Terug in het gezin en. Gezinsondersteuning en maatschappelijke reïntegratie voor (ex-)gedetineerde moeders. terug in de samenleving

Terug in het gezin en Gezinsondersteuning en maatschappelijke reïntegratie voor (ex-)gedetineerde moeders

terug in de samenleving

Inleiding

Aanbodbeschrijving | Inleiding

Aanbodbeschrijving | Inleiding

Inleiding

gedetineerde moeders zo’n aangepaste aanpak. Zij

weer. In hoofdstuk 3 staan de kenmerken van de tra-

ondersteunt (ex-)gedetineerde moeders niet alleen

jecten centraal en in hoofdstuk 4 de werkprincipes die

bij hun terugkeer binnen de samenleving, maar juist

aan het aanbod ten grondslag liggen. In hoofdstuk 5

Jaarlijks verblijven zo’n drieduizend vrouwen in één

Ook is het lastig voor hen om na detentie een baan en

ook binnen het gezin. Dergelijke trajecten zijn niet al-

worden de specifieke producten van Gezin in Balans

van de vijf penitentiaire vrouweninrichtingen in Neder-

nieuwe woonruimte te vinden. Zo kan of wil een aantal

leen in belang van de moeder. Ook het functioneren

kort beschreven

land. Naar schatting is 70% van deze vrouwen in de-

vrouwen niet terug naar de oude omgeving, omdat ze

van de kinderen hangt hiervan af. Veel van deze kin-

tentie moeder van één of meerdere kinderen. Tijdens

daar slachtoffer zijn geworden van agressie.

deren hebben schade opgelopen vóór en tijdens de

de detentie kunnen zij hun moederrol niet vervullen,

In tegenstelling tot veel mannelijke gedetineerden

detentieperiode van hun moeder. Onderzoek heeft

1

De noodzaak van een specifieke benadering sluit aan

aangezien zij de kinderen niet of nauwelijks zien. Deze

hebben zij geen partner en een huis om naar terug te

uitgewezen dat kinderen van gedetineerde moeders



bij de ontwikkeling dat de ‘female offender’

vrouwen hebben moeite om na detentie de draad van

keren. Hun kinderen zijn beschadigd geraakt, hebben

een risicogroep vormen . Minderjarige kinderen van



(vrouwelijke dader) meer aandacht heeft gekregen

het maatschappelijk leven én het gezinsleven weer op

het contact met hun moeder verloren, isoleren zich en

gedetineerde moeders zijn dan ook vaak in beeld bij



in beleid en onderzoek. ‘Gender’ is een expliciet

te pakken.

gaan zich soms antisociaal gedragen.

de jeugdzorg of zouden dat moeten zijn .



aandachtspunt geworden, waardoor het duidelijk



is dat vrouwen een eigen benadering vragen (zie o.a.



Bloom, 2003).

Vaak hebben (ex-)gedetineerde moeders weinig ei-

”Ik lees veel over kinderen, omdat ik vijftien maanden geleden ben bevallen van mijn kanjer. Door de detentie heb ik niet de mogelijkheid om hem zelf op te voeden. Ik probeer mij nu een beetje voor te bereiden op mijn hereniging en de mogelijke problemen. Door de training van Gezin in Balans heb ik meer inzicht gekregen.”

genwaarde en een negatief beeld van zichzelf. Ze hebben moeite om zelfstandig te functioneren en zelf verantwoordelijkheid te nemen.

l iskwam bij a “Toen ik thu t , wist ik nie mijn kin deren ijn t beg inn en. M es o m ik r a a w in e van G ezin Moedermaa tj ge t mij echt B alans heef .” n al mijn vrage holpen, met (dee

ezin in Bala lneemster G

(deelneemster Gezin in Balans)

ns)

4



2

3

Helaas ervaren betrokkenen vaak een grote afstand tot de reguliere hulpverleningsinstanties. Het aanbod van Gezin in Balans speelt hierop in en vormt tijdens

2

‘Kinderen van een gedetineerde ouder lopen een

detentie een levenslijn naar het leven buiten de ge-



verhoogd risico in de toekomst antisociale gedrags-

vangenis. Door de laagdrempelige aanpak kan Gezin



problemen te vertonen.’ (Lipsy & Derzon, 1998)



in Balans snel signaleren als het, na terugkeer in het gezin, misgaat en bruggen slaan naar reguliere voor-

3

Uit het onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut in

zieningen.



opdracht van Gezin in Balans blijkt dat er niet altijd





contact is tussen de jeugdzorg en de minderjarige

Met deze aanbodbeschrijving wil Gezin in Balans een



kinderen op het moment dat de moeder wordt opge-

beeld geven van wat zij precies doet, op welke wijze



pakt. Deze kinderen zitten soms alleen thuis in plaats

Deze specifieke omstandigheden en problematiek

en wat de effecten daarvan zijn. Het eerste hoofdstuk



van dat er gezorgd is voor opvang door familie, vrienden

van gedetineerde moeders vragen om een aange-

beschrijft de uitgangspunten van Gezin in Balans en



of instanties. (Braam e.a., 2007)

paste aanpak tijdens en na hun detentie1. Gezin in

de specifieke problemen van (ex-)gedetineerde moe-

Balans biedt met gezinsondersteuning in combinatie

ders waar Gezin in Balans op inspeelt. Hoofdstuk 2

met maatschappelijke reïntegratietrajecten voor (ex-)

geeft het aanbod van Gezin in Balans in vogelvlucht

5

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan? 2 | Gezin Balans in vogelvlucht 3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans 4 | Werkprincipes van Gezin in Balans 5 | Producten van Gezin in Balans

Bijlages

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 1 Wa a r w e r k t G e z i n i n B a l a n s a a n?

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 1 Wa a r w e r k t G Baallaannss aaaan? n? g eezziinn iinn B

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan?

een bijdrage leveren aan de stabiele omgeving waarin

dan niet beter of moeder is op vakantie of verblijft voor

haar kinderen zich kunnen ontwikkelen.

haar werk in het buitenland: ‘de leugen regeert’. Dit belemmert de communicatie tussen moeder en kind,

Gezin in Balans is een landelijk programma van

vergroot de kans op problemen aanmerkelijk .

Specifieke problemen van (ex-)gedetineerde

Humanitas4. Het is in 2002 gestart en maakte

Problemen en stress die de moeder heeft over

moeders

onderdeel uit van het project Toekomst in Balans5.

bijvoorbeeld de huisvesting of financiën, hebben een

Zoals in de inleiding is gezegd, spelen bij (ex-)

Gezin in Balans werd de eerste vijf jaar gefinancierd

negatieve weerslag op het opvoedingsklimaat in het

gedetineerde moeders specifieke problemen en

vanuit Europese stimuleringsmiddelen, Humanitas

gezin. Het gericht aanpakken van de problemen die

omstandigheden. Gezin in Balans speelt met haar

en het Oranjefonds. De afgelopen jaren heeft Gezin

gezinnen op meerdere leefgebieden hebben, is dus

aanbod in op die specifieke problemen.

in Balans haar visie, methodiek, werkwijze en diverse

van belang om in een later stadium forse problemen in

hulpmiddelen ontwikkeld. Hierover heeft zij informatie

de ontwikkeling van de kinderen te voorkomen. Voor

Weggegaan is plaats vergaan

en ervaringen uitgewisseld met andere Europese

een goed en stabiel gezinsleven en opgroeiklimaat

70% van de vrouwelijke (ex-)gedetineerden heeft

landen. Het programma is inmiddels uitgegroeid

zijn onder andere een goede huisvesting, een

kinderen. Een moeder wordt na haar detentie geacht

tot een landelijk gestuurd integraal aanbod voor

ondersteunend netwerk en een goede financiële

de draad van het gezinsleven en de opvoeding direct

(ex-)gedetineerde

situatie

de

weer op te pakken, terwijl ze haar kind gedurende

opvoedingsondersteuning en gezinsbegeleiding en

samenleving en binnen het gezin moeten daarom in

langere tijd nauwelijks heeft gezien en de zorg heeft

maatschappelijke reïntegratie.

relatie tot elkaar, dus integraal, worden aangepakt.

over moeten dragen aan anderen. Dit vraagt nogal wat.

moeders

op

het

gebied

6

van

noodzakelijk.

Het

functioneren

in

Hiermee kan recidive van (ex-)gedetineerde moeders,

Uit onderzoek (Winkelhorst, 2002) komt naar voren dat

Uitgangspunten van Gezin in Balans

maar kunnen ook psychische en gedragsproblemen

dit een negatief effect heeft gehad op de relatie tussen

Gezin in Balans werkt aan twee doelen: het verbeteren

van de betrokken kinderen binnen het gezin worden

moeder en kind en het gedrag van de kinderen zelf.

van de moeder-kind relatie en het zelfstandig

voorkomen.

wat negatieve effecten heeft op hun relatie.

Uit on d erzo ek van Van ho e bela Nijn a tte n grijk h n blijk t et is da mun ice t ouder ren o ve s comr d e d et kin deren entie m : e t hun ‘This is not to sa y tha prison t detent should ion in become only to the on e pic o f and househ but tha old disc t the c u s sion, h il d vant as be told pects o all the f relethe imp wha t c risonme a n be e nt and xpected No thin for the gs shou future. ld be ex this in f cluded orma tio from n , a pa rt child de from g iv tails o f in g the c rime … R sad an d eality is pain ful, o f ten but it is a n d mo re d mo re p ain ful can only ifficult to n eg otia te if guess a you t wha t behin d further it.’ (Van Nijn a tte lies n, 19 9 8)

Een leugentje om bestwil?

functioneren van de moeder in de samenleving. De gedachte hierachter is dat het functioneren in de

Gezin in Balans spreekt (ex-)gedetineerde moeders

Moeders in detentie kampen vaak met enorme

samenleving en binnen het gezin elkaar beïnvloeden.

aan op hun eigen verantwoordelijkheid en die voor

schuldgevoelens ten opzichte van hun kinderen. Ze

Kinderen in gezinnen waarvan de moeder gedetineerd

anderen, in het bijzonder hun kinderen. Zij stimuleert

weten niet of en hoe ze hun kinderen moeten vertellen

is geweest, staan over het algemeen bloot aan

deze moeders zich minder afhankelijk van hun

dat ‘mama in de gevangenis zit’. Omdat moeders het

meerdere risicofactoren. Eén risicofactor leidt niet

omgeving op te stellen en zaken zelf aan te pakken. Als

onderwerp met hun kinderen niet bespreekbaar weten

onherroepelijk tot problemen in de ontwikkeling van

de moeder zich goed in haar vel voelt, zal dit een positief

te maken, maakt een aantal van hen de keuze om het

een kind. Een stapeling van risicofactoren echter,

effect hebben op de ontwikkeling van de kinderen en

ze maar helemaal niet te vertellen. Kinderen weten

8

9

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 1 Wa a r w e r k t G e z i n i n B a l a n s a a n?

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 1 Wa a r w e r k t g e z i n i n B a l a n s a a n?

