Juni 2013
SOMALISCHE OUDERS IN GESPREK MET PEDAGOGISCHE PROFESSIONALS OVER HET OPVOEDEN VAN HUN KIND IN NEDERLAND Een onderzoek naar het stimuleren van contact tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland
Afstudeerproject van: Vera den Hoedt 502826 Klas: PDAvtFEBak14 Begeleid door: Roel van Goor
Inhoudsopgave 2. Voorwoord........................................................................................................................................... 4 3. Samenvatting....................................................................................................................................... 5 4. Inleiding ............................................................................................................................................... 6 4.1 Aanleiding ...................................................................................................................................... 6 4.2 Eerste probleemomschrijving ....................................................................................................... 6 4.3 Afbakening en verdeling van de samenwerking ........................................................................... 7 4.4 Oriëntatiefase ................................................................................................................................ 7 4.4.1 Werkwijze ............................................................................................................................... 7 4.4.2 Pedagogische oriëntatie ......................................................................................................... 8 4.4.3 Externe oriëntatie................................................................................................................. 10 4.4.4 Interne oriëntatie ................................................................................................................. 11 4.4.5 Terugkoppeling opdrachtgever ............................................................................................ 12 4.5 Definitieve probleemomschrijving .............................................................................................. 13 4.6 Centrale vraag en deelvragen ..................................................................................................... 13 4.6.1 Centrale vraag ...................................................................................................................... 13 4.6.2 Aanpak .................................................................................................................................. 13 4.6.3 Deelvragen en subvragen ..................................................................................................... 13 4.6.4 Definities hoofdbegrippen.................................................................................................... 14 4.7 Globale onderzoeksopzet en communicatieplan ........................................................................ 14 4.7.1 Onderzoeksopzet.................................................................................................................. 14 4.7.2 Communicatieplan ............................................................................................................... 15 5. Literatuurstudie ................................................................................................................................. 16 5.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 16 5.2 Theoretisch kader ........................................................................................................................ 16 5.2.1 Subvraag 1 ............................................................................................................................ 17 5.2.2 Subvraag 2 ............................................................................................................................ 18 5.2.3 Subvraag 3 ............................................................................................................................ 20 5.2.4 Subvraag 4 ............................................................................................................................ 22 5.3 Antwoord op de deelvraag aan de literatuur .............................................................................. 24 5.4 Terugkoppeling opdrachtgever ................................................................................................... 25 6. Praktijkonderzoek.............................................................................................................................. 26 6.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 26 6.2 Taakverdeling praktijkonderzoek ................................................................................................ 27 Vera den Hoedt
1
6.3 Methodologische verantwoording .............................................................................................. 27 6.3.1 Type onderzoek .................................................................................................................... 27 6.3.2 Dataverzamelingsmethoden ................................................................................................ 27 6.3.3 Onderzoeksinstrumenten ..................................................................................................... 28 6.3.4 Respondenten ...................................................................................................................... 29 6.3.5 Onderzoeksprocedure en dataverwerking........................................................................... 29 6.4 Beschrijving verloop van het onderzoek ..................................................................................... 30 6.5 Weergave resultaten ................................................................................................................... 30 6.5.1 Subvraag 1 ............................................................................................................................ 30 6.5.2 Subvraag 2 ............................................................................................................................ 32 6.5.4 Subvraag 3 ............................................................................................................................ 33 6.6 Bespreking en interpretatie van de resultaten ........................................................................... 35 6.6.1 Opvallende aspecten ............................................................................................................ 35 6.6.2 Methodologische zwakheden .............................................................................................. 36 6.7 Antwoord op de deelvraag aan de praktijk ................................................................................. 36 6.8 Gezamenlijke conclusie praktijkonderzoek ................................................................................. 37 6.9 Terugkoppeling opdrachtgever ................................................................................................... 38 7. Conclusies en aanbevelingen ............................................................................................................ 39 7.1 Vergelijkingen .............................................................................................................................. 39 7.2 Antwoord op de centrale vraag................................................................................................... 41 7.3 Aanbevelingen ............................................................................................................................. 43 7.4 Gezamenlijke aanbeveling ........................................................................................................... 46 7.5 Terugkoppeling opdrachtgever ................................................................................................... 47 8. Implementatie ................................................................................................................................... 48 8.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 48 8.2 Bespreking van de resultaten ...................................................................................................... 48 9. Inhoudelijke beoordeling opdrachtgever .......................................................................................... 48 10. Reflectie ........................................................................................................................................... 49 10.1 Toegepaste lijn .......................................................................................................................... 49 10.2 Communicatie ........................................................................................................................... 49 10.3 Pedagogische relevantie............................................................................................................ 49 11. Literatuurlijst ................................................................................................................................... 51 12. Bijlage .............................................................................................................................................. 53 12.1 Onderzoekinstrument: Interviewleidraad ................................................................................. 53 Vera den Hoedt
2
12.2 Onderzoeksinstrument: Observatieleidraad ............................................................................. 55 12.3 Presentatie implementatie........................................................................................................ 57 12.4 Folder implementatie ................................................................................................................ 60 12.5 Mindmap literatuurstudie ......................................................................................................... 62 12.6 Inhoudelijke beoordeling opdrachtgevers ................................................................................ 63
Vera den Hoedt
3
2. Voorwoord Voor het afronden van mijn opleiding HBO Pedagogiek heb ik dit afstudeerproject uitgevoerd in opdracht van Trias Pedagogica. Trias Pedagogica is een samenwerkingspartner van de kenniskring Leefwereld van Jeugd en de kenniskring zal het afstudeerproject coördineren. Trias Pedagogica heeft gemerkt dat Somalische ouders steeds vaker in beeld komen bij hulpverleningsinstanties en ziet dat het contact tussen ouders en instanties niet altijd goed verloopt. Trias Pedagogica wil hier graag verandering in brengen en is daarom bezig met het opzetten van een nieuw project: Samenspraak: “Hoe gaat het met mijn kind?”. Voor dit project wordt een protocol ontwikkeld voor Somalische ouders dat hen helpt het gesprek aan te gaan met de betrokken pedagogische professionals, zoals kinderopvang, scholen en Centrum Jeugd en Gezin. Dit afstudeerproject zal er voor zorgen dat er een advies naar Trias Pedagogica uitgebracht wordt over stimuleren van het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders wat zal bijdrage aan de ontwikkeling van dit protocol. Tot slot zijn er verschillende mensen die ik wil bedanken. Allereerst Shakuur Halane voor het bieden van deze kans en voor zijn hulp en tijd tijdens het praktijkonderzoek. Roel van Goor en Veerle Knippels voor de begeleiding en feedback tijdens mijn afstudeerproject. Verder wil ik graag de Somalische ouders die hebben meegewerkt aan het praktijkonderzoek bedanken voor hun openheid, vrolijkheid en tijd. Tot slot wil ik mijn vrienden en familie bedanken voor alle steun, begrip en geduld tijdens dit laatste deel van mijn studie.
Vera den Hoedt
4
3. Samenvatting Dit afstudeerproject voor de opleiding HBO Pedagogiek, richt zich op de volgende centrale vraag: Hoe kan Trias Pedagogica het contact stimuleren tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland? Trias Pedagogica is een onafhankelijk adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek en wil een protocol ontwikkelen dat Somalische ouders en pedagogische professionals helpt om in gesprek te gaan met elkaar. Somalische ouders vinden het lastig om met pedagogische professionals in gesprek te gaan over hun kinderen. Aan de andere kant hebben pedagogische professionals aangegeven behoefte te hebben aan een bruikbare methodiek om de doelgroep Somalische ouders beter te helpen en ondersteunen. Door te onderzoeken hoe Trias Pedagogica het contact kan stimuleren tussen Somalische ouders en pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind kan Trias Pedagogica deze informatie gebruiken om het protocol zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de behoeftes van de Somalische ouders. Het uiteindelijke advies zal dus deel uitmaken van het protocol dat Trias Pedagogica ontwikkelt. Om de centrale vraag te kunnen beantwoorden is er als eerste een literatuurstudie uitgevoerd. Hierin is antwoord gegeven op de volgende deelvraag: Hoe kijken Somalische ouders naar de opvoeding van hun kinderen in Nederland en de steun die zij daarbij krijgen van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Vervolgens is er een praktijkonderzoek uitgevoerd doormiddel van de dataverwerkingsmethodes interviewen en observeren. Er is antwoord gegeven op de volgende deelvraag: Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland de opvoeding van hun kinderen en de steun die zij daarbij krijgen van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? De vraag aan de literatuur en de vraag aan de praktijk zijn hetzelfde. Door deze twee uitkomsten met elkaar te vergelijken en samen te voegen zal er een advies voor Trias Pedagogica ontstaan. Uit de literatuurstudie en het praktijkonderzoek komt naar voren dat een deel van de Somalische ouders moeilijk bereikt wordt door de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind. Om dit te verbeteren zijn er twee methodes naar voren gekomen: • Samenwerken met migrantenorganisaties. • Samenwerken met scholen. Waar Somalische ouders de pedagogische professionals niet vertrouwen, vertrouwen ze de migrantenorganisaties en scholen vaak wel. Daarnaast kunnen migrantenorganisaties en scholen ondersteunen bij het bereiken van Somalische ouders, voorlichting geven over het werk van pedagogische professionals om het wantrouwen te verminderen, helpen om het aanbod van de pedagogische professionals te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Verder kunnen zij brede pedagogische ondersteuning bieden zoals de mogelijkheid geven om opvoedvragen te stellen. Betreffende het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind, zijn er in dit afstudeerproject verschillende aandachtspunten naar voren gekomen die deze pedagogische professionals kunnen helpen bij het bevorderen van het contact met Somalische ouders. Ook kunnen deze aandachtspunten helpen om het aanbod van deze pedagogische professionals beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders.
Vera den Hoedt
5
4. Inleiding In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de handelingsverlegenheid, hoe de handelingsverlegenheid in de praktijk ervaren wordt en welke ontwikkelingen invloed hebben op de handelingsverlegenheid. Daarnaast wordt ook de basis gelegd voor dit afstudeerproject doormiddel van de centrale vraag, deelvragen en subvragen. De opdrachtgever van dit afstudeerproject is Trias Pedagogica. Dit is een onafhankelijk adviesbureau voor vaderschap, opvoeding en interculturele pedagogiek. Ze streven naar een balans tussen de drie omgevingen van het kind: de school, het gezin en de maatschappij. Ze bieden trainingstrajecten aan voor vaders en professionals, maar ontwikkelen ook methodiekbeschrijvingen, onderzoeksrapporten en informatieve films.
4.1 Aanleiding Uit onderzoek van VluchtelingenWerk Nederland blijkt dat er in 2010 ongeveer 27.000 Somaliërs in Nederland wonen (VluchtelingenWerk Nederland, 2010, p.4). In de afgelopen drie jaar is er een stijgend aantal zorgmeldingen bij het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling (AMK) gedaan wat betreft de opvoedsituatie van kinderen in Somalische gezinnen. Het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling is verplicht om deze zorgmeldingen serieus te nemen en er onderzoek naar te doen. Het gevolg hiervan is dat Somalische gezinnen regelmatig geconfronteerd worden met justitiële maatregelen zoals ondertoezichtstelling en uithuisplaatsing. Binnen de Somalische gemeenschap heerst onrust over de bemoeienissen van Jeugdzorg. Door het gebrek aan kennis van de Somalische gemeenschap over Jeugdzorg ontstaat er onduidelijkheid en wantrouwen. Ouders hebben vaak geen goed zicht op de rol en verantwoordelijkheden van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind. Ook ontstaat er angst; ouders zijn bang om hun kinderen te verliezen. Somalische ouders vinden het lastig om met pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind, in gesprek te gaan over hun kinderen. Aan de andere kant hebben pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind aangegeven behoefte te hebben aan een bruikbare methodiek om de doelgroep Somalische ouders te helpen en ondersteunen. Deze zorgwekkende ontwikkelingen hebben er toe geleid dat Trias Pedagogica een nieuw project aan het ontwikkelen is: Samenspraak: “Hoe gaat het met mijn kind?” Dit afstudeerproject zal een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van project Samenspraak. Vanaf nu zal er naar het Algemeen Meldpunt Kindermishandeling verwezen worden met de afkorting AMK. Ook zal er, als over pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind gesproken wordt, gebruikt worden gemaakt van het woord pedagogische professionals. Tot slot wordt er naar project Samenspraak: “Hoe gaat het met mijn kind?” verwezen worden met project Samenspraak.
4.2 Eerste probleemomschrijving Trias Pedagogica heeft het project Samenspraak opgezet. Zoals in de aanleiding staat beschreven, vinden Somalische ouders het lastig om met pedagogische professionals in gesprek te gaan over de opvoeding van hun kinderen. Trias Pedagogica wil met het project Samenspraak een protocol ontwikkelen voor ouders dat hen helpt om op tijd het gesprek aan te gaan met de betrokken pedagogische professionals, zoals kinderopvang, scholen en Centrum Jeugd en Gezin. Het doel van dit protocol is om preventief te werk te gaan. Door ouders te leren hoe ze in gesprek kunnen gaan met pedagogische professionals, kunnen ouders in een vroeg stadium invloed uitoefenen op de ontwikkeling van hun kinderen en deze daardoor beter waarborgen. Ouders zullen op deze manier hulp krijgen bij en kennis krijgen over de opvoeding van hun kinderen. De handelingsverlegenheid van Trias Pedagogica is dat ze willen weten hoe ze het contact kunnen stimuleren tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Dit afstudeerproject zal er voor zorgen dat er een advies naar Trias Pedagogica uitgebracht wordt wat zal bijdragen aan de ontwikkeling van dit protocol. Hiervoor
Vera den Hoedt
6
zal gebruik worden gemaakt van de ervaringen met en de kijk op de opvoeding in Nederland van Somalische ouders en de steun die ze hierbij ontvangen van pedagogische professionals.
4.3 Afbakening en verdeling van de samenwerking Naast dit afstudeerproject zal ook het afstudeerproject van Anne Tromp zich richten op het project Samenspraak. Om ervoor te zorgen dat de afstudeerprojecten niet overlappen, is er een globale verdeling gemaakt. Dit afstudeerproject zal zich richten op de opvoedbeleving van Somalische ouders over het opvoeden in Nederland en de steun die zij daarbij krijgen. Anne Tromp zal zich richten op het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Anne Tromp en ik werken zelfstandig aan ons afstudeerproject. Er zijn wel momenten waarop we samenwerken. Zo zal het praktijkonderzoek gezamenlijk worden uitgevoerd. Wel wordt de data apart geanalyseerd en verwerkt. Aan het einde van het praktijkonderzoek komt er een gezamenlijke conclusie over het praktijkonderzoek. De verdeling voor het praktijkonderzoek is te vinden in hoofdstuk 6.2. Ook zullen we aan het einde van het afstudeerproject een extra advies toevoegen waar onze beide adviezen worden samengevoegd tot één advies aan Trias Pedagogica over het project Samenspraak.
4.4 Oriëntatiefase 4.4.1 Werkwijze Voor de oriëntatiefase is er als eerst gekeken naar de pedagogische oriëntatie. In het kader van het pedagogisch belang is gekeken naar de projectomschrijving van het project Samenspraak en de gesprekken met de opdrachtgever. Vervolgens is er bekeken of het pedagogisch belang gediend wordt aan de hand van drie begrippen: welbevinden, vrijheid en ontwikkelingsmogelijkheden die samen het belang van het kind vormen. Dit is tot stand gekomen door de projectomschrijving van het project Samenspraak te bekijken en door relevante literatuur te bekijken over dit onderwerp. De externe oriëntatie is als volgt tot stand gekomen. Allereerst is er gekeken naar de ontwikkelingen binnen Trias Pedagogica. Dit is gedaan aan de hand van de site van Trias Pedagogica en door in gesprek te gaan met medewerkers van Trias Pedagogica. Vervolgens is bekeken hoe ontwikkelingen van buiten af invloed hebben gehad op ontwikkelingen binnen Trias Pedagogica en vooral of deze invloed hebben op de aanpak van de handelingsverlegenheid. Dit is gedaan aan de hand van nieuwsberichten en relevante ontwikkelingen rondom het werkveld van Trias Pedagogica. Tot slot is de interne oriëntatie tot stand gekomen. Hiervoor is er allereerst gekeken naar de feitelijke cijfers rondom de handelingsverlegenheid door betrouwbare bronnen te raadplegen over deze cijfers. Vervolgens zijn de betrokkenen rondom de handelingsverlegenheid geïnterviewd. Om een duidelijk beeld te krijgen van de betrokkenen rondom de handelingsverlegenheid is er een gesprek gevoerd met Trias Pedagogica en de kenniskring Leefwerelden van Jeugd. In dit gesprek kwam naar voren dat de betrokkenen rondom de handelingsverlegenheid zijn: Shakuur Halane van Trias Pedagogica, hulpverleners die met de Somalische gemeenschap werken en Somalische ouders zelf. Tijdens de gesprekken is echter ook naar voren gekomen dat het in dit stadium van het afstudeerproject nog niet mogelijk is om in gesprek te gaan met Somalische ouders. Om Somalische ouders niet constant te belasten met de vragen en gesprekken die met het afstudeerproject te maken hebben, zal er in een later stadium van het afstudeerproject gecontroleerd contact plaatsvinden met Somalische ouders. Door de beperking in het contact met Somalische ouders zijn er minder mensen geïnterviewd dan in eerste instantie de bedoeling was. De betrokkenen die uiteindelijk geïnterviewd zijn: Shakuur Halane en twee hulpverleners die werken met de Somalische gemeenschap.
