februari ‘05
VIVES-COMITO: PRODUCTEN
Stageplaatsprofiel
Stage-wijzer
Leidraad
Begeleidingsteam Stagebegeleider Robinson Video & handleiding
Stage-studiewijzer
LEERLING-STAGIAIR Bege-Leidraad
Post-to-post Logboeken
Stage-doeboek
Bedrijfsverantwoordelijke & Leraar
Stagementor
Kwaliteitskader
Stagegever
www.vives-comito.be
februari ‘05
De Leidraad geeft een omschrijving van het brede proces omtrent stage. Hij is bestemd voor de stagecoördinator/stagebegeleider. Door zijn cruciale rol in het ganse stageproces wordt deze de centrale figuur in het stagebegeleidingsteam. Doel ervan is de samenwerking tussen alle bij de stage betrokken actoren te versterken. De praktische tools, hier beschreven, kan hij aanreiken aan de diverse betrokkenen. De Bege-Leidraad – een handreiking voor de stagementor bestaat uit een dertigtal fiches. Een twintigtal bevatten aanwijzingen rond concrete begeleidingsaspecten, geordend volgens het verloop van de stage (voor, begin, tijdens en einde). Een tiental jokerkaarten geven meer algemene aanwijzingen rond begeleiding. Tenslotte volgen voorbeelden van een opleidingsplan, van een attest ‘bewijs van stage’, en van evaluatiedocumenten. Deze moeten de stagementor in de mogelijkheid stellen om leerlingen-stagiairs pedagogisch juist te begeleiden, en daarbij tevens als mentor te groeien. Robinson is een video met handleiding, kant-en-klare lesbundels voor het stagebegeleidingsteam incluis, om op niet-zo-theoretische wijze het belang van sleutelvaardigheden over te brengen bij leerlingen die een ervaring in het leren op de werkvloer gaan aanvatten (eind tweede, begin derde graad). Het Stage-doeboek begeleidt de (kandidaat) leerling-stagiair doorheen het stagegebeuren: wat gebeurt er voor, tijdens en na de stage. Het bevat opdrachten die de leerlingstagiair een rijkere invulling van zijn stage bieden. Het dient tevens als communicatiemiddel tussen de diverse betrokken actoren: school en stagebegeleider, bedrijf en stagementor, en leerling-stagiair en ouders. De Stage-wijzer is een document voor het stagebegeleidingsteam: de stagecoördinator, de stagebegeleiders, de andere betrokken leerkrachten. Het eerste deel situeert het Stage-doeboek in het proces rond stage en t.o.v. de actoren die daarin een rol spelen. In het tweede deel wordt het theoretisch kader bij de stagestudiewijzer geschetst. Daarnaast worden exemplarisch voorbeelden voor de meer zelfstandige leerling-stagiair uitgewerkt. Dit in functie van levenslang leren en competentiedenken. De Stage-wijzer verduidelijkt hoe een begeleidingsteam een Stage-doeboek en een Stagestudiewijzer kan samenstellen en hoe het in een begeleidingsproces kan worden gebruikt. Het Stageplaatsprofiel is een instrument dat dient om de opleiding op school en op de stageplaats op elkaar af te stemmen. Het geeft het stagebegeleidingsteam inzicht in wat er op de stageplaats kan geleerd worden, hoe er geleerd wordt, en het bereikbare niveau. Het biedt daarmee een aanzet voor de opmaak van de stageplanning voor de leerling-stagiair. Het ontwikkelen en up-to-date houden ervan geldt tevens als kwaliteitsproces om de leeromstandigheden te verbeteren. Tenslotte geeft het de stagebegeleider zicht op een netwerk van mogelijke stageplaatsen in relatie tot een opleiding. Het Kwaliteitskader is een compact zelfbevragingsmodel voor de stagegever. Hiermee kan hij nagaan hoe sterk het concept van stage op dit ogenblik in de visie, de missie en vooral in de dagdagelijkse praktijk van het bedrijf is doorgedrongen. Hij kan er ook op gezette tijden hun vorderingen mee nagaan, en er de nog te bewandelen weg mee uitstippelen. De Logboeken bij Post-to-post geven aanwijzingen rond het realiseren van een ervaringsuitwisseling. Leerkrachten beroepsgerichte vorming participeren gedurende een zekere periode aan een reeks werkzaamheden in een bedrijf. Bedrijfsverantwoordelijken nemen op hun beurt deel aan het reilen en zeilen in een school. Het ‘Logboek voor de leraar’ en het ‘Logboek voor de bedrijfsverantwoordelijke’ zijn voor de betrokkenen informatiebron en handleiding. Zij bevatten documenten – onder meer een model van overeenkomst - die ondersteunend kunnen zijn bij de voorbereiding, realisatie en opvolging van de uitwisselingsactiviteit. februari ‘05
februari ‘05
INHOUD
1
A
Doel
3
B
Naar een nieuw concept
5
C
De organisatie van stage 1 Algemeen voorbereidende werkzaamheden a Schoolintern: visie op stage, concretisering naar werkmodel b Schoolextern: netwerking 2 Naar de concrete stageperiode toe a planning van de stage b begeleiding van de stage
11 11 11 15 19 19 23
D
Te hanteren bronnen a Schoolinterne documenten b Schoolexterne documenten
25 25 25
Kopieerrecht Dit cursusmateriaal mag enkel vrij gekopieerd worden voor educatieve doeleinden. Het gebruik voor commerciële doeleinden is expliciet verboden. Al het educatief materiaal ontwikkeld in het kader van het VIVES-project blijft eigendom van de Dienst Beroepsopleiding departement Onderwijs en het Europees Sociaal Fonds.
