SHIATSU-THERAPIE NA DE DIAGNOSE MAMMACARCINOOM Op welke wijze kun je als shiatsu-therapeut verlichting brengen in de lichamelijke en psychische klachten die de patiënt met een niet gemetastaseerd m am macarcinoom ondervindt, ten gevolge van de ziekte zelf en ten gevolge van de eventueel noo dzakelijke reguliere behandelin gen?
Mens, samenwerken, twee handen
afstudeerproject in het kader van de oplei ding tot Natuurgeneeskundig Shi atsu therapeut
Ti neke Oom Dutch Shiatsu Academy, Baarn Juli 2006 Studiegroep 2001 Projectbegelei der: J oyce Vermeeren
Tinek e Oo m
juli 2006
1
Voorwoord Dit afst udeerpro ject heb ik geschreven in het kader van m ijn opleidin g tot Natuurgeneesk undig Shiatsutherapeut aan de “Dutch Shiatsu Academy”. Deze academ ie is geaccrediteer d door de Nam iko shi shiatsu school in Japan. Voor wie? Met dit afstudeerproject wil ik Shiatsu-therap euten m eer inzicht gev en in wat de diagno se: niet gem etastaseer d mamm acarcinoom voor de patiënt kan betekenen en wat de mogelijke behandelingen en de gevolgen daarvan kunnen zijn. Ver der hoop ik de samenwerkin g tussen de r eguliere en com plementaire geneeskun de positief te beïnvlo eden. Langzaam komt er bewegin g in deze samen werkin g, ik denk dan aan bijvoor beeld de acup unctuur en “touch for health”, maar er valt nog veel te ver beteren op dit gebied. Met dit afstudeerproject hoop ik dat shiatsu therapie iets meer beken dh eid krijgt binnen de reguliere geneesk unde. Dit afst udeerpro ject had ik niet kunnen schrijv en zon der de steun en medewerk ing van anderen, die ik wil danken voor hun bijdragen en inzet: Yvonne Han sen en h aar patiënte die ik beiden mocht interviewen, Nannie van den Boo gaar d voor haar telefonische bijdrage, Marijke van der Geest en Laura v an Loon voor h un kritische blik en corr ecties, m ijn klasgenoten: Conn ie, Ans, Ruurdsje, Roel en Laura voor hun m orele onder steunin g, familie en vr ien den voor h un begrip en m ijn afst udeerpro ject begeleider Joy ce Verm eeren voor haar professionele hulp en begeleidin g.
Tinek e Oo m
juli 2006
2
Inleiding Sinds 1976 ben ik werk zaam als radiotherapeutisch labor ant. De laatste zev en jaar bestaat ongeveer 75% van mijn werk uit de r adiotherapeutische behandelin g van patiënten waar bij een mam macarcinoom is gediagno stiseer d. Bij de uitgebreide behan delin g die volgt op de diagnose treden regelm atig klachten op zoals: ern stige vermoeidheid, f unctiebep erking van arm en scho uder en psy chosociale klachten. Met de k ennis die ik had, heb ik deze patiënten altijd zo goed m ogelijk door de bestralingsperiode heen geho lpen. Aan het eind van mijn opleidin g tot shiatsu-therap eut aan gekomen, wil ik gr aag on derzoeken ho e je deze p atiënten m et shiatsu-therapie kunt helpen om de klachten te verminderen. Er zijn no g steeds shiatsutherapeuten die denken dat je de patiënt m et kanker niet moet aanraken. Deze zienswijze is in de af gelopen jar en bijgesteld, en gelukkig maar, want ik ben er van overtuigd dat we juist als shiatsu-therapeut veel voor deze patiënten kunnen betekenen. Ik zal m ij in dit afstudeerproject beperken tot het niet gem etastaseer de pr im aire m ammacarcinoom omdat er bij metastasering an dere belangen en klachten mee gaan spelen. Mijn do elstellin g is: het info rm eren van shiatsu-th erap euten o ver het niet g emetasta seerde m ammacarcinoom, wat dit voor d e patiënt betekent en op welke wijze je als shiatsu-therap eut verlichting kan brengen in de lichamelijke en psychische klachten die de patiënt ondervindt ten gevo lge van de ziekte zelf en tengevolge van d e eventueel noodzakelijke reguliere behandeling en. Ik ben uitgegaan van de volgen de deelvragen: - Wat is mammacarcinoom? - Welke reguliere behan delingen zijn er voor deze patiënt? - Welke zijn de meest voorkom ende licham elijke en psychische klachten die de patiënt m et een niet gemetastaseerd m ammacarcinoom, ten gevolge van haar ziekte en/of van de behandelin g daarvan ondervindt? - Hoe groot is de behoefte aan het oplossen van de klachten bij deze patiënten? - Welke criteria bepalen het shiatsu-behandelplan? - Welke zijn de onderlin ge verschillen in de shiatsu-behandelplannen? - Welke shiatsu behandelingen wor den toegepast? - Welke ervaringen heeft de shiatsu-therapeut m et deze behandelin gen? - Welke ervaringen heeft de patiënt met shiatsu-therapie? - Kan preventieve shiatsu therapie klachten voorkomen, die optreden als gevolg van de behandelin gen in de reguliere geneesk unde? De Natuurgeneeskundige Shiatsutherapie is gebaseer d op drie hoof dp ijlers: de Wester se geneesk unde, de Oo sterse geneesk unde (Traditional Chinese Medicin e) en de algem ene Natuurgeneesk unde. Daarom ben ik bij het schrijven van dit af studeerproject hiervan uit gegaan. Deze dr ie pijler s heb ik on derzocht door middel van literat uurst udie en interviews. Bij de opzet heb ik m ij gericht op de reguliere behandeling van de patiënt met een niet gemetastaseerd mam macarcinoom, op de klachten die deze patiënt kan ondervinden en hoe een shiatsu-therapeut verlichting kan bieden.
Tinek e Oo m
juli 2006
3
INHO UDSO PG AVE Voor woord Inleiding
2 3
HOO FDSTUK I
6
HET MA MMACARCINOOM
1.1 1.2 1.3 1.4
Het mammacarcinoom Metastasering Mammacarcinoom bij m annen Vorm en van mamm acarcinoom
7
HOO FDSTUK II
8
DE R EGULIERE BEHAN DELING VAN HET NIET GEMETA STA SEERDE MAMMACARCIN OOM
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15
Algemeen De operatie Schildwachtklierprocedure Borstreconstructie Prothesen Adjuvante systemische therapie bij het operabele m ammacarcinoom Chem otherapie Horm onale (endocriene) therapie Radiotherapie Volgorde adjuvante systemische therapie en radiotherapie Mammacarcinoom en het ovarium Zwan gerschap na de behan delin g Mammacarcinoom en Horm onale suppletie therapie Mam macarcinoom en anticonceptie Follo w- up HOO FDSTUK III
9
10 11
12
DE LIC HAMELIJKE EN PSYCHISCHE KLA CHTEN DIE DE PATIËNT MET MAMMACARCINOOM KAN ON DER VIN DEN
3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5
De m eest voorkomende klachten Enkele klachten wat nader bekeken Nek- en schouderklachten Verm oeidheid Psychosociale klachten Lym foedeem Osteoporose
13
14
HOO FDSTUK IV
15
AAN VULLEN DE ZORG IN DE R EGULI ERE GEN EESKUNDE
4.1 4.2
Voorlichting Fysieke ondersteunen de zor g
Tinek e Oo m
juli 2006
4
HOO FDSTUK V
17
WAT IS NATUURGEN EESKUNDIGE SHIATSU?
5.1 5.2 5.3 5.4
Shiatsu therapie Jin Shin Do Stretching Toepassing HOO FDSTUK VI
18
SHIATSU THERA PIE ALS COMPLEMENTAIRE GEN EESWIJ ZE
6.1 6.2 6.3 6.4 6.5
Indicaties Natuurgeneeskun dige shiatsu therapie Behandelingstabel Natuurgeneeskun dige shiatsu therapie Zen shiatsu De ervaringen m et shiatsu therapie
19 19/20 21 23
HOO FDSTUK VII
26
SHIATSU EN BEWEGING
7.1
Shiatsu en beweging 28
TENSLO TTE Nuttige tips ron d de behan delin g v an m am macarcinoompatiënten EINDCO NC LUSIE
29
LITERATUURLIJST
30
BIJLAG EN a. b. c. d. e. f. g.
Nuttige adressen Vragen interview shiatsu therapeut Interview shiatsu therapeut Vragen interview patiënt Interview patiënt Horm onaal behandeling Vitaliteits behandelin g (Katsusuke Seri zaw a, Tsubo Handboek voor Acup ressuur) h. Uitleg bij Sh iatsu Release Therapie (Jin Shin Do) i. Anatomische releases (Iona Mars aa Teeguard en, Acup ressure w ay o f health: Jin Shin Do)
31 32 33 35 35 37 38 39 40
j. Great Central Channel Release k. Afrondin gs Release
41 42
Samenvatting
43
Tinek e Oo m
juli 2006
5
HOOFDS TUK I HET MAMMACARC INOO M
Bron:Koningin Wilhelmina Fonds Kankerb estrijding
1.1 Het mammacarcinoom Jaar lijks wor dt bij ongeveer 11.500 vro uwen in Neder lan d de diagno se m am macarcinoom gesteld. Dit betekent dat 1 op de 9 á 10 vro uwen een mam macarcinoom ontwikkelt in de loop van haar leven. Dit maakt het m am macarcinoom tot de m eest voorkomende vorm van kanker bij de Neder lan dse vro uw. 70% is o uder dan v ijftig jaar; vóór het dertigste leven sjaar komt deze vorm van kanker weinig voor (Nortier et.al.,2006). Bij het carcinoom is er sprake van een on gerem de groei van cellen. Het carcinoom kan invasieve gro ei vertonen, dat wil zeggen dat het door kan groeien in het omringende weef sel. Een andere eigenschap van het carcinoom is de m ogelijkheid tot metastasering, dit is het ontwikk elen van uitzaaiingen (metastasen) op af stan d van de oor spronkelijk e tumor. Het mam macarcinoom ontwikkelt zich in de borst (m amma). Door vroegdetectie en de ontwikk elin g v an de beh an delin gen in de reguliere geneeskun de is de prognose in de loop der jaren ver beterd. De ( bor stkankerspecifiek e) tien jaars ov erlev ing van patiënten met een tum or kleiner dan één centimeter is 90% of m eer; bij een tumor groter dan drie centim eter is dit afgenom en tot m inder dan 70% (Nortier et.al.,2006). Het overlevingspercentage bij jon ge gediagno stiseer de borstkankerpatiënten ligt lager dan bij patiënten van hoger e leeftijd. Dit kom t gedeeltelijk door dat jonge vro uwen vaak een t umor hebben met slechtere pro gno stische kenm erken. Dit echter verk laart de lagere overlev ing maar ten dele. Wat verder deze verlaagde overlevin gskans bepaalt is n iet duidelijk. Volgens Nortier et. al. (2006) bestaat er nog veel on duidelijkheid ov er de prognose bij de patiënten en vooral over de resultaten van systemische therapie. Uiteraar d heeft deze onzekerheid consequenties voor wat betreft de omgang van de p atiënt met haar ziekte en de beh andelin g.
Tinek e Oo m
juli 2006
6
1.2 Metastasering Bij het m am macarcinoom blijft de kans op metastasering bestaan, ho ewel die kans na vijf jaar afneemt. Metastasering gebeurt op twee m anieren : - Via de lym fe naar voornamelijk de region ale klierstations: oksel, supr a-claviculair, parasternaal, tussen de r ibben en in de borst zelf. - Via het blo ed naar bijvoor beeld: de botten, de longen, de her sen en en de lever. Een der de m ogelijkheid is het ontstaan van een r ecidief (een nieuwe t um or op de p laats van de oorspronkelijke tum or). De behandelin g van h et gemetastaseer de mamm acarcinoom laat ik in dit afst udeerpro ject buiten bescho uwing. 1.3 Mammacarcinoom bij mannen Bor stkanker bij mannen is zeldzaam, m aar komt wel voor. In Nederland krijgen on geveer vijfenzestig mannen per jaar borstkanker. De beh andelin g is in grote lijnen gelijk aan die van vrouwen. Borstkanker bij m annen is v aak hormoon-gevoelig. Bij behan delin g m et horm oontherapie kunnen zij dezelf de (over gan gs)klachten krijgen als de vro uwen (opvliegers, botontkalkin g, enzovoort). 1.4 Vorm en van mammacarcinoom Er bestaan v erschillende vormen m am macarcinoom. De soort tumor en de uitgebreidh eid daarvan bep aalt voor een groot deel de regulier e behandeling. Door gaans ontstaat het mamm acarcinoom van uit de m elkkanalen (ductaal) en soms van uit de m elkklieren ( lo bulair). An dere vormen zijn zeldzaam . Het lo bulair carcinoom groeit m eestal verspreid door de borst waardoor h et vaak pas later ontdekt wor dt. Het carcinoom dat niet buiten het m elkkanaal of de melkk lier is gegroeid wor dt “carcinoma in situ” genoem d. 1. Ductaal carcinoma in situ ( DCI S). Dit car cinoom is ontstaan van uit een melkkan aal en nog niet buiten de gr enzen v an dit kanaal gegroeid. 2. Lobulair carcinoma in situ (LCI S). Dit carcinoom is ontstaan van uit een melkklier en is nog niet buiten de gr enzen v an deze klier gegroeid. 3. Invasief ductaal carcinoom . Het carcinoom is buiten het melkkanaal of de m elkk lier gegro eid en is h et omliggen de weef sel binnen gedron gen. De tum or voelt aan als een har de knobbel. Dit is de m eest voorkomende vorm. 4. Medullair carcinoom. Ziet er op het eer ste gezicht begrensd uit m aar verspreidt zich soms toch naar de lym fknopen. Dit carcinoom heeft een betere pro gnose dan het invasief ductaal car cinoom. 5. Mucineus carcinoom of colloïd carcinoom . Een langzaam groeiend gelatineachtig carcinoom m et gunstige pro gno se. 6. Tubulair carcinoom Hierbij vormt de tum or kleine buisjes en klieren die op de normale m elkkanalen en -klieren lijken. Het car cinoom zaait zich zelden uit en heeft een goede prognose. 7. Invasief lobulair carcinoom . Ontstaat aan h et uiteinde van een m elkkanaal of -klier en geeft eer der een zwellin g van de borst dan een kno bbel. Dit carcinoom heeft een wat betere prognose dan het invasief ductaal carcinoom. 8. Ziekte van Paget. Open baart zich als jeukende huiduitslag ron d de tepel en tepelhof, soms gepaard gaan d m et vocht- of bloedver lies uit de tepel. Het on der de tepel liggen de gezwel vertoont vaak door groei in de opperhuid en kan de tepel van vorm veran deren. In dit hoofdstuk heb ik kort beschreven wat een m am macarcinoom is en welke vorm en m ammacarcinoom er k unnen voorkom en. In het volgende hoofdstuk zal ik ingaan op de regulier e behan delin gsm ogelijkheden.
