compulsive disorder.” Personality and Individual Differences 50(2): 153-158. • Prins, M. C., A. C. Drenth-van Maanen, R. M. Kok and P. A. F. Jansen (2013). “Use of a Structured Medication History to Establish Medication Use at Admission to an Old Age Psychiatric Clinic: A Prospective Observational Study.” CNS drugs 27(11): 963-969. • Prins, P. J., S. Dovis, A. Ponsioen, E. ten Brink and S. van der Oord (2011). “Does computerized working memory training with game elements enhance motivation and training efficacy in children with ADHD?” Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking 14(3): 115-122.

Q • Quee, P. J., L. Van Der Meer, R. Bruggeman, L. De Haan, L. Krabbendam, W. Cahn, N. C. L. Mulder, D. Wiersma and A. Aleman (2011). “Insight in psychosis: Relationship with neurocognition, social cognition and clinical symptoms depends on phase of illness.” Schizophrenia Bulletin 37(1): 29-37. • Quee, P. J., L. Van der Meer, L. Krabbendam, L. De Haan, W. Cahn, D. Wiersma, N. Van Beveren, G. H. Pijnenborg, C. L. Mulder, R. Bruggeman and A. Aleman (Epub 2013). “Insight change in psychosis: relationship with neurocognition, social cognition, clinical symptoms and phase of illness.” Acta Psychiatrica Scandinavica.

R • Ralston, A. (2013). “Medicalisering : filosofische therapie gewenst.” Tijdschrift voor gezondheidszorg en ethiek 23(3): 93-95. • Ralston, A. S. (2013). “The philosophies of psychiatry: empirical perspectives.” Med Health Care Philos 16(3): 399-406. • Rietdijk, J., M. Fokkema, D. Stahl, L. Valmaggia, H. K. Ising, S. Dragt, R. Klaassen, D. Nieman, R. Loewy, P. Cuijpers, P. H. Delespaul, D. H. Linszen and M. Van der Gaag (2013). “The distribution of self-reported psychotic-like experiences in non-psychotic help-seeking mental health patients in the general population; a factor mixture analysis.” Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 49(3): 349-358. 204

• Rietdijk, J., S. J. Hogerzeil, A. M. van Hemert, P. Cuijpers, D. H. Linszen and M. van der Gaag (2011). “Pathways to psychosis: help-seeking behavior in the prodromal phase.” Schizophrenia research 132(2-3): 213-219. • Rietdijk, J., H. K. Ising, S. Dragt, R. Klaassen, D. Nieman, L. Wunderink, P. Cuijpers, D. Linszen and M. van der Gaag (2013). “Depression and social anxiety in help-seeking patients with an ultra-high risk for developing psychosis.” Psychiatry research 209(3): 309-313. • Rietdijk, J., R. Klaassen, H. Ising, S. Dragt, D. H. Nieman, J. van de Kamp, P. Cuijpers, D. Linszen and M. van der Gaag (2012). “Detection of people at risk of developing a first psychosis: Comparison of two recruitment strategies.” Acta Psychiatrica Scandinavica 126(1): 21-30. • Rigter, H., C. E. Henderson, I. Pelc, P. Tossmann, O. Phan, V. Hendriks, M. Schaub and C. L. Rowe (2013). “Multidimensional family therapy lowers the rate of cannabis dependence in adolescents: A randomised controlled trial in Western European outpatient settings.” Drug and Alcohol Dependence 130(1-3): 85-93. • Roek, M. A., R. Spijkerman, E. A. Poelen, L. Lemmers and R. C. Engels (2011). “The unique contribution of attitudes toward non-alcoholic drinks to the prediction of adolescents’ and young adults’ alcohol consumption. [Dutch] De attitude ten aanzien van niet-alcoholische drank als aanvullende verklaring voor (overmatig) alcoholgebruik van adolescenten en jongvolwassenen.” Psychologie & Gezondheid 39(5): 276-281. • Roosenschoon, B. and N. Mulder (2011). “Evaluation implementation of Illness Management and Recovery (IMR): Results of a pilot study.” Psychiatrische Praxis 38. • Roosenschoon, B. and P. Schell (2013). “Zorg voor jongeren in de grote stad. Evaluatie ACT-Jeugd Rotterdam.” Rehabilitatie 2013(1): 4-16. • Roosenschoon, B. and D. Van Slooten (2013). “Maatschappelijk integreren: Hoe kun je dat van elkaar leren? .” Rehabilitatie 2013(2): 51-56. • Roosenschoon, B., D. Van Slooten and H. Kroon (2011). “TOEN - Einde van ACT.” Rehabilitatie 2011(4): 25-29. • Roza, S., N. Van Beveren and C. Roder (2012). “Use of antipsychotic agent affects tissue loss in the brain. [Dutch] Antipsychoticagebruik beïnvloedt weefselverlies in de hersenen.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(6): 574-575.

S • Sacks, O. W. and J. D. Blom (2012). Musical hallucinations. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 133-142. • Salomon, J. A. and e. al. (2013). “Common values in assessing health outcomes from disease and injury: Disability weights measurement study for the Global Burden of Disease Study 2010.” The Lancet 380(9859): 2129-2143. • Sanchez-Mora, C., M. Ribases, M. Casas, M. Bayes, R. Bosch, N. Fernandez-Castillo, L. Brunso, K. K. Jacobsen, E. T. Landaas, A. J. Lundervold, S. Gross-Lesch, S. Kreiker, C. P. Jacob, K. P. Lesch, J. K. Buitelaar, M. Hoogman, L. A. Kiemeney, J. S. Kooij, E. Mick, P. Asherson, S. V. Faraone, B. Franke, A. Reif, S. Johansson, J. Haavik, J. A. Ramos-Quiroga and B. Cormand (2011). “Exploring DRD4 and its interaction with SLC6A3 as possible risk factors for adult ADHD: A meta-analysis in four European populations.” American Journal of Medical Genetics, Part B: Neuropsychiatric Genetics 156(5): 600-612. • Schoen, R. A., J. A. Kool and J. J. L. Derksen (2011). “Psychometrische eigenschappen van en overlap tussen de OQ-45, BDI en WHOQoL-Bref bij uitkomstonderzoek “ Psychologie & gezondheid 39(4): 214-224. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

