Naturalisatieceremonies. Een handreiking voor gemeenten

Naturalisatieceremonies Een handreiking voor gemeenten

Inhoudsopgave Voorwoord

5

1

Inleiding

7

2

Terugblik op Canada

11

2.1 Gang van zaken in Canada

12

2.2 Accent op actief burgerschap

14

3

De organisatie van naturalisatieceremonies in Nederland

17

3.1 Enkele voorbeelden: van klein tot groot 20 3.1.1 Eijsden

20

3.1.2 Capelle aan den IJssel

21

3.1.3 Amersfoort

21

3.1.4 Maastricht

22

3.1.5 Den Haag

23

3.1.6 Utrecht

24

4

De naturalisatieceremonie: stap voor stap

25

4.1 De uitnodiging

26

4.2 De formele momenten

27

4.2.1 De toespraak

28

4.2.2 Verklaring van verbondenheid en

uitreiking van het besluit van het



Nederlanderschap

29

4.2.3 Het volkslied en de foto

30

4.3 De informele momenten

32

4.3.1 De ruimte en het amusement

34

4.3.2 Maatschappelijke organisaties

35

4.3.3 Het rondetafelgesprek

36

4.4 De landelijke nationale naturalisatiedag 37 5

Samenvatting van de aanbevelingen

Colofon

41 45

Voorwoord Sinds 1 oktober 2006 zijn gemeenten verplicht om geregeld een naturalisatieceremonie te organiseren. Deze nieuwe taak leverde voor gemeenten een zoekproces op naar een goede invulling van naturalisatieceremonies. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft daarom in dat jaar voorlichtingsbijeenkomsten en een studiereis naar Canada georganiseerd. De studiereis die in samenwerking met de ‘Institute for Canadian Citizenship ( ICC)’ uit Toronto werd vorm gegeven gaf een interessant beeld over de ceremonies in Canada. Aan de studiereis namen deel afgevaardigden van gemeenten, het ministerie van Justitie en de VNG. Als multiculturele natie bekijkt Canada diversiteit

5

vanuit een zeer positieve invalshoek. Dit vraagt van zowel de overheid als de immigrant persoonlijke inzet, verantwoordelijkheid voor eigen toekomst, voor elkaar en voor de samenleving. Uitgangspunt is dat immigranten zich welkom en gerespecteerd voelen. Vanaf de invoering van de wettelijke plicht voor gemeenten krijgt de VNG vragen vanuit veel gemeenten over de wijze waarop aan de ceremonies een waardevolle invulling en juiste uitstraling kan worden gegeven. Om deze reden leek het ons nuttig om een handreiking voor gemeenten te ontwikkelen op basis van de resultaten van de studiereis naar Canada en de inmiddels opgedane ervaringen in Nederland. Deze handreiking geeft mogelijke richtingen aan, maar elke gemeente zal op eigen wijze invulling geven aan de naturalisatieceremonies en aan de betekenis hiervan voor de nieuwe Nederlanders en de gevestigde Nederlanders. Naast de diversiteit van inburgeraars is er immers ook sprake van een grote diversiteit van gemeenten. Wim Kuiper, lid directieraad VNG

6

1 Inleiding Sinds 1 oktober 2006 zijn gemeenten verplicht om met enige regelmaat een ceremonie te organiseren bij de naturalisatie van vreemdelingen. Hoewel Nederland volgens velen al eeuwenlang een ‘immigratieland bij uitstek’ is en talloze Nederlanders oorspronkelijk elders vandaan komen, werd tot voor kort niet in het bijzonder stilgestaan bij de keuze van vreemdelingen om Nederlander te worden. De beslissing om dat wel te doen kan men zien in het licht van het integratie- en inburgeringsdebat. Bij de rijksoverheid bestaat de behoefte om de rechten en plichten van nieuwe Nederlanders te benadrukken. Bovendien geeft een naturalisatieceremonie uitdrukking aan het feit dat het aannemen van een nieuwe nationaliteit een belangrijke gebeurtenis is, waarbij ook feestelijk moet worden stilgestaan.

7

Voor veel gemeenten blijkt het organiseren van een naturalisatieceremonie een speurtocht naar een waardevolle invulling daarvan. Voorheen kregen naturalisanten het besluit van het Nederlanderschap per post toegestuurd. Nu moet er een heel nieuwe gebeurtenis omheen georganiseerd worden. Dat brengt extra werk met zich mee. Bovendien kan een dergelijke ceremonie in Nederland, waar ‘gewoon doen al gek genoeg’ is, als iets ongewoons worden gezien. In 2007 kwamen er dan ook diverse initiatieven van de grond om gemeenten te hulp te schieten. De VNG organiseerde informatieve bijeenkomsten, een studiereis naar Canada en een congres. Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) ontwikkelde in samenwerking met de VNG een wikisite, waarop gemeenten hun ervaringen kunnen uitwisselen. De lessen van al deze activiteiten zijn gebundeld in deze handreiking. De handreiking is bedoeld om gemeenten te ondersteunen en de naturalisatieceremonies zo waardevol mogelijk te maken voor alle betrokkenen. Er wordt - op basis van bovengenoemde studiereis van de VNG - aandacht besteed aan de naturalisatieceremonies in Canada en aan naturalisatieceremonies in grote, middelgrote en kleine gemeenten in Nederland. Ook wordt stilgestaan bij de verschillen tussen een ‘gewone’ natura8

Naturalisatieceremonie in Canada

lisatieceremonie en de nationale naturalisatiedag op 24 augustus. Achter in deze handleiding worden alle aanbevelingen en tips puntsgewijs samengevat.

