januari 2012 Jaargang 2 - Nummer 1
koude en klimaat (techniek)
In gesprek met het ijs Oud-bondscoach Henk Gemser hoorde het ijs zingen
In dit nummer o.a.:
Nieuw Thialf, ijspaleis of luchtkasteel? Xtracold Icebar, kou als internationale attractie Kou geneest niet, maar helpt wel
Enorm bedrag nodig voor nieuw ijsstadion Thialf januari 2012
IJspaleis of luchtkasteel?
Jaargang 2 - Nummer 1
COLD+ Magazine
“Laat ze die boel platbranden”, werd over het oude ijsstadion Thialf opgetekend uit de mond van tweevoudig Olympisch Kampioene Irene Wüst. De topschaatsers keerden afgelopen najaar terug uit Rusland en Kazachstan en keken daar hun
Inhoud
ogen uit in wat ze de mooiste ijsstadions van de wereld noemen. Heeft Thialf zijn langste tijd gehad? “Geen sprake van, zegt directeur Jarko Nieweg van Thialf. “Maar modernisering is wel hard nodig. We maken van het bestaande Thialf een
3
IJspaleis of luchtkasteel? Enorm bedrag nodig voor nieuw ijsstadion Thialf
6
Kou als internationale attractie Xtracold Icebar in Amsterdam
8
In gesprek met het ijs Oud-bondscoach Henk Gemser hoorde het ijs zingen
10 Kou geneest niet, maar helpt wel Koudetechniek bij de fysiotherapeut 12 Het hele jaar winter in De Uithof ‘Eén storing en het kan acuut gaan dooien’
COLD+ is een uitgave van PTC+ praktijkleren PTC+ Zandlaan 27, 6717 LN Ede Postbus 32, 6710 BA Ede
Tel: 0318 - 697111 Fax: 0318 - 634472 E-mail:
[email protected] Internet: www.ptcplus.com
Colofon Redactie: Fotografie: Vormgeving: Druk:
2
Jos Steehouder Henk Ruitenbeek, Jos Steehouder Tim Aarnink Van der Wiel & Rosmalen Drukkers, Arnhem
nieuw toonaangevend ijspaleis.”
Expertise Voor PTC+ wordt 2012 het jaar van de Expertise. Dat leest u al in dit eerste nummer van de tweede jaargang van COLD+, het magazine bestemd voor onze relaties in de koudetechniek en luchtbehandeling. In dit nummer kiezen we voor het thema van sport en recreatie. Bijna overal waar gesport en gerecreëerd wordt, speelt expertise in ons vak een rol, of zelfs een hoofdrol. Echt waar: zonder de expertise van de ijsmeester kun je het WK schaatsen wel vergeten. Tenzij het misschien vriest dat het kraakt. De term expert komt uit het Latijn (expertus) ofwel ‘ervaren’, ‘beproefd’, of ‘bewezen’. Tegenwoordig duiden we er een deskundig persoon in een vakgebied mee aan. Een expert heeft kennis en ervaring op zijn terrein, niet alleen door studie maar ook door langdurige en intense ervaring door oefening. Dat herkennen wij van PTC+ heel goed in onze eigen mensen: trainers die met hun ‘poten in het bluswater’ hebben gestaan, weten hoe de praktijk van alledag eruit ziet en bovendien in staat zijn kun kennis en ervaring over te brengen. Dat doen ze niet alleen in ons eigen vakgebied van de koudetechniek en luchtbehandeling. We hebben ook experts op andere terreinen, zoals in de rundveehouderij, mobiele techniek, dierhouderij en de ontwikkeling in het buitengebied. Dit nieuwe jaar staat voor PTC+ in het teken van de ontwikkeling van vijf expertisecentra, waar onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven samenkomen. Het is nu januari, hartje winter. Op televisie rijgen de schaatswedstrijden zich aaneen. Spannende sport om naar te kijken. Waar zouden we zijn zonder de techniek van de ijsmaker? In dit nummer van COLD+ belichten we de geheimen van de techniek achter de ijsbaan. We gaan ook in gesprek met het ijs, samen met Henk Gemser, coach van kampioenen en zelf een Elfstedenheld uit het verleden. Na afloop nemen we een borrel in de Icebar in Amsterdam. Want we willen wel graag dat het gezellig blijft.
Menig kampioen heeft warme herinneringen aan een tjokvol Thialf.
In 2003 behoedde directeur Jarko Nieweg het Thialf ijsstadion van faillissement. Gaat hij het nu ook nog voor de slopershamer behoeden? Aan Nieweg zal het niet liggen. Wat hem betreft is de keuze simpel. Alle discussies over een nieuw ijsstadion en de plaats waar dat moet worden gebouwd, zijn wat hem betreft overbodig. “Voor een derde deel van de prijs die een nieuw stadion kost, toveren we het bestaande Thialf om tot een ijspaleis van de eerste orde, waarin alles mogelijk is wat topschaatsers zich maar wensen”, zegt hij.