februari ‘05
-1-
Schema’s - didactische tips - notities
De stagebegeleider als spilfiguur …
Leerkrachten algemene vakken
Leerkrachten praktische en technische vakken
Schooldirectie
Stagebegeleider
Leerling-stagiair Ouders/ verantwoordelijken
Stagebegeleiders van andere opleidingen
Stagegever Stagementor
februari ‘05
-2-
A DOEL vademecum organiseren & begeleiden van stage voor de stagebegeleider spilfiguur
+ bronnenlijst
hulp voor de beginner
inspiratie voor de ervarene
De ‘Leidraad’ is een vademecum voor het organiseren en begeleiden van stage in het voltijds beroepssecundair onderwijs. Wij richten ons tot de stagebegeleider. Door uw cruciale rol in het brede stageproces wordt u de centrale figuur in het stagebegeleidingsteam. Intern bent u de schakel tussen de schooldirectie, het leerkrachtenteam en de leerlingen-stagiairs. Daarnaast legt u de contacten met de bedrijven via de stagegever en de stagementor. U bent de spilfiguur in het intensieve afstemmingsproces tussen de opleiding op de school en in het bedrijf, en de verrijkende wisselwerking tussen de beide. Doel van de Leidraad is de samenwerking tussen alle bij de stage betrokken actoren te versterken aan de hand van een aantal producten die door de Dienst Beroepsopleiding departement Onderwijs ontwikkeld werden binnen het Europees project VIVES∗. Als laatste deel vindt u ook een bronnenlijst. Gezien de voortdurende ontwikkelingen in dit werkgebied pretenderen wij niet het ultieme alomvattende werk gecreëerd te hebben. Hopelijk betekent het wel een hulp voor de beginnende stagebegeleider die in het bad wordt geworpen. Laat die er maar van overtuigd zijn, samen met ons, dat niet alle aspecten van het gegeven stage op één dag kunnen worden gerealiseerd. Maar ook de meer ervaren stagebegeleider hopen wij inspiratie te bieden voor hoe het ook nog kan, of om ideeën op te doen om bepaalde facetten van zijn werking te optimaliseren. Ook hij zal merken dat een aantal aspecten van de voorgestelde werkwijze – indien hij deze wenst te hanteren – niet zonder slag of stoot kunnen worden geïmplementeerd.
Stage dient en verdient een waardevolle component van het opleidingsproces te vormen. Zeker in een beroepsopleiding, mag de werk- en leerervaring in het beroep zelf niet ontbreken. Het leerproces wordt effectiever naarmate de relatie met de (toekomstige) beroepspraktijk intensiever en betekenisvoller wordt. Nu zijn de school en het bedrijf vaak nog teveel gescheiden werelden. Daarbij komt dat in een sterk evoluerende maatschappij, ergo arbeidsmarkt, de veranderingen zich snel opvolgen. De (toekomstige) werknemer moet echter blijvend inzetbaar zijn, in eigen belang, en dat van de maatschappij. Hiertoe moet de strikte scheiding tussen de periode levenslang leren van leren en die van werken worden opgeheven. Levenslang en levensbreed leren (‘LLL’) worden de norm. Jongeren, in casu de leerlingen-stagiairs in een beroepsopleiding, moeten voorbereid worden via het verwerven van de nodige algemene vorming, attitudes, sleutelvaardigheden en uiteraard sectorspecifieke beroepscompetenties. En van nature is de concrete werkplek hiervoor een geschikte biotoop. stage = integrerende component van het opleidingsproces
∗
VIVES: Vlaamse Innovatoren Versterken Efficiënte Samenwerking - www.vives-comito.be
februari ‘05
-3-
Wanneer u met betrekking tot stage omgaat met veranderingsprocessen, maak dan de volgende overwegingen … Wat? -
Invoeren van stage in de opleiding? Invoeren van stage in het eerste jaar van de derde graad van een opleiding, in tegenstelling tot vroeger? Invoeren van stage gradueel opbouwen? Afstemmen op de afspraken zoals gemaakt in de convenants? Opfrissen van het bestaande stageconcept? Op elkaar afstemmen van verschillende gangbare vormen binnen de school? Inhoudelijke vernieuwing op basis van het inoefenen en/of verwerven van basiscompetenties∗? Organisatorische vernieuwing: van blokstage naar alternerend of omgekeerd, een combinatie van beide invoeren? Opbouwen van een stagebegeleidingsteam?
Aandachtspunt: een vernieuwing kan eventueel met de ondersteuning en/of begeleiding van een externe organisatie. Denk over de vorm ervan, na. Wie? -
Wie gaat u betrekken bij het stagebegeleidingsteam? Wie brengt welke expertise in? Een actieplan opstellen (wanneer starten …)?
Zoek steeds naar een win-win-situatie voor alle betrokkenen. Waarom? -
∗
Welbevinden van leerlingen-stagiairs, lesgevers en stagementoren verhogen. De opdrachten op de werkvloer in relatie tot het totale traject, zo zinvol mogelijk maken. De zelfwerkzaamheid van de leerlingen-stagiairs bevorderen. Variatie in de wijze van aanbieden. ...
basiscompetenties: term uit het modulair onderwijs: doelen met betrekking tot de vaardigheden, kennis en attitudes binnen het specifiek gedeelte van een opleiding waarover een leerling/cursist beschikt om vervolgonderwijs aan te vatten en/of als beginnend beroepsbeoefenaar te kunnen functioneren.
februari ‘05
-4-
B NAAR EEN NIEUW CONCEPT niet overal een traditie
In bepaalde studiegebieden kan men bogen op een jarenlange traditie: grote ervaring, een stevig netwerk, leerkrachten (deels) lesvrij om stage te begeleiden, opgeleide mentoren, gedegen instrumenten voor de administratieve opvolging en de begeleiding …
cultuurverschillen
Dit is echter geen algemene situatie: met betrekking tot stage bestaan tussen studiegebieden onderling grote cultuurverschillen. Dit betekent dat u als stagebegeleider soms zal moeten ingrijpen op een bestaande cultuur die deze gedachte nog niet meteen ondersteunt.