205

Publicatieoverzicht

• Schoevaerts, K., R. Bruffaerts, C. L. Mulder and J. Vandenberghe (2013). “Toename van dwangopnames in Nederland en België.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55: 45-55. • Schoorl, M. (2013). “Attentional bias modification is not effective in posttraumatic stress disorder. [Dutch] Modificatie van attentional bias niet effectief bij posttraumatische stress-stoornis.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(5): 384. • Schoorl, M., P. Putman and W. Van Der Does (2013). “Attentional bias modification in posttraumatic stress disorder: A randomized controlled trial.” Psychotherapy and Psychosomatics 82(2): 99-105. • Schoorl, M., P. Putman, S. Van der Werff and A. J. W. Van der Does (2013). “Attentional control, attentional bias and posttraumatic stress disorder.” Journal of Anxiety Disorders. • Schoorl, S. M. D. (2013). Investigating new process-focused treatments for posttraumatic stress disorder: attentional bias modification and mindfulness-based cognitive therapy Universiteit Leiden. • Schrier, A. C. (2013). Depression and anxiety in migrants in the Netherlands : population studies on diagnosis and risk factors Amsterdam : Ipskamp • Schrier, A. C., M. A. de Wit, A. Krol, T. J. Fassaert, A. P. Verhoeff, R. W. Kupka, J. Dekker and A. T. Beekman (2013). “Similar associations between personality dimensions and anxiety or depressive disorders in a population study of Turkish-Dutch, Moroccan-Dutch, and native Dutch subjects.” Journal of Nervous & Mental Disease 201(5): 421-428. • Schrier, A. C., M. A. S. de Wit, V. M. H. Coupé, T. Fassaert, A. P. Verhoeff, R. W. Kupka, J. Dekker and A. T. F. Beekman (2012). “Comorbidity of anxiety and depressive disorders : A comparative population study in Western and non-Western inhabitants in the Netherlands “ The international journal of social psychiatry 58(2): 186-195. • Schrier, A. C., J. K. Ujcic-Voortman, M. A. de Wit, A. P. Verhoeff, R. Kupka, J. Dekker and A. T. Beekman (2012). “Ethnic differences in the association between cardiovascular risk factors and psychological distress in a population study in the Netherlands.” BMC public health 12: 1090. • Segers-Van Rijn, J. M. W. and J. D. Blom (2011). “An artist with neurosyphilis and AIDS. [Dutch] Een kunstenaar met neurolues en aids.” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(4): 245-250. • Selten, J., N. Veen, J. Blom, H. Hoek and W. Veling (2012). “Diagnostic issues in Moroccan immigrants to the Netherlands.” Schizophrenia Research 141(2-3): 286-287. • Semeijn, E. J., M. Michielsen, H. C. Comijs, D. J. H. Deeg, A. T. F. Beekman and J. J. S. Kooij (2013). “Criterion validity of an attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) screening list for screening ADHD in older adults aged 60-94 years.” American Journal of Geriatric Psychiatry 21(7): 631-635. • Semeijn, E. J., J. J. Sandra Kooij, H. C. Comijs, M. Michielsen, D. J. H. Deeg and A. T. F. Beekman (2013). “Attention-deficit/hyperactivity disorder, physical health, and lifestyle in older adults.” Journal of the American Geriatrics Society 61(6): 882-887. • Slotema, C. W., A. Aleman, Z. J. Daskalakis and I. E. Sommer (2012). “Meta-analysis of repetitive transcranial magnetic stimulation in the treatment of auditory verbal hallucinations: update and effects after one month.” Schizophrenia Research 142(1-3): 40-45. • Slotema, C. W., J. D. Blom, A. D. de Weijer, K. M. Diederen, R. Goekoop, J. Looijestijn, K. Daalman, A.-M. Rijkaart, R. S. Kahn, H. W. Hoek and I. E. C. Sommer (2011). “Can low-frequency repetitive transcranial magnetic stimulation really relieve medication-resistant auditory verbal hallucinations? Negative results from a large randomized controlled trial.” Biological Psychiatry 69(5): 450-456. • Slotema, C. W., J. D. Blom, A. D. de Weijer, H. W. Hoek and I. E. Sommer (2012). “Priming does not enhance the efficacy of 1 Hertz repetitive transcranial magnetic stimulation for the treatment of audi206

tory verbal hallucinations: results of a randomized controlled study.” Brain Stimulation 5(4): 554-559. • Slotema, C. W., J. D. Blom, R. Van Lutterveld, H. W. Hoek and I. E. C. Sommer (Epub 2013). “Review of the efficacy of transcranial magnetic stimulation for auditory verbal hallucinations.” Biological Psychiatry. • Slotema, C. W., K. Daalman, J. D. Blom, K. M. Diederen, H. W. Hoek and I. E. Sommer (2012). “Auditory verbal hallucinations in patients with borderline personality disorder are similar to those in schizophrenia.” Schizophrenia research 136(1): 3-4. • Slotema, C. W., K. Daalman, J. D. Blom, K. M. Diederen, H. W. Hoek and I. E. C. Sommer (2012). “Auditory verbal hallucinations in patients with borderline personality disorder are similar to those in schizophrenia.” Psychological medicine 42(9): 1873-1878. • Slotema, C. W. and Z. J. Daskalakis (2012). Experimental somatic treatments: Transcranial magnetic stimulation in the treatment of auditory verbal hallucinations-A meta-analysis and review. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 349-360. • Slotema, C. W. and D. G. Kingdon (2012). Auditory verbal hallucinations in patients with borderline personality disorder. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 125-132. • Smink, F. R. E., D. van Hoeken and H. W. Hoek (2012). “Epidemiology of eating disorders: incidence, prevalence and mortality rates.” Current Psychiatry Reports 14(4): 406-414. • Smink, F. R. E., D. Van Hoeken and H. W. Hoek (2013). “Epidemiology, course, and outcome of eating disorders.” Current Opinion in Psychiatry 26(6): 543-548. • Snijders, H. (2011). “De effectiviteit van ambulante groepspsychotherapie in Duitsland.” Tijdschrift voor groepsdynmica & groepspsychotherapie 2011(6): 56-58. • Snijders, H. (2011). “Groepsdynamiek buitenspel in de groep? .” Tijdschrift voor groepsdynamica en groepspsychotherapie 2011(6): 82-85. • Snijders, H. (2011). “Wat werkt in (groeps)psychotherapie? .” Tijdschrift voor groepsdynamica en groepspsycholtherapie 2011(6): 56-62. • Snijders, H. (2012). “Groepstherapeutische factoren: geen 11 maar 4? .” Tijdschrift voor groepsdynamica en groepspsychotherapie 2012(2): 63-67. • Snijders, H. (2012). “Interpersoonlijke Psychotherapie (IPT-G).” Tijdschrift voor groepsdynamica en groepspsychotherapie 2012(2): 73-75. • Snijders, H. (2012). “Richard M. Billow’s visie op rebellie in de groep.” Tijdschrift voorgroepsdynamica en groepspsychotherapie 2012(7): 77-82. • Sommer, I. E., S. Koops and J. D. Blom (2012). “Comparison of auditory hallucinations across different disorders and syndromes.” Neuropsychiatry 2(1): 57-68. • Sommer, I. E., C. W. Slotema, Z. J. Daskalakis, E. M. Derks, J. D. Blom and M. v. d. Gaag (2012). “The treatment of hallucinations in schizophrenia spectrum disorders.” Schizophrenia Bulletin 38(4): 704-714. • Sommer, I. E. C. and J. D. Blom (2012). Classical somatic treatments: Pharmacotherapy and ECT. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 331-347. • Sommer, I. E. C. and J. D. Blom (2012). General introduction. Hallucinations: Research and practice. New York, NY, Springer Science + Business Media; US: 1-4. • Sommer, I. E. C., C. W. Slotema, Z. J. Daskalakis, E. M. Derks, J. D. Blom and M. Van Der Gaag (2012). “The treatment of hallucinations in schizophrenia spectrum disorders.” Schizophrenia Bulletin 38(4): 704-714. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