Vera den Hoedt
7
4.4.2 Pedagogische oriëntatie In de pedagogische oriëntatie wordt gekeken of de handelingsverlegenheid van Trias Pedagogica een pedagogische relevantie heeft. Dat wil zeggen dat het oplossen of verminderen van de handelingsverlegenheid moet bijdrage aan het belang van het kind. Dit gebeurt aan de hand van de begrippen welbevinden, vrijheid en ontwikkelingsmogelijkheden die samen het belang van het kind vormen. Daarnaast wordt gekeken of er voldoende ruimte is voor het pedagogisch belang. Pedagogisch belang Allereerst wordt gekeken of Trias Pedagogica voldoende ruimte geeft om na te denken over het pedagogisch belang. Bij het project Samenspraak is dit zeker het geval. Zo wordt er in de projectomschrijving veel aandacht besteed aan het pedagogisch belang bij dit project. De doelstellingen die in de projectomschrijving beschreven staan zijn gericht op het pedagogisch belang. Voorbeelden hiervan zijn: het waarborgen van de positieve ontwikkeling van het kind en het versterken van ouders in hun opvoedrol. Daarnaast is het pedagogische belang ook naar voren gekomen in de gesprekken met Trias Pedagogica over het project. Beide medewerkers namen de tijd en de ruimte om over dit onderwerp te praten en te discussiëren. Ze staan open voor nieuwe ideeën en nemen de tijd om dit te bespreken. Welbevinden, vrijheid en ontwikkelingsmogelijkheden Welbevinden van het kind In de aanleiding van de handelingsverlegenheid staat beschreven dat er een stijgend aantal zorgmeldingen bij het AMK worden gedaan wat betreft de opvoedsituatie van kinderen in Somalische gezinnen. Uit de training opvoedingsondersteuning voor Somalische ouders blijkt dat deze meldingen vaak gaan over een vermoeden van kindermishandling. Toch is hier geen hard bewijs voor omdat specifiek onderzoek in Nederland niet bekend is. Wel is er indirect bewijs. Er is bijvoorbeeld bekend dat kindermishandeling in Nederland bij nieuwe groepen uit Afrika en OostEuropa bijna drie keer zoveel voorkomt als bij autochtone Nederlanders uit dezelfde sociaaleconomische situatie. Ouders, Somalische professionals en medewerkers van eigen organisaties geven aan dat voor Somaliërs, voordat zij in Nederland komen, hardhandig opvoeden vanzelfsprekend is. Net zoals dat in de eerste helft van de vorige eeuw in veel Nederlandse gezinnen vanzelfsprekend was (Tuk, Mahamed & Baabbi, 2010, p. 22). In Nederland is het geven van een tik nu bij wet verboden. Door Somalische ouders te versterken in hun opvoedrol en alternatieve mogelijkheden te bieden is het doel dat ouders hun kinderen minder vaak of geen tik geven. Vanuit de theorie is bekend dat het slaan van kinderen een groot effect heeft op hun welbevinden. Zo kan het slaan van kinderen leiden tot blauwe plekken, botbreuken en zelfs hersenbeschadiging. Verder kan het leiden tot een psychisch isolement en een verstoorde sociale en intellectuele ontwikkeling(Janssen, 2009, p. 26-27). Naast het feit dat het slaan van kinderen invloed heeft op hen welbevinden, heeft het ook invloed op de relatie van kinderen met hun ouders. “Yerden citeert een Marokkaanse jongen, Hakim, die van jongs af aan geslagen is: “Als kind vond ik het ook erg als ik werd geslagen. Ik was erg bang voor mijn vader. Dus dat had hij wel bereikt: angst! Ik durfde hem dan ook bijna nooit tegen te spreken”” (Janssen, 2009, p. 64). Door de ervaringen met en de kijk op de opvoeding in Nederland van Somalische ouders te onderzoeken, komen we er achter welke informatie en inzichten Somalische ouders hebben over de opvoeding. Met deze informatie kunnen we er achter komen hoe deze kennis en inzichten over het welbevinden van en de relatie met hun kinderen kan worden aangevuld met nieuwe kennis en alternatieve mogelijkheden voor de tik. Door ouders in hun opvoedrol te versterken en alternatieve mogelijkheden voor de tik te bieden zal het welbevinden en de relatie met de ouders van het kind verbeteren. Doordat de ervaringen met en de kijk op de opvoeding in Nederland en de steun die Somalische ouders hierbij ontvangen van pedagogische professionals onderzocht wordt, krijgen pedagogische Vera den Hoedt
8
professionals meer kennis over deze onderwerpen. Pedagogische professionals kunnen hier in het contact met ouders rekening mee houden. Hierdoor kunnen Somalische ouders geholpen worden in het combineren van de Somalische en Nederlandse opvoeding. Dit heeft een positief effect op de kinderen, omdat ze deze manier minder het gevoel hebben tussen twee culturen in te staan. Ontwikkelingsmogelijkheden van het kind In de projectomschrijving van het project Samenspraak staan verschillende doelstellingen beschreven. Veel van deze doelstellingen zijn gericht op de ontwikkelingsmogelijkheden van het kind: • Het waarborgen van de positieve ontwikkeling van het kind. • Ouders hebben concreet zicht op hoe zij de ontwikkeling van het kind positief kunnen stimuleren. • Het informeren van ouders over de ontwikkelingsfase van het kind. Door te onderzoeken hoe Somalische ouders kijken naar het opvoeden van een kind in Nederland en hoe zij dit ervaren, kan er een manier bedacht worden om deze doelstellingen te verwezenlijken. Zo komen we er achter welke informatie en inzichten Somalische ouders missen en hoe dit kan worden aangevuld. Op deze manier kan er bijgedragen worden aan het welbevinden van kinderen uit Somalische gezinnen. Naast deze doelstellingen zijn er nog verschillende punten waarmee recht wordt gedaan aan de ontwikkelingsmogelijkheden van het kind. Door uit te zoeken hoe Somalische ouders het best bereikt kunnen worden, kan de hulpverlening laagdrempeliger worden gemaakt voor deze ouders. Ouders kunnen dan met kleine en grote opvoedvragen bij pedagogische professionals terecht. Hierdoor krijgen ouders beter zicht op de mogelijkheden van de opvoeding en de ontwikkeling van kinderen. Zodoende worden kinderen uit Somalische gezinnen beter ondersteund in hun ontwikkeling. Door Somalische ouders te informeren over de ontwikkelingsfase van hun kind, kunnen zij hun opvoeding hier beter op aanpassen en sluit de opvoeding van de kinderen beter aan bij hun ontwikkeling. Vrijheid van het kind “Allochtone ouders zijn in het algemeen van oordeel dat ouders een zeer grote invloed hebben op de ontwikkeling van hun kinderen. Ze erkennen soms wel dat kinderen een eigen persoonlijkheid en aanleg hebben, maar ze gaan er primair van uit dat kinderen zeer kneedbaar zijn en een groot aanpassingsvermogen hebben. De visie van deze ouders past bij hun algemene opvoedingsdoel om kinderen te modelleren en te trainen tot sociaal competente volwassenen” (Eldering, 2008, p. 195). Het bovenstaande citaat laat zien dat allochtone ouders hun kinderen over het algemeen genomen weinig ruimte geven om een eigen ik te ontwikkelen en te zijn. Bij Somalische gezinnen is dit vaak ook het geval. Er wordt van de kinderen verwacht dat zij gehoorzamen en hun ouders niet tegenspreken. Door te onderzoeken wat ouders al weten over de ontwikkelingsfases en het ontwikkelen van een eigen ik, kan worden uitgezocht welke informatie aangeboden kan worden om Somalische ouders bewust te laten worden van het belang van het ontwikkelen van een eigen persoonlijkheid. Door deze informatie aan te bieden aan de ouders, kunnen zij dit meenemen in hun opvoeding. Somalische kinderen zullen op deze manier meer de kans krijgen om zichzelf kunnen zijn en een stem mogen hebben. Pedagogisch belang in verhouding met het afstudeerproject De pedagogische belangen zijn een belangrijk onderdeel van dit afstudeerproject. Trias Pedagogica beschrijft in de doelstellingen van het projectplan al een groot deel van het pedagogisch belang. Dit afstudeerproject zal aansluiten bij deze doelstellingen. Zoals eerder staat beschreven zal dit afstudeerproject zich richten op de ervaringen met en de kijk op de opvoeding in Nederland van Somalische ouders. Er zal een beeld gevormd worden van de opvoeding en de manier waarop ze deze beleven. Met de verkregen kennis kan beschreven worden hoe de pedagogische belangen verbeterd kunnen worden vergeleken met de situatie zoals die nu is in de Somalische gemeenschap. Vera den Hoedt
9
4.4.3 Externe oriëntatie In de externe oriëntatie wordt gekeken naar de belangrijkste ontwikkelingen rond het werkveld van Trias Pedagogica en of deze invloed hebben op het uitvoeren van het afstudeerproject. Belangrijke ontwikkelingen rond het werkveld van Trias Pedagogica Verbod op gebruik van qat In 2012 is er een verbod gekomen op het gebruik van qat in Nederland. Het kauwen op de verse blaadjes van de qatplant werkt stimulerend en opwekkend. De gebruikers worden actief, moeheid en honger verdwijnen en ze praten makkelijker. In Nederland zijn er geen landelijke cijfers bekend over het gebruik van qat. Een onderzoek in de gemeente Tilburg schatte in dat ongeveer 60% van de Somaliërs in Nederland qat gebruiken. Volgens dit onderzoek gebruiken Somalische mannen gemiddeld 3 à 4 keer per week qat (Reek, 2005, p. 30). Uit onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat het gebruik van qat problemen met zich meebrengt. Deze problemen lopen uiteen van financiële tot sociale en gezondheidsproblemen. Ook op het gebied van gezin en opvoeding brengt het gebruik van qat problemen met zich mee. Zo ontstaan er bij qat gebruikers meer ruzies met de partner, vrienden en familie en hebben ze minder tijd voor hun partner en de kinderen. Naast de problemen op het gebied van gezin en opvoeding, brengt het gebruik van qat ook integratieproblemen met zich mee. Qat gebruikers verslapen zich vaak en komen hierdoor te laat op afspraken, ook kunnen ze moeite hebben om een opleiding of werk te vinden (Jonge & Veen, 2011, p. 8). Ondanks dat qat nu verboden is, is de handhaving van deze nieuwe wet nog niet goed geregeld. Dit zorgt ervoor dat het gebruik van qat slechts zeer langzaam afneemt totdat de handhaving van de wet goed geregeld wordt. Toch zullen, door het verbod op het gebruik van qat, in de loop van de jaren deze problemen langzaam afnemen. Dit is een positieve ontwikkeling voor Trias Pedagogica. Doordat qat nu verboden is, zullen ze in de uitvoering van het project steeds minder tegen de negatieve gevolgen van qat aanlopen. Dit bevordert op de lange termijn het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders. Op dit afstudeerproject heeft het verbieden van qat nauwelijks invloed. Daling van het aantal Somaliërs in Nederland Naast het verbieden van qat is er nog een ontwikkeling vanuit de overheid die te maken heeft met het werkveld van Trias Pedagogica. Uit onderzoek van de rijksoverheid blijkt dat er in 2010 60% minder Somaliërs naar Nederland zijn gekomen vergeleken met 2009. Dit is te lezen in het persbericht dat de rijksoverheid heeft uitgebracht in 2010. Deze daling is het effect van maatregelen die het kabinet heeft genomen. Deze hebben ervoor gezorgd dat het beschermingsbeleid voor Somalië is afgeschaft. Daarnaast is er tegenwoordig meer bewijs nodig om een gezinsband aan te tonen bij nareizende gezinsleden. Deze maatregelen zijn ook in 2013 nog steeds van kracht en hebben nog steeds invloed op het aantal Somaliërs dat naar Nederland komt. Er zijn helaas geen cijfers bekend over het aantal Somaliërs dat naar Nederland is gekomen na 2010. De daling van het aantal Somaliërs in Nederland heeft invloed op het werkveld van Trias Pedagogica. Dit betekent dat er minder Somaliërs zijn die Trias Pedagogica kan bereiken. Dit zal geen invloed hebben op de uitvoering van dit afstudeerproject of het project Samenspraak omdat er nog steeds een groot aantal Somaliërs in Nederland woont, die wel bereikt kunnen worden. Innovatieprijs aanpak kindermishandeling 2012 Naast de ontwikkelingen vanuit de overheid in het werkveld van Trias Pedagogica, is er ook een belangrijke ontwikkeling vanuit de zorg branche. In 2012 is Trias Pedagogica winnaar geworden van de Innovatieprijs aanpak kindermishandeling 2012. Deze werd uitgereikt tijdens het vierde nationaal congres Opvoedondersteuning van het Nederlands Jeugdinstituut. Trias Pedagogica heeft deze prijs gekregen voor het project Opvoeddebatten met Marokkaanse vaders. Dit project richt zich op de betrokkenheid van vaders bij de opvoeding door middel van het organiseren van opvoeddebatten. Vera den Hoedt
10
Aan deze prijs zat een bedrag van 20.000 euro verbonden. Het ontvangen van deze prijs is een erkenning voor het goede werk dat zij doen en motiveert hen om ook het project Samenspraak tot een groot succes te brengen. Daarnaast geeft het geldbedrag nieuwe mogelijkheden voor Trias Pedagogica. Zij gaan dit investeren een nieuw project “Verbeteren van het pedagogisch klimaat van Koran- en Arabische lessen in de moskeeën”.
4.4.4 Interne oriëntatie In de interne oriëntatie wordt gekeken naar de feitelijke cijfers rondom de handelingsverlegenheid, de betrokkenen bij de handelingsverlegenheid en hoe deze betrokkenen de handelingsverlegenheid ervaren. Feitelijke cijfers De laatst bekende cijfers over het aantal Somaliërs in Nederland komen uit 2010. Op 1 januari 2010 waren er 27.011 Somaliërs in Nederland. Hiervan zijn 19.803 eerste generatie Somaliërs en 7208 tweede generatie Somaliërs in Nederland. De werkelijke groep Somaliërs in Nederland is veel groter. In oktober 2010 verbleven 5.697 Somaliërs in de Centrale opvang voor Asielzoekers. Zij staan niet ingeschreven bij de gemeente. Daarnaast vertrekken niet alle afgewezen asielzoekers uit Nederland. De meest recente schatting van het aantal illegale Somaliërs dateert uit 2002. Het CBS heeft toen geschat dat bovenop het aantal geregistreerde Somaliërs, 5% tot 22% illegaal in Nederland verblijft. Het werkelijke aantal Somaliërs in Nederland ligt daarom tussen de 35 en 40 duizend (Wolf, 2011, p.5). Ook over Somalische gezinnen zijn er cijfers bekend. Veel Somalische gezinnen zijn niet compleet vanwege de oorlog in Somalië. Zo blijkt dat 12% van de vrouwen een eenoudergezin heeft. Ruim een derde van de Somaliërs van 15 jaar en ouder woont alleen. Daarentegen wonen in veel gezinnen, soms tijdelijk, kinderen uit andere gezinnen, tantes en verre familieleden. De gezinshereniging en -vorming is een methode om achtergebleven Somaliërs te helpen om het land te verlaten (Wolf, 2011, p.9). Wat betreft de behoefte aan of het gebruik van opvoedingsondersteuning bij Somalische gezinnen zijn weinig cijfers bekend. Uit een publicatie van het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn over opvoedingsondersteuning blijkt dat van de 80 ondervraagde vrouwen van Iraanse, Irakese, Somalische en Afghaanse afkomst, driekwart van deze vrouwen niet of nauwelijks weten waar ze terecht kunnen voor hulp en steun (Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn, 2006, p. 12). Interviews met betrokkenen Shakuur Halane Trias Pedagogica Shakuur Halane is werkzaam bij Trias Pedagogica en richt zich op het project Samenspraak. Tijdens het gesprek heeft Abdellah Mehraz, directeur van Trias Pedagogica, aanvullingen gegeven. De handelingsverlegenheid ligt volgens Shakuur Halane in eerste instantie bij de ouders. Somalische ouders weten niet goed hoe ze de hulpverlening kunnen bereiken. Daarnaast staat hen iets in de weg om het contact met pedagogische professionals op te zoeken. Shakuur Halane is van mening dat Trias Pedagogica verantwoordelijk is voor het oplossen van de handelingsverlegenheid, omdat zij ouders graag willen helpen om het contact met de hulpverlening op te kunnen pakken. De algemene visie van het project Samenspraak is om preventief te werk te gaan als het gaat om kindermishandeling. De bestaande instrumenten kunnen alleen ingezet worden als de kindermishandeling al plaatsvindt. Volgens Shakuur Halane komt het wantrouwen van de ouders omdat zij weinig kennis hebben over de instanties. Hij ziet dat het moeilijk is om ouders in contact te brengen met pedagogische professionals en wil ouders graag motiveren om wel in contact te komen. Daarnaast wil hij graag onderzoeken wat hen naast wantrouwen en angst in de weg staat in het contact. Ook wil hij ouders kennis geven zodat ze gerichte vragen kunnen stellen. Shakuur Halane ziet het probleem als zeer dringend vanwege de kindermishandeling die plaats vindt op de verschillende ontwikkelingsgebieden. Ouders zijn vaak, door gebrek aan kennis, niet in staat hun Vera den Hoedt
11
kinderen optimaal te kunnen ondersteunen op deze gebieden. Dit is erg schadelijk voor de kinderen en moet zo snel mogelijk voorkomen worden. Wel ziet Shakuur Halane dat Somalische ouders gemotiveerd kunnen worden om mee te werken aan de oplossing. Elke ouder wil het beste voor zijn kind. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de ouders. Zolang de focus hierop blijft liggen zullen ouders gemotiveerd zijn om mee te werken om dit probleem op te lossen. Medewerker van het UWV in Tilburg Diny Maas werkt sinds 16 jaar bij het UWV in de gemeente Tilburg. In de gemeente Tilburg wonen 1.255 Somaliërs. Dat is 0,6% van de gehele bevolking in de gemeente Tilburg. (Gemeente Tilburg, 2012) Ondanks dat het een kleine groep is in de gehele bevolking van Tilburg, geeft Diny Maas aan dat er veel problemen worden ervaren met de Somalische gemeenschap. Veel Somaliërs zijn werkloos en komen op deze manier bij het UWV terecht. Ze herkent het grote gat tussen de Somalische gemeenschap en de hulpverlening in Nederland, omdat zij veel Somaliërs moet helpen bij het gebruik maken van hulpverleningsinstellingen. Ook geeft ze aan dat er veel belemmeringen zijn in het contact tussen de medewerkers van het UWV en Somaliërs. Ze is van mening dat beide partijen handelingsverlegen zijn, omdat Somaliërs niet goed weten hoe ze zich moeten gedragen in het contact met een hulpverlener en medewerkers van het UWV vaak niet genoeg afweten van de Somalische cultuur. Ze vindt dat instellingen verantwoordelijk zijn om zich goed voor te bereiden op het contact met Somaliërs. Het UWV heeft dit gedaan door Somalische casemanagers in te huren en dit heeft tot een positief resultaat geleid. Voordat deze casemanagers er waren, werd er door de medewerkers van het UWV veel wantrouwen en gebrek aan motivatie ervaren vanuit Somaliërs. Dit maakte het werken met deze doelgroep erg lastig. De energie van dit probleem zit volgens Diny Maas bij de Somalische casemanagers. Zolang je interesse toont in de Somalische cultuur en daar begrip voor heb, zijn Somaliërs ook bereid om mee te werken. Tot slot is zij van mening dat Somaliërs ondersteund moeten worden tijdens hun verblijf in Nederland om de extra zorgen die ontstaan als dit niet gebeurd, te voorkomen. Medewerker van gemeente Nieuwegein Vivien Coulier is een medewerker van de gemeente Nieuwegein. Ze werkt met uitgeprocedeerde asielzoekers en geeft aan misschien een gekleurde bril op te hebben omdat deze mensen vaak weinig motivatie hebben. Ook Vivien Coulier herkent het gat tussen de hulpverleners en de Somalische gemeenschap. Veel Somaliërs geven aan negatieve ervaringen te hebben met hulpverleners en willen het liefst ver weg van de instellingen blijven. Ook ziet ze dat veel hulpverleners, waaronder zijzelf, veel moeite hebben om te werken met Somaliërs. Dit komt volgens haar omdat de hulpverleners vaak onvoldoende kennis hebben over de Somalische cultuur. Vivien Coulier geeft aan dat de kennis over de Somalische cultuur haar veel heeft geholpen bij het begrijpen van het gedrag van Somaliërs. De handelingsverlegenheid ligt volgens haar bij Somaliërs, omdat de belemmering in het contact groter zijn bij Somaliërs dan bij andere bevolkingsgroepen. Toch denkt Vivien Coulier dat alleen de instellingen het probleem kunnen verhelpen door in gesprek te gaan met Somaliërs over hun behoeftes. Zij denkt dat het wantrouwen van Somaliërs kan worden verminderd, als Somaliërs ook geïnformeerd worden over de werkwijze van de instellingen. Ze weet alleen niet hoe dit gerealiseerd zou kunnen worden, omdat de doelgroep lastig te bereiken is. Vivien Coulier geeft aan niet goed te weten waar de energie zit om het probleem op te lossen. Beide partijen zijn volgens haar slecht te motiveren voor een oplossing. Toch is ze van mening dat er snel een oplossing moet komen voor het probleem. Het is moeilijk om in deze situatie te blijven werken en instellingen moeten manieren bedenken om Somaliërs optimaal te kunnen begeleiden.
4.4.5 Terugkoppeling opdrachtgever Na de oriëntatie te hebben uitgevoerd, zijn de resultaten van de oriëntatie teruggekoppeld aan de opdrachtgevers. Trias Pedagogica gaf aan dat een paar feiten over de organisatie niet klopten. Deze zijn aangepast is het verslag. De kenniskring Leefwerelden van Jeugd heeft de uitkomsten bekeken en Vera den Hoedt
12
was het eens met de bevindingen uit de oriëntatie. In het gesprek zijn ook de formuleringen van de centrale vraag, deelvragen en sub vragen besproken. Er is gebrainstormd over de beste formulering van de vragen. Dit heeft geholpen met het concreet maken van de vragen en heeft gezorgd voor samenhang tussen de verschillende vragen.
4.5 Definitieve probleemomschrijving Uit de oriëntatie is gebleken dat er een groot gat is tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Trias Pedagogica wil het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals stimuleren om het gat te verkleinen. Tijdens dit afstudeerproject zal gebruik worden gemaakt van de ervaringen met en de kijk op de opvoeding in Nederland en de steun die Somalische ouders hierbij ontvangen van pedagogische professionals. Door in dit afstudeerproject te onderzoeken hoe Trias Pedagogica het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals meer kan stimuleren, zal het gat dat is ontstaan tussen Somalische ouders en pedagogische professionals verkleind kunnen worden.
4.6 Centrale vraag en deelvragen 4.6.1 Centrale vraag Hoe kan Trias Pedagogica het contact stimuleren tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland?
4.6.2 Aanpak De lijn die is gekozen voor dit afstudeerproject ziet er als volgt uit. De vraag aan de literatuur en de vraag aan de praktijk zijn hetzelfde. Door deze twee uitkomsten met elkaar te vergelijken en samen te voegen zal er een advies voor Trias Pedagogica ontstaan. Er is op dit moment nog geen methodiek in gebruik bij Trias Pedagogica over het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Hierdoor kan er nog niet bekeken worden hoe er nu bij Trias Pedagogica omgegaan wordt met dit probleem en hoe het handelen verbeterd kan worden. Door dezelfde vraag aan de literatuur en de praktijk te stellen kan er van beide kanten gekeken worden naar de mogelijkheden om bij te dragen aan de oplossing om het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals te verbeteren. De uitkomsten van beide vragen zullen uiteindelijk vergeleken en samengevoegd worden om zo Trias Pedagogica te adviseren.
4.6.3 Deelvragen en subvragen Deelvraag aan de literatuur Hoe kijken Somalische ouders naar de opvoeding van hun kinderen in Nederland en de steun die zij daarbij krijgen van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Subvragen aan de literatuur • Hoe kijken Somalische ouders in Nederland naar de ontwikkeling van kinderen? • Hoe kijken Somalische ouders naar het opvoeden van hun kinderen in Nederland? • Welke aspecten in het contact tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland zijn belangrijk ter bevordering van dit contact? • Welke methodes zijn tot nu toe bekend voor de ondersteuning van Somalische ouders in Nederland bij de opvoeding? Deelvraag aan de praktijk Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland de opvoeding van hun kinderen en de steun die zij daarbij krijgen van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Vera den Hoedt
13
Subvragen aan de praktijk • Hoe ervaren Somalische ouders het opvoeden van hun kind in Nederland? • Bij welke opvoedvragen willen Somalische ouders in Nederland ondersteuning van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? • Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland het praten met pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind?
4.6.4 Definities hoofdbegrippen Pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind In de teksten wordt door middel van verschillende begrippen verwezen wordt naar de professionals die in contact zijn met Somalische ouders. Om een duidelijke afbakening te geven van dit begrip, is er gekozen voor pedagogische professionals uit de directe omgeving van het kind. Hierbij is duidelijk dat het om pedagogische professionals gaat en niet om alle professionals die met Somalische ouders werken en worden pedagogische professionals die niet direct met het kind te maken hebben uitgesloten. Opvoedvragen In de theorie (Nieuwhof & Advies, 2005) wordt duidelijk dat er veel verschillende opvoedvragen zijn waar Somalische ouders vragen over hebben. Dit kunnen vragen zijn over bijvoorbeeld angst van kinderen, teruggetrokken gedrag en pesten.
4.7 Globale onderzoeksopzet en communicatieplan 4.7.1 Onderzoeksopzet In het globale onderzoeksplan wordt beschreven op welke manier een antwoord gegeven kan worden op de deelvraag aan de praktijk. Dit wordt ook wel de onderzoeksvraag genoemd. Hierbij gaat het voornamelijk om de vraag welke methode er gebruikt gaat worden voor de dataverzameling. Dataverzameling Na verschillende manieren van dataverzameling te hebben bekeken, is er gekozen voor een kwalitatief onderzoek waarbij gebruik wordt gemaakt van interviews. Er is voor kwalitatief onderzoek gekozen omdat bij deze manier van onderzoeken de beleving centraal staat. In de onderzoeksvraag wordt gevraagd naar de ervaring van Somalische ouders. Daarnaast is kwalitatief onderzoek open en flexibel. De onderzoeker kan zich aanpassen aan de omstandigheden tijdens het onderzoek en er wordt ingegaan op de achtergrond van de verzamelde gegevens. Bij het beantwoorden van deze onderzoeksvraag is het belangrijk dat de achterliggende argumenten en motieven van Somalische ouders naar voren komen. Een methode van kwalitatief onderzoek is het afnemen van interviews. Hierdoor kunnen gevoelige onderwerpen makkelijker worden aangesneden en de beleving van de deelnemer is van belang. De opvoeding is voor Somalische ouders een privékwestie en vinden het moeilijk om dit met anderen te bespreken. Door ouders te interviewen en ze de ruimte te geven om open over dit onderwerp te praten zal er meer informatie verkregen worden dan als er bijvoorbeeld een enquête wordt ingevuld. Het interview krijgt een half gestructureerde setting. Er wordt een vragenlijst opgesteld om subjectiviteit zoveel mogelijk te voorkomen en om structuur aan het gesprek te geven. Ondanks de vragenlijst, zal er ruimte zijn voor eigen inbreng van de ouders. De onderzoeker zal zich flexibel opstellen en speelt in op de situatie zodat ouders ruimte hebben om hun verhaal te vertellen. Naast het afnemen van interviews zal er waarschijnlijk geobserveerd worden. Trias Pedagogica organiseert publieksbijeenkomsten met Somalische ouders waarin zij bespreken wat Somalische Vera den Hoedt
14
ouders van een training opvoedondersteuning verwachten. Om deze uitkomsten mee te kunnen nemen in het advies aan Trias Pedagogica, willen we graag meekijken tijdens meerdere van deze bijeenkomsten. Er zal nog met Trias Pedagogica en de kenniskring Leefwerelden van Jeugd overlegd worden over de mogelijkheden van een observatie.
4.7.2 Communicatieplan In het communicatieplan wordt beschreven welke betrokkenen er met het uiteindelijke advies zullen werken en wie het advies zal beoordelen. Vervolgens wordt er beschreven hoe deze betrokkenen zullen worden betrokken in de ontwikkeling van het advies. Betrokkenen die met het advies zullen werken: • Shakuur Halane en Abdellah Mehraz van Trias Pedagogica. Betrokkenen die het advies zullen beoordelen: • Shakuur Halane en Abdellah Mehraz van Trias Pedagogica. • Veerle Knippels van kenniskring Leefwerelden van Jeugd. Communicatieplan
Vera den Hoedt
15
5. Literatuurstudie 5.1 Inleiding In het plan van aanpak is gebleken dat Trias Pedagogica niet goed weet hoe zij het contact kunnen stimuleren tussen pedagogische professionals en Somalische ouders in Nederland. Om te kunnen onderzoeken hoe het contact gestimuleerd kan worden, is de volgende centrale vraag geformuleerd: Hoe kan Trias Pedagogica het contact stimuleren tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, is een deelvraag aan de literatuur gesteld met de daarbij horende subvragen. Deelvraag aan de literatuur Hoe kijken Somalische ouders naar de opvoeding van hun kinderen in Nederland en de steun die zij daarbij krijgen van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Subvragen aan de literatuur • Hoe kijken Somalische ouders in Nederland naar de ontwikkeling van kinderen? • Hoe kijken Somalische ouders naar het opvoeden van hun kinderen in Nederland? • Welke aspecten in het contact tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland zijn belangrijk ter bevordering van dit contact? • Welke methodes zijn tot nu toe bekend voor de ondersteuning van Somalische ouders in Nederland bij de opvoeding? Om deze vragen te beantwoorden vanuit de literatuur, is een literatuursearch gedaan volgens de Big6 methode van Verhoeven. Dit is een methode waarbij door middel van zes stappen relevante literatuur gevonden kan worden over het onderwerp. (Verhoeven, 2011, p. 62). Voor de literatuurstudie zijn boeken vanuit de opleiding gebruikt, daarnaast is er per subvraag gezocht naar nieuwe bronnen. Deze bronnen zijn gezocht via verschillende databanken zoals Google Scholar, HBO Switch, Picarta, HBO Kennisbank en Verwey-Jonker instituut. In deze databanken is gezocht met de volgende termen: Somalische ouders + ontwikkeling kind, Somalische ouders + opvoeding, contact professionals + Somalische ouders en opvoedondersteuning. Wanneer voldoende literatuur was gevonden, is in de gevonden literatuur informatie geselecteerd die nodig leek te zijn voor de onderzoeksfase. Zo is bepaald of overlap in de informatie zit. De verkregen informatie is georganiseerd zodat deze antwoord geeft op de vraag uit de onderzoeksfase. Hierbij is de informatie geordend en gerubriceerd op relevantie zodat de meest relevatie informatie als eerste wordt gebruikt om de vraag uit de onderzoeksfase te beantwoorden. Nadat alle bovenstaande stappen waren uitgevoerd, is bekeken of voldoende informatie verzameld was om de vraag uit de onderzoeksfase te beantwoorden. Dit bleek het geval.