9

2 Terugblik op Canada Canada is, nog meer dan Nederland, een echt immigratieland: het land organiseert al meer dan zestig jaar naturalisatieceremonies. Eind 2006 maakte de VNG daarom een studiereis naar Canada en kwam tot de conclusie dat Nederland, waar de naturalisatieceremonies net van de grond kwamen, veel kon leren van de manier waarop Canada zijn nieuwe landgenoten verwelkomt. De naturalisatieceremonies noemt men in Canada ‘Citizenship Ceremonies’ (burgerschapsceremonies). Deze benaming weerspiegelt een iets ander accent dan in Nederland het geval is. In Canada beschouwt men de ceremonie als een bijzondere viering van het burgerschap, terwijl in Nederland eigenlijk meer de naturalisatie zelf centraal staat. Maar in beide landen zijn twee woorden belangrijk bij de ceremonies: de

11

erkenning van de achtergrond en de cultuur van de immigrant, en de integratie, namelijk het deelgenoot maken van de normen en waarden van het ‘nieuwe’ land.

2.1 Gang van zaken in Canada In Canada organiseert een speciaal daarvoor opgerichte landelijke instantie, de Citizenship Court, de naturalisatieceremonies. Een Citizenship Judge leidt de ceremonies. Hij of zij houdt een toespraak en begeleidt de Oath of Citizenship, de burgerschapseed. Deze Judge is tevens belast met de beoordeling van de dossiers en met alles wat bij de naturalisatie komt kijken. In Nederland is de gemeente, veelal de afdeling Burgerzaken, belast met de organisatie van de ceremonie. In Canada gaat het om een landelijke instantie met lokale afdelingen. In Nederland heeft iedere gemeente min of meer de vrije hand. Het accent in Canada ligt daardoor meer op het ‘Canadees worden’, terwijl in Nederland naast de ceremonie het unieke van de betreffende gemeente aan bod komt. Dat komt bijvoorbeeld tot uitdrukking in de uitgereikte cadeaus. Belangrijk bij de ceremonie in Canada is de naturalisanten het gevoel te geven dat ze er ‘met zijn allen bij horen’ (‘we all belong’). In de toespraak benadrukt de Judge dat immigratie de Canadese cultuur verrijkt. Maar het is geen eenrichtingsverkeer: van 12

de immigrant vraagt men begrip en waardering voor de waarden van Canada. Ook maakt de Citizenship Judge duidelijk dat de naturalisanten worden opgenomen in de Canadese familie en deel zullen uitmaken van de Canadese samenleving. Maar ook wordt aangestipt waarom het voor nieuwkomers fijn toeven is in Canada: waarden als respect voor elkaar, vrijheid, diversiteit, vrede en ‘goodwill’ staan hoog in het vaandel in de Canadese samenleving. Hierna leggen de naturalisanten een eed af. Zij spreken daarbij de volgende woorden uit: ‘I affirm that I will be faithful and bear true allegiance to her Majesty Queen Elizabeth the Second of Canada, her heirs and successors and that I will faithfully observe the laws of Canada and fulfill my duties as a Canadian citizen.’ De Citizenship Judge benadrukt hierbij dat deze eed niet uit loze woorden bestaat. Men zou hem vol overtuiging moeten uitspreken en de woorden ter harte moeten nemen, er kortom helemaal achter moeten staan. Het niet uitspreken van de eed kan leiden tot het niet verkrijgen van het staatsburgerschap. De eed is dus het hoogtepunt van het formele deel van de ceremonie. Daarna krijgen de naturalisanten het bewijs van het staatsburgerschap dat zij direct op juistheid moeten controleren.

13

2.2 Accent op actief burgerschap Men wilde in Canada de naturalisatieceremonie zichtbaarder maken in de gemeenschap, dus voor de gevestigde Canadezen. Ook vond men het belangrijk de gevestigde Canadezen meer te betrekken bij de naturalisatieceremonies. In Canada kunnen maatschappelijke organisaties en overheidsinstanties, zoals scholen, milieuorganisaties of de politie, gastheer zijn van een naturalisatieceremonie. De ceremonies vinden dan plaats in een andere omgeving dan waar die doorgaans worden gehouden. Hierdoor komen nieuwe en gevestigde Canadezen met elkaar in contact en kunnen maatschappelijke organisaties een voorbeeld stellen voor actief burgerschap. Een ander initiatief dat in Canada van de grond kwam, is het rondetafelgesprek. Het Institute for Canadian Citizenship (ICC) ontwikkelde deze activiteit om de discussie rondom het thema burgerschap van de grond te krijgen. Hierbij gaan nieuwe Canadezen voorafgaand aan de ceremonie persoonlijk in gesprek met bijvoorbeeld vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties. Ook hier kunnen nieuwe en oude burgers elkaar leren kennen en met elkaar praten over hun verwachtingen ten aanzien van Canada en de Canadese samenleving. Behalve met het organiseren van een ceremonie rondom het verkrijgen van het staatsburgerschap, 14

heeft men in Canada dus op diverse manieren met succes geprobeerd de naturalisatieceremonies een zichtbare plek te geven in de maatschappij. Zoals blijkt uit de ervaringen van de vrijwilligersorganisatie Community Matters Toronto (CMT), heeft dat positieve gevolgen gehad zowel voor de gevestigde als voor de nieuwe Canadezen. Reden om Canada voor de Nederlandse naturalisatieceremonie als voorbeeld te nemen.