Weinig eigenwaarde en een negatief zelfbeeld

4

Humanitas is een organisatie die diensten verleent op het gebied

Gedetineerde moeders hebben vaak een beperkt



van wonen, zorg en welzijn aan met name diegenen die (tijdelijke)

gevoel van eigenwaarde en een negatief zelfbeeld.



ondersteuning nodig hebben om hun eigen leven op eigen wijze

Hierdoor kunnen zij moeilijk zelfstandig complexe



vorm te geven. Voor meer informatie zie bijlage 1.

laag opgeleid, hebben weinig werkervaring en hebben

5

Toekomst in Balans is een samenwerkingsverband dat zich richt op

ook geen duidelijk beeld van hun mogelijkheden en



de reïntegratie van vrouwelijke gedetineerden. Doel is om de

beperkingen. Hun vermogen om weloverwogen keuzes



samenwerking tussen de verschillende organisaties zo vorm te

te maken voor de langere termijn is zeer beperkt.



geven dat de terugkeer vanuit detentie naar de vrije samenleving



optimaal verloopt op de leefgebieden wonen, werken en gezin.

situaties ter hand nemen. Veel van deze moeders zijn

Dader, maar ook slachtoffer Veel gedetineerde moeders komen uit gebroken

6

De aanwezigheid van twee risicofactoren verdrievoudigt de kans op

gezinnen, waarin vaak sprake was van (seksueel)



problemen, vier of meer factoren vertienvoudigt deze kans

misbruik of ander geweld. Ze hebben over het algemeen



(Hermanns, 2001).

hun trauma’s niet of slecht verwerkt. Ze hebben vaak schulden, weinig opleiding, wonen in gebrekkige woonruimte, komen uit een drugsgerelateerd milieu en zijn weinig geëmancipeerd. Dit alles maakt dat deze moeders naast dader, ook slachtoffer zijn. Combinatie arbeid en zorg Het

hebben

van

werk

betekent

economische

zelfstandigheid, biedt sociale contacten en levert een bijdrage aan het gevoel van eigenwaarde. De praktijk wijst echter uit dat volledige en directe arbeidsinpassing bij vrouwen met een zorgverantwoordelijkheid na detentie vaak teveel is gevraagd. Het weer groeien in de zorg- en moederrol vraagt veel energie en tijd voor moeder en kinderen

10

11

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan? 2 | Gezin Balans in vogelvlucht 3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans 4 | Werkprincipes van Gezin in Balans 5 | Producten van Gezin in Balans

Bijlages

Aanbodbeschrijving | 2 Gezin in Balans in vogelvlucht

Aanbodbeschrijving | 2 Gezin in Balans in vogelvlucht

2 | Gezin in Balans in vogelvlucht Nederland kent vijf penitentiaire inrichtingen voor

Gezin in Balans werkt tijdens detentie met zogenoemde

vrouwen in Nederland, te weten Breda, Ter Peel,

‘Bezoekmoeders’. Vrijwilligers, die zelf ook ouder/

Nieuwersluis, Amerswiel en Zwolle. Gezin in Balans

opvoeder zijn, bezoeken de gedetineerde moeders

heeft per penitentiaire inrichting voor vrouwen één

om vrijuit over de kinderen te praten. Bijvoorbeeld over

coördinator aangesteld. De coördinatoren werken

hoe het contact met de kinderen is of hoe zij opnieuw

nauw samen met de medewerkers van de inrichtingen.

contact kunnen leggen. Hulpmiddelen hierbij zijn drie

Zij zorgen er gezamenlijk voor dat moeders, die dat

kinderboeken, die Gezin in Balans heeft geschreven.

willen, gebruik kunnen maken van het aanbod van

‘Een mama in de gevangenis’ is een prentenboek

Gezin in Balans. Voor de uitvoering van het aanbod

voor de allerjongsten, waarin kinderen op een speelse

werkt Gezin in Balans met getrainde vrijwilligers.

manier een genuanceerder beeld krijgen van het leven

in en rond het gezin en bij het weer invullen van hun

“I k dac ht da t ik ha d me t mijn z een open rela t ie o o nada t h ij het b ntje, maa r pas oek je h h eef t h ad ij me ve rteld ho g elezen, a rresta e tie voor hem wa mijn hebben s. hie pra ten e r open o ver k We unn en n nu ka n hij he verw erk t en. Hij n eemt a beter mij op ls hij b bezoek ij ko boek je on der z mt altijd het ij n (deelne a rm me emster e.” Gezin in Bala

rol als opvoeder. Denk aan opvoedingsondersteuning, het leggen van sociale contacten en het wegwijs raken in het lokale veld van voorzieningen. Gezin in Balans vervult met de inzet van vrijwilligers een belangrijke signaleringsfunctie. De vrijwilligers zijn laagdrempelig en minder bedreigend dan reguliere hulpverleners en staan dicht bij de moeder. Zij zien veel van wat er zich in de gezinnen afspeelt en kunnen dus tijdig problemen en zorgelijk gedrag bij de kinderen signaleren. Zo kan in een vroeg stadium hulpverlening

ns)

ingeschakeld worden.

in een gevangenis. ‘Mama woont even ergens anders’ Aanbod: praktische en gezinsondersteuning en

is een boek voor wat oudere kinderen over de taboes

Resultaten: sterker in de omgang met de kinderen

signalering

rond een moeder in de gevangenis. Het boek bevat

en een plek in de samenleving

Tijdens detentie kunnen moeders deelnemen aan

ook opdrachten voor moeder en kind, zoals ‘Hoe houd

De werkwijze en de producten van Gezin in

‘Moeder de Gans’: een spel waarin de deelneemsters

je contact met mama’ en ‘Vragen over mama’.

Balans worden intern en extern gemonitord. In de

informatie

In Vast! beschrijven 10 jongeren tussen de 11 en 21 jaar

tevredenheidsmetingen van Gezin in Balans geven

krijgen

van

vertegenwoordigers

van

bijvoorbeeld Justitie, gemeenten, de jeugdzorg en

Aan het einde van de detentie kunnen moeders

moeders aan dat ze zich door het aanbod van Gezin in

advocatuur. Ook leren de moeders spelenderwijs meer

hun ervaringen met een vader of moeder in detentie.

deelnemen aan de groepsbijeenkomsten IK-JIJ-WIJ.

Balans sterker voelen in de omgang met hun kinderen.

over de mogelijkheden van nazorg na hun detentie. Ze

Tijdens deze bijeenkomsten oefenen de deelneemsters

Zij ervaren dat hun kinderen hierdoor beter gaan

met sociale en opvoedingsvaardigheden en krijgen ze

functioneren en dat zij zelf weer makkelijker een plek

inzicht in hun kwaliteiten.

in de samenleving kunnen vinden. In bijlage 2 staat

t ik ht da koc a d it tje cht u zoon t “Mijn l niet mo nooit me e r c e i ij t h mijn ad h Hij h raa t totda . n e m p .” lezen ver g e mij o ek had g e s) o lan het b ster Gezin in Ba

praten over hoe zij meer greep op hun eigen situatie kunnen krijgen en hoe zij de leefomstandigheden van hun kinderen kunnen verbeteren. Ook oefenen de moeders met manieren om het contact met hun kinderen weer op te pakken en te communiceren met hun kinderen over wat er is gebeurd.

(deeln

14

eem

een casus die deze resultaten illustreert. Na detentie zijn er ‘Moedermaatjes’. Vrijwilligers, die zelf ook ouder/opvoeder zijn, bezoeken de deelneemsters thuis, in hun gezinssituatie. Ze ondersteunen de moeders bij allerlei praktische zaken die zich afspelen

15

Aanbodbeschrijving | 2 Gezin in Balans in vogelvlucht

Aanbodbeschrijving | 2 Gezin in Balans in vogelvlucht

“I k heb nooit g e d ik een g oede mo acht da t e d er w a maa r ik s, heb g ele e mijn kw aliteiten rd wa t zijn vanuit m ijn kwali . Door teiten n mijn do c aa r h reag eren ter te kijken en te heb ik e rva ren w ik allem aal kan a t en mijn rela tie met dit heef t mijn kin al verbe d nu terd.”

(deelnee

mster G

ezin in B

dat interventies die er uitdrukkelijk op gericht zijn dat ouderen en kinderen weer greep krijgen op hun leven, gericht zijn op de verschillende leefgebieden en aansluiten bij de wijze waarop het gezin de problemen ervaart, effectiever zijn (Hermanns, 2007)

zin in ulp van G e “Door de ith ik mijn g evoelenst B alans u ga ik beter om me beter en .” mijn g eld

alans)

De resultaten van een vergelijkbare interventie, HomeStart, ondersteunt deze resultaten. Home-Start biedt

(deelneem

ondersteuning aan gezinnen met jonge kinderen

ster Gezin

in Balans)

tot zes jaar. Ervaren vrijwilligers bezoeken het gezin gemiddeld één keer per week thuis en bieden ondersteuning, vriendschap en praktische hulp. Gezin in Balans heeft doorgeborduurd op de werkwijze van Home-Start met het verschil dat Gezin in Balans geen leeftijdsgrens hanteert voor de kinderen. Home-Start kent een uitgebreid systeem van kwaliteitszorg en is onderzocht op effectiviteit. De ouders laten na de inzet van Home-Start meer opvoedingscompetentie zien en ervaren minder stress. Ze kunnen de opvoeding beter aan, hebben meer zelfvertrouwen en voelen zich meer gesteund door hun omgeving (Ince, 2004). Recent onderzoek bevestigt deze bevindingen (Asscher, Hermanns & Dekovic, 2006). Daarnaast is bekend

16

17

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan? 2 | Gezin Balans in vogelvlucht 3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans 4 | Werkprincipes van Gezin in Balans 5 | Producten van Gezin in Balans

Bijlages

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 3 K e n m e r ke n v a n t r a j e c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 3 K e n m e r k e n v a n t r a j e c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans

problemen zijn met instanties zoals de sociale dienst,

“I k w en al ord g ezie s n g evan moeder, als mens g en e.” niet als (deeln e ems

te r G

ezin in

Balan

schuldsanering of jeugdzorg, dan legt de coördinator samen met de moeder contact met deze instanties. Vrijwillige deelname

s)

De trajecten die Gezin in Balans aanbiedt aan (ex-)

en de moeder bekijken samen wat de vragen en

gedetineerde moeders hebben een aantal specifieke

behoeften van de moeder zijn. Daarop wordt een

voor Gezin in Balans. Deze motivatie vergroot niet

kenmerken. Deze kenmerken zijn erop gericht zo

traject op maat samengesteld. Hiermee sluit Gezin in

alleen de slagingskans van het traject, maar is ook

goed mogelijk aan te sluiten bij de behoeften van

Balans aan bij de motivatie van de moeder, wat een

belangrijk voor de vrijwilligers. Hun inzet is waardevol

de moeder, bij haar leef- en gezinsomgeving en in

positief effect heeft op het resultaat van het traject.

en moet gekoesterd worden, maar kent ook grenzen.

(Ex-)gedetineerde moeders melden zich vrijwillig aan

te spelen op meerdere leefgebieden tegelijkertijd.

Vrijwilligers mogen niet opgezadeld worden met

Dit draagt bij aan het welslagen van het traject.

Inzet van vrijwilligers

de gedwongen deelname van slecht gemotiveerde

(ondersteund door professionals)

moeders. Dit betekent overigens niet dat deelname

Tijdens en na detentie

Gezin in Balans werkt met goed opgeleide en

Het werken met een kwetsbare doelgroep stelt

aan het traject vrijblijvend is. Bij de start maakt de

Voor een succesvolle maatschappelijke reïntegratie is

gecoachte vrijwilligers, die zelf ook ouder/opvoeder

extra eisen aan de ondersteuning van vrijwilligers.

coördinator concrete afspraken met de deelneemster

het belangrijk dat het traject vroegtijdig start en niet

zijn. Gezin in Balans kiest bewust voor het werken met

De

pas op het moment dat mensen weer terugkeren in

vrijwilligers, omdat zij een speciale dimensie geven

ondersteuning

de samenleving. Dit betekent dat moeders tijdens hun

aan de kwaliteit van het werk. Vrijwilligers staan dicht

randvoorwaarden voor de vrijwilligers. Zo selecteert

detentie al voorlichting krijgen en kunnen deelnemen

bij de leefsituatie van mensen die zorg en hulp vragen.

zij

moeders

Wederzijds respect, gelijkwaardigheid en interactie

aan groepsbijeenkomsten die hun zelfredzaamheid

Het is gebleken dat juist die kleine afstand tussen

kunnen deelnemen aan Gezin in Balans en biedt

Gezin in Balans zorgt voor een klimaat waarin moeders

vergroten.