Tinek e Oo m
juli 2006
7
HOO FDSTUK II DE REGULIER E B EH ANDELING VAN H ET NIET G EM ETAS TAS EERDE MAMM AC ARCINOO M 2.1 Algemeen Hoe ziet de reguliere behan deling van het mamm acarcinoom er uit en wat zijn de m ogelijke gevo lgen? In het algem een zal de p atiënt hierover voorgelicht worden door de m am macare verpleegkun dige, deze zal in v eel gevallen ook haar contactpersoon zijn voor wat betreft de regulier e behan delin g. De behandelkeuze zegt niets ov er de prognose. Bijvoor beeld de keuze: géén bestraling kan een goede pro gnose betekenen, m aar deze k euze kan ook juist een slechte prognose betekenen. Alleen een behan delend arts kan iets ov er de prognose vertellen. 2.2 De operatie Wat het mamm acarcinoom betreft zijn er t wee mo gelijkheden a. Mamm asparen de operatie b. Mamm a-amputatie; indien noodzakelijk: gecom bineer d met een ok selk lier dissectie en in dien gewen st: gecombineer d m et een borstrecon structie. De soort operatie is afhankelijk v an het vooronderzoek, gecombineerd met de wen s van de patiënt. Ongeveer 75% van de patiënten m et een prim air operabel m am macarcinoom kom t in aanmerking voor m am ma sparende therapie (MST). Uiteraar d h eeft de omvang van de oper atie con sequenties voor de ernst van de k lachten die de patiënt zal ondervin den (zie klachten). Tijdens de operatie zullen er, om won dvocht af te voeren, één of t wee drains geplaatst worden, die na enkele dagen weer v erwijder d wor den. Regelmatig treedt er na die tijd no g vochtvorm ing op, wat no g enige tijd klachten kan geven. 2.3 Schildwach tklierpro cedure Één van de manieren waarop h et m ammacarcinoom zich kan ver spreiden is via de lymfe. De schildwachtklier en zijn de eerste klieren die de lymfe ontvangen uit het gebied in de bor st waar de tum or zich bevindt. De eer ste uitzaaiing ontstaat meestal in een schildwachtklier van de ok sel. Tegenwoor dig zal er wann eer er geen okselklierdissectie uitgevoerd wor dt, indien nodig in de m eeste gevallen tijdens de operatie een schildwachtklierprocedure plaatsvin den. Door m iddel van Pathologisch Anatomisch onderzoek wor dt gekeken of de schildwachtklier ( SW K) in de oksel vr ij is van carcinoom . Is de schildwachtklier niet vrij dan zal de oksel in de behan deling wor den meegenomen. Wanneer de schildwachtklierprocedure niet m ogelijk is, wor dt de ok sel gelijk m et de bor stoperatie uitger uim d (okselklierdissectie) ( Nortier et.al.,2006). De omvang van de operatie en de v erdere behandelin g is dus mede afhankelijk van de schildwachtklierprocedure. Wanneer de uitslag van het patholo gisch anatomisch onderzo ek van de okselklieren po sitief is, neem t de kan s op overlevin g af. Om de schildwachtklieren in de oksel zichtbaar te maken wor dt o.a. een blauwe kleurstof in de borst gespoten. Deze kleur stof blijft soms lang zichtbaar. 2.4 Borstreconstructie Indien er sprake is v an een bor stam putatie, wordt borstrecon structie vóór de ingr eep, m et de patiënt besproken. Hier bij wor dt bepaald of een borstreconstr uctie gewen st is en of deze tijden s of na de ingreep plaatsvindt. Bestralin g geeft verhoogde k ans op com plicaties; dit zal in de overwegin g m eegenomen moeten worden.
Tinek e Oo m
juli 2006
8
Ook na een borstsp aren de operatie kan de borst zo van grootte en /of vorm veran der d zijn, dat de vrouw een recon structie wil. Door de plastisch ch ir ur g kunnen de bor sten dan weer gelijk van grootte wor den gem aakt. 2.5 Proth esen Na een borstam putatie krijgt de patiënt een tijdelijke prothese tot de won d genezen is. De patiënt kan met de mam macare verpleegk undige over leggen wat het beste tijdstip is voor h et aanschaffen van de def initieve prothese. Er zijn vrouwen die er voor kiezen geen prothese te dragen. 2.6 Adjuvante systemische therapie bij het operabele mammacarcinoom Adjuvante systemische therapie m et cytostatica (chem otherapie) en/of en docriene therapie is een aanv ullin g op de primaire locoregionale behan deling. Hierbij worden eventuele no g niet aantoonbar e metastasen op afstand beh an deld met het doel deze te vernietigen en de totale overlevin g v an de patiënt te ver groten. Of iem and voor adjuvante system ische therapie in aanm erking kom t en hoe groot de kan s op ver groting van de overlev ing is, han gt af van de leeftijd en de menopauzale status v an de patiënt en van de tumor status. Bij h et laatste spelen onder an dere: tumorsoort, horm oonreceptorstatus en de ev entuele aanwezigh eid van klieren en/of metastasen op afstan d een belan grijk e rol. In principe komt iedereen m et een operabel m ammacarcinoom in aanm erking voor adjuvante systemische therapie, maar om dat bij af wezigheid van klieren de kan s op metastaser ing veel kleiner is ( gemiddeld 30%) zou dit bij deze groep p atiënten in een aantal gev allen leiden tot overbeh an delin g. Daarom is bepaald dat adjuvante sy stemische therapie alleen wor dt gegeven wanneer de absolute tien-jaar s overlevin gswin st m et 5% of m eer toeneem t (Nortier et.al.,2006). 2.7 Chem otherapie Chem otherapie is de behan delin g m et celdelin gr emm ende m edicijnen die worden toegedien d door middel van inf uus, tablet of injectie. Vaak worden verschillende com binaties van m edicijnen gegeven. Ch em otherapie vindt plaats in een v ast schema van een aantal kur en, bijvoor beeld: één keer p er drie wek en. Soms wor dt chem otherapie voor de operatie toegepast om een grote tumor te verklein en (neo-adjuvante behandelin g). Meestal zal de chem otherapie vier tot twaalf wek en na de op eratie beginnen. Door dat chem otherapie ook de gezonde cellen aantast, kunn en een aantal bijwerkingen optreden, zoals: h aar uitval, misselijkheid, braken, darm stoornissen, schade aan de hartspier, een verhoo gde kan s op infecties en vermoeidheid. Com binatie van chemotherapie en r adiotherapie zal somm ige symptomen versterken. De m eeste chem okuren voldoen vo lgen s de wetenschappelijk e norm en niet aan de eisen om regulier en bewezen te wor den genoem d. Een der gelijke wetenschappelijke toetsin g is bij deze ch emokuren n iet m ogelijk, waar door ze eigenlijk tot de alternatieve gen eeskun de behor en. Toch wor dt de chemokuur tot de reguliere behan delingen gereken d. Volgens Nortier et.al., (2006) terecht, “omdat chem otherapie zich wel ‘ bewezen’ heeft als go ede hulp bij kankerbestrijdin g”. 2.8 Horm onale (endocriene) th erap ie Het kan zijn dat de mam macarcinoom cellen gevoelig zijn gebleven (net als de gezonde m ammacel) voor hormonen. Oestrogeen en /of pro gesteron stimuleert dan de tum or groei. Endo criene therapie rem t de hormoonproductie en daardoor k an de tumorgroei (tijdelijk) stopgezet worden. Door te onderzo eken of er horm oonreceptoren in de tumor aanwezig zijn wor dt bepaald of ieman d voor endocr iene therapie in aanmerkin g komt. Een voorbeeld van horm onale therapie is Tam oxifen dat twee tot vijf jaar lan g m oet wor den in genomen.
Tinek e Oo m
juli 2006
9
2.9 Radiotherapie Radiotherapie is een plaatselijk e behan deling met radioactieve stralin g. Wanneer radiotherapie gewenst is, vindt in het algemeen bestralin g van de gehele borst plaats, vaak aangevuld m et enkele extra bestralingen op h et tumorgebied ( booster). Of ook de regionale klier stations wor den meegenom en han gt af van de leeftijd van de patiënt en de t um orstatus. Na een m am masparende behan deling vin dt altijd radiotherapie p laats, m eestal alleen van de bor st. Bij de bestraling wor den de cellen die binn en de bestralingsbun del vallen beschadigd. Omdat gezon de cellen sterker ( stabieler) zijn dan kank ercellen, k unn en de gezon de cellen zich herstellen ter wijl de meeste kanker cellen af sterven. De bestaling vin dt vier tot vijf keer per week plaats en duurt drie tot zeven wek en in totaal. Het exacte schem a is afhank elijk van de diagnose en de r adiotherapieaf delin g. Ten gevolge van de bestraling kunnen de volgen de bijwerkin gen optreden : vermoeidheid, steken in de borst, jeuk en verkleurin g v an de h uid (som s natte squamatie). De huid herstelt zich enkele weken na de bestraling. Latere com plicaties zijn: littekenvorm ing van het bestraalde bor stweefsel en lymfoedeem van de arm (alleen wanneer de oksel bestraald is). De uitwendige bestralin g van het tumorgebied (de booster) kan v ervangen wor den door een in wendige bestralin g. Dan wor dt m et beh ulp van n aalden die on der narco se geplaatst wor den, het tumorgebied bestraald. 2.10 Vo lgord e adjuvan te system ische therapie en radioth erap ie De volgorde waarin adjuvante chemotherapie en radiotherapie p laatsvin dt is ver sch illen d. Van belan g bij het bepalen van de volgorde is het effect van deze volgor de op de ov erlev in g en het profiel van de bijwerkin gen op de korte - ( bijvoor beeld epidermolysis) en lange termijn. (zoals het cosmetisch effect bij MST en car diale en p ulm onale schade). Naar de beste volgor de wor dt regelmatig onderzoek gedaan, maar dit geeft tot nu toe geen duidelijke uitslag wat overlevin g betreft. Uitstel van de bestralin g lan ger dan acht wek en na chir urgie, leidt tot verhoogde kans op locoregion aal r ecidief, ook als dit kom t doordat er eer st chem otherapie is gegev en. Uitstel van chemotherapie lijdt echter tot verhoogde kan s op uitzaaiin gen. Dit m aakt de keuze van de vo lgorde van de therapieën lastig. Het tegelijk ertijd behan delen m et chem otherapie en r adiotherapie wordt ook toegepast maar de ervaring is dat dit tot verhoogde toxiciteit leidt, afhankelijk van de soort en dosering van de chem otherapie en de uitgebr eidheid en do serin g v an de radiotherapie. ( Nortier et. al. 2006) 2.11 Mammacarcinoom en het ova rium In somm ige gev allen worden de ovar iële f uncties uitgeschakeld (chir ur gisch, radiotherapeutisch of door endocr iene therapie), wat in die gevallen een betere totaaloverlevin g geeft. Uitval van de ovariële f un cties kan ook optreden als bijwerking van de chem otherapie. Bij vro uwen on der de veertig is dit risico +/- 20% tot 30%, bij vrouwen boven de v ijfenveertig is dit +/- 70% tot 80%. (Konin gin Wilhelmina Fonds, borstkanker). Het optreden van am enorrhoe na chem otherapie zou een betere overlevin g geven volgens retrospectieve analy ses van een aantal studies. (richtlijn: mam macarcinoom 3.0). Wanneer de menstruatie als gevolg van de behan delin g stopt, is dit m eestal defin itief. Dit weet men echter na t wee jaar pas zeker (aldus Konin gin Wilh elm ina Fon ds, bor stkanker). Bij patiënten die gedurende vijf jaar Tam oxifen voor geschreven hebben gekregen, neemt de kans op endometrium carcinoom toe m et een factor 4-5. Dit dient wel in per spectief gezien te wor den, aan gezien het aantal p atiënten dat sterft aan mam macarcinoom door Tamoxifen afneemt.