5.2 Theoretisch kader Om de bovenstaande deelvraag aan de literatuur te kunnen beantwoorden, is per subvraag een antwoord gezocht in de literatuur. De gevonden informatie staat per subvraag uitgewerkt in de onderstaande hoofdstukken. Aan het einde van elk hoofdstuk wordt een conclusie gegeven die een samengevat antwoord geeft op de gestelde subvraag. De vier subvragen leiden naar een goede theoretische onderbouwing van de deelvraag aan de theorie. Deze deelvraag staat beschreven in het laatste hoofdstuk van het theoretisch kader. De mindmap die is gemaakt voor het beantwoorden van deze deelvraag staat in bijlage 12.5
Vera den Hoedt
16
5.2.1 Subvraag 1 Hoe kijken Somalische ouders in Nederland naar de ontwikkeling van kinderen? In de literatuur komen verschillende manieren naar voren waarop Somalische ouders naar de ontwikkeling van kinderen kijken. Zo blijken Somalische ouders weinig onderscheid te maken in de verschillende ontwikkelingsfases van kinderen. Somalische ouders kennen bijvoorbeeld geen verschil tussen de baby, kleuter en peuter fase. Wel kennen Somalische ouders de ontwikkelingsfase puberteit. Ze hebben duidelijke verwachtingen van kinderen in deze ontwikkelingsfase (Tuk, Mahamed, & Baabbi, 2010, p.16). Ook Bouwmeester geeft aan dat het onderscheid maken tussen verschillende ontwikkelingsfases voor de helft van de Somalische respondenten die zij heeft geïnterviewd, erg moeilijk is. Waarschijnlijk doordat alle respondenten afkomstig zijn uit de grote steden, waar het volgens hen ongebruikelijk was om ontwikkelingsfases te benoemen. Het benoemen van ontwikkelingsfases blijkt voornamelijk een kenmerk te zijn van het nomadische bestaan. Echter geeft Bouwmeester aan dat Somalische ouders wel leeftijdsgeboden ontwikkelingstaken zien.
(Bouwmeester, 1998, p.36) Er zijn drie belangrijke punten waarop Somalische ouders verschillen van Nederlandse ouders wat betreft hun kijk op de ontwikkeling van kinderen. In de eerste plaats hebben traditie en geloof een grotere invloed op de kijk op de ontwikkeling van kinderen van Somalische ouders dan wetenschappelijke inzichten zoals in de Nederlandse cultuur gebruikelijk is. De invloed van het geloof op de kijk op de ontwikkeling van kinderen is te zien in het islamitische kindbeeld. In het islamitische kindbeeld staat het ‘aql-nefs model centraal. Een pasgeboren kind wordt als een dier beschouwd dat door zijn driften (nefs) wordt beheerst. Nefs wordt omschreven als chaos, impulsiviteit en gebrek aan controle over driften. Als een kind ouder wordt, leert het zijn driften te beheersen en neemt zijn verstand (‘aql) toe. Als iemand ‘aql heeft, weet hij hoe die zich moet gedragen in de sociale orde. Een belangrijke indicator voor het hebben van ‘aql bij kinderen, is het al dan niet kunnen vasten tijdens de ramadan. Er is verschil in ‘aql bij mannen ten opzichte van vrouwen. Meisje hebben als zij jong zijn meer ‘aql dan jongens. Dit draait echter om in de puberteit. Vrouwen zijn minder goed in het beheersen van hun (seksuele) passies dan mannen en vormen daarom een bedreiging voor de sociale orde en de eer van de familie. De puberteit wordt gezien als een fysiologische overgang naar volwassenheid. Als kinderen geslachtsrijp zijn, rond hun 10e levensjaar, wordt van hen verwacht dat zij het verschil tussen goed en kwaad kennen. Pas na het huwelijk worden kinderen als volwaardige volwassenen gezien. In de tweede plaats hanteren Somalische ouders een sociaal levensloopmodel. De fases in een sociaal levensloopmodel worden gekenmerkt door fysiologische en sociale veranderingen bij Vera den Hoedt
17
kinderen. Voorbeelden hiervan zijn: geslachtsrijpheid, huwelijk of het krijgen van kinderen. De fase van de kindertijd krijgt weinig aandacht in dit model. Dit is wederom te zien in de islamitische versie van een kindbeeld. Tot slot verschillen Somalische ouders van Nederlandse ouders op het gebied van seks specifieke opvoeding. Deze is in veel Somalische gezinnen vaak sterker aanwezig dan in Nederlandse gezinnen (Eldering, 2008, p.156-157). In Somalië zijn de verschillende rollen binnen de familie duidelijk weergegeven. De vader staat bovenaan in de hiërarchie en is verantwoordelijk voor financiële zekerheid. De moeders zijn verantwoordelijk voor het huishouden zoals koken, schoonmaken en het opvoeden van de kinderen. De verdeling van de taken en verantwoordelijkheden in huis is afgeleid van het sterke geloof in de Islam en beïnvloedt de kijk op de ontwikkeling van hun kinderen. Nu Somalische ouders en kinderen in Nederland wonen, veranderen deze rollen. Somalische meisjes genieten van hun vrijheid. Jongens daarentegen voelen zich vervreemd van autoriteit en vinden het moeilijk om hun identiteit te behouden. De ontwikkeling die in Somalië gebruikelijk was op het gebied van genderrollen, verandert met de verhuizing naar het westen. Dit zorgt voor veel onrust tussen Somalische ouders en kinderen (Harding, Clarke & Chapelle, 2007, p. 7). Uit de bovenstaande tekst kan de conclusie worden getrokken dat Somalische ouders in Nederland in het algemeen genomen geen onderscheid maken tussen de verschillende ontwikkelingsfases van kinderen. Wel komt duidelijk naar voren dat de puberteit als een aparte en belangrijke ontwikkelingsfase wordt gezien. Somalische ouders maken dan wel geen onderscheid in de verschillende ontwikkelingsfases, ze zien echter wel dat verschillende ontwikkelingstaken leeftijdsgeboden zijn. Ook is duidelijk geworden dat de Somalische kijk op de ontwikkeling van kinderen op drie belangrijke punten verschilt van de Nederlandse kijk. Hier komt met name naar voren dat geloof een grote invloed heeft op de kijk van Somalische ouders naar de ontwikkeling van kinderen. Tot slot blijkt dat de genderrollen door Somalische ouders sterkt gestimuleerd worden. De sterke genderrollen zorgen echter wel voor onrust tussen Somalische ouders en hun kinderen nu ze in Nederland wonen.
5.2.2 Subvraag 2 Hoe kijken Somalische ouders naar het opvoeden van hun kinderen in Nederland? Met hun verhuizing naar Nederland zijn veel aspecten rondom de opvoeding en het gezin veranderd. Met name op de gebieden familiestructuur, genderdynamiek, de ouder-kind relatie en cultuur en geloof hebben grote veranderingen plaats gevonden. Al deze aspecten hebben invloed op de opvoeding van kinderen en de manier waarop Somalische ouders naar het opvoeden van kinderen in Nederland kijken. Allereerst is veel veranderd in de familiestructuur van Somalische gezinnen in Nederland. In de Somalische familietraditie is het gebruikelijk dat vader, moeder en andere familieleden de verantwoordelijkheid delen om de kinderen op te voeden. In Nederland hebben de moeders vaak een klein of geen sociaal netwerk dat hen kan ondersteunen in de opvoeding. Somalische vrouwen leggen uit dat het opvoeden individualistisch is geworden en ze het nu alleen moeten redden (Degni, pöntinen & Mölsä , 2006, p.4; Keulen, Beurden & Pels, 2010, p.153). Door de veranderingen in de familiestructuur, verandert ook de genderdynamiek tussen vader en moeder. Somalische vrouwen geven aan dat vanwege het verkleinde netwerk, ze meer hulp nodig hebben van hun mannen. Dit zorgt voor een verdeelde macht binnen het gezin wat in Somalië nooit gebeurd zou zijn. Ook de grote werkloosheid van de vaders draagt bij aan de verschuiving van de genderrollen. Somalische vaders worstelen in Nederland vaak met hun rol als opvoeder. In Somalië vertegenwoordigen zij het familiegezag. Deze rol is bepaald door traditie en hun positie als kostwinner. Door de grote werkloosheid is deze positie in gevaar gekomen en verliezen zij hun gezag. Vera den Hoedt
18
Het vraagt van hen veel aanpassing om een actieve rol te spelen in de opvoeding en het huishouden. Het gevoel van falen als kostwinner belemmert deze verandering vaak. Deze verschuiving in de genderdynamiek kan voor conflicten zorgen binnen het gezin (Bouwmeester, 1998, p.46-47; Degni et al., 2006, p.6; Scuglik, Alarcon, 2005, p. 29; Tuk et al., 2010, p.17). Ook ondervinden Somalische ouders een verandering in de ouder-kind relatie. In Somalië hadden de ouders het gezag en werd van kinderen verwacht hen onvoorwaardelijk te gehoorzamen. In Nederland leren Somalische kinderen de Nederlandse taal en cultuur sneller dan hun ouders. Dit kan leiden tot veranderingen in de normale hiërarchie tussen ouder en kind. Ouders zijn in sommige situaties zelfs afhankelijk van hun kinderen, bijvoorbeeld om als tolk op te treden in contact met school of andere instanties. De kinderen zijn zich bewust van de verschuiving en maken daar gebruik van (Bouwmeester, 1998, p. 65). Daarnaast is het volgens sommige Somalische ouders zo dat de kinderen thuis niet meer naar hun ouders luisteren omdat hen op school en bij andere zorginstellingen is verteld dat ze rechten en vrijheden hebben. Het feit dat de kinderen meer rechten en vrijheden hebben in Nederland wordt gezien als een bron van conflicten. Volgens Somalische ouders is het zo dat als de staat zich met de opvoeding van hun kinderen bemoeit, zij het gezag van de ouders ondermijnen (Degni et al., 2006, p.4; Harding et al., 2007, p.12; Scuglik, Alarcon, 2005, p. 29). Tot slot geven Somalische ouders aan dat door de verhuizing naar Nederland hun eigen identiteit, waarden en cultuur verschilt van hun eigen kinderen. Hierdoor is het voor ouders moeilijk om met hun kinderen te communiceren. Kinderen en jongeren neigen de waarden van hun Nederlandse vrienden over te nemen. Deze gaan in tegen de waarden van de Somalische cultuur en geloof (Harding et al., 2007, p.13; Scuglik, Alarcon, 2005, p. 29). Het opvoeden tussen twee culturen is vaak lastig voor Somalische ouders. Aan de ene kant is sprake van een negatief contact met de omgeving zoals discriminatie en pesten. Dit kan de opvoedtaak voor Somalische ouders zwaarder maken. Ouders kunnen ontmoedigd raken om te investeren als opvoeder in Nederland. Aan de andere kant concluderen veel onderzoeken naar de opvoeding in allochtone gezinnen dat ouders (ongeacht hun afkomst, opleidingsniveau of generatie) Nederland niet als een positief cultureel referentiekader zien. Vooral de losheid tussen de verschillende seksen en generaties worden afgekeurd. Bij een deel van de ouders kan dit tot wantrouwen leiden naar de Nederlandse samenleving wat hen kan belemmeren in de opvoeding (Pels, Distelbrink & Postma, 2009, p.31-32). Naast de veranderingen in de bovengenoemde aspecten, worstelen Somalische ouders ook met de opvoeddoelen in Nederland. Wat opvoeddoelen betreft zijn Somalische ouders sterk gericht op presteren in de maatschappij en wordt de nadruk gelegd op conformiteit. Hiermee wordt bedoeld: respect voor ouderen en goede manieren. Somalische moeders hopen vooral dat hun kind een ‘goed moslim’ zal worden. Ook zien zij in Nederland de ‘ieder voor zich’ mentaliteit en missen de aandacht voor burgerschapsvorming (Keulen et al., 2010, p.148). Opvoeddoelen in volgorde van belangrijkheid
Somalische ouders zijn zich ervan bewust dat hun eigen opvoeddoelen afwijken van de Nederlandse opvoeddoelen. Hierdoor worstelen ze soms met het integreren van verschillende opvoeddoelen. Ze voelen zich vaak onzeker over de wijze waarop kinderen in Nederland worden opgevoed en weten niet goed of ze nu toegevend of controlerend moeten zijn. Ze zijn zich aan de ene kant bewust van de noodzaak om hun opvoeding aan te passen om hun kinderen een goede toekomst in Nederland te Vera den Hoedt
19
geven, terwijl ze zich aan de andere kant afzetten tegen de Nederlandse opvoedstijl (Tuk et al., 2010, p.15). In alle bronnen komt naar voren dat veel Somalische ouders het moeilijk vinden om aspecten uit de Nederlandse opvoeding over te nemen. Toch blijkt dat ouders zich graag willen inzetten voor de toekomst van hun kinderen door meer informatie te verkrijgen over de Nederlandse samenleving. Ze willen bijvoorbeeld weten hoe het Nederlandse onderwijs- en zorgsysteem werken. Ook zijn ze bereid om te investeren in de relatie met de school en de leerkracht van hun kind. Somalische ouders blijken nieuwsgierig te zijn naar de manier waarop Nederlanders hun kinderen opvoeden (Nieuwhof & Advies, 2005, p.7). Ook blijkt dat Somalische ouders ondersteunend opvoedgedrag overnemen uit de Nederlandse samenleving. Naar de speeltuin gaan, spelletjes doen en ingaan op vragen van kinderen zijn allemaal nieuwe gedragingen die Somalische ouders hebben overgenomen uit de Nederlandse opvoeding (Bouwmeester, 1998, p.65-66). Uit de bovenstaande tekst kan de conclusie worden getrokken dat Somalische ouders erg moeten wennen aan het opvoeden in Nederland. Dit komt door de veranderingen die plaatsvinden in verschillende gebieden. De familiestructuur verandert doordat ouders een kleiner sociaal netwerk hebben en vaders vaker werkloos zijn. Hierdoor is vader meer betrokken bij de opvoeding en het huishouden. Ook de ouder-kind relatie is veranderd. Kinderen beheersen de Nederlandse taal en cultuur vaak beter dan hun ouders en hebben meer rechten en vrijheden in Nederland. Dit zorgt dat ouders het gevoel hebben dat zij het gezag kwijtraken. Daarnaast is het opvoeden tussen twee culturen een extra hindernis. De opvoeddoelen van Somalische en Nederlandse ouders verschillen veel. Somalische ouders vinden het moeilijk om aspecten uit de Nederlandse opvoeding over te nemen. Toch blijkt dat ze interesse hebben in de Nederlandse samenleving en opvoeding en nemen zelfs ondersteunend opvoedgedrag over. Somalische ouders schipperen nog om de beste manier te vinden om hun opvoeding te integreren in de Nederlandse samenleving. Hierbij proberen ze rekening te houden met het behouden van hun eigen cultuur en de wens om hun kinderen een goede toekomst in Nederland te bieden.
5.2.3 Subvraag 3 Welke aspecten in het contact tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland zijn belangrijk ter bevordering van dit contact? Vanuit de theorie bleken verschillende aspecten in het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders belangrijk te zijn om dit contact te bevorderen. Om een goed inzicht te geven in deze aspecten zijn deze opgedeeld onder verschillende kopjes. Belangrijke aspecten in het contact vanuit de pedagogische professional Kennis over de Somalische cultuur en opvoeding In de theorie spreken alle bronnen over het belang van kennis over de Somalische cultuur en opvoeding. Dit blijkt het belangrijkste punt te zijn als het gaat om werken met Somalische ouders. Het ontbreken van deze informatie zorgt volgens veel pedagogische professionals en Somalische ouders voor problemen en misverstanden. De informatie kan gebruikt worden om aan de ene kant in dialoog te kunnen gaan en aan de andere kant om te begrijpen waarom Somalische ouders specifiek opvoedgedrag laten zien. Hierbij moet wel een kanttekening worden gemaakt. Ondanks dat de pedagogische professional kennis heeft over de Somalische cultuur en opvoeding, wordt verwacht dat deze nog steeds een open contact aangaat zonder vooroordelen (Bellaart, Pehlivan, 2011, p. 22;
Vera den Hoedt
20
Van den Broek, Kleijnen, Keuzenkamp, 2010, p. 35; Nieuwhof, Advies, 2005, p. 2; Tuk et al., 2010, p.15). Taal Pedagogische professionals moeten in staat zijn om op een juiste manier om te gaan met taalproblemen. Er zijn verschillende manieren waarop een pedagogische professional dit kan doen. Allereerst is het belangrijk dat de pedagogische professional de intelligentie van de ouders niet onderschat omdat zij de taal niet goed beheersen. Vervolgens is het goed om te checken of de boodschap aan beide kanten begrepen wordt om misverstanden te voorkomen (Keulen et al., 2010, p.207). Als Somalische ouders weinig tot geen Nederlands spreken, kan gebruik worden gemaakt van een tolk (Bellaart, Pehlivan, 2011, p. 15). Een andere manier is gebruik maken van pedagogische professionals die de Somalische taal beheersen. Dit zorgt tevens dat de hulpverlening toegankelijker wordt voor Somalische ouders omdat de taalbarrière voor veel ouders een drempel is om gebruik te maken van de hulpverlening (Nieuwhof, Advies, 2005, p. 6). Tot slot is het ook belangrijk om te weten dat in de non-verbale communicatie culturele verschillen tot misverstanden kunnen leiden. Punten zoals oogcontact, gebaren en mimiek, kleding en begroetingen kunnen in verschillende culturen verschillende betekenissen hebben (Keulen et al., 2010, p.207; Nieuwhof, Advies, 2005, p. 6). Houding Somalische ouders zijn meestal niet gewend om te reflecteren op hun opvoeding. Daarom is een vraaggerichte, gelijkwaardige, en persoonlijke aanpak belangrijk (Tuk et al., 2010, p.29). Om deze aanpak te realiseren zijn er verschillende aandachtspunten voor de houding van pedagogische professional naar Somalische ouders. Als eerste is het belangrijk dat wordt geïnvesteerd in een vertrouwensband. De ouders moeten de tijd krijgen om met hun vragen te testen of zij gerespecteerd worden. Op deze manier kan worden afgetast of de pedagogische professional het vertrouwen van de ouders waard is (Nieuwhof, Advies, 2005, p. 7). Gezien de achtergrond van Somalische ouders is het belangrijk dat de pedagogische professional uitgaat van vragen en behoeftes van Somalische ouders (Tuk et al., 2010, p.21). Ouders moeten het gevoel hebben dat hun inbreng van belang is. Problemen en vragen van de ouders, moeten de basis zijn voor de informatie die wordt gegeven (Nieuwhof, Advies, 2005, p. 6). Ook is het voor Somalische ouders belangrijk om te zien dat de pedagogische professional zich inzet. Wijs een verzoek niet gelijk af, maar zeg bijvoorbeeld: ‘Ik zal eens bellen met de instantie’. Als je de ouders toch ‘Nee’ moet vertellen is het belangrijk om uit te leggen waarom iets niet kan en dat dit geen persoonlijke keuze is. Laat aan de ouders weten dat het feit dat de pedagogische professional nu niet kan helpen, niets zegt over de relatie tussen hen (Nieuwhof, Mohamoud, 2000, p. 72). Tot slot is het is voor een gelijkwaardige samenwerking belangrijk dat de pedagogische professional afstand doet van zijn macht en een andere houding laat zien dan de Somalische gemeenschap gewend is. Somalische ouders moeten ervaren dat zij aan zet zijn (Nieuwhof, Advies, 2005, p. 7). Belangrijke aspecten in het contact vanuit Somalische ouders In de literatuur wordt weinig geschreven over de aspecten voor Somalische ouders in het contact. In interviews met Somalische moeders komen twee punten naar voren. Het is de taak van Somalische ouders om de Nederlandse taal te leren en om de aangeboden informatie van Nederlandse instanties te lezen (Bouwmeester, 1998, p.78; Keulen et al., 2010, p.155). Andere belangrijke aspecten in het contact In de literatuur komt vaak naar voren dat Somalische ouders graag uitgebreide informatie willen in hun eigen taal. Deze informatie kan gaan over de opvoeding van de kinderen in Nederland of het Nederlandse schoolsysteem (Tuk et al., 2010, p.13). Hierdoor krijgen de ouders meer inzicht in voor hen onbegrijpelijke zaken en kunnen zij hun eigen mening en positie bepalen (Keulen et al., 2010, p.205). Vera den Hoedt
21
Tot slot een aspect waardoor veel Somalische ouders terughoudend zijn in het naar buiten komen met problemen. Zij brengen hun zorgen niet graag naar buiten vanwege schaamte. In Somalië bespreek je problemen alleen binnen de familie. Het is belangrijk dat als de ouders hulp zoeken gerespecteerd wordt dat sommige dingen niet worden verteld (Van den Broek et al., 2010, p. 35; Tuk et al., 2010, p.21). Uit de bovenstaande tekst kan de conclusie worden getrokken dat voornamelijk voor pedagogische professionals belangrijke aspecten bestaan om het contact met Somalische ouders te bevorderen. Hierbij gaat het om kennis over de Somalische cultuur, opvoeden, taal en de houding van de pedagogische professional. Het is belangrijk dat de pedagogische professional een vraaggerichte, gelijkwaardige, en persoonlijke aanpak hanteert. Voor Somalische ouders is het belangrijk de Nederlandse taal te beheersen en de aangeboden informatie vanuit de Nederlandse instanties te lezen. Een knelpunt is wel dat weinig informatie in de Somalische taal aangeboden wordt. Tot slot is het belangrijk respectvol om te gaan met de schaamte die Somalische ouders kunnen hebben om opvoedingsproblemen te bespreken.