Balans

hulpontvanger en hulpgever tijd geeft voor contact

zij de vrijwilligers een training van acht dagdelen

zich veilig voelen om aan hun zelfbeeld en sociale

uitgebreide nazorg op het gebied van opvoeding en

en ‘gewone’ ervaringsdeskundigheid . De vrijwilligers

aan, die hen voorbereidt op hun werkzaamheden.

vaardigheden te werken. De vrijwilliger ondersteunt

praktische zaken rond het gezin. Gezin in Balans vormt

bezoeken het gezin in de eigen leefomgeving en

Daarnaast ondersteunt de coördinator de vrijwilligers

de moeder. Zij neemt het niet over en biedt geen

daarmee een brug naar het reguliere zorgaanbod.

bouwen een band op met de moeder op basis van

in hun werk met maandelijkse coachingsgesprekken,

hulpverlening, wat bijdraagt aan de gelijkwaardigheid.

gelijkwaardigheid.

terugkom- en themabijeenkomsten. De vrijwilliger

Bij gezinnen die kampen met meerdere problemen

Na

detentie

biedt

Gezin

in

7

Op maat aansluitend bij de vraag

Vanuit

deze

gelijkwaardigheid

bieden ze praktische hulp en ondersteuning.

coördinator

zorgvuldig

is en

verantwoordelijk het

welke

creëren

voor

deze

over het traject. Als de deelneemster haar afspraken

de

juiste

niet nakomt, wordt zij hier duidelijk op aangesproken.

van

(ex-)gedetineerde 8

en de coördinator van Gezin in Balans onderhouden

is het van belang ‘naast het gezin’ te gaan staan. De

Een traject van Gezin in Balans bestaat uit een

regelmatig contact over de ontwikkeling van de (ex-)

vrijwilliger bouwt met de moeder een vertrouwensband

combinatie van producten afhankelijk van de wensen

gedetineerde moeder. De vrijwilliger signaleert en de

op, die is gebaseerd op wederzijds respect en elkaar

en mogelijkheden van de deelneemster. De coördinator

coördinator gaat met die signalen aan de slag. Als er

serieus nemen.

20

21

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 3 K e n m e r ke n v a n t r a j e c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

Integrale aanpak

Aanvulling op reguliere voorzieningen

Met een integrale aanpak pakt Gezin in Balans problemen

De doelgroep van Gezin in Balans maakt vaak

van

verschillende

slecht gebruik van reguliere voorzieningen, zoals

leefgebieden tegelijk aan. Dit vergroot de kans op een

het aanbod voor financiële en juridische hulp en

succesvolle integratie in de maatschappij aanzienlijk.

opvoedingsondersteuning. Ze weten niet dat het

De opvoeding en ontwikkeling van kinderen kan niet los

aanbod er is of maken er geen gebruik van vanwege

worden gezien van de sociale omgeving en de financiële

negatieve ervaringen. Ook gedragen sommige moeders

en huisvestingssituatie en andersom. Om deze integrale

zich in het contact met instanties contraproductief. Zij

aanpak te realiseren zoekt Gezin in Balans samenwerking

openen brieven van hulpverlenende instanties niet

met lokale economische en maatschappelijke partners,

of worden kwaad aan de balie. Om zelfredzaam te

zoals

Gezin,

kunnen zijn, moeten de (ex-)gedetineerde moeders

(ex-)gedetineerde

Veiligheidshuizen,

reclassering

sociale

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 3 K e n m e r k e n v a n t r a j e c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

moeders

Centra diensten,

op

Jeugd

en

woningcorporaties,

optimaal gebruik maken van de voorzieningen. Gezin

reïntegratiebedrijven, jeugdzorg en maatschappelijk werk.

in Balans houdt daarom haar specifieke aanbod zo

De coördinatoren hebben ruime kennis van de sociale

klein mogelijk en neemt zo weinig mogelijk over van

kaart en onderhouden contact met de lokale (zorg)

de moeder. Wel wijst Gezin in Balans de moeder op

voorzieningen. Ook bewaken zij de afstemming en de

voorzieningen en stimuleert haar hier gebruik van te

voortgang van de ondersteuning die lokale voorzieningen

maken. Zo nodig ondersteunt zij de moeder hierbij

bieden aan (ex-)gedetineerde moeders. Deze werkwijze 7 Ook uit met name buddyprojecten met ‘moeilijke’ doelgroepen

sluit aan bij projecten rond ‘gezinscoaching’, die enkele jaren geleden in verscheidene gemeenten zijn gestart. Deze projecten richten zich op gezinnen met meervoudige problemen. De ervaring uit deze projecten



zoals dak- en thuislozen en tienermoeders, blijkt dat door de inzet



van vrijwilligers meer ruimte is voor sociale aspecten zoals het



voorkomen van sociaal isolement en terugvallen in oude



vriendschappen.

leert dat het belangrijk is de ondersteuning te richten 8 De coördinator sluit (ex-)gedetineerde moeders uit van deelname

op de verschillende leefgebieden waar zich problemen



als zij drugs- of alcoholverslaafd zijn, kampen met ernstige



psychiatrische stoornissen of een delict jegens hun kinderen



hebben gepleegd. Enerzijds omdat de problematiek te zwaar is en

betrokken, waartussen afstemming en samenwerking



anderzijds omdat rond deze vrouwen vaak al een hulpverlenings-

nodig is. De gezinscoach vervult daarbij een coördinerende



netwerk is.

voordoen. Daarnaast is coördinatie van belang. In deze gezinnen zijn vaak meerdere hulpverleners of instanties

rol (Schaafsma, 2005).

22

23

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan? 2 | Gezin Balans in vogelvlucht 3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans 4 | Werkprincipes van Gezin in Balans 5 | Producten van Gezin in Balans

Bijlages

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 4 We r k p r i n c i p e s v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 4 We r k p r i n c i p e s v a n G e z i n i n B a l a n s

4 | Werkprincipes van Gezin in Balans

Actieve en outreachende benadering Het kan zijn dat een deelneemster het vermogen nog niet heeft om zelf te handelen en signalen af te

Aan de werkwijze van Gezin in Balans ligt een

soort defensiesysteem ontwikkeld. Gezin in Balans

geven. Teleurstelling, stagnatie of uitval uit het traject

aantal specifieke werkprincipes ten grondslag. Deze

maakt moeders bewust van deze blokkerende

zijn dan vaak het gevolg. Op zo’n moment schiet de

werkprincipes zijn gericht op het versterken van de

gedachtepatronen en leert hen die om te buigen

professional te hulp. Zij werkt outreachend op het

vaardigheden en kwaliteiten van (ex-)gedetineerde

naar meer ‘helpende’ gedachten. De vrijwilligers

moment dat drempels voor de moeder te hoog zijn of

moeders, zodat zij in staat zijn op termijn zelfstandig

sluiten zoveel mogelijk aan bij wat goed gaat en

de moeder de eerste stap niet zelf zet. De gedachte

hun leven en dat van hun kinderen op de rails te

bij de krachten en mogelijkheden van het gezin.

achter

zetten. De moeders krijgen inzicht in hun eigen (on)

Deze gebruiken ze bij het oplossen van problemen.

kwetsbare groepen mensen niet altijd zelf (meer) de

mogelijkheden, werken aan een positiever zelfbeeld

Hierdoor krijgt de moeder het gevoel weer vat

eerste stap (kunnen) zetten

en vergroten hun sociale, emotionele en praktische

te hebben op haar eigen leven en groeit het

competenties.

vertrouwen dat ze de opvoeding (weer) aan kan.

Praktische en sociale vaardigheden leren

Ervaringsleren en ‘op de handen zitten’

(Ex-)gedetineerde

moeders

leren

praktische

en

Met

ervaringsleren

verwerven

outreachende

hulpverlening

is

dat

zeer

(ex-)gedetineerde

sociale vaardigheden aan. Dit gebeurt individueel of

moeders kennis, attituden en vaardigheden over zichzelf

groepsgewijs in bijeenkomsten, maar ook tijdens de

en over hun omgeving. Dat doen zij door zelf waar te

begeleiding van moeders in het leven van alledag,

nemen en deel te nemen in concrete situaties. De aanpak

tijdens en na detentie. Moeders worden gestimuleerd

van Gezin in Balans gaat uit van zelfredzaamheid van de

bepaalde taken en opdrachten uit te voeren, die

deelneemsters en stimuleert de moeders zelf stappen te

voldoende aansluiten bij hun mogelijkheden en

zetten en signalen af te geven. Vrijwilligers ondersteunen

voldoende uitdagingen bieden om ervan te leren.

hen hierbij. Ze nemen niks over, maar blijven ‘op hun handen zitten’. Ze hebben oog voor wat de moeder wil

Zelfoplossend vermogen vergroten (empowerment)

en lopen niet voorop met adviezen. De moeder wordt

Veel (ex-)gedetineerde moeders hebben een negatief

uitgedaagd zelf te handelen en daarmee zelf ervaring

zelfbeeld en weinig vertrouwen in de toekomst. Ook

op te doen en hiervan te leren. Dit gebeurt vooral in

is er vaak sprake van weerstand tegen verandering:

praktische situaties die te maken hebben met opvoeden,

‘het nieuwe is onveilig’. Zij hebben hiertegen een

netwerkverandering, werk(ervaring) en wonen.

26

27

1 | Waar werkt Gezin in Balans aan? 2 | Gezin Balans in vogelvlucht 3 | Kenmerken van trajecten van Gezin in Balans 4 | Werkprincipes van Gezin in Balans 5 | Producten van Gezin in Balans

Bijlages

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

5 | Producten van Gezin in Balans

Moeder de Gans

Gezin in Balans heeft verscheidene producten,

Moeder en Kind Bezoek Begeleid bezoek kinderen

Doelgroep

waarvan (ex-)gedetineerde moeders tijdens of na hun



aan hun moeder in detentie

Moeders die voor het eerst en nog niet zo lang

de kinderen te verbeteren en weer zelfstandig in de

IK-JIJ-WIJ

Groepsbijeenkomsten voor

Bewaring. De moeders melden zichzelf via een

samenleving te functioneren. Deze producten worden



einde detentie

medewerker van de penitentiaire inrichting aan bij de

detentie gebruik kunnen maken om hun relatie met

gedetineerd zijn, en verblijven in een Huis van

grotendeels uitgevoerd door vrijwilligers, die ook

coördinator van Gezin in Balans.

ouder/opvoeder zijn. De coördinatoren ondersteunen

Moedermaatjes

Maatjescontact na detentie Doelen

hen daarbij en onderhouden contact met relevante lokale instanties. Moeders kunnen zich tijdens

Daarnaast voert Gezin in Balans ook activiteiten uit,

•

De moeder heeft informatie en/of advies gekregen

hun detentie voor het aanbod van Gezin in Balans

die de randvoorwaarden scheppen om de producten



aansluitend op actuele vragen en behoeften in

aanmelden via een medewerker van de penitentiaire

daadwerkelijk aan te kunnen bieden. Het gaat vooral



relatie tot het gezin.

inrichting. Eenmaal buiten detentie kunnen moeders

om voorlichtings-, trainings- en netwerkactiviteiten.