207

Publicatieoverzicht

• Spaanjaars, N. L., R. Spijkerman and R. C. M. E. Engels (2011). “Do smooth waters run deep? Alcohol intoxication and the effects of water consumption on driving-related cognitions and behavior.” European Addiction Research 17(1): 21-28. • Spaans, H. P., E. Verwijk, H. Comijs, R. M. Kok, P. Sienaert, F. Bouckaert and K. H. Kho (2013). “Efficacy and Cognitive Side Effects After Brief Pulse and Ultrabrief Pulse Right Unilateral Electroconvulsive Therapy for Major Depression: A Randomized, Double-Blind, Controlled Study.” Journal of Clinical Psychiatry 74(11): 1029-1036. • Spaans, H.-P., K. H Kho, E. Verwijk, R. M. Kok and M. L. Stek (2013). “Efficacy of ultrabrief pulse electroconvulsive therapy for depression: a systematic review.” Journal of Affective Disorders 150(3): 720-726. • Spijker, A. T. (2012). Cortisol exposure, cognition and clinical course of bipolar disorder, Den Bosch: BOXPress. • Spijker, A. T., E. J. Giltay, E. F. C. van Rossum, L. Manenschijn, R. H. DeRijk, J. Haffmans, F. G. Zitman and E. Hoencamp (2011). “Glucocorticoid and mineralocorticoid receptor polymorphisms and clinical characteristics in bipolar disorder patients.” Psychoneuroendocrinology 36(10): 1460-1469. • Spijker, A. T. and E. F. C. van Rossum (2012). “Glucocorticoid sensitivity in mood disorders.” Neuroendocrinology 95(3): 179-186. • Spuij, M., P. Prinzie, J. Zijderlaan, Y. Stikkelbroek, L. Dillen, C. de Roos and P. A. Boelen (2012). “Psychometric properties of the Dutch inventories of prolonged grief for children and adolescents.” Clinical Psychology & Psychotherapy 19(6): 540-551. • Stant, A., S. Castelein, R. Bruggeman, J. van Busschbach, M. van der Gaag, H. Knegtering and D. Wiersma (2011). “Economic aspects of peer support groups for psychosis.” Community Mental Health Journal 47(1): 99-105. • Staring, A. B. P., M. A. B. Ter Huurne and M. Van Der Gaag (2013). “Cognitive Behavioral Therapy for negative symptoms (CBT-n) in psychotic disorders: A pilot study.” Journal of behavior therapy and experimental psychiatry 44(3): 300-306. • Staring, A. B. P., M. Van Der Gaag, H. J. Duivenvoorden, P. J. Weiden and C. L. Mulder (2011). “Why do patients with schizophrenia who have poor insight still take antipsychotics? Memory deficits as moderators between adherence belief and behavior.” Journal of Psychiatric Practice 17(5): 320-329. • Staring, A. B. P., M. Van Der Gaag, G. T. Koopmans, J. P. Selten, J. M. Van Beveren, A. J. M. Loonen and C. L. Mulder (2011). “Individually-tailored intervention promotes treatment adherence in psychotic patients: A randomized controlled trial (RCT). [Dutch] Op maat gesneden interventie bevordert therapietrouw bij psychotische patiënten: Een RCT.” Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 155(14): 648-654. • Staring, A. B. P., M. Van Der Gaag and C. L. Mulder (2011). “Recovery style predicts remission at one-year follow-up in outpatients with schizophrenia spectrum disorders.” Journal of Nervous and Mental Disease 199(5): 295-300. • Staring, A. B. P., M. Van der Gaag and C. L. Mulder (2013). “Schizophrenia and antipsychotic medication - better adherence, better outcomes? .” Schizophrenia Research 151: 296-297. • Staring, T. and N. Mulder (2012). “Continuity of care and use of antipsychotics; confusing relationships in registry study. [Dutch] Zorgcontinuïteit en gebruik van antipsychotica; verwarrende verbanden in registerstudie.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(4): 395-396. • Staufenbiel, S. M., B. W. J. H. Penninx, A. T. Spijker, B. M. Elzinga and E. F. C. van Rossum (2013). “Hair cortisol, stress exposure, and mental health in humans: A systematic review.” Psychoneuro 208

endocrinology 38(8): 1220-1235. • Stobbe, J., A. I. Wierdsma, R. M. Kok, H. Kroon, M. Depla, B.-J. Roosenschoon and C. L. Mulder (2013). “Lack of motivation for treatment associated with greater care needs and psychosocial problems.” Aging & Mental Health 17(8): 1052-1058. • Stouten, L., W. Veling, M. Van der Helm, W. Laan and M. Van der Gaag (2012). “Differential associations between cognition and outcome in early psychosis: a cohort study of early psychosis patients in the Netherlands “ Schizophrenia research 136(1): 2-3. • Stouten, L. H., W. Veling, M. van der Helm, W. Laan and M. van der Gaag (2013). “Cognitive deficits and ethnicity: a cohort study of early psychosis patients in The Netherlands.” Social Psychiatry & Psychiatric Epidemiology 48(1): 37-47. • Stroomer, A. J. M. and H. J. Luijendijk (2011). “Het mobiele delierteam voor tijdige detectie en behandeling van delier bij ouderen verwezen voor ambulante geestelijke gezondheidszorg.” Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde 36(4): 127-133.