veranderingsproces: delicaat
De invoering van een gewijzigd concept rond stage, met implementatie van alle daarbij benodigde VIVES-producten, betekent heel vaak nogal wat verandering in de bestaande traditionele benadering. Dit loopt niet steeds van een leien dakje. Een veranderingsproces is een delicaat en broos gebeuren, en heeft zo zijn eigen wetmatigheden. Wij blijven hier even bij stilstaan.
doelstellingen
kapstokken
werkwijze
breed draagvlak verschillende geledingen
tijd
februari ‘05
Bij het opzetten van veranderingsprocessen moet u steeds nagaan: voor wie, waarom, hoe en wanneer? U formuleert dus uw doelstellingen bij de aanvang van de invoering of opfrissing van uw stageconcept. De Leidraad en de Stage-wijzer zullen u hierbij inspireren. Bij het uitwerken van een vernieuwing in onderwijs, en bij uitbreiding dus ook in de benadering van stage door onderwijs- en bedrijfswereld, kunnen de volgende vier elementen uw kapstokken zijn: - het welbevinden van leerlingen-stagiairs, lesgevers en stagementoren; - de betekenisvolheid van de opdrachten op de werkvloer in relatie tot de totale leerstof; - de zelfwerkzaamheid van de leerlingen-stagiairs; - variatie in de wijze van aanbieden. Gezien u vanuit uw school de drijvende kracht bent om een nieuwe benadering van stage binnen uw school en op de vele werkvloeren te realiseren, situeert wat volgt zich vooral vanuit de context van de school. De hierna voorgestelde werkwijze lijkt vrij omslachtig, maar biedt de grootste kans op slagen. Al naar gelang de overlegcultuur in uw school kunt u hierop variëren. Bedenk echter dat een weloverwogen strategie met een breed draagvlak meer zekerheid biedt dan een top-down gestuurde methode waar overleg nauwelijks deel van uitmaakt. De verschillende geledingen in de school, directie, middenkader, leerkrachten, leerlingen en ouders, en ook bedrijfsverantwoordelijken, krijgen best de gelegenheid om het nieuwe concept rond stage te verwerken. De directie van de school leidt, begeleidt en coördineert dit proces. Elke partij krijgt evenveel tijd om het proces te doorlopen, iedereen wordt betrokken bij het verzamelen van relevante informatie. Hier komt ook tot uiting dat de beslissing van de directie nog niet vast staat.
-5-
Wie doet wat, en met (hulp van) wie voor, tijdens en na de stage? Wie?
Wat?
Met (hulp van) wie?
Voor de stage … stagebegeleidingsVia Robinson aan sleutelvaardigheden werken. team Leidraad voor de stagebegeleider, Stageplaatsprofiel, Kwaliteitskader, en Begestagebegeleider Leidraad - een handreiking voor de stagementor raadplegen. stagebegeleidings- Voorbereidende schoolinterne en schoolexterne team acties ondernemen. stagebegeleidingsMogelijke stageplaatsen contacteren. team Eigen contactgegevens en die van de school leerling-stagiair invullen. leerling-stagiair
‘Lees dit eerst’ doornemen.
leerling-stagiair
‘Waarom stage?’ doornemen + opdracht maken.
leerling-stagiair
‘Stage: deel van je leertraject’: opzoeken en noteren.
leerling-stagiair
‘Mogelijke activiteiten tijdens de stage’: invullen.
leerling-stagiair leerling-stagiair leerling-stagiair leerling-stagiair leerling-stagiair leerling-stagiair
‘Werk aan de winkel in de weken voor je op stage gaat’: verrichte activiteiten aanduiden. ‘Schriftelijk solliciteren’/’Telefonisch solliciteren’: procedures doorlopen. ‘Planning en realisatie’: de planning invullen. ‘Kennis maken met je stagementor’: voorbereiden en gesprek voeren; ervaringen neerschrijven. Leerlingenstageovereenkomst in drie exemplaren invullen; de drie partijen laten ondertekenen. Stagereglement en ‘Waar je moet op letten': doornemen en bespreken.
kandidaten leerlingstagiair stagebegeleidingsteam schooldirectie – stagegevers kandidaten leerlingstagiair stagebegeleider stagebegeleider stagebegeleidingsteam stagebegeleider stagebegeleidingsteam stagegever en/of stagementor stagebegeleidingsteam stagebegeleidingsteam
leerling-stagiair
‘Stage in zicht’: verrichte activiteiten aanduiden.
-
leerling-stagiair
‘Taken en opdrachten tijdens je stage’: grondig nalezen.
stagebegeleidingsteam
Tijdens de stage … leerling-stagiair
De geplande activiteiten uitvoeren.
leerling-stagiair
‘Planning en realisatie’: de realisatie invullen.
leerling-stagiair
De opgedragen opdrachten uitvoeren.
stagebegeleidings- Opvolgingsbezoeken op de stageplaatsen, team evaluaties ter plaatse … De leerling-stagiair begeleiden, met behulp van de stagementor Bege-Leidraad, en in communicatie met de school.
stagementor stagementor stagementor – leerling-stagiair stagebegeleidingsteam
leerling-stagiair
‘Wat nu?’: verrichte activiteiten aanduiden.
-
leerling-stagiair
Zelfevaluatieformulier invullen.
-
Evaluatieformulier invullen.
