The Tablet
21 February 2014
Marriage and the family – what do Catholics around the world think? Read the few survey results that have been published Last autumn the Vatican ordered an unprecedented survey of Catholic views on issues around marriage and family life – such as contraception and same-sex marriage – in advance of October’s Extraordinary Synod on the family. The bishops’ conferences of England and Wales, Scotland and Ireland have refused to release the results of their surveys. In England and Wales, the bishops’ conference, which led the way by making the Vatican questionnaire available online in November, said that its 16,000 responses will be kept under wraps in “accordance with the wishes of the Holy See”. But around the world, other bishops’ conferences have gone much further. The results that have been released – from countries including America, Germany and Japan – reveal a disparity between Church teaching and Catholic practice. Issues such as divorce and remarriage and homosexuality proved controversial and polarising – but, almost universally, the Church was condemned for being out of touch on issues such as artificial contraception and co-habition. What follows is a brief summary of those responses that have been published and links to the full results, in English when available. Do let us know if more are published. Westminster In Cardinal Vincent Nichols' archdiocese the survey results were not published but an official published a reflection on them entitled "Crisis means opportunity". Ireland The bishops issued a statement about what respondents in Ireland had said. They noted: "Many of those who responded to the questionnaire expressed particular difficulties with the teachings on extra-marital sex and cohabitation by unmarried couples, divorce and remarriage, family planning, assisted human reproduction, homosexuality. The Church’s teaching in these sensitive areas is often not experienced as realistic, compassionate, or lifeenhancing. Some see it as disconnected from real-life experience, leaving them feeling guilty and excluded. We recognise our responsibility as bishops to present faithfully the Church’s teaching on marriage and the family in a positive and engaging way, whilst showing compassion and mercy towards those who are finding difficulty in accepting or living it." USA The diocese of St Petersburg in Florida, published the Vatican’s survey on its website and more than 6,800 people filled it in. The diocese has published the results and sent them to the Vatican. Bishop Robert Lynch said that in the diocese there was strong support for “traditional” marriage, but said that respondents felt the Church needed to be better prepared to respond “to the reality of same-sex marriage”. Many said that the Church needed to be kinder and less judgemental towards gay and lesbian people. Respondents said that premarital cohabitation was common-place and that Catholics had, in general, rejected church teaching on contraception. Read the full results and Bishop Lynch’s comments here.
Germany Results from Germany revealed a significant disparity between church teaching on the family and what practising Catholics believe – most significantly on issues around divorce and remarriage, contraception and homosexuality. Pre-marital co-habitation, it said, was almost universal, and divorcees remarrying was “a normal part of pastoral reality” in Germany. “The baptised do not consider their situation to be irregular. People in fact emphatically reject the terms ‘regular’ and ‘irregular’ in this context because they are perceived as being marginalising and discriminating, particularly vis-à-vis families which in any case are already facing difficult living conditions,” they added. In its report the German bishops’ conference said that Church teaching on sexual morality was viewed outside the Church as “incomprehensible and unrealistic”. In addition it warned that many Catholics do not understand some areas of church teaching because they do not understand the theology behind them – for example, natural law. All of Germany’s 27 dioceses and around 20 German Catholic organisations provided official responses to the Vatican questionnaire. Read the full results in English here. (The link from the article in the Tablet is broken) Switzerland Respondents to the survey in Switzerland praised the Church for its “family-friendly” attitude, but said its sexual morality was unrealistic. Respondents said that marriage was still an important sacrament, and the vast majority said they wanted a Christian education for their children. But, they said, almost all believers – 90 per cent – disagreed with the Church’s ban on divorced and remarried Catholics receiving Communion, which they said was exclusionary and lacking in mercy. A majority – 60 per cent – called for the Church to bless same-sex partnerships, but the bishops’ conference said that the issue polarised respondents. They said that most Catholics used artificial contraception. The bishops surveyed all believers and received 25,000 responses. Read the full results in German here. Netherlands Although the bishops are not publishing the results of their survey, Catholic institutions organised polls using edited versions of the Vatican’s sometimes complicated questions. The lay website Katholiek.nl reported that their results showed “a large gap between bishops and believers”, and said that Catholics want a Church of mercy, not of rules. They complained that bishops seemed to be “above” other believers. A substantial number of respondents said that they had no problem with gay marriage, cohabitation or artificial contraception, and criticised the Church for having what they said was an outdated, inflexible stance on these issues. Katholiek.nl's results in Dutch here. (The link from the article in the Tablet is broken)
Belgium The bishops offered a synthesis of their results here in which they noted that the respondents experienced a growing tension between church teaching and where to connect their personal Christian belief. (The article in the Tablet links to a page in Flemish) Japan The response of the Japanese bishops was highly critical of the Vatican’s “Europe-centric” view and warned that few Catholics in Japan were actually aware of Church teaching on family issues. On contraception, the bishops said: "Most Catholics in Japan have not heard of Humanae vitae [the 1968 encyclical that prohibits Catholics from using artificial contraception]. If they have, they probably do not make it an important part of their lives. Social and cultural values as well as financial considerations are more important. There is a big gap between the Vatican and reality. Condom use is recommended in sex education classes in schools." Citing the gospel story of Jesus meeting the Samaritan woman at the well, the bishops said that Jesus does not focus on her cohabitation, and instead commissions her as a missionary. The latest statistics (2012) show that there are approximately 440,000 Japanese Catholics, about 0.35% of the population. The Catholic Bishops’ Conference of Japan sought responses from bishops, superiors of religious orders and lay and clerical experts. Read the full results in English here. (The link from the article in the Tablet is broken)
UK Diocese of Westminster
Crisis means Opportunity - Pastoral Care of the Family rcdow.org.uk/news/crisis-means-opportunity---pastoral-care-of-the-family/ Edmund Adamus discusses initial feedback from the recent questionnaire on the family which came from Rome ahead of two Synods on the family called by Pope Francis. At the conclusion of the recent consultation in the diocese for the forthcoming 2014 Extraordinary Synod, Cardinal Vincent expressed genuine concern, but also a realistic hope that the issues raised by both the questions and responses are, in his words: “A challenging agenda for action.” The preamble to the now-famous questionnaire stated that: ‘Never before has proclaiming the Gospel on the Family in this context been more urgent and necessary.’ The Crisis of the Family The list outlining the crises in the family is familiar, from rising levels of co-habitation and divorce, through the cultural and legal normalisation of same-sex unions, to surrogate motherhood. “The family is the fundamental cell of society, where we learn to live with others despite our differences and to belong to one another” (Pope Francis) In the recent Apostolic Exhortation Evangelii Gaudium, Pope Francis spoke of this profound cultural crisis, which is particularly serious because ‘the family is the fundamental cell of society, where we learn to live with others despite our differences and to belong to one another; it is also the place where parents pass on the faith to their children.’ The power of family ties This says something extremely profound about the power of family ties and their in-built capacity according to God’s plan for our happiness to overcome all sorts of obstacles, tensions, and be resilient. He goes on to speak of ‘the indispensable contribution of marriage to society.’ Addressing and finding lasting pastoral strategies to the increasing complexities of contemporary family situations is clearly not going to be easy. Thus consideration of these challenges will take place over both the forthcoming Extraordinary Synod and the Ordinary Synod in October 2015. The result will be working guidelines in the pastoral care of the person and the family. It is a long process for the Church as a whole community to have a more accurate picture of the situation, so that eventually we can devise a more credible proclamation of the Gospel of the Family. The Questionnaire Despite the challenging nature of the questionnaire, 16,500 submissions were recorded nationally and of these well over 1,600 were handled by the Westminster Marriage and Family Life office. What we can share now is an initial response; a sort of barometer as to the