5.2.4 Subvraag 4 Welke methodes zijn tot nu toe bekend voor de ondersteuning van Somalische ouders in Nederland bij de opvoeding? In de theorie zijn verschillende methodes bekend over opvoedondersteuning voor Somalische ouders in Nederland. Deze worden hieronder uitgelegd. Trainingen en cursussen opvoedondersteuning Er zijn verschillende training en cursussen die worden aangeboden door jeugdvoorzieningen. Elke training en cursus heeft zijn eigen bijzonderheden, maar de in de basis komen ze overeen. Zo zijn alle trainingen en cursussen interactief en vraaggericht. Zoals al eerder in dit onderzoek naar voren kwam, is er een groot gat tussen het bestaande aanbod aan trainingen en cursussen en de opvoedpraktijken van Somalische ouders. Om dit gat te verkleinen gaan de trainers de dialoog aan met Somalische ouders om van elkaar te leren over opvoedvragen en de mogelijke antwoorden hierop. Ouders ervaren dat naar hen geluisterd wordt en dat hun inbreng van belang is in de training of cursus. De inbreng van de ouders fungeert als basis voor de volgende bijeenkomsten. Ook hebben de trainingen en cursussen een groepsgerichte aanpak. Het delen van ervaringen en leren van elkaar staat hierbij voorop. In Somalië is sprake van een wij-cultuur. De gemeenschap vormt een hechte groep waarbij de mening van het individu samenvalt met de mening van de groep. Deze groepsgerichte aanpak sluit daarom goed aan bij de cultuur van Somalische ouders. De trainingen en cursussen bieden verschillende manieren van steun voor de Somalische ouder:
Vera den Hoedt
22
(Nieuwhof, Advies, 2005, p. 6-19; Tuk et al., 2010, p.26-31) Samenwerking met migrantenorganisaties De jeugdvoorzieningen in Nederland willen met hun aanbod alle kwetsbare doelgroepen bereiken waaronder Somalische ouders. Dit lukt de voorzieningen echter slecht of niet op eigen kracht. Uit onderzoek van Bellaart & Pehlivan en Ponzoni blijkt dat samenwerking met migrantenorganisaties een goede oplossing is. Hierdoor leren migranten de jeugdvoorzieningen beter kennen en krijgen meer vertrouwen in deze voorzieningen. Een migrantenorganisatie is een zelforganisatie van één of meer bevolkingsgroepen met een migratieachtergrond. Ze organiseren met behulp van vrijwilligers activiteiten voor onderlinge ontmoetingen, empowerment, voorlichting en ondersteuning. Het is een onafhankelijke organisatie waar ouders zich vaak vertrouwd voelen. Migrantenorganisaties kunnen Somalische ouders goed ondersteunen en blijken succesvol te zijn in het overbruggen van de kloof naar jeugdvoorzieningen. De kwetsbare doelgroep migrantenouders heeft vaak behoefte aan een specifieke, tijdsintensieve aanpak. Ze moeten worden voorbereid voor een hulpaanbod. Jeugdvoorzieningen hebben hier helaas vaak geen tijd voor. Migrantenorganisatie kunnen dit daarentegen wel. Ze kunnen extra investeren in toeleiding naar de jeugdvoorzieningen en empowerment. Ze staan dicht bij de doelgroep en kunnen daardoor een intermediaire functie vervullen. Hiernaast kunnen de migrantenorganisaties nog een belangrijke rol vervullen. De organisaties kunnen ouders voorlichten over de mogelijkheden van jeugdvoorzieningen. Hiermee verminderen ze het wantrouwen van de ouders naar de voorzieningen. Daarnaast kunnen ze meedenken om het aanbod van de jeugdvoorzieningen meer aan te laten sluiten bij de behoeftes van de ouders. De jeugdvoorzieningen kunnen daarbij profiteren van de specifieke kennis van de migrantenorganisaties en het eigen aanbod en de deskundigheid van de medewerkers verbeteren (Bellaart, Pehlivan, 2011, p. 5-17; Ponzoni, 2012, p. 16-19). Uit het onderzoek van Distelbrink, Pels, Jansma en van der Gaag blijkt dat voor de samenwerking met de migrantenorganisatie geen (onderzoeksmatig) bewijs is. Gemeentes geven aan dat dit bewijs wel nodig is om de aanpak serieus te nemen (Distelbrink, Pels, Jansma en van der Gaag, 2012, p. 80). Echter laat het onderzoek van Ponzoni zien dat deze samenwerking wel degelijk te verantwoorden is met literatuur en onderzoek. Ponzoni laat zien welke voorwaarden er aanwezig moeten zijn om deze samenwerking tot een succes te brengen. De voorwaarden blijken alleen moeilijk te verwezenlijken in de praktijk. In het onderzoek komt naar voren dat pedagogische professionals en medewerkers van migrantenorganisaties het nog erg lastig vinden om tot een overeenstemming te komen over de invulling van de samenwerking. Toch geeft Ponzoni verschillende sterke mogelijkheden om deze methode te laten werken. (Ponzoni, 2012, p. 94-97).
Vera den Hoedt
23
School als brugfunctie Om als jeugdvoorziening ouders te bereiken, kan school een belangrijke partner vormen. Leerkrachten komen voor Somalische ouders, na vluchtelingenwerk, op de tweede plaats als informatiebron (Bouwmeester, 1998, p.74). Scholen kunnen brede pedagogische ondersteuning bieden waarbij ouders onderling met elkaar in gesprek kunnen, opvoedvragen kunnen stellen, informatie en voorlichting kunnen krijgen over het aanbod van de jeugdvoorzieningen en doorverwezen kunnen worden naar trainingen, cursussen en specialistische hulp. De community benadering, zoals deze aanpak wordt genoemd, spreekt veel Somalische ouders aan. Uit de samenwerking tussen school en de jeugdvoorzieningen kunnen routes en structuren ontstaan die op termijn ervoor zorgen dat preventief gewerkt kan worden in plaats van, zoals nu vaak het geval is, vooral individuele gevallen worden aangepakt (Distelbrink et al., 2012, p. 78). Uit de bovenstaande tekst kan de conclusie worden getrokken dat trainingen en cursussen over opvoedondersteuning de meest voorkomende methode vormt voor het ondersteunen van Somalische ouders bij het opvoeden van hun kinderen in Nederland. Echter moeten deze trainingen en cursussen wel aansluiten op de specifieke behoeftes van Somalische ouders. Ondanks dat veel van deze trainingen en cursussen hun aanbod hebben aangepast op de vraag van Somalische ouders, bereiken zij slechts een klein deel van deze doelgroep. De samenwerking tussen migrantenorganisaties en jeugdvoorzieningen is een goede oplossing om meer Somalische ouders te bereiken. Daarnaast kan deze samenwerking ervoor zorgen dat het aanbod van jeugdinstellingen beter aansluit bij de behoeftes van Somalische ouders. Deze samenwerking is echter nog niet waterdicht. In de praktijk blijkt dat medewerkers van migrantenorganisaties en pedagogische professionals het moeilijk vinden om tot een overeenstemming te komen over de invulling van de samenwerking. In theorie is het een mooie methode, alleen zal in de praktijk nog hard gewerkt moeten worden om de methode te laten slagen. Tot slot kunnen ook scholen een brugfunctie vervullen tussen Somalische ouders en jeugdinstellingen.
5.3 Antwoord op de deelvraag aan de literatuur Hoe kijken Somalische ouders naar de opvoeding van hun kinderen in Nederland en de steun die zij daarbij krijgen van de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Nu alle deelvragen aan de literatuur beantwoord zijn, kan antwoord worden gegeven op de bovenstaande hoofdvraag aan de literatuur. Om antwoord te kunnen geven op de vraag hoe Somalische ouders naar de opvoeding van hun kinderen in Nederland kijken, wordt eerst gekeken naar de kijk van Somalische ouders op de ontwikkeling van een kind. Dit is de basis voor het opvoeden. Gebleken is dat Somalische ouders weinig onderscheid maken tussen de verschillende ontwikkelingsfases van een kind. Somalische ouders maken dan wel geen onderscheid in de verschillende ontwikkelingsfases, ze zien echter wel dat verschillende ontwikkelingstaken leeftijdsgeboden zijn. Daarnaast is duidelijk geworden dat de Somalische kijk op de ontwikkeling van een kind op drie belangrijke punten verschilt van de Nederlandse. Hier komt met name naar voren dat geloof een grote invloed heeft op de kijk van Somalische ouders naar de ontwikkeling van een kind. De invloed van het geloof is terug te zien in de opvoeddoelen van Somalische ouders. Moeders hopen vooral dat hun kind een ‘goed moslim’ wordt. Hierbij leggen ze de nadruk op conformiteit. De opvoeding van Somalische ouders is op verschillende aspecten veranderd door de verhuizing naar Nederland. De familiestructuur verandert doordat ouders een kleiner sociaal netwerk hebben en vaders vaker werkloos zijn. Vader is hierdoor steeds meer betrokken bij de opvoeding. Ook de ouder-kind relatie is veranderd. Kinderen beheersen de Nederlandse taal en cultuur vaak beter dan hun ouders en de kinderen hebben meer rechten en vrijheden in Nederland. Dit zorgt ervoor dat ouders het gevoel hebben het gezag kwijt te raken. Vera den Hoedt
24
Ondanks dat Somalische ouders vaak negatief tegen de Nederlandse opvoeding aankijken, blijkt toch dat zij graag informatie willen over de Nederlandse samenleving en zelfs ondersteunend opvoedgedrag overnemen. Naast de invloed van de veranderingen in de opvoeding op de innerlijke strijd van ouders, voelen ze zich vaak onzeker over de wijze waarop kinderen in Nederland worden opgevoed en weten niet goed of ze nu toegevend of controlerend moeten zijn. Ze zijn zich aan de ene kant bewust van de noodzaak om hun opvoeding aan te passen voor een goede toekomst in Nederland van hun kinderen, terwijl ze zich aan de andere kant afzetten tegen de Nederlandse opvoedstijl. Door de vele veranderingen en de moeite die Somalische ouders ervaren bij het opvoeden van hun kind in Nederland hebben de ouders vaak behoefte aan ondersteuning. Trainingen en cursussen over opvoeden vormen de meest voorkomende vorm van ondersteuning. Somalische ouders weten vaak niet waar ze deze trainingen en cursussen kunnen volgen en geven aan dat deze niet aansluiten bij de vraag en behoeftes van de ouders. Er zijn verschillende oplossingen om de trainingen en cursussen beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Pedagogische professionals moeten meer kennis krijgen over de Somalische cultuur en opvoeding. Ook kan de pedagogische professional rekening houden met taalproblemen. Tot slot is het belangrijk dat de pedagogische professional een vraaggerichte, gelijkwaardige en persoonlijke aanpak heeft. Voor Somalische ouders is het belangrijk dat ze de Nederlandse taal leren en de aangeboden informatie opnemen. Daarnaast is het belangrijk dat de aangeboden informatie in hun eigen taal verkrijgbaar is en gerespecteerd wordt dat Somalische ouders een groot gevoel voor schaamte hebben om naar buiten te treden met hun problemen. Naast dat het aanbod niet aansluit bij de behoeftes van Somalische ouders, worden ook niet alle ouders bereikt. Migrantenorganisaties en scholen kunnen een rol spelen in het bereiken van Somalische ouders. Daarnaast kunnen ze meedenken om het aanbod van de jeugdvoorzieningen meer aan te laten sluiten bij de behoeftes van de ouders. Tot slot kunnen scholen en migrantenorganisaties antwoord geven op minder complexe opvoedvragen zonder dat ouders gelijk naar een training of cursus worden doorgestuurd. Een samenwerking tussen migrantenorganisaties en jeugdvoorzieningen is in theorie een goede oplossing. Echter blijkt dat er in de praktijk nog hard gewerkt moeten worden om de methode te laten slagen.
5.4 Terugkoppeling opdrachtgever Kenniskring Leefwerelden van Jeugd en Trias Pedagogica hebben ervoor gekozen om geen feedback te geven op de literatuurstudie. Dit doen zij pas aan het einde van het afstudeerproject. Wel is tijdens de bijeenkomsten van de kenniskring Leefwerelden van Jeugd de voortgang van de literatuurstudie besproken. Ook de invloed van de literatuurstudie op het praktijkonderzoek besproken. Beiden bleken in orde te zijn.
Vera den Hoedt
25
6. Praktijkonderzoek 6.1 Inleiding Er is gebleken dat Trias Pedagogica niet goed weet hoe zij het contact kunnen stimuleren tussen de pedagogische professionals en Somalische ouders in Nederland. Om te kunnen onderzoeken hoe het contact gestimuleerd kan worden, is de volgende centrale vraag geformuleerd: Hoe kan Trias Pedagogica het contact stimuleren tussen de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland? Nadat de eerste deelvraag beantwoord is met de literatuurstudie, wordt nu met het praktijkonderzoek, onderzocht hoe de ervaringen van Somalische ouders zijn in de praktijk. Om een duidelijk beeld te krijgen van de ervaringen van Somalische ouders is een deelvraag aan de praktijk gesteld met de daarbij behorende subvragen. Deelvraag aan de praktijk Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland de opvoeding van hun kinderen en de steun die zij daarbij krijgen van de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Subvragen aan de praktijk • Hoe ervaren Somalische ouders het opvoeden van hun kind in Nederland? • Bij welke opvoedvragen willen Somalische ouders in Nederland ondersteuning van pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? • Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland het praten met pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Voor het praktijkonderzoek zijn verschillende bijeenkomsten geobserveerd waarin Somalische ouders zich uitlaten over het opvoeden in Nederland en de steun die zij daarbij ontvangen. De informatie uit deze observaties is op thema geordend en geanalyseerd. Na de methodologische verantwoording staat de geanalyseerde informatie per subvraag aan de praktijk uitgewerkt. Om bovenstaande vraag aan de praktijk te kunnen beantwoorden zijn verschillende interviews afgenomen en observaties uitgevoerd. Om te beginnen zijn bij drie publieksbijeenkomsten van Trias Pedagogica observaties uitgevoerd. Trias Pedagogica organiseert publieksbijeenkomsten voor Somalische ouders waarbij het doel van de bijeenkomst is dat Somalische ouders kennis en ervaringen uitwisselen over jeugdzorg, opvoedwaarden en de ontwikkeling van kinderen. Hierbij is de achterliggende gedachte om ouders te motiveren om gesprekken aan te gaan met pedagogisch professionals. Om deze uitkomsten mee te kunnen nemen in het advies aan Trias Pedagogica, hebben wij meegekeken tijdens drie van deze bijeenkomsten. Voorafgaand aan de bijeenkomst is er een observatielijst opgesteld. Deze observatielijst richt zich voornamelijk op het verloop en de inhoud van de bijeenkomst. Bij de inhoud van de bijeenkomst is met name gelet op de inbreng van de ouders. Vervolgens zijn na de publieksbijeenkomsten vijf interviews afgenomen met Somalische ouders. Voorafgaand aan de interviews, is een interviewleidraad opgesteld. Deze interviewleidraad richt zich voornamelijk op de bovenstaande subvragen aan de praktijk. Daarnaast is ook een interview afgenomen met Shakuur Halane van Trias Pedagogica. In dit interview zijn dezelfde vragen gesteld als aan de Somalische ouders. Hierbij was de vraag aan Shakuur Halane, hoe hij dacht dat de ouders deze vragen zouden beantwoorden. Door Shakuur dezelfde vragen te stellen en te vragen hoe hij dacht dat de ouders de vragen zouden beantwoorden, kan hij ons uitleggen waarom ouders bepaalde antwoorden geven, welke denkwijze daarachter zit en in hoeverre dit sociaal wenselijke antwoorden zullen zijn. Vera den Hoedt
26
Het document met de volledig verzamelde data van de interviews en observaties, is op te vragen bij de auteur van dit document.
6.2 Taakverdeling praktijkonderzoek In hoofdstuk 4.3 is er aangegeven dat er nog een afstudeerproject is wat zich op dit onderwerp richt. Daarom is ervoor gekozen om het praktijkonderzoek gezamenlijk uit te voeren. Voordat het praktijkonderzoek uitgevoerd kon worden is er een duidelijke taakverdeling gemaakt om te voorkomen dat er (teveel) overlap is in beide afstudeerprojecten. In dit afstudeerproject is er gebruik gemaakt van de data die verzameld is middels het doen van observaties en uit een interview met een expert. In het andere afstudeerproject is de data gebruikt die verzameld is middels het afnemen van interviews. Omdat alle verzamelde data relevant lijkt voor het advies wat uiteindelijk aan Trias Pedagogica gegeven zal worden, is er voor gekozen om de data samen te brengen. Deze informatie is terug te vinden hoofdstuk 6.8. Daarnaast zal er in het eindstuk van dit afstudeerproject ook een specifiek advies toegevoegd worden waarin de resultaten uit beide afstudeerproject meegenomen worden.
6.3 Methodologische verantwoording 6.3.1 Type onderzoek Er is voor kwalitatief onderzoek gekozen omdat bij deze manier van onderzoeken de beleving centraal staat. In de onderzoeksvraag wordt gevraagd naar de ervaring van Somalische ouders.
6.3.2 Dataverzamelingsmethoden Om antwoord te geven op de deelvragen aan de praktijk, is gekozen voor twee verschillende dataverzamelingsmethoden: Interviewen en observeren. Per subvraag worden beide dataverzamelingsmethoden gebruikt om tot een goed en volledig antwoord op de vraag te komen. De dataverzameling wordt samen met Anne Tromp uitgevoerd. Interviewen: Er worden na afloop van drie publieksbijeenkomsten interviews afgenomen met Somalische ouders. Anne Tromp en ikzelf interviewen ieder drie ouders. Door interviews af te nemen worden de achterliggende motieven van deelnemers bekend en kunnen gevoelige onderwerpen makkelijker worden aangesneden. Opvoeden is voor Somalische ouders een privékwestie en moeilijk bespreekbaar. Door ouders te interviewen krijgen ze de ruimte om open over dit onderwerp te praten. Bij subvraag 1 en 3 wordt gevraagd naar de ervaring van Somalische ouders. Interviewen is een methode waarbij de beleving van de respondent centraal staat en leent zich dus goed voor het beantwoorden van deze subvragen. Bij subvraag 2 wordt er informatie van Somalische ouders gevraagd. Interviewen heeft als doel om informatie te verzamelen en sluit dus goed aan bij de subvraag 2. Het interview krijgt een half gestructureerde setting. Er wordt een interviewleidraad opgesteld om subjectiviteit te verminderen en om structuur aan het gesprek te geven. Naast een interviewleidraad, zal ook ruimte zijn voor de eigen inbreng van ouders (Verhoeven, 2011, p. 148). Observeren: Om de uitkomsten van de publieksbijeenkomsten mee te kunnen nemen in het advies aan Trias Pedagogica, kijken wij mee tijdens drie van deze bijeenkomsten. Terwijl wij meekijken, maken wij aantekeningen van de informatie en ervaringen die Somalische ouders vertellen. Deze informatie wordt verwerkt in een observatieverslag. Er zal dus geen gedrag geturfd worden, zoals bij een observatie gebruikelijk is. Deze vorm van observeren staat niet benoemd in het boek van Verhoeven en is geen gebruikelijke manier van observeren. Omdat wij de informatie uit de bijeenkomsten willen Vera den Hoedt
27
meenemen is ons onderzoek en er geen andere methodes bekend zijn die aansluiten bij het verzamelen van deze informatie, is toch de naam observeren aan deze dataverzamelingsmethode gegeven. Ook is er een observatielijst opgesteld met onderwerpen waar wij extra op zullen letten. Deze onderwerpen sluiten aan bij de subvragen aan de praktijk. Bij subvraag 1 en 3 wordt gevraagd naar de ervaring van Somalische ouders met het opvoeden van hun kinderen in Nederland en het praten met pedagogische professionals. Gezien het doel van de bijeenkomsten (beschreven in hoofdstuk 6.1) schatten wij in dat deze ervaringen van ouders naar voren zullen komen tijdens de bijeenkomsten en de ervaringen verwerkt kunnen worden in het antwoord op de subvragen. Daarnaast wordt bij subvraag 2 gevraagd naar informatie. Welke opvoedvragen hebben Somalische ouders? Ook hiervan verwachten wij, gezien het doel van de bijeenkomst, dat deze informatie naar voren zal komen tijdens de bijeenkomst. Gekozen is voor een directe observatie, wij zullen aanwezig zijn in de zaal, maar wel onverhuld. Hierdoor voelen de ouders geen druk van de observatie. Anne Tromp en ikzelf zullen tegelijk dezelfde observatie uitvoeren. Hiermee beperken we de subjectiviteit.
6.3.3 Onderzoeksinstrumenten Bij de onderzoeksmethode interviewen en observeren worden verschillende onderzoeksinstrumenten gebruikt. Bij het afnemen van de interviews wordt gebruik gemaakt van een interviewleidraad. Deze is te vinden in bijlage 12.1 van dit document. Om deze interviewleidraad te maken, zijn de subvragen aan de praktijk omgezet in interviewvragen. De eerste vraag van de interviewleidraad gaat over algemene informatie, zoals aantal kinderen en leeftijd. De tweede vraag gaat in op hoe de ouder het ervaar om in Nederland op te voeden. Hier wordt naar de voor- en nadelen gevraagd. Deze vraag sluit aan bij subvraag 1 aan de praktijk. De tweede vraag wordt gesteld om ouders kennis te laten maken met praten over hun kinderen. Dit is geen gemakkelijk onderwerp voor Somalische ouders en met deze vraag hopen we ouders op hun gemak te stellen. Met de derde vraag gaan we dieper in op opvoedvragen. Deze vraag sluit aan bij subvraag 2 aan de praktijk. Vraag 4 en 5 gaan over naar wie Somalische ouders toe gaan met hun opvoedvragen. Door het stellen van deze vragen willen we er achter komen of Somalische ouders gebruik maken van pedagogische professionals en daarbij waarom wel en waarom niet. Daarnaast willen we weten hoe ouders het ervaren om met pedagogische professionals te praten. Deze twee vragen sluiten aan bij subvraag 3 aan de praktijk. Tot slot hebben we een stelling. Het is een stelling waar veel Somaliërs een mening over hebben en we willen graag hun menig hierover weten. Deze stelling sluit aan bij subvraag 3 aan de praktijk. Naast de subvragen uit dit afstudeerproject, zijn ook de subvragen van het afstudeerproject van Anne Tromp verwerkt in de interviewleidraad. Om de betrouwbaarheid van de interviewleidraad te vergroten worden de volgende stappen ondernomen: • Het volgen van een training ‘interviewen’ bij het lectoraat om de kennis te verkrijgen over een betrouwbaar onderzoeksinstrument. • De interviewleidraad laten beoordelen door Anne Tromp en Veerle Knippels. • Een proefinterview afnemen met Shakuur Halane Om de validiteit van het onderzoek te vergroten worden de volgende stappen ondernomen: • Een korte tijd tussen de interviews en observaties zodat weinig veranderingen hebben plaatsgevonden in de tussentijd. • De vragenlijst niet meer aanpassen tijdens het onderzoek. • De interviewvragen geven antwoord op de deelvragen aan de praktijk. • Een comfortabele setting voor de respondenten. Bij het observeren wordt gebruikt gemaakt van een kleine observatieleidraad. Deze is te vinden in bijlage 12.2 van dit document. Hierin staan punten beschreven waar de observators op letten. Deze punten zijn gebaseerd op de deelvragen aan de praktijk. Om de betrouwbaarheid van de observatie te vergroten worden de volgende stappen ondernomen: • De observatielijst wordt beoordeeld door Anne Tromp en Veerle Knippels. • Anne Tromp en ikzelf voeren dezelfde observatie tegelijk uit. Vera den Hoedt
28
De stappen die ondernomen zijn om de validiteit te bepreken bij het observeren zijn dezelfde als bij het interviewen.
6.3.4 Respondenten De onderzoeksvragen aan de praktijk gaan over Somalische ouders in Nederland. Omdat het niet mogelijk is al deze ouders te bereiken is gekozen voor een selecte steekproef. De respondenten van de interviews en observaties zullen Somalische ouders zijn die naar de publieksbijeenkomsten van Trias Pedagogica komen. Trias Pedagogica heeft deze deelnemers geworven via Somalische zelforganisaties. Ik heb geen invloed op de respondenten die naar deze bijeenkomst komen. Om de validiteit van de groep respondenten te vergroten zullen de respondenten voor de interviews willekeurig gekozen worden uit de groep die aanwezig is. Omdat ouders worden geworven via Somalische zelforganisaties wordt verwacht dat de ouders die naar de bijeenkomst komen grotendeels opvoeden vanuit Somalische waarden en niet “vernederlandst” zijn. Dit is belangrijk voor de validiteit van de groep respondenten, omdat het onderzoek hierdoor aansluit bij de doelgroep die Trias Pedagogica wil bereiken. Daarnaast is het vermoeden dat er Somalische ouders naar de bijeenkomst komen die normaal gesproken weinig in aanraking komen met “Nederlandse” pedagogische professionals. Dit komt omdat er geworven wordt via Somalische zelforganisaties en Somalische ouders zich vaak vertrouwder voelen bij deze organisatie. Ouders die liever niet in contact komen met “Nederlandse” pedagogische professionals, zullen waarschijnlijk wel naar deze bijeenkomsten komen. Ook dit bevordert de validiteit van de groep respondenten omdat de respondentengroep hierdoor aansluit bij de doelgroep die Trias Pedagogica met het project Samenspraak wil bereiken.