Ik wens u een voorspoedig en succesvol 2012! Het gonst rond Thialf, al een paar jaar. Een nieuw stadion is nodig, omdat elders in de wereld modernere stadions worden gebouwd. Thialf en Heerenveen zouden de benodigde internationale uitstraling
Jenny van den Bovenkamp Algemeen Directeur PTC+ COLD+ Magazine
Nr. 1 - januari 2012
missen omdat de faciliteiten achterblijven. Maar de partijen die het nieuwbouwverhaal ondersteunen draaien al een tijdje om elkaar heen. De tijd gaat op aan discussies over locaties en zelfs of een stad in de Randstad voor een nieuw ijsstadion niet geschikter is als Heerenveen. Maar bovenal is de zoektocht naar de benodigde honderd miljoen euro nog niet succesvol afgerond. Thialf-directeur Nieweg is de eerste die toegeeft dat er wat moet gebeuren. Zijn plannen zijn zelfs al klaar. De grootscheepse verbouwing kan direct na 2014 beginnen. Eerder niet, want dan zou de renovatie de Olympische voorbereiding van onze topschaatsers verstoren. Nieweg twijfelt geen seconde: “We bouwen ons bestaande Thialf »
3
Een nieuw Thialf? Isolatie Nieweg schetst wat er nodig is. Allereerst een nieuw dak, dat volgens de huidige inzichten goed is geïsoleerd. Het dateert van 27, 28 jaar geleden. Ten tweede moeten de voorzieningen voor het publiek worden verbeterd en iets uitgebreid. Mogelijk dat het dak iets omhoog kan zodat meer tribunecapaciteit beschikbaar komt tot een maximale capaciteit van ruim 12.000. Om de tribunes heen moet een overdekte acht meter brede omloop komen, een soort ‘foyer’, zodat de ijshal geen direct contact meer maakt met de buitenlucht en het publiek bovendien niet meer met natte regenjassen naar binnen hoeft.
‘Oppassen voor financiële molensteen’
Ten derde is een nieuw verwarmings- en ventilatiesysteem noodzakelijk, waarmee niet alleen de omstandigheden voor de schaatsers volgens de modernste inzichten worden verbeterd, maar ook veel energie kan worden bespaard. “Schaatsers hebben het liefst een luchttemperatuur van 12 tot 14 graden en een ijstemperatuur van min zes. Dat staat op gespannen voet met elkaar, met een nieuw systeem kunnen we lucht van onderaf aanblazen, in plaats van bovenaf. Het is dezelfde techniek die ook wordt toegepast in de nieuwe hallen in Rusland en Kazachstan. Ook dat scheelt weer veel energie.”
Twee zomers De klus zal in twee zomers te klaren zijn, stelt Nieweg. Daarmee kan Thialf met gemak de concurrentie met buitenlandse accommodaties aan. Het grote voordeel is dat de organisatiestructuren en ook de vele vrijwilligersverbanden rond Thialf intact kunnen blijven. En wat te denken van de unieke sfeer van het stadion? “Voeg daarbij dat er hier vlak naast een NS-station is. Beter dan dit kan de bereikbaarheid niet worden.”
Thialf-directeur Jarko Nieweg meent dat het huidige Thialfstadion kan worden gemoderniseerd tot de beste laaglandbaan van de wereld.
om tot de modernste schaatstempel van de wereld. En dat kost veel minder dan totale nieuwbouw.”
schaatstijden van de aflopen maanden spreken boekdelen: die zijn gewoon top”.
Faillissement
Tot voor kort draaide Thialf best goed, maar de steeds hogere energiekosten dreigen het ijsstadion opnieuw de nek om te draaien. “Normaal gesproken was ik al begonnen met de renovatie. Maar zo lang er discussie is over een heel nieuw stadion, kan ik die investering natuurlijk niet doen. Dat kan alleen als de gemeente en provincie geld in Thialf willen steken in plaats van in een nieuwbouwproject. En de afspraken met de KNSB over het toewijzen van de belangrijke internationale toernooien moet natuurlijk intact blijven.”
Jarko Nieweg trad in 2003 als aan als Thialf-directeur, de financiële oud-topman van energiebedrijf Essent moest destijds een faillissement afwenden. En nu, vlak voor zijn afzwaaien, staat Thialf weer op een belangrijk kruispunt. “Als het gaat om de energiehuishouding en de accommodatie voor onze gasten, moet er dringend iets gebeuren. We hebben een energierekening van een miljoen euro per jaar. Dat is niet vol te houden. Maar als we het hebben over het ijs, spreken we nog altijd over één van de snelste laaglandbanen van de wereld. De
4
COLD+ Magazine
Als het verbeteren van Thialf zo relatief eenvoudig en snel kan, waarom dan die discussies over een nieuw stadion? Nieweg weet dat het soms beter is om voorzichtig te zijn in zijn uitspraken: “Natuurlijk spreekt zo’n hypermodern plan tot de verbeelding. Het plaatje is leuk. Maar laten we oppassen voor een financiële molensteen om onze nek.” “In de plannen van de provincie Friesland is 15 tot 40 miljoen beschikbaar. Een geheel nieuw stadion, bijvoorbeeld naast het Abe Lenstrastadion, kost naar schatting zeker 100 miljoen. Private investeerders laten het afweten, de Rijksoverheid eveneens. Er wordt geschermd met de profilering van Heerenveen als sportstad en sportcampus. Het zou passen in de Olympische ambities van Nederland. Maar ik maak mij vooral zorgen om de ‘gewone’ mensen: de recreatiesporters en de ijsclubs die Thialf als thuisbasis hebben waarvan de leden tijdens toernooien de parkeerterreinen in de buurt beheren, ten gunste van hun eigen clubkas. Kunnen die mensen zich nog identificeren met zo’n nieuw duur stadion? Ik zeg: laten we zuinig zijn op wat we hebben”.
Nr. 1 - januari 2012
Thialf als openluchtbaan in de jaren 70. De dagelijkse besturen van de provincie Friesland en de gemeente Heerenveen willen een nieuw hypermodern ijsstadion in Heerenveen bouwen, naast het voetbalstadion van Heerenveen. Het is de bedoeling dat onderwijs, bedrijvigheid, sport en duurzaamheid worden samengebracht op die plek. Het nieuwe Thialf moet gaan beschikken over de modernste technieken en faciliteiten voor een absolute topstatus. De provincie wil met het nieuwe ijsstadion investeren in het Nederlandse schaatsen, maar dan moeten ook andere partijen meedoen, zoals bedrijven en andere overheden, zoals het Rijk. De gemeente en de provincie vinden dat de nieuwe topijsbaan in ieder geval in Friesland moet blijven. Ze zien schaatsen als een nationale cultuurdrager, waarin ons land al decennia toonaangevend in de wereld is. De initiatiefnemers vinden dat nieuwbouw meer voordelen oplevert dan het moderniseren van het bestaande Thialf. De voordelen zijn sportief, economisch en maatschappelijk van aard, vinden ze. Het nieuwe Thialf moet het duurzaamste stadion ter wereld worden, de snelste laaglandbaan ter wereld. Provinciale Staten en de gemeenteraad krijgen de voorstellen in februari voorgelegd. Met de bouw zal rond 100 miljoen euro gemoeid zijn, daarvan is iets minder dan de helft beschikbaar. In de zomermaanden volgen de uitwerking op haalbaarheid en financiële dekking. In september 2012 zou het definitieve besluit volgen.