T • Tait, R. J., R. Spijkerman and H. Riper (2013). “Internet and computer based interventions for cannabis use: A meta-analysis.” Drug and alcohol dependence: an international journal on biomedical and psychosocial approaches 133(2): 295-304. • Ten Brink, E. (2011). “Cyberpsychology, Behavior and Social Networking “ Journal of Attention Disorders 14(3): 115-122. • Termorshuizen, F., B. E. A. Van Der Hoorn, P. Blanken, A. M. Van Hemert, H. W. Hoek and V. M. Hendriks (2012). “Continuity of care and risk of hospital readmission among dual diagnosis patients.” Mental Health and Substance Use: Dual Diagnosis 5(1): 20-30. • Teunissen, H. A., C. B. Adelman, M. J. Prinstein, R. Spijkerman, E. A. Poelen, R. C. Engels and R. H. Scholte (2011). “The interaction between pubertal timing and peer popularity for boys and girls: An integration of biological and interpersonal perspectives on adolescent depression.” Journal of Abnormal Child Psychology 39(3): 413-423. • Teunissen, H. A., R. Spijkerman, H. Larsen, K. A. Kremer, E. Kuntsche, F. X. Gibbons, R. H. J. Scholte and R. C. M. E. Engels (2012). “Stereotypic information about drinkers and students’ observed alcohol intake: An experimental study on prototype–behavior relations in males and females in a naturalistic drinking context.” Drug and alcohol dependence 125(3): 301-306. • Teunissen, H. A., R. Spijkerman, M. J. Prinstein, G. L. Cohen, R. C. M. E. Engels and R. H. J. Scholte (2012). “Adolescents’ Conformity to Their Peers’ Pro - Alcohol and Anti - Alcohol Norms: The Power of Popularity.” Alcoholism: clinical and experimental research 36(7): 1257-1268. • Teunissen, H. A., R. Spijkerman, T. M. Schoenmakers, K. D. Vohs and R. C. M. E. Engels (2012). “The Effect of Self-Control on Attentional Bias for Alcohol Cues in Male Heavy Drinkers.” Journal of applied social psychology 42(3): 776-793. • Thomaes, K., E. Dorrepaal, N. Draijer, M. B. de Ruiter, B. M. Elzinga, A. J. van Balkom, J. H. Smit and D. J. Veltman (2012). “Treatment effects on insular and anterior cingulate cortex activation during classic and emotional Stroop interference in child abuse-related complex post-traumatic stress disorder “ Psychological Medicine 42(11): 2337-49.


209

Publicatieoverzicht

V • Van Alphen, S. P. J., J. J. L. Derksen, J. Sadavoy and E. Rosowsky (2012). “Features and challenges of personality disorders in late life “ Aging & mental health 16(7): 805-811. • Van Amerongen, A. S., E. E. J. H. Verheijden, N. M. Van Gent, N. Moaddine, R. F. P. De Winter and J. D. Blom (2013). “Folie a famille: a Surinamese-Hindustani family with a shared paranoid delusion and severe undernourishment. [Dutch] Folie a famille: een Surinaams-Hindoestaans gezin met een gedeelde paranoïde waan en ernstige ondervoeding.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(2): 123-127. • Van Baars, A. W. B., A. I. Wierdsma, M. W. Hengeveld and C. L. Mulder (2013). “Improved insight affects social outcomes in involuntarily committed psychotic patients: a longitudinal study in the Netherlands.” Comprehensive Psychiatry 54(7): 873-879. • Van Balkom, I. D. C., M. Bresnahan, P. J. Vuijk, J. Hubert, E. Susser and H. W. Hoek (2012). “Paternal Age and Risk of Autism in an Ethnically Diverse, Non-Industrialized Setting: Aruba.” PLoS ONE 7(9): e45090. • Van Balkom, I. D. C., A. Shaw, P. J. Vuijk, M. Franssens, H. W. Hoek and R. C. M. Hennekam (2011). “Development and behaviour in Marshall-Smith syndrome: An exploratory study of cognition, phenotype and autism.” Journal of Intellectual Disability Research 55(10): 973-987. • Van Balkom, I. D. C., P. J. Vuijk, M. Franssens, H. W. Hoek and R. C. M. Hennekam (2012). “Development, cognition, and behaviour in Pitt-Hopkins syndrome.” Developmental Medicine and Child Neurology 54(10): 925-931. • Van Boekel, L. C., E. P. M. Brouwers, J. Van Weeghel and H. F. L. Garretsen (2013). “Stigma among health professionals towards patients with substance use disorders and its consequences for healthcare delivery: Systematic review.” Drug and Alcohol Dependence 131(1-3): 23-35. • Van de Goor, I., R. Spijkerman, R. Van den Eijnden and R. Knibbe (2011). “Drinking patterns and going-out behavior as predictors of illicit substance use: An analysis among Dutch adolescents.” Journal of Child & Adolescent Substance Abuse 20(2): 99-113. • Van de Post, L., C. L. Mulder, A. J. Beekman and J. Dekker (2012). “Social support and risk of compulsory admission.” Psychiatric Services 63: 577-588. • Van de Sande, R., H. L. I. Nijman, E. O. Noorthoorn, A. I. Wierdsma, E. Hellendoorn, C. Van der Staak and C. L. Mulder (2011). “Aggression and seclusion on acute psychiatric wards: effect of shortterm risk assessment.” British Journal of Psychiatry 199(6): 473-478. • Van de Sande, R., E. Noorthorn, A. Wierdsma, E. Hellendoorn, C. Van der Staak, C. L. Mulder and H. Nijman (2013). “Association between short-term structured risk assessment outcomes and seclusion.” International Journal Mental Health Nursing 22: 475-484. • Van den Berg, D. P. G. and M. Van der Gaag (2011). “PTSS-behandeling bij psychosen, gewoon doen!.” Dth : kwartaalschrift voor directieve therapie en hypnose 31(4): 398-410. • Van den Berg, D. P. G. and M. Van der Gaag (2012). “Treating trauma in psychosis with EMDR: a pilot study.” Journal of behavior therapy and experimental psychiatry 43(1): 664-671. • Van den Berg, D. P. G., B. M. Van der Vleugel, A. B. P. Staring, P. A. J. De Bont and A. De Jongh (2013). “EMDR in psychosis: Guidelines for conceptualization and treatment.” Journal of EMDR Practice and Research 7(4): 208-224. • Van den Berg, D. P. G., B. M. Vleugel and A. B. P. Staring (2012). “Trauma, psychose, PTSS en de toepassing van EMDR.” Dth : kwartaalschrift voor directieve therapie en hypnose 31(4): 303-328 • Van den Boogaard, T. M., P. F. M. Verhaak, R. Van Dyck and P. Spinhoven (2011). “The impact of causal attributions on diagnosis and successful referral of depressed patients in primary care.” Social 210