6.3.5 Onderzoeksprocedure en dataverwerking Onderzoeksprocedure Procedure voor het afnemen van interviews en observaties: 1. Volgen van een training ‘interviewen’ bij het lectoraat. 2. Opstellen van een interviewleidraad en een observatielijst. 3. De interviewleidraad en observatielijst laten beoordelen door Anne Tromp en Veerle Knippels. 4. Een proefinterview afnemen met Shakuur Halane. 5. Aanpassen van de interviewvragen en de observatielijst naar aanleiding van het proefinterview. 6. Uitvoeren van de observatie tijdens twee bijeenkomsten van Trias Pedagogica. 7. Afnemen van de interviews na afloop van twee bijeenkomsten van Trias Pedagogica. Dataverwerking De interviews worden uitgewerkt via woordelijke transscriptie. De verkregen informatie van de observaties wordt uitgewerkt in een observatieverslag. De gegevens van beide methoden worden gegroepeerd in thema’s. Vervolgens worden de thema’s geëvalueerd. De betekenis van de waarden die de respondenten aan de thema’s hebben gegeven wordt geïnterpreteerd. Vervolgens wordt een hiërarchie is de thema’s aangebracht en wordt er gezocht naar verbanden tussen de thema’s. Hierbij worden hoofdthema’s en subthema’s gemaakt. Aan de hand van deze informatie worden de subvragen en deelvraag aan de praktijk beantwoord. Om de betrouwbaarheid en validiteit van de dataverwerking te vergroten worden de volgende stappen ondernomen: • Een logboek voor een goede registratie van ondernomen stappen. • Triangulatie. • Opnemen van gesprekken. • Meerdere observatoren inzetten. • Bewerking van materiaal apart bewaren zodat her-analyse mogelijk is. Vera den Hoedt
29
• •
Er wordt gebruik gemaakt van peer evaluation. Resultaten systematisch vastleggen.
6.4 Beschrijving verloop van het onderzoek Voor het beantwoorden van de hoofdvraag aan de praktijk zijn, zoals in de inleiding beschreven staat, verschillende interviews afgenomen en observaties uitgevoerd. De interviews en observaties zijn gelopen zoals gepland. De bijeenkomsten werden in het Somalisch gevoerd. Een van de medeorganisatoren van de bijeenkomsten heeft tijdens de bijeenkomsten getolkt. De ouders met wie de interviews zijn afgenomen spraken redelijk Nederlands en konden hierdoor goed antwoord geven op de interviewvragen. In eerste instantie zouden de interviews opgenomen worden op een voicerecorder. Dit is ons echter door de opdrachtgevers afgeraden, omdat door het opnemen van het gesprek, het interview een grotere lading krijgt voor Somalische ouders dan de bedoeling is. De meeste ouders wantrouwen deze methode omdat zij niet weten waar de opname terecht komt. Om dit wantrouwen te voorkomen is ervoor gekozen om de antwoorden van het interview schriftelijk bij te houden. Er zijn verschuivingen geweest wat betreft het moment waarop een observatie en twee interviews zouden plaatsvinden. Dit heeft het onderzoek niet belemmerd. Verder zijn er geen afwijkingen opgetreden.
6.5 Weergave resultaten 6.5.1 Subvraag 1 Hoe ervaren Somalische ouders het opvoeden van hun kind in Nederland? Uit de observaties zijn verschillende thema’s naar voren gekomen. Deze thema’s zijn onderwerpen die keer op keer naar voren kwamen tijdens de observaties. Omdat deze thema’s zo vaak naar voren zijn gekomen is dit een teken dat deze thema’s voor veel Somalische ouders belangrijk zijn. Het meest voorkomende thema gaat over de kennis van de Nederlandse regels en systemen. Veel Somalische ouders geven aan niet op de hoogte te zijn van wat wel en niet mag in Nederland als het over opvoeding gaat. Hier wordt met name verwezen naar de pedagogische tik. Somalische ouders geven aan dat het in Somalië normaal is om je kinderen streng op te voeden en soms een pedagogische tik te geven. Nu de ouders in Nederland wonen, mag deze pedagogische tik niet meer. In de Somalische gemeenschap gaan veel verhalen rond over Bureau Jeugdzorg en het feit dat zij je kinderen afpakken. Ouders willen dit natuurlijk voorkomen en weten niet meer wat ze wel en niet mogen doen in hun opvoeding. Dit is volgens veel ouders een grijs gebied. Een moeder geeft aan dat ze niet weet hoe zij zich in Nederland moet opstellen ten opzichte van haar kinderen. Een andere moeder geeft aan dat Somalische ouders onzeker zijn in het stellen van grenzen, omdat zij niet weten wat de grenzen zijn. “Als je je grens weet als ouder, kan je ook bewust opvoeden, nu zijn deze grenzen voor ons onbekend.” Een moeder reageert hierop door aan te geven dat Somalische ouders moeten leren om kinderen op een andere manier te bereiken. Ook geven veel ouders aan niet te weten hoe zaken, zoals je kind inschrijven op school, geregeld moeten worden. Ze weten niet goed hoe de systemen in Nederland in elkaar zitten en weten hun weg rond de instellingen niet te vinden. Dit bemoeilijkt de opvoeding vaak. Doordat Somalische ouders niet goed weten wat acceptabel is in de opvoeding in Nederland, geven sommige ouders aan te leven met stress, onzekerheid en angst. Vooral de emotie angst wordt vaak genoemd door de ouders. Deze angst gaat vooral over het feit dat Bureau Jeugdzorg hun kinderen kan afpakken. Een moeder geeft aan dat er bijvoorbeeld angst bestaat voor de buren. “Als er een keer geschreeuwd wordt kunnen de buren dit horen en het doorvertellen.” Omdat ouders niet goed weten wat wel en niet mag in de Nederlandse opvoeding, weten ouders ook niet wanneer hun kind Vera den Hoedt
30
kan worden afgepakt. Veel ouders denken nu dat hun kinderen worden afgepakt als ouders streng optreden tegen hun kinderen. Sommige ouders durven nu in Nederland om deze reden geen grenzen te stellen voor hun kinderen. Een groot deel van de ouders geeft in de bijeenkomsten aan graag informatie te willen over wanneer een kind uit huis geplaatst wordt en wat wel en niet mag in de opvoeding in Nederland. Ook geven sommige ouders aan graag informatie te willen over zaken zoals school, opvang en instellingen. Ook geven bijna alle Somalische ouders aan de steun van hun familie erg te missen bij de opvoeding in Nederland. Een moeder geeft aan dat zij in Somalië alleen voor het eten, huishouden en de kinderen hoefden te zorgen. Als er problemen waren, kon ze bij haar familie terecht. In Nederland is ze alleen en heeft ze alleen vreemde mensen om zich heen. Dit zorgt voor stress bij haar. Ook een vader reageert hierop door aan te geven dat veel Somalische vrouwen alleen zijn in Nederland en geen man hebben om hun te beschermen. In Nederland is de moeder alleen en moet alles zelf doen. Omdat haar man weg is en alles nieuw is voor haar, voelt ze zich machteloos. Veel ouders geven in de interviews aan het gevoel te hebben er alleen voor te staan omdat ze geen familie in Nederland hebben. Ook geven de ouders aan dat deze situatie vaak voor stress zorgt. Naast het missen van familie, is door de ouders ook vaak aangegeven dat zij het moeilijk vinden om in hun opvoeding een balans te vinden tussen de Somalische en de Nederlandse cultuur. Zo geeft een vader tijdens een bijeenkomst aan dat er verschillende conflicterende opvoedwaarden zijn tussen de twee culturen. Voorbeelden hiervan zijn het hebben van relaties buiten een huwelijk en het geloof. Veel ouders geven aan het lastig te vinden om hiermee om te gaan. Een moeder geeft aan dat ze graag wil dat haar kinderen beide culturen kennen. Een vader zegt: “Het is van belang dat er een balans gevonden moet worden tussen de twee culturen. Kinderen moeten zich aan de ene kant niet vervreemd voelen in Nederland, maar moeten anderzijds ook hun eigen Somalische cultuur niet vergeten.” Tot slot zijn er verschillende punten die Somalische ouders in Nederland als prettig ervaren bij het opvoeden van hun kinderen. De onderstaande punten zijn onderwerpen die door de meeste ouders genoemd zijn tijdens interviews en bijeenkomsten. Alle ouders hebben aangegeven dat ze het fijn vinden dat er in Nederland goed onderwijs is. Volgens Shakuur Halane van Trias Pedagogica hechten Somalische ouders veel waarde aan een goede opleiding voor hun kinderen. Een moeder geeft aan dat ze het fijn vindt dat haar kinderen in Nederland de kans krijgen om naar school te gaan. Hierdoor hebben haar kinderen later meer kans om een goede baan te vinden en geld te verdienen. Ook geven ouders aan dat ze het prettig vinden dat ze in Nederland zeker weten dat ze hun kinderen iedere dag te eten kunnen geven. In Somalië maakten veel ouders zich hier druk om, omdat er niet iedere dag eten was. Tot slot geven sommige ouders aan het fijn te vinden dat Nederlandse ouders veel met hun kinderen praten. Ouders vertellen dat ze dit geleerd hebben in Nederland en nu ook toepassen in hun eigen opvoeding. Al met al kan de conclusie worden getrokken dat veel Somalische ouders obstakels tegenkomen bij het opvoeden van hun kinderen. Naast de obstakels die elke ouder bij het opvoeden van zijn kinderen tegenkomt, lijken Somalische ouders meer obstakels tegen te komen. Het grootste obstakel is het feit dat veel Somalische ouders de regels en systemen in Nederland niet goed kennen. Dit gebrek aan kennis zorgt bij veel ouders voor angst, onzekerheid en stress. Vooral de werkzaamheden van Bureau Jeugdzorg beangstigen de ouders. Ouders geven aan hier graag meer over te willen weten. Ook vinden Somalische ouders het lastig om een balans te vinden in hun opvoeding als het gaat om de Somalische en de Nederlandse cultuur. Ze willen graag dat hun kinderen goed integreren in Nederland, maar ook de Somalische cultuur kennen. Dat is soms lastig te combineren. Daarnaast missen Somalische ouders hun familieleden en vaak hun partner bij het opvoeden van de kinderen. Waar ze in Somalië altijd hulp kregen van hun familie, staan ze er in Nederland vaak alleen voor. Tot slot vinden Somalische ouders het onderwijs in Nederland erg goed voor hun kinderen, geven ze aan Vera den Hoedt
31
dat ze hebben geleerd om meer te praten met hun kinderen en vinden ze het erg fijn dat ze zich in Nederland geen zorgen meer hoeven te maken over of hun kind wel te eten heeft.
6.5.2 Subvraag 2 Bij welke opvoedvragen willen Somalische ouders in Nederland ondersteuning van de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Met het uitvoeren van de observaties zijn er veel verschillende opvoedvragen naar voren gekomen van Somalische ouders. Om de antwoorden van de ouders toch duidelijk weer te kunnen geven, zijn er verschillende vragen uitgelicht die bij veel ouders ter sprake kwamen. Na het uitlichten van deze vragen, worden de overige vragen die de ouders gesteld hebben op een rijtje gezet. De meest voorkomende opvoedvraag bij de ouders is dat ze willen weten wat wel en niet geaccepteerd is bij het opvoeden van kinderen in Nederland. Bijna alle ouders geven aan behoefte te hebben aan concrete informatie waarin staat wat wel en niet mag in de opvoeding van hun kinderen. Een moeder zegt het volgende: “Ik weet echt niet wanneer ik wat fout doe in mijn opvoeding, wat er wel en niet mag in Nederland.” Daarbij geven sommige ouders aan dat er duidelijker moet worden waar informatie te krijgen is voor Somalische ouders over opvoeden in Nederland. Andere ouders geven daarentegen aan dat het de verantwoordelijkheid van de ouders is om deze informatie te zoeken. Naast dat Somalische ouders willen weten wat wel en niet geaccepteerd is bij het opvoeden van kinderen in Nederland, willen de ouders ook graag weten wanneer de kinderbescherming in actie komt. Tijdens alle drie de bijeenkomsten hebben verschillende ouders aangegeven dat ze willen weten wat er precies gebeurd moet zijn om ervoor te zorgen dat een kind uit huis geplaatst wordt. Tot nu toe vinden ouders dit nog een grijs gebied. Een andere vraag die regelmatig naar voren komt tijdens de bijeenkomsten gaat over het combineren van de Somalische en de Nederlandse cultuur in de opvoeding. Zo geven verschillende ouders aan dat er veel misverstanden zijn tussen de twee culturen en vragen zich af hoe ermee om te gaan als de twee culturen conflicteren. Een moeder zegt: “ Ouders moeten leren om de Somalische en Nederlanse opvoeding te combineren.” Een andere moeder geeft aan het moeilijk te vinden om in twee culturen op te voeden. Ze wil graag dat haar kinderen beide culturen meekrijgen. Veel ouders geven aan graag hulp te willen bij het combineren van de twee culturen in de opvoeding. Buiten de bovenstaande vragen die door veel verschillende ouders zijn gesteld tijdens de bijeenkomsten, zijn er ook verschillende vragen gesteld over hun kinderen of de opvoeding die maar door één ouder genoemd zijn. Deze ouders hebben zich waarschijnlijk veilig genoeg gevoeld tijdens de bijeenkomst om persoonlijke opvoedvragen te stellen. Het is voor Somalische ouders niet gebruikelijk om in het openbaar vragen over de opvoeding te stellen. Doordat er tijdens de bijeenkomst zoveel over de opvoeding gepraat is, hebben de ouders zich waarschijnlijk toch veilig genoeg gevoeld om hun vraag te stellen. Ook het feit dat veel ouders zich in een vertrouwde omgeving bevonden (vertrouwde organisatie, ruimte, personen) heeft waarschijnlijk meegespeeld.
Vera den Hoedt
32
Tot slot is er tijdens de bijeenkomsten gebleken dat Somalische ouders het moeilijk vinden om de verschillende ontwikkelingsgebieden van een kind te benoemen. De lichamelijke ontwikkeling wordt door alle ouders herkend tijdens de bijeenkomsten. De cognitieve ontwikkeling wordt ongeveer door de helft van de ouders herkend. De sociaal-emotionele ontwikkeling wordt in alle bijeenkomsten niet of nauwelijks herkend door de ouders. Shakuur Halane heeft de sociaal-emotionele ontwikkeling uitgelegd aan de ouders. Hij legt uit dat dit onderwerp het belangrijkste onderdeel is waarop het vaak mis gaat tussen Somalische ouders en hulpverleners in Nederland. Tijdens deze uitleg luisteren de ouders aandachtig. Ouders hebben zelf weinig inbreng over het onderwerp. Sommige ouders spreken zich tijdens de bijeenkomsten uit over het belang van het onderwerp. Een moeder zegt: “Ouders weten wel hoe ze hun kind moeten voeden en verzorgen, maar juist de andere gebieden hebben ook aandacht nodig.” Toch geeft geen enkele ouder tijdens de bijeenkomst aan vragen te hebben over dit onderwerp. Ondanks dat deze vraag niet concreet gesteld is, is het vermoeden dat het belangrijk is om ouders meer kennis te geven over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Shakuur Halane geeft aan dat als ouders namelijk meer kennis hebben over de verschillende ontwikkelingsgebieden, zij hun opvoeding kunnen aanpassen zodat de verschillende gebieden meer gestimuleerd worden bij de kinderen. Daarnaast geeft Shakuur Halane aan dat de kennis over de verschillende ontwikkelingsgebieden belangrijke kennis is om het contact tussen hulpverleners en ouders te verbeteren. Ouders kunnen door de kennis over de ontwikkelingsgebieden namelijk in een gesprek met een pedagogische professional beter uitleggen over welk ontwikkelingsgebied ze vragen hebben. Aan de hand van het bovenstaande stuk kan de conclusie worden getrokken dat Somalische ouders voornamelijk hulp van pedagogische professionals willen als gaat om weten wat wel en niet geaccepteerd is in de opvoeding in Nederland en weten wanneer de kinderbescherming in actie komt. Een andere vraag die regelmatig naar boven komt tijdens de bijeenkomsten en interviews is de vraag hoe ouders de Somalische en Nederlandse cultuur kunnen combineren in hun opvoeding. Naast de veel voorkomende vragen, zijn er ook ouders die individuele vragen hebben gesteld zoals Wat moet ik als moeder doen als mijn kind meer naar zijn vader luistert? Tot slot is gebleken dat veel Somalische ouders geen of weinig kennis hebben over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Het vermoeden is dat het belangrijk is om ouders hier meer kennis over te geven zodat het contact tussen hulpverleners en ouders verbeterd kan worden.
6.5.4 Subvraag 3 Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland het praten met pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Somalische ouders hebben zich tijdens de bijeenkomsten uitgelaten over hun ervaringen met het praten met pedagogische professionals. Een klein deel van de groep Somalische ouders had zelf al ervaringen met pedagogische professionals. Het grootste deel van de groep spreekt waarschijnlijk vanuit verhalen die zij in de gemeenschap hebben gehoord. Veel van de ouders zijn van mening dat de pedagogische professionals teveel vanuit hun eigen referentiekader werken. Ze zouden liever zien dat de pedagogische professionals meer kennis hebben over de Somalische cultuur en het geloof. Daarnaast zouden de ouders het prettig vinden als de pedagogische professionals zich in hun werk meer bewust zijn van de veranderingen die Somalische ouders doormaken met hun komst naar Nederland. Ouders zouden graag willen dat de pedagogische professional rekening houdt met de bovenstaande punten in het contact. Ook geeft een groot deel van de ouders aan een samenwerking te missen tussen de pedagogische professionals en Somalische ouders. Een moeder zegt: “Ik zou graag meer samenwerking zien. Daar Vera den Hoedt
33
kunnen beide kanten wat aan doen. Zo kunnen hulpverleners de Somalische cultuur beter leren kennen en kunnen wij ons inzetten door bijvoorbeeld naar deze bijeenkomst te komen.” De andere ouders geven aan graag een samenwerking te zien, maar weten niet goed hoe dit gerealiseerd zou kunnen worden. Er zijn twee moeders geweest die zich tijdens de bijeenkomsten hebben uitgelaten over persoonlijke ervaringen met pedagogische professionals. Een moeder geeft aan goede ervaringen te hebben met pedagogische professionals. Ze is via het consultatiebureau doorgestuurd naar Bureau Jeugdzorg. Moeder geeft aan het contact met het consultatiebureau en Bureau Jeugdzorg als prettig te hebben ervaren. Een andere moeder geeft aan moeite te hebben met het contact met pedagogische professionals. Ze geeft aan bang te zijn voor pedagogische professionals: “Ik ben bang voor hulpverleners, als je een hulpverlener één vinger geeft, pakt hij gelijk je hele hand en ben je je kinderen kwijt.” In dit citaat is de angst voor het verliezen van hun kinderen terug te lezen zoals bij subvraag 2 beschreven staat. Deze angst heeft invloed op het contact met pedagogische professionals. Opvallend was wel dat er dus heel weinig ouders waren tijdens de bijeenkomst die zich uitlieten over persoonlijke ervaringen met pedagogische professionals. Er werd door veel ouders in algemeenheden gepraat als het aankwam op ervaringen met pedagogische professionals. Ouders lieten zich dan uit over hoe het contact zou moeten zijn en wat er mis gaat in het contact, maar niet over persoonlijke ervaringen. De reden hiervoor is waarschijnlijk schaamte. In het theoretisch kader staat hier het volgende over beschreven: “Veel Somalische ouders zijn terughoudend in het naar buiten komen met problemen. Zij brengen hun zorgen niet graag naar buiten vanwege schaamte. In Somalië bespreek je problemen alleen binnen de familie. (Van den Broek et al., 2010, p. 35; Tuk et al., 2010, p.21).” Als een ouder hulp heeft gehad van een pedagogische professional, is dit waarschijnlijk geweest omdat er problemen waren met de opvoeding. Somalische ouders laten niet graag aan de buitenwereld zien dat er problemen zijn en zullen in de bijeenkomsten dan waarschijnlijk ook terughoudender zijn geweest in het uitspreken van hun ervaringen met pedagogische professionals. Een andere reden waardoor ouders zich meer in algemeenheden uitlaten over het contact met pedagogische professionals is dat veel ouders van de bijeenkomsten geen persoonlijke ervaringen hebben met hulpverleners. Ze baseren hun mening vaak op verhalen die ze van familie, vrienden, kennissen of andere personen uit de Somalische gemeenschap kennen. Verschillende ouders geven aan dat er verschillende redenen zijn waarom het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders niet altijd even goed verloopt. Een vader geeft aan dat het probleem is dat pedagogische professionals en Somalische ouders elkaar niet vertrouwen en niet eerlijk zijn tegen elkaar. Een moeder vult hierop aan: “Somalische ouders zijn een beetje gemeen, ze vertrouwen elkaar en de Nederlandse hulpverleners niet.” Een andere vader geeft aan dat Somaliërs vaak afwachten en geen initiatief nemen om vragen te stellen. Hij geeft aan dat Somalische ouders meer initiatief moeten nemen in het stellen van vragen aan pedagogische professionals. Een moeder geeft aan het vroeger erg eng te vinden om vragen te stellen aan pedagogische professionals. Omdat ze het beste voor haar kinderen wilde heeft ze toch initiatief genomen en heeft haar vraag gesteld. Moeder geeft aan dat het inderdaad voor veel Somalische ouders niet gebruikelijk is om initiatief te nemen in dit soort zaken. Uit de bovenstaande uitspraken van Somalische ouders over hun ervaringen met het praten met pedagogische professionals kan de conclusie worden getrokken dat ouders zich vooral in algemeenheden uitlaten over dit onderwerp. Dit komt waarschijnlijk door schaamte om problemen zichtbaar te maken en omdat veel Somalische ouders van de bijeenkomst geen ervaringen hebben met pedagogische professionals. Alle ouders vinden dat pedagogische professionals teveel vanuit hun eigen referentiekader werken en meer rekening zouden moeten houden met de Somalische cultuur, het geloof en hun ervaringen met de komst naar Nederland. Daarnaast missen alle ouders Vera den Hoedt
34
een samenwerking tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Verschillende ouders leggen uit waarom deze samenwerking niet altijd goed verloopt. Dit heeft er volgens Somalische ouders mee te maken dat Somalische ouders pedagogische professionals niet vertrouwen en Somalische ouders te weinig initiatief nemen. Twee moeders hebben zich uitgelaten over persoonlijke ervaringen met pedagogische professionals. Een moeder vond het contact prettig terwijl de andere moeder bang is voor pedagogische professionals. De meningen zijn hierover dus verdeeld.