-
stagementor
februari ‘05
-6-
taakverdeling
benutten van inzicht en expertise
betrokkenheid
eigenaarschap
Analyseren en voor- en nadelen bekijken van een vernieuwing, is de taak van de directie. Het onderzoek naar welke mogelijkheden dit biedt, welke gevolgen dit heeft voor de leerkracht in zijn klas, voor de mentor op de werkvloer, voor de kwaliteit van de beroepsopleiding, voor de motivatie en het leereffect bij de leerling-stagiair, dat is de taak van het team. Op deze wijze wordt het inzicht en de expertise van alle medewerkers van de school en van de betrokkenen in de schoolgerelateerde bedrijven in de aanloop tot het besluit benut, en zo zullen zo veel mogelijk mensen achter dit besluit staan. Het is belangrijk een meerderheidsbesluit na te streven. Om het veranderingsproces een reële kans op slagen te geven, moet u dus alle competenties en kwaliteiten binnen de school en de meewerkende bedrijven aanspreken. Dit verhoogt de betrokkenheid, en hierdoor creëert u een positieve voedingsbodem. Het is daarom belangrijk om niet alleen te werken met de leerkrachten die rechtstreeks met de beroepsopleiding in aanraking komen, maar dat er regelmatig feedback wordt voorzien voor het hele team dat bij de stage wordt betrokken. Zo werkt u aan de opbouw van eigenaarschap. Het is belangrijk dat hier bewust aan wordt gewerkt. Leerkrachten enerzijds, en stagegevers of -mentoren anderzijds, moeten voelen dat zij bij het veranderingsproces zijn betrokken, en dat er rekening wordt gehouden met hun ideeën en bedenkingen. Hier moet niet alleen aandacht aan geschonken worden voor de beslissing tot overgang naar een vernieuwd stageconcept, maar gedurende het hele proces. Zo ontstaat een hecht stagebegeleidingsteam, gecoördineerd door u als stagebegeleider. Zo creëert u tevens een volwaardige relatie met de betrokken stagebedrijven.
Uiteraard moet u ook rekening houden met de cultuur van de school en de stagebedrijven in het algemeen, en met betrekking tot stage in het bijzonder. Een element dat hierbij een rol speelt, is de mate waarin weerstanden weerstanden zich manifesteren. Dit is steeds zo bij veranderingsprocessen. U mag deze weerstanden niet uit de weg gaan, veeleer moet u de oorsprong van deze weerstanden analyseren. Gaat het hier werkelijk concreet om juiste ondertoon de stage, of betreft het andere problemen? Ga de ondertoon van de boodschap na bij die collega’s of bedrijfsmensen die weerstand tonen. Maak u ook geen illusies: in elke groep vindt men wel individuen die op alles enige kritiek hebben, het is dan de kunst hier doelgericht mee om te gaan. Gaat het om aanmerkingen in de marge, dan kan relativering en humor u redden. Heeft de persoon veel invloed op collega’s, en gaat het om niet-relevante kritiek, dan kan het toch nodig blijken de aanmerkingen ernstig onder de loep te nemen. In een eerlijk gesprek moet u samen zoeken waar de weerstand dan werkelijk op gebaseerd is. belangrijke rol ‘Weerstanders’ kunnen trouwens een belangrijke rol spelen in een veranderingsproces. Meer en duidelijker dan anderen vertolken zij de kritische bedenkingen die in een (ganse) groep leven, of in de loop van het proces kunnen ontstaan. Zij zijn signaalgevers, en u kunt dus heel constructief mee wat hebben aan hun bedenkingen. Wanneer u hier constructief mee omgaat, en actief en samen zoekt naar oplossingen waar elkeen omgaan grotendeels kan achter staan, dan kunt u hen over de streep krijgen, en samen met hen de grotere groep.
februari ‘05
-7-
Wie?
Wat?
Met (hulp van) wie?
Na de stage … leerling-stagiair
Leerpunten aanduiden, vragen beantwoorden.
leerling-stagiair
Dankbrief schrijven (aansluitend op de bedanking, die al mondeling gebeurde aan het einde van de stageperiode).
stagegever
Stagebewijs invullen en afleveren.
stagebegeleidings- Leerpunten met de leerling bespreken, acties ter team opvolging hiervan plannen. Feedback naar het bedrijf vanuit evaluaties. stagebegeleider Eventueel bijwerken Stageplaatsprofiel en aanbieden Kwaliteitskader. stagebegeleider
februari ‘05
Communicatie met het bedrijf onderhouden (opendeurdagen, Post-to-post …).
stagebegeleidingsteam stagegever en/of stagementor directie en stagebegeleidingsteam
-8-
cyclisch gebeuren
februari ‘05
Aangezien stage een cyclisch gebeuren is, dienen zich elk schooljaar weer kansen aan om de visie omtrent stage sterker in de cultuur van de school en de meewerkende bedrijven in te bedden, de netwerking uit te breiden, de kwaliteit van de stage op zich te verbeteren, het leereffect ervan sterker te benutten … Een voortdurend voortschrijdend proces van kleine veranderingen, die uiteindelijk gaan leiden tot het grote verschil.