Science & Medicine 73(12): 1733-1740. • Van den Heuvel, T. J., J. J. L. Derksen, P. A. T. M. Eling and C. P. F. Van der Staak (2012). “An investigation of different aspects of overgeneralization in patients with major depressive disorder and borderline personality disorder “ The British journal of clinical psychology 51(4): 376-396. • Van Der Gaag, M. (2012). “Het einde van de huidige psychiatrische diagnostiek nadert.” Directieve Therapie 32(3): 260-261. • Van Der Gaag, M. (2012). “The prevention of a first episode of psychosis.” Early Int Psychiatry 6(1): 11. • Van Der Gaag, M. (2012). “Screening for ultrahigh risk for developing psychosis in different populations.” Early Int Psychiatry 6(1): 1. • Van Der Gaag, M. (2013). “Het voorkómen van een eerste psychose.” Tijdschrift voor Psychiatrie 55(1): 69. • Van der Gaag, M. (2013). “A Neuropsychiatric Model of Biological and Psychological Processes in the Remission of Delusions and Auditory Hallucinations “ Schizophrenia bulletin 32(1): S113. • Van der Gaag, M. and C. De Roos (2013). “E.02.01 Cognitive behaviour therapy in psychosis “ European neuropsychopharmacology 23(2): 1. • Van der Gaag, M., R. S. Kern, R. J. Van den Bosch and R. P. Liberman (2013). “A Controlled Trial of Cognitive Remediation in Schizophrenia “ Schizophrenia bulletin 28(1): 166-167. • Van der Gaag, M., D. Nieman and D. Van den Berg (2013). CBT for those at risk of a first episode psychosis: Evidence-based psychotherapy for people with an ‘at risk mental state’. New York, NY, Routledge/Taylor & Francis Group; US. • Van der Gaag, M., D. Nieman, L. Wunderink, R. Klaassen, J. Rietdijk, S. Dragt, H. Ising and D. Linszen (2012). “The results of a specific CBT intervention in young help-seeking patients with social decline and an ultra-high risk for developing a first episode of psychosis.” Schizophrenia research 136(1): 1-2. • Van Der Gaag, M., D. Nieman, L. Wunderink, R. Klaassen, J. Rietdijk, S. Dragt, H. Ising and D. Linszen (2012). “The results of a specific CBT intervention in young help-seeking patients with social decline and an ultra-high risk for developing a first-episode of psychosis.” Early Intervention in Psychiatry 6: 12. • Van Der Gaag, M., D. H. Nieman, J. Rietdijk, S. Dragt, H. K. Ising, R. M. Klaassen, M. Koeter, P. Cuijpers, L. Wunderink and D. H. Linszen (2013). “The effects of cognitive behavioural therapy for subjects at ultra-high risk for developing psychosis.” Schizophrenia Bulletin 39: S356. • Van Der Gaag, M., D. H. Nieman, J. Rietdijk, S. Dragt, H. K. Ising, R. M. C. Klaassen, M. Koeter, P. Cuijpers, L. Wunderink and D. H. Linszen (2012). “Cognitive behavioral therapy for subjects at ultrahigh risk for developing psychosis: A randomized controlled clinical trial.” Schizophrenia Bulletin 38(6): 1180-1188. • Van der Gaag, M. and J. Rietdijk (2013). “Psychometric properties of the Taiwanese version of the World Health Organization-Five Well-Being index Reply.” Acta Psychiatrica Scandinavica 127(4): 332. • Van Der Gaag, M., J. Rietdijk, H. Ising, S. Dragt, R. Klaassen, D. Nieman, L. Wunderink and D. H. Linszen (2011). “Predictors of persistence of ultrahigh risk symptoms and predictors of transition into psychosis.” European Psychiatry 26: 2086. • Van der Gaag, M., C. Schutz, A. ten Napel, Y. Landa, P. Delespaul, M. Bak, W. Tschacher and M. De Hert (2013). “Development of the Davos Assessment of Cognitive Biases Scale (DACOBS).” Schizophrenia research 144(1-3): 63-71. • Van Der Gaag, M., F. Smit, A. Bechdolf, P. French, D. H. Linszen, A. R. Yung, P. McGorry and P. Cuijpers (2013). “Preventing a first episode of psychosis: Meta-analysis of randomized controlled prevention trials.” Schizophrenia Bulletin 39: S356. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

211

Publicatieoverzicht

• Van Der Gaag, M., F. Smit, A. Bechdolf, P. French, D. H. Linszen, A. R. Yung, P. McGorry and P. Cuijpers (2013). “Preventing a first episode of psychosis: Meta-analysis of randomized controlled prevention trials of 12month and longer-term follow-ups.” Schizophrenia research 149(1-3): 56-62. • Van Der Gaag, M., A. D. Stant, K. J. K. Wolters, E. Buskens and D. Wiersma (2011). “Cognitivebehavioural therapy for persistent and recurrent psychosis in people with schizophrenia-spectrum disorder: Cost-effectiveness analysis.” British Journal of Psychiatry 198(1): 59-65. • Van der Gaag, M. and A. B. P. Staring (2012). Handboek psychose: theorie, diagnostiek en behandeling Amsterdam: Boom. • Van der Gaag, M., B. Van Oosterhout, K. Daalman, I. E. Sommer and K. Korrelboom (2012). “Initial evaluation of the effects of competitive memory training (COMET) on depression in schizophreniaspectrum patients with persistent auditory verbal hallucinations: A randomized controlled trial.” British Journal of Clinical Psychology 51(2): 158-171. • Van der Heiden, C. (2011). On the diagnosis, assessment, and treatment of generalized anxiety disorder Rotterdam : Parnassia Bavo Groep. • Van der Heiden, C. (2012). “Cognitieve gedragstherapie voor de gegeneraliseerde angststoornis : een literatuuroverzicht en een gevalsbeschrijving “ Dth : kwartaalschrift voor directieve therapie en hypnose 32(1): 14-38. • Van der Heiden, C. (2013). “Metacognitions in generalized anxiety disorder: Theoretical and practical perspectives.” Expert Review of Neurotherapeutics 13(2): 135-141. • Van der Heiden, C. and K. Melchior (2012). “Cognitive-behavioral therapy for adjustment disorder: A preliminary study.” the Behavior Therapist 35(3): 57-60. • Van der Heiden, C., K. Melchior and E. De Stigter (2013). “The effectiveness of group metacognitive therapy for generalised anxiety disorder: A pilot study.” Journal of Contemporary Psychotherapy 43(3): 151-157. • Van der Heiden, C., G. Methorst, P. Muris and H. T. Van der Molen (2011). “Generalized anxiety disorder: clinical presentation, diagnostic features, and guidelines for clinical practice.” Journal of Clinical Psychology 67(1): 58-73. • Van der Heiden, C., P. Muris and H. T. Van der Molen (2012). “Randomized controlled trial on the effectiveness of metacognitive therapy and intolerance-of-uncertainty therapy for generalized anxiety disorder.” Behaviour Research & Therapy 50(2): 100-109. • Van der Heiden, C., P. Muris and H. T. Van der Molen (2012). “Treatment of generalized anxiety disorder: Changing metacognitions or targeting intolerance of uncertainty? A randomized controlled trial. [Dutch] Behandeling van de gegeneraliseerde angststoornis: anders leren denken over piekeren of leren verdragen van onzekerheden? Een gerandomiseerde, gecontroleerde studie.” Gedragstherapie 45(1): 101-115. • Van der Heiden, C. and M. J. P. M. Verbraak (2012). Emotionele ontregeling en stress Amsterdam: Boom. • Van der Heijden, P. T., J. I. M. Egger, G. M. P. Rossi and J. J. L. Derksen (2012). “Integrating Psychopathology and Personality Disorders Conceptualized by the MMPI2RF and the MCMIIII : A Structural Validity Study.” Journal of personality assessment 94(4): 345-358. • Van der Heijden, P. T., G. M. P. Rossi, W. M. Van der Veld, J. J. L. Derksen and J. I. M. Egger (2013). “Personality and psychopathology : Higher order relations between the five factor model of personality and the MMPI-2 Restructured Form .” Journal of research in personality 47(5): 572-579. • Van Der Loos, M. L. M., P. Mulder, G. T. H. E, M. B. J. Blom, A. C. Vergouwen, M. S. Van Noorden, M. A. Timmermans, E. Vieta and W. A. Nolen (2011). “Long-term outcome of bipolar depressed patients 212