5
Xtracold Icebar in Amsterdam
Kou als internationale attractie Het is een bar waar het bier wordt verwarmd in plaats van gekoeld. Waar je je jas niet uittrekt, maar juist áán. Je krijgt je drankje niet in een glas, maar in ijs. Het meubilair is van ijs, de decoraties zijn van ijs. Amsterdam heeft een ijskoude toeristische attractie. Voor vrijgezellenfeestjes en bedrijfsuitjes. Kijk maar op www.xtracold.com
Als eigenaar Marcel Kes de zware deur opent slaat de kou je tegemoet. We gaan eventjes zonder jas, een ‘flitsbezoek’. De adem maakt grote condenswolken. Het eigenlijke interview doen we in de ‘warme bar’, voorin het gebouw. Dat is wel zo praktisch voor een journalist die moet schrijven: de inkt in de pen zou zó maar bevriezen. In de kou klinkt muziek en knippert feestverlichting. Het personeelsfeestje kan zó beginnen, al is het nog niet eens tien uur in de ochtend. “Elke ochtend laat ik de installaties hun hele programma proefdraaien. Ik wil natuurlijk niet dat hier een bus met toeristen staat en dat ik dan overvallen word door een storing”, zegt Kes. “Met deze temperaturen is alles veel gevoeliger voor storingen.”
Min tien Binnen is het tien graden onder nul. De bezoeker verblijft gemiddeld een half uur in de ijsbar. Daar word je getrakteerd op muziek, 3D-film, drankjes en sfeervolle verlichting. Na een half uur wil je er vaak graag weer uit om op temperatuur te komen. “Het is natuurlijk geen bar waar je de hele avond blijft hangen. Het is gewoon de kick, de gein, iets geks wat je met een clubje vrienden doet als je een avondje in Amsterdam gaat stappen. We richten onze pijlen in de eerste plaats op de toeristenmarkt. Maar voor verenigingen, vriendenclubs en personeelsuitjes komen de mensen ook uit het hele land.” Marcel Kes weet waarover hij praat. Hij ziet ze komen met drommen tegelijk, de toeristen. Vrij snel na de start van het eerste concept van de Icebar raakte hij betrokken bij het bedrijf. Inmiddels is hij co-eigenaar, samen met initiatiefnemer Robert van Duuren van de Ditems Entertainment Group. Leuk detail: voorheen werkte Marcel in een saunabedrijf. Jazeker, ‘some like it hot, some like it cold. En er zijn mensen die van beide houden.
Heineken De conceptontwikkeling en de opening van de icebar viel eigenlijk toevallig samen met de introductie van het bier Extra Cold van Heineken. De partijen hadden elkaar gauw gevonden voor de presentatie van het biertje. Icebar Xtracold wordt nog steeds regelmatig in één adem genoemd met het bekende biermerk, maar formeel is er geen verbinding. De Icebar is een zelfstandig bedrijf, dat de toerist vooral gewoon een lollig half uurtje wil bieden. De Icebar meldt op zijn website dat ze zich betrokken voelt bij de problematiek van de smeltende ijskappen. Milieu, maar ook cultuur zijn
6
belangrijke dragers voor een attractie. Zo wordt op de website ook gerefereerd aan het epos over ontdekkingsreiziger Willem Barentsz, onze nationale zeeheld. Veel is geoorloofd om de interesse van de potentiële bezoeker te wekken. Marcel Kes, heel eerlijk: “Kijk, het gaat er wel om dat we zoveel mogelijk toeristen naar binnen halen. Daarvoor zetten we ook een man in het pak van een ijsbeer op straat, om mensen naar binnen te praten.” Ondertussen is de icebar een samensmelting van koudetechniek en luchtbehandeling. Als de hele middag en avond tot diep in de nacht groepen feestende mensen naar binnen gaan voor een half uurtje, dan ademen ze bijvoorbeeld heel wat waterdamp uit. En dat moet niet gaan aanslaan op de ijssculpturen, de bar en de technische installaties. In de bar wordt standaard een 3D-film vertoond. “Het gaat daarbij minder om het verhaal dan om de techniek. We zijn de enige ijsbar die deze techniek tot zijn beschikking heeft. Onderschat niet dat die beamers tegen de extreme omstandigheden bestand moeten zijn, het vergt veel onderhoud.”