Tinek e Oo m
juli 2006
10
2.12 Zwangerschap na de behand eling Vijftien pro cent van de vro uwen m et m ammacarcinoom is jonger dan v ijfenveertig jaar Het is daarom mogelijk dat er no g een kin der wen s bestaat. Uit retrospectiev e onderzo eken is gebleken dat zwangerschap geen veran dering bren gt in de pro gno se in vergelijk ing met vrouwen die geen zwan ger schap h adden door gem aakt. Maar om meer uitsluitsel te geven is prospectief onderzoek nodig (Nortier et.al.,2006). Vro uwen die nog een kin der wen s hebben dienen dit voor aanv an g van de behan delin g m et de arts te bespr eken zo dat deze hier rekening m ee kan houden en een event uele zwan ger sch ap kan begeleiden. Ev entuele behandelin g m et Tam oxifen zal naar alle waarschijnlijkheid worden gestaakt. Hierin zit een tegen spraak, want m et het staken van Tam oxifen neemt de kans op terugkeer v an de ziekte toe. 2.13 Mammacarcinoom en hormonale suppletie therapie Omdat horm onale substantiële therapie (HST) een verhoo gde kans op zwan ger schap geeft bij gezonde vro uwen, bestaat het verm oeden dat hormonale substantiële therapie een v erhoogde kans op recidief geeft. 2.14 Mammacarcinoom en anticonceptie Omdat het verm oeden bestaat dat de anticonceptiepil een stim uleren de werk ing op het horm oongevoelige mam macarcinoom heeft, zal h et gebr uik daarv an meestal worden afgeraden. Ook in combinatie met hormonale therapie zal de pil met zijn hormonale werkin g wor den afgeraden. 2.15 Follow-up Bij de follo w-up wordt de patiënt regelmatig door de beh andelen d sp ecialist gecontroleerd. Zo kan de sp ecialist voorlichtin g en begeleidin g geven en een ev entueel locoregion aal r ecidief of tweede prim air e tum or vroegtijdig op sporen. Een nieuwe tum or kan ook in de an dere borst ontstaan, dus ook deze zal regelmatig gecontroleer d m oeten wor den. Meestal zal controle in de eerste twee jaar frequent plaatsvinden, bijvoor beeld éénm aal p er drie maanden. Daarna wor dt een jaarlijkse follow- up geadviseer d (Nortier et.al.2006). In de meeste gev allen zal de follo w- up n a een ziekte-vrije perio de van v ijf jaar wor den gestopt, omdat de kan s op locoregionaal r ecidief, t weede prim air e tumor of metastase op af stan d, kleiner wor dt. De m ammografie zal r egelmatig herhaald blijven wor den om dat dit wein ig belasten d is voor de patiënt. Helaas blijft de kan s op ter ugkeer van de ziekte bestaan, daarom moeten we altijd alert blijv en. In dit hoofdstuk heb ik de reguliere behan delin gsmogelijkheden beschr even, in h et volgen de hoofdstuk zal ik de mogelijke klachten beschrijven, die de patiënt ten gevolge van de diagnose en de daarop volgende behan deling kan onderv inden.
Tinek e Oo m
juli 2006
11
HOO FDSTUK III DE LICH AMELIJ KE EN PSYCH ISCHE KLAC HTEN DIE DE PATIËNT MET MAMMAC ARCINO OM KAN O NDERVINDEN Met de diagnose mamm acarcinoom komt er een ongenode gast binnen in het leven van de patiënt. De m an of vrouw die op een dag deze diagnose te horen krijgt, kan hier heel verschillend op reageren, afhankelijk van zijn of haar persoonlijkheid. Velen krijgen het gevoel dat het lichaam hen in de steek laat. Het mamm acarcinoom en de noodzakelijke behan delingen bren gen klachten en zorgen met zich mee. Na de diagnose en de vele onderzoeken volgt uiteindelijk de behan deling. De klachten die optreden hebben direct of indirect te maken met de diagnose, de daarop volgende behandeling en de manier waarop de patiënt daarmee om gaat. Ik zal m ij beperken tot de m eest voorkomende klachten.
3.1 De m eest voorkomende klachten Patiënten met m amm acarcinoom krijgen te maken met: - Ver werkin gsproblematiek en Verm oeidheid. Hierover later m eer. Daarbij komen dan de fysieke klachten ten gevolge van de reguliere behandeling. - Pijnklachten en functiebeperking van de schouder. Deze klachten kunnen lang aanhouden, vooral na okselklierdissectie. - Seroom vorming na de operatie. Regelmatig heeft een patiënt na de operatie nog enige tijd last van seroom vorming in de oksel. De chirur g kan dit seroom m et een injectienaald verwijderen, m aar dit kan leiden tot nieuwe irritatie van het weefsel en geeft kans op infecties. Het heeft daarom de voorkeur om het lichaam zelf het seroom te laten resorberen als dit mogelijk is. Soms is de seroom vorming zo groot dat injecteren de enige m ogelijkheid is. - Sen sibiliteitsstoornissen. Vooral m am ma amputatie en okselklierdissectie kunnen leiden tot vermindering van gevoeligheid voor bepaalde huidprikkels (dysesthesie) in dit gebied. Meestal keert het gevoel na verloop van tijd weer terug. - Huidproblemen. Als gevolg van de radiotherapie kunnen huidpro blemen optreden; deze kunnen variëren van lichte huidverkleurin g tot natte squam atie. Deze problem en verdwijnen een aantal weken na radiotherapie. - Lymfoedeem van de arm. Na okselkli erdissecti e kan lymfoedeem optreden. Best rali ng van de oksel maakt dit risi co nog groter. Ook als de oksel all een in het bestralingsgebi ed heeft gezeten is er kans op lymfoedeem. Lymfoedeem kan direct na de behandeli ng opt reden, maar ook jaren lat er. - Amenorroe. Ten gevolge van de chemotherapie kan de patiënt vroegtijdi g in de overgang komen met alle klachten di e daar bij horen zoals opvli egers en mi nder zin in seks. - Ost eoporose di e kan ontst aan door vroegtijdi ge menopauze ten gevolge van chemotherapie. - Pijnklachten van de borst. Ten gevolge van beschadigi ng van de nervus intercosto brachi alis en/of door bestraling van de borst kunnen pijnkl acht en voorkomen. - Cardiotoxicit eit. Bij adjuvante systemische therapie kan cardio toxiciteit optreden, zoals
decompensatio cordis en LVEF (left-ventricular ejection fraction). Het decom pensatio cordis lijkt deels reversibel, m aar over de lange term ijn effecten is nog weinig bekend. (Nortier et.al.,2006). Cardiotoxiciteit kan ook als gevolg van radi otherapi e ontst aan, maar door de ver beterde radiotherapeutische technieken komt dit tegen woordig no g weinig voor. - Problemen rondom borstprothesen. - Lichaamshouding. Door borstamputatie kunnen problemen m et het evenwicht en de lichaam shouding ontstaan. Wanneer de patiënt grote borsten had, kan dit al snel een kilo in gewicht schelen waardoor de patiënt uit balans raakt.
Tinek e Oo m
juli 2006
12
3.2
Enkele klachten wat nader bekeken
3.2.1 Nek- en schouderklachten Veel patiënten krijgen last van de nek en de schouder. Schouderfunctie beperkingen treden vaak op na de operatie. Vooral na okselklierdissectie en mamma-am putatie kan de scho uderfunctie beperkin g ernstig zijn. Maar ook na een mamm asparende behan deling kunnen problem en optreden in dit gebied, dan gaat het vooral om spanningen die zich in deze regio vastzetten. 3.2.2 Verm oeidheid Verm oeidheid hoort tot de m eest voorkomende klacht bij kanker. Som mige patiënten klagen hier direct na de operatie over, anderen pas na behan deling met radiotherapie en /of chemotherapie. Vijfenzestig tot honderd procent van de patiënten die behan deld zijn m et chem otherapie en /of radiotherapie rapporteert vermoeidheid (Nortier et.al.,2006). Als m ogelijke oorzaken wor den onder andere genoem d: anemie, slechte voedingstoestand, gebrek aan bewegin g, opeenhoping van cel afbraakproducten, infecties door gebrek aan weerstand en gebr uik van kalmerende m iddelen. Negatieve stemm ingen en licham elijke klachten (pijn) werken hier verhogen d op. Twee tot tien jaar na behandeling m et chem otherapie en /of radiotherapie heeft meer dan de helft van de patiënten nog steeds last van vermoeidheid (m inder energie). 3.2.3 Psychoso ciale klachten Een groot deel van de patiënten met m ammacarcinoom heeft last van psycho sociale klachten. Volgens het on derzo ek van Schram eyer en Br unen ber g geeft zevenentachtig pro cent van de geïnterviewde kank erpatiënten aan psycho sociale pro blem en te hebben ervaren; zevenen dertig procent geeft aan dat hij/zij on der steun ing had gewen st bij het oplossen van deze pro blemen. Relationele problemen stonden hier bij op de eer ste plaats. Volgens Nortier et.al.(2006) rapporteert twintig tot dertig procent van de p atiënten psych ische klachten één á twee jaar na de behandelin g. De diagnose mamm acarcinoom leidt tot verstoorde toekomstperspectiev en. De toekom st wor dt onzeker wat betreft: de gezondheid (pro gnose), het fun ctioneren in h et dagelijkse leven en het vrouwzijn. De vrouw vo elt zich in vele gevallen in haar vrouwzijn aangetast, van belan g is hoe een ev entuele partner hierop reageert. Soms is er ook sprak e van verm inking, denk aan bor stamputatie. Ook na m am masparende therapie k an de vorm van de bor st aanzienlijk veran der d zijn. De patiënt kan het resultaat als zeer teleurstellen d ervar en. De vrouw die een borstamputatie of borstspar ende operatie heeft on der gaan, heeft tijd nodig om aan haar veranderde uiterlijk en littekens te wenn en. Ook voor in het bijzon der partner en k inderen is h et een ingrijpen de gebeurtenis. Buiten de praktische lasten van de beh an delin g om, verandert ook voor hen het gezam enlijke toekomstbeeld. Zij voelen zich vaak m achteloos. Naast de an gst en spann ingen voor de ziekte is er ook de angst voor de behandeling. Belan grijke vragen zijn hier bij: Zal de behandelin g aanslaan, van welke bijwerk ingen zal ik last krijgen en wat voor sch ade veroor zaken de geïnjecteerde en / of ingenomen stoffen en de bestralin gen aan de rest van mijn lichaam? De diagnose mamm acarcinoom vraagt veel van h et aanpassin gsv erm ogen v an de patiënt en bren gt sp anning, onzekerheid, angst, piekeren en depressie. St em mingswisselin gen zijn hier bij h eel norm aal. Het ene m om ent kan de patiënt ver drietig zijn, ter wijl zij h et andere m om ent vol goede hoop is. Uit de st udie van Fallo wfield et all (1990) naar de effecten van borstamputatie ver sus m ammasparende therap ie bleek, dat de soort operatie er niet toe deed, wel het type chirurg. De patiënt had één jaar na de op eratie een lager depressieniveau wanneer de ch ir ur g haar h et soort operatie had laten kiezen.
Tinek e Oo m
juli 2006
13
Pijn hoeft niet altijd door de ziekte te wor den v eroorzaakt, m aar kan ook voortkom en uit angst voor bijvoor beeld de ziekte of de doo d. Gevoelen s die door de ziekte worden op geroepen kunnen bijdragen aan de pijn. Goede voor lichting en bewegin gstherapie dragen bij tot het verm inderen van de psycho sociale klachten. Ook h et bijho uden van een dagbo ek, contact m et lotgenoten en gespr ekken m et familie en beken den of prof ession ele h ulpverlener s k unnen de k lachten verm in der en. Het is daar bij belan gr ijk dat de patiënt kiest wat bij h aar past. Het is v an belan g na te gaan of er spr ake is van p sychosociale pro blematiek en of er bij de patiënt behoefte is aan psy chosociale h ulp. Er zijn vele on derzoeken gedaan naar psychosociale h ulp bij k ankerpatiënten. Trijsbur g et all (1992) bespr eekt in een system atisch opgezette evaluatie t weeënt wintig studies en Meyer en Mark (1995) vatten in een m etaanaly se vijfenveertig studies samen. Bij al deze st udies werden sign ificante ver beteringen gevonden in em otioneel welbevin den, dagelijk s f unctioneren en lichamelijke symptom en. (Nortier et.al.,2006 ) Er zijn t wee mogelijkheden om de patiënt naar de psy chosociale hulpverlen ing te verwijzen: a. dir ect verwijzen naar p sychosociale h ulp b. ver wijzen n aar de contact persoon in h et ziekenh uis of de h uisarts. Voor m eer informatie zie bijlage a ‘n uttige adressen’ 3.2.4 Lymfoedeem Volgens de folder borstkanker van het Kon in gin Wilhelm ina Fon ds, kanker bestrijding, kun je de k ans op lymfoedeem aan de geopereer de kant op de volgende manier en verkleinen: Alle instructies betreffen de geoper eer de k ant. De borstprothese zo licht m ogelijk ho uden, een zwar e prothese k an de paar lym fvaten die intact zijn, dichtdrukken. Wondjes aan de arm voorkomen, dus ook injecties. Een eventueel ontstaan won dje desinfecteren. Geen kn ellen de kledin g of sier aden waar door de lymfe slechter kan afvoeren. Arm ’s nachts ho ger leggen. Over belasting voorkom en ( bij voor beeld: géén zware tassen aan de geopereerde kant dragen). Arm zo normaal mogelijk gebr uiken en blijven bewegen. Geen bloeddruk aan geoper eer de k ant meten. 3.2.5 Osteopo rose Wanneer de patiënt vroeg in de menopauze komt door uitval van de ovariële fun ctie als gevo lg van de behan deling met chemotherapie, is er een verhoo gde k ans op osteoporose. Dit is het gevolg van oestrogen endepletie (afnemen van de oestrogen en). Osteoporose geeft een verhoogde kans op botfracturen. Volgens drie onafhankelijke on derzoek en van Am erikaan se vooraanstaan de kanker centra naar voortijdig botverlies bij deze groep patiënten, zijn de resultaten alarm eren d. Het botverlies was som s acht procent in één jaar tijd (De Jon g et.al.,2006). Aan bevelin gen ter preventie zijn : Ca inn ame (>1000mg/dg voor geschreven door behandelen d arts), adequate vit. D status en lichaamsbewegin g ( Nortier et.al.,2006). Er kan een botdichtheidsm etin g ( BMD) wor den gedaan. Hoe lager de botdichtheidsmeting ho e ho ger de k ans op fr acturen. In dit hoofdstuk heb ik de klachten beschreven die kunnen optreden ; in het volgende hoofdstuk vertel ik wat de r eguliere geneeskun de aan aanvullende zorg biedt.