receiving lamotrigine as add-on to lithium with the possibility of the addition of paroxetine in nonresponders: A randomized, placebo-controlled trial with a novel design.” Bipolar Disorders 13(1): 111-117. • Van der Plas, A., H. Hoek, D. Van Hoeken, E. Valencia and A. Van Hemert (2012). “Perceptions of quality of life and disability in homeless persons with schizophrenia and persons with schizophrenia living in non-institutional housing.” International Journal of Social Psychiatry 58(6): 629-634. • Van der Schee, E., J. D. De Jong and P. P. Groenewegen (2012). “The influence of a local, media covered hospital incident on public trust in health care.” European Journal of Public Health 22(4): 459-464. • Van Der Vleugel, B. M., D. P. G. Van Den Berg and A. B. P. Staring (2012). “Trauma, psychosis, posttraumatic stress disorder and the application of EMDR.” Rivista di Psichiatria 47(SUPPL. 2): 33-38. • Van der Zwaluw, C. S., M. Kleinjan, L. Lemmers, R. Spijkerman and R. C. M. E. Engels (2013). “Longitudinal associations between attitudes towards binge drinking and alcohol-free drinks, and binge drinking behavior in adolescence.” Addictive Behaviors 38(5): 2110-2114. • Van Dijk, D. A. and J. H. Enterman (2012). “Curious cases-The curious case of a man with schizophrenia and excessive aggression.” Schizophrenia Bulletin 38(6): 1128-1129. • Van Duin, D., G. Franx, B. van Wijngaarden, M. van der Gaag, J. van Weeghel, C. J. Slooff and M. Wensing (2013). “Bridging the science-to-service gap in schizophrenia care in the Netherlands: The schizophrenia quality improvement collaborative .” International Journal of Quality and Health Care 25(6): 626-632. • Van Elburg, A. A., J. J. G. Hillebrand, C. Huyser, M. Snoek, M. J. H. Kas, H. W. Hoek and R. A. H. Adan (2012). “Mandometer treatment not superior to treatment as usual for anorexia nervosa.” International Journal of Eating Disorders 45(2): 193-201. • Van Horn, J. E., M. J. Eisenberg, S. Van Kuik and G. M. Van Kinderen (2012). “Psychopathology and recidivism among violent offenders with a dual diagnosis. A comparison with other subgroups of violent offenders. [Dutch] Psychiatrische stoornissen en recidive bij geweldplegers met dubbele diagnose; vergelijking met andere subgroepen geweldplegers.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(6): 497-507. • Van Mensvoort, F. A. P. M., G. Blok and J. D. Blom (2012). “Insulin shock treatment in The Hague from 1937 to the end of the 1950s. [Dutch] De insulineshocktherapie in Den Haag, 1937 tot eind jaren vijftig.” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(10): 869-877. • Van Mierlo, T., F. Bovenberg, Y. Voskes and C. L. Mulder (2013). De High en Intensive Care, Utrecht: De Tijdstroom. • Van Oosterhout, B., L. Krabbendam, G. Smeets and M. van der Gaag (2013). “Metacognitive beliefs, beliefs about voices and affective symptoms in patients with severe hallucinations.” Br J Clin Psychol 52(3): 235-248. • Van Rooij, A. J., M. F. Zinn, T. M. Schoenmakers and D. Van de Mheen (2012). “Treating internet addiction with cognitive-behavioral therapy: A thematic analysis of the experiences of therapists.” International Journal of Mental Health and Addiction 10(1): 69-82. • Van Son, G. E., H. W. Hoek, D. Van Hoeken, F. G. Schellevis and E. F. Van Furth (2012). “Eating disorders in the general practice: A case-control study on the utilization of primary care.” European Eating Disorders Review 20(5): 410-413. • Van Tilborg, I. A. D. A., R. P. C. Kessels, P. Kruijt, A. J. Wester and W. Hulstijn (2011). “Spatial and nonspatial implicit motor learning in Korsakoff’s amnesia: Evidence for selective deficits.” ExperiParnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