•

De moeder voelt zich erkend in haar problemen

zichzelf rechtstreeks aanmelden bij de coördinatoren

•

Voorlichting: Gezin in Balans biedt voorlichting



en kan ervaringen delen.

van Gezin in Balans.



om het aanbod van Gezin in Balans onder de

•

De moeder heeft meer zelfvertrouwen en een



aandacht te brengen bij de penitentiaire



realistische kijk op mogelijkheden en beperkingen



inrichtingen en bij externe partners.



in de gegeven situatie.

Producten Moeder de Gans

Informatiebijeenkomst bij

•

Werving, training en ondersteuning: Gezin in

•

De moeder kent een aantal mogelijke oplossingen



aanvang detentie



Balans werft vrijwilligers, biedt de vrijwilligers een



voor actuele problemen, zoals voor het contact



uitgebreide training en ondersteunt hen



leggen en onderhouden met de kinderen, en

Bezoekmoeders

Maatjescontact bij



gedurende hun werk met werkbesprekingen en



heeft kennis genomen van relevante vormen van



detentie



groepsbijeenkomsten.



hulpverlening.

•

Netwerk: om de integrale aanpak te kunnen

•

De moeder heeft meer greep op de situatie waarin



realiseren en bruggen te kunnen slaan naar



zij zich bevindt.



reguliere voorzieningen, zoekt Gezin in Balans



samenwerking met lokale partners en investeert

Duur en frequentie



zij in netwerken in de lokale infrastructuur

Een informatiebijeenkomst van gemiddeld 2 uur.

30

31

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

Setting Een

groep

Randvoorwaarden van

maximaal

16

moeders

met

Bezoekmoeders

•

Bekendheid van het aanbod van de

Justitie,



informatiebijeenkomst bij medewerkers en

gemeente, jeugdzorg, advocatuur en nazorgpartners.



gedetineerden binnen de penitentiaire

Doelgroep

De bijeenkomst wordt uitgevoerd door 4 vrijwilligers



inrichting.

Gedetineerde moeders. De moeders melden zichzelf

in een groepsruimte binnen de penitentiaire inrichting.

•

Beschikbaarheid van getrainde vrijwilligers.

via een medewerker van de penitentiaire inrichting aan

•

Ondersteuning van de vrijwilligers middels

bij de coördinator van Gezin in Balans.



werkbesprekingen en groepsbijeenkomsten

vertegenwoordigers

van

bijvoorbeeld

Werkwijze/activiteiten Met behulp van een ‘levend ganzenbord’ gaan

Doelen

gedetineerde moeders samen met vrijwilligers op zoek

• De moeder voelt zich erkend in haar problemen en

naar informatie en antwoorden op de bij hen levende



vragen. Zowel ‘weet’-vragen als ‘doe’-vragen komen

• De spanningen, onder meer door het ontbreken

aan de orde:



van of het vertroebelde contact met de kinderen,

•

De ‘weet’-vragen gaan over wetgeving



blijven hanteerbaar voor de moeder.



(ondertoezichtstelling), financiële tegemoet-

• De moeder houdt contact met de buitenwereld



komingen, hulpverlening en nazorg, bijvoorbeeld



waardoor de terugkeer in het gezin en in de



‘Wat gebeurt er met mijn kind tijdens mijn



samenleving minder bedreigend is.



afwezigheid’, ‘Kunnen mijn kinderen op bezoek

• De moeder heeft meer zelfvertrouwen en een



komen’ en ‘Wat gebeurt er met mijn huis en



realistische kijk op mogelijkheden en beperkingen



inkomen’. Deze vragen worden vooral door de



voor herstel van het contact met haar kinderen en



aanwezige deskundigen beantwoord.



met anderen.

•

De ‘doe’-vragen gaan over hoe de moeders hun

• De moeder heeft handvatten om contact te leggen



moederrol kunnen invullen tijdens de detentie.





Over deze vragen gaan de moeders met elkaar



en met de vrijwilligers in gesprek. Aan de hand

Duur en frequentie



van opdrachten worden tips uitgewisseld over

Eenmaal per twee weken tot eenmaal per maand.



vragen als ‘Hoe houd je contact met je kind’ en

Gedurende een paar maanden tot de hele detentietijd.



‘Hoe reageer je als je kind boos of verdrietig is



aan de telefoon’.

32

kan ervaringen delen.

en te onderhouden met haar kinderen.

33

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

Moeder en Kind Bezoek

Setting

• Dagboek voor gedetineerde moeders, een

De Bezoekmoeder bezoekt de gedetineerde moeder



werkboek dat de moeder en de vrijwilliger kunnen

in de penitentiaire inrichting.



gebruiken in hun gesprekken.

Werkwijze/activiteiten

Aanvullende informatie

De coördinator van Gezin in Balans voert een

Indien mogelijk en gewenst blijft het contact na

kennismakingsgesprek met de gedetineerde moeder.

de detentie bestaan, in de vorm van het product

Doelen

Op basis van achtergronden en interesses brengt

Moedermaatjes.

• Het contact tussen moeder en kind blijft in stand.

Doelgroep

de coördinator een koppeling tot stand tussen

Gedetineerde moeders en hun kinderen.

• De moeder is met haar kinderen alleen zonder

de gedetineerde moeder en een vrijwilliger, de

Randvoorwaarden



aanwezigheid van andere verzorgers van het

Bezoekmoeder.

• Bekendheid van het aanbod van Bezoekmoeders



thuisfront.



bij medewerkers en gedetineerden binnen de

• De moeder kan zelf vorm geven aan het contact

Kern van dit product is contact van mens tot mens:



penitentiaire inrichting.



met haar kinderen en verantwoordelijkheid nemen

een gelijkwaardige relatie die het zelfrespect van de

• Beschikbaarheid van getrainde vrijwilligers.



voor de manier waarop het bezoek wordt ingevuld.

gedetineerde moeder bevordert. Tijdens de bezoeken

• Ondersteuning van de vrijwilligers middels

• De moeder kent diverse manieren van contact

kan een groot aantal onderwerpen aan bod komen,



werkbesprekingen en groepsbijeenkomsten



maken met haar kinderen: creatieve activiteiten,

bijvoorbeeld rond gezin, opvoeding en netwerken.



gespreksonderwerpen, spelletjes.

Belangrijk is dat de gedetineerde moeders hun verhaal

• Kinderen ontmoeten hun moeder in een ruimte die

kwijt kunnen over hun kinderen en het contact met hen



kindvriendelijk is ingericht.

en voeling met de buitenwereld houden. Duur en frequentie Hulpmiddelen voor de communicatie tussen moeder

Een bezoekmoment van twee uur.

en kind zijn twee kinderboeken en een dagboek: • ‘Een mama in de gevangenis’, een prentenboek

Setting



Kinderen bezoeken hun moeder in de gevangenis.

voor de allerjongsten;

• ‘Mama woont even ergens anders’, een boek voor

Het bezoek vindt plaats in een bezoekruimte die



kindvriendelijk is ingericht. Het bezoek wordt begeleid

wat oudere kinderen;

door vrijwilligers en de coördinator van Gezin in Balans. Kinderen worden gebracht en weer opgehaald

34

35

‘I k vin d h doen sp et heel erg leu elletjes, k. We k is snoe p en ch nuffelen en er ips. Het goed da is ook t h et o p is, dan mis ik o za terdago chte nd o k g e en [dochte r va n g e school. detinee rde moe der]

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

door hun verzorgers. Waar nodig wordt het vervoer

‘Je b en bezig t echt m . Dan et je h k aan j e hoo eb je ver in deren d er n fd. H voor iks et is d puur Da t i e kin deren s ha r . tstikk [moe der in e goed.’ d ete n tie]

van de kinderen door vrijwilligers van Gezin in Balans uitgevoerd. Werkwijze/activiteiten Tijdens een voorbereidingsbijeenkomst wordt er met de moeders gewerkt aan de invulling van het Moeder en Kind Bezoek. Moeders maken hun eigen plan van

IK-JIJ-WIJ Doelgroep Moeders in de laatste periode van hun detentie. De moeders melden zichzelf via een medewerker van de penitentiaire inrichting aan bij de coördinator van Gezin in Balans.

aanpak onder begeleiding van vrijwilligers. Op de bezoekdag zelf richten de moeders samen met de

Doelen

vrijwilligers de ruimte kindvriendelijk in en ontvangen

• Het zelfvertrouwen en de zelfredzaamheid van de

zij de kinderen. De moeders hebben de regie in



eigen hand. Vrijwilligers ondersteunen op vraag van

• De moeder heeft meer zelfvertrouwen en een

de moeder bij de activiteiten of gesprekken. Er zijn



realistische kijk op mogelijkheden en beperkingen

boeken, spel- en knutselmaterialen aanwezig.



voor herstel van het contact met haar kinderen.

moeder in haar rol als opvoeder zijn toegenomen.

• De moeder heeft zich communicatie- en Randvoorwaarden



opvoedingsvaardigheden eigen gemaakt en kan



deze toepassen in het contact met haar kinderen.

• Beschikbaar stellen van materialen en inrichting

Duur en frequentie

kindvriendelijke ruimte door PI

• Contactpersoon/ verantwoordelijke uitvoerder PI

Een persoonlijk startgesprek gevolgd door 9 wekelijkse

• Waarborg vervoer (en vergoeding van kosten

groepsbijeenkomsten van 2,5 uur per keer.



ervan) van de kinderen

• Beschikbaarheid van getrainde vrijwilligers

Setting

• Ondersteuning van de vrijwilligers middels

Een groep van 12 moeders met een trainer/coördinator



van Gezin in Balans. In een groepsruimte binnen de

evaluatie en voorbesprekingen

penitentiaire inrichting. Vrijwilligers coachen moeder gedurende het individuele leerproces en assisteren de trainer bij evaluatie en meetmomenten.

36

37

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

Werkwijze/activiteiten

• Vrijwilligers hebben een training gevolgd alvorens

Psycho-educatie en gedragsmodificatie vormen de



belangrijkste elementen van deze bijeenkomsten. Het

• De trainer/coördinator begeleidt en coacht de

accent ligt op het vergroten van het inzicht in de eigen



zij als coach aan het werk gaan. vrijwilligers bij de individuele begeleiding

Doelgroep Moeders die uit detentie zijn gekomen, met of

mogelijkheden, het leren kiezen en het leren benutten

zonder thuiswonende kinderen. Als de moeders

van kansrijke opvoedingssituaties. De moeders leren: • actief te werken aan herstel van de relatie met hun

Moedermaatjes

9

Humanistisch Centrum voor Onderwijs en Opvoeding

nog in detentie zitten, melden zij zichzelf via een medewerker van de penitentiaire inrichting aan bij

kinderen;

• om te gaan met beperkingen, kansen te zien en

de coördinator van Gezin in Balans. Eenmaal buiten



detentie

creatief te denken;

kunnen

moeders

zichzelf

rechtstreeks

• contact te maken met de kinderen over wat hen

aanmelden bij de coördinator van Gezin in Balans.



Ook kunnen andere instanties, zoals gemeente,

echt bezighoudt;

reclassering en jeugdzorg, moeders aanmelden.

• te zeggen wat ze vinden en voelen; • grenzen te stellen;

Doelen

• constructief om te gaan met conflicten.

• Het zelfvertrouwen van de moeder in haar rol als Randvoorwaarden



• Bekendheid van het aanbod van de bijeenkomsten

• De moeder heeft zich opvoedingsvaardigheden



bij medewerkers en gedetineerden binnen de



eigen gemaakt om de actuele problemen het hoofd



penitentiaire inrichting.



te bieden; er is zichtbaar een gedragsverandering



opgetreden.

• De trainer/coördinator heeft een opleiding van het

HVO gevolgd.