6.6 Bespreking en interpretatie van de resultaten 6.6.1 Opvallende aspecten Er zijn meerdere opvallende aspecten te benoemen in het praktijkonderzoek. Allereerst is het opgevallen dat de thema’s “gebrek aan kennis over Nederlandse regels en systemen” en “angst voor Bureau Jeugdzorg” in de bijeenkomsten vaak genoemd worden. Het zijn thema’s die op dit moment spelen in de Somalische gemeenschap. Ook het feit dat de georganiseerde bijeenkomsten van Trias Pedagogica zich onder anderen richten op deze thema’s zal invloed hebben gehad op de antwoorden van Somalische ouders. Tijdens de bijeenkomst zijn de ouders actief bezig geweest met deze onderwerpen waardoor ze waarschijnlijk sneller geneigd zijn om hun antwoorden te richten op deze thema’s. Opvallend is dat de ouders voornamelijk hun opvoedvragen hebben gesteld tijdens de bijeenkomsten. Bij het afnemen van de interviews gaven veel ouders aan geen opvoedvragen te hebben. Shakuur Halane geeft aan dat dit kan komen omdat de gedachtegang van Somalische ouders sterk verschilt van de gedachtegang van de Nederlandse ouders. Somalische ouders zijn zich vaak niet bewust van hun opvoedvragen. Waar bij Nederlandse ouders een “alarm” afgaat als ze moeilijkheden hebben met de opvoeding, gebeurt dit bij Somalische ouders vaak niet of pas laat. Meestal hebben Somalische ouders pas door dat er opvoedproblemen zijn als ze “in de picture” komen door het gedrag van hun kind bij bijvoorbeeld school of jeugdzorg. De ouders die meegewerkt hebben aan de interviews zullen zich waarschijnlijk minder bewust zijn geweest van hun opvoedvragen dan de ouders die tijdens de bijeenkomsten zich hebben uitgelaten over hun opvoedvragen. Een ander opvallend punt was dat de sociaal-emotionele ontwikkeling door ouders tijdens de bijeenkomsten niet of nauwelijks herkend werden. Bij autochtone ouders wordt dit ontwikkelingsgebied vaak wel herkend. In de literatuurstudie staan de meest genoemde ontwikkelingstaken die Somalische ouders voor kinderen zien. Deze ontwikkelingstaken zijn: motorische ontwikkeling, praten, zindelijk zijn, zelf eten en drinken, luisteren naar ouders, koran teksten lezen, gehoorzamen aan ouders, lezen en schrijven, zichzelf wassen en aankleden, vasten en geld verdienen. De bovenstaande ontwikkelingstaken zijn allemaal gericht op de lichamelijke en cognitieve ontwikkeling. Er worden geen ontwikkelingstaken genoemd die met de sociaal-emotionele ontwikkeling te maken hebben. Ook in de theorie wordt dus herkend dat Somalische ouders de sociaal-emotionele ontwikkeling niet of nauwelijks kennen. Toch is het belangrijk dat Somalische ouders kennis krijgen over de sociaal-emotionele ontwikkeling. Als ouders namelijk meer kennis hebben over de sociaal-emotionele ontwikkeling, kunnen zij hun opvoeding aanpassen zodat dit ontwikkelingsgebied meer gestimuleerd worden bij de kinderen. Daarnaast is de kennis over de sociaal-emotionele ontwikkeling belangrijke kennis is om het contact tussen hulpverleners en ouders te verbeteren. Ouders kunnen door de kennis over sociaal-emotionele ontwikkeling namelijk in een gesprek met een pedagogische professional beter begrijpen waar de pedagogische professional het over heeft.
Vera den Hoedt
35
6.6.2 Methodologische zwakheden In het praktijkonderzoek zijn drie methodologische zwakheden naar voren gekomen. Als eerste is er tijdens het verzamelen van de data expliciet gevraagd om zo dicht mogelijk te blijven bij het originele antwoord van de ouders. Hierbij ontstaat er een risico dat ouders sociaal wenselijke antwoorden hebben gegeven. Dit risico is voornamelijk bij de interviews aanwezig, omdat ouders hier antwoord geven op vragen die gaan over onderwerpen waar niet makkelijk over gesproken wordt in de Somalische gemeenschap. Er bestaat een kans dat ouders hier sociaal wenselijke antwoorden hebben gegeven in de richting van het onderzoek. Als tweede zijn de bevindingen van de observaties gebaseerd op de verkregen informatie van een tolk. Zoals al eerder aangegeven is, werden de bijeenkomsten in het Somalisch gehouden. Om deze reden tolkte een van de aanwezigen voor ons. Door het inzetten van tolken is er een mogelijkheid dat de betrouwbaarheid van de verkregen informatie beïnvloed wordt, omdat de vertaling nooit één op één verloopt. Het is mogelijk dat de tolken eigen interpretaties hebben verwerkt in de gegeven antwoorden. Als laatste is het feit dat er maar vijf Somalische ouders geïnterviewd zijn en deze informatie gebruikt wordt om iets in het algemeen te zeggen over Somalische ouders een methodologische zwakheid. Een aantal van vijf ouders is niet representatief voor de hele groep Somalische ouders in Nederland. De reden dat er maar vijf ouders geïnterviewd zijn is omdat veel ouders geen tijd hadden om rond de bijeenkomst in gesprek te gaan.
6.7 Antwoord op de deelvraag aan de praktijk Hoe ervaren Somalische ouders in Nederland de opvoeding van hun kinderen en de steun die zij daarbij krijgen van de pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind? Nu alle deelvragen aan de praktijk beantwoord zijn, kan antwoord worden gegeven op de bovenstaande hoofdvraag aan de praktijk. Als eerste is er gekeken hoe Somalische ouders in Nederland het opvoeden van hun kinderen ervaren. Veel Somalische ouders missen bij het opvoeden van hun kinderen in Nederland kennis over de regels en systemen in Nederland. Veel Somalische ouders geven aan deze niet te kennen. Dit gebrek aan kennis zorgt bij veel ouders voor angst, onzekerheid en stress. Vooral de werkzaamheden van Bureau Jeugdzorg beangstigen de ouders. Ook vinden Somalische ouders het lastig om een balans te vinden in hun opvoeding als het gaat om de Somalische en de Nederlandse cultuur. Ze willen graag dat hun kinderen goed integreren in Nederland, maar ook de Somalische cultuur kennen. Daarnaast missen Somalische ouders hun familieleden en vaak hun partner bij het opvoeden van de kinderen. Waar ze in Somalië altijd hulp kregen van hun familie, staan ze er in Nederland vaak alleen voor. Tot slot vinden Somalische ouders het onderwijs in Nederland erg goed voor hun kinderen, geven ze aan dat ze hebben geleerd om meer te praten met hun kinderen en vinden ze het erg fijn dat ze zich in Nederland geen zorgen meer hoeven te maken over of hun kind wel te eten heeft. De meeste Somalische ouders hebben ook opvoedvragen over deze en andere ervaringen rondom de opvoeding. Zo willen Somalische ouders voornamelijk hulp van pedagogische professionals als het gaat om weten wat wel en niet geaccepteerd is in de opvoeding in Nederland en weten wanneer de kinderbescherming in actie komt. Een andere vraag die regelmatig naar boven kwam tijdens de bijeenkomsten en interviews is de vraag hoe ouders de Somalische en Nederlandse cultuur kunnen combineren in hun opvoeding. Naast de veel voorkomende vragen, zijn er ook ouders geweest die individuele vragen hebben gesteld. Tot slot is gebleken dat veel Somalische ouders geen of weinig kennis hebben over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Het vermoeden is dat het belangrijk is om ouders hier meer kennis over te geven zodat het contact tussen hulpverleners en ouders verbeterd kan worden. Ondanks het feit dat ouders opvoedvragen hebben, laten Somalische ouders zich vooral in algemeenheden uit over het contact met pedagogische professionals bij wie ze deze opvoedvragen stellen. Alle ouders zijn het erover eens dat pedagogische professionals teveel Vera den Hoedt
36
vanuit hun eigen referentiekader werken en meer rekening zouden moeten houden met de Somalische cultuur, het geloof en hun ervaringen met hun komst naar Nederland. Daarnaast missen alle ouders een samenwerking tussen Somalische ouders en pedagogische professionals. Verschillende ouders leggen uit waarom deze samenwerking niet altijd goed verloopt. Dit heeft er volgens hen mee te maken dat Somalische ouders pedagogische professionals niet vertrouwen en Somalische ouders te weinig initiatief nemen. De reden dat Somalische ouders zich voornamelijk in algemeenheden uitdrukken over deze ervaringen is waarschijnlijk dat ouders zich schamen om naar buiten te treden met problemen. Als een ouder hulp heeft gehad van een pedagogische professional, is dit waarschijnlijk geweest omdat er problemen waren met de opvoeding. Somalische ouders laten niet graag aan de buitenwereld zien dat er problemen zijn en zullen in de bijeenkomsten waarschijnlijk ook terughoudender zijn geweest in het uitspreken van hun ervaringen met pedagogische professionals. Een andere reden waardoor ouders zich meer in algemeenheden uitlaten over het contact met pedagogische professionals is dat veel ouders van de bijeenkomsten geen persoonlijke ervaringen hebben met hulpverleners. Ze baseren hun mening vaak op verhalen die ze van familie, vrienden, kennissen of andere personen uit de Somalische gemeenschap kennen.
6.8 Gezamenlijke conclusie praktijkonderzoek In deze gezamenlijke conclusie komen de verzamelde data van dit praktijkonderzoek samen met de data van het praktijkonderzoek van Anne Tromp. Hier is voor gekozen omdat alle verzamelde data relevant lijkt voor het advies wat uiteindelijk aan Trias Pedagogica zal worden gegeven. Een aspect uit het praktijkonderzoek is dat er in de interviews vooral gesproken is over contact tussen Somalische ouders en pedagogisch professionals, terwijl in de bijeenkomsten verschillende onderwerpen naar voren zijn gekomen. Er werd tijdens de bijeenkomsten echter nauwelijks gesproken over persoonlijke ervaringen met pedagogisch professionals, waar dit in de interviews wel besproken is. Uit de interviews blijkt dat Somalische ouders met verschillende pedagogisch professionals in contact treden. Het grootste deel van de ouders is via de school van hun kind in contact gekomen met een pedagogisch professional. Daarnaast hebben enkele ouders contact gehad met Bureau Jeugdzorg, een jeugdarts en een dokter. De meningen van de ouders over hoe het contact verloopt met een pedagogisch professional zijn verdeeld. Drie van de vijf ouders geven in de interviews aan het contact met een pedagogisch professional als positief te ervaren. De reden dat deze ouders positief tegenover pedagogisch professionals staan is dat zij het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd wordt en dat zij bruikbare adviezen hebben gekregen. Twee van de vijf ouders hebben in de interviews aangegeven negatief tegenover pedagogisch professionals te staan. Slechts één van deze ouders heeft daadwerkelijk contact gehad met een pedagogisch professional. De reden dat deze ouders negatief tegenover pedagogisch professionals staan, lijkt gebaseerd te zijn op wantrouwen. Tijdens de observaties laten de ouders zich vooral in algemeenheden uit over het contact met pedagogisch professionals. Ze vinden dat pedagogisch professionals teveel vanuit hun eigen referentiekader werken en meer rekening zouden moeten houden met de Somalische cultuur. Ook missen de ouders een samenwerking tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders. Daarnaast geven verschillende ouders aan dat Somalische ouders meer initiatief moeten nemen in het contact en pedagogisch professionals meer moeten vertrouwen. Tijdens de bijeenkomsten hebben ouders zich vooral uitgelaten over hoe contact tussen pedagogisch professionals en Somalische ouders zou moeten verlopen. Het is als opvallend te noemen dat Somalische ouders zich tijdens de bijeenkomsten voornamelijk uitdrukken in algemeenheden. Een reden hiervoor zou kunnen zijn dat Somalische ouders zich schamen om naar buiten te treden met eventuele problematiek. Als een ouder hulp heeft gehad van een pedagogische professional, is dit waarschijnlijk geweest omdat er problemen waren met de opvoeding. Dit zou de reden kunnen zijn waarom Somalische ouders in de bijeenkomsten hierover terughoudend zijn geweest. Daarentegen Vera den Hoedt
37
hebben Somalische ouders wel persoonlijke ervaringen gedeeld tijdens de interviews. Dit zou verklaard kunnen worden uit het feit dat ouders tijdens het interview alleen waren met de interviewer. Tot slot hebben Somalische ouders zich in de bijeenkomsten uitgelaten over hoe zij de opvoeding in Nederland ervaren en welke vragen zij hebben bij het opvoeden van hun kinderen. Somalische ouders geven aan bij vragen over de opvoeding graag hulp te willen van een pedagogisch professional. De ervaringen en vragen die ouders hebben bij het opvoeden van hun kinderen in Nederland staan hieronder weergegeven.
6.9 Terugkoppeling opdrachtgever Kenniskring Leefwerelden van Jeugd en Trias Pedagogica hebben ervoor gekozen om geen feedback te geven op het praktijkonderzoek. Dit doen zij aan het einde van het afstudeerproject. Wel is er tijdens bijeenkomsten van de kenniskring Leefwerelden van Jeugd gesproken over de onderzoeksplannen. Hierbij zijn de dataverzamelingsmethoden besproken en uitgewerkt. Ook is er besproken wanneer en op welke manier het contact zou plaatsvinden met Shakuur Halane van Trias Pedagogica. Tot slot is ook de interviewleidraad besproken tijdens de bijeenkomst. Hierbij kwam naar voren dat de vragen in de interviewleidraad specifieker uitgewerkt moesten worden. Dit is aangepast voordat de interviews uitgevoerd zijn. Tijdens het praktijkonderzoek is er contact geweest met Shakuur Halane. Hij heeft de verwerking van het interview dat wij met hem hebben afgenomen, gelezen. Shakuur Halane gaf aan dat het interview goed verwerkt is en dat hij geen aanvullingen had.
Vera den Hoedt
38
7. Conclusies en aanbevelingen Nu de deelvragen aan de literatuur en de praktijk beantwoord zijn, worden deze antwoorden met elkaar vergeleken in het onderstaande hoofdstuk. Vervolgens wordt er aan de hand van de vergelijkingen een antwoord gegeven op de centrale vraag van dit afstudeerproject. Daarna wordt het antwoord op de centrale vraag omgezet in een aanbeveling aan Trias Pedagogica. Hierin wordt aangegeven hoe Trias Pedagogica het antwoord op de centrale vraag kan toepassen in de praktijk. Tot slot geven Anne Tromp en ik een gezamenlijke aanbeveling aan Trias Pedagogica.
7.1 Vergelijkingen Om tot een goede en onderbouwde conclusie te komen voor dit afstudeerproject, wordt de informatie uit de literatuurstudie vergeleken met de informatie uit het praktijkonderzoek. Hierbij wordt gekeken naar de verbanden, verschillen en overeenkomsten tussen de informatie. Allereerst wordt bekeken hoe Somalische ouders naar de ontwikkeling van kinderen kijken en of dit invloed heeft op het contact met pedagogische professionals. In de literatuurstudie komt naar voren dat Somalische ouders vaak geen tot weinig onderscheid maken in de verschillende ontwikkelingsgebieden van kinderen. In het praktijkonderzoek wordt dit herkend. Tijdens de bijeenkomsten bleken ouders de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling moeilijk te herkennen. In het praktijkonderzoek is gebleken dat het in het contact met pedagogische professionals belangrijk is dat Somalische ouders de ontwikkelingsgebieden kennen. Verder komt in de literatuurstudie naar voren dat het geloof een grote invloed heeft op de kijk van Somalische ouders naar de ontwikkeling van kinderen. Dit is in de praktijk terug te zien omdat ouders hebben aangegeven dat pedagogische professionals het in het contact met de Somalische ouders over de opvoeding rekening moeten houden met het geloof. Tot slot komt in de literatuur naar voren dat Somalische ouders de genderollen sterk stimuleren in de opvoeding. Opvallend is dat dit onderwerp niet naar voren is gekomen in het praktijkonderzoek. Dit kan komen omdat ouders geen vragen hebben over dit onderwerp. Als tweede wordt gekeken of de ervaringen van de Somalische ouders met het opvoeden van hun kind in Nederland invloed hebben op het contact met pedagogische professionals. In de literatuurstudie komt naar voren dat de opvoeding van Somalische ouders op veel aspecten is veranderd door de verhuizing naar Nederland. Het grootste deel van deze aspecten worden in het praktijk onderzoek herkend. Toch zijn er twee aspecten die niet in het praktijkonderzoek herkend worden. In de literatuurstudie wordt aangegeven dat vaders meer betrokken zijn bij de opvoeding door de verandering van de familiestructuur. Echter kwam in het praktijkonderzoek naar voren dat weinig vaders betrokken zijn bij de opvoeding. Ouders hebben aangegeven dit wel graag te willen, maar niet goed te weten welke invulling zij moeten geven aan deze nieuwe rol. Ook komt er in de literatuurstudie naar voren dat de ouder-kind relatie veranderd is door de verhuizing naar Nederland. Dit werd in het praktijkonderzoek niet herkend. De reden hiervoor is onbekend. Verder komt in de literatuurstudie naar voren dat ouders het moeilijk vinden om op te voeden in twee culturen. Dit wordt in het praktijkonderzoek herkend. Ouders geven aan het lastig te vinden om een balans te vinden tussen de twee culturen. Tot slot komt er in de literatuurstudie naar voren dat Somalische ouders interesse hebben in de Nederlandse samenleving en opvoeding. Dit is een veel voorkomend punt in het praktijkonderzoek. Ouders willen graag weten wat er wel en niet mag in de Nederlandse opvoeding. Pedagogische professionals kunnen met de bovenstaande punten rekening houden in het contact met Somalische ouders. Als derde wordt gekeken welke aspecten in het contact met pedagogische professionals en Somalische ouders belangrijk zijn om het contact te bevorderen. In de literatuurstudie komt naar voren dat het belangrijk is voor pedagogische professionals om kennis te hebben over de Somalische cultuur en opvoeding. In het praktijkonderzoek hebben Somalische ouders aangegeven dat Vera den Hoedt
39
pedagogische professionals in het contact meer rekening moeten houden met de Somalische cultuur en opvoeding. De literatuurstudie geeft ook aan dat pedagogische professionals in het contact met Somalische ouders rekening moeten houden met de taal. Dit is niet direct terug te zien in het praktijkonderzoek. Dit komt waarschijnlijk omdat de bijeenkomsten in het Somalisch werden gehouden en er tijdens het praktijkonderzoek dus al rekening gehouden was met de taal van de ouders. Ook komt in de literatuurstudie naar voren dat de houding van de pedagogische professional invloed heeft op het contact. Bij dit punt wordt gesproken over investeren in een vertrouwensband, uitgaan van de behoefte van de ouder, laten zien dat zij zich inzetten voor de ouder en streven naar een gelijkwaardige samenwerking. Al deze punten worden in het praktijkonderzoek herkend. Tot slot komt in de literatuurstudie naar voren dat pedagogische professionals rekening moeten houden met de schaamte van Somalische ouders om naar buiten te treden met hun problemen. Ook dit wordt in het praktijkonderzoek herkend. Somalische ouders hebben zich in het praktijkonderzoek weinig uitgelaten over persoonlijke ervaringen met pedagogische professionals. Uit het praktijkonderzoek blijkt dat de reden hiervoor waarschijnlijk schaamte is geweest. Het is dus belangrijk voor pedagogische professionals om hier rekening mee te houden. Als laatste wordt gekeken naar de verschillende bestaande methodes om Somalische ouders in Nederland te ondersteunen bij de opvoeding. Allereerst komt in de literatuurstudie naar voren dat er veel trainingen en cursussen zijn om Somalische ouders te ondersteunen bij de opvoeding. In het praktijkonderzoek komt naar voren dat weinig van de Somalische ouders gebruik hebben gemaakt van deze methode. Opvallend is wel dat de verschillende soorten steun die deze methodes bieden, overeenkomen met de behoeftes van Somalische ouders in het praktijkonderzoek. Toch geven de Somalische ouders in het praktijkonderzoek aan de pedagogische professionals van deze trainingen en cursussen niet te vertrouwen. De tweede methode die naar voren komt in de literatuurstudie is een samenwerking met migranten organisaties. In het praktijkonderzoek komt naar voren dat Somalische ouders pedagogische professionals niet vertrouwen. In de literatuurstudie komt naar voren dat ze migrantenorganisaties vaak wel vertrouwen. Een verklaring hiervoor is te vinden in het praktijkonderzoek. Hier geven Somalische ouders aan dat pedagogische professionals meer rekening moeten houden met de Somalische cultuur, het geloof en de ervaringen van ouders met de komst naar Nederland. De literatuurstudie geeft aan dat migrantenorganisaties hier wel rekening mee houden. Verder wordt in het praktijkonderzoek en de literatuurstudie aangegeven dat de migrantenorganisaties, pedagogische professionals kunnen ondersteunen bij het bereiken van Somalische ouders, voorlichting kunnen geven over pedagogische professionals om het wantrouwen te verminderen en kunnen helpen om het aanbod van de pedagogische professionals te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Tot slot komt er in de literatuurstudie naar voren dat ook scholen als een brug kunnen functioneren naar de pedagogische professionals. In de literatuurstudie komt naar voren dat Somalische ouders de scholen vaak zien als steunpunt. In het praktijkonderzoek kwam dit in de gezamenlijke conclusie naar voren. Scholen kunnen brede pedagogische ondersteuning bieden waarbij ouders onderling met elkaar in gesprek kunnen, opvoedvragen kunnen stellen, informatie en voorlichting kunnen krijgen over het aanbod van de jeugdvoorzieningen en doorverwezen kunnen worden naar trainingen, cursussen en specialistische hulp. Daarnaast kunnen uit de samenwerking tussen school en de jeugdvoorzieningen routes en structuren ontstaan die op termijn ervoor zorgen dat preventief gewerkt kan worden in plaats van, zoals nu vaak het geval is, vooral door het aanpakken van individuele gevallen.