15

3 De organisatie van naturalisatieceremonies in Nederland De Nederlandse naturalisatieceremonies worden gekenmerkt door grote verschillen. De organisatie is door het Rijk opgedragen aan gemeenten. Er is dus niet, zoals in Canada, een aparte instantie voor in het leven geroepen. Dat zorgt voor interessante verschillen tussen gemeenten, maar er zijn ook overeenkomsten. Het aantal naturalisanten wisselt vanzelfsprekend enorm per gemeente. Amsterdam heeft bijvoorbeeld elke week een ceremonie met zo’n zeventig personen. Maar een kleine gemeente als Eijsden houdt alleen een ceremonie als iemand zich aandient, en dat is ongeveer zes keer per jaar. Hier tussenin bevinden zich gemeenten als Doesburg, met maandelijks

17

vier kandidaten, en Maastricht, met elke vijf weken twintig tot vijfentwintig deelnemers. Ook in Canada wisselen deze aantallen, maar daar liggen die wel fors hoger: zestig tot duizend naturalisanten per ceremonie in een voorstad van Toronto. Het is lastig een ideaal aantal personen te geven voor een ceremonie: voor elk aantal naturalisanten is wel een ceremonie te organiseren. Hoe meer mensen, hoe onpersoonlijker het kan worden. Sommige grote gemeenten in Nederland hebben aangegeven dat een paar honderd mensen, inclusief uitgenodigde familie en vrienden, wat veel van het goede is.

Informatie-uitwisseling in Stadsdeel Bos en Lommer

In de zomer van 2007 bezocht Senior Citizenship Judge Michel C. Simard, werkzaam bij de Department of Citizenship and Immigration in Canada (CIC), 18

op uitnodiging van de VNG een aantal naturalisatieceremonies in Nederland. Zijn algemene conclusie was dat de gemeenten op de goede weg zijn met de ceremonies.

Informatie-uitwisseling met VNG-Adviescommissie Asiel en Integratie

In dit hoofdstuk passeert een aantal voorbeelden en aanbevelingen de revue. Veelal is de afdeling Burgerzaken belast met de organisatie van de ceremonie, en vaak hebben nieuwkomers al te maken gehad met gemeentelijke afdelingen die zich bezig houden met integratie en inburgering. Dat pleit ervoor de organisatie van deze ceremonies binnen de gemeente onder te brengen bij één projectorganisatie. Dat garandeert tevens een bepaalde mate van continuïteit en biedt een stabiele basis voor verdere ontwikkeling.

19

3.1 Enkele voorbeelden: van klein tot groot Het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP) heeft in samenwerking met de VNG een wikisite opgezet, waarop gemeenten hun ervaringen met het organiseren van naturalisatieceremonies uit kunnen wisselen. Een wikisite is een website waarop gebruikers zelf informatie kunnen zetten. Het afgelopen jaar plaatsten gemeenten daar inspirerende en enthousiaste bijdragen. Op basis van de informatie op die website worden nu een paar ceremonies beschreven. Zowel grote als kleine gemeenten komen aan bod. Overigens is de wikisite nog steeds te gebruiken op www.naturalisatieceremonie.nl. 3.1.1 Eijsden De Limburgse gemeente Eijsden organiseert rondom de naturalisatie een informele kennismaking met een persoonlijke begroeting door de burgemeester. De naturalisant wordt met familie en /of vrienden in de burgemeesterskamer verwelkomd met koffie en Limburgse vlaai. De burgemeester gaat in op de rechten en plichten van de nieuwe Nederlander en op bepaalde aspecten van de Nederlandse samenleving. Hierna krijgt de nieuwe Nederlander het besluit van het Nederlanderschap, een Nederlandse vlag, een pennenset van de gemeente en de brochure Welkom in Nederland, een handreiking over grondrechten en democratie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 20

3.1.2 Capelle aan den IJssel De gemeente Capelle aan den IJssel was al voor de invoering van de verplichte ceremonie voortvarend bezig met de verwelkoming van nieuwe Nederlanders. Er is een feestelijk en afwisselend programma opgezet, met onder andere traditionele Nederlandse hapjes en spellen. De ceremonie duurt een uur, met een ontvangst met koffie, thee, fris en taart. De locatie is de trouwzaal van het stadhuis. De burgemeester houdt een toespraak waarin zij luchtig aandacht besteedt aan grappige en opvallende cultuurverschillen. Ook benadrukt zij dat integratie een wederzijds leerproces is en roept zij iedereen op om in de toekomst vooral zijn of haar stem te laten horen. Na de toespraak krijgen alle naturalisanten hun besluit persoonlijk overhandigd. Een huisfotograaf maakt hierbij foto’s. Er is geen borrel na afloop, maar de naturalisatieceremonies vinden altijd plaats vóór een raadsvergadering. Daar zijn alle nieuwe Nederlanders welkom, zodat ze kennis kunnen maken met de lokale politiek. Bij vertrek worden alle nieuwe Nederlanders nog eens persoonlijk gefeliciteerd. 3.1.3 Amersfoort Voorafgaand aan de ceremonie in Amersfoort is er gelegenheid een kopje koffie te drinken. Dit gebeurt nadat de naturalisanten zich hebben geïdentificeerd. De entree in de raadszaal wordt met feestelijke pianomuziek begeleid. De (loco-)burgemeester