Verwarmd Bier wil niet best stromen bij tien graden onder nul, vandaar dat het moet worden verwarmd. “Kwestie van de compressor omdraaien, maar dan heb je een lekker koud pilsje uit een glas van ijs. Geen toeristische attractie kan bestaan zonder dat je er op de foto kunt. “Doe we ook. Er is bijna geen fototoestel tegen bestand, die temperaturen. Ik koop drie keer per jaar een nieuwe camera, dan hebben ze het loodje gelegd.” De Icebar zelf is in feite niets meer of minder dan een vriescel, zoals ze bijvoorbeeld overal in de tuinbouw worden gebruikt. Het is geen heel bijzondere techniek, hier is vooral de toepassing grappig. Geen opslag van diepvriesproducten, maar vermaak van toeristen is hier het doel, vertelt Marcel met een grijns. “We profileren ons daarom ook niet als bar, maar als een toeristische attractie. Kinderen zijn ook welkom, maar je moet er wel rekening mee houden dat alles in het Engels is. Tja, Amsterdam stikt nu eenmaal van de buitenlanders.” Deze ochtend wordt alles klaar gezet voor de eerste toeristen die vroeg in de middag worden verwacht. Er worden biervaten uitgeladen, de ‘merchandise’ ligt klaar: handschoenen, mutsen, T-shirts, mokken en malletjes om zelf je glazen te bevriezen uit water. Voor thuis in de diepvries. Om je gasten mee in de maling te nemen. COLD+ Magazine
De barman schenkt nog eens in, bij een temperatuur van tien graden onder nul. Nr. 1 - januari 2012
7
Oud-bondscoach Henk Gemser hoorde het ijs zingen
In gesprek met het ijs
Hij zag alle banen van de wereld, die hij steeds vaker overkapt aantrof bij de grote toernooien. “Als ik in een ijshal kom, let ik altijd eerst op de temperatuur en de vochtigheid. Ik haal een paar keer goed adem en kijk dan naar het ijs. Hoe ligt het ijs erbij? Glimt het? Of is het aangeslagen? Maar de eerste ademhalingen geven de meeste informatie. Immers, je weet niet hoe lang het ijs er ligt, ofwel wanneer de laatste dweilbeurt was.”
Geluid “Een andere manier om het ijs te behoordelen is het geluid van de schaats: de inzet, de afzet. Hoe klinkt dat? Dat is moeilijk te duiden. Misschien kan ik de kwaliteit van het ijs nog beter afmeten aan het bewegingspatroon van mijn pupil. Dat is immers een topsporter van wie ik het lijf en het bewegen door en door ken. Is het dansen of werken? Dat kan veel zeggen over het ijs.”
Gemser ontdooit als het gaat vriezen
Hij hoeft niet lang te denken, gevraagd naar zijn mooiste schaatservaring. De man die Olympische dromen van dichtbij zag uitkomen en alle geavanceerde kunstijsbanen van de wereld zag, krijgt een glinstering in zijn ogen. “Dat was begin januari 1997. Ik zat in Inzell, in trainingskamp met de kernploeg, ondermeer met Ids en Gianni. We waren midden in de voorbereiding voor het Europees Kampioenschap dat enkele weken later in Heerenveen zou worden gehouden. En toen kwam dat nieuws uit Leeuwarden op 2 januari: ‘It giet oan’. De vijftiende Elfstedentocht op zaterdag.” Tja, daar zit je dan, in Inzell. “Die dag riepen die jongens me bij hen. Ze vonden dat ik meteen naar Friesland moest rijden om de Elfstedentocht te rijden. Ik maakte nog wat tegenwerpingen. Toen zei Ids: ‘Je denkt toch niet dat wij hier drie dagen lang tegen jouw chagrijnige kop aan willen kijken?’ Ik ben gegaan. Indirect heb ik van die mannen dus mijn mooiste schaatsmoment gekregen.”
Zingen “Het was die zaterdagmorgen vroeg, ik was Sneek gepasseerd, net vijfentwintig kilometer in de benen. De wind in de rug, het was nog
8
donker. De lucht was helder en je kon de volle maan zien. Vóór en achter mij schaatsten honderden deelnemers aan die tocht. Een lang lint, onderweg op de Elfstedenroute. Het was zo stil, dat je het ijs kon horen zingen. Ik heb het ijs horen zingen! Met zoveel mensen daar zijn en een moment van verstilling meemaken. Dat was de kern van het schaatsen voor mij op dat ogenblik. Ik vergeet het nooit meer.” Gemser is zo iemand die ontdooit als het gaat vriezen. Of nee, hij hoeft er maar over te praten en je leest de passie van zijn gezicht. Tegenwoordig rijdt hij anoniem zijn rondjes op het ovaal van Thialf. Muts over het hoofd, donkerblauwe fleecetrui. Een beetje incognito. De 71-jarige doet elke twee dagen ‘iets aan sport’. “Je moet het bijhouden” En voor de rest is hij veel onderweg. Tegenwoordig als Technisch Directeur Topsport van de Nederlandse Handboog Bond. Ja, nu onderweg naar de Olympische stad Londen. Als je hem uitnodigt krijg je een onophoudelijke stroom van herinneringen, belevenissen en zienswijzen. In de jaren zeventig werd hij er eens uitgeknikkerd bij de schaatsbond. Hij was te eigenwijs en had onvoldoende ontzag voor de schaatsbobo’s. Maar ze haalden hem later terug, en jongens, wat was dat een goed besluit. Want er braken gouden jaren aan voor de Nederlandse schaatssport. Behalve zijn expertise, bracht hij vooral ook zijn passie en emotie voor het schaatsen over op zijn pupillen. COLD+ Magazine
IJs moet taai zijn, bij een temperatuur van min zes tot min zeven. Te koud ijs is te hard. Daarvan krijgt de schaatser geen energie terug in de afzet. Het kan zelfs breken. De pest voor sprinters. Maar te zacht is ook niet goed, dan zakt de schaats te diep in het ijs en neemt de weerstand toe. Een kwart van de weerstand van een schaatser komt van het ijs. Dat is dus een serieuze factor om rekening mee te houden.” Na een dweilpauze zie je daarom vaak dat schaatsers nog uitvoerig aan hun kleding frummelen, desnoods een valse start veroorzaken. Trucs om tijd te winnen, allemaal om het ijs de kans te geven om nog even uit te harden na de verzorging.