• De cliënt kan terugvallen op een ondersteunend

9

• De trainer/coördinator is gecertificeerd voor

het werken met de programma’s ‘Waarde(n)vol



communiceren met kinderen’.

opvoeder is toegenomen.



netwerk.

Duur en frequentie Gemiddeld vier uur per week gedurende 1 tot maximaal 1,5 jaar.

38

39

A a n b o d b e s c h r i j v i n g | 5 P r o d u c te n v a n G e z i n i n B a l a n s

Aanbodbeschrijving | Bijlage 1

Setting Het

Moedermaatje

Aanvullende informatie bezoekt

de

ex-gedetineerde

• De vrijwilligers signaleren of de ex-gedetineerde

moeder thuis.



moeder extra begeleiding of hulpverlening nodig



heeft.

Bijlage 1 | Humanitas Humanitaswaarden

Gezin in Balans is een landelijk programma van de

Werkwijze/activiteiten

• De coördinator bewaakt en filtert de noodzaak

Vereniging Humanitas.

De coördinator van Gezin in Balans voert een



van aanvullende zorg en verzorgt een goede

Humanitas staat voor een samenleving waarin plaats is

Gelijkwaardigheid

kennismakingsgesprek met de gedetineerde moeder.



doorgeleiding naar noodzakelijke hulp.

voor iedereen en waarin mensen verantwoordelijkheid

De Humanitas-medewerkers staan altijd naast de

nemen voor zichzelf en voor anderen. Humanitas

hulpvrager, nooit erboven.

Op basis van achtergronden en interesses brengt de coördinator een koppeling tot stand tussen

Randvoorwaarden

verleent diensten op het gebied van wonen, zorg

de gedetineerde moeder en een vrijwilliger, het

• Bekendheid van het aanbod van Moedermaatjes

en welzijn aan met name diegenen die (tijdelijk)

Verantwoordelijkheid

Moedermaatje.



bij medewerkers en gedetineerden binnen de

ondersteuning nodig hebben om hun eigen leven op

Je bent voor jezelf verantwoordelijk, maar ook voor



penitentiaire inrichting.

eigen wijze vorm te geven. De dienstverlening kenmerkt

een ander.

De coördinator onderhoudt contact met de ex-

• Beschikbaarheid van getrainde vrijwilligers.

zich door wederzijds respect, gelijkwaardigheid en

gedetineerde moeder, haar Moedermaatje en met de

• Ondersteuning van de vrijwilligers middels

wederkerigheid.

relevante voorzieningen. Als de situatie in het gezin



onvoldoende is verbeterd, zorgt de coördinator in

• Een netwerk in de lokale infrastructuur

Zelfbeschikking Waar mogelijk zoekt Humanitas naar herstel en

werkbesprekingen en groepsbijeenkomsten. Humanitas signaleert maatschappelijke behoeftes

behoud van de regie over het eigen leven voor

overleg met het gezin voor een doorverwijzing.

en neemt daarop initiatieven om een vernieuwend en

mensen die dat tijdelijk zijn kwijtgeraakt.

Kern van dit product is contact van mens tot mens: een

toegankelijk aanbod aan activiteiten te ontwikkelen.

gelijkwaardige relatie die het zelfrespect van de ex-

Dat kan per plaats verschillen.

Betrokken en vraaggericht De deelnemer bepaalt de vraag, Humanitas staat

gedetineerde moeder bevordert. Tijdens de bezoeken kan een groot aantal onderwerpen aan bod komen,

Bij Humanitas werken duizenden vrijwilligers en 200

open voor nieuwe thema’s en is voortdurend op zoek

bijvoorbeeld rond gezin, opvoeding en netwerken. De

beroepskrachten in heel Nederland. Beiden hebben,

naar betere antwoorden en werkwijzen

Moedermaatjes ondersteunen de ex-gedetineerde

door hun specifieke inbreng, hun eigen waarde.

moeders bij het opnieuw invullen van hun moederrol. Ze geven emotionele steun en benadrukken de positieve kanten in het gezin. Ze versterken het zelfvertrouwen van de moeder en bieden opvoedingsondersteuning. Daarnaast ondersteunen ze het versterken van het sociale netwerk rondom het gezin.

40

41

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Bijlage 2 | Casus van een moeder

schuldig: waarom heb ik me niet kunnen beheersen?

bewaker opent de deur met één van de vele sleutels

Ze besluit dat ze daar later maar over na moet denken.

van zijn bos, en houdt die voor haar open. Vervolgens

Nu moet ze haar hoofd erbij houden.

valt de deur achter ze dicht met een doffe klap. Weer

Het contact met haar moeder is lang erg slecht

Karin staat buiten!

een deur door en een lange gang met links en rechts

geweest omdat zij het niet eens was met het eerder

Ze is nog nooit in een gevangenis geweest. Ze moet

allemaal roestbruin gekleurde deuren.

gesloten huwelijk. Na de scheiding is het contact weer

alle persoonlijke bezittingen afgeven. Op de deur

Eén ervan staat open. Gezien de dikte van de

Karin S. heeft al jaren problemen met haar buren.

langzaam hersteld. Ze zien elkaar nu een keer per

staat: Inkomsten. Even schrikt ze. Het gaat hier

deur is het een zware. Karin gaat voorzichtig maar

De ruzies gaan voornamelijk over de geluidsoverlast

twee weken.

toch om mensen? Dit lijkt wel een benaming voor

nieuwsgierig naar binnen. Dit is haar cel. De plek waar

goederen. Daar gaat alles wat háár eigendommen zijn,

ze langere tijd zal verblijven. Met meteen links achter

die haar kinderen zouden veroorzaken. Sinds haar echtscheiding, nu ongeveer twee jaar geleden, heeft

Een andere buurvrouw, nieuwsgierig naar buiten

door de handen van vreemden die er een keurende (of

een deur een toilet en douche. En precies ruimte

Karin de zorg voor haar vier kinderen (van zeven, zes

gekomen omdat er politie in de straat kwam, ontfermt

afkeurende?) blik op werpen. “Je kunt het meenemen

voor een stapelbed, met een vaal gekleurd matras.

en een tweeling van drie jaar) alleen. Daarbij leeft ze

zich in eerste instantie over de tweeling. Karin krijgt

naar cel,” knikt de bewaker haar toe. Ze pakt alles op

Een muur met raam en tralies. Gelukkig kan er een

van een uitkering en kan, vanwege flinke schulden,

geen tijd om wat persoonlijke spulletjes te pakken.

en laat zich, enigszins ongerust, neervallen op een

klein raampje open, de enige directe link met ‘buiten’.

niet veel extra’s doen. Kortom, ze heeft moeite om

Bovendien verwacht ze toch weer snel terug te zijn.

kaal bankje in een nog kalere ruimte. Douchetegels op

Ze opent het raam en ademt de frisse lucht diep in.

de eindjes aan elkaar te knopen. De spanning die

Misschien aan het eind van de dag? Ach, de kinderen

de wanden en een holle klank: Wachtruimte, leest ze

Verder nog een bureautje met stoel, daarboven een

dit met zich meebrengt heeft zij geuit door, tijdens

zijn voorlopig op school dus die hoeven er niets van

op het bordje naast de deur. Het raampje met uitzicht

televisie, een magnetron en een koelkast. Om nog wat

een uit de hand gelopen ruzie, de buurvrouw te

te merken.

op een ander gebouw is zo gemaakt dat je er niet uit

persoonlijke dingetjes op te kunnen hangen is er naast

bedreigen met een mes. De politie wordt door de

Eenmaal op het bureau wordt al snel duidelijk dat ze

kunt. Stel je voor dat het wel kon: waar zou je heen

elk bed een bord bevestigd.

buurman ingeschakeld en arresteert Karin.

niet terug kan naar huis. Gezien haar openstaande

moeten? De grote ijzeren hekken zullen niet snel voor

Overweldigd door wat haar vandaag is overkomen,

boetes en het daarbij komende delict van vandaag

je opengaan.

valt Karin neer op bed en laat haar tranen de vrije loop.

Karin wordt die ochtend snel en geboeid meegenomen

(bedreiging)

naar het bureau. De oudste kinderen zijn die ochtend

gevangenis. Karin ondergaat dit vrij laconiek en

Net voordat de verveling toeslaat, klinkt er een korte,

Na een paar dagen is ze gewend aan het regime van

op school. De tweeling is thuis. Karin mag nog één

verwacht nog steeds dat ze, wellicht niet vandaag

ferme tik op de deur. Een andere bewaker verzoekt

de gevangenis. Ze kent de regels, ze heeft het rooster

telefoontje plegen: ze besluit haar moeder te bellen

maar dan toch wel aan het eind van de week, weer

haar mee te komen. Ze wordt overgebracht naar de

van de afdeling en kan haar weg vinden voor zover dat

met de vraag of zij ze op wil halen. Verdere details kan

thuis is. Ondertussen vraagt ze zich af hoe het moet

HvB afdeling. De-wat-voor-afdeling? “Het Huis van

toegestaan is. Beltijden, tijd om te luchten, recreatie,

ze niet geven maar haar moeder klinkt ongerust.

met de kinderen. Ze kunnen wel even bij haar moeder

Bewaring. Daar verblijf je totdat duidelijk is hoelang je

de regels omtrent maaltijden, termen zoals PIW’ers

blijven maar om nu vier kinderen onder te brengen

hier moet blijven.” Gewillig volgt Karin de bewaker. Ze

(bewakers) en sprekersbriefje: ze maakt het zich snel

bij iemand van 67 jaar… Langzaam maar zeker krijgt

lopen over een open ruimte, het waait er guur. Aan de

eigen. Ze moet ook wel, want ze moet langer blijven

ze toch een gevoel van paniek en ze voelt zich ook

overkant van het pleintje staat een lang gebouw. De

dan verwacht.

42

wordt

ze

overgebracht

naar

de

43

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Ze heeft telefonisch contact gehad met haar moeder

het contact met de andere gedetineerde vrouwen is

Het vervolggesprek vindt plaats en Karin hoort wat

Ook voor haar kinderen heeft Gezin in Balans boekjes:

op de spaarzame momenten dat ze ongestoord kon

niet zo dat er intimiteiten met elkaar gedeeld worden.

Gezin in Balans haar nog meer te bieden heeft. Ze merkt

Een mama in de gevangenis (leuk voor de drie jongste

bellen. Telkens staan er vrouwen achter haar die ook

Ze voelt zich alleen en afhankelijk.

dat ze haar verhaal kwijt kan. In eerste instantie vertelt

kinderen) en een werkboekje - Mama woont even

willen bellen. Daardoor kan ze niet vrij praten. Ze

Via een zogenaamd sprekersbriefje vraagt ze een

ze niet waarom ze vastzit, de coördinator vraagt er ook

ergens anders (knip- en plakwerk voor de oudste). Op

kan wel vluchtig informeren naar haar kinderen. En

gesprek aan met het MMD want er zal toch het een en

niet naar. Later besluit ze dat ze eerlijk wil zijn en gooit

advies van de PIW’er die het haar gaf, stuurt ze het op

gelukkig zijn ze alle vier bij haar moeder. Dat is niet

ander geregeld moeten worden. Tijdens het gesprek

ze alles eruit. Zo, dat lucht op. Er wordt geluisterd en

naar haar moeder. Zo kan ze laten zien dat ze aan haar

wenselijk, en dat laat haar moeder ook blijken. Maar

wijst de medewerkster van het MMD haar op de

wat geschreven maar zelf hoeft ze niets te tekenen of

kinderen denkt.

het is beter dan iets anders.

mogelijkheid van deelname aan Moeder de Gans: een

te doen. Bijzonder. Ze besluit zich op te geven voor het

Karin voelt zich schuldig tegen opzichte van haar

informatieve bijeenkomst die georganiseerd wordt

hele pakket van Gezin in Balans: een Bezoekmoeder

Een moeder die ze kent van het Moeder de Gans

kinderen. De oudste twee vragen regelmatig waar

door Gezin in Balans van Humanitas. De MMD’er kan

tijdens detentie, de groepsbijeenkomsten IK-JIJ-WIJ,

spel, wijst Karin op het Moeder en Kind Bezoek. Ze

mama is. Haar moeder heeft het nog niet durven

haar aanmelden en vertelt dat het een spel is waarin

en een Moedermaatje voor als ze weer teruggaat naar

leest het aanmeldformulier op de afdeling en besluit

vertellen en wil het ook niet. Maar dat het iets groots is

informatie wordt gegeven door verschillende vragen

haar gezin. Dan kan ze ook alle hulp gebruiken. Ze

zich ook hiervoor op te geven. In overleg met haar

vermoeden ze wel: politie aan de deur, meegenomen

te laten beantwoorden, gericht op moeder en kind.

moet een ander leven gaan leiden, want zo kan het

moeder komen al haar kinderen die zaterdagmiddag.

naar het bureau en de gedempte toon waarop over hun

Karin besluit zich op te geven: beter dan op cel zitten.

niet langer. Maar hoe?