21

heet iedereen hartelijk welkom en benadrukt in de toespraak de deelname aan de gemeenschap en het gebruik van het passieve en actieve kiesrecht. Bij het uitreiken van de officiële documenten worden de naam en het land van herkomst voorgelezen. De burgemeester geeft enthousiast een persoonlijk tintje aan de ceremonie door enkele naturalisanten kort een paar vragen te stellen. Hierna zingt men gezamenlijk het volkslied. Tot slot neemt een fotograaf een groepsfoto. Amersfoort verwelkomt zijn nieuwe Nederlanders ook in de krant en op het internet, door bijvoorbeeld op de website van de gemeente de groepsfoto te plaatsen. Na afloop van de ceremonie is er een receptie, waarop de burgemeester en de ambtenaren met de nieuwe Nederlanders in contact komen. 3.1.4 Maastricht De gemeente Maastricht verwelkomt de naturalisanten met koffie of thee en Limburgse vlaai in het stadhuis. De burgemeester of een wethouder houdt een toespraak, waarbij wordt ingegaan op de verworven rechten en plichten van de nieuwe Nederlanders, de verschillende maatschappelijke aspecten van de Nederlandse samenleving, de rol van de gemeente Maastricht en de individuele rol van de nieuwe Nederlander als inwoner van Maastricht. De boodschap die aan de nieuwe Nederlanders wordt meegegeven luidt dan ook: ‘vraag niet wat uw land voor u kan 22

doen, maar wat u voor uw land kan doen’. Tijdens de toespraak worden waar mogelijk actuele nieuwsfeiten aangehaald. Hierna reikt de burgemeester of wethouder persoonlijk het besluit van het Nederlanderschap uit aan de naturalisanten. Als attentie ontvangen de nieuwe Nederlanders de Nederlandse vlag met het vlaggenprotocol en een bloemetje. Tot slot sluit de burgemeester of wethouder de ceremonie af. Een enkeling maakt nog van de gelegenheid gebruik even persoonlijk met de burgemeester of wethouder te praten. 3.1.5 Den Haag De naturalisatieceremonies houdt men in Den Haag in de feestelijk versierde aula van het Museon of het gemeentehuis. Er is een Haagse tv-presentatrice ingehuurd als ceremoniemeester en de burgemeester (bij verhindering een wethouder) houdt de toespraak. Voorafgaand aan het formele deel van de ceremonie treedt een koor op en vertoont men een filmpje over de stad. Inmiddels heeft Den Haag zelfs een koor dat volledig bestaat uit inburgeraars. Bij de ceremonie zingen zij heuse smartlappen. Na de toespraak van de burgemeester interviewt de ceremoniemeester enkele naturalisanten. Van te voren zijn met hen korte gesprekken gevoerd. Vervolgens reikt de burgemeester aan een paar naturalisanten het besluit van het Nederlanderschap uit. De anderen halen die na afloop zelf af. Daarna zingt iedereen het eerste

23

en zesde couplet van het Wilhelmus en krijgt men een boek over Den Haag. De kinderen krijgen een kinderboek. 3.1.6 Utrecht De gemeente Utrecht organiseert de ceremonies in het museum Van Speelklok tot Pierement, waar de naturalisanten met authentieke draaiorgelmuziek worden ontvangen. Feestelijke muziek speelt tijdens de hele ceremonie een grote rol. In de toespraak benadrukt de burgemeester het belang van taal, gelijke rechten en actieve deelname aan de gemeenschap. De burgemeester reikt de besluiten van het Nederlanderschap uit. Daarna zingt men gezamenlijk het Wilhelmus, daarbij begeleid door een draaiorgel. Na de groepsfoto is er gelegenheid een hapje en een drankje te nuttigen in het museumcafé en een rondleiding te volgen door het museum.