Gemser, de geboren schaatsheld Echte schaatshelden worden niet gemaakt of bedacht. Die worden geboren. Neem nou Henk Gemser: zijn wieg stond in 1940 in het dorpje Berlikum. Die winter werd een Elfstedentocht verreden. Was dat een voorteken? Berlikum ligt op minder dan een steenworp van de beruchte Blikvaart in de Hel van het Noorden. Het kon niet missen. Gemser groeide in zijn jeugd uit tot een sportman die uitblonk in atletiek, wielrennen, zwemmen en schaatsen. Het was bijna logisch dat hij in Amsterdam naar de sportacademie ging om te worden opgeleid tot gymnastiekleraar. Henk weerde zich als schaatser goed op de korte en lange baan. Maar een echte schaatsheld werd hij in 1963. Als een van de weinigen reed hij de helse Elfstedentocht van dat jaar uit. Later stond Henk aan de wieg van de grote schaatsgekte in ons land. Hij was conditietrainer van Ard en Keessie. Na de desastreus verlopen Olympische Spelen van Sarajevo (1984) werd Gemser benoemd tot bondscoach. Schaatsers als Jan Ykema, Geert Kuiper, Hein Vergeer en Frits Schalij regen titels aaneen, net als later Gerard Kemkers en Leo Visser.
Ragfijn Van Gemser is ook de uitdrukking ‘in gesprek gaan met het ijs. “Een goede vijf of tien kilometer rijden is een ragfijn samenspel tussen sportman en het ijs. Je kunt wel beginnen met rondjes dertig, maar dan sla je het lichaam over hè? Je moet eerst voelen hoe het zit, met je lijf, het ijs en de lucht. Ik had altijd contact met de vliegbasis Leeuwarden. Ze beschikken daar over alle weerkaarten die je maar kunt verzinnen. Zo wist ik altijd of de luchtdruk stijgend of dalend was en of de omstandigheden zwaarder of lichter zouden worden.” Hij vertelt over Gianni Romme, het WK afstanden van 1998 in Calgary. Concurrenten kregen het moeilijk in de slotfase. “Ik kreeg in de gaten dat het ijs niet hard genoeg was. Ik heb tegen Gianni gezegd rustig te vertrekken, helemaal tegen zijn gewoonte in, omdat hij altijd als een komeet vertrok. Aanvankelijk grote opwinding, want Gianni reed geen goede rondetijden. Tot in de eindfase, toen ging hij los. Hij won met overmacht”. Terug naar het natuurijs. Stel dat de door weerprofeten aangekondigde ‘horrorwinter’ inderdaad zijn intrede doet. Is hij dan weer van de partij tijdens de Tocht der Tochten? “Dat hoop ik natuurlijk, het hangt ook van de omstandigheden af. De botten en gewrichten zijn niet meer in die puike staat van vijftien jaar terug. Voor zo’n tocht moet je niet alleen in gesprek met het ijs, maar ook met je lijf”.
Nr. 1 - januari 2012
Henk Gemser coacht Hein Vergeer naar de wereldtitel. Een echte kampioenenmaker werd Gemser in 1998, toen zijn pupillen Gianni Romme en Ids Postma Olympisch goud pakten. In 2010 was Gemser Chef de Mission van het Nederlandse Olympisch team bij de Winterspelen in Vancouver. Nog steeds stelt hij zijn kennis en ervaring beschikbaar aan de Nederlandse sport, al is dat meer in de luwte.
9
Koudetechniek bij de fysiotherapeut
Voor de wind
Kou geneest niet, maar helpt wel Fysiotherapeut Hans Schoemaker ziet ze dagelijks
Foot Connection (www.footconnection.nl) is een praktijk voor fysiotherapie in Culemborg, gespecialiseerd in het analyseren van bewegingspatronen en blessurepreventie en – behandeling. Eigenaar David Evers en zijn mensen hebben een internationale reputatie opgebouwd met name bij toppers in de atletiek, het wielrennen en de schaatssport. Ook prestatiegerichte liefhebbers weten de weg naar Foot Connection in Culemborg feilloos te vinden. Maar uiteraard helpt Foot Connection ook ‘gewone’ patiënten weer vooruit of dat nu is bij het revalideren na een meniscusingreep of na een heupoperatie.
voorbij komen: de verzwikte enkels, verdraaide knieën en overbelaste schoudergewrichten. Hans werkt bij de ‘Foot Connection’ , een fysiotherapiepraktijk die zich vooral toe legt op blessurepreventie en -behandeling van sportmensen.
Koelen heeft een positief effect op de pijn die je ervaart Fysiotherapeut Hans Schoemaker. Voorkomen is altijd beter dan genezen. Foot Connection voert daarom preventief analyses uit, waarbij de sporter advies krijgt over houding en bewegingspatronen, al of niet met aanpassingen aan schoeisel of een andere afstelling van de fiets. Maar als het dan toch mis gaat, halen de fysiotherapeuten van de Culemborgse praktijk alles uit de kast om de sporter weer in beweging te krijgen. Ja, zelfs ijs als dat moet, al zoek je vergeefs naar een ijsblokjesautomaat in de behandelpraktijk: “De patiënt kan heel goed zelf koelen, mits goed geïnstrueerd. Thuis op de bank bijvoorbeeld.”
is geen geneesmiddel. Het is niet aangetoond dat het de daadwerkelijke genezing bevordert.” Koude geneest dus niet, maar het helpt wel, is de bondige samenvatting. “Van een groep patiënten met vergelijkbaar schouderletsel werd een deel structureel met koude behandeld. Die groep bleek eerder in staat weer normale bewegingen te maken, ofschoon er in het feitelijk herstel van de blessure geen verschil was te ontdekken.”
Discussie De toepassing van koude is één van de vele geaccepteerde behandelvormen in de fysiotherapie in het algemeen en bij sportblessures in het bijzonder, aldus Schoemaker. Maar de wetenschappelijke meningen over het koelen van spieren, pezen en gewrichten lopen toch nog altijd sterk uiteen, stelt hij vast.