scale of the challenges we face in addressing the depth of feeling expressed in the responses. We suggest that these fall into the following broad categories: Conscience Clearly there is a great deal of confusion over what is meant by conscience. There is an urgent need to help people revisit what it means according to the Catechism, especially in the light of simple rules, such as ‘One may never do evil so that good may result from it’ (CCC 1789). Matters of conscience centre upon the issues of responsible parenthood and the regulation of fertility. Formation of the moral conscience, therefore, demands fresh efforts on many levels. “Maximum pastoral attention must be given to marriage preparation.” (Pope Benedict XVI) Preparing for Marriage Marriage as social institution and Sacrament of the Church is universally accepted as an irreplaceable good. There is sincere appreciation for efforts to provide marriage preparation but the fact remains there are considerable gaps and variety in what people experience. In 2007, Pope Benedict insisted that ‘maximum pastoral attention’ be given to marriage preparation (Sacramentum Caritatis n29). It must therefore become more widely available, excellent in content and adequate in length. The whole of the parish community, including schools, in partnership with parents, must be actively involved in seeking to inspire the young from an early age to aspire to lifelong matrimonial commitment in a loving and stable union open to life. Transmitting the Faith There is both deep heartache and joy in families’ experience at the perceived levels of failure and success at passing on the faith to the next generation. No-one doubts the enormous scale of the challenge facing parents and grandparents in this task against the backdrop of aggressive secularism and the IT revolution. We need to explore ways of making the partnership between home, school and parish better in this shared task as a top priority; within which the truth of the parent as the primary educator must have pride of place. Blessed John Paul II said that loving the family means giving it back reasons for confidence in itself. Confidence-building measures must begin with parents. “Be protectors of God’s gifts!” (Pope Francis) A Culture of Life The authentic dignity of every person from the moment of conception to natural death is a radical teaching in our modern ‘throwaway culture.’ However, responses show a considerable imbalance in peoples’ views about a life ethic and the social ethic. Our cue from Pope Francis is: “Be protectors of God’s gifts!”, calling us to see the whole of creation, including the integrity of our families, as precious. The imagination has to be captured to deepen the understanding of human ecology. To this end, anything and everything that can be done to raise awareness of and deepen the lived understanding of the goodness and truth of the body is both timely and vital as a pastoral response to many painful situations. A Pastor’s Vision Speaking of the parish in Evangelii Gaudium, Pope Francis reminds us that much depends upon the ‘openness and missionary creativity of the pastor and the community’ if it is to be
the Church ‘living in the midst of the homes of her sons and daughters.’ There is deep appreciation of the support and Christian compassion experienced in parish life but, as the Pope says, parishes have to prove themselves ‘capable of self-renewal and constant adaptivity.’ They will do this by recognising it is ‘certainly not the only institution which evangelises.’ The Christian household, just by being a loving and forgiving place, lies at the heart of the mission of the Church and spouses are the primary agents of the mission. The Church yearns to reach out Such a depth of awareness presumes that the parish, as the Pope describes it, ‘really is in contact with the homes and the lives of its people.’ Yet in order to raise our game in this way the diocese will need a fresh focus of thinking and energy on family life ministry at the parish level to prevent it being ‘a useless structure out of touch with people.’ Sadly, as we know, the vast majority of baptised Catholics do not frequent the Sacraments, not so much out of a wilful rejection of the Lord but more often because they incorrectly view themselves as beyond the reach of the Church. Holding views fuelled by biased media and exposure to a popular culture purveying the ‘banalisation of sex,’ they believe that the Church is irrelevant. Among many of these are sincere individuals in unions at odds with church discipline. The Church yearns to reach out to them, like Jesus to the woman at the well: “If only you knew what God is offering and who it is that is saying to you: Give me a drink, you would have been the one to ask and he would have given you living water.” (John 4:10) How can we find a way of communicating our need as a community of faith for them to become more actively involved with us, just as Christ shared his human need of thirst with the woman at the well, thereby allowing her freely to respond? In short, how do we show them that it is not just their lives that are affected by not being part of the worshipping community, but that the parish is greatly impoverished by their absence? “A family of families, able to share with each other not only the joys but the inevitable difficulties of initiating family life” (Pope Benedict XVI) “Favour reciprocal knowledge” said Pope Benedict, “so that the parish community increasingly becomes a family of families, able to share with each other not only the joys but the inevitable difficulties of initiating family life". Instigating family-oriented associations such as the Family Groups Movement, the Family of Nazareth community, the Beginning Experience and Catholic Grandparents Association to name but a few, and, indeed, anything that can be done in parish life to bring families together socially as well as spiritually will go a long way to addressing the sense of isolation and frustration expressed by so many. Parents are the “priests of the domestic church” (Familiaris Consortio) The poet Thomas Moore said: 'the ordinary acts we practice every day at home are of more importance to the soul than their simplicity might suggest.' The consultation shows that only a minority of people have any appreciation of the profound value of such a spirituality. If the family, as Catholic doctrine acclaims, really is the domestic church and parents are the ‘priests of the domestic church’ (Familiaris Consortio), then it is the parents whom we need to be more actively and creatively supporting as the first and best of teachers in the school of love, that is the home. But talking about this and making it happen are at times two very different things. Fortunately there are some really useful family-friendly resources available to complement existing parish initiatives enabling households to be places where faith formation can be a more consciously chosen activity. As the diocese discerns a way forward in response to the
Synods, it will need to do so in such a way as to treat the family not so much as an object of evangelisation but its active agent. “The Church is a home and family for everyone, especially those who labour and are heavy laden.” (Blessed John Paul II) We express our gratitude to all those who took the time and effort to respond to the questionnaire and for sharing such heartfelt convictions. To everyone we repeat the words of the great ‘Pope of the family’, Blessed John Paul II: ‘no-one is without a family in this world: the Church is a home and family for everyone, especially those who “labour and are heavy laden."’ For further details contact Edmund Adamus at the Diocese of Westminster Office for Marriage and Family Life
[email protected] or 020 7798 9363
Ireland Statement of the Irish Catholic Bishops’ Conference regarding the questionnaire from the Synod on the Family Bishops thanked the thousands of people who responded to the questionnaire on the theme “Pastoral Challenges to the Family in the Context of Evangelization”. These responses from the dioceses of Ireland are already helping to inform the preparations for next October’s Extraordinary Meeting of the Synod of Bishops. The responses also provide us with a framework for considering important pastoral issues regarding marriage and the family. Support for marriage and family life is central to what the Church teaches and lives. Marriage is a sacrament, a sign of God’s love, which mirrors the love of Christ for His Church. The gift from God of the family, based on the love of wife and husband and open to life, is a gift that the Church seeks to protect and cherish. As the original cell of society, the family is essential for the formation of members of society. It is a place where generosity, tenderness, forgiveness, stability, care, acceptance, and truth can be best taught and learned. Parents are also “the first and best teachers of their children in faith”. The parish community has an important role in assisting parents in bringing their children to Jesus Christ and leading them in the ways of faith. The responses to the Synod questionnaire identify the immense challenges faced by families in Ireland, including problems arising from severe financial hardship, unemployment and emigration, domestic violence, neglect and other forms of abuse, infidelity and constant pressures on ‘family time’ together. Some respondents expressed particular concern about the limited amount of State support for marriage and the family. These challenges form the context in which the Church in this country continues to proclaim to the world the ‘Gospel (Good News) of the family’. We wish to encourage and accompany with love those who are struggling to live family life. Many of those who responded to the questionnaire expressed particular difficulties with the teachings on extra-marital sex and cohabitation by unmarried couples, divorce and remarriage, family planning, assisted human reproduction, homosexuality. The Church’s teaching in these sensitive areas is often not experienced as realistic, compassionate, or lifeenhancing. Some see it as disconnected from real-life experience, leaving them feeling guilty and excluded. We recognise our responsibility as bishops to present faithfully the Church’s teaching on marriage and the family in a positive and engaging way, whilst showing compassion and mercy towards those who are finding difficulty in accepting or living it. Bishops encourage all the faithful to engage in continued dialogue and discussions in these critical areas particularly over the coming two years. This will be facilitated by the Bishops’ Council for Marriage and the Family which will host a special conference on the family and marriage on 14 June next. The Extraordinary Synod in the Vatican in October will be followed by an Ordinary Assembly of the Synod in 2015, also be themed on the ‘Family’. In addition, the World Meeting of Families will take place in Philadelphia in September 2015. Irish bishops ask people, priests and religious to pray for families and for the success of these gatherings in line with Pope Francis’ recent request in his Letter to Families on 25 February.