Tinek e Oo m
juli 2006
14
HOO FDSTUK IV AANVULLENDE ZO RG IN DE REG ULIER E G ENEESKUNDE In de reguliere gen eesk unde begint men zich er langzaam van bewust te wor den dat de regulier e behan delin g alleen niet voldo en de is om de patiënt te ‘gen ezen’. I emand die, vrij van kanker, maar depr essief en verkrampt op de bank zit kun je moeilijk ‘genezen’ noemen. Toch is dit precies wat er no g vaak gebeurt in de r eguliere geneeskun de. Patiënten die met dergelijke klachten bij h un controleren d arts komen, krijgen nog v aak te horen dat het erbij hoort en dat ze geduld moeten hebben. Gelukkig is er wat dit betreft een positieve ont wikkeling gaan de en krijgen de p atiënten langzaam m aar zeker m eer inspraak en her stelbevorderen de adviezen. 4.1 Voo rlichting Informatieverstrekking leidt tot vermindering van an gst, depr essie en onzekerheid. In de Wet op de Geneeskun dige Behan delings Overeenkomst (W GBO, artikel 448) is h et recht van patiënten op informatie vast gelegd. Hierin staat dat artsen de plicht hebben patiënten te informeren over de aar d v an h un ziekte, de behan delmogelijkheden, de r isico’ s die daarmee gepaar d gaan en de prognose. Ver der is het belan grijk aan dacht te schenk en aan de emoties van de patiënt. Hierdoor kan de patiënt zijn ziekte en de con sequenties beter verwerken. Ook interfereren em oties m et de informatieverwerkin g van de p atiënt. Dit betekent dat wanneer de em oties van de patiënt geen aandacht krijgen, deze de informatie niet goed kan ver werken. Zij zal je niet goed horen en begr ijpen. Bovendien leidt aan dacht schenken aan de emoties van de patiënt tot een betere samenwerkin g tussen patiënt en behan delaar. ( Nortier et.al.,2006 ) Uit de praktijk blijkt dat de patiënten veel van de informatie die hen in h et ziekenh uis wor dt verteld, v er geten. Dit kan liggen aan de m anier waarop en de om gev ing waarin de informatie aangebo den is. Een t weede belangrijke factor die hier bij een rol kan spelen zijn de emoties van de patiënt die de inform atie –over dracht bemoeilijken. Het is daarom belan grijk om m ondelin ge over dracht te onder steunen m et schriftelijke en/of audiov isuele voor lichtin g. De hier boven staan de wijze van voor lichten is voor een groot deel de wijze zoals deze wordt verm eld in de landelijke richtlijn m am macarcinoom 3.0. Het lijkt mij go ed om ons hier ook als Shiatsu therapeuten naar te richten. Adequate comm unicatie leidt tot patiëntentevredenheid, therapietrouw en k waliteit van leven. (Nortier et.al.,2006 ) Voorlichtingsliteratuur De folder borstkanker v an het Koningin W ilhelmina Fon ds, kanker bestrijdin g bevat uitgebreide voorlichtin g voor de patiënt. Bij h et Konin gin Wilhelmina Fonds, kankerbestrijdin g zijn ook folders v erkrijgbaar over specifieke on der werpen zoals bor stprothesen, radiotherap ie en chem otherapie (zie bijlage a “nuttige adressen”). 4.2 Fysieke ondersteunend e zo rg Uit onderzoek is geblek en dat lich aam sbeweging leidt tot verminder de k ans op o steoporose. Tevens wer d deelname aan een oef enprogram ma in verband gebr acht m et een verbetering in cardio/p ulm onaal f unctioner en en toename van k waliteit van leven. Nortier et.al.(2006) spreekt van een RCT (Ran dom ized Controlled Trials) on der zoek waar aan drieënvijftig patiënten deeln am en aan een fysieke trainin g volgen s de pr incip es van ‘graded activity’. In dit onderzo ek wer d een significante verbetering van de k waliteit van leven Tinek e Oo m
juli 2006
15
ervaren met een verhoo gd geluksgevoel, zelf beeld en vermin dering v an de verm oeidheid. Herhaaldelijk o efenen bleek een po sitief effect te hebben op de hartfrequentie en de stof wisselin g. Spieratrofie, uitp utting en het toxisch effect van de chemotherapie en de radiotherapie n amen af. Trainin gsvorm en die geadviseer d worden zijn weerstan dstraining met laag gewicht en stretchen! Het progr am ma ‘Herstel en Balans‘ is speciaal ont wikkeld voor (ex-) kankerpatiënten. Het program ma duurt drie m aan den, bestaat uit een fy sieke en een p sychisch e component en is gericht op verbeterin g van k waliteit van leven en het bevorder en van her stel. Bij het Koningin W ilhelmina Fon ds, kanker bestrijdin g, is een band met oefenin gen verkrijgbaar om de f un ctie van het schoudergewricht te herstellen, speciaal voor bor stkankerpatiënten. De hier boven beschr even regulier e aanvullingen wor den nog niet overal aan geboden, m aar het feit dat beiden in Nortier et.al.(2006) als belan grijk aangegeven wor den, is hoopvo l. De volgende hoofdstukken gaan over n atuur geneesk undige shiatsu therapie en de shiatsu behandeling van de patiënt met het niet gemetastaseer de mam macarcinoom.
Tinek e Oo m
juli 2006
16
HOO FDSTUK V WAT IS NATUURG ENEES KUNDIG E SH IATSU?
Jin Shin Do symbool
Natuurgeneesk undige sh iatsu therapie bestaat uit de volgende componenten: 5.1 Shiatsu therapie Shiatsu therapie of drukpunt m assage is een holistische geneeswijze, gebaseerd op de stim uler ing van het zelfhelend vermogen van de m en s. Vo lgens de eeuweno ude Chinese traditie stroomt door elk lichaam leven sen ergie, ook wel Chi, ki of pr ana genoemd. In een gezond lichaam stroom t de lev ensener gie ongehin der d en vrij in ban en (meridianen) door het lichaam. Bij Shiatsu therapie wor dt druk uitgeoefen d op bepaalde p unten (tsubo-p unten) van het lichaam, waardoor men inv loed kan uitoefenen op het energiesysteem. Hier door wordt de ener giestroom in het lichaam en daar door het zelfh elend v erm ogen v an de m ens gestim uleerd. De behan deling werkt niet alleen oppervlakkig, m aar om dat de tsubo punten een ver bin din g hebben met het hele energie sy steem van het lich aam , werkt de behandeling ook door in de diepte, zodat het lichaam beter kan gaan f unctioneren. Nam ikoshi Shiatsu is de techn iek die wer d ont wikkeld in Japan door Tok ujiro Nam iko shi,. die Shiatsu tot een hoo g medisch behan delniv eau bracht. In 1957 wer d zijn techniek door het Japan se ministerie v an Vo lksgezon dheid officieel erkend. Deze techniek bestaat uit de basismassage en een scala van recept behandelin gen die zijn gebaseerd op de Traditionele Chin ese Geneeskun de (TCM). Elke r ecept behan delin g is ont wikkeld om verlichtin g of genezin g te bewerk stelligen in een westers ziektebeeld en bestaat uit de com bin atie van een aantal tsubo-punten. 5.2 Jin Shin Do Jin Shin Do of ‘ Sh iatsu Release Therapie’ is een puntverbin din gssy steem, gebaseer d op dezelfde grondbegin selen als Shiatsu therapie en wor dt in com binatie m et Shiatsu therapie toegepast om een diepe ontspannin g te realiseren. Hierbij wor den punten die op een meridiaan liggen door middel v an de vin gers met elkaar ver bon den. 5.3 Stretching Stretchin g staat voor licham elijke stretch oefen in gen die een aanv ulling zijn op de m assage. (Toru Namikoshi, Shiatsu en stretchin g) 5.4 Toepassing In het algem een wor dt de behan deling op Japanse wijze toegepast. Dat wil zeggen dat de patiënt op een futon (m atras) op de grond ligt. Zo kan de therapeut de dr uk van duimen, vingers en handen n auwkeurig do seren door gebr uik te m aken van zijn eigen lichaamsgewicht.
Tinek e Oo m
juli 2006
17
HOO FDSTUK V I SHIATS U TH ERAPIE ALS CO MPLEM ENTAIRE G ENEESWIJZE
Mens, samenwer ken , twee handen
Uit het aantal klachten die de p atiënt kan ondervin den blijkt wel dat er beho efte is aan com plem entaire geneeskun de bij het herstel van de p atiënt m et het niet gem etastaseerde m ammacarcinoom. Wanneer ieman d een mam macarcinoom heeft ontwikkeld, is er een verstorin g op getreden binn en het ener giesy steem. Door alle spannin gen en de in grijpen de regulier e behan delin gen die vo lgen op de diagno se, raakt de ener giestroom van de patiënt nog m eer verstoord. Onder an dere voor wat betreft nek- en scho uderklachten, stressverm inder in g (ontspanning) en opbo uw van het immuunsy steem (denk aan de aanmaak v an de witte blo edlichaampjes en h et opruimen van cel af braakproducten) denk ik dat sh iatsu therapie een rol kan pelen. 6.1 Indicaties Bij welke in dicaties kan Sh iatsu therapie verlichting bren gen ? Ten gevolge van de reguliere behan deling neemt de conditie van de patiënt af en k unnen er aller lei k lachten optreden. Shiatsu therapie werkt verzachtend, h erstellen d, en zorgt voor algehele ontspann in g, waar door pijn verm in dert en beweeglijkh eid van skelet en sp ieren, or ganische fun cties en doorbloeding verbeteren. Door h erstel van de en ergiebalans wor dt de geneeskracht van lichaam en geest gestimuleer d. Indicaties voor de patiënt m et mammacarcinoom zijn derh alve: nek- en scho uderklachten, spier stijfheid, psychoso ciale klachten en afname van de weer stan d. Nek- en scho uderklachten nem en af, de beweeglijkheid v an skelet en spier en en het energie niveau van de patiënt kunn en weer toenem en en ook geestelijk zal de patiënt zich weer wat sterker gaan vo elen. Shiatsu therapie ontspant en door het her stel van de ener giebalans zal h et lichaam beter gaan functioneren waardoor klachten voorkomen kunn en wor den. Wat betekent dat Shiatsu ook een preventieve werkin g kan h ebben. Wanneer de patiënt vóór de chemotherapie en /of radiotherapie een goede con ditie h eeft, zal hij deze behan delingen waar schijnlijk beter door staan. Naar aanleiding van de on derzoeken die zijn gedaan naar het effect van fysieke ondersteuning bij deze patiënten, lijkt het mij van belang dat Sh iatsu therapie gecom bineer d wordt met ‘shiatsu en stretchin g’ en/of an der e vormen van lichaamsbewegin g. Bij patiënten m et scho uderfun ctie beperk ingen heb ik per soonlijk de erv arin g dat bij een com binatie v an shiatsu m assage en stretching, de klachten snel afnem en.
Tinek e Oo m
juli 2006
18
6.2 Natuurgeneeskundig e Shiatsu-therapie De behan deling is altijd afhankelijk v an de klachten van de p atiënt. Van uit m ijn opleidin g wor dt aanbevolen, bij de eerste behan delin gen, on geacht de anam nese, de basismassage uit te voeren. Hier bij wor dt het hele lichaam behan deld, zo kun je als Shiatsu therapeut voelen waar de problemen zich bevinden. Bovendien verbetert of ver dwijnt, in de m eeste gevallen, een deel van de k lachten. Samen met de an amnese zullen de bevin din gen uit de basismassage bijdragen aan de sam enstellin g v an de uitein delijke beh an delin g. Voor de sam enstelling van de behandelin g kan een geschikte com binatie gemaakt wor den uit de on derstaande tabel of er kan wor den gekozen voor een complete receptbehan deling, zoals de v italiteitsbeh andelin g. Omdat sp annin g zich vaak in het nek/scho uder gebied manifesteert, wor dt dit gebied als eerste uitgebreid gemasseerd, zowel in de basism assage als bij de vervo lgbehan delingen. Hier bij k un je extra aan dacht geven aan de medulla o blon gata en de linea nuchea, om dat die de aanmaak van endorfinen stim uleren. En dorf inen hebben een m orfineachtige werking en beïnv loeden : stem ming, emoties en gedr ag (Patiënten Verenigin g Voor Neuro stim ulatie). Het is aan te bevelen om de punten minim aal negen m aal te stim uleren of te sederen (afhankelijk van wat no dig is), tenzij het in een r ecept behan delin g ander s wor dt vermeld. Omdat de Shiatsu Release Therapie een grote invloed kan hebben op de emoties, wordt deze nooit direct toegepast. Na m inimaal drie behan delingen, als de patiënt gewen d is aan de Shiatsu therapie, kan er voorzichtig een release behan deling toegevoegd wor den. In eerste instantie een anatom ische r elease en /of de afrondingsrelease, pas in een latere behandeling kan een grotere release ingezet wor den. De afron dingsrelease brengt het energiesysteem en de patiënt tot rust en wordt veel gebr uikt om de behandeling af te sluiten. De Shiatsu therapeut bescho uwt de mens als éénheid van lichaam en geest. Het is daarom niet m ogelijk een deel v an het lich aam te behan delen zon der effect op de rest van het lichaam. Met dit gegev en, ho udt de Shiatsu therapeut rekening bij het bepalen en uitvoeren van de behandeling. Een com fortabele ho uding v an de patiënt door haar te on der steunen waar no dig en ( warm) af te dekken waar mogelijk, dr aagt bij aan het slagen van de behan delin g. 6.3 Behandelingstabel Natuurg eneeskund ige shiatsu-therapie De in de tabel op de vo lgen de p agina opgenom en behandelin gsm ogelijkh eden, zijn gedeeltelijk aan mij gedoceerd aan de Dutch Shiatsu Academ ie. Voor een an der deel zijn zij afkomstig van de broch ure zoals deze is verstrekt bij de ‘Lan delijke Studiedag Chem otherapie’, 21 septem ber 2003, van de Shiatsu Werkgro ep. Deze behan delin gsm ogelijkheden zijn sam en gesteld door N. van den Boogaar d (Shiatsu Therapeut en docent Shiatsu aan de ‘Dutch Sh iatsu Academy’). De Shiatsu r ecept behan delingen op de volgen de pagina zijn gebaseerd op de behandeltechnieken van Tokujiro Nam ikoshi. De Shiatsu Release Therapieën zijn volgen s de theorie van Iona Mar saa Teeguar den (Acupressure way of health: Jin Sh in Do). De ‘vitaliteitbeh an delin g’ is uit het Tsubo Han dboek voor Acupr essuur van Katsusuke Serizawa.