Positief “We weten zeker dat het koelen een positief effect heeft op de pijn die de sporter ervaart. Dat geldt zowel voor plotselinge trauma’s zoals een verdraaide knie, als voor tijdsgebonden blessures, die een oorzaak hebben in het bewegingspatroon of de houding. Ook is vrij betrouwbaar aangetoond dat koeling het functioneel herstel – zeg maar het vermogen om weer goed te kunnen bewegen – bevordert. Maar koude
10
Toch is er veel discussie over koudetoepassing bij blessurebehandeling, legt Hans uit: “Normaal reageert het lichaam op een plotseling trauma – een trap op je enkel – met een ontstekingsreactie: de plek wordt rood, er is een zwelling, het wordt er warm, er is functieverlies en er is pijn. De rode kleur wordt veroorzaakt door toestromend bloed, nodig voor aan- en afvoer van stoffen. De zwelling maakt de plek toegankelijk voor herstel, de pijn zorgt voor het afremmen van activiteit. De warmte stimuleert enzymen om tot reparatie over te gaan en het functieverlies dwingt de mens even rustig aan te doen. Zo’n ontsteking is dus je vriend, zou je zeggen. Maar door de toepassing van koude doorbreken we dit proces. De tijd van pijn, zwelling en functieverlies wordt korter. De feitelijke genezing wordt niet versneld, maar we zijn wel sneller op de been. De vraag is: wat is wijsheid?” COLD+ Magazine
Voor topsporters geldt dat ze na het koelen van hun spieren na een training of wedstrijd, minder spierpijn hebben. Met name sprinters worden er sneller van, uit onderzoek is gebleken dat sporters na toepassing van koude op hun benen, sneller meer kracht konden aanwenden in hun bovenbenen, aldus Hans Schoemaker. Het zijn dus mysterieuze krachten die worden losgemaakt door een beetje kou in het lichaam: minder pijn, sneller herstel. Topsporters zoeken de uiterste wegen om hun doel te bereiken. Geen wonder dat je ze soms aantreft in een ton met ijskoud water na een zware Alpenetappe of een intensieve training. Fijn? Niet echt. Maar zo kunnen ze er een dag later weer flink tegenaan.
Gevaar “Die ton met koud water zorgt ervoor dat ze de vermoeidheidspijn een dag later waarschijnlijk minder voelen”, zegt Hans Schoemaker. “Overigens zou daardoor in extreme situaties wel het gevaar van overbelasting kunnen loeren. Als je immers je eigen pijn niet meer of verminderd voelt, is overbelasting mogelijk.” “Tijdens mijn opleiding tot fysiotherapeut stond er een vrieskist in de klas. We bevroren plastic bekertjes met water en oefenden met ijsmassage. Nee, lekker is anders.” Wie er zelf mee aan de gang wil, moet trouwens wel oppassen: te langdurig en intensief koelen kan een soort bevriezing veroorzaken, vergelijkbaar met brandwonden. Hans adviseert: Neem een ijsklontje in je hand en beweeg dat over de zere plek. Het duurt vijf minuten voor het klontje is gesmolten, dat kan nooit kwaad.”
Nr. 1 - januari 2012
Na het vaststellen van het thema en de onderwerpen voor dit nummer van COLD+ in ons redactieteam, realiseer ik me eigenlijk pas later welke belangrijke relatie er ligt tussen sport en ontspanning. Als definitie van recreatie wordt gegeven: ‘De lichamelijke en geestelijke activiteiten die plaatsvinden in de vrije tijd, met ontspanning als doel”. Het woord recreatie duidt op vernieuwing, verfrissing. De bedoeling van recreatie is om er weer even tegenaan te kunnen, je batterijen eens goed op te laden, nieuwe energie op te doen en het ontladen van spanning die zich heeft opgebouwd. Zo beschouwd kijk je ineens heel anders aan tegen een wandelingetje op zondagmiddag. Recreatie is ‘serious business’, als je dat leest.
COLUMN
Sport en ontspanning
Als je een koud pilsje uit de koelkast trekt, is dat dan ook recreatie? Of moet je je perse uitsloven op de skipiste of een ijsbaan? Schaatsen op natuurijs is natuurlijk het mooiste. Tijdens het schrijven van deze column was er nog geen uitzicht op een periode van winterse koude, maar wat niet is kan nog komen. Ondertussen ‘behelpen’ we ons wel op een van de vele kunstijsbanen in ons land. Daar heb je in ieder geval geen zichtbare of – erger – verborgen scheuren in het ijs. Met een beetje geluk schaats je beschut tegen de wind of zelfs helemaal overdekt, zodat ook de regen geen vat meer op je krijgt. Maar toch, schaatsen in de vrije natuur blijft het mooist. Misschien ook wel omdat je slechts zelden in de gelegenheid bent. Ik ken mensen die het prachtig vinden om tijdens zwoele zomeravonden te verhalen over die barre schaatstocht, met wind tegen en zwaar ‘werkijs’. En dan de warme chocomel aan het eind die smaakt dan ook wel fantastisch. Om de spieren soepel te houden en de conditie een beetje op niveau, ga ik geregeld naar zo’n fitnesscentrum. Wat pas opvalt is als je lekker bezig bent met gewichten of andere werktuigen is dat ook hier een klimaatsysteem aanwezig is, zodat de longen hun werk kunnen blijven doen. Als je op je rug bezig bent gewichten op te drukken zie je de buizen tegen het plafond, eerst grote diameters, die overgaan in de kleinere diameters en de bekende ‘uitstroomdouches’. Ben je in de buurt van zo’n luchtdouche lekker aan het zweten dan voel je de kou direct op je lijf. Toch iets anders dan luchtbehandeling in een supermarkt waar mensen met dikke jassen naar binnen komen. Het onderstreept het belang van goed vakmanschap en het besef waarvoor installaties worden gebruikt. Klimaatsystemen moeten altijd weer aan andere voorwaarden voldoen. Dat maakt het werk leuk, uitdagend en boeiend. De moraal van dit verhaal? Ook ons technische werk draait uiteindelijk toch om de wensen en de inzichten van mensen van vlees en bloed. Het is het essentiële onderdeel van ons vakmanschap, onmisbaar tussen onze fraaie rekenmodellen en technische parameters. Daar word je pas echt fit van! Leo Voorwinden