USA WHAT THE PEOPLE OF GOD SAID
At the beginning of December, I announced in these pages and in a letter sent to all of our parishes and missions that our diocese would welcome any input from the faithful as they might wish to the questions sent by the Holy See at the request of Pope Francis on marriage and family life in our day. Over 6,800 people responded, taking time to fill out the survey, often taking significant additional time to add comments to the online version or by filling out the survey on paper and submitting it (written submissions were subsequently entered into the online survey). What Gallup, Pew or the other polling companies would give for nearly 7,000 participants in what was basically an opinion poll! The timeline was short, too short, but all the responses were received, reviewed by members of the Diocesan Pastoral Council, results shared with the Presbyteral Council and then in mid-January forwarded by me to the appropriate office in Rome which is planning for the two synods which will discuss marriage and family life in our day in October of this year and October of 2015. At the time, I promised to share the responses with all who took the time to respond. That is what I will attempt to do here, though in something of “shorthand” since the print-out of everything exceeded 3,000 printed pages. Therefore, what is impossible to share in a medium such as this is all of the “free-form” comments which I would characterize as serious, lacking in polemics, sincere, and reflecting little of the polarity which exists in the Church today. I am very proud of what was said, how it was said and who said it. Before you start looking at the numbers, there are several things which you need to keep in mind. The survey responses generally reflect the “choir,” those people who faithfully attend Mass on Sundays and holy days of obligation, if not daily. They do not represent the feelings of those who have fallen away from the practice of their faith, are angry or frustrated or feel alienated by the Church. How I wish I could have heard from them as well, but given the short time line mandated by the Holy See for input, the only vehicle for informing God’s people of the survey was through those in church or some others who take the time to read this blog, the diocesan Facebook or Twitter, or our diocesan website. Having said that, I think the thoughts of those who no longer practice their Catholic faith – particularly those concerning our pastoral practice on marriage – were well-represented by the people who did respond. Overall, the Church which I am privileged to lead has some real concerns about precisely the matters which the Holy Father wished tested. Our overall score as institutional Church calls for something of an overhaul of our “common core teachings” (couldn’t resist – sorry!).
Also, please keep in mind that we had to take the sometimes very foreign language of the incoming survey and translate it best as we could into words, terminology and concepts which educated American Catholics could understand. I would give our instrument a B+ or an A- in clarity. Please also note that the overwhelming majority of respondents are oldergeneration Catholics, most of whom are married and are regular church-goers. Young singles and married couples numerically are not as well-represented. If you wish to see the statistical results from the survey in the diocese, simply click here. Summarizing the free-form comments and responses was a more challenging exercise but I think I can do them justice with the following comments: 1. There was very strong support for the notion that marriage (which I believe they understood as sacramental marriage) is between one man and one woman. 2. Having said that, it was also clear that the respondents felt that the Church needed to be better prepared to respond to the reality of same-sex marriage. In addition, many respondents felt that the people involved in such relationships believe that the Church has turned its back on them. 3. The respondents generally tended to suggest that the Church needed to be kinder and gentler to those who identify themselves as gay and lesbian, be less judgmental and more welcoming. 4. Very clearly stated was the opinion that an adopted child of same-sex parents should be treated in the Church exactly the same as a child born of a traditional marriage between a man and a woman. 5. The respondents felt very strongly that something needs to be done to reconcile and welcome back the divorced and remarried beyond the present annulment process, about which there seems to be confusion. The mistaken notions that an annulment renders children of the first marriage illegitimate and that simply being divorced excludes one from the sacramental life of the Church indicates that as a local Church we need to do something soon to educate our people better on these two points. 6. The media takes a hammering in the survey results, largely because it is seen as the force majeure for challenging traditional concepts about marriage and family life. They render alternate lifestyles legitimate in the eyes of our respondents and perhaps are so strong that they will effectively negate anything done to support traditional notions of marriage and family life. 7. The respondents strongly said that the Church needs “to wake up and smell the coffee” on cohabitation. It is commonplace and there are some reasons for it which can not be summarily dismissed, such as economic realities. 8. Finally, on the matter of artificial contraception the responses might be characterized by the saying, “that train left the station long ago”. Catholics have made up their minds and the sensus fidelium suggests the rejection of Church teaching on this subject. So, a natural question is “What next?” The survey results raised issues that can only be resolved by the universal church and ultimately by the Holy Father himself. I gather from what I read that our results are not markedly different from those being reported elsewhere around the world. I hope that the effort to canvas the thoughts of the People of God in this diocese, which was unique in Florida, will be helpful to those who will soon gather in synod with the Holy Father. But there are pastoral results from the survey which we can attend to and I hope we will. I have made it known that I will not tolerate any discrimination or anything which smacks of
the punitive to children of same-sex couples. I think all representatives of the Church’s many ministries can be kinder, gentler, more welcoming and less judgmental of those who find our praxis and preaching on marriage and family life to be at odds with their experiences. We need to address clearly that divorce itself is not something which bans a person from reception of the sacraments and that annulments do not illegitimize children born of previous marriages. Working with our diocesan Marriage and Family Life Office and with our priests and deacons, we can either begin or strengthen the process of healing for many in the Church. Finally, if the “choir” is singing this anthem, imagine what we might have heard had we had the time and access to those alienated, fallen-away, hurt or frustrated. Pope Francis’ call to hightail it to the trenches, to the difficult and smelly parts of the people of God to bring the love and hope of Jesus Christ is not only a call to serve the economically impoverished but the spiritually impoverished, so often of our own making. God bless you and our efforts. - See more at: http://bishopsblog.dosp.org/?p=6014#sthash.mRYfKpSm.dpuf
Switzerland Umfrage zur Partnerschafts-, Ehe und Familienpastoral der katholischen Kirche – Ergebnisse Zur Vorbereitung der weltweiten Synode zur Familie, die im Oktober in Rom stattfindet, befragten die Bischöfe im Dezember die Gläubigen in der Schweiz über ihre Erfahrungen, Anregungen und Kritiken zur kirchlichen Familien-, Ehe- und Partnerschaftspastoral. Jetzt liegen die Ergebnisse vor. Wer hat bei der Umfrage mitgemacht?