213

Publicatieoverzicht

mental Brain Research 214(3): 427-435. • Van Vliet, D., M. E. De Vugt, C. Bakker, Y. A. L. Pijnenburg, M. J. F. J. Vernooij-Dassen, R. T. C. M. Koopmans and F. R. J. Verhey (2013). “Time to diagnosis in young-onset dementia as compared with late-onset dementia.” Psychological medicine 43(2): 423-432. • Van Vugt, M., H. Kroon and P. Delespaul (Epub 2013). “Assertive Community Treatment and associations with substance abuse problems.” Community Mental Health Journal • Van Vugt, M. D., H. Kroon, P. A. E. G. Delespaul, F. G. Dreef, A. Nugter, B. J. Roosenschoon, J. Van Weeghel, J. B. Zoeteman and C. L. Mulder (2011). “Assertive community treatment in the Netherlands: Outcome and model fidelity.” Canadian Journal of Psychiatry 56(3): 154-160. • Van Weeghel, J., S. Van De Lindt, C. Slooff, F. Van De Kar, M. Van Vugt and D. Wiersma (2011). “A regional assessment of the quality of care for people with schizophrenia in the Netherlands.” Psychiatric Services 62(7): 789-792. • Van Zaane, J., B. Van den Berg, S. Draisma, W. A. Nolen and W. Van Den Brink (2012). “Screening for bipolar disorders in patients with alcohol or substance use disorders : Performance of the Mood Disorder Questionnaire. “ Drug and alcohol dependence 124(3 (01 08)): 235-242. • Veithorst, E., D. H. Nieman, W. Veling, R. M. Klaassen, S. Dragt, J. Rietdijk, H. Ising, L. Wunderink and D. H. Linszen (2012). “Ethnicity and baseline symptomatology in patients with an at risk mental state for psychosis.” Schizophrenia research 136(1): 3-4. • Veling, W. (2012). “N. KAYMAZ, Studies of the affective and developmental domains of psychopathology in psychosis.” MGV: maandblad geestelijke volksgezondheid 67(1): 88-90. • Veling, W. (2013). “Ethnic minority position and risk for psychotic disorders.” Current Opinion in Psychiatry 26(2): 166-171. • Veling, W. (2013). Handboek vroege psychose: diagnostiek, behandeling, rehabilitatie en organisatie van zorg, Amsterdam: SWP. • Veling, W. and M. Adriaanse (2013). “Psychotic-Like Experiences and cumulative social disadvantage in a multi-ethnic population-based adolescent sample.” Schizophrenia Bulletin 39: S80-S81. • Veling, W., M. B. J. Blom and H. W. Hoek (2013). “Depressive disorders in ethnic minorities in the doctor’s office. [Dutch] Depressie bij allochtonen in de spreekkamer.” Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde 157(14): A5606. • Veling, W., W. P. Brinkman, E. Dorrestijn and M. Van der Gaag (2012). “Virtual reality in psychosis: experiments with social risk environments.” Schizophrenia research : an international multidisciplinary journal 136(1): 2-3. • Veling, W., W. P. Brinkman, E. Dorrestijn and M. Van der Gaag (Epub 2013). “Virtual experiments linking social environment and psychosis; a pilot study.” Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, . • Veling, W., B. J. Hall and P. Joosse (2013). “The association between posttraumatic stress symptoms and functional impairment during ongoing conflict in the Democratic Republic of Congo.” Journal of Anxiety Disorders 27(2): 225-230. • Veling, W., H. W. Hoek, J.-P. Selten and E. Susser (2011). “Age at migration and future risk of psychotic disorders among immigrants in the Netherlands: a 7-year incidence study.” American Journal of Psychiatry 168(12): 1278-1285. • Veling, W. and E. Susser (2011). “Migration and psychotic disorders.” Expert Review of Neurotherapeutics 11(1): 65-76. 214

• Velthorst, E., D. Nieman, W. Veling, R. Klaassen, S. Dragt, J. Rietdijk, H. Ising, L. Wunderink, D. Linszen, L. de Haan and M. van der Gaag (2012). “Ethnicity and baseline symptomatology in patients with an At Risk Mental State for psychosis.” Psychological Medicine 42(2): 247-256. • Velthorst, E., D. Nieman, W. Veling, R. Klaassen, S. Dragt, J. Rietdijk, H. Ising, L. Wunderink, D. Linszen, L. de Haan and M. van der Gaag (2012). “”Ethnicity and baseline symptomatology in patients with an At Risk Mental State for psychosis”: Corrigendum.” Psychological Medicine 42(2): 257. • Verberk, M. M., J. A. F. Van der Hoek, E. Van Valen, E. M. Wekking, M. S. E. Van Hout, G. Hageman, G. Van der Laan and F. J. H. Van Dijk (2012). “Decision rules for assessment of chronic solvent-induced encephalopathy: Results in 2370 patients.” NeuroToxicology 33(4): 742-752. • Verkuil, B., J. F. Brosschot, K. Korrelboom, R. Reul-Verlaan and J. F. Thayer (2011). “Pretreatment of worry enhances the effects of stress management therapy: A randomized clinical trial.” Psychotherapy and Psychosomatics 80(3): 189-190. • Verwey, B., D. W. R. F. P. and A. M. Van Hemert (2013). “De Multidisciplinaire richtlijn diagnostiek en behandeling van suïcidaal gedrag.” Psyfar 8(1): 20-27. • Verwijk, E., H. C. Comijs, R. M. Kok, H. P. Spaans, M. L. Stek and E. J. A. Scherder (2012). “Neurocognitive effects after brief pulse and ultrabrief pulse unilateral electroconvulsive therapy for major depression: A review.” Journal of Affective Disorders 140(3): 233-243. • Vinkers, D., A. W. B. van Baars and A. I. Wierdsma (2013). “Ethnicity and service engagement among involuntary patients.” Psychiatric Services 64(9): 933-934. • Vinkers, D. J., M. Barendregt, E. De Beurs, H. W. Hoek and T. Rinne (2011). “Ethnic differences between pre-trial suspected offenders. [Dutch] Etnische verschillen tussen pro justitia gerapporteerde verdachten.” Tijdschrift voor Psychiatrie 53(11): 801-811. • Vinkers, D. J., E. De Beurs, M. Barendregt, T. Rinne and H. W. Hoek (2011). “The relationship between mental disorders and different types of crime.” Criminal Behaviour and Mental Health 21(5): 307-320. • Vinkers, D. J., E. De Beurs, M. Barendregt, T. Rinne and H. W. Hoek (2012). “Proportion of crimes attributable to mental disorders in the Netherlands population.” World Psychiatry 11(2): 134. • Vinkers, D. J., H. W. Hoek and T. Rinne (2011). “Psychiatric morbidity in prisoners with intellectual disabilities.” The British Journal of Psychiatry 199(6): 514. • Vinkers, D. J., J. P. Selten, H. W. Hoek and T. Rinne (2013). “Psychotic disorders are more common in ethnic minority than in Dutch native defendants.” Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 48: 1399-1404. • Vinkers, D. J., M. van de Vorst and H. W. Hoek (2012). “Severe mental illness in prisoners worldwide.” The British Journal of Psychiatry 201(4): 327-328. • Visser, I., A. G. E. M. De Boer, E. M. Wekking, J. Van Vliet, M. S. E. Van Hout, B. Schmand, G. Van Der Laan, A. H. Schene and F. J. H. Van Dijk (2012). “The Coping with Attention and Memory Complaints Questionnaire (CAMQ): Psychometric evaluation of an instrument in suspected chronic solventinduced encephalopathy (CSE).” Neuropsychological Rehabilitation 22(5): 794-808. • Visser, I., E. M. Wekking, A. G. E. M. de Boer, E. A. de Joode, M. S. E. van Hout, S. van Dorsselaer, H. G. Ruhe, J. Huijser, G. van der Laan, F. J. H. van Dijk and A. H. Schene (2011). “Prevalence of psychiatric disorders in patients with chronic solvent induced encephalopathy (CSE).” NeuroToxicology 32(6): 916-922. Parnassia Groep Lopend onderzoek 2012 - 2013