11
‘Eén storing en het kan acuut gaan dooien’
Het hele jaar winter in De Uithof Wintersport aan het strand
Het kloppend hart van het Haagse evenementencentrum De Uithof maakt een ongelooflijke hoeveelheid lawaai, 24 uur per dag, zeven dagen in de week, 52 weken per jaar. De machinekamer is het domein van het hoofd van de
Evenementencentrum De Uithof ligt hemelsbreed slechts een paar kilometer van het Noordzeestrand van Kijkduin en Scheveningen. Vaak blaast een lauwe zuidwestenwind zwakke plekken in het ijs, vooral in de ‘Noorderbocht’, zoals die heet. Dan moeten de vriesinstallaties op volle toeren draaien. Op zichzelf is dat geen probleem, want De Uithof bestond al als kunstijsbaan in de jaren zeventig. Tienduizenden supporters zagen hier Yep Kramer – de vader van Sven – in duel met Hilbert van der Duim tijdens het Europees Kampioenschap schaatsen in regen- en hagelbuien met zware windstoten. In de jaren tachtig deed het indoorschaatsen zijn intrede. Internationale wedstrijden worden hier nu niet meer gehouden. De baan moet het nu hebben van recreatieschaatsers. Eind jaren negentig werd het complex uitgebreid met de skihal met daarin een skipiste van 211 meter lang en liefst vier liften. Wachttijden voor de lift zijn vrijwel nihil. Ook werden er een klimhal en een kartbaan bij gebouwd.
technische dienst, Loek Wonnink, maar hij wordt daarbij bijgestaan met specialistische kennis door Wim Hulst (53) koude-specialist van Cofely Refrigeration in Zoetermeer.
‘Als de machine uitvalt, smelt het ijs op de baan direct’ Wim Hulst, koudespecialist van Cofely Refridgeration in Zoetermeer
Wim kent de krochten van De Uithof als zijn broekzak. Al vijftien jaar loopt hij als onderhoudstechnicus rond in het domein van Loek: een storing hier, onderhoudsbeurt daar. Jarenlang kwam hij hier bovendien als verwoed schaatser. Zijn werkgever Cofely heeft het contract voor zowel het incidentele als het vaste onderhoud van de ijsmachines, die zorgen dat duizenden mensen elke winter naar hartenlust kunnen schaatsen en skiën, of het buiten nu vriest of dooit. Het complex van De Uithof telt drie ijsbanen en een skihal waar continu koude nodig is, plus kantoren en horecaruimten die moeten worden verwarmd. Wim Hulst trekt alle kistjes, laatjes en doosjes in zijn onderhoudsbus open, vergeefs op zoek naar een extra paar oordopjes
12
voor zijn gast. Zijn eigen gehoorbescherming hangt om zijn nek. Nee, zonder kun je hier niet: “Als je een paar minuten in de machinekamer bent, word je gek van dat lawaai”, zegt hij. Uiteindelijk vinden we nog iets in een van de kasten in de technische ruimten van De Uithof.
Lawaai Als de dikke deur open gaat komt het lawaai je desondanks tegemoet. Hier staat grof geschut te loeien: neem de grote zestien cilinder gasgenerator die twee dynamo’s van 270 en 350 kilowatt aandrijft. Deze permanente stroomvoorziening drijft twee schroefcompressoren aan die zorgen voor het continue proces van verdamping, compressie en condensatie van de ammoniak die wordt gebruikt als koudemiddel. Zo COLD+ Magazine
krijgen de schaatsers het ijs waar ze op rekenen en de skiërs het gevoel dat ze ergens bovenop een Alpentop staan. Voor de kunstijsbanen – een 400 meterbaan met bijgehorend curlingveld en de vloer van het ijshockeystadion – wordt een direct koelsysteem gebruikt waarbij de ammoniak door buisjes in het beton wordt geleid. In de skihal ligt een buizensysteem gevuld met glycol, dat gekoeld wordt vanuit het al aanwezige ammoniaksysteem. In de skihal blazen grote ventilatoren lucht langs de met glycol gevulde buizen, zodat de luchttemperatuur kan dalen naar rond de min acht graden. Door water te vernevelen kan het binnen sneeuwen wanneer de pisten daarom vragen.
Nr. 1 - januari 2012
Het is koud in de skihal. Bij diep inademen voel je de neushaartjes licht bevriezen. Het is een fascinerend gezicht: snowboarders en skiërs glijden bij kunstlicht soepel naar beneden. Althans, de meesten. Enkelingen zijn minder bedreven en maken een fikse schuiver.
Ammoniak De basis van alle kou ligt bij de ammoniak, zowel voor de ijsbanen als de skihal. De ammoniak wordt met een temperatuur van ongeveer min twaalf graden door het beton geleid, zodat het ijs zijn warmte kan afstaan aan de ammoniak. Deze keert deels als damp terug in de grote ammoniak afscheidervaten. De damp wordt door de compressor afgezogen en naar de condensor geperst. Door de drukverhoging stijgt »
13
Praktijkprobleem Bij de koekenbakker Ook bij een koekfabriek is koudetechniek soms van het grootste belang. Al is het maar om de koeken af te koelen na het bakken. Voor een onderhoudsbezoek komt een monteur bij een koekfabriek, waar de koeken te warm van de productieband afkomen. Na het aansluiten van een meterset blijken volgens de meetgegevens de drukken en de temperaturen niet optimaal te zijn. Uiterlijk zijn er geen bijzonderheden te zien, daar moet dus de elektronische lekzoeker aan te pas komen. Dat is altijd een hele toer, zo langs de compressor in de machinekamer en de leidingstraten. Een kruiptocht boven het plafond, warm en stoffig, tot en met. De installaties zijn zo gemonteerd dat je er voor onderhoud nauwelijks bij kunt komen. Maar hoe ik ook zocht: geen lekkage te vinden. Totdat ik bij een nog heel nieuwe verdamper boven de productieband kom. Na het wegvegen van wat vet haalde ik de lekzoeker erlangs. Bingo! Een kleine lekkage. Niet gedacht dat deze verdamper, amper drie maanden geleden gemonteerd – althans volgens het logboek – lek kon zijn. Daar zou een reden voor moeten zijn.