-9-
februari ‘05
- 10 -
C DE ORGANISATIE VAN STAGE 1 Algemeen voorbereidende werkzaamheden a schoolintern
visie
toegemeten tijd
convenants
Schoolintern: visie op stage, concretisering naar werkmodel
Aangezien stage een integrerend onderdeel vormt van het opleidingscurriculum, zal de school hieromtrent een visie hebben ontwikkeld, of er één ontwikkelen. Als stagebegeleider gaat u vanzelfsprekend na wat deze is, of via de schooleigen bilaterale overlegcultuur of -structuren kan worden. Vanuit een gefundeerde en bij de specificiteit van de school en de aangeboden opleidingen passende visie kan in samenwerking met de betrokken collega’s een stageconcept worden opgebouwd. Uw bezigheden als stagebegeleider strekken zich uit over een veel ruimere periode dan de stage zelf. Wat u zelf kunt realiseren zal sterk afhangen van de tijd die u toegemeten krijgt binnen uw opdracht als leerkracht. In de voorbereiding, tijdens en na de stage zult u - als het goed zit - kunnen rekenen op een stagebegeleidingsteam. Ook vanuit afgesloten - of af te sluiten - convenants (zie ‘bronnen’) vloeien verplichtingen voort. In ieders belang moet u hier mee rekening houden. U vraagt bij de schoolverantwoordelijke dan ook naar de toepasselijke convenant(s), om zo daarin de afgesproken visie op stage te kunnen integreren in uw organisatie. Deze kan u ook vertellen welke sectorverantwoordelijken u hierin kunnen bijstaan. Een belangrijke overweging bij het realiseren van een visie op stage, is de keuze van de meest adequate stagevorm: voor elke opleiding, of in verschillende fases van de opleiding, kan een andere soort stage aangewezen blijken.
soorten stage
Hierna beschrijven wij enkele soorten stages. Volgens doelstelling …
beroepsoriënterend
Beroepsoriënterend: hier ligt de klemtoon op de kennismaking met de arbeidssituatie in een bedrijf binnen de sector waar de gekozen beroepsopleiding naartoe leidt. De leerling-stagiair kan zich in de praktijk oriënteren op de wereld van de arbeidsmarkt en de verschillende beroepen. Voor dit doel hanteert men ook vaak zogenaamde ‘snuffelstages’ en/of ‘kijkstages’. Dit zijn binnen het beroepssecundair onderwijs geen echte stagevormen in de geest van de omzendbrief, wegens te beperkt in duur en doelstelling (een week enkel observeren is niet realistisch); het gaat hier veeleer om bedrijfsbezoeken.
beroepsopleidend
Beroepsopleidend: ligt in het verlengde van de opleiding, en is dus bedoeld om vaardigheden aan te leren en in te oefenen, kennis op te doen en attitudes te verwerven in een toekomstige en reële werksfeer. Deze stage zal zowel doe- als leeractiviteiten bevatten (‘al doende leren’). Accenten liggen op attitudevorming, aandacht voor kwaliteit van het geleverde werk, veiligheid en gezondheid, milieuzorg, teamgeest, sociaal functioneren en voortdurende vorming.
februari ‘05
- 11 -
februari ‘05
- 12 -
inhaalstage
Inhaalstage: indien een leerling het vooropgestelde volume stage voor een bepaalde opleidingsperiode nog niet heeft bereikt. Volgens tijdsorganisatie ...
alternerende stage
Alternerende stage: wordt georganiseerd met vaste tussentijden, gespreid over een trimester, semester of schooljaar. De stagedag moet een halve of – bij voorkeur – een volledige dag omvatten. Daarbij moet er rekening mee worden gehouden, dat de combinatie van een halve lesdag met een halve dag stage tijdens de schooluren, slechts verantwoord is indien de verplaatsing school/stageplaats niet tijdrovend is. Deze vorm van stage biedt veel ruimte voor feedback, en geeft de kans om een jaar lang kennis te maken met de werkomgeving.
blokstage
Blokstage: loopt over een ononderbroken periode van één of meerdere weken, eventueel meermaals per schooljaar. Deze stagevorm biedt continuïteit en laat toe om grotere taken af te werken, en een (gedeelte van het) leerproces te doorlopen.
combinatie
Een combinatie van beide, volgens noodzaak in verschillende fases van de opleiding.
minimale stageduur
Ook met betrekking tot de minimale stageduur bestaan sectoriële overeenkomsten, en u dient voor bepaalde studiegebieden tevens rekening te houden met Europese regelgeving. Deze bepalingen zal u in de betreffende omzendbrieven op Vlaams niveau vertaald terugvinden.
geïntegreerd onderwijs
stage in modulair systeem
Robinson
In actuele onderwijsvisies verdwijnen de barrières tussen de diverse vakken zo veel het kan. Ook voor de stage doet u er goed aan vanaf de planningsfase niet enkel de collega’s leerkrachten technische en praktische vakken maar ook de leerkrachten algemene vakken te betrekken. Het scheelt voor alle betrokken partijen wanneer op die manier gewerkt wordt aan een vorm van geïntegreerd onderwijs, gedeelde verantwoordelijkheden en met verdeling van taken. Verder komen wij hier op terug (planning). In de servicebundelς, ter ondersteuning van de scholen en centra betrokken bij de modularisering van de beroepsopleiding, in hoofdstuk 13 vindt u een omstandige omschrijving m.b.t. de doelen en tevens modellen die u kunnen inspireren bij het organiseren van stages. Een bijkomend hulpmiddel ter ondersteuning van de geïntegreerde werkvorm, is het VIVES-product Robinson: een video plus handleiding met kant-en-klare lesbundels. Deze bevatten een aantal interactieve werkvormen als stimulans om aan sleutelvaardigheden te werken. Hiermee kan zowel de leerkracht AV, als PV of TV het belang van sleutelvaardigheden overbrengen bij leerlingen die een ervaring op de werkvloer gaan aanvatten. Bovendien is er een nauwe aansluiting met de eindtermen PAV. Wij citeren uit het ‘Eerste en algemeen deel’, hoofdstuk ‘Waarom sleutelvaardigheden?’.