Wat heerlijk om ze zo om haar heen te hebben. De

moeder gesproken wordt, prikkelt de nieuwsgierigheid

Enigszins gespannen gaat zij de bewuste ochtend

en zorgt ervoor dat ze vragen blijven stellen. De

naar de bijeenkomst. Er zijn vrouwen van verschillende

De Bezoekmoeder, een vrijwilliger, komt een week later

ze wilde doen.

tweeling van drie hoort telkens dat mama uit logeren

afdelingen. Sommigen kent ze van gezicht, anderen

voor het eerst samen met de coördinator op bezoek

De middag was snel voorbij. Ze ging wat verdrietig

is. “Doodvermoeiend” vindt oma het om telkens maar

heeft ze nog nooit gezien. Het blijkt een erg leuke

in de spreekkamer. Karin vertelt wat over haar leven

terug naar de afdeling: de oudste had duidelijk door

ontwijkende antwoorden te moeten geven. Karin voelt

ochtend te zijn. Ze krijgt veel informatie en vindt het

en de vrijwilliger doet hetzelfde. Nu is de coördinator

dat dit geen vakantieoord was maar veel tijd kon ze

zich ook schuldig tegen opzichte van haar moeder.

leuk om het weer eens over de kinderen te hebben. De

nog bij het gesprek aanwezig maar de volgende keren

daar niet aan besteden. Ze zou het hem allemaal

Hoe meer ze erover nadenkt, hoe verdrietiger ze wordt.

andere moeders hebben ook vragen en zorgen.

komt de vrijwilliger zelf. En wat kijkt Karin er naar

uitleggen zodra ze weer thuis was. Maar op de vraag

voorbereiding was ook fijn, ze kon zelf aangeven wat

Bij de nazorgtafel blijkt dat Gezin in Balans nog meer

uit. Heerlijk om zo te praten over jezelf, je zorgen en

wanneer dat dan was, kon ze geen antwoord geven.

Als Karin op cel verblijft, komen de muren op haar

biedt dan alleen dit spel. Als er gevraagd wordt of

twijfels zonder dat daar iets mee gedaan wordt. Ze

Wat een vraagtekens zag ze in zijn ogen.

af. Berouw over wat er gebeurd is, twijfel over de

Karin een vervolggesprek wil, stemt ze daar snel mee

praat veel over haar kinderen, over het verleden en de

duur van haar verblijf en het gemis van de kinderen

in. De coördinator zal op korte termijn kijken wat ze

toekomst, het leven in de gevangenis en alledaagse

Ondertussen weet Karin wanneer ze weer naar huis

en haar vertrouwde omgeving spelen haar parten.

voor haar kan betekenen. Enigszins opgelucht gaat

dingen. Het klikt goed tussen haar en de vrijwilliger. Na

kan: nog twaalf weken te gaan. Ze is voorgeleid voor

Ze voelt zich alleen. Behalve de te hulp geschoten

Karin terug naar de afdeling.

elk gesprek gaat ze tevreden terug naar haar cel. In het

de Rechter en die heeft besloten haar een straf te

nieuwsgierige buurvrouw, die wat persoonlijke spullen

Dagboekje dat Karin heeft gekregen, schrijft ze wat ze

geven van zes maanden. Gezien het voorarrest kan ze

heeft gebracht, heeft ze nog nooit bezoek gehad. En

een volgende keer wil bespreken.

over drie maanden de deur achter zich dichttrekken.

44

45

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Eindelijk weet ze waar ze aan toe is en de tijd lijkt

Ze wil werk zoeken zodat ze haar schulden kan

En dan is het zover: Karin mag naar huis. Ze wil deze

hereniging met haar kinderen. Want dat staat toch

plotseling sneller te gaan. Misschien ook omdat ze

aflossen en meer geld heeft voor haar gezin. Het zal

periode afsluiten en er niet meer aan terugdenken.

echt bovenaan haar lijstje. Maar nu eerst naar de trein.

een baantje heeft gekregen als Afdelingsreinigster.

niet makkelijk zijn om dat te combineren met de zorg

Onwennig staat ze die ochtend om acht uur bij

Ze wordt afgezet bij het station, waar ze zich prettig

Het rode shirt van de schoonmaaksters geeft blijkbaar

voor haar kinderen, maar wie weet wil haar moeder

de poort met een treinkaartje op zak. De foto’s,

anoniem voelt. Ze kan opgaan in de massa. Niemand

meer aanzien dan je eigen kleding. Zelfs de PIW’ers

wel wat doen of die nieuwsgierige buurvrouw (die wel

tekeningen en brieven van de kinderen heeft ze

zal haar zien als een ex-gedetineerde. Of misschien

lijken wat toeschietelijker. Dit baantje is voor vrouwen

elke maand op bezoek is geweest en haar post heeft

zorgvuldig opgeborgen. Ze klemt de tas vast tegen

toch? De weekendtas? Nee, gewoon een zwarte.

die zich ‘goed’ opstellen (wat dat dan ook wezen mag).

verzorgd).

zich aan. Wat heeft ze naar deze dag uitgekeken.

Een blauwe vuilniszak verraadt toch iets meer. En ze

Karin vindt het allang best, ze doet haar werk goed,

Sinds ze wist wanneer ze vrij zou komen, heeft ze de

heeft genoeg vrouwen zien vertrekken met alleen die

is blij met de taak die ze heeft en vraagt verder niet

Binnen een week na haar vrijlating zal Karin gebeld

dagen en later ook de uren geteld. Van pure opwinding

blauwe vuilniszak.

teveel aandacht. Ze voegt zich naar de regels van de

worden door een andere coördinator van Gezin

heeft ze vannacht slecht geslapen. Maar dat maakt nu

gevangenis. En ondertussen telt ze de dagen af.

in Balans. Er wordt dan een afspraak gemaakt om

niet meer uit: adrenaline genoeg om de wereld aan te

Eenmaal in de trein - het was nog even zoeken voordat

kennis te maken. Bovendien kan een vrijwilliger haar

kunnen.

ze de juiste had gevonden - ploft ze neer tegenover

Nog net op de valreep kan ze meedoen met de

anderhalf jaar lang wekelijks bezoeken: samen met

Het is niet de makkelijkste periode uit haar leven

een ouder echtpaar. Enkele ogenblikken later zet de

groepsbijeenkomsten IK-JIJ-WIJ van Gezin in Balans.

haar Moedermaatje kan Karin bekijken hoe ze de

geweest, maar ze voelt zich krachtig. Nu ze op de

trein zich in beweging. Ze tilt de tassen op de bank.

Voorwaarde is wel dat ze elke keer komt. Geen

draad weer kan oppakken met haar kinderen. Ze is blij

drempel van de vrijheid staat, besluit ze alles te doen

Het echtpaar knikt haar vriendelijk toe. Zien ze wat aan

probleem. Daar laat ze een ochtendje schoonmaken

dat ze voor steun verder niet afhankelijk is van haar

wat binnen haar bereik ligt om hier niet meer terug te

haar? Snel kijkt ze naar zichzelf in de weerspiegeling

graag voor schieten. Het is fijn om bezig te zijn met

moeder. Die heeft al genoeg gedaan. En ze wil haar

keren. Hoe moeilijk het soms ook worden zal. Haar

van de ruit. Nee, zo op het eerste oog kan ze niets

andere moeders en met de toekomst van haarzelf en

niet belasten met haar zorgen en twijfels.

drijfveren omklemt ze letterlijk: de foto’s van haar

vreemd ontdekken. Nerveus draait ze aan haar ringen.

haar kinderen. Ook hier is niemand die zegt hoe het

Karin weet dat er nu veel op haar af gaat komen. Ze

kinderen zitten veilig in haar tas.

Ontspan. Dat gaat niet vanzelf, maar uiteindelijk

moet of zou moeten. Dat maakt dat Karin zich sterk

moet een uitkering aanvragen - want die is stopgezet -

voelt. Ze mag zijn wie ze is.

en werk zoeken. Maar ze kan ook eten wat en wanneer

Met haar persoonlijke bezittingen - haar handtas

hoofdsteun. Haar handtas omklemt ze wat minder

zakt ze wat onderuit en legt haar hoofd tegen de

ze wil: sommige dingen lijken klein, maar na zes

en een weekendtas - stapt Karin in de taxi die haar

vast en de weekendtas belandt tussen haar benen

Uitkijkend naar haar VI datum (de datum waarop ze in

maanden detentie zijn ze best groot. Eerst maar eens

naar het station zal brengen. De chauffeur probeert

op de grond. De oudere vrouw ziet waarschijnlijk aan

Vrijheid wordt gesteld) is Karin bezig om de balans op te

naar huis, genieten van haar eigen spulletjes, dan haar

een gesprek aan te gaan maar Karin heeft geen zin

Karin dat ze er niet al te ontspannen bij zit en vraagt

maken van deze periode. Ze heeft haar woning kunnen

moeder bellen met haar eigen mobiel en een afspraak

om te praten. Ze wil maar één ding: naar huis. Ze

enigszins bezorgd of het wel met haar gaat. Ja hoor.

behouden omdat haar moeder de huur voor haar heeft

maken om weer ongestoord haar kinderen te zien. Ja,

richt haar blik naar buiten. Buiten. Wat een heerlijk

Ze mompelt iets van “haast” en “zoeken naar de trein”.

doorbetaald. Voor Karin is dit een extra motivatie om

zo gaat ze het doen.

woord. Ze heeft er zo naar verlangd. Het heeft voor

De dame wijst op haar goed gevulde weekendtas. Ze

te zorgen dat het straks goed blijft gaan. Ze is het

haar de associatie met lucht, licht, vrijheid, toekomst

gaat zeker voor langere tijd weg? Eén seconde wil ze

verschuldigd aan haar moeder en haar kinderen.

én geschiedenis, met daar doorheen verweven de

de waarheid vertellen maar ze bedenkt zich direct.