24

4 De naturalisatieceremonie: stap voor stap Op basis van de wettelijke termijn van uitreiking wordt een naturalisatieceremonie georganiseerd. Binnen deze termijn kijken gemeenten ook of er voldoende naturalisanten zijn. Wat ‘voldoende’ is, verschilt per gemeente. Kleine gemeenten kunnen naturalisanten individueel ontvangen, bijvoorbeeld op de burgemeesterskamer. Het ‘opsparen’ van naturalisanten zou ertoe kunnen leiden dat mensen op hun Nederlanderschap moeten wachten. Sommige kleine gemeenten kiezen er daarom voor direct een ceremonie te organiseren zodra een aanvraag is goedgekeurd; een persoonlijke ontvangst door de burgemeester is voor de naturalisant natuurlijk iets bijzonders. De wat grotere gemeenten (denk aan Amersfoort

25

of Alkmaar) organiseren rond de vier à zes weken een ceremonie voor zo’n vijfentwintig tot veertig mensen. De grote steden moeten soms wekelijks een naturalisatieceremonie organiseren. Amsterdam naturaliseert elke week bijvoorbeeld ongeveer zeventig personen. Voor alle gemeenten geldt dat zij een persoonlijk en warm welkom mogelijk moeten maken voor de aanwezigen. Een naturalisatieceremonie waar honderd mensen tegelijk het Nederlanderschap krijgen, kan onpersoonlijk worden omdat het simpelweg te veel tijd kost ieder besluit van het Nederlanderschap uit te reiken of elke naam voor te lezen. Naturalisanten nemen misschien familie en vrienden mee, waardoor het totaal aantal aanwezigen tot wel viermaal het aantal genodigden kan toenemen. Het is goed hiermee rekening te houden. Tot slot: ouders brengen vaak hun kinderen mee. De gemeenten zouden kunnen overwegen hiervoor faciliteiten aan te bieden.

4.1 De uitnodiging Een paar weken voor de ceremonie moeten de uitnodigingen worden verstuurd. Vanzelfsprekend komt daarin aan de orde dat de naturalisatieceremonie de gelegenheid is waarin de verlening van het Nederlandse staatsburgerschap bekend wordt gemaakt. Maar de uitnodiging mag ook een persoonlijk en hartelijk welkom inhouden. Er kan bijvoorbeeld in 26

aangestipt worden dat de gemeente de inspanningen van de vreemdeling en zijn of haar besluit om Nederlander te worden waardeert, en dat men hem of haar welkom heet als nieuwe Nederlander. Ook kan aandacht besteed worden aan de ceremonie zelf: de gemeente kan kort het programma beschrijven en informatie geven over het aanvragen van een paspoort. Medio 2008 zal de ‘Verklaring van verbondenheid’ onderdeel gaan uitmaken van de naturalisatieceremonie. Dit is zoiets als de Canadese Oath of Citizenship of burgerschapseed. In de uitnodiging voor de ceremonie zou deze verklaring alvast kunnen worden afgedrukt, voorzien van een korte uitleg.

4.2 De formele momenten Uit de ervaringen in Canada en Nederland is gebleken dat het van belang is tijdens de ceremonie aandacht te besteden aan zowel de formele als informele (feestelijke) aspecten van de ceremonie. De formele aspecten kunnen het belang en het gewicht van de naturalisatieceremonie onderstrepen. Naturalisanten zullen dit veelal als een blijk van respect ervaren. Het formele gedeelte van de naturalisatieceremonie bestaat uit de toespraak van de burgemeester, het uitreiken van het besluit van het Nederlanderschap,

27

en meestal ook het zingen van het volkslied. Vanaf medio 2008 wordt het afleggen van de verklaring van verbondenheid daaraan toegevoegd. De informele aspecten geven de ceremonie een feestelijk karakter en maken de ceremonie tot een moment waarop het nieuwe Nederlanderschap wordt gevierd. Het is gebruikelijk dat een ceremoniemeester de bijeenkomst opent. Aan het eind van de ceremonie wordt vaak een groepsfoto genomen. 4.2.1 De toespraak Het is van belang dat de burgemeester de toespraak houdt. Velen zien de burgemeester toch als de belangrijkste persoon van een gemeente en mensen waarderen het als er op hoog niveau aandacht aan hen wordt besteed. De burgemeesters geven zelf invulling aan de toespraak, maar gebleken is dat zij vaak dezelfde zaken benadrukken. Het is van belang dat de naturalisanten het gevoel krijgen dat zij erbij horen en opgenomen worden in de gemeenschap. Zo kunnen zij zich welkom voelen in hun nieuwe land. Het is voor de meesten een grote stap om zich te laten naturaliseren. Vaak wordt een oude nationaliteit ingeruild voor de Nederlandse. Men verlaat het land van herkomst, de cultuur en gewoonten waar men geworteld was en geeft de nationaliteit op.

28

Daar gaat soms een moeilijke tijd aan vooraf en veel genodigden hebben nare dingen meegemaakt. Van de burgemeester mag daarom een hoge mate van empathie worden verwacht ten aanzien van de naturalisanten. In dit kader kan tijdens de ceremonie aandacht worden geschonken aan de landen van herkomst van de naturalisanten. Aan de andere kant legt de burgemeester uit welke rechten en plichten een Nederlander heeft. Daarbij kan ingehaakt worden op de Grondwet, het verbod op discriminatie en de vrijheid van meningsuiting. De burgemeester maakt duidelijk dat we in Nederland respect hebben voor elkaar, ongeacht geslacht, huidskleur of seksuele geaardheid. Men kan ook voor een historische invalshoek kiezen en de Tweede Wereldoorlog noemen als voorbeeld van een tijd waarin vrijheid en respect niet vanzelfsprekend waren. Regelmatig ook sporen burgemeesters de nieuwe Nederlanders aan om zich iets aan te trekken van wat er in de maatschappij speelt, bij verkiezingen vooral gebruik te maken van het stemrecht, de taal goed te leren en vrijwilligerswerk te doen. 4.2.2 Verklaring van verbondenheid en uitreiking van het besluit van het Nederlanderschap In 2008 zal de verklaring van verbondenheid worden ingevoerd als officieel onderdeel van de naturalisa-