23‘636 Antworten, die bis Anfang Januar eingegangen sind (drei Viertel online, übrige Papierversion), sind Grundlage der Berechnungen.
Mit den Fragebögen, die nach Ende der Erhebungsfrist eingegangen sind, ergibt sich eine totale Teilnehmerzahl von 25‘000. Das Durchschnittsalter liegt bei gut 54 Jahren, 47% Männer, 53% Frauen. Zwei Drittel haben Kinder. Fast 92% gehören zur römisch-katholischen Kirche, knapp 95% leben in der Schweiz. Der deutschsprachige Fragebogen wurde von ungefähr 87% ausgefüllt, der französischsprachige Fragebogen von ca. 9%. Über 1000 Menschen haben den italienischsprachigen Fragebogen ausgefüllt, was etwa 4,5% der Teilnehmenden entspricht. Die grosse Zahl an Teilnehmenden, welche Fragebögen aus kirchlichen Medien (Pfarrblätter) verwendet haben, bedeutet, dass vor allem kirchennahe Menschen erreicht wurden. Der kirchennahe Hintergrund der meisten Teilnehmenden zeigt sich auch darin, dass die kirchliche Heirat und eine christliche Erziehung der Kinder sehr hohe Zustimmungswerte erhalten. Für kirchennahe Menschen ist es typisch, dass sie sich mit der Lehre der Kirche auseinandersetzen. Das hindert sie aber nicht, sich auch sehr kritisch dazu zu positionieren.
Erste gefestigte Ergebnisse
Die Auswertung der Umfrage hat erst begonnen, dennoch lassen sich deutliche Trends darstellen. Was den Umfrageteilnehmenden wichtig ist
Die kirchliche Eheschliessung ist durchgängig wichtig (80 Prozent). Der Wunsch, die eigene Paarbeziehung auch religiös zu gestalten und die Dimension des Religiösen bei wesentlichen Lebensentscheidungen einzubeziehen ist deutlich. Der sehr grosse Wunsch nach einer christlichen Erziehung der Kinder bildet den höchsten Zustimmungswert der gesamten Pastoralumfrage (97 Prozent) ! Der Glaube spielt im Bereich der Familie und in der Kindererziehung eine grosse Rolle, auch wenn die Eltern dies nicht immer ausdrücklich formulieren (können). Ein kirchenstatistischer Beleg für die hohe Bedeutung des Glaubens im Bereich der Familie ist die Taufe, die in der Schweiz immer noch eine sehr hohe Zustimmung findet. Für die Kirche sind diese zwei Aussagen eine grosse Chance für die Vermittlung ihrer religiösen Kernbotschaft. Aber – dennoch ist nicht alles gut.
Diese grundsätzliche Offenheit für Religion und Glaube geht keinesfalls mit einer kritiklosen Zustimmung zur kirchlichen Lehre über die Familie, über die Ehe und über die Sexualität einher. «Thema Nr. 1»
Ein sehr grosser Konsens zeigt sich im Unverständnis und in der Ablehnung gegenüber der offiziellen Lehre, geschiedene Wiederverheiratete nicht zu den Sakramenten zuzulassen. Die überwiegende Mehrheit (knapp 90 Prozent) teilt den Wunsch nach einer kirchlichen Anerkennung und Segnung deren Partnerschaften. Prioritäres Anliegen an die Bischöfe und an die Kirche in der Schweiz ist der Wunsch nach Überwindung der ausschliessenden und als unbarmherzig und unchristlich verstandene Praxis im Umgang mit geschiedenen Wiederverheirateten. Diese wird von den Befragten aus religiösen Gründen und mit ausdrücklichem Bezug auf christliche Kernaussagen zurückgewiesen. Kirchliche Anerkennung gleichgeschlechtlicher Partnerschaften – Mehrheit ohne Konsens
Eine Mehrheit von gut 60 Prozent der Umfrageteilnehmenden unterstützt den Wunsch nach einer kirchlichen Anerkennung und Segnung gleichgeschlechtlicher Partnerschaften. Anders als bei der Frage der geschiedenen Wiederverheirateten gibt es hier aber keinen Konsens, sondern eher eine Polarisierung. Klarer Zustimmung steht ebenso entschiedene, wenn auch zahlenmässig geringere, Ablehnung einer kirchlichen Anerkennung gleichgeschlechtlicher Partnerschaften gegenüber. Für die Kirche und für die Kirchenleitung stellt sich hier die schwierige Aufgabe, eine Lösung zu finden, die dieser Differenz der Auffassungen gerecht wird und den seelsorglichen Bedürfnissen der lesbischen und schwulen Paare, denen die religiöse Gestaltung und Anerkennung ihrer Paarbeziehung ein wichtiges Anliegen ist, entgegen kommt. Dauerthema Verhütung
Die Antworten auf die Frage nach künstlichen oder natürlichen Verhütungsmethoden zeigen die lange bekannte dramatische Differenz zwischen Lehramt und den UmfrageTeilnehmenden. Das lehramtliche Verbot der künstlichen Methoden der Schwangerschaftsverhütung steht fernab zur Praxis und zu den Auffassungen der allermeisten Katholikinnen und Katholiken. Vorbehalte bei der Zustimmung zur kirchlichen Lehre über die Familie
Zwar geben die meisten Katholikinnen und Katholiken an, die kirchlichen Positionen zu Sexualität, Partnerschaft, Ehe und Familie zu kennen, aber wenn sie nach der Zustimmung zu dieser Lehre gefragt werden, dann zeigt sich eine eher skeptische Haltung. Die Vorbehalte gegenüber der Lehre der Kirche sind sehr deutlich. Perspektiven für die Kirche
Setzt man diese kirchenkritischen Ergebnisse mit dem grundsätzlichen Wunsch zu einer auch kirchlich-religiös geprägten Partnerschaft, Ehe und Familie ins Verhältnis, zeigt sich die dringende Notwendigkeit, den Status der kirchlichen Lehre über die Familie in Kirche und Seelsorge neu zu bewerten. Die Verabsolutierung einzelner Normen und Vorgaben der Kirche gegenüber konkreten Lebenserfahrungen und Lebenssituationen der Menschen muss aufgebrochen werden. Forderungen seitens der Kirche, nach denen Katholikinnen und Katholiken den konkreten Normen und Verhaltensvorgaben der Kirche unbedingten und kritiklosen Gehorsam zu
leisten haben, schaden schlussendlich der Kirche in ihrem Anliegen, den Menschen die zentraleren und wichtigeren Aspekte ihrer Botschaft zu vermitteln. Nicht zuletzt sollte das Wissen um das Missverhältnis zwischen der Offenheit vieler Gläubiger für eine religiöse Prägung von Partnerschaft, Ehe und Familie einerseits und ihrer Ablehnung und ihrem Unverständnis gegenüber weiten Teilen der Lehre andererseits bei der Entwicklung pastoraler Angebote berücksichtigt werden. Gerade die Ehevorbereitung erhält insgesamt in der Umfrage kein gutes Zeugnis. Sie wird als zu wenig hilfreich für das Eheund Familienleben gesehen. Schliesslich zeigt die Umfrage, dass die Kirche kaum als hilfreich gesehen wird, wenn es in Ehe und Familie zu Krisen kommt. Hier scheint es, dass das hohe Ideal der kirchlichen Lehre den Blick auf die Realität verstellt und die Ansprechbarkeit ausgerechnet erschwert für die Menschen, die Unterstützung brauchen würden. Breite Übereinstimmung
Eines der sehr erstaunlichen Ergebnisse der Untersuchung ist die ausgesprochen hohe Übereinstimmung im Antwortverhalten ganz unterschiedlicher Gruppen: Junge und Alte, Männer und Frauen; deutsch-, französisch- und italienischsprachige Teilnehmende – es gibt faktisch keine nennenswerten Abweichungen im Antwortverhalten. In keiner Frage öffnet sich ein Generationenkonflikt, es gibt keinen Kampf der Geschlechter, keinen Röstigraben, keine bedeutsame ökumenische Differenz zwischen den christlichen Konfessionen und auch keine relevante Unterschiedlichkeit der Antworten aus der Schweiz und aus dem Ausland. Perspektiven für weitere Auswertungen