Tinek e Oo m
juli 2006
19
(In de tabel is voor de Bl aasmeridi aan de nieuwe t elling gebruikt ) Klach t of doel Beh and elin g
Aanvullingen
Ontspanni ng nek /schouder gebi ed
Nek/ schouderbehandeling
-Sederen+extra aandacht medull a oblongat a en li nea nuchea
Operati e gebied ontspannen
Zacht e int ercostaal massage
Litt eken verbi ndweefseling
Micro massage van het litt eken
Gespannen gebied ontspannen
Anat omi sche rel ease naar keuze ; gezi cht/nek,schouders,thoracaal / Borstkas,lumbaal/buik, bekken/hi elen
-All een wanneer de wond genezen is. Geopereerde zijde sederen, andere zijde zacht stimuleren 5x per baan -all een wanneer de wond genezen is -afhankelijk van waar de spanni ng zich bevindt (zie bijl age)
Misselij khei d
Rm 12 sederen K 21 sederen St 21 sederen en/of Pc 6 sederen Rm 12 stimul eren L 14 Zacht e buikmassage met ext ra aandacht voor belt channel Sp 3 Rm 6 stimul eren Li 4
Braken, maagpijn Matige eetlust Maagzuur Spijsverteringsprobl emen Obstipatie Di arree Oedeem Ademhali ngsprobl emen Moe, weini g energi e
Weerst and verbeteren
Rm 6 Sp 9 L5 Dm 14 Bl 23 Bl 2 St 36 Hormonaal behandeling
sederen
Vit aliteitsbehandeli ng, EHBO punt en bij angst Bij angst en onrust
Bl 52 Pc 6 K6 Hara ademhaling
Disbal ans, innerlijke onrust Afsluiting behandelsessi e
Great Central Channel R el ease Dri edeli ge Afrondings R el ease
Tinek e Oo m
juli 2006
-regul eert de Maag -opent Pylorus -ontspant Maaggebi ed harmoniseert de Milt, -regul eert de energi e stroom -regul eert de Maag -doet Hitt e afdal en -Reguleert de spijsverteri ng -Verst erkt de Milt energi e -doet het Yang afdal en -maakt energi e systeem doorgankelij k -toni feert het Yang -vocht afdrijvend -St abili seert en drai neert de l ong -Bron van energie -Onderst eunt de Nier -Verst evigt het Jing -Maakt het li chaam sterker -sti mul eert bloedaanmaak, bij dal ende bloedwaarden behandel en twee dagen vóór chemokuur -Om vital iteit te herst ell en (zie bijl age) -Onderst eunt Ni er, -Toni feert Jing -Zorgt voor hel dere geest Handen op de Hara 5 tell en door de neus inademen (tong tegen gehemelte) 5 tell en adem vasthouden 5 tell en uitademen door de mond (tong+mond l os) (Zi e bijl age) -Brengt energie systeem en pati ënt tot rust (Zi e bijlage)
20
De behan deling zal in het algemeen éénmaal per week p laatsv in den en zal na v erloop van een aantal weken lan gzaam afgebo uwd kunnen worden. Het totaal aantal benodigde behandelingen ver schilt van per soon tot persoon, afhankelijk van de ern st van de klachten en het zelfherstellen d v erm ogen v an de patiënt op dat m oment. Som mige Shiatsu therap euten hebben in h et verleden geleer d dat je van k ankerpatiënten af m oet blijven. W aar sch ijnlijk berust dit op de angst dat de ziekte zich door de m assage zou kunnen uitbreiden. Maar bloed en lym fe strom en door het lichaam, wanneer er kanker cellen zijn achtergeblev en kunnen die met deze stoom m eegenomen worden. Shiatsu stim uleert de door blo edin g, m aar dat doet beweging ook, m oet de p atiënt zich dan ook niet m eer bewegen? Shiatsu en bewegin g stimuleren de weerstand en h et welbevin den zo dat de patiënt weer beter kan fun ctioneren. 6.4 Zen Shia tsu Bij Zen Shiatsu wor dt van o udsher gebruik gemaakt van de Traditionele Chinese Geneesk unde. In tegenstelling tot Nam ikoshi Shiatsu wor dt, voor zover mij bekend, bij Zen Shiatsu min der gebr uik gem aakt van recept behan delingen. Pam ela Ellen Ferguson ( Zen Shiatsu Therapeut), overleef de 16 jaar geleden haar eigen bor stkanker en transformeer de haar ervarin gen in activiteiten en lesprotocollen voor haar internationale Zen Shiatsu studenten. T wintig jaar geleden werd h aar als shiatsu st udent afgeraden om kankerpatiënten te behan delen (ook in Nederland wer d de behan delin g van kankerpatiënten toen af geraden). Gelukkig is dat tegenwoor dig niet meer zo. In plaats v an de kanker bestrijden spreekt zij van “de kanker transform eren”. “Met een gedesoriënteerde patiënt vecht ik ook niet, waarom zou ik dan een gedesoriënteer de cel bevechten”. Over (Zen) Shiatsu therapie zegt Pamela Fer guson in ‘ Busting Taboo s Abo ut Breast Cancer, Part One’ en ‘Part two’ (2004) het volgen de: Minimaliseer je technieken volgen s de theorie van “minder is meer”. Maximaliseer je eigen qi stroom. Verm ijd diepe dr uk. St imuleer de qi rond alle littekens van r ecente chir urgie. De behan deling van de maagm eridiaan is van essentieel belan g, niet alleen v anwege de locatie en de f unctie, m aar ook voor de qi op bouw van de borst. Zij laat de patiënt met de han den de ver wijderde borsten aangeven, en volgt zo de m aagmeridiaan v ia de v erwijder de borst. Vlak na de operatie, wanneer de patiënt aanrakin g v an de borst niet kan ver dragen, is behandelin g en stretching van de onderste extremiteiten aan te bevelen. Het zo u goed zijn om direct na de operatie de p atiënt een m inimale behan deling te geven via de drukpunten van handen en vo eten en /of door met de handen de Blaasmeridiaan beiderzijds te volgen, om qi en darmperistaltiek te stimuleren. Ook de Milt en de Per icar d meridiaan lopen door het gebied waar veel borsttum oren ontstaan. Het simpel m et de han den volgen van de m eridian en die door het geopereer de gebied lopen, zonder het lichaam aan te raken, h elpt de meridian en her stellen die door scalpel en t um oren zijn beschadigd. Zor g dat je bewust bent van de ex acte locatie van de (pr eoperatieve) borsten. Bij het onder gaan v an chem otherapie h elpt de Pericar d m eridiaan m isselijkheid te verm inderen, in het bijzon der Pc 6 en Pc 8. Denk eraan dat chem otherapie de Jin g aantast (effect op beenm er g, haarv erlies, en soms vervroegde menopauze). Het opbo uwen v an Jin g en het imm uunsy steem is een deel van h et herstel na chemotherapie.
Tinek e Oo m
juli 2006
21
Wayne Mylin, Zen Shiatsu therap eut en opgeleid door Pamela Ferguson, maakt veel gebruik van de volgende Punten (Ferguson, 2004): - de back sh u p unten voor een var iëteit aan pro blemen - bij misselijkheid en over geven- Pc 6, H 7, St 36 en algemene voetm assage - angst en on ger ustheid - Pc 6, H 7, Dm 20+24 en sacrum , Basale en onder steunen de aanrakin g, voetmassage. - depr essie - onder steunin g (verbaal en lichamelijk), back sh u p unten voor Balan s en ver sterkin g. - duizeligheid - Li 4 en voetm assage - yin deficiëntie - St 34 - stijgen de h itte - Liv 2 Mylin benadrukt, dat het bij het beh an delen van m am macarcinoom patiënten van belan g is dat je als therapeut het belang v an de regulier e behan delin gen on der schrijft, anders moet je er als therapeut niet aan beginnen. Hij h eeft ook m eegedaan aan een pilot st udie waar bij de effecten van sh iatsu on der zocht wer den bij slap eloo sheid en chemotherapie en von d de volgende punten effectief: alle back shu p unten, St 34, Gb 12+20, Dm 20+24, H 7, Pc 7, Li 4 Gabriëlle Mathieu, afgestudeer d Zen Shiatsu therapeut aan de Academy of Oriental Medicine in Austin k wam tot soortgelijke con clusies. Zij schreef over onderzoek naar Sh iatsu behandelingen bij kankerp atiënten en chem otherapie (the Ben efits of Zen Sh iatsu for Cancer Patients, May 2000): ‘ Shiatsu lijkt effectief bij het verminderen van v ermoeidheid, slap eloo sheid en het geven van ontspannin g. In geselecteerde gevallen h ielp het bij neuropathie en darm pro blemen. In het algemeen valt op dat de Lever- en Nierm eridiaan vaak betrokken zijn bij het ziektebeeld, con cludeert Gabriëlle in haar onderzo ek. Vijf van haar zes patiënten waren po stmenopauzaal, de Nier ener gie neemt dan af. Haar conclusie dat de Nier ener gie nog meer afneemt na de reguliere behandelin gen noemt zij puur speculatief. De Lever en ergie h eeft alles te maken met em oties, het ligt in de lijn der ver wachting dat deze m eridiaan na de diagno se m am macarcinoom is aangedaan. Van uit westers oogp unt zijn de lever en de nier de or gan en die h et lichaam van (medicijn) afvalstoffen zuiver en. Het is de vr aag of zij deze f unctie nog wel goed k unnen uitoefenen gedur en de alle emoties en beh andelin gen.’ Osk ar Peter beschrijft de behan deling van een 35 jar ige vrouw die eerst geop ereerd wer d voor bor stsparen de therapie, waarbij po sitieve lymfeklieren werden gevon den en die vervolgen s in datzelfde jaar een borstamputatie en horm oontherapie on der ging. Zij kwam bij hem met spannin gen in het nek- scho udergebied en depressiev e klachten; er was niets meer waar zij vreugde aan beleef de. Hij begon m et de behan deling van de r ug en m asseer de de Blaasmeridiaan. Bij de Blaasm eridiaan ter hoo gte van het been voelde h ij leegte (helem aal zonder sp annin g). Ter wijl h ij langzaam m et de duimen diep in h et been zakte, kreeg hij het gevo el m et grote an gst in contact te komen. Hij vroeg zijn patiënte deze angst aan te nemen en haar angst de ruimte te geven. Daarna beh andelde hij de Niermeridiaan aan de borstzijde. Hij von d daar een paar p ijnlijke punten en plotseling begon zijn patiënte te snikken. Hij onder br ak de behan deling en sprak ev en m et haar: over haar angst om weer borstkanker te krijgen en ov er de pijn in haar borst die zo en g aanvoelde. Later beh andelde hij haar nek en toen hij haar hoofd lan gzaam optilde, merkte hij ineen s dat het borstgebied losk wam . Zijn patiënt begon no gm aals te h uilen, maar n u met grote uithalen. Het was een bevrijd h uilen waar bij het borst been f link om hoog k wam en weer daalde. Toen zij er na af loop over spraken, vertelde de patiënt dat zij zich n iet kon herinneren wanneer ze voor het laat st zo diep
Tinek e Oo m
juli 2006
22
door geadem d h ad en dat zij de dag ervoor haar jo ggen had m oeten af breken om dat zij geen lucht meer kreeg. Hij heeft afgesloten met een hand op de hara en een h and op de borst (hiermee ein digt ook de afrondingsrelease), waar bij hij het gevoel h ad dat er no g wat achter was gebleven, m aar het ver schil m et het begin van de behan delin g was duidelijk merkbaar. Zijn patiënte maakte een vr edige in dr uk en was blij dat ze weer door kon ademen. (Peter, 2005) Bij de diverse behan delingen zie ik zo wel ver schillen als overeenkomsten. Het grote verschil tussen de therap euten is dat somm igen de n adr uk leggen op de hele meridianen, van wege h un functie en de liggin g en dat anderen werken m et de f uncties van aparte tsubo-p unten. Dat er verschillen zijn is niet zo verwonderlijk, er zijn vele tsubo p unten m et vergelijk bar e functies waar door er meerdere wegen zijn die n aar Rome leiden. Ik ga nu ver der in op de ervarin gen m et shiatsu-therapie. 6.5 De erva ring en m et shiatsu therapie Welke ervaringen zijn er m et Shiatsu Therapie? Om te onderzoeken wat de ervarin gen zijn heb ik literat uurst udie (gedeeltelijk m et telefonische aanvulling van N. van den Boogaard) gecom bin eer d met interviews. Mw. Han sen (shiatsu docent en -therapeut) heeft de ervaring dat patiënten m et m ammacarcinoom veel baat hebben bij behan delin g m et Shiatsu therapie. Meestal kom en ze bij haar met nek- en schouderk lachten, maar bij de an amnese blijkt er eigenlijk altijd m eer aan de h and te zijn. De men sen hebben o.a. last van spanningen, slaappro blemen, darmproblem en en zijn onger ust over de toekom st. Shiatsu biedt patiënten in de eerste plaats aan dacht, wat hen zicht baar go ed doet. Door de Shiatsu massage krijgen de patiënten een beter contact m et hun lichaam, waar ze vaak door de aanwezigheid van de tumor en de oper atie van vervr eemd zijn. Na dr ie á vier behan delingen zijn de p atiënten meer ontspannen, hebben ze meer ener gie en k unnen ze beter slapen. Hier door worden ze ook geestelijk sterker en stabieler. Ook een eventueel tijdelijk v erstoor de darm functie her stelt zich spoedig. De beweeglijkh eid van arm en en scho uder s neem t toe. Meestal is het nek/scho uder gebied na zes tot acht weken weer so epel. Vóór een controle in het ziekenhuis is de p atiënt meer gespannen dan normaal, maar door de m assage wor dt de situatie beter hanteer baar voor de patiënt. Voor al de Shiatsu Release Therapie heeft een goede invloed op de ontsp anning. De resultaten m eet Mevrouw Hansen door te voelen dat de spierspannin g afn eemt en door de patiënt bijvoor beeld naar het slaapp atroon, het defeacatiep atroon en haar energie te vragen. Ook de patiënt die aan geeft de behandelfrequentie te willen ver lagen, bescho uwt zij als een signaal dat het beter gaat. Mevrouw Hansen heeft éénmaal een jongetje geduren de zijn chemokuren behan deld. Bij aanvang van de kuren was hij zo m isselijk na een kuur dat hij niets m eer kon eten. Ter wijl h ij vlak voor een vo lgende kuur eetbuien had. Mevro uw Han sen beh an delde hem de dag voor de kuur en een week erna. De misselijkh eid nam af, waar door h ij kon blijven eten, ook vlak na een chem ok uur. Ook zijn eetbuien voor de vo lgen de k uur wer den m inder. Mw. N. van den Boogaard, die op een lan delijke studiedag van de Sh iatsu W erk groep een lezin g gaf over chemotherapie en Shiatsu, heeft de ervar in g dat Shiatsu therapie hulp kan bieden bij chem otherapie ( Shiatsu Werkgroep, 2003). In de eerste plaats kunnen vele k lachten verm inderen (zie ook: behandelingen). Boven dien stimuleert Shiatsu de bloed aanm aak, waar door de patiënt makkelijk er door kan gaan m et de k uren (door de chem okuren vermin dert