29

tieceremonie. Deze is er op gericht te bevestigen dat de nieuwe Nederlanders de democratische waarden van Nederland voluit respecteren. De burgemeester zou in zijn toespraak de betekenis van deze tekst kunnen uitleggen en, net als de Judge in Canada, kunnen benadrukken dat men niet slechts de woorden moet herhalen, maar ze ter harte moet nemen. Het idee achter de verklaring is dat zij bewustzijnsverhogend werkt. Na de toespraak en/of de verklaring is het tijd om de documenten uit te reiken. Dit kan met de nodige egards worden gedaan, bijvoorbeeld door de namen en het land van herkomst van de naturalisanten voor te lezen. Gebleken is dat vreemdelingen vaak veel respect voor autoriteiten hebben en juist hier voegt een plechtig moment voor hen iets waardevols toe. 4.2.3 Het volkslied en de foto In veel gemeenten is het gebruikelijk om, nadat men het besluit in ontvangst heeft genomen, het volkslied te zingen. Belangrijk daarbij is dat iedereen de tekst daarvan (inclusief een uitleg) vooraf heeft ontvangen. Eventueel kan de tekst op een scherm worden geprojecteerd. Veel mensen hebben echter enige schroom om te zingen. Daarom moet het volkslied door de aanwezige vertegenwoordigers van de gemeenten enthousiast worden ingezet. Eventueel kan men hiervoor zelfs een zanger of een koor inhuren. 30

Het zingen van het Wilhelmus tijdens naturalisatieceremonie gemeente Amsterdam

Het Wilhelmus bevat, zelfs voor autochtone Nederlanders, enkele tekstuele eigenaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan ‘van Duitschen bloed’. De burgemeester zou deze in zijn toespraak kort kunnen toelichten. Wellicht ten overvloede: in kleine gemeenten waar slechts één persoon tegelijk wordt genaturaliseerd, slaat men doorgaans het volkslied over. Omdat het volkslied toch een belangrijk onderdeel van de naturalisatieceremonies in het algemeen is, verdient het aanbeveling in zulke gevallen wel de tekst ervan te overhandigen. Tot slot is bij haast iedere plechtigheid in Nederland traditioneel een fotograaf aanwezig. Deze kan na de naturalisatieceremonie een groepsfoto maken die later op de website van de gemeente kan worden geplaatst. Als het budget dat toelaat kan

31

de gemeente deze ook als afdruk aanbieden aan de nieuwe Nederlanders. Hierbij past wel de opmerking dat sommige mensen, al dan niet uit religieuze overtuiging, liever niet op de foto willen. De praktijk wijst uit dat dit een kleine minderheid is en men kan daar ontspannen mee omgaan. Het is immers niet verplicht. Mensen met een eigen camera mogen die natuurlijk gewoon gebruiken.

4.3 De informele momenten Informele momenten geven de ceremonie een feestelijk karakter en maken de ceremonie tot een moment van viering van het nieuwe Nederlanderschap. Al snel na de invoering van de verplichte naturalisatieceremonie bleek dat gemeenten hun nieuwe taak goed oppakten. Ook zij zagen de meerwaarde in van een dergelijke ceremonie en waren zij in toenemende mate tevreden over de uitvoering ervan. De informele invulling van de naturalisatieceremonies bleek evenwel een speurtocht. Hoe creëer je een feestelijke sfeer, hoe maak je het geheel een beetje ontspannen, hoe zorg je dat ook de nieuwe Nederlanders het als een waardevolle gebeurtenis ervaren? En: hoe zorg je dat de naturalisatieceremonie een herkenbare plek krijgt in de samenleving? Het is belangrijk te bedenken dat de groep naturalisanten zeer divers is. Sommigen van hen wonen nog 32

niet lang in Nederland, maar anderen wonen hier al tientallen jaren en zijn volledig ingeburgerd. Ook de nationaliteiten variëren enorm. Tien tot dertig verschillende nationaliteiten per ceremonie is geen uitzondering – naturalisanten kunnen afkomstig zijn uit Kazachstan, maar ook uit Marokko of België. Dat gegeven maakt het lastig om voor die groep als geheel iets te organiseren, maar het biedt ook kansen: een ingeburgerde Belg die al twintig jaar in Nederland woont en een vluchteling uit Nigeria ondergaan dezelfde ceremonie, hebben te maken met dezelfde formaliteiten, en hebben dus iets gemeenschappelijks om over te praten. Denk daarbij aan wensen en verwachtingen ten aanzien van het Nederlandse burgerschap, cultuurverschillen enzovoort. 4.3.1 De ruimte en het amusement Het is belangrijk om te zorgen voor een ruimte waar een ontspannen sfeer kan worden gecreëerd. Vaak worden de raadszaal of trouwzaal van het gemeentehuis gebruikt, maar de ceremonie kan ook gehouden worden in een museum of een andere voor de gemeente belangrijke of monumentale ruimte. Versieringen, vlaggen en gemeenteambtenaren die de naturalisanten uitbundig verwelkomen helpen daarbij. Een speciale gastheer of -vrouw kan hierbij een rol spelen. Een andere mogelijkheid is het organiseren van een ‘inloop’, waarbij men vast een kop