Wir stehen erst am Anfang der Auswertung. Für die weitere Analyse der Ergebnisse wird das SPI konkrete pastorale Fragestellungen zur Grundlage nehmen. Beispielsweise wäre es möglich, eine zielgruppenspezifische Auswertung vorzunehmen, um pastorale Angebote passender zu gestalten. SPI - Schweizerisches Pastoralsoziologisches Institut
Auftrag und Ziel des SPI Das Schweizerische Pastoralsoziologische Institut (SPI) ist ein Forschungsinstitut, das von der katholischen Kirche in der Schweiz getragen wird. Sitz des Instituts ist St. Gallen. Das SPI untersucht den sozialen, kulturellen und vor allem religiösen Wandel in der gegenwärtigen Gesellschaft. Die Erkenntnisse und Ergebnisse dieser Forschung dienen gleichzeitig als Grundlage für die Entwicklung von Konzepten und Perspektiven für die pastorale Planung und Praxis der katholischen Kirche in der Schweiz. Die Verbindung der Grundlagenforschung mit der konzeptionellen Entwicklung und Beratung für die pastorale Arbeit in der Schweiz ist ein wesentliches Ziel des SPI. Adresse und Kontakt: Schweizerisches Pastoralsoziologisches Institut, SPI Dr. Arnd Bünker, Institutsleiter Gallusstrasse 24 Postfach 1926 9001 St. Gallen Tel 0041 / 71 228 50 90 Fax 0041 / 71 228 50 99
www.spi-stgallen.ch
[email protected]
1 Syntheserapport van de Belgische bisschoppenconferentie over de vragenlijst voor de synode 2014 over het gezin in de context van de nieuwe evangelisatie
A. Kader In voorbereiding op de synode werd door de Romeinse instanties, in plaats van de gebruikelijke lineamenta (eerste thematische ‘lijnen’) waarop de bisschoppen dienen te reageren, een uitgebreide bevraging bezorgd aan alle bisschoppenconferenties, met de bedoeling om het hele volk Gods te raadplegen. Deze vragenlijst, met in totaal 39, over 9 thema’s verdeelde open vragen, werd zo ruim mogelijk verspreid in de Kerk in België. Er kwamen in totaal 1.589 antwoorden van personen, groepen, experts... De stijl van de antwoorden varieert van korte reflecties tot uitvoerige beschouwingen van tientallen pagina’s. De antwoorden werden door de diensten van de bisschoppenconferentie verwerkt in een syntheserapport dat aan Rome werd bezorgd. Het proces werd mee begeleid door vijf theologen verbonden aan KULeuven en UCLouvain. De antwoorden vertegenwoordigen meer dan 3.000 personen. Opvallend daarbij is dat de Franstalige antwoorden duidelijk in de meerderheid zijn (70%). Er zijn echter geen verdere achtergronden bekend van de respondenten. Zij vertegenwoordigen dus niet proportioneel de Belgische gelovigen noch de samenleving: we kunnen alleen zeggen dat deze mensen hun mening of die van de groep te kennen hebben gegeven. Deze antwoorden op de vragenlijst stroken dan ook niet noodzakelijkerwijs met bevindingen van empirisch of theoretisch wetenschappelijk onderzoek. Dit relativeert het resultaat, maar ontdoet het niet van zijn waarde: uit de antwoorden laat zich de grote ernst aflezen waarmee allerlei mensen hun betrokkenheid uiten bij het thema Kerk, huwelijk en gezin. Een moeilijkheid bleek wel dat een aantal vragen eerder een beroep doet op kennis en competentie dan vraagt om een mening. Daarom wordt door veel respondenten heel positief gereageerd op het feit dat een raadpleging gebeurt, maar worden kritische bedenkingen geuit bij de stijl en verwoording van de vragen. Wat de uitwerking van de beoogde raadpleging van het Godsvolk betreft, betaalt dit nieuwe initiatief dus ongetwijfeld nog leergeld.
B. Enkele algemene lijnen die uit het rapport naar voor komen Paus Franciscus nam het initiatief voor meteen twee synodes over ‘het gezin in de context van de nieuwe evangelisatie’. Het is zijn zorg dat het geloof Gods bevrijdende liefde en vriendschap dient aan te bieden, midden in het reële en dagelijkse leven van mensen. De evangelisatie kan dan bijna niet anders beginnen dan in het feitelijke gezin, als de eerste plaats waar mensen leven en van waaruit zij ook participeren aan de samenleving. De afstand die dreigt te groeien tussen het ‘gezin’ in alle vormen die dit vandaag kent, en de kerkelijke leer over huwelijk en gezin, komt uit de bevraging naar voor als de centrale zorg van de respondenten. Wanneer geloof en gezin al te zeer in spanning komen te staan met elkaar, wordt de
2 geloofsbeleving in het dagelijkse leven daar danig door bemoeilijkt. De respondenten vragen dan ook dat de Kerk soms haar leer, en vaker nog de pastorale invulling ervan, dichter bij de geleefde werkelijkheid zou brengen. Tegelijk duiden zij een aantal evoluties in de Belgische samenleving aan waarmee zij het als christenen niet eens zijn, en die evenzeer deze spanning veroorzaken. Men zou dus kunnen stellen dat zij aan de Kerk vragen een aantal spanningen tussen geloof en gezin te verminderen. Maar tegelijk vragen zij aan de Kerk het gezin ook te ondersteunen om zich te situeren in een aantal maatschappelijke evoluties waarmee een christelijke visie op het gezin niet verzoenbaar is. Deze dubbele vraag is zonder twijfel de hoofdtendens die uit het rapport spreekt. Daarnaast kunnen we nog enkele algemene tendensen onderscheiden: - De respondenten signaleren veel onwetendheid over de kerkelijke leer over huwelijk en gezin, maar ook interesse voor vorming ter zake. - Er blijkt onder de respondenten een diversiteit aan posities over de verschillende thema’s, met een duidelijke hoofdtoon: de wens om een aantal thema’s te herdenken. De verschillen getuigen meestal niet van radicale tegenstellingen: de meeste respondenten nemen een gematigd standpunt in. Er is bij de respondenten naast reëel meningsverschil ook overeenstemming met de visie op huwelijk en gezin zoals de kerkelijke overheid die aanreikt. - Er is een spanning aanwijsbaar tussen het beschermen van de leer en het in dialoog treden met de cultuur. Die dialoog dient aangegaan met een dubbele bedoeling: om de leer helder en pedagogisch te communiceren, maar ook met openheid voor het bijsturen van de leer vanuit de dialoog met de cultuur. - De zelfde spanning bestaat tussen het presenteren van het kerkelijk aanbod als een weg naar dieper leven en geluk, en een barmhartige omgang met mensen die omwegen maken. Daarbij wordt af en toe de vraag gesteld welke wegen echt levengevend zijn. - De respondenten ervaren een toenemende spanning tussen, enerzijds wat de Kerk voorhoudt en waar ook hun persoonlijke christelijke gewetensovertuiging bij aansluit, en anderzijds de politieke besluitvorming en sociale evoluties die plaatsvinden in België.