ς
www.ond.vlaanderen.be/dbo/projecten/modularisering/publicaties
februari ‘05
- 13 -
februari ‘05
- 14 -
“Ondernemingen en instellingen vragen flexibel inzetbare, breed opgeleide werknemers; er is een toenemende belangstelling van de werkgevers voor kwalificaties die het de werknemer mogelijk maken in te spelen op de veranderingen in hun arbeidsorganisatie en in hun loopbaan.Niet alleen voor werkgevers, maar ook voor werknemers zijn technisch-instrumentele en algemene sleutelvaardigheden belangrijk, en dit vanuit hun eigen, persoonlijk belang. Sleutelvaardigheden stellen de werknemer immers in staat zich staande te houden op een snel wijzigende arbeidsmarkt, zijn loopbaan te plannen en gebruik te maken van loopbaanmogelijkheden op het moment dat hem dit het beste uitkomt. Een andere reden voor de aandacht voor sleutelvaardigheden betreft de betere integratie van de algemene vorming en de beroepsgerichte vorming. Via de sleutelvaardigheden wordt de beroepsgerichte vorming algemener, en vervagen de grenzen tussen beroepsgerichte en algemene vorming geleidelijk. Bepalend hiervoor zijn de contexten die voor de sleutelvaardigheden gebruikt worden. Een volgende reden is dat sleutelvaardigheden uitstekend passen in de filosofie van ‘levenslang leren’. “ b
netwerk
Stageplaatsprofiel
Schoolextern: netwerking
Elke school, met beroepssecundair onderwijs, zal voor bestaande opleidingen wel een degelijk netwerk met (stage-)bedrijven hebben uitgebouwd. Zelfs al heeft u momenteel voldoende contacten om de stageplaatsennood te lenigen, toch kan het zeer nuttig blijken om via de lokale beroepsorganisaties een (nieuw) overzicht op te vragen van alle potentiële bedrijven. De ‘nieuwe’ bedrijven kunnen via mailing op hun samenwerkingsbereidheid worden aangesproken. Een bezoek is uiteraard essentieel om het bedrijf in functie van stagemogelijkheden te ‘screenen’. Het Stageplaatsprofiel is hiertoe het middel bij uitstek. Maar het biedt nog meer mogelijkheden. Wij citeren uit het ‘Stageplaatsprofiel’. “Omschrijving Het Stageplaatsprofiel is een set documenten om de opleiding op de school en de stageplaats op elkaar af te stemmen. Het geeft aan alle betrokken partijen de mogelijkheid een stage optimaal te benutten. Doelpubliek en win-aspecten Zowel de stagebegeleider, de stagegever/-mentor als de leerling-stagiair hebben baat bij een goed gebruik van het stageplaatsprofiel. De stagebegeleider en het stagebegeleidingsteam krijgen een correct zicht op wat er in het bedrijf te leren valt, en hoe de leerling-stagiair er kan leren. De stagbegeleider neemt in deze een informerende functie op t.a.v. het stagebegeleidingsteam. Hij communiceert de verzamelde gegevens van het bedrijf naar de collega’s. Maar ook vice versa. Hij bespreekt de behoeften, doelstellingen m.b.t. stage vanuit de opleidingsinstelling. M.a.w. hij staat in voor de wisselwerking tussen de leden van het stagebegeleidingsteam en de stageplaats.
februari ‘05
- 15 -
Leren op de werkplek kunnen zijn: - inoefenen van het op school geleerde; - nieuwe technische vaardigheden aanleren; - met collega’s, met hiërarchie … leren omgaan; - onder tijdsdruk leren werken. Zie ook eens naar www.vov.be
februari ‘05
- 16 -
De stagegever krijgt een correct zicht op wat er in zijn bedrijf te leren valt, en hoe men er kan leren. Daarbij leert hij ontdekken wie in zijn bedrijf over de nodige competenties beschikt om anderen op te leiden. Tenslotte wordt hij zich bewust van de ruimte/tijd die hij aan de mentor moet toestaan om deze taak tot een goed einde te brengen. De stagementor krijgt zicht op de ruimte/tijd die hij moet/kan/mag investeren. Hij leert de opleidingsbehoeften vanuit de opleidingsinstelling beter kennen, en kan zo stage zinvoller laten verlopen. Hij krijgt vertrouwen van leiding en collega’s. De leerling-stagiair vindt hier criteria die hem∗ houvast geven om zelf een stageplaats te zoeken in overeenstemming met de vereisten van de school. Op een later tijdstip kan hij de criteria meenemen in zijn zoektocht naar een goede tewerkstellingsplaats.” doelstelling van stage: leren op de werkplek win-aspect voor het bedrijf
Kwaliteitskader
Die bedrijven waar u/uw school al mee samenwerkte en de nieuwe kandidaten krijgen best een zeer goede briefing van de eigenlijke doelstelling van stage: leren op de werkplek in relatie tot de schoolse opleiding. Het lijkt ons nuttig om ook het win-aspect voor het bedrijf zelf in de verf te zetten: een regelmatig aanbod van stagiairs betekent een gouden kans om potentiële nieuwe werknemers op hun waarde te schatten. Tevens kan het bedrijf via zijn intensere contacten een positieve invloed laten gelden op de beroepsopleiding van zijn toekomstige sollicitantenpool. Via de matching tussen aanbod en vraag inzake potentiële stageplaatsen zal u de best mogelijke keuze maken. Dat hierbij de stabiele en trouwe ‘klanten’ niet mogen verwaarloosd worden, al scoren zij momenteel in de ‘weging’ op basis van het Stageplaatsprofiel niet zo hoog als potentiële nieuwe kandidaten, spreekt voor zich. Allicht zal een update van de samenwerking in functie van kwaliteitsvolle stages soelaas brengen. Hiertoe kan het Kwaliteitskader van groot nut blijken. Wij citeren uit het ‘Kwaliteitskader’. “U als stagegever zult zo kwaliteitsvol mogelijke stages aanbieden, niet alleen vanuit sociaal engagement, maar tevens als element van vooruitziend MMK∗. Zo helpt u aan het vormen van goed opgeleide toekomstige werknemers binnen uw sector, en dus ook binnen uw bedrijf. Het stagebegeleidingsteam kan via kwaliteitsvolle stage het leertraject vervolledigen, de opleiding optimaliseren en zo de leerlingen-stagiairs beter op de een tewerkstelling voorbereiden.”