33

Ghanese band tijdens naturalisatieceremonie gemeente Tilburg

koffie of thee kan nemen. Ook kan men bij binnenkomst een film over Nederland vertonen, waarmee gesymboliseerd wordt dat men deelgenoot gaat worden van de Nederlandse geschiedenis en opgenomen wordt in het maatschappelijk leven. Sommige gemeenten houden tijdens de ceremonie korte interviews met enkele naturalisanten. Daar zou ook iemand van de lokale televisie- of radiozender voor ingehuurd kunnen worden. Enige voorzichtigheid is hierbij wel geboden: niet iedereen zal persoonlijke vragen in een vreemde omgeving willen beantwoorden. In sommige, maar nog niet in alle gemeenten heeft men enige vorm van amusement betrokken bij de ceremonie. Dit maakt het geheel extra feestelijk. In Tilburg treedt een Ghanese band 34

op van nieuwkomers, in Utrecht wordt de entree begeleid door draaiorgelmuziek en in Oosterhout werd de ceremonie opgeluisterd door een carnavalsband. 4.3.2 Maatschappelijke organisaties Om de naturalisatieceremonie een zichtbare plaats te geven in de samenleving, beveelt de VNG aan om naar het voorbeeld van Canada maatschappelijke organisaties hierbij te betrekken. Op deze wijze kan tijdens de naturalisatieceremonie de verbinding worden gelegd met de Nederlandse samenleving. Allerlei instellingen kunnen hiervoor in aanmerking komen. Denk bijvoorbeeld aan lokale organisaties die zich bezighouden met integratie en inburgering en vrijwilligersorganisaties op het gebied van natuur en mensenrechten. Maar ook de brandweer en de politie kunnen een presentatie houden bij een naturalisatieceremonie, of een deel van de organisatie op zich nemen. Op deze wijze bestaat ook de gelegenheid de nieuwe Nederlanders zich welkom te laten voelen, de weg te laten vinden naar deze organisaties, of zich beschermd te weten binnen de gemeenschap waarin zij leven. Als bijvoorbeeld een wijkagent iets vertelt over zijn werkzaamheden, bevordert dat de bekendheid met en het vertrouwen in de rechtshandhaving. Veel nieuwe Nederlanders hebben waarschijnlijk andere ervaringen opgedaan met de politie in het land van herkomst.

35

Ook toneel- en muziekgezelschappen kunnen acte de présence geven, niet alleen met het oog op het amusement, maar ook om via dergelijke verenigingen en bovengenoemde maatschappelijke organisaties de gevestigde Nederlanders meer bij de ceremonies te betrekken. Burgerschap is immers een zaak van zowel nieuwe als gevestigde Nederlanders. In Canada bleek dat naturalisanten op die manier eerder geneigd zijn zich als vrijwilliger in te zetten. Ook krijgen zij een beter zicht op de mogelijkheden zich te ontplooien in de maatschappij. Men zou zelfs kunnen overwegen om (vertegenwoordigers van) werkgevers een rol te laten spelen bij de ceremonies. Door de naturalisatieceremonies te organiseren in een wijk van waaruit ook organisaties betrokken worden, is men verzekerd van een gedegen inbedding in de lokale leefomgeving van de nieuwkomers. 4.3.3 Het rondetafelgesprek Een ander initiatief dat in Nederland geïntroduceerd kan worden, is het rondetafelgesprek. Daarbij worden de nieuwe Nederlanders in contact gebracht met vertegenwoordigers van bijvoorbeeld het onderwijs, het verenigingsleven, de lokale media, jongerenorganisaties en sportclubs. Maar ook privé personen kunnen hierbij aanschuiven. Bij zo’n rondetafelgesprek, wat plaats kan vinden voorafgaand aan de ceremonie, is een aantal van acht tot tien personen ideaal. Het verdient daarbij aanbeveling de geno36

digden vooraf bekend te maken met het doel van het gesprek: elkaar de ruimte geven om ervaringen en verwachtingen, ook over actief burgerschap, uit te spreken, en elkaar te leren kennen. Met nadruk is dit een informele manier om burgers met elkaar in contact te brengen.

4.4 De landelijke nationale naturalisatiedag Op 24 augustus is de landelijke nationale naturalisatiedag. Die datum is gekozen omdat op 24 augustus 1815 de eerste grondwet van Nederland van kracht werd. Het is de bedoeling dat er op de landelijke naturalisatiedag ook een heuse ceremonie wordt gehouden; deze ceremonie behoort deel uit te maken van de hele planning van ceremonies in het jaar. De ervaringen met de organisatie van deze dag lopen nogal uiteen. Sommige gemeenten hebben er een groot feest van weten te maken, terwijl in andere de opkomst tegenviel, wellicht doordat de dag vaak in de zomervakantie valt. Weer andere gemeenten lieten de dag voorbij gaan, omdat er geen naturalisanten waren. In enkele gemeenten leefde de overtuiging dat de meeste naturalisanten er weinig voor zouden voelen nog een keer, in hetzelfde kader, naar een ceremonie te komen. Overigens is er nog steeds discussie over de datum; mogelijk wordt die verplaatst naar een later moment in het jaar: gedacht wordt aan 15 december.