C. De belangrijkste inhoudelijke resultaten per vraag/thema 1. Over de kennis en verspreiding van de Bijbel en de kerkelijke leer over het huwelijk De kennis van de kerkelijke leer blijkt zwak, alleen een geïnteresseerd publiek is beter op de hoogte. Wel wijzen respondenten erop dat een indirecte bemiddeling van de leer gebeurt door het voorleven ervan in het gezin en in de samenleving. Maar daar knelt ook het schoentje. Rond bepaalde elementen uit de kerkelijke leer over huwelijk en gezin is men het, in meerderheid, niet eens met het leergezag, en is het moeilijk tot onmogelijk geworden die leer te beleven in het gezin en te verdedigen in de samenleving. Die punten zijn bekend: de zogenoemde artificiële anticonceptie, de positie van hertrouwde echtgescheidenen, de beoordeling van homoseksuele handelingen, de seksualiteitsbeleving buiten het huwelijk in een aantal omstandigheden… Mensen gaan uitgebreid in op deze vraag en motiveren hun moeilijkheden met de leer vooral op drie wijzen. Vooreerst:
3 sommige kerkelijke posities worden door een aantal respondenten beoordeeld als veeleer in tegenspraak met de geest van het evangelie. Vervolgens noemt men de leer uit de tijd, los van de realiteit, getuigend van onbegrip voor het hedendaagse gezin, en men stelt vragen bij de competentie van de Kerk in complexe medische kwesties. En ten derde wijst men ook op de onhaalbaarheid van wat een ideaal kan zijn, omwille van maatschappelijke tendensen: deze bemoeilijken danig het als christen in het leven staan in onze samenleving. Nochtans vinden de respondenten huwelijk en gezin zeker beschermwaardig en zien ze daarin ook een profetische taak voor de Kerk. Een minderheid uit zich ook als voorstander van de integrale kerkelijke leer, en verwijst naar het nodige groeien in geloof en genade om die te leren beleven.
2. Over het huwelijk ‘volgens de natuurwet’ Met deze omschrijving bedoelt de Kerk het huwelijk als werkelijkheid vanuit de schepping en instelling van de mensheid, dus nog niet als kerkelijk huwelijk. De term natuurwet roept veel reacties op bij de respondenten: in de samenleving wordt deze bijna weggelachen en ook christenen hebben moeite met het statische, beknellende kader voor de menselijke vrijheid dat zij er onder verstaan. Los van wat men onder ‘natuurwet’ moet verstaan, blijkt niet langer duidelijk wat ‘het huwelijk’ definieert voor de rede, en welke alternatieve relatievormen daarnaast bestaansrecht hebben. De feitelijke beleving van ‘huwelijk’ en ‘gezin’ die mensen om zich heen constateren, vaak bij nabije personen die ze liefhebben, doet hen aarzelen bij theoretische concepten of moeilijk haalbare idealen. En de twijfels over het huwelijk ‘volgens de natuurwet’ vertalen zich in een onzekere opstelling in verkondiging, uitdieping, vorming… ook bij christenen. Sommigen vragen daarom aan de Kerk een duidelijker onderscheid te maken tussen het ‘huwelijk’ zoals de Kerk dit verstaat, en samenlevingsvormen allerhande die de samenleving nu groepeert onder ‘huwelijk en daarmee gelijk stelt’. In de kerkelijke huwelijksvoorbereiding vraagt men om met niet-praktiserenden die aan de Kerk het huwelijk vragen, langer op weg te gaan naar het sacrament toe. Tegelijk wordt erop gewezen dat in ons land dergelijke niet-praktiserende mensen die het huwelijk verlangen, zich daarvoor steeds minder tot de Kerk wenden.
3. De gezinspastoraal in de context van de evangelisatie De huwelijksvoorbereiding blijkt toegenomen naarmate het kerkelijke huwelijk minder evident werd en de afstand tussen huwenden en de kerkgemeenschap bleek te groeien. Die huwelijkspastoraal is vandaag van ongelijke kwaliteit, vinden de respondenten, en ook wel bedreigd door de verminderende krachten van de kerkgemeenschap. De geloofsopvoeding in het gezin gebeurt in de eerste plaats door het getuigenis in woord en daad. Daarbij wordt meermaals verwezen naar het voorbeeld van een leven dat gave van zichzelf blijkt. Maar men wijst er ook op dat allerlei gezinssituaties die de Kerk als ‘onregelmatig’ beoordeelt, toch ook als huiskerk kunnen functioneren.
4 Het gelovige woord aan de daad toevoegen, blijkt niet gemakkelijk en wordt bijna als onmogelijk ervaren zodra de kinderen jongeren worden, die tot eigen keuzes over het geloof dienen te komen. Dan blijkt dat het gezin als huiskerk nood heeft aan omkadering door de ruimere vormen van kerkgemeenschap: parochie, bewegingen, jongerenpastoraal… Vergelijkbaar wordt gesproken over gebed in het gezin: met kinderen lukt dit soms nog en respondenten zoeken naar een creatieve aanpak. Met opgroeiende jongeren wordt bidden in het gezin en als gezin erg moeilijk. In onze samenleving blijkt dan het ‘doorgeven’ van het geloof niet langer te functioneren. Jongeren kunnen alleen persoonlijk en vrij tot geloof komen. Er is ook geen ‘generatieconflict’ meer over deze thema’s, omdat de meeste ouders zelf het geloof niet zo sterk beleven. Wel vernoemen respondenten vaak de ‘evangelische waarden’ die ouders als menselijke waarden aan hun kinderen willen doorgeven. Gelovigen situeren hun bijdrage aan huwelijk en gezin vooral in het nooit afschrijven van mensen, wat er ook moge voorvallen. Christelijk getuigenis schuilt voor de meeste respondenten minder in het voorhouden van een leer dan in onthaal, dialoog, gastvrijheid, respect voor de ander, luisterbereidheid, begrip, goedheid… Het gezin dient een ‘veilige haven’ te zijn. Dan kan het ook gastvrijheid bieden aan andere koppels en gezinnen die een crisissituatie doormaken. Deze laatsten voelen zich al te vaak afgewezen door het als streng ervaren inhoudelijk discours van de Kerk, terwijl zij erkennen dat diezelfde Kerk hen nochtans wel onthaalt en helpt waar mogelijk.