215

Publicatieoverzicht

• Vruwink, F. J., C. L. Mulder, E. O. Noorthoorn, D. Uitenbroek and H. L. I. Nijman (2012). “The effects of a nationwide program to reduce seclusion in the Netherlands.” BMC Psychiatry 12: 231. • Vruwink, F. J., E. O. Noorthoorn, H. L. I. Nijman, J. E. L. VanDerNagel, J. J. Hox and C. L. Mulder (2012). “Determinants of Seclusion After Aggression in Psychiatric Inpatients.” Archives of Psychiatric Nursing 26(4): 307-315. • Vuijk, R. (2012). “De spv in de hulpverlening aan volwassenen met autismespectrum stoornissen.” Sociale psychiatrie: vakblad sociaal psychiatrische verpleegkunde 31(102): 15-23. • Vuijk, R. (2013). “Psychotherapie bij volwassenen met een lichte verstandelijke beperking.” Tijdschrift voor psychotherapie 39(2): 86-99. • Vuijk, R., P. F. A. de Nijs, S. G. Vitale, M. Simons-Sprong and M. W. Hengeveld (2012). “Personality traits in adults with autism spectrum disorders measured by means of the Temperament and Character Inventory. [Dutch] Persoonlijkheidsaspecten bij volwassenen met autismespectrumstoornissen gemeten met de ‘Temperament and Character Inventory’ (TCI).” Tijdschrift voor Psychiatrie 54(8): 699-707.

W • Wekking, E. M., C. L. H. Bockting, M. W. J. Koeter and A. H. Schene (2012). “Cognitive functioning in euthymic recurrently depressed patients: relationship with future relapses and prior course of disease.” Journal of Affective Disorders 141(2-3): 300-307. • Wijnia, J. W., J. P. Wielders, P. Lips, A. Van de Wiel, C. L. Mulder and K. G. Nieuwenhuis (2013). “Is Vitamin D Deficiency a Confounder in Alcoholic Skeletal Muscle Myopathy? .” Alcohol Clinical Experimental Research 37: 209-215. • Woodward, T. S., K. Jung, G. N. Smith, H. Hwang, A. M. Barr, R. M. Procyshyn, S. W. Flynn, M. Van der Gaag and W. G. Honer (Epub 2013). “Symptom Changes in Five Dimensions of the Positive and Negative Syndrome Scales in Refractory Psychosis.” European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience. • Wunderink, L., P. Delespaul, M. Van Der Gaag, L. De Haan, D. Linszen, N. Mulder, J. Van Os, W. Veling, J. Van Weeghel and D. Wiersma (2012). “Measuring functional remission: A tool for clinical practice and preliminary data on symptomatic and functional remission and recovery.” Early Intervention in Psychiatry 6: 113.

Y • Yildirim, B. O. and J. J. L. Derksen (2012). “A review on the relationship between testosterone and life-course persistent antisocial behavior “ Psychiatry research200(2): 984-1010. • Yildirim, B. O. and J. J. L. Derksen (2012). “A review on the relationship between testosterone and the interpersonal/affective facet of psychopathy “ Psychiatry research197(3): 181-199. • Yildirim, B. O. and J. J. L. Derksen (2013). “Systematic review, structural analysis, and new theoretical perspectives on the role of serotonin and associated genes in the etiology of psychopathy and sociopathy “ Neuroscience & biobehavioral reviews 37(7): 1254-1296. • Yung, A. R., S. W. Woods, S. Ruhrmann, J. Addington, F. Schultze-Lutter, B. A. Cornblatt, G. Amminger, A. Bechdolf, M. Birchwood, S. Borgwardt, T. D. Cannon, L. de Haan, P. French, P. Fusar-Poli, M. Keshavan, J. Klosterkotter, J. S. Kwon, P. D. McGorry, P. McGuire, M. Mizuno, A. P. Morrison, A. Riecher-Rossler, R. K. Salokangas, L. J. Seidman, M. Suzuki, L. Valmaggia, M. van der Gaag, S. J. 216

Wood and T. H. McGlashan (2012). “Whither the attenuated psychosis syndrome?” Schizophrenia Bulletin 38(6): 1130-1134.

Z • Zijlmans, L. J. M., P. J. C. M. Embregts, L. Gerits, A. M. T. Bosman and J. J. L. Derksen (2011). “Training emotional intelligence related to treatment skills of staff working with clients with intellectual disabilities and challenging behaviour “ Journal of intellectual disability research 55(2): 219-231.


217

Colofon

Parnassia Groep

Met dank aan

Monsterseweg 93

De onderzoekscoördinatoren van de Parnassia Groep:

2553 RJ Den Haag

Mark van der Gaag (Parnassia Volwassenen), Rob Kok (Parnassia Ouderen), Kees Korrelboom

Redactieraad

(PsyQ Haaglanden), Colin van der Heiden (PsyQ

Wijbrand Hoek, Daphne van Hoeken,

Rijnmond), Vincent Hendriks (Brijder/ Palier),

Rob Koning, Tanja Struik

Mirjam van Orden (Zorgservice), Niels Mulder (Bavo Europoort), Albert Boon (Lucertis),

Samenstelling en coördinatie

Jaap van Weeghel (Dijk en Duin), Sam Ghane (i-psy) en

Daphne van Hoeken, Carina Koole, Hanae el Makkaoui,

Linda Rollenberg (1nP).

Willemke Marinus, Judith Offringa, Nathalie Schinkel, Franka Steenhuis, Renée Vegt

Van bevinding naar verbinding is een uitgave van de Parnassia Academie. Het overzicht van het lopende

Fotografie

onderzoek bij de Parnassia Groep verschijnt eenmaal

Tineke de Lange Fotografie, Rotterdam

per twee jaar.

Arnold Reyneveld (Foto pagina 16) www.parnassia-academie.nl Vormgeving Buro Eigen, grafisch ontwerp, Delfgauw

Contact [email protected]

Druk Quantes, Rijswijk Mei 2014 ISBN 978-90-77877-14-2

218


219

220

© Parnassia Academie www.parnassia-academie.nl

Mei 2014 De Parnassia Academie is onderdeel van de Parnassia Groep

Van bevinding naar verbinding

Recommend Documents