37

Hoe dan ook is gebleken dat de gemeenten die er iets speciaals van maakten, daar veel succes mee oogstten. In Tilburg bijvoorbeeld organiseerde men in samenwerking met diverse verenigingen een grote gezamenlijke maaltijd met live muziek. De sfeer was er ontspannen, men leerde elkaar kennen en de vele verschillende aanwezige nationaliteiten hebben een positief effect op de integratie. Overigens nodigde Tilburg bij dit feest ook mensen uit die nog geen Nederlander waren geworden, maar al wel het inburgeringsexamen hadden gehaald. Het was, kortom, een zeer geslaagd feest. In Leiden werd een boottocht door de grachten georganiseerd, onder leiding van vrijwilligers die uitleg over de stad gaven. Een geslaagde combinatie van amusement en kennismaking met vrijwilligers. Met wat extra aandacht kan dus ook met deze dag iets waardevols worden gedaan. Een opkomst van 100% hoeft men niet na te streven maar uit de ervaring van afgelopen jaar bleek dat 25-50% van de genodigden absoluut te realiseren is. En juist omdat het een landelijke naturalisatiedag is, met aandacht in de media voor opvallende initiatieven, zullen de nieuwe Nederlanders er een positieve herinnering aan overhouden. Kleine gemeenten die vrezen te weinig naturali38

santen te hebben, kunnen wellicht een voorbeeld nemen aan Maastricht. Deze gemeente organiseerde samen met twaalf andere gemeenten uit de regio een ceremonie, wat een groot succes bleek.

39

5 Samenvatting van de aanbevelingen Aantal naturalisanten en gasten: •

Niet té grote groep; de ceremonie mag niet onpersoonlijk worden

•

Rekening houden met hoge opkomst aantal familieleden en vrienden

•

Ruimte bieden aan kleine kinderen

De uitnodiging: •

Persoonlijk welkom

•

Beschrijving programma

•

Informatie over aanvragen paspoort

•

Uitleg over Verklaring van Verbondenheid

De toespraak: •

Altijd door burgemeester of wethouders

•

Naturalisanten gevoel geven dat ze erbij horen

41

en dat ze opgenomen worden in de gemeenschap •

Rechten en plichten van burgers benadrukken

•

Inhaken op Grondwet, verbod op discriminatie, vrijheid van meningsuiting

•

Aansporen tot maatschappelijke betrokkenheid en gebruik van stemrecht

•

Toelichting op het volkslied

De Verklaring van verbondenheid en uitreiking besluit van Nederlanderschap •

Betekenis uitleggen

•

Belang benadrukken: woorden ter harte nemen

•

Plechtige uitreiking door landen van herkomst voor te lezen

Het volkslied en de foto: •

Iedereen moet (vooraf) tekst en uitleg hebben

•

Vertegenwoordigers van gemeente zetten hard in

•

Bij foto’s oppassen voor gereserveerdheid daarbij

Amusement en ruimte: •

Groep naturalisanten is zeer divers

•

In de ruimte moet een ontspannen sfeer gecreëerd kunnen worden

•

Direct bij aankomst een gastvrije indruk geven

•

Interviews met naturalisanten; oppassen voor al te persoonlijke vragen

42

•

Filmprojectie bij inloop

Maatschappelijke organisaties: •

Denk aan (vrijwillige) brandweer, politie, scholen en sportclubs

•

Maar ook gebruik van toneel- en muziekgezelschappen

•

Ook gevestigde Nederlanders bij de ceremonie betrekken

•

Rondetafelgesprek: doel vooraf aan genodigden bekendmaken

Landelijke naturalisatiedag, 24 augustus1: •

Extra aandacht aan besteden

•

Kleine gemeenten: bevorderen samenwerken op de landelijke nationale naturalisatiedag.

1 Mogelijk wordt de datum verplaatst naar 15 december

43

Colofon Samenstelling Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) Mw. mr. J.E. Overdijk-Francis Postbus 30435 2500 GK Den Haag Tel : 070-3738027 Fax: 070-3738438 www.vng.nl Instituut voor Publiek en Politiek Drs. R. Martens Drs. J.D. Gerritsen Prinsengracht 911-915 1017 KD Amsterdam Tel. 020 5217600 Fax 020 6383118 http:/www.publiek-politiek.nl Wikisite van het (IPP): www.naturalisatieceremonie.nl Deze linkt door naar http://24augustus.wetpaint.com Informatie over naturalisatieceremonies in Canada Institute for Canadian Citzenship 260 Spandina Avenue Suite 500 Toronto, ON M5T 2E4 Phone : 416-593-6998 e-mail: [email protected] Website : www.icc-icc.ca

45

Citizenship and Immigration Canada/Citoyenneté et Immigration Canada 219 Laurier Avenue West Ottawa ON K1A1 / 1 www.cic.gc.ca Community Matters Toronto (CMT) www.communitymatterstoronto.org

Vereniging van Nederlandse Gemeenten Den Haag, februari 2008 46