46

47

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Nee, laat de buitenwereld maar denken. Zij kent haar

een enorme stapel post, te veel reclamefolders en wat

De nacht verloopt rommelig. Diverse keren schrikt ze

lijstje dat ze bijna verfrommelt in haar hand. Ze winkelt

verhaal en dat blijft bij háár. Ze zegt dat ze terugkomt

verdroogde plantjes is het nog haar plek. De geur is

wakker van geluiden uit haar omgeving: de ketel, een

zonder karretje, ze heeft geen muntje over. Ze pakt

van een weekje vakantie bij vrienden. De dame went

niet de hare maar goed, dat komt wel weer. Als een

deur bij de buren, het gejank van een kat. Allemaal

een doosje en sjouwt daarmee door de winkel. Dan

zich tot haar man om herinneringen op te halen aan

gast in haar eigen huis bekijkt ze alles opnieuw. Hm,

geluiden die haar niet meer eigen zijn. Het duurt steeds

kan ze ook niet te veel meenemen. Als ze naar buiten

reisjes die ze ooit samen gemaakt hebben.

er kan hier en daar wel een likje verf op. De gordijnen

even voordat ze weer de slaap kan vatten.

loopt met haar spulletjes voelt ze zich de koning te rijk.

mag ze ook wel eens wassen en de ramen moeten

En niemand heeft haar vreemd aangekeken. De eerste

Na ruim een uur stapt Karin uit de trein. Jammer, het

nodig gelapt. Ze valt neer op haar bank, kijkt om zich

De volgende ochtend rolt Karin niet uitgerust maar

beviel haar wel: buiten schoot het landschap aan haar

heen en begint te huilen. Wat heeft ze naar dit moment

toch tevreden uit haar bed. Haar ontbijt bestaat uit wat

voorbij en ze genoot van alle mensen en indrukken.

verlangd.

droge crackers en een kop thee. Boodschappen doen

Weer in de vertrouwde omgeving van haar huis voelt

Ze heeft nog een paar euro op zak. De bus stopt

drempel is genomen. Het voelt als een overwinning.

wordt een eerste activiteit. Heb ik nog wel geld, schiet

ze zich toch meer ontspannen. Het zal wel even tijd

vlakbij haar huis. Of gaat ze toch maar twintig minuten

De eerste dag thuis, zo vertrouwd maar toch zo

het door haar heen. Afschriften van haar bank durft

nodig hebben. Gelukkig heeft ze voor de eerste paar

lopen? Ze besluit de bus te nemen omdat die er al

vreemd. Ze rommelt de dag wat door: tassen

ze niet te openen. Voor haar detentie had ze al een

dagen genoeg te eten, dus ze hoeft de deur niet meer

staat. Tijdens de busrit zoekt ze naar de sleutels van

uitpakken, inventariseren wat er nog in huis is, plantjes

negatief saldo. Dat zal nu alleen maar groter geworden

uit. Behalve voor haar kinderen natuurlijk. Ze pakt

haar huis. Haar eigen sleutels. Wat heeft ze die lang

verzorgen. Toch slaat de vermoeidheid flink toe. Het

zijn. De stapel post raakt ze voorlopig niet verder aan.

weer haar mobieltje en drukt het nummer van haar

niet gevoeld. Het koude metaal voelt warm aan in haar

liefst zou ze in bed kruipen maar dat doet ze niet.

Ze legt alles zorgvuldig in de kast. Uit het zicht.

moeder. Geen contact. Langzamerhand wordt ze er

hand. Een beetje gespannen drukt ze op de knop: ze

Ze belt haar moeder meerdere keren maar die is er

Gelukkig heeft ze nog wat handgeld meegekregen uit

toch wat ongeruster over. Ze zou toch op zijn minst

is er!

blijkbaar niet. Uiteindelijk stuurt ze haar een sms-je:

de PI. Haar baantje als afdelingsreinigster heeft haar

een berichtje terug kunnen sturen? Ze is verdorie weer

Eenmaal op straat heft ze het hoofd en loopt rechtop

Ik ben weer thuis. Er volgt geen reactie. Enigszins

geen kapitaal opgeleverd maar genoeg om nu wat

thuis. Lichtelijk geïrriteerd legt ze haar mobiel op tafel,

de straat in waar ze woont. Dit is waar ze hoort. Bijna

teleurgesteld laat ze het rusten. Misschien wil haar

eerste levensbehoeften te halen. De Aldi is vlakbij.

pakt hem weer op, legt hem weer weg en besluit dan

thuis voelt ze zich wel wat kleiner worden. Dit is ook

moeder geen contact vandaag of is ze te druk met

Als het rustig is in de straat schiet ze haar jas aan en

toch maar weer een sms-je te sturen: Heb vannacht

de plek waar het misging. De plek waar haar leven een

háár kinderen of is haar batterij op. Karin besluit

steekt haar portemonnee in haar zak. Hier hoeft ze niet

weer in mijn eigen huis geslapen. Wil mijn kinderen

andere wending kreeg. Iets vlugger dan gepland loopt

morgen een nieuwe poging te doen.

te wachten totdat ze een klik hoort. Ze kan zélf de deur

zien.

ze naar haar eigen voordeur. Met een licht trillende

Die avond draait ze met een blik bonen en wat dingen

openen. Ze grist ze de sleutels van het haakje en gaat

Binnen een paar minuten komt er een berichtje terug:

hand stopt ze haar sleutel in het slot en draait die

uit de diepvries een maaltijd in elkaar. En ze vindt het

naar buiten. Jammer dat het niet regent, anders had

Leuk voor je maar ik ken je niet. Groetjes Petra. Heel

om. Het vertrouwde gepiep van de droge scharnieren

nog lekker ook. De televisie is haar metgezel, ze is blij

ze zich mooi kunnen verschuilen onder een paraplu.

even begrijpt Karin er niets van. Wat is er gebeurd?

bezorgt haar kippenvel. Ze stapt de drempel over, de

met de afleiding. Ze heeft geen puf meer om de post te

deur valt achter haar in het slot. Ze zet haar tassen in

openen of andere inspannende bezigheden te doen.

Karin loopt door de winkel. Wat een keuzes kan ze

checkt ze het opgeslagen nummer in haar mobiel.

de gang en loopt door naar binnen.

Ze neemt een douche en valt rond negen uur neer in

maken! En ze mag het allemaal zélf bepalen. Het

Plotseling herinnert ze zich dat haar moeder haar

In de woonkamer is alles nog zoals het was. Behalve

haar eigen bed. Nooit geweten dat het zo lekker lag.

wordt haar bijna te veel. Ze richt haar aandacht op het

een ander nummer heeft gegeven. Wat stom. Dat

48

Dit is toch het nummer van haar moeder? Nogmaals

49

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

heeft ze wel in haar adressenboekje geschreven maar

langs te komen. Van Karin had het wel eerder gemogen,

bed - wat bij haar verboden was, dat mocht alleen ’s

het kunnen zijn? Een vriendelijke stem aan de andere

natuurlijk nog niet in haar mobieltje opgeslagen. Dat

maar ze besloot zich neer te leggen bij het voorstel van

nachts - en hadden ze ook nog eens een luier om. De

kant introduceert zich als coördinator van Gezin in

had ze eerder niet tot haar beschikking. Snel zoekt ze

haar moeder. Bovendien is de ochtend gevuld met de

andere twee waren al zindelijk op die leeftijd. Had haar

Balans. Dat is waar ook. Eenmaal ‘buiten’ zou ze een

haar boekje op en verandert het nummer.

voetbaltraining van de oudste en boodschappen doen

moeder niets gedaan met al haar regels en ideeën?

vrijwilligster krijgen. Opgelucht over het mogelijke

Gerustgesteld door het feit dat ze nu wel contact kan

en dus is de middag het meest handig. Karin is nog

Hoe kon ze dit herstellen? Alsof ze al niet genoeg aan

lichtpuntje maakt ze snel een afspraak. Morgen? Oké,

maken, bedenkt ze zich dat de toon van het berichtje

nooit zo gespannen geweest. Ze tut zich op, zoekt

haar hoofd had.

geen probleem.

nu wel anders moet: Hoi, ben weer thuisgekomen en

haar mooiste kleren uit en doet de favoriete oorbellen

Vlug nam ze een glas water, veegde haar tranen af

zou je graag even willen spreken. Komt het uit? Het

van de middelste in haar oren.

en ging met een glimlach weer terug naar de kamer.

De volgende ochtend om elf uur werd er aangebeld

Haar moeder keek haar doordringend aan, zette de

door de coördinator. Na een uitgebreid gesprek waarin

duurt even voordat er een berichtje terugkomt: Bel je straks. Een beetje teleurgesteld legt Karin de telefoon

De voordeur zwaait open, haar moeder trekt Karin

tweeling op eigen benen en schoof ze voorzichtig

ze haar verhaal kon doen, voelde Karin zich weer wat

op tafel en gaat boven maar wat rommel opruimen.

over de drempel. Wat een hartelijk weerzien. Hier had

richting Karin. Schoorvoetend kwamen ze op haar

opgelucht. Die eerste week zonk de moed haar soms

ze niet op durven hopen. Haar moeder legt een vinger

af. Karin knielde op haar hurken, pakte een gevallen

ver in de schoenen. Hoe moest ze het gewone leven

De dag is bijna om als haar moeder uiteindelijk belt.

op haar lippen: de tweeling slaapt nog maar haar

knuffel op en gaf die terug. Een grote grijns kwam op

weer oppakken? De coördinator zou gaan bellen voor

Ze klinkt vriendelijk en vertelt dat het er simpelweg

andere kinderen komen al snel de gang in. Vlug gaan

hun gezicht en het ijs leek hiermee gebroken. De rest

een vrijwilligster. Diezelfde middag belde ze Karin nog

niet van kwam om haar eerder te bellen. Schooltijden,

ze naar de kamer en daar springt haar dochter van zes

zou nog wel volgen.

terug: ze had iemand gevonden met wie het mogelijk

boodschappen doen, slaapje van de tweeling: Karin

haar om de nek. Haar zoon houdt wat afstand, komt

was vergeten hoe druk dat kan zijn en dat zo’n dag om

niet dichterbij en zegt alleen maar: “Hoi”. Karin schrikt

Moe van alle emoties hobbelde Karin het weekend

termijn. Of het woensdagochtend zou kunnen? Ja,

is voor je het in de gaten hebt. Ze houdt zich wat aan

er even van en onderneemt nog een tweede poging

verder door. Ze had besloten die zondag niet weer

natuurlijk.

de oppervlakte, vraagt vluchtig naar haar kinderen en

tot contact. Als ze merkt dat het niet helpt, laat ze hem

op bezoek te gaan. Het had haar meer geraakt dan

zegt dat ze moe is. Haar moeder lijkt het te begrijpen,

maar even. Ze stort zich op haar dochter, de knuffel

verwacht en ze wist eerlijk gezegd ook niet goed hoe

De vrijwilligster, Trudy, werd die ochtend aan haar

vraagt verder niet al te veel maar laat wel doorklinken

kan haar niet lang genoeg duren.

ze ermee om moest gaan. Bovendien zag ze telkens

voorgesteld en het leek meteen te klikken. Een vrouw

dat ze blij is dat Karin er weer is. Ze besluiten het

Als even later de tweeling uit bed komt en zich nog

die stapel post in de kast. Dat was zorgelijk. Iemand

met twee kindertjes, van haar eigen leeftijd, in dezelfde

voor nu zo te laten. Morgen, dan is het vrijdag, bellen

slaperig bij oma op schoot nestelt, wordt het haar te

zou haar ermee moeten helpen. Maar wie?

stad. Ze had wel een andere achtergrond maar wellicht

ze weer. Tevreden over deze eerste dag valt Karin

veel. Karin gaat naar de keuken en laat haar tranen

Daarop volgde de eerste maandag in haar eigen huis.

zou dat Karin juist kunnen helpen. Het antwoord op de

uitgeput om negen uur in slaap. En deze nacht wordt

de vrije loop. Hier had ze niet op gerekend. Ze wist

Karin wist niet hoe ze de week door moest komen. Er

‘ondersteuningsvraag’ vatte ze samen als ‘weer haar

ze niet wakker van de geluiden.

dat het tijd zou kosten maar een blijk van herkenning

leek zoveel te doen maar ze overzag het simpelweg

leven op de rails zetten’. Daar kon Trudy wel wat mee.

was toch wel het minste. Zelfs dát zag ze niet op die

niet. Het leven in de bajes was niet makkelijk maar wel

Ze bleef nog even zitten toen de coördinator ging.