∗
Louter omwille van de leesbaarheid werden in dit stageplaatsprofiel de mannelijke voornaamwoorden gebruikt. De samenstellers wensen zich bij voorbaat te verontschuldigen bij wie dit storend zou vinden. ∗ MMK:Menselijk Management Kapitaal
februari ‘05
- 17 -
Het Stage-doeboek als communicatiemiddel tussen de hoofdactoren:
Leerling-stagiair Ouders/verantwoordelijken
School Stagebegeleidingsteam
Bedrijf Stagegever Stagementor
Het Stage-doeboek kan ook de communicatie klas-, school-, en bedrijfsintern bevorderen: - tussen de stagebegeleider en het stagebegeleidingsteam; - tussen de leerlingen-stagiairs onderling (zie intervisie); - tussen stagegever en stagementor; - tussen collega’s van verschillende afdelingen binnen het bedrijf; - tussen collega’s van één en dezelfde afdeling; - tussen stagementor en collega’s op een afdeling; - …
februari ‘05
- 18 -
contacten onderhouden
Onthoud dat een regelmatig onderhoud van de contacten (via samenwerking op opendeurdagen, het jureren in proeven, het participeren in uitwisselingsprojecten als ‘post-to-post’, zetelen in diverse schooleigen raden en commissies, bedrijfsbezoeken …) de intensiteit van de samenwerking alleen maar kan bevorderen.
2 Naar de concrete stageperiode toe a
multidisciplinair stageteam
Stage-doeboek
Planning van de stage
In de visie van teamwerking, omringt de stagebegeleider zich met een multidisciplinair stagebegeleidingsteam, samengesteld uit leerkrachten praktijk, technische vakken en algemene vorming. De minimale doelstelling is hier dat er minstens afspraken met betrekking tot taakverdeling tot stand komen. Idealiter ontstaat een wederzijds versterkende samenwerking. Het stagebegeleidingsteam wordt dus mee betrokken in de planningsfase. Zo kunnen de opdrachten in het Stage-doeboek (voor, tijdens en na de stage) door diverse vakspecialisten worden aangeboden en/of voorbereid. Zij kunnen zelf ook op stagebezoek gaan. Op een jaarlijkse bedrijvendag hoeven echt niet alleen praktijkleerkrachten zich geroepen te voelen. Het Stage-doeboek begeleidt de (kandidaat) leerling-stagiair doorheen het stagegebeuren: wat gebeurt er voor, tijdens (opdrachten) en na de stage. Het dient tevens als communicatiemiddel tussen de diverse betrokken actoren: school en stagebegeleidingsteam, bedrijf en stagementor, en leerling-stagiair en ouders. Bij het opstellen van een realistische planning van de concrete stageperiode moet u als stagebegeleider tijdig in actie schieten. De tijd zal uitwijzen of uw planning realistisch is. En aangezien stage een cyclisch gebeuren is, krijgt u steeds weer de kans om aspecten bij te sturen en te introduceren.
taken
februari ‘05
Analoog aan het Stage-doeboek wachten u verscheidene taken. Een aantal ervan kunt u binnen het stagebegeleidingsteam delegeren. U behoudt zelf wel het overzicht! - Voor de stage: leerlingen kunnen al bedrijven aanschrijven en hun sollicitatieprocedure afhandelen, de opdrachten in het Stage-doeboek kunnen voorbereid en over werkgroepen verdeeld worden … - Tijdens de stage: opvolging van de bezoeken door het stagebegeleidingsteam, tussentijdse evaluaties, telefonische feedback bij problemen ... - Na de stage: nazicht van de Stage-doeboeken van de leerlingen, evaluaties interpreteren naar opleidingsresultaten toe, intervisie tussen de leerlingen, bedanking t.a.v. bedrijven ... - Ook kunt u nu vaststellen of alle opdrachten wel relevant zijn, wat u eventueel kunt verbeteren, of u bijkomende opdrachten moet voorzien voor de volgende jaren, of de stageplaatsen voldoende kwaliteitsvol zijn … - Nagaan, hoe en in welke mate u de mentoren op de stageplaats kunt ondersteunen (Bege-Leidraad - een handreiking voor de stagementor).
- 19 -
Aan de hand van het Stage-doeboek kan het multidisciplinair team een taakverdeling opstellen. - Wie neemt welke opdrachten voor zijn rekening? - Wie integreert bepaalde (delen) van opdrachten in zijn lessen? - Wie werkt een nieuwe opdracht uit? - Wie herschrijft een opdracht volgens het IDE/ODE-principe? (bijlage: IDE/ODE-brainstorm in Stage-wijzer) - …
februari ‘05
- 20 -
Stage-wijzer
februari ‘05
De Stage-wijzer is als product onlosmakelijk verbonden met het Stagedoeboek. Het vergemakkelijkt de samenstelling en het gebruik van het Stage-doeboek voor het stagebegeleidingsteam.
- 21 -
Zie’B NAAR EEN NIEUW CONCEPT’: ‘Wie doet wat, en met (hulp van) wie voor, tijdens en na de stage?’