Vera den Hoedt
40
7.2 Antwoord op de centrale vraag Nu de bevindingen uit de literatuurstudie en het praktijkonderzoek met elkaar zijn vergeleken, kan er antwoord worden gegeven op de centrale vraag van dit afstudeerproject: Hoe kan Trias Pedagogica het contact stimuleren tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland? Uit de literatuurstudie en het praktijkonderzoek komt naar voren dat een deel van Somalische ouders moeilijk bereikt wordt door de pedagogische professionals. Om dit te verbeteren zijn er twee methodes naar voren gekomen uit dit afstudeerproject. Allereerst kunnen Somalische ouders beter bereikt worden door pedagogische professionals te laten samenwerken met migrantenorganisaties. Migrantenorganisaties kunnen een intermediaire functie vervullen tussen ouders en pedagogische professionals. Waar Somalische ouders pedagogische professionals niet vertrouwen, vertrouwen ze de migrantenorganisaties vaak wel. Dit komt omdat de migrantenorganisaties kennis hebben over de Somalische cultuur, rekening houden met de Somalische cultuur, het geloof en de ervaringen van de ouders met de komst naar Nederland. De migranten organisaties bieden vaak ondersteuning op de punten waar Somalische ouders dit bij pedagogische professionals missen. Verder kunnen de migrantenorganisaties, pedagogische professionals ondersteunen bij het bereiken van Somalische ouders, voorlichting geven over pedagogische professionals om het wantrouwen te verminderen en helpen om het aanbod van de pedagogische professionals te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Toch is deze samenwerking nog niet waterdicht. In de praktijk blijkt dat medewerkers van migrantenorganisaties en pedagogische professionals het moeilijk vinden om tot een overeenstemming te komen over de invulling van de samenwerking. Ook kunnen Somalische ouders beter bereikt worden door pedagogische professionals te laten samenwerken met scholen. In dit afstudeerproject is gebleken dat voor Somalische ouders de leerkrachten op een school op de tweede plaats komen als belangrijke informatiebron voor het stellen van vragen over de opvoeding. Scholen kunnen Somalische ouders doorverwijzen naar trainingen, cursussen en specialistische hulp. Daarnaast kunnen scholen het wantrouwen naar pedagogische professionals verminderen door het geven van voorlichting en informatie over het werk van pedagogische professionals. Tot slot kunnen uit de samenwerking tussen school en pedagogische professionals routes en structuren ontstaan die op termijn ervoor zorgen dat preventief gewerkt kan worden in plaats van, zoals nu vaak het geval is, vooral door het aanpakken van individuele gevallen. Hier zijn verschillende mogelijkheden voor. Zo zouden scholen ouders een mogelijkheid kunnen bieden om met elkaar in gesprek te gaan over de opvoeding waardoor ouders elkaar in een preventief stadium kunnen helpen. Daarnaast kunnen scholen de mogelijk bieden aan ouders om opvoedvragen te stellen aan leerkrachten of andere pedagogische professionals die aanwezig zijn op school. Ook hier kunnen ouders in een preventief stadium geholpen worden met opvoedvragen. Er zijn in dit afstudeerproject verschillende aandachtspunten naar voren gekomen die pedagogische professionals kunnen helpen bij het bevorderen van het contact met Somalische ouders nadat het contact tussen Somalische ouders en pedagogische professionals tot stand gekomen is. Ook zijn er aandachtspunten die helpen om het aanbod van de pedagogische professionals beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Aandachtspunten voor pedagogische professionals om het contact te bevorderen met Somalische ouders • Zorg dat je als pedagogische professional kennis hebt over de Somalische cultuur en de opvoeding. Het missen van deze informatie kan voor misverstanden zorgen in het contact. Deze informatie kan gebruikt worden om in dialoog te gaan met de ouders en kan helpen bij het begrijpen waarom ouders specifiek opvoedgedrag laten zien. Wel moet er op gelet Vera den Hoedt
41
•
• • •
•
• •
•
worden dat er nog steeds een open contact aangegaan wordt met de ouders zonder vooroordelen. Hou rekening met de taalbarrière. Hierbij is het belangrijk om de intelligentie van de ouders niet te onderschatten vanwege de taalbarrière. Er kan rekening gehouden worden met de taalbarrière door te checken of de boodschap aan beide kanten begrepen wordt, door het inzetten van een tolk of door het inzetten van een Somalische pedagogische professional. Ook is het belangrijk om rekening te houden met het feit dat non-verbale communicatie in verschillende landen verschillende betekenissen kunnen hebben. Bouw een vertrouwensband op met de ouders. Het is belangrijk dat ouders de tijd krijgen om met hun vragen te testen of zij gerespecteerd worden. Ouders kunnen op deze manier aftasten of de pedagogische professional hun vertrouwen waard is. Geef ouders het gevoel dat hun inbreng van belang is in het contact. Neem de vragen en problemen van ouders over de opvoeding als basis voor de informatie die gegeven wordt in het contact. Laat als pedagogische professionals je inzet zien. Wijs een verzoek niet gelijk af, maar geef aan dat je de mogelijkheden kan onderzoeken. In het geval dat de pedagogische professionals het verzoek toch moet afwijzen, is het belangrijk om te laten zien dat het feit dat de pedagogische professional nu niet kan helpen, niets zegt over de relatie tussen hen. Streef naar een gelijkwaardige samenwerking. Om een gelijkwaardige samenwerking te kunnen realiseren moet de pedagogische professional afstand doen van zijn of haar macht. Geef ouders het gevoel dat zij aan zet zijn en laat ouders een andere houding zien dan ze normaal gewend zijn van pedagogische professionals. Hou rekening met de schaamte van ouders om naar buiten te treden met hun vraag of probleem. In Somalië bespreek je problemen alleen binnen de familie. Het is belangrijk dat als de ouders hulp zoeken, gerespecteerd wordt dat sommige zaken niet worden verteld. Heb aandacht voor de puberteit. De puberteit is een belangrijke ontwikkelingsfase voor Somalische ouders. Ouders willen kun kind zo goed mogelijk begeleiden naar volwassenheid en vinden dit soms lastig in Nederland. Ze hebben hierdoor vaak opvoedvragen over de puberteit. Het is belangrijk om als pedagogische professional aandacht te hebben voor de vragen van ouders over de puberteit. Hou rekening met het geloof. Het geloof heeft een grote invloed op de opvoeding van Somalische ouders. Hou als pedagogische professional dus rekening met het geloof in het contact met Somalische ouders over opvoeding.
Aandachtspunten om het aanbod van pedagogische professionals beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders • Bied kennis aan over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Er is gebleken van Somalische ouders weinig kennis hebben over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Hier gaat het met name om de cognitieve en de sociaal-emotionele ontwikkeling. Ouders kunnen met deze kennis in het contact met een pedagogische professional beter uitleggen over welk ontwikkelingsgebied ze vragen hebben. Tevens kunnen ouders hun opvoeding aanpassen om de ontwikkelingsgebieden te stimuleren. • Versterk het netwerk van de ouders. Somalische ouders missen hun netwerk bij het opvoeden van hun kinderen. Ze hebben het gevoel er alleen voor te staan en dit levert bij veel ouders stress op. Pedagogische professionals kunnen Somalische ouders helpen bij het versterken van hun netwerk. • Betrek (waar mogelijk) de vader bij de opvoeding. Door het verkleinde netwerk van Somalische ouders in Nederland, wordt vader vaker betrokken bij de opvoeding. Vaders moeten vaak erg wennen aan deze nieuwe positie, omdat zij in Somalië vaak nauwelijks betrokken waren bij de opvoeding. Als pedagogische professional kan je vaders helpen met de invulling en uitvoering van hun nieuwe positie in het gezin. Vera den Hoedt
42
•
•
Help de ouders met het vinden van de juiste balans in de opvoeding tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur. Ouders vinden het lastig om een goede balans te realiseren in hun opvoeding tussen de Somalische en de Nederlandse cultuur. Daarnaast vinden ouders het moeilijk om te gaan met conflicterende opvoeddoelen tussen de Nederlandse en Somalische opvoeding. Pedagogische professionals kunnen ouders helpen met het vinden van een juiste balans tussen de twee culturen. Bied kennis aan over de Nederlandse opvoeding, de regels in de Nederlandse samenleving en de werkwijze van de Nederlandse instanties. Ouders hebben aangegeven graag concrete informatie te willen waar in staat wat wel en niet mag in de opvoeding van hun kinderen. Ze zijn bang dat hun kind uit huis geplaatst kan worden als ze iets fout doen. Daarom willen ouders ook graag weten wat er mis moet gaan in de opvoeding wil de kinderbescherming ingrijpen. Pedagogische professionals kunnen ouders kennis geven over deze zaken om de angst en onzekerheid weg te nemen.
7.3 Aanbevelingen Nu de centrale vraag van dit afstudeerproject beantwoord is, kan de conclusie worden afgestemd op de praktijksituatie van Trias Pedagogica. Samenwerking met migrantenorganisaties Om de totstandkoming van het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders te stimuleren wordt Trias Pedagogica aanbevolen om samen te werken met migrantenorganisaties. Ondanks het feit dat er in de theorie naar voren is gekomen dat in de praktijk vaak blijkt dat pedagogische professionals en migrantenorganisaties het niet eens kunnen worden over de invulling van de samenwerken, lijkt dit bij Trias Pedagogica geen probleem te vormen. Stappen
Uitleg
Contact leggen met nieuwe migrantenorganisaties.
Trias Pedagogica kan nieuwe contacten leggen met migrantenorganisaties zodat zij de stappen links vaker in praktijk kunnen brengen. Ook zullen door deze nieuwe contacten meer Somalische ouders bereikt kunnen worden. Trias Pedagogica kan deze migrantenorganisaties vragen om een samenwerkingsverband aan te gaan. Hierbij is het belangrijk dat voor beide partijen duidelijk is wat er van hen verwacht wordt in het samenwerkingsverband. Trias Pedagogica heeft al meerde samenwerkingsverbanden met verschillende migrantenorganisaties. Om de stappen links in de praktijk te kunnen brengen is het belangrijk dat de bestaande samenwerkingsverbanden goed onderhouden worden. Vanuit de samenwerkingsverbanden met verschillende migrantenorganisaties kan Trias Pedagogica een voorlichting ontwikkelen voor Somalische ouders. In deze voorlichting worden de werkzaamheden en werkwijze van pedagogische professionals uitgelegd. Door ouders voor te lichten over deze werkzaamheden en werkwijze kan het wantrouwen van Somalische ouders naar pedagogische professionals verminderd worden. Migrantenorganisaties kunnen met hun uitgebreide kennis over de doelgroep helpen om deze voorlichting te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Trias Pedagogica kan het samenwerkingsverband gebruiken om migrantenorganisaties te vragen de ontwikkelende voorlichting aan te bieden aan Somalische ouders. Uit dit afstudeerproject is gebleken dat migrantenorganisaties vaak andere Somalische ouders bereiken dan de reguliere hulpverlening. Door migrantenorganisaties deze voorlichten te laten aanbieden aan Somalische ouders worden meer ouders bereikt waardoor minder Somalische ouders wantrouwen zullen hebben naar
De bestaande samenwerkingsverbanden met migrantenorganisaties onderhouden. Samen met migrantenorganisaties een voorlichting ontwikkelen voor Somalische ouders.
De ontwikkelde voorlichting aanbieden aan Somalische ouders.
Vera den Hoedt
43
Samen met migrantenorganisaties meer Somalische ouders bereiken.
In samenwerking met migrantenorganisaties het project Samenspraak meer laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders.
pedagogische professionals. Zoals bij de bovenstaande stappen al beschreven staat, bereiken migrantenorganisaties vaak andere Somalische ouders dan de reguliere hulpverlening. De samenwerkingsverbanden met verschillende migrantenorganisaties kunnen er voor zorgen dat meer Somalische ouders bereikt worden met het project Samenspraak. Zo kunnen migrantenorganisaties bijvoorbeeld het protocol van project Samenspraak aanbieden aan Somalische ouders. Vanuit de samenwerkingsverbanden met verschillende migrantenorganisaties kan Trias Pedagogica de uitgebreide kennis van de migrantenorganisaties gebruiken om het protocol van project Samenspraak meer te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders.
Samenwerking met scholen Ook wordt Trias Pedagogica aanbevolen een samenwerking met scholen te realiseren. Dit kan gedaan worden aan de hand van onderstaande stappen. Stappen
Uitleg
Contact leggen met scholen
Uit dit afstudeerproject is gebleken dat voor Somalische ouders de leerkrachten op een school op de tweede plaats komen als belangrijke informatiebron voor het stellen van vragen over de opvoeding. Pedagogica kan contacten leggen met scholen zodat zij de stappen links vaker in praktijk kunnen brengen. Ook zullen door deze contacten meer Somalische ouders bereikt kunnen worden. Trias Pedagogica kan deze scholen vragen om een samenwerkingsverband aan te gaan. Hierbij is het belangrijk dat voor beide partijen duidelijk is wat er van hen verwacht wordt in het samenwerkingsverband. Doordat uit het afstudeerproject blijkt dat scholen vaak contact hebben met Somalische ouders, kunnen de samenwerkingsverbanden met verschillende scholen er voor zorgen dat meer Somalische ouders bereikt worden met het project Samenspraak. Zo kunnen scholen bijvoorbeeld het protocol van project Samenspraak aanbieden aan Somalische ouders. Trias Pedagogica kan het samenwerkingsverband gebruiken om scholen te vragen de ontwikkelende voorlichting aan te bieden aan Somalische ouders. Zoals bij bovenstaande stappen al uitgelegd is, is gebleken dat scholen vaak meer Somalische ouders bereiken dan de reguliere hulpverlening. Door scholen deze voorlichten te laten aanbieden aan Somalische ouders worden meer ouders bereikt waardoor minder Somalische ouders wantrouwen zullen hebben naar pedagogische professionals. Deze stap kan gerealiseerd worden door scholen te vragen of zij Somalische ouders op school de mogelijkheid willen bieden om met elkaar in gesprek te gaan over de opvoeding. Hierdoor kunnen ouders elkaar in een preventief stadium helpen met de opvoeding. Daarnaast kunnen scholen ouders de mogelijkheid bieden om opvoedvragen te stellen aan leerkrachten of andere pedagogische professionals die aanwezig zijn op school. Ook hier kunnen ouders in een preventief stadium geholpen worden met opvoedvragen. Tot slot kunnen scholen Somalische ouders doorverwijzen naar trainingen, cursussen en specialistische hulp om escalatie van opvoedvragen te voorkomen.
Samen met scholen meer Somalische ouders bereiken.
De ontwikkelde voorlichting aanbieden aan Somalische ouders.
Realiseren van routes en structuren die op termijn ervoor zorgen dat er preventief gewerkt kan worden.
Vera den Hoedt
44
Voorlichting aan pedagogische professionals Tot slot wordt Trias Pedagogica aanbevolen om voorlichting te geven aan pedagogische professionals. In deze voorlichting kunnen pedagogische professionals op de hoogte worden gesteld van onderstaande aandachtspunten waar zij rekening mee dienen te houden in het contact met Somalische ouders. Aandachtspunten om het contact te bevorderen met Somalische ouders: • Bouw een vertrouwensband op met de ouders. Geef ouders de tijd om met hun vragen te testen •
• • •
•
•
• •
of zij gerespecteerd worden. Ouders kunnen op deze manier aftasten of de pedagogische professional hun vertrouwen waard is. Laat als pedagogische professionals je inzet zien. Wijs een verzoek niet gelijk af, maar geef aan dat je de mogelijkheden kan onderzoeken. In het geval dat de pedagogische professionals het verzoek toch moet afwijzen, is het belangrijk om te laten zien dat het feit dat de pedagogische professional nu niet kan helpen, niets zegt over de relatie tussen hen. Streef naar een gelijkwaardige samenwerking. Doe afstand van je macht. Geef ouders het gevoel dat zij aan zet zijn en laat ouders een andere houding zien dan ze normaal gewend zijn van pedagogische professionals. Heb aandacht voor de puberteit. De puberteit is een belangrijke ontwikkelingsfase voor Somalische ouders. Het is belangrijk om aandacht te hebben voor de vragen van ouders over de puberteit.
Zorg dat je als pedagogische professional kennis hebt over de Somalische cultuur en de opvoeding. Deze informatie kan gebruikt worden om in dialoog te gaan met de ouders en kan helpen bij het begrijpen waarom ouders specifiek opvoedgedrag laten zien. Wel moet er op gelet worden dat er nog steeds een open contact aangegaan wordt met de ouders zonder vooroordelen. Hou rekening met de taalbarrière. Onderschat de intelligentie van de ouders niet vanwege de taalbarrière. Je kan rekening houden met de taalbarrière door te checken of de boodschap aan beide kanten begrepen wordt, door het inzetten van een tolk of door het inzetten van een Somalische pedagogische professional. Geef ouders het gevoel dat hun inbreng van belang is in het contact. Neem de vragen en problemen van ouders over de opvoeding als basis voor de informatie die gegeven wordt in het contact.
Hou rekening met de schaamte van ouders om naar buiten te treden met hun vraag of probleem. In Somalië bespreek je problemen alleen binnen de familie. Het is belangrijk dat als de ouders hulp zoeken, gerespecteerd wordt dat sommige zaken niet worden verteld. Hou rekening met het geloof. Het geloof heeft een grote invloed op de opvoeding van Somalische ouders. Hou als pedagogische professional dus rekening met het geloof in het contact met Somalische ouders over opvoeding.
Aandachtspunten om het aanbod van pedagogische professionals beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders: • Versterk het netwerk van de ouders. Somalische ouders missen hun netwerk bij het opvoeden van hun kinderen. Als pedagogische professional kan je Somalische ouders helpen bij het versterken van hun netwerk.
•
Help de ouders met het vinden van de juiste balans in de opvoeding tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur. Ouders vinden het lastig om een goede balans te realiseren in hun opvoeding tussen de Somalische en de Nederlandse cultuur. Als pedagogische professional kan je ouders helpen met het vinden van een juiste balans tussen de twee culturen.
•
•
Bied kennis aan over de Nederlandse opvoeding, de regels in de Nederlandse samenleving en de werkwijze van de Nederlandse instanties. Ouders hebben aangegeven graag concrete informatie te willen waar in staat wat wel en niet mag in de opvoeding van hun kinderen en wanneer de kinderbescherming ingrijpt. Als pedagogische professional kan je ouders kennis geven over deze zaken om de angst en onzekerheid weg te nemen. Bied kennis aan over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Ouders kunnen met deze kennis in het contact met een pedagogische professional beter uitleggen over welk ontwikkelingsgebied ze
Vera den Hoedt
45
•
vragen hebben. Tevens kunnen ouders hun opvoeding aanpassen om de ontwikkelingsgebieden te stimuleren. Betrek (waar mogelijk) de vader bij de opvoeding. Door het verkleinde netwerk van Somalische ouders in Nederland, wordt vader vaker betrokken bij de opvoeding. Vaders moeten vaak erg wennen aan deze nieuwe positie. Als pedagogische professional kan je vaders helpen met de invulling en uitvoering van hun nieuwe positie in het gezin.
7.4 Gezamenlijke aanbeveling In het kader van de samenwerking tussen de afstudeerprojecten van Anne Tromp en Vera den Hoedt wordt een gezamenlijke aanbeveling gegeven aan Trias Pedagogica. Hier is voor gekozen omdat wij ons gericht hebben op hetzelfde project van Trias Pedagogica; Samenspraak en we onze bevindingen graag gezamenlijk willen presenteren. In het afstudeerproject van Anne Tromp is voornamelijk gekeken naar hoe contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders gestimuleerd kan worden. In het afstudeerproject van Vera den Hoedt is er naar de ervaringen van Somalische ouders met het opvoeden van hun kind in Nederland gekeken en hoe dit invloed heeft op het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders. Om tot een gezamenlijke aanbeveling te komen zijn de resultaten van beide projecten samengevoegd. Uit beide onderzoeken is gebleken dat wanneer Trias Pedagogica het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders tot stand wil laten komen of het bestaande contact wil stimuleren, er de onderstaande acties uitgevoerd moeten worden. Om de totstandkoming van het contact tussen pedagogische professionals en Somalische ouders te stimuleren wordt Trias Pedagogica aanbevolen om een tweetal samenwerkingsverbanden te overwegen. Ten eerste wordt een samenwerkingsverband tussen Trias Pedagogica en migrantenorganisaties aanbevolen. Het is bekend dat Trias Pedagogica al verschillende samenwerkingsverbanden is aangegaan met migrantenorganisaties. Een aanbeveling hierbij is dat Trias Pedagogica hun huidige netwerk wat betreft samenwerkingsverbanden met migrantenorganisaties uitbreidt. Ten tweede wordt een samenwerkingsverband tussen Trias Pedagogica en scholen aanbevolen. Scholen kunnen Trias Pedagogica helpen met het bereiken van Somalische ouders voor het project Samenspraak en kunnen de scholen helpen bij het realiseren van routes en structuren die op termijn ervoor zorgen dat er preventief gewerkt kan worden. Naast het aangaan van samenwerkingsverbanden wordt Trias Pedagogica ook aanbevolen om een tweetal voorlichtingen te ontwikkelen. De eerste voorlichting heeft tot doel Somalische ouders op de hoogte te brengen van het project en uitleg te geven over de werkzaamheden van pedagogische professionals in Nederland. Hierbij is het van belang dat Somalische ouders geïnformeerd worden dat de mogelijkheid bestaat om vragen te stellen over de opvoeding van hun kind aan een pedagogische professional. De voorlichting kan ontwikkeld worden in samenwerking met migrantenorganisaties. De reden dat er aanbevolen wordt om samen met migrantenorganisaties een voorlichting te ontwikkelen is, omdat uit de afstudeerprojecten gebleken is dat Somalische ouders migrantenorganisaties vertrouwen. Dit vertrouwen zal waarschijnlijk voor een groter bereik van de voorlichting zorgen. De tweede voorlichting is bedoeld voor jeugdhulpinstanties waar pedagogische professionals werkzaam zijn. Deze voorlichting zal pedagogische professionals op de hoogte moeten brengen over de mogelijkheid die er bestaat over de samenwerking met migrantenorganisaties. Daarnaast moeten er aandachtspunten besproken worden waar pedagogische professionals rekening mee dienen te houden in het contact met Somalische ouders. Deze punten zijn: • Bouw een vertrouwensband op met de ouders. • Laat als pedagogische professional je inzet zien aan de ouders. • Streef naar een gelijkwaardige samenwerking. • Heb aandacht voor de puberteit. Vera den Hoedt
46
• • • • • • • • • •
Zorg dat je als pedagogische professional kennis hebt over de Somalische cultuur en de opvoeding. Hou rekening met de taalbarrière, schakel indien nodig een tolk in. Hou rekening met de schaamte van ouders om naar buiten te treden met hun vraag of probleem. Hou rekening met het geloof. Versterk het netwerk van de ouders. Help ouders met het vinden van de juiste balans in de opvoeding tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur. Bied kennis aan over de Nederlandse opvoeding, de regels in de Nederlandse samenleving en de werkwijze van de Nederlandse instanties. Bied kennis aan over de verschillende ontwikkelingsgebieden. Betrek (waar mogelijk) de vader bij de opvoeding. Leg de werkzaamheden en werkwijze van pedagogisch professionals in Nederland uit.
7.5 Terugkoppeling opdrachtgever De terugkoppeling van Shakuur Halane op de conclusies en aanbevelingen is terug te vinden bij de bespreking van de resultaten van de implementatie.
Vera den Hoedt
47
8. Implementatie 8.1 Inleiding Het advies aan Trias Pedagogica zal aangeboden worden aan het bedrijf en wordt geïmplementeerd in de praktijk. Het advies zal aangeboden worden aan Trias Pedagogica in de vorm van een presentatie met hand-out. Daarnaast wordt de gezamenlijke aanbeveling met Anne Tromp aangeboden in een folder die mondeling toegelicht wordt. Deze presentatie en folder zullen samen met Anne Tromp gemaakt en gepresenteerd worden. In de presentatie zal het volgende worden verteld: • Conclusies van de literatuurstudie. • Conclusies van het praktijkonderzoek. • Het advies aan Trias Pedagogica. De hand-out van de presentatie en de folder zijn te vinden in bijlage 12.3 en 12.4. Na de presentatie is er de mogelijkheid voor de opdrachtgevers om vragen te stellen en feedback te geven. Deze feedback zal nog verwerkt worden in het verslag. Nadat dit verwerkt is, zal het afstudeerproject met advies worden aangeboden aan Trias Pedagogica. Zij zullen dit project gebruiken door het advies en de informatie te verwerken in het protocol van het project Samenspraak.
8.2 Bespreking van de resultaten Na het presenteren van de resultaten van het afstudeerproject aan de opdrachtgevers, zijn de resultaten besproken en zijn er door de opdrachtgevers vragen gesteld. Allereerst gaf Shakuur Halane aan erg tevreden te zijn met het gepresenteerde advies. Ook gaf hij aan dat de rest van het afstudeerproject goed in elkaar zat en dat hij tevreden is met het resultaat. Het advies om samen te werken met scholen vond hij bruikbaar voor de praktijk. Wel had Shakuur Halane wat vragen over de betrokkenheid van vaders bij de opvoeding. Hij zag de bevindingen niet terug in de praktijk. Dit is extra toegelicht en het bleek dat dit punt tijdens de presentatie de verkeerde indruk heeft gegeven. Na de uitleg begreep hij de bevindingen over dit onderwerp. Vervolgens gaf Shakuur Halane aan dat hij de hand-out prettig en duidelijk vond en hierin de belangrijkste punten naar voren kwamen. Tot slot gaf Shakuur Halane aan dat hij het erg goed vond dat er in het afstudeerproject op gewezen wordt dat pedagogische professionals een vraaggerichte en persoonlijke aanpak moeten realiseren. Vanuit het lectoraat werd de vraag gesteld hoe mijn ervaringen met het onderwerp van dit afstudeerproject kunnen worden toegepast in het onderwijs van INHolland. Ik heb aangegeven dat het belangrijk is om in de opleiding meer aandacht te besteden aan diversiteit en studenten ook te laten ervaren hoe het is om met diversiteit te werken in de praktijk.
9. Inhoudelijke beoordeling opdrachtgever De inhoudelijke beoordeling van Shakuur Halane en Veerle Knippels is te vinden in bijlage 12.6.