Tinek e Oo m
juli 2006
23
het aantal witte bloedlichaampjes, wanneer dit aantal te laag wor dt m oet de ser ie k uren som s tijdelijk wor den on der broken). Bij een p atiënt met dubbele bor stamputatie heeft Pam ela Fer guson (2004) succesvol de fantoom pijn bestreden door haar p atïent eerst te vertellen ov er de plaats en ener gie v an de m aagmeridiaan. Daarn a ter wijl de p atiënt haar han den boven het litteken hield alsof haar bor sten er no g waren, heeft ze de m aagmeridiaan beh andeld. Op de p laats v an de borst maakte ze een slowm otion bewegin g over de h an den van de patiënt heen en vervolgde ze de behandeling van de maagm eridiaan. De vo lgen de dag vertelde de patiënt haar dat de fantoom pijn was ver dwenen. De patiënt die ik interviewde on der gin g: een bor stsparen de behan deling, dr ieën dertig bestralin gen en een aantal chem okuren. Enkele m aan den na deze behan delin gen trad uitgebreide verkr am ping v an het lichaam op. Tijdens deze behan delingen h ad zij niet in de gaten dat er zov eel met lich aam en geest gebeurde. Zij h ad het idee dat het goed gin g, pas enige maan den later toen, zij n a het bukken niet m eer zelfstan dig ov erein d kon kom en, had zij in de gaten dat het niet goed gin g. Bij de controles in het ziekenh uis kreeg zij te horen dat het norm aal was en dat zij geduld moest hebben. Via haar schoonzus kwam zij bij de Shiatsu therapeut terecht. De Shiatsu behan deling gaf veel verlichtin g. Na drie k eer éénmaal per week behandeld te zijn voelde zij zich soepeler en sterker en ging zij over op een fractionerin g v an éénm aal per twee weken. Haar rug was na één keer al beter, nek en scho uder s duur de iets langer. Deze patiënte zegt: Als ik tijden s de chem okur en naar de Sh iatsu therapeut had kunnen gaan was mij waar schijnlijk veel leed bespaard geblev en. Voor dat ik m et dit afst udeerpro ject begon, vroeg ik m ij af of de p atiënt met borstkanker no g wel voldoen de ener gie over heeft gedur en de de behan delingen m et chem otherapie en bestralin g, om naar de Shiatsu therapeut te gaan: Ze zijn uit geput, m oeten iedere dag n aar de bestralin g en regelm atig voor chem otherapie naar het ziekenh uis. De geïnterviewde patiënt beant woordde deze vraag m et een volmondig ja. Natuur lijk m oeten we er rek ening mee houden dat zij dit antwoor d geeft na haar ervarin g met Shiatsu Therapie, en dat deze ervar in g voor iedere p atiënt anders k an zijn. Een 51 jarige vrouw die een bor stsparende operatie on der gin g waar bij po sitieve lym feklier en wer den gevonden en als postoperatiev e behan delin g chem otherapie, bestraling en psychotherapie ondergin g, wer d door Oskar Peter (Sh iatsu Therapeut) geïnterviewd. Zij vertelde hem : “Na zes chem okuren was ik licham elijk, geestelijk en op zielsniv eau op een dieptepunt aangelan d. Via andere patiënten hoor de ik dat er aanv ullende mo gelijkheden waren om m et m ijn ziekte om te gaan. Na enk ele behandelin gen van een psychotherapeut voelde ik weer een bodem onder m ijn voeten. Mijn lichamelijke gesteldheid ver beterde door com plem entair medische behan delingen. In deze per io de kwam ik ook m et Shiatsu therapie in aanrakin g. De manier waarop ik praktisch met Shiatsu in aanraking kwam, was gebaseer d op respect en vertrouwen en m aakte m ij spoedig een ‘fan’ v an deze methode. Na één behandeling verliet ik aangenaam ontspannen de praktijk. Deze ontspann enheid bleef m erk baar ter wijl tegelijkertijd m eer ener gie voorhan den was. Het leek alsof ik de din gen en m ijn medem ens met meer gelatenheid m aar beslister tegem oet trad. Ik mag v an een actieve ontspannin g spreken als zoiets mogelijk is. Het is moeilijk de werkin g van Shiatsu te beschrijv en: zij is niet in éénheden meetbaar of in getallen v ergelijk baar, m aar in ieder gev al aan lichaam , geest en ziel voelbaar.
Tinek e Oo m
juli 2006
24
Na n u m eer dan an derhalf jaar is m ijn reguliere behan deling afgesloten. Ik hoop spoedig aan het norm ale leven te kunnen deelnemen. Shiatsu zal de belon ing zijn die ik mij ook in de verdere toekom st zal gunnen. ” De verh alen van de geïnterviewde patiënten vertonen opvallende overeenkomsten. Deze verhalen sterken mij, in mijn v erm oeden dat shiatsu-therapie een belangrijke aanvullin g kan zijn op de r eguliere beh andelin g. Uit onder zoek is gebleken dat bewegin g een po sitief effect heeft op het welbev inden van de patiënt. Hier vertel ik iets over in het volgende hoofdstuk.
Tinek e Oo m
juli 2006
25
HOO FDSTUK VII SH IATS U EN B EW EG ING 7.1 Shiatsu en beweging Door middel van on derzoek is bewezen dat bewegin gstherap ie de p ijn kan v erlichten en bijdraagt tot het algemeen welbevin den ( zie: ‘Fysieke on der steunen de zorg’ in Hoof dst uk I V). Bewegin gstherapie voorkomt stijfheid van spieren en gewrichten. Daarom is het van belan g Shiatsu en bewegin g te com bineren. Eerder heb ik al gesproken over het progr amm a ‘Herstel en Balan s’, maar ook: stretchin g, zwem men (niet geduren de de bestralin g), yoga, qigon g enz. zijn geschikte vorm en van bewegin g. Het Koningin W ilhelmina Fon ds, kanker bestrijding, geeft in haar folder bor stkanker de volgende in structies: Vijf tot zeven dagen na de oper atie kan men m et armoefeningen beginnen om herstel en beweeglijkh eid te bevorder en. In veel ziekenhuizen kom t er vlak na de op eratie een fysiotherapeut lan gs om de patiënt hierover te in strueren. Zolan g er sprake is van vocht, niets forcer en, na bestralin g een jaar lang door gaan m et de oefen ingen om beweeglijkheid te beho uden. Pam ela Fer guson raadt aan meteen na de oper atie te beginnen (Ferguson, 2004). Ik ben er van overtuigd dat, wanneer je begint m et voorzichtig cirk els te beschrijv en m et de armen, zo als Fer guson voorschrijft, dit geen bezwaar kan zijn. In het boek Shiatsu en Stretchin g van Tor u Namikoshi zijn n uttige oefen ingen te vin den voor onder an dere nek en schouder. Nam iko shi raadt aan stretchin g pas te beoef enen nadat de spier en soepel zijn gem aakt door Shiatsu therapie. Dit is n atuurlijk niet noodzakelijk, wel zullen de resultaten beter zijn wann eer je de oefeningen m et Shiatsu therapie combineert. De ( stretch-) oefenin gen in de folder borstkanker v an het Konin gin Wilhem ina Fon ds zijn speciaal voor deze categorie patiënten ont wikkeld. Het Konin gin Wilhelmina Fonds kankerbestrijdin g adviseert de oefenin gen dagelijks v ijf á tien keer te herhalen, maximaal bewegen maar niet forceren; elke rek v ier á v ijf tellen vasthouden. Na afloop m ag de patiënt geen pijn hebben, is dit wel zo, dan de volgen de keer iets min der intensief oefen en. Pam ela Fer guson ontwikkelde, na haar eigen bor stam putatie, een ser ie qigon g o efeningen (drawin g circles) waar zij zelf veel baat bij had. Ze had veel “cirkels” v erloren, h aar rechter bor st, zo’n twintig okselklieren en een aantal cystes in haar linker bor st. Het beschrijven van de cirkels vo elde h elen d. Drie weken na de operatie kon zij alle bewegin gen maken die zij ook voor de op eratie m aakte en ook had zij weer een gevoel v an sym metrie. Enkele maanden later instr ueerde zij haar shiatsu st udenten in deze oef enin gen. Volgens de Chinese geneesk unde stimuleren deze langzaam uitgevoer de qigon g oefen in gen: de lym fdr ainage en San jiao-, per icar d-, maag- en milt- meridiaan. Deze f uncties wor den achtereenvolgend gestimuleer d door “ wrist rollin g”(het draaien van de polsen), horizontale cirkels vanaf de heup naar vol lateraal en verticale cirkels ( als bij r ugslag). De laatste twee begon ze met kleine cirkels tot ze uiteindelijk (n a een aantal weken) bij het gewen ste resultaat was. Ze m aakte “litteken cirkels”, dit waren kleine cirk elbewegin gen ron d haar littekens om het litteken weef sel te verm inderen en te versoepelen. Ze zette twee v ingertoppen op Rm 17 (sh u punt Pc) en bracht haar ellebo gen omhoog naar lateraal en weer ter ug naar de borst om de Pericar d meridiaan te openen en de qi stroom door de bor sten te vergrootten. In een opleidin gsziekenhuis in Berlijn zijn deze oefen ingen onder deel v an de licham elijke therapie. Ze helpen qi stagnatie en een pijnlijke borst die veel vro uwen na borstamputatie ervaren, voorkomen.
Tinek e Oo m
juli 2006
26
De “Drawin g circles” oefeningen v an Pam ela Fer guson zijn op video v erschenen (http://whitecraneh ealth.com/catalo g/default.php?cPath=2_45). De keuze is groot, het is aan de patiënt om te kiezen wat het beste bij haar past. De com binatie Shiatsu en bewegin g (stretchin g) m aakt sneller en vollediger herstel mo gelijk, vitaliseert en maakt (houdt) het lichaam soepel.
Tinek e Oo m
juli 2006
27
TENS LO TTE Nuttige tips rond d e behandeling van kankerpatiënten (Fer guson, 2004) ‘Hum or, zinvolle lev ensdo elen, doorzettingsverm ogen, een selectie v an reguliere en aanv ullende therapieën en een eenvoudige levenshoudin g, zijn belan grijke in grediënten om bor stkanker te overleven. Moedig de patiënten aan om te onderzoek en welke go ede therapieën en /of activiteiten hun genezin g zo u k unnen on der steunen voor ze zich storten in on door dachte keuzes. De patiënten komen na de diagnose in een soort vacuüm terecht, stel ze ger ust en sta ze terzijde. Moedig de patiënt aan om net werken v an fam ilie en vrien den te creëren voor telefonische informatie, boo dschapp en, kin der en van school h alen ; hiermee k unn en ze zichzelf ontlasten. Leer indien mogelijk een p atiënt een aantal stretchin g- en zelf behan delp unten. Laat ze de dag voor de oper atie zoveel mogelijk qi op doen m et name van het bovenlichaam (b.v. roeien). Visualiseer de positiev e effecten van de oefening en behandelin g voor de op eratie en bij het bijkomen uit de narcose. Raad patiënten af om de operatie te plannen tijden s de ov ulatie, dan is h et im muun systeem zwak.’ Massage stimuleert de lym f afvloed, bij het Konin gin Wilhelmina Fonds is ook een videoband verkrijgbaar met instructies voor zelfm assage.