Hart Zo is de machinekamer het kloppend hart van De Uithof. “Het is een mooi bedrijf om te werken, maar soms wel stressvol”, zegt Wim. “Ik kom ook in grote vrieshuizen in de Rotterdamse haven, waar bijvoorbeeld enorme hoeveelheden levensmiddelen liggen opgeslagen bij temperaturen van rond 25 graden onder nul. Als daar een storing is, heb je meestal ruim de tijd om die te verhelpen. Er is zóveel koudebuffer aanwezig, dat je na het uitvallen van de installatie vaak pas na een dag iets gaat merken aan de temperatuur.” In De Uithof ligt dat anders. Als de ijsmachine uitvalt, dan smelt het ijs vrijwel onmiddellijk en moeten de schaatsers van de baan. Vaak kunnen ze op één unit de schade nog wel beperken, maar als er een evenement is, dan stijgt de stress. Die machines móeten het doen, zo zit dat.” Daarom maakt Wim met regelmaat zijn ronde. “Preventief onderhoud is natuurlijk het beste. Je kunt storingen het beste maar vóór zijn. De technische installaties worden aangestuurd vanuit de PLC, die overigens ook op afstand is uit te lezen. “Maar toch moet je ook fysiek inspecteren: een kleine lekkage of een geluidsverandering kan al aanleiding zijn om ergens in te grijpen.”
Uit de gegevens in het logboek blijkt bovendien dat deze verdamper is behandeld met het beschermingsmiddel poluAl. Dat is een extra laag ter bescherming voor de dampen die vrij komen uit de koeken. Erg vreemd. Uit contact met de deskundigen van het bedrijf dat de coating heeft aangebracht, blijkt dat de alles precies zo is aangebracht zoals in het logboek is opgegeven. Het raadsel is compleet. Maar de feiten liegen niet. Het lek zit in een bocht aan de zijkant van de verdamper en nog wel precies op een fabriekslas. Uiteraard valt het binnen de garantie, een nieuwe verdamper wordt besteld. Maar voordat die ook wordt voorzien van een poluAl-coating, haal ik eerst wat water uit de lekbak en doe ik dat in een monsterfles. Ik bel een collega met de vraag of hij dat water wil testen voordat de nieuwe coating wordt aangebracht. Ik stuur het hele zaakje naar hem op.
Soms lopen ventilatoren in de skihal vast, domweg omdat ze bevriezen. “Dan moeten we een steiger opbouwen en de zaak weer in beweging krijgen. Ja, een koud klusje, het kan zelfs midden in de zomer gebeuren. Maar we zijn er goed op gekleed. Ik kom wel op plaatsen waar het kouder is”.
Vader en zoon van ijs
Twee dagen later komt de aap uit de mouw. De waarde van het water is PH3, dus erg zuur. Het kan zomaar zijn dat deze zuren vrijkomend uit de koeken en de lassen van de verdamper oplossen. Deze kennis heb ik gemeld bij de coater en die bevestigde dat een dergelijke zuurgraad dat heel goed zou kunnen veroorzaken. Een oplossing is er ook, vertelde hij: er is een speciale coating voor: PoluAl XT. Die beschermt beter. Maar garanties worden niet gegeven: mogelijk moet – ondanks deze nieuwe coating – meerdere malen per jaar een verdamper worden vervangen.
Loek (rechts op de foto) en zijn zoon Ruud Wonnink werken samen aan het ijs van De Uithof. Loek is hoofd van de Technische Dienst, zijn zoon is de ijsmeester. “Ik ging aan het handje van mijn vader mee, zat verderop in de zandbak te spelen als hij aan het werk was. Je kunt wel zeggen dat ik hier ben opgegroeid”, zegt Ruud. Als kind maakte hij de tijden mee dat toppers als Hein Vergeer, Thomas Gustafson en Oleg Bozjev hun rondjes reden op het Haagse ijs. “Die tijd is voorbij. We moeten het hier nu hebben van recreanten en van evenementen. Maar dat betekent niet dat de lat lager ligt. Ook de recreant eist goede ijskwaliteit om zijn sport goed te kunnen beoefenen. Sinds dit jaar hebben we nieuwe dweilmachines waarmee we nauwkeuriger kunnen dweilen en schaven, zodat het ijs op de juist dikte blijft. Met een dikke laag kunnen we namelijk onvoldoende snel reageren op de weersomstandigheden.”
14
RUBRIEK
de temperatuur van het gas. Bovenop het dak van de machinekamer condenseert de ammoniak in de grote warmtewisselaars die daar staan. Vervolgens gaat de ammoniak terug naar het ammoniakvat via een wisselaar van hoge druk naar lage druk. Daardoor koelt de ammoniak weer af en is weer klaar om naar de ijsbaan gepompt te worden. Ondertussen wordt de ammoniak ook gebruikt om de koudedrager glycol te koelen tot -15°C, zodat die van de skihal een diepvrieshal kan maken.
COLD+ Magazine
Zo zie je maar, het hoeft niet altijd aan de monteur, trillingen en temperatuursverschillen of montagefouten te liggen. Zelfs koek kan de spelbreker zijn!
Nr. 1 - januari 2012
15
Trainen bij PTC+ is altijd écht www.ptcplus.com