Vera den Hoedt
48
10. Reflectie In dit hoofdstuk wordt gereflecteerd op de toegepaste lijn, de communicatie en de pedagogische relevantie van dit afstudeerproject.
10.1 Toegepaste lijn Aan het begin van het afstudeerproject was het lastig om de juiste handelingsverlegenheid te vinden. De opdrachtgevers en ik hadden verschillende handelingsverlegenheden voor ogen. Na goed overleg is er een gezamenlijke handelingsverlegenheid uitgekomen. Dit was tijdens het opstellen van de centrale vraag deelvragen en subvragen erg prettig. Aan de hand van de handelingsverlegenheid heb ik deelvragen opgesteld. Op dat moment kwam ook de verdeling tussen het afstudeerproject van Anne Tromp en dit afstudeerproject naar voren. Hier is veel om te doen geweest tijdens het gehele project omdat het was lastig om de juiste verdeling te vinden. Pas na het praktijkonderzoek is de verdeling helemaal duidelijk geworden. Door de onduidelijkheid over de verdeling was het soms moeilijk om een richting te kiezen voor het project. Dit heeft het opzetten van de lijn van het onderzoek soms belemmerd. Ook op het opstellen en aanpassen van de vragen heeft deze verdeling invloed gehad. De vragen zijn gedurende het onderzoek verschillende malen aangepast om de verdeling duidelijker te krijgen. De literatuurstudie is goed verlopen. Ik heb geleerd om op zoek te gaan naar relevante literatuur, deze te beoordelen, te stapelen en te wegen. Bij de feedback vanuit de opleiding bleek dat de literatuurstudie op sommige punten sterker kon. Dit is aangepast waardoor er een stevige literatuurstudie tot stand gekomen is. De kennis uit de literatuurstudie heeft mij een goede basis gegeven voor het uitvoeren van het praktijkonderzoek. Ik wist voldoende van de gebruiken en gewoontes van de Somalische cultuur en dit gaf mij zekerheid in het contact met de ouders. Ook kon ik de antwoorden van de ouders in het juiste perspectief plaatsen door deze kennis. Door het uitvoeren van het praktijkonderzoek heb ik een volledig beeld gekregen van de situatie rondom de handelingsverlegenheid en kon daardoor tot een conclusie en advies komen. Al met al ben ik tevreden met de uitvoering van de toegepaste lijn.
10.2 Communicatie Tijdens het afstudeerproject heb ik veel gehad aan het contact met Anne Tromp. Het was prettig om af en toe met haar te kunnen afstemmen over het afstudeerproject. Daarnaast heeft er veel contact plaatsgevonden met de opdrachtgevers; Veerle Knippels van kenniskring Leefwerelden van Jeugd en Shakuur Halane van Trias Pedagogica. Het contact met Veerle Knippels heeft vooral plaatsgevonden tijdens de bijeenkomsten van de kenniskring. We hebben verschillende trainingen en uitleg gehad over onderdelen van het afstudeerproject. Dit heeft mij veel duidelijkheid gegeven. Tot slot is ook het contact met Shakuur Halane goed verlopen. Hij heeft mij goed geholpen door goed en volledig antwoord te geven op de vragen die ik had. Daarnaast heeft hij tijdens het praktijkonderzoek een grote rol gespeeld. Hij heeft mij veel verteld over de Somalische ouders die aanwezig waren en bepaalde gebruiken van de Somalische cultuur. Daarnaast hebben we aan het einde van elke bijeenkomst overleg gehad over opvallende uitspraken tijdens de bijeenkomsten. Dit heeft mij geholpen om antwoorden van ouders in het juiste perspectief te zien.
10.3 Pedagogische relevantie Het advies aan Trias Pedagogica zal bijdrage aan de ontwikkeling van het protocol van het project samenspraak. In het advies worden twee methodes aangeraden die Trias Pedagogica kan gebruiken om meer Somalische ouders te bereiken. Op het moment dat er meer Somalische ouders bereikt worden door de pedagogische professionals, zullen ouders eerder opvoedvragen kunnen stellen. Dit zorgt ervoor dat kleine problemen in de opvoeding opgelost kunnen worden voordat ze escaleren en ouders begeleid kunnen worden bij het aanpakken van grotere problemen in de opvoeding. Daarnaast kunnen deze methodes het wantrouwen van Somalische ouders naar pedagogische professionals verminderen waardoor ouders vaker geholpen kunnen worden bij de opvoeding. Vera den Hoedt
49
Somalische ouders worden op deze manier versterkt in hun opvoeding en de kans dat de kinderen van deze ouders zullen opgroeien in een verbeterd opvoedklimaat wordt vergroot. Ook kunnen pedagogische professionals hun handelen in het contact met Somalische ouders verbeteren door de aandachtspunten uit het advies. Dit zorgt ervoor dat pedagogische professionals weten hoe zij het contact met Somalische ouders kunnen stimuleren en de inhoud beter kunnen laten aansluiten bij de behoeftes van de ouders. Hierdoor wordt de kwaliteit van de hulpverlening aan Somalische ouders verbeterd en zullen ouders beter ondersteund worden bij het opvoeden van hun kinderen in Nederland. Als ouders beter geholpen worden met het opvoeden van hun kinderen wordt de kans dat de kinderen opgroeien in een verbeterd opvoedklimaat vergroot.
Vera den Hoedt
50
11. Literatuurlijst •
• •
•
• • • • • • •
•
•
• • • •
•
Bellaart, H. & Pehlivan, A. (2011). Met één hand kun je niet klappen: Migrantenorganisaties en jeugdvoorzieningen werken samen aan toegankelijke hulp voor migrantengezinnen. Utrecht: Forum. Bouwmeester, M. (1998). Opvoeding in Somalische vluchtelingengezinnen in Nederland. Assen: Van Gorcum B.V. Broek, K. van de., Kleijnen, E. & Keuzenkamp, S. (2010). Naar Hollands gebruik? Verschillen in gebruik van hulp bij opvoeding, onderwijs en gezondheid tussen autochtonen en migranten. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Degni, F., Pöntinen, S. & Mulki, M. (2006). Somali Parents' Experiences of Bringing up Children in Finland: Exploring Social-Cultural Change within Migrant Households. Forum Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research, 7(3), Art. 8. Distelbrink, M., Pels, T., Jansma, A. & van der Gaag, R. (2012) Ouderschap versterken. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Eldering, L. (2008). Cultuur en opvoeding. Rotterdam: Lemniscaat. Harding, J., Clarke, A. & Chapelle, A. (2007). Family Matters: Intergenerational conflict in the Somali community. London: London metropolitan university. Janssen, H. (2009). Basisboek Huiselijk geweld. Bussum: Coutinho. Jonge, M. & Veen, C. (2011). Qatgebruik onder Somaliërs in Nederland. Utrecht: Trimbos instituut. Keulen, A., Pels, T. & van Beurden, A. (2010). Van alles wat meenemen. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn. (2006). Ouders en hun behoefte aan opvoedingsondersteuning. Gedownload op 22 februari 2013, van http://www.nji.nl/publicaties/Oudersenhunbehoeftenaanopvoedingsondersteuning.pdf Nieuwhof, A. & Advies, S. (2005). Somalische ouders centraal: De aanpak in het project Ondersteuning Somalische gezinnen. Gedownload op 5 februari 2013, van http://www.jso.nl/Docs/Pdf/20050101%20Somalische%20Ouders%20Centraal%20versie%20 09-11-05.pdf Nieuwhof, A. & Mohamoud, A. (2000). Communicatie, sleutel tot participatie: De Somalische gemeenschap in Nederland. Den Haag: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Pels, T., Distelbrink, M. & Postma, L. (2009). Opvoeding in de migratiecontext. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Ponzoni, E. (2012). Opvoeden in diversiteit. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Reek, E. (2005). Qat: distributie en gebruik. Hoe, waar en wijze waarop qathandel verloopt bij Tilburgse Somaliërs. Tilburg: Gemeente Tilburg. Rijksoverheid. (2010). 60% minder Somaliërs naar Nederland. Geraadpleegd op 22 februari 2013, van http://www.rijksoverheid.nl/documenten-enpublicaties/persberichten/2010/10/01/60-minder-somaliers-naar-nederland.html Scuglik, D. & Alarcon, R. (2005). Growing up whole: Somali children and adolescents in America. Psychiatry, 2005 (8), 20-31.
Vera den Hoedt
51
•
• • •
•
Stichting kinderpostzegels Nederland. (2012). Trias Pedagogica winnaar Innovatieprijs aanpak kindermishandeling 2012. Geraadpleegd op 22 februari 2013, van http://www.kinderpostzegels.nl/nl/nieuws/1523,296,0,0,0/ Tuk,B., Mahamed, M. & Baabbi, A. (2010). Je wilt je kind niet kwijtraken: Training opvoedingsondersteuning Somalische ouders in een asielzoekerscentrum. Utrecht: Pharos Verhoeven, N. (2011). Wat is onderzoek? Den Haag: Boom Lemma uitgevers VluchtelingenWerk Nederland. (2010). Vluchtelingen in getallen 2010. Gedownload op 5 februari 2013, van http://www.vluchtelingenwerk.nl/pdfbibliotheek/Vluchtelingen_in_getallen_definitieve_versie.pdf Wolf, S. (2011). Somaliërs in Nederland. Utrecht: Forum.
Vera den Hoedt
52
12. Bijlage 12.1 Onderzoekinstrument: Interviewleidraad Fijn dat wij u even mogen spreken. Wij zijn Vera en Anne van Hogeschool Inholland. Wij zijn studenten en gaan straks werken met ouders en kinderen en we willen graag meer leren over opvoeding in Somalische gezinnen. Dit gesprek is vertrouwelijk en anoniem, uw naam en andere gegevens worden niet genoemd in het rapport. Zelf invullen: Naam geïnterviewde: X Datum: Contact opgenomen via: Trias Pedagogica Duur interview: Leeftijd: In welk land geboren: Beroep: Gezinssamenstelling (gehuwd, samenlevend, alleen): Ik heb eerst een paar algemene vragen • Hoeveel kinderen heeft u? (naam, leeftijd, sekse). • En met wie woont u thuis? (andere kinderen, andere familie, gescheiden) • Hoelang woont u al in Nederland? 1.
• • • 2. •
U bent ouder van .. kinderen, hoe is het voor u om uw kinderen op te voeden in Nederland? (Let op, indien ouder zijn hele leven al in Nederland woont, vraag dan hoe is het om uw kinderen op te voeden in bijvoorbeeld Amsterdam?) Kunt u hier een voorbeeld van geven? Wat ervaart u als prettig tijdens het opvoeden van uw kind(eren) in Nederland? (voorbeeld) Wat ervaart u als minder prettig tijdens het opvoeden van uw kind(eren) in Nederland?(voorbeeld) Met wie praat u zoal over de kinderen, gewoon om te bespreken hoe het gaat? (Denk aan familie, netwerk familie of moskee) Hoe verloopt zo’n gesprek? (voorbeelden)
3.
Heeft u wel eens vragen over de opvoeding van uw kind (bijvoorbeeld over eten of slapen)? Zo ja, waar gaan deze vragen over? (Voorstellen van onderwerpen zoals kinderen naar u laten luisteren, school, waar u extra informatie kan krijgen, veiligheid van de kinderen, als ouders het moeilijk vinden om voorbeelden te geven)
4.
Stel u heeft een vraag over de opvoeding van uw kind (bijvoorbeeld over eten of slapen), naar wie
• • • • • • • •
gaat u dan toe? Wat bespreekt u met wie en waarom? (pedagogisch professional / familie) Wat levert het u op om het met diegene te bespreken? Praat u wel eens met de juf, of de leidster van de kinderopvang? Waar praat u dan over? Hoe gaat dat? Hoe vindt u dat? (moeilijk, spannend, eng, fijn, prettig enz.) Wat gaat er goed en minder goed in zo’n gesprek? Wanneer u een vraag heeft over de opvoeding, stelt u die dan ook aan de juf? Bijvoorbeeld over eten of slapen?
5. • •
Stelling: Uw zoon van 6 is erg druk en u maakt zich hier een beetje zorgen om, met wie praat u hierover? Zou u in deze situatie hulp willen krijgen van een juf? Wat kunnen professionals als de juf doen om u te helpen?
Vera den Hoedt
53
• •
Wat zou u prettig vinden in gesprekken met de juf? Wat zou u graag willen in gesprekken met de juf? (waar kan de juf bijvoorbeeld op letten om het gesprek prettig te laten verlopen?) (voorbeelden)
6.
Laatste vraag: Sommige Somalische ouders zeggen dat hulpverleners en instelling niet te vertrouwen zijn in Nederland, wat vindt u hiervan?
Wij hebben alle vragen gesteld die wij wilde stellen. Heeft u zelf nog vragen of wilt u nog iets vertellen? Bedankt voor het gesprek.
Vera den Hoedt
54
12.2 Onderzoeksinstrument: Observatieleidraad Observatieleidraad publiekbijeenkomsten Trias Pedagogica Samenstelling van de groep De gemiddelde leeftijd: ........................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. Verhouding mannen en vrouwen: .......................................................................................................... ................................................................................................................................................................. Wordt er Nederlands gesproken: ............................................................................................................ ................................................................................................................................................................. Hoelang zijn de deelnemers gemiddeld in Nederland: ........................................................................... ................................................................................................................................................................. Gezinssamenstelling: ............................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. Verloop van de bijeenkomst Hoe is de sfeer: (Serieus, gespannen, luchtig) ............................................................................................ ................................................................................................................................................................. Komt er veel reactie uit de zaal of moet Shakuur het ‘eruit trekken’:.................................................... ................................................................................................................................................................. Verandert de sfeer in de loop van de avond: .......................................................................................... ................................................................................................................................................................. Welke rol neemt Shakuur op zich: (Expert/ gelijke, ouder/kind/vriend) ..................................................... ................................................................................................................................................................. Inhoud Hoe is de bijeenkomst opgebouwd (wat wordt wanneer besproken): ........................................................ ................................................................................................................................................................. Welke onderwerpen worden er besproken en wie bepaald de onderwerpen (ouders of shakuur): ........ ................................................................................................................................................................. Laten ouders zich uit over hun ervaringen met opvoeden in Nederland: .............................................. ................................................................................................................................................................. Wat zeggen ouders hierover: .................................................................................................................. ................................................................................................................................................................. Welke opvoedvragen of onderwerpen geven de ouders aan (voeding, zindelijk, slapen, straffen): ........... ................................................................................................................................................................. Hoe gaan de ouders om met de vragen die Shakuur stelt (hoe reageren de ouders woordelijk): ............... ................................................................................................................................................................. Hoe gedragen de ouders zich in het contact met Shauur (zenuwachtig, onzeker, enthousiast): ................ ................................................................................................................................................................. Wat is de houding van Shakuur (open/gesloten, leidend, toevelijk enz.): .................................................... ................................................................................................................................................................. Naar wie gaan ouders met hun opvoedvragen (familie, vrienden, professionals): ..................................... ................................................................................................................................................................. Vera den Hoedt
55
Hoe ervaren ouders het contact met pedagogische professionals (prettig, vervelend, bemoeizuchtig, enz.): ......................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. Extra informatie: ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................................
Vera den Hoedt
56
12.3 Presentatie implementatie
Somalische ouders in gesprek met pedagogische professionals over het opvoeden van hun kind in Nederland. Een onderzoek naar het stimuleren van contact tussen pedagogische professionals in de directe omgeving van het kind en Somalische ouders in Nederland.
Conclusies van de literatuurstudie De kijk van Somalische ouders op de ontwikkeling van kinderen en het opvoeden van hun kinderen in Nederland: • Somalische ouders maken weinig onderscheid in de verschillende ontwikkelingsfases van een kind • De Somalische kijk op de ontwikkeling van kinderen verschilt voornamelijk op het gebied van geloof met de Nederlandse kijk op de ontwikkeling van kinderen • De invloed van het geloof is terug te zien in de opvoeddoelen van de ouders • De opvoeding van Somalische ouders is op veel aspecten veranderd door de verhuizing naar Nederland: - De familiestructuur is veranderd door het verkleinde netwerk van ouders en omdat vaders vaker werkloos zijn - Vaders meer betrokken bij de opvoeding - Ouder-kind relatie is veranderd • Somalische ouders willen graag informatie over de Nederlandse samenleving • Somalische ouders nemen ondersteunend opvoedgedrag over uit de Nederlandse opvoeding • Somalische ouders voelen zich vaak onzeker over de manier waarop kinderen in Nederland worden opgevoed en weten niet goed of ze nu toegevend of controlerend moeten zijn Ondersteunen van Somalische ouders bij de opvoeding: • Trainingen en cursussen over opvoeden zijn de meest voorkomende vorm van ondersteuning voor Somalische ouders • Trainingen en cursussen over opvoeden bereiken lang niet alle Somalische ouders en sluiten vaak niet goed aan bij de behoeftes van Somalische ouders • Pedagogische professionals kunnen beter aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders door: - Kennis te verkrijgen over de Somalische cultuur en opvoeding - Rekening te houden met taalproblemen - Een vraaggerichte, persoonlijke aanpak - Informatie is het Somalisch aan te bieden - Rekening te houden met het gevoel van schaamte van sommige Somalische ouders om naar buiten te reden met problemen • Pedagogische professionals kunnen meer Somalische ouders bereiken door: - Een samenwerkingsverband met migrantenorganisaties aan te gaan. - Een samenwerkingsverband met scholen aan te gaan. • Deze samenwerkingsverbanden kunnen tevens helpen om het aanbod te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders en kunnen antwoord geven op minder complexe opvoedvragen zonder dat ouders gelijk worden doorgestuurd naar specialistische hulp Conclusies van het praktijkonderzoek Ervaringen van Somalische ouders met het opvoeden van hun kind in Nederland en hun opvoedvragen: • Somalische ouders missen kennis over de regels en systemen in Nederland bij het opvoeden en willen graag weten wat wel en niet mag in Nederland als het gaat om opvoeding Vera den Hoedt
57
• • • • • • •
De werkzaamheden van Bureau Jeugdzorg beangstigen de ouders en ze willen graag weten wanneer zij ingrijpen in de opvoeding Somalische ouders vinden het lastig om een balans te vinden in de opvoeding tussen de Nederlandse en Somalische cultuur. Ouders willen hier graag hulp bij van pedagogische professionals. Somalische ouders missen de steun van familie en vrienden bij de opvoeding in Nederland. Somalische ouders vinden het prettig dat hun kinderen in Nederland goed onderwijs krijgen. Somalische ouders hebben in Nederland geleerd om meer te praten met hun kinderen. Somalische ouders vinden het prettig dat zij zich in Nederland geen zorgen hoeven te maken over het feit of hun kind wel te eten heeft. Somalische ouders hebben weinig kennis over de verschillende ontwikkelingsgebieden.
Ervaringen van Somalische ouders met pedagogische professionals: • Somalische ouders laten zich voornamelijk in algemeenheden uit over het contact met pedagogische professionals • Somalische ouders vinden dat pedagogische professionals teveel vanuit hun eigen referentiekader werken en meer rekening moeten houden met de Somalische cultuur, het geloof en hun ervaringen met hun komst naar Nederland. • Somalische ouders missen een samenwerking tussen pedagogische professionals en Somalische ouders. • Somalische ouders geven aan pedagogische professionals niet te vertrouwen. Het advies aan Trias Pedagogica Samenwerking met migrantenorganisaties Trias Pedagogica heeft al verschillende samenwerkingsverbanden met migrantenorganisaties gerealiseerd. Trias Pedagogica kan deze samenwerking nog uitbreiden. Migrantenorganisaties kunnen Trias Pedagogica helpen bij: • Het ontwikkelen van een voorlichting waarin de werkzaamheden en werkwijze van pedagogische professionals wordt toegelicht en het wantrouwen van de ouders verminderd. • Het bereiken van meer Somalische ouders. • Het project samenspraak te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders. Samenwerking met scholen Scholen kunnen Trias Pedagogica helpen bij: • Het bereiken van meer Somalische ouders. • Voorlichting geven over de werkzaamheden en werkwijze van pedagogische professionals het wantrouwen van de ouders naar pedagogische professionals wordt verminderd. • Het realiseren van routes en structuren die op termijn ervoor zorgen dat er preventief gewerkt kan worden in plaats van, zoals nu vaak het geval is, vooral individuele gevallen worden aangepakt. Voorlichting aan jeugdhulpinstanties Tot slot wordt Trias Pedagogica aanbevolen om voorlichting te geven aan jeugdhulpinstanties waar pedagogische professionals werkzaam zijn. In deze voorlichting kunnen pedagogische professionals op de hoogte worden gesteld van onderstaande aandachtspunten waar zij rekening mee dienen te houden in het contact met Somalische ouders. Aandachtspunten om het contact te bevorderen met Somalische ouders • Bouw een vertrouwensband op met de ouders. • Laat als pedagogische professionals je inzet zien. • Streef naar een gelijkwaardige samenwerking. Vera den Hoedt
58
• • • • • •
Heb aandacht voor de puberteit. Zorg dat je als pedagogische professional kennis heb over de Somalische cultuur en de opvoeding. Hou rekening met de taalbarrière. Geef ouders het gevoel dat hun inbreng van belang is in het contact. Hou rekening met de schaamte van ouders om naar buiten te treden met hun vraag of probleem. Hou rekening met het geloof.
Aandachtspunten om het aanbod van pedagogische professionals beter te laten aansluiten bij de behoeftes van Somalische ouders • Versterk het netwerk van de ouders. • Help ouders met het vinden van de juiste balans in de opvoeding tussen de Nederlandse en de Somalische cultuur. • Bied kennis aan over de Nederlandse opvoeding, de regels in de Nederlandse samenleving en de werkwijze van de Nederlandse instanties. • Bied kennis aan over de verschillende ontwikkelingsgebieden. • Betrek (waar mogelijk) de vader bij de opvoeding.
Vera den Hoedt
59
12.4 Folder implementatie
Vera den Hoedt
60
Vera den Hoedt
61
12.5 Mindmap literatuurstudie
Vera den Hoedt
62
12.6 Inhoudelijke beoordeling opdrachtgevers Afstudeerproject van: Vera den Hoedt Opdrachtgever: Trias Pedagogica / Lectoraat Leefwerelden van Jeugd Abdellah Mehraz, Shakuur Halane en Veerle Knippels Datum: 29 mei 2013 Uitvoering van het onderzoek (incl. Communicatie) Vera heeft zich tijdens de uitvoering van het onderzoek erg professioneel opgesteld. Bij eventuele lastige situaties heeft ze zich proactief opgesteld en nagedacht over mogelijke oplossingen. Ook heeft ze opmerkingen en feedback goed verwerkt. Vera heeft zich tijdens de uitvoering open gesteld om (nog meer) te leren, waardoor haar professionele houding zich nog verder heeft ontwikkeld door de opgedane kennis en vaardigheden. De samenwerking met Anne is ook goed verlopen, de samenwerking heeft duidelijk een meerwaarde opgeleverd, maar zowel Anne als Vera hebben ook goede individuele producten opgeleverd. Aangedragen advies Vera heeft op verschillende niveaus bruikbare adviezen aangedragen aan de opdrachtgever. In de presentatie was helaas niet genoeg tijd om inhoudelijk op alle adviezen in te gaan. We verwachten dat deze in het eindverslag inhoudelijk worden uitgediept, met concrete tips en aanbevelingen. Wat Trias Pedagogica betreft zou deze scriptie meegenomen kunnen worden als nominatie voor de scriptieprijs. Presentatie De eindpresentatie was bijzonder de moeite waard. Vera kan duidelijk communiceren over de resultaten van haar onderzoek, en het advies wat daaruit voortkomt. Ze heeft voldoende antwoord kunnen geven op de vragen van de opdrachtgever. Haar presentatie heeft ze ondersteund met een overzichtelijke hand-out. Eindoordeel: Goed
Vera den Hoedt
63