Tinek e Oo m
juli 2006
28
EINDCO NC LUSIE Ik besef dat de beperktheid van dit onder zoek nauwelijk s tot een conclusie kan leiden. Wetenschappelijk onder zoek over de shiatsu beh andelin g heb ik bijna n iet kunn en vinden, ondanks dat er behoor lijk wat ervar in g is met patiënten m et mammacarcinoom en Shiatsutherapie in Nederlan d. De korte tijdsp erio de die m ij gegeven was voor dit afstudeerpro ject m aakte het onm ogelijk meer on der zoek te doen naar dit onder werp. Toch kom ik na alles wat ik gelezen, gehoor d, geschreven en overdacht heb naar aanleidin g van h et niet gemetastaseerde mamm acarcinoom en Shiatsu-therapie tot de zeer voor zichtige con clusie dat shiatsu-therapie het algeheel welbevin den van de patiënt sterk zo u k unnen bevor deren. Graag zo u ik meer ( wetenschappelijk) on derzoek willen zien. Ver sch illende wetenschapper s hebben het verm oeden geuit dat het ontstaan van kanker wel een s m et een verlaagde weer stan d te maken zo u kunnen hebben. Narcose, ch emotherapie, radiotherapie en horm oontherapie tasten allen h et imm uun systeem aan, ter wijl de patiënt in de strijd tegen kanker zijn imm uunsysteem juist hard no dig heeft. Sh iatsu-therapie is een m anier om het imm uun systeem weer te ver sterken. Zou h ier door teven s de kan s op ter ugkeer v an de tum or k unnen wor den verk lein d? Het lijkt m ij een onderzo ek meer dan waar d. Het zo u dan ideaal zijn wanneer de patiënt vanaf de diagnose met shiatsu-therapie wor dt begeleid. Ook kun je met shiatsu therapie gebieden behandelen zon der deze aan te raken, zodat je bijvoor beeld in een net geopereer d borstgebied, de en ergiestroom weer op gang kan brengen om de wondgenezin g te bevor deren. ( dus door middel van aanrakin g elders.) Tevens is het bewezen dat bewegin g in com binatie m et de reguliere behandelin g, leidt tot verbetering van het algemeen welbevin den van de patiënt. W anneer dit ook nog gecombineer d wor dt m et shiatsu-therap ie, zou dit volgens mij kunnen leiden tot een nog groter welbevin den. Pam ela Fer guson schreef in 2004 dat zij haar leven dankt aan een deskun dige m ix van Oosterse en Westerse desk undige gen eesk unde: t wee Zwitserse natuurgeneeskundigen, shiatsu, yoga, fietsen, zwem men, qigon g, acup unctuur, een v egetarisch dieet, humor, vijf jaar m aretak injecties (iscador), zes maanden m ilde chemotherapie ( Alkar an), een geweldige partner en vrien denkrin g en haar internationale opleidingspraktijk. In ieder gev al is er h eel wat voor nodig om bor stkanker, zeker wanneer er po sitieve okselklieren aan getoond zijn, in een algem een welbevinden te over leven. De diagnose kanker en de therapie die daar op volgt, beïnvloeden lichaam en geest. Om dat Shiatsu therapie de ener giestroom in het lichaam harm oniseert en het algem een welbev inden verbetert, lijkt het een prim a complem entaire therapie om de klachten van de p atiënt te verlichten. Het is v an essentieel belan g dat de patiënt wor dt verteld dat Shiatsu therapie een com plem entaire therapie is en dat het in geen geval de reguliere behandelin g van het m ammacarcinoom vervangt! We mogen mam macarcinoom patiënten shiatsu niet onthouden!
Tinek e Oo m
juli 2006
29
LITERATUURLIJST 1. Borstkanker Verenigi ng Nederland,2006.:(http:// www.borst kanker.nl/index.php?p=41) 2. DeJong,H.,Meht a,A. K.&VanHerck,P.Health. Bull eti nAyurvedaActueel. borst kanker.2006(1):4-29 3. Ferguson,P.E.,2004.Tabus über Brust krebs brechen: (www.shi atsu-aust ria.at/magazi n/magazin_72. htm) 4. Ferguson.P. E., One: (www.shi atsu-austria. at/magazin/ magazi n_72a.ht m) 5. Ferguson.P. E.,2004.B usti ng T aboos About Breast Cancer, Part Two: (www.shi atsu-aust ria.at/magazi n/magazin_72a.htm) 6. Freeman,M.,2001.The breast connection: (www.shi atsucent re.net /stack/2.ht m) 7. Kanker-actueel,2006.Borstkanker: (htt p://www.kanker-actueel. nl/index. asp/index. asp?bl z=borstkanker&ni euws=256) 8. KoninginWilhelminaFonds Kankerbestrijdi ng,2006.Borstkanker: (http;//www.kwfkankerbest rijding.nl/content/documents/Borstkanker.pdf) 9. Namikoshi,T.Shiatsu en Stret ching.ISB N 90-202-4307-1 10. Nortier,J.W.R.,Rutgers, E.J.Th.,Struikmans,H.et. al.,2005. mammacarcinoom Landelijke ri chtlijn 3.0: (http://www.oncoline.nl/index.php?pagi na=/ richtlijn/item/pagina.php&id= 20755&ri chtlijn_id=376)
11. Patiënten Verenigin g Voor Neurostimulatie,2006 (http:// www.pvvn.nl/ 01c1f4963912e9d03/01c1f4963b0e2360c/index.html)
12. Pet er, O.,2005.Shi at su bei Krebs i m Praxis-Allt ag: (www.shi at su-austri a. at/magazin/ magazin_75.ht m) 13. Shi atsu Werkgroep.Landelij ke Studi edag Chemotherapie. 21 september 2003:6-7 14. W et op de geneeskundige behandelingovereenkomst,2006: (http://www. hul pgids.nl/ wett en/wgbo-t ekst.htm)
Tinek e Oo m
juli 2006
30
BIJ LA GEN NUTTIG E ADRESSEN Het reguliere bor stkankersp ecif ieke h ulpaanbo d bestaat uit het volgende: - fysiotherapeut/huidtherap eut/manuele therapeut of een o edeem fysiotherapeut voor informatie over en/of beh andelin g van lymfoedeem, pijn en schouderf unctie beperkin gen - expert op gebied van uiterlijk e verzor gin g - Bor stkanker Verenigin g Nederlan d ( BVN) - Lan delijk Contactpunt Jon ge Vro uwen ( LCJV); valt onder BVN - Bor stprothesen Inform atie Centrum (BI C); onder deel van BVN - NLN, het Nederlan ds Lym foedeem Net werk Adressen van in stanties waar informatie te verkrijgen is over psycho-oncolo gische zor g zijn: - Bor stkanker Verenigin g Nederlan d ( BVN) www.kankerpatient.nl/BVN Em ail: info@borstkankerver eniging.n l Tel. Algem een : 030-2917222 Lotgenotencontact: 030-2917220 - Neder landse Feder atie van Kankerpatiëntenverenigingen ( NFK) www.kank erpatient.nl Em ail:
[email protected] Tel: 030-2916090 - Integrale Kankercentra (IKC’ s) www.ik cnet.nl
[email protected] Tel: 030-2343780 - Konin gin Wilh elm ina Fon ds ( KW F) Neder landse kank erbestrijdin g www.kank erbestrijdin g.nl Tel: 0800-0226622 - Her stel en Balans, revalidatiepro gram ma voor kankerpatiënten www.her stelen balans.nl
Tinek e Oo m
juli 2006
31
Vragen Interview Shiatsu Therapeut: over de behandeling van patiënten met een niet gemetastaseerd mamm acarcinoom 1. Op welke wijze kom t een patiënt m et een niet-gem etastaseer d m amm acarcinoom in uw praktijk? Bijvoor beeld: doorver wijzin g door reguliere zor g. 2. Wat zijn de belangr ijkste klachten waarmee deze p atiënten bij u kom en? 3. Welke criteria h anteert u bij het bepalen van het behandelplan? 4. Kunt u iets vertellen over uw m anier van behandelen voor wat betreft deze patiënten? Gebr uikt u stan daar d behan delingen en welke of behandelt u individueel? 5. Wat zijn de r esultaten? Welke meetpunten gebruikt u om de r esulaten te bepalen? 6. Hoe lan g per sessie en hoe vaak behan delt u de p atiënt gemiddeld? 7. Wat zijn de r esultaten? Worden de patiënten vitaler? Ook wanneer je ze behan delt gedurende de intensieve regulier e behan delin g( en)? 8. Geeft u ver dere aanv ullende behan delingen of adviezen aan deze patiënten en welk e? 9. Hoe belangrijk is Sh iatsu therapie volgen s U voor deze groep patiënten? 10. Kan prev entieve Shiatsu therap ie volgens u, k lachten ten gevolge van de r eguliere behandelingen voorkom en?
Tinek e Oo m
juli 2006
32
Interview m et Yvonne Hansen, Nam ikoshi Shiatsu -Therapeut en -docent. Mevrouw Hansen werkt sin ds 1998 als Namikosh i Sh iatsu therapeut en is sinds drie jaar als Nam ikoshi Shiatsu docent verbon den aan de Dutch Shiatsu Academ y. Zij h eeft een aantal jaren in een groepspraktijk gewerkt, m aar heeft de laatste jaren een eigen pr aktijk. Dit heeft haar voorkeur omdat zij makkelijker m eer tijd aan een patiënt kan besteden wanneer deze dat nodig h eeft. Zij behandelt ongeveer 15 patiënten per week. Zo p ut zij zich n iet uit en heeft zij ook tijd over voor andere dingen, zoals les gev en aan de DSA en ho bby’ s. Wat borstkanker betekent weet zij uit ervar in g, het k wam meerdere malen in haar f amilie voor. Vanwege h aar belaste familieanamnese wor dt zij ieder jaar op borstkanker gecontroleer d en werden er in 1988 een cy ste en in 1995 t wee calcificaties v er wijder d. Gelukkig allemaal goedaar dig. Door deze ervarin gen kan zij zich heel goed inleven in de fysieke en p sychisch e klachten van deze patiënten. An dersom geeft dit de patiënt vertrouwen in haar kenn is en handelen. Mevrouw Hansen heeft een aantal patiënten m et mammacarcinoom behandeld na afloop v an de r eguliere beh andelin g. Een v erzoek voor begeleidin g tijdens de reguliere behandelin g heeft zij voor deze groep patiënten nog noo it geh ad. De patiënten komen bij haar via m ond op mond r eclame, patiënten die elkaar v ertellen dat m evrouw Hansen ook bor stkankerpatiënten die h ulp nodig h ebben, beh andelt. De klacht waarm ee deze patiënten bij h aar komen is hoof dzak elijk: het vastzitten van het nek/scho uder gebied. Ze k unnen zich niet meer ontspannen, gaan pieker en, hebben moeite dit los te laten en kr ijgen v ervolgen s slaappro blem en. Ook zijn ze h et vertrouwen in hun lijf k wijt en zijn ze bang dat de k anker terugkom t. Wanneer de patiënt bij mevrouw Han sen kom t, begint zij met de anamnese. Ze begint altijd rustig, om de patiënt niet te veel m et haar vragen te overspoelen, som mige vr agen stelt zij uit tot een later tijdstip. Zij stelt vragen als: W at is er gebeur d, wat is uw ziektegeschieden is, wat voor operaties h eeft u gehad, hoe lang is het geleden, heeft u no g an dere klachten als gevo lg van uw bor stoperatie zoals litteken- en /of arm pro blemen (ver stoorde lymfdr ainage), komt bor stkanker in de f amilie voor, ho e heeft u het ontdekt, enz. Buiten de m assage, waarbij zij zich con centreert op wat zij voelt, doet zij geen verder licham elijk on derzoek. De bloeddr uk m eet zij alleen wanneer zij bloeddr ukproblem en verm oedt en de stethoscoop gebruikt zij alleen wanneer zij longpro blem en verm oedt. Wanneer mevrouw Hansen denkt genoeg te weten, vertelt zij de p atiënt wat zij gaat doen. Zij start altijd m et de basismassage met uitzondering van de interco staal massage, afhankelijk van wat zij daar bij vindt, bepaalt zij de ver dere behan delin g. Deze is zeer afhankelijk v an de patiënt. De ene p atiënt heeft een stevige m assage nodig en de an dere juist een zachte. Som migen hebben moeite met bloot liggen en daar m oet je respectvol m ee omgaan. De basismassage begint zij met een rustige behan deling van het nek/scho udergebied, om de patiënt aan haar han den te laten wennen. Het nek/schoudergebied is bij deze patiënten altijd hard en gesp annen m et veel knopen. Zij begint m et de niet aangedane zijde; wanneer daar ook knopen voorkomen behan delt zij die rustig en niet stimuleren d. De aan gedane zijde behan delt zij in h et geheel sederend. Bij sommige punten met m eer weerstand stelt zij nog wat vragen aan de patiënt om er achter te komen wat de oorzaak kan zijn, bijvoor beeld darm klachten. Op de rug vin dt zij altijd gevo elige p unten op beide blaasban en. De rug neemt zij dan ook uitgebr eid mee in de behandeling. Wanneer zij in h et gebied van de len denen ( BL 19 t/m Bl 27) meer weer stand vindt, of wanneer de buik begint te borrelen, geeft zij ook standaard een buikmassage.