In het weekend heeft Karin weer contact met haar

koppies. Bovendien hadden ze kleertjes aan die zij niet

overzichtelijk. Je had even andere zorgen aan je hoofd.

Dan konden ze elkaar nog wat beter leren kennen en

kinderen. Haar moeder vroeg haar om zaterdagmiddag

voor ze had gekocht, kwamen ze met een speen uit

Haar mobieltje ging af. Aarzelend nam ze op. Wie zou

samen bekijken wat Karin wilde.

50

zou klikken en wilde een afspraak maken op korte

51

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Op korte termijn zouden ze actie ondernemen. Trudy

is van Gezin in Balans: het helpt niet als we dingen

Dit besprak ze met Trudy, die voorstelde om het gesprek

een gesprek dat ze hierover had gehad met Trudy. Ze

had voorgesteld om samen met Karin een uitkering

overnemen, maar wel als we je ondersteunen. Dat

met haar moeder samen te oefenen. Dat gaf Karin

liet hem uitrazen en trok hem op schoot. De weerstand

aan te vragen. Dat greep ze met beide handen aan.

had ze eerder gehoord bij de informatie over Gezin

genoeg zelfvertrouwen om een open gesprek met haar

verdween uit zijn lichaam. Snikkend sloot hij zijn armen

De volgende ochtend gingen ze naar het stadhuis.

in Balans. En het was ook zo, had ze ondervonden.

moeder aan te gaan. Trudy had de rol van haar moeder

om haar nek.

Karin liet zich even leiden door haar Moedermaatje.

Karin kreeg meer voldoening en een groter gevoel van

gespeeld. Daardoor zag Karin in dat het voor haar ook

En dat voelde wel prettig. Het voelde als een steuntje

eigenwaarde als ze zelf dingen deed.

moeilijk was om afstand te nemen van de kinderen. Ze

Ondertussen was er een half jaar voorbijgegaan.

had ze toch al ruim zeven maanden in huis. Zij was zich

Trudy kwam nog trouw elke week, soms een keer per

Ondertussen verliep het contact met de kinderen

ook gaan hechten en wilde de kinderen eigenlijk liever

twee weken. Ze gaf Karin praktische tips, ook over de

eigenlijk nog net zoals in het eerste weekend. Karin

niet kwijt. Maar het was voor iedereen het beste als

omgang met de kinderen. Want Karin was vergeten

Karin maakte een lijstje van dingen die ze graag wilde.

zag ze regelmatig maar ze durfde nog niets over te

alles weer ‘normaal’ zou worden.

hoe zwaar het soms kon zijn om kinderen alleen op

Uitkering regelen, sociaal leven opbouwen, schulden

nemen van haar moeder. Haar moeder liet merken dat

Karin zou de zorg voor de tweeling weer op zich gaan

te moeten voeden. Ze voelde het als een verademing

wegwerken enzovoorts. Trudy vroeg wat de hoogste

ze het heus wel aankon. “Zorg eerst maar eens dat

nemen. Ze zou ze overdag opvangen, zodat ze aan

om daar eens met iemand over te praten. Ze was zich

prioriteit had. Die ochtend werd een voorschot op de

jij je eigen leven weer op poten krijgt”. Eerlijk gezegd

hun moeder konden wennen. Dan had hun oma weer

steeds meer gaan hechten aan Trudy.

uitkering geregeld om de eerste periode door te komen.

viel het Karin best zwaar. Als ze ook nog de zorg zou

wat tijd voor zichzelf. Want de zorg voor vier kinderen

In praktische zin waren de meeste dingen geregeld:

Ze vroegen informatie aan over de voedselbank en de

hebben voor haar kinderen, hield ze geen tijd meer

was haar niet in de koude kleren gaan zitten: ze was

er was een schuldregeling getroffen, de uitkering was

mogelijkheden om voor schuldsanering in aanmerking

over. Alle indrukken, de beslissingen, bureaucratie,

moe. Nu ze de zorg wat meer af kon staan, voelde ze

rond, bij de voedselbank was ze vaste klant geworden

te komen. De hoogte van haar schulden moest nog

ambtenaren en schuldhulpverleners werkten haar

pas goed hoe moe ze was.

en de schaamte was ze ontgroeid. Het enige waar ze

uitgezocht worden. Maar Karin had angst om de

soms op de zenuwen. Ze moest het rustig aan doen.

De twee oudsten kwamen in eerste instantie alleen

nog erg tegenop zag, was een baan zoeken en het

post te openen. Trudy stelde voor om ook dat samen

Karin had steun aan Trudy. Zij leerde haar prioriteiten te

in het weekend bij Karin, maar al gauw werd dat

contact met de buren herstellen. Het was herfst, dan

te doen. De schaamte maakte plaats voor hoop. Ze

stellen en keuzes te maken. Als ze twijfelde, overlegde

uitgebreid tot een paar keer in de week, meteen uit

kwamen ze elkaar niet veel tegen. Maar ze kon ze niet

sorteerden de berg post in relevant, niet relevant,

ze met Trudy. Die nam haar serieus. Ze hielp haar door

school. Oma kon dan haar vriendinnen weer eens

eeuwig ontlopen.

acuut of voorlopig laten liggen. De berg slonk en

te luisteren en er voor haar te zijn. Karin hoefde haar

bezoeken. Ze zag dat het goed ging, dus liet ze het

Ook dit besprak ze met Trudy. Misschien zou ze het

veranderde van een brij in geordende stapeltjes. Zo

zorgen niet bij haar moeder neer te leggen. Daardoor

ook wat makkelijker los. Tenslotte woonde ze vlakbij,

eerst eens kunnen proberen met een kaartje in de

werd ook haar leven weer overzichtelijker.

kon ze de tijd bij haar moeder geheel wijden aan haar

de kinderen konden haar nog dagelijks bezoeken.

brievenbus om te kijken of er een mogelijkheid was

Trudy kwam elke week over de vloer bij Karin. Ze hielp

kinderen. Ze zou laten zien dat ze een goede moeder

De oudste vond het nog het meest lastig dat Karin

tot contact? Daarop kwam er een kaartje terug: Goed

haar waar ze kon maar liet Karin zelf het meeste werk

was. Dat ze vast had gezeten, deed niets af aan de

weer terug was. Hij liet zich lange tijd niet knuffelen

dat je er weer bent maar laten we elkaar maar gewoon

doen. Dat viel in eerste instantie even tegen. Ze had al

liefde voor haar kinderen. Dat wilde ze ook tegen haar

en hield afstand totdat hij op een dag ontzettend boos

met rust laten. Dat was voor Karin genoeg om in

moeite genoeg om het hoofd boven water te houden.

moeder zeggen.

werd om een kapotte voetbal. Alsof dat de druppel

ieder geval rustig in haar huis te kunnen wonen. Wie

was. Karin schrok ervan, maar was voorbereid door

weet kwam er meer contact als ze elkaar spontaan

in de rug, iemand die haar even een zetje in de goede richting gaf.

Maar Trudy legde uit dat dat de manier van werken

52

53

Aanbodbeschrijving | Bijlage 2

Aanbodbeschrijving | Bijlage 3

Bijlage 3 | Literatuurlijst in de tuin zouden treffen. Ze zorgde er wel voor dat

• Bloom, B. e.a. (2003). Gender-Responsive

• Schaafsma, K. (2005). Het banen van een

de overlast van de kinderen voor de buren minimaal



Strategies. Research, Practice and Guiding



pad. Methodische beschrijving gezinscoaching.

was. Bovendien had ze zelf wat trucjes geleerd bij de



Principles for Women Offenders. National Institute



Antwerpen/Apeldoorn: Garant Uitgevers.

IK-JIJ-WIJ bijeenkomsten om niet zo tekeer te gaan.



of Corrections.

Daardoor kon ze zich beheersen als het nodig was.

• Lipsy M., Derzon J. (1998). Predictors of violent

or serious delinquency in adolescence and early

Karin wilde zich inschrijven bij een uitzendbureau voor



adulthood: a synthesis of longitudinal research.

de horeca. Trudy vroeg haar hoe ze het dacht te gaan

• Braam, H. e.a. (2007). Moeders in detentie en de

doen met de kinderen. Gezien de werktijden had ze



omgang met hun kinderen. Utrecht: Verwey-Jonker

misschien een oppas nodig. Daar had ze even niet



Instituut.

aan gedacht. Misschien zou ze haar moeder kunnen

• Hermanns, J. (2001). Kijken naar opvoeding.

vragen? Die wilde graag nog voor de kleintjes zorgen.



Opstellen over jeugd, jeugdbeleid en jeugdzorg.

Een groot restaurant zocht een afwashulp, Karin werd



Amsterdam: Uitgeverij SWP.

aangenomen. Niemand vroeg naar haar verleden,

• Winkelhorst, Y. (2002). Weggegaan is plaats

ze kon anoniem aan het werk. Niet je kop boven het



vergaan? Empirisch en theoretisch onderzoek naar

maaiveld uitsteken en je voegen naar de regels: die



gedetineerde vrouwen met kinderen.

truc had ze zich al eigen gemaakt tijdens haar detentie.

• Nijnatten, C van (1998). Detention and Development.

Ze werkt nu voor haar kinderen en daardoor voor



zichzelf. Ze kan het leven weer aan, dat is haar alles

• Ince, D. (2004). Databank Effectieve Jeugd-

waard. Na ongeveer een jaar nam ze afscheid van haar



interventies: beschrijving ‘Home-Start’. Utrecht:

Moedermaatje. Ze was aan haar gewend geraakt,



NIZW Jeugd (http://www.jeugdinterventies.nl)

maar haar hulp was overbodig geworden. Trudy

• Asscher, J.J., Hermanns, J.M.A. & Dekovic, M.

geloofde in een tweede kans voor Karin. Daar is ze



(2006). De invloed van Home-Start op het welzijn

haar enorm dankbaar voor. Ze kan het zelf weer aan,



en opvoedingsgedrag van ouders van peuters.

ze voelt zich gesterkt. Ze gaat het redden, op eigen



Tijdschrift voor Orthopedagogiek, 45, p. 213-228.

benen, met haar vier kinderen. Het verleden vlak je

• Hermanns, J. (2007). Opvoedingsondersteuning

niet uit, maar ze heeft haar kracht hervonden. En dat



die helpt. Ouderschap & Ouderbegeleiding, 10,

neemt niemand haar meer af



nr. 1, p. 14-26.

54



Perspectives of children and prisoners.

55

Colofon Herziene druk 2010 Tekst: Karin Sok, MOVISIE, Utrecht Mirjam van Hooren Liesbeth Biemond (casusbeschrijving) Redactie Mirjam van Hooren Catherine Boerman Monique Verboven Cax Hoekzema Met medewerking van: Mariska van der Steege, Nederlands Jeugdinstituut, Utrecht Henna Goeptar, MOVISIE, Utrecht

Grafisch ontwerp: Roeland Heesbeen, Kippenvel Ontwerp, Boxtel Drukwerk: Drukkerij Tielen, Boxtel Voor meer informatie www.gezin-in-balans.nl Contact [email protected] (copyright Gezin in Balans/Humanitas)

Humanitas ‘Gezin in Balans’ Sonniusstraat 3 5212 AJ ‘s-Hertogenbosch 073-6891733 www.gezin-in-balans.nl