4. Over het pastorale omgaan met moeilijke huwelijkssituaties De vragenlijst informeert onder deze hoofding naar voor- en buitenhuwelijks samenwonen, naar echtgescheidenen en hertrouwde echtgescheidenen, en naar de relatie van mensen in deze situaties tot de Kerk en de sacramenten… De respondenten vermelden vooreerst dat deze situaties vaak niet als ‘moeilijk’ worden beleefd in onze samenleving: al deze groepen behoren tot de ‘normale’ samenstelling van de gemeenschap. In verband met samenwonenden pleiten zij voor een aanvaardende omgang en respect voor wat misschien een ‘huwelijk in wording’ kan blijken. Tegelijk valt hier op dat de waarde van het huwelijk als voltooiing van een dergelijke relatie wordt benadrukt. Drie groepen van samenwonenden zonder formele vormgeving van de relatie worden meer in het bijzonder vermeld: jongeren die een onzeker toekomstperspectief hebben op vele vlakken; mensen die gekwetst zijn door het leven en daardoor aarzelen om zich te engageren; en oudere mensen die om vele redenen geen totaal engagement in een relatie meer wensen. Voor al deze groepen adviseren de respondenten verdraagzaamheid, gastvrijheid, en het voorstellen van een weg met God. Wat betreft echtgescheidenen, al dan niet hertrouwd, wijzen respondenten vooreerst op het numerieke gewicht van deze groep in onze samenleving waarmee rekening dient gehouden. Echtscheiding is geen uitzonderingssituatie en dient in de wijze waarop de Kerk zich richt tot huwelijk en gezin, als voluit daartoe behorende situatie meegenomen te worden. Over de toegang tot de sacramenten voor hertrouwde echtgescheidenen worden verschillende voorstellen gedaan, maar er wordt ook gevraagd dat de Kerk daar niet eenzijdig op zou focussen. Een meerderheid vraagt dat de Kerk niet langer een onderscheid zou maken met ‘gewone’ koppels. Mislukking of ongelukken
5 onderweg komen nu eenmaal voor. Men wil de tweede relatie de beste kansen geven, ook via het naderen tot de sacramenten. Er wordt ook verwezen naar de omgang van de orthodoxe kerken met deze situaties (zij kennen de mogelijkheid van een tweede, niet-sacramenteel huwelijk na echtscheiding). We kunnen zeggen dat de respondenten het meest om een herziening vragen van de kerkelijke opstelling betreffende de communie voor de hertrouwde echtgescheidenen (samen met de leer over anticonceptie - zie verder vraag 7). Zij wijzen erop dat woordgebruik als ‘onregelmatige huwelijkssituatie’ kwetsend overkomt en blijk geeft van arrogantie. Vele al dan niet hertrouwde echtgescheidenen geven aan hun levenssituatie immers niet de betekenis die de Kerk eraan geeft, omdat zij die niet kennen of afwijzen. Blijkens de antwoorden ervaren zij - als ze nog een band met geloof en Kerk hebben - een dilemma tussen het opgeven van het nieuw gevonden geluk of van hun band met de Kerk. Uit de antwoorden spreekt onbegrip hierover, maar ook boosheid en bitterheid. Men vindt de kerkelijke regelgeving op dit punt ook onevangelisch. De procedure voor nietigverklaring van een huwelijk kan daaraan nauwelijks iets verhelpen, ook niet als ze zou worden vereenvoudigd. Een aantal respondenten vragen dat de Kerk een vorm van ‘psychologische dood’ van het huwelijk erkent, naast de nietigheid van het huwelijk, en nadenkt over een vorm van tweede kerkelijke huwelijksinzegening. Desondanks wordt ook waardering uitgesproken voor de begeleiding en opvang die de Kerk op plaatselijk vlak aanbiedt aan echtgescheidenen. Ook hier worden ‘plaatselijke kerkgemeenschap’ en ‘hiërarchie’ van elkaar onderscheiden.
5. Over samenlevingsvormen van personen van het zelfde geslacht De respondenten verwijzen naar de Belgische wetgeving die het homohuwelijk erkent, maar evalueren deze kritisch. Een meerderheid vraagt dat de Kerk homoseksuele relaties zou erkennen, ook in stabielere juridische vorm, en zonder homoseksuele handelingen moreel af te wijzen. Maar er blijft duidelijk twijfel onder de respondenten over de term ‘huwelijk’ en over de juridische en sociale gelijkschakeling van dergelijke relaties met het huwelijk. Heel wat respondenten vragen aan de Kerk haar verzet hiertegen niet op te geven. De pastorale houding van de Kerk tegenover deze mensen moet er volgens de respondenten opnieuw een zijn van gastvrijheid en respect, openheid, welwillendheid, soms ‘medelijden’, dialoog… Men dient deze mensen te herinneren aan Gods liefde voor hen, hun geloof en liefde te waarderen, hen niet te beoordelen, en waar nodig ook het hart van de geloofsgemeenschap in deze zin te bekeren. Sommige respondenten verwijzen in verband hiermee naar paus Franciscus. Anderen wijzen homoseksuele handelingen als dusdanig af, maar vragen ook dan respect voor een groeiproces. Als homokoppels kinderen hebben, is er grote eensgezindheid dat geen onderscheid dient gemaakt tussen deze en andere kinderen. De respondenten vinden dat dit in ons land ook geen groot probleem vormt. Wel zien zij een probleem in de geloofsopvoeding, vanwege het botsen van de gezinssituatie met de kerkelijke visie op huwelijk en gezin.
6. Over de opvoeding van kinderen in gezinnen met een onregelmatige huwelijkssituatie
6 Volgens cijfers van de Interdiocesane Dienst voor Gezinspastoraal wordt ongeveer de helft van de kinderen in België geboren buiten het huwelijk, al worden slechts 13% geboren buiten een stabiel samenlevingsverband. Dit gegeven doet veel respondenten opnieuw reageren tegen de gebruikte term ‘onregelmatig’. Ouders uit dergelijke gezinnen die de Kerk aanspreken, doen dat in dezelfde geestesgesteldheid als andere ouders. Velen vragen de sacramenten als een overgangsritueel en zijn zich minder bewust van de christelijke betekenis van het sacrament. De vraag naar een sacrament kan een goede aanleiding vormen voor de kerkgemeenschap om met hen op weg te gaan. De respondenten menen dat er daarom ook in deze situaties geen reden is om een onderscheid te maken tussen deze en andere gezinnen/kinderen, en zien dat in de praktijk ook niet gebeuren. Wel moet rekening worden gehouden met specifieke situaties die ook om specifieke vormen van gastvrijheid en begeleiding vragen, bv wanneer kinderen afwisselend op twee adressen verblijven. En zij wijzen er ook op dat de gezinssituatie in spanning kan komen met de geloofsopvoeding in de mate waarin de Kerk in haar leer de ‘onregelmatige’ situatie afwijst die ouders en kinderen thuis beleven en waarbinnen de geloofsopvoeding haar plaats heeft.