Bege-Leidraad - een handreiking voor de stagementor: Tijdens stagebezoeken, functionerings- en evaluatiegesprekken van de leerling-stagiair of uit gesprekken met de stagementor kan het zijn dat een aantal vragen over coaching of begeleiding van de leerling-stagiair op de werkvloer worden gesteld. Als stagebegeleider (pedagogisch-didactisch geschoolde) bent u de best geplaatste persoon om deze vragen te beantwoorden en noden te detecteren. Hou de handreiking binnen handbereik. Gebruik hem te gepasten tijde. Enkele tips bij het aanreiken van fiches: - het is niet de bedoeling alle fiches aan te reiken maar wel diegene waarvan u denkt dat ze zijn taak vergemakkelijken; - overloop de fiche samen met de stagementor tijdens een stagebezoek; - overhandig de fiche aan de stagementor, zo kan hij het later nogmaals nalezen en gebruiken als ruggensteuntje. Voor meer fiches verwijs of surf samen naar de VIVESwebsite; - als bijlage bij de handreiking vindt u enkele documenten zoals een bewijs van stage; - verschillende evaluatieformulieren zijn eveneens toegevoegd. De stagementor kan er eentje kiezen waar hij het makkelijkst mee werkt of reeds kent vanuit een vroegere begeleiding; - ...
februari ‘05
- 22 -
b
Begeleiding van de stage
Schoolintern
taakverdeling
Per leerlingengroep, per afdeling, over de afdelingen heen kan het stagebegeleidingsteam afspraken maken over de taakverdeling: wie begeleidt de verschillende opdrachten van het Stage-doeboek? Ook hier kan de structuur van het Stage-doeboek richtinggevend zijn naar de taakverdeling toe. Schoolextern
Voor afspraken met en ondersteuning van de stagementor (Stagedoeboek, opdrachten, Bege-Leidraad - een handreiking voor de centrale rol voor stagementor ...) speelt u als stagebegeleider een centrale rol. U bent de stagebegeleider contactpersoon voor elk mogelijk onderwerp van overleg. Daarnaast zullen leden van het ganse stagebegeleidingsteam de stageplaatsen bezoeken, om de leerlingen-stagiairs te ondersteunen en te evalueren. Dit zal naar de leerlingen-stagiairs toe de betrokkenheid van alle lesgevers bij hun beroepsgerichte opleiding extra in de verf zetten. Dit kan op zijn beurt bij de leerlingen-stagiairs de motivatie verhogen voor de niet meteen beroepspraktijkgerichte componenten van hun opleiding. Tevens bent u als stagebegeleider de persoon die allerhande vragen van ouders of verantwoordelijken omtrent stage kunt beantwoorden.
februari ‘05
- 23 -
februari ‘05
- 24 -
Abonneer je op edulex via www.ond.vlaanderen.be/edulex lerarendirect via www.lerarendirect.be nieuwsbrief dbo via www.ond.vlaanderen.be/dbo
Stage-doeboeken voor volgende studiegebieden zijn ontwikkeld: -
interieurbouwer
-
kapper
Lichaamsverzorging
-
keukenmedewerker
Voeding
-
logistiek assistent in ziekenhuizen en zorginstellingen mecanicien personen- en lichte bedrijfswagens
-
Studiegebied: Hout
Personenezorg Auto
-
metselaar
Bouw
-
offsetdrukker
Grafische technieken
-
residentieel elektrotechnisch installateur
Elektriciteit
-
tufter
Textiel
-
winkelbedinede
Handel
-
zaalmedewerker
Voeding
februari ‘05
- 25 -
D TE HANTEREN BRONNEN a
Schoolinterne documenten
-
-
visie van de school op stage (algemene principes); schoolreglement (beschrijving visie van de school op stage, duidelijke verwijzing naar opleidingskarakter, contactpersonen op de school …); leerlingenstageovereenkomst zoals momenteel gehanteerd in de school; formulieren voor verzekeringen voor leerlingen en stagebegeleider, voor verplaatsingskosten van de stagebegeleider ...; interne stage-databank (steekkaarten, elektronisch ...); ...
b
Schoolexterne documenten
-
SO/2002/09 met bijlagen; ‘Leerlingenstages in het technisch en beroepssecundair onderwijs’ – VLOR; Convenants van de sectoren met het departement Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, met de Vlaamse regering, met de drie koepelorganisaties, met het Gemeenschapsonderwijs, en met individuele scholen; Leerplannen – indicaties m.b.t. stage; Modularisering: servicebundel www.ond.vlaanderen.be/dbo/projecten/modularisering/publicaties VIVES- producten: - Leidraad; - Robinson; - Stage-doeboek (onder meer leerlingenstageovereenkomst, stagereglement); - Stage-wijzer; - Stage-studiewijzer; - Stageplaatsprofiel; - Bege-Leidraad - een handreiking voor de stagementor; - Kwaliteitskader; Stagedatabanken: SIS, departement Onderwijs, sectoren …; Stage Assessment Center voor de praktijkschool en VMBO: sociale vaardigheden, arbeidsvaardigheden, de stagekist uitg. Garant
-
-
-
-
februari ‘05
- 26 -
-
februari ‘05
Interessante websites: - www.vives-comito.be - www.leefsleutels.be - www.unizo.be (unizo-vorming: checklist) - www.vkw.be/O² (Bedrijvendag voor Leraars, Ondernemer voor de klas, SAM-schaal voor attitudemeting) - www.vdab.be - www.vacature.com - www.ond.vlaanderen.be/dbo/projecten - www.inom.be/arbeiders/stages - www.educam.be - www.garagasten.be - www.turbostart.be - www.febiac.be - www.vormelek.be - www.grafoc.be - www.debouw.be - cobot.skynet.be - www.kvklimburg.be - www.kvkaw.voka.be - www.toffejobs.be - www.och-cfb.be - www.garant.be - www.carestel.be - www.restair.be - www.cebobdelink.be - ...
- 27 -