Tinek e Oo m
juli 2006
33
De Traditionele Chinese Geneesk unde gebruikt zij ver der niet, niet in de anamnese en niet in de behan deling. Zij weet daar te weinig van, omdat daar in haar opleidin g m inim ale aan dacht aan is besteed. Na de eer ste behan delin g geeft zij altijd een fo lder mee waar in alles over de Shiatsu behandeling no g een s verm eld staat. De daaropvolgen de beh andelin gen zullen in het algemeen bestaan uit m assage v an: nek en schouder ( uit gebreid), rug en eventueel de buik, armen en intercostaal. De behan deling neemt één uur tot vijf kwartier in beslag, een deel daarvan bestaat uit het vragen n aar de r eacties en ervarin gen in de af gelopen periode. De aangedan e kant behandelt zij altijd sederen d. Afhank elijk van hoe de niet aangedane kant aanvoelt, bepaalt zij ho e ze die masseert: sederen d of stim uler en d. Afhankelijk van de patiënt behandelt ze het intercostaalgebied vanaf de t weede of derde beh an delin g. Het litteken wor dt rondom sederen d behan deld. Vanaf de vierde massage v ult zij de behan deling aan met Sh iatsu Release Therapie. Deze bestaat uit de anatomische r elease voor de schouders en de afron din gsrelease. Bij grote stress kom t hier heel soms de stress release bij. Wanneer een gebied niet dir ect te beh andelen is (bijvoor beeld te gevoelig is) behan delt ze het betreffende gebied ook wel via de voet (voetreflexologie). Stretchoefeningen geeft zij aan deze patiënten zelden mee, om dat zij die in het algemeen al van een fysiotherapeut mee hebben gekregen. Mevrouw Hansen denkt dat patiënten met mamm acarcinoom veel baat hebben bij behandeling met Sh iatsu therapie. In de eerste plaats is daar de aandacht die ze krijgen en die hen zicht baar go ed doet. Door de Shiatsu massage kr ijgen de patiënten ook weer een beter contact met hun lichaam , waarvan ze door de aan wezigheid v an de tumor en de daar op volgende operatie vervreem d zijn. Er zit ook weer iem an d an ders aan h un lijf ( bor stgebied), waar door ze zich weer beter gaan voelen in h un door de operatie veranderde lich aam. Het resultaat is dat de patiënten na on geveer dr ie á vier behan delingen m eer ontspannen raken, m eer ener gie krijgen en beter gaan slap en, waar door ze geestelijk sterker en stabieler wor den. Ook een eventueel tijdelijk ver stoorde darmfunctie h erstelt zich spo edig. De beweeglijkheid v an arm en en scho uder s neem t toe. Meestal is het nek / scho uder gebied na zes tot acht weken weer soepel. Vóór een controle in het ziekenhuis is de p atiënt meer gespannen dan normaal, maar door de m assage wor dt de situatie beter hanteer baar voor de patiënt. Voor al de r eleases hebben een goede invlo ed op de ontspannin g. De resultaten m eet zij door te voelen dat de sp ier spannin g afneem t en door de patiënt naar het slaappatroon, het def eacatiepatroon en haar ener gie te vragen. Ook de patiënt die aangeeft de behandelfrequentie te willen verlagen, bescho uwt zij als een sign aal dat het beter gaat. Mevrouw Hansen heeft éénmaal een jongetje geduren de zijn chemokuren behan deld. Bij aanvang van de kuren was hij zo m isselijk na een kuur dat hij niets m eer kon eten. Ter wijl h ij vlak voor een vo lgende kuur eetbuien had. Mevro uw Han sen beh an delde hem de dag voor de kuur en een week erna. De misselijkh eid nam af, waar door h ij kon blijven eten, ook vlak na een chem ok uur. Ook zijn eetbuien voor de vo lgen de k uur namen af. Shiatsu Therap ie kan on dersteunen d werk en geduren de de reguliere behandelin g. Zij denkt dat dit vooral bij chemotherapie, waar bij de witte bloedlichaampjes afgebrok en wor den, het geval is, om dat je m et Shiatsu het niveau van de witte bloedlichaampjes om hoo g k unt bren gen. Boskoop, 24 mei 2006
Tinek e Oo m
juli 2006
34
Vragen Interview patiënt: 1. Welke (reguliere) behan delingen heeft u onder gaan m et betrekkin g tot uw bor stkanker. En wanneer was dat? 2. Welke klachten had u? Waar had u het meeste last van? 3. Wat heeft u doen besluiten de Shiatsu therapeut om hulp te vragen? Wanneer was dat? 4. Welke klachten had u bij aanvang van de behandelin g? (moe, misselijk, nek/scho uderklachten, menstruatie klachten. Beïnvlo edde de vermoeidheid uw dagelijks funtioner en? 5. Hoe lan g en hoe vaak bent u behan deld? 6. Hoe heeft u de behandelin gen ervaren ? 7. Wat hebben de beh andelin gen voor uw gezon dheid ( geestelijk / lich amelijk) beteken d? Hoe is het n u m et de vermoeidh eid in v er band met uw dagelijks f unctioner en. Hoe is het geestelijk, heeft u weer vertrouwen in uw lichaam ?
Interview m et een patiënt van Yvonne H ansen Na de diagno se mamm acarcinoom die in 2003 op 43 jarige leeftijd bij deze vro uw wer d gesteld, onderging zij achtereenvolgen d: een bor stspar en de behan deling (okt. ’03), vier chem okuren (dec. ’03) en dr ieëndertig bestralingen. De ch em okuren von den om de dr ie weken p laats en gin gen vooraf aan de bestralin gen die zo als gewoonlijk dagelijk s plaats vonden met uitzonderin g van h et week en d. Horm oontherapie bleek, na onderzo ek, voor haar niet nodig. In april 2004 was zij klaar met de r eguliere behan delingen en pro beerde zij de draad van het ‘ gewone’ leven weer op te pakk en. Zes wek en na de behan delin gen begon zij voorzichtig weer naar haar werk te gaan, om dat zij vond dat ze toch weer een keer moest gaan werken. In oktober 2004, één jaar na de oper atie, was zij weer volledig aan het werk. Maar gezond voelde zij zich niet. Zij had het gevoel dat haar hoof d aan h aar schouders vast zat, bukken was n iet mogelijk om dat zij na h et bukken niet meer zelfstandig overeind kon komen. Er waren per io des waarin zij ontzettend moe was. Dankzij de o efenin gen die zij in het ziekenhuis had gekr egen kon zij haar arm goed bewegen, m aar voor de r est was alles verstijf d. Toen zij dit in het ziekenhuis m eldde, wer d dit erken d als een bekend feit. Er wer d haar gezegd dat de m ensen gefocust zijn op de behandelin gen en dat zij daar door geduren de die beh andelin gen niet merken dat zij gespannen raken door alles wat zij m eem aken. Mevrouw verwachtte advies te krijgen van h et ziekenhuis ov er wat zij kon doen. Zij wilde geen tabletten slikk en, niet naar de fysiotherapeut, omdat zij het gevoel had dat het geen plaatselijk pro bleem was maar een probleem van haar h ele lich aam en ze wilde niet naar een pr aatgroep. Het ziekenhuis kon h aar niet verder help en, zij zeiden dat het norm aal was, dat het lan g zo u dur en en dat ze geduld moest hebben. Haar schoonzusje die ervaring had met complem entaire geneesk unde vroeg zij om advies. Zij wilde zeker weten dat ze bij een goede therapeut terecht k wam. Zo k wam ze in het voorjaar van 2005 bij de Natuurgeneesk undig Shiatsu therapeut terecht. Dit was an derhalf jaar n a de oper atie. Zelf zegt zij over de hele perio de: “ Gedur ende de r eguliere behan delingen dacht ik dat het erg goed met m e gin g. Na de operatie wilde ik weer gaan werken, m aar dat wer d toen niet toegestaan, ook na de chem o voelde ik mij no g redelijk go ed. Pas gedurende de radiotherap ie begon ik vermoeid te raken. Achteraf gezien heb ik n iet gem erkt hoe gespannen ik was. Mijn bloedvaten, r ug, nek en schouders war en allem aal verhar d, ik zat helemaal op slot. Dit wer d ik
Tinek e Oo m
juli 2006
35
m ij pas bewust aan het ein d van 2004. Het wer d zo er g dat, als ik bukte, mijn m an mij moest helpen om overeind te kom en, toen ben ik hulp gaan zoeken.” De Shiatsu behandelin gen ervaarde zij vanaf de eerste keer als zeer ontspannen d. Na de eer ste behandeling was zij in eer ste in stantie beroer d en deed alles haar pijn, m aar daarna zat haar hoofd weer losser op h aar scho uder s. “Het was een verlichtin g”. Binnen een paar behandelingen begon alles weer so epeler te worden, h aar rug knapte meteen op, nek en scho uder s duur de iets langer. Ook geestelijk voelde zij zich weer sterker wor den. Na drie k eer ging zij over op één keer per v eertien dagen en na een maan d tot zes weken wer d dit éénmaal per dr ie weken. Nu gaat zij no g steeds één keer per vier weken naar haar Shiat su therapeut, omdat het haar zo goed doet. Haar menstruatie stopte door de chemotherapie m aar kwam in juli 2004 spontaan ter ug, ongeveer zeven maanden n a de ch emotherapie. Dr ie á vier m aan den heeft zij een regelmatige cyclus gehad, daarna werd de m enstruatie onregelmatig en dat is hij nog steeds. Om dat zij n u zesenveertig jaar is gaat het waarschijnlijk om een natuur lijk e overgang. Wat voor uit werking de Shiatsu therapie op de m enstruatie heeft gehad is daarom niet te zeggen. Op de vraag of zij zich minder vro uw of m ism aakt heeft gevo eld door de bor stoperatie, antwoor dt zij ontkennen d, maar dit kwam volgen s haar vooral door dat haar echt genoot er geen enkel probleem m ee had. Voor hen beiden telde maar één ding; overleven! “Mijn geop ereerde borst is wat kleiner geblev en, maar het litteken kun je bijna niet meer zien”. Op de vraag of zij nog iets toe wil voegen ant woor dt zij: “Achteraf v ind ik het jamm er dat ik niet tijdens mijn ch emokuur door de Shiatsu therapeut ben behan deld. W aar schijnlijk had m ij dit veel leed bespaar d. Ik ben er van ov ertuigd dat ik, nu ik weet hoe ontspannen d en helen d Shiatsu therapie werkt, ik hier graag in de periode van de reguliere behan delingen gebr uik van had gem aakt. Ik ben heel benieuwd hoe p atiënten die wel Shiatsu therapie on der gaan gedur en de de r eguliere beh andelin gen, zich aan het eind van die per iode zullen voelen. Zij hoopt dat dit in de toekomst onderzocht zal worden. Shiatsu therapie geeft afleidin g en het is een weldaad voor h et hele lichaam. Het br engt verlichtin g en ik denk dat veel patiënten er baat bij k unnen hebben.” Zij voelt zich no g steeds v erm oeider dan voor de diagno se borstkanker, maar ze is weer soepel en voelt zich weer sterk. Boskoop, 30 mei 2006
Tinek e Oo m
juli 2006
36
Tinek e Oo m
juli 2006
37
Tinek e Oo m
juli 2006
38
Puntentelling en uitl eg bij de Shi atsu release Therapie Bij de Shiatsu Release Therapie worden tsubo punten, door m iddel v an de wijsvingers, m iddelv inger s of handen, m et elkaar verbonden. Afkortingen bij shiatsu Release Therapie: RH = r echter han d LH = link er hand Elk n um mer op de volgende pagina’s, correspondeert met een tsubo punt dat op gezo cht kan wor den in on derstaande lijst. Bijvoor beeld: 23 = Si 10 01 02 03 04 05
= = = = =
G S S S Liv
14 3 13 16 14
22 23 24 25
= = = =
G Si Li Li
20 10 14 11
06 07 08 09 10
= = = = =
Sp SP Sp K SP
13 10 9 6 4
26 27 28 29 30
= = = = =
T P P P L
5 6 3 2 1
11 12 13 14 15
= = = = =
G B G G B
41 62 34 31 53
16 17 18 19 20
= = = = =
B B B T G
52 47 43 15 21
21
=
extra punt – 1,5 cun lateraal van GV, tussen C 3 en C 4
Tinek e Oo m
juli 2006
39
Tinek e Oo m
juli 2006
40
Tinek e Oo m
juli 2006
41
Tinek e Oo m
juli 2006
42
SAM ENVATTING Dit afstudeerproj ect heeft als onderwerp het ni et gemet ast aseerde mammacarcinoom omdat ik daar veel mee t e maken heb in mi jn werk al s radiot herapeutisch laborant. Ik wilde wet en of het mogelijk is om met shiatsu-t herapi e verlichti ng t e brengen in de kl acht en di e deze pati ënt en na hun di agnose en de daarop volgende reguliere behandeli ngen ondervi nden. Ik ben gaan onderzoeken wat voor reguli ere behandeli ngen er zijn voor deze patiënten en welke klacht en daarbij ont st aan. Vervolgens heb i k onderzocht wat voor ervari ngen en behandel methoden er zijn bi nnen de shi at sutherapie, voor wat bet reft deze pati ënt en. Ik ben t ot de conclusi e gekomen dat, alhoewel er bij na geen wet enschappelijk onderzoek voorhanden is, het zeer waarschijnlij k is dat shiatsu-t herapie een zeer positi eve bij drage kan leveren aan het wel bevi nden van de pati ënt.
Tinek e Oo m
juli 2006
43