7. Over de openheid van de echtgenoten voor het leven De respondenten wijzen erop dat de stellingen van Humanae Vitae (1968) over verantwoord ouderschap veel ouderen zich van de Kerk hebben doen afwenden, terwijl jongeren die leer helemaal niet meer kennen. Een grote meerderheid neemt er akte van dat de Kerk zich verzet tegen anticonceptie, maar vindt ze vandaag heel normaal en vindt ook dat christenen hierin zelf een morele keuze moeten maken. Velen willen daarom dat de Kerk haar standpunt ter zake wijzigt, waarvoor ze op verschillende manieren argumenten aanvoeren. Tegelijk klinkt toch vaak, ook bij die zelfde respondenten, kritiek door op de banalisering van seksualiteit in onze samenleving en de te verregaande dissociatie van seksualiteitsbeleving, relatievorming en procreatie. Volgens nogal wat respondenten begrijpt de Kerk niet voldoende van binnenuit het leven van een echtpaar en een gezin, ook als dat christenen zijn, en de vragen over verantwoord ouderschap, liefde en tederheid die dat met zich meebrengt. Vruchtbaarheid wordt ook ruimer gesitueerd dan alleen het krijgen van kinderen. Het onderscheid tussen ‘natuurlijke’ methodes en ‘artificiële’ anticonceptie wordt in vraag gesteld, net als de verschillende morele evaluatie ervan. De respondenten ontwaren ook een zekere onverschilligheid hierover, voorbij de afwijzing van het kerkelijke standpunt: hierin spelen het persoonlijke geweten, de vrijheid en verantwoordelijkheid van de partners. Daarmee hangt samen dat deze onderwerpen nog weinig worden gethematiseerd door de Kerk in onze contreien. Daarbij wordt ook verwezen naar het veralgemeende samenwonen: bij de huwelijksvoorbereiding hebben bijna alle koppels hierin al keuzes gemaakt. Andere respondenten erkennen nochtans het recht van de Kerk om hierin het geweten voor te lichten. Sommigen vragen dat Humanae Vitae eerder als een horizon of ideaal zou worden voorgehouden. Als reden waarom Humanae Vitae wordt afgewezen, wordt hoofdzakelijk verwezen naar de levensomstandigheden in onze cultuur en tijd. Ook het ecologische perspectief komt daarbij ter
7 sprake: hoeveel bewoners kan de planeet huisvesten? De vraag hoe de groei van het aantal geboortes kan worden bevorderd, roept dan ook negatieve reacties op bij heel veel respondenten: het is niet de rol noch de competentie van de Kerk het aantal geboortes te doen toenemen, met voorbijgaan aan sociale, economische, politieke en culturele aspecten van deze thematiek. Maar veel respondenten wijzen er tegelijk op dat ook in de samenleving zich een mentaliteitswijziging opdringt waarbij opnieuw het kind verwelkomd zou worden en niet als een last neergezet, en waarbij het gezinsleven en het ouderschap waardering zouden krijgen. De samenleving dient condities te creëren die het gezin eerder beschermen dan zijn functioneren te bemoeilijken. Opgemerkt wordt voorts dat grote delen van Humanae Vitae wel verworven zijn: het samengaan van kinderen voortbrengen met het kunnen opvoeden van kinderen, een principiële waardigheid van elk leven… Maar de kloof tussen Kerk en samenleving rond dit thema wordt toch als erg diep ervaren en beide worden bekritiseerd: de Kerk om haar gestrengheid, de cultuur om haar bijna volledige deregulering van de seksuele beleving. Er wordt gevraagd dat beide elkaar meer tegemoet zouden komen in vragen rond zin en betekenis van de seksualiteitsbeleving. Daarbij wordt opgemerkt dat genuanceerder stemmen binnen de kerkgemeenschap zich te weinig hierover durven uiten omdat die thema’s binnen de Kerk gevoelig liggen. De visie van Humanae Vitae/de Kerk staat al te ver af van de leefwereld van jongeren. Zo worden alleen de meer extreme stemmen uit Kerk en samenleving door jongeren gehoord. Enkele respondenten vestigen hun hoop op het discours van paus Franciscus om deze blokkering op te heffen. Ten slotte wijst een aantal respondenten op de moeilijkheid in onze cultuur om een plaats te geven aan ‘problematisch nieuw leven’ dat zich aankondigt. Hier is veel nood aan begeleiding van ouders, opnieuw met nuance en respect.
8. Over het verband tussen gezin en persoon Onder deze hoofding peilt de vragenlijst naar de manier waarop het gezin een persoon helpt om zichzelf en zijn roeping te vinden, en welke hindernissen zich daarbij kunnen voordoen. De respondenten bevestigen in grote meerderheid dat het gezin een bevoorrechte plaats is voor de openbaring van Christus, het mysterie en de roeping van de mens. Dit alles beluistert men niet alleen in het gezin, men leert het er ook te beleven. Het gezin als liefdesgemeenschap blijft voor de respondenten in deze betekenis de basiscel van samenleving en Kerk. Het gezin als huiskerk heeft wel behoefte aan ruimere omkadering door kerk, school, jeugdwerk… Moeilijkheden hierbij kunnen zowel uit het gezin en de samenleving als uit het spreken van de Kerk voortvloeien. Respondenten beklemtonen echter dat ook de beproevingen die een gezin doormaakt, juist de weg kunnen zijn waarop de personen in dit gezin groeien in liefde en geloof. De liefde in het gezin is het voornaamste, of dat zich nu in een regelmatige of onregelmatige situatie bevindt. Wanneer het geloof een crisis doormaakt of verdwijnt in het gezin, heeft dit voor de grote meerderheid van de respondenten een negatieve impact op de gezinssituatie zelf. Het kan de stabiliteit van het echtpaar en het gezin bedreigen of het gezin kan de leegte opvullen met andere doelstellingen. In dit verband wordt ook verwezen naar de betreurenswaardige situatie van veel parochies waar gezinnen nauwelijks nog terecht kunnen voor gelovige ondersteuning.
8
9. Andere uitdagingen en voorstellen in verband met de thema’s van de vragenlijst Veel respondenten formuleren bij deze vraag een eigen slotbeschouwing en herbevestigen de lijn van hun eerdere antwoorden, evalueren het initiatief en de wijze van vraagstelling enz. De grote lijnen over de vragen heen die we eerder aangaven (zie punt B.), keren hier terug. Als voorstel komt enkele keren terug het meer oog hebben voor de lichamelijkheid in de groei van een relatie, de kerkelijke houding meer situeren binnen de verschillende culturen, elk machtsspreken hieromtrent opgeven. De Kerk moet volgens de respondenten ook, meer dan op morele thema’s, focussen op haar Blijde Boodschap, op de persoon van Jezus en de ontmoeting met Hem, en van daaruit fundamentele waarden aanreiken zonder die al te zeer te vertalen in geboden en verboden. Van de Kerk wordt ook grote openheid gevraagd naar alle soorten feitelijke gezinnen. Andere grote thema’s die terugkeren, zijn het verplichte celibaat voor priesters en hun levensomstandigheden, de plaats van de vrouw en de leken in de Kerk, het belang om zich als christen te engageren in Kerk en samenleving én daarbij ondersteund te worden.
Brussel, 5 februari 2014
