Samen sterker Terug Op Pad

wim de mey stop

Samen sterker Terug Op Pad STOP-project Wim De Mey

Het STOP-programma, een vroege interventie voor jonge kinderen met gedragsproblemen. wim de mey stop

Overzicht presentatie „ Het STOP-project „ Ontwikkelingsverloop van antisociaal gedrag „ Effectieve interventies „ Het STOP-programma „ Effecten van het STOP-programma

wim de mey stop

Het STOP-project

„ Steunpunt en Trainingscentrum Opvoeding „ Support and Training Of Parenting

wim de mey stop

„ Gesubsidieerd door het Ministerie van

de Vlaamse Gemeenschap, departement Gezin en Welzijn, afdeling bijzondere jeugdbijstand. „ Telkens voor de periode van één jaar.

wim de mey stop

„ Een project binnen het VBJK,

Expertisecentrum Opvoeding en Kinderopvang, onder leiding van Jan Peeters. „ Gegroeid uit een onderzoeksproject aan de

Universiteit Gent, Vakgroep Ontwikkelings-, Persoonlijkheids- en Sociale Psychologie, vooral gesteund door Prof. Caroline Braet wim de mey stop

Methodiekontwikkeling „ Gebaseerd op wetenschappelijke inzichten

over de beïnvloedbare factoren in de ontwikkeling van antisociaal gedrag „ Gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek naar effectieve interventies „ Gebaseerd op onderzoeks- en klinisch werk van het Oregon Social Learning Center (Gerald Patterson)

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling: van onderzoek naar theorievorming naar praktijk naar onderzoek

wim de mey stop

Definitie antisociaal gedrag „ Antisociaal gedrag is gedrag dat

verwijst naar overtredingen van sociale regels of gedrag dat gericht is tegen anderen (Kazdin). „ = disruptive behavior disorders (ODD + CD + ADHD) DSM-IV

wim de mey stop

Ecologische of transactionele modellen „ Auteurs: o.a. Bronfenbrenner, Belsky,

Dishion, Sameroff „ Beschouwt vier niveaus: „ intra-individueel „ interacties (ouder-kind) (micro) „ settings (gezin, klas) (meso) „ gemeenschap en culturele context (macro)

wim de mey stop

macroniveau

bredere context: gemeenschap

massamedia

bevolkingsdichtheid

mesoniveau settingen

school en klas

gezinsondersteunende diensten

microniveau relaties

economische omstandigheden

leerkrachten

werk familie culturele waarden en normen

vrienden

intrapersoonlijke factoren

speelplein of park ouders behoren tot een ethnische minderheid

broers en zussen

thuis

werkgelegenheid

ontspanningsmogelijkheden

oorlog/vrede

wim de mey stop

Dishion, e.a., 1995

speelplaats

buurt

onderwijspolitiek

veranderingen in gezinssamenstelling stress partnerrelatie

monitoring disciplineren opvoedingsgedrag grootouders

positief bekrachtigen

betrokkenheid

Ontwikkeling kind gedragsproblemen probleemoplossen

Opvoedingsvaardigheden psychopathologie van de ouders

buurt

Contextuele factoren wim de mey stop

Patterson, e.a., 1992

socioeconomische situatie van het gezin

De ecologische benadering houdt in dat: „ een ontwikkeling steeds het resultaat is van

een transactie of interactie tussen biologische, psychologische en sociale factoren „ er rekening gehouden wordt met ontwikkelingsgegevens „ er ook adaptieve functies (ook van probleemgedrag) en sterktes in rekening worden gebracht wim de mey stop

De ecologische benadering houdt in dat: „ de interventies bij voorkeur doorgaan in de

natuurlijke omgeving en dat alle settings betrokken worden die invloed hebben (multisetting) „ ze kost-effectief zijn „ de focus ligt op preventie en vroege interventies

wim de mey stop

Verschil in prognose tussen vroege en late starters

wim de mey stop

Schema Moffitt: vroege en late starters

wim de mey stop

Vier-fasen-model (Jos Peeters) Moeilijk kind Temperament

Zwakke ouderlijke Vaardigheden

Stressfactoren

Fase 1 Basistraining Voorschoolse en Kleuterleeftijd

Dwinggedrag Storend gedrag

Verstoring Ouderlijke Discipline

Fase 2 Reactie van de omgeving Lagere school

Verworpen door leeftijdsgenoten

Gebrekkige discipline en toezicht

Falen op school

Laag zelfwaardegevoel en depressieve stemmingen

wim de mey stop

Vier-fasen-model (vervolg) Fase 2 (vervolg)

Gedragsproblemen en zwakke schoolse en sociale vaardigheden

Fase 3 Evolutie naar delinquentie Adolescentie

Betrokken bij andere probleemjongeren, delinquentie, druggebruik

Fase 4 Antisociale loopbaan als volwassene

Antisociaal gedrag op werk, in relaties en in contacten met autoriteiten wim de mey stop

Verdere depressieve ontwikkeling Weinig toezicht op straattijd

Het dwingproces (coercive process) Gebaseerd op ontsnappingsleren Een ouder gedraagt zich op een voor het kind negatieve wijze naar een kind (geeft een opdracht, weigert,…) Het kind reageert op een voor de ouder negatieve wijze (wenen, roepen, een driftbui,…) De ouder stopt met de negatieve respons (negatieve bekrachtiging) Het kind stopt zijn negatieve reactie (negatieve bekrachtiging)

wim de mey stop

Dwingproces (voorbeeld) Moeder en kind in een supermarkt

Kind vraagt om een snoepje

Moeder gaat niet in op de vraag Kind roept of huilt voor het snoepje Moeder geeft nog steeds niet toe Kind krijgt een driftbui Moeder geeft toe Kind wordt rustig De moeder leert haar kind om dwingende strategiëen te gebruiken wim de mey stop

Moeder weigert het snoepje te geven Kind begint te schreeuwen Moeder geeft nog steeds niet toe Kind krijgt een driftbui Moeder geeft toe Kind wordt rustig Het kind leert zijn moeder toe te geven in dwingende interacties wim de mey stop

Risicofactoren 1. Kindfactoren „ genetische kwetsbaarheid en biologische

factoren „ intelligentie „ geslacht „ temperament „ perinatale risico’s „ cognitieve en schoolse ( vooral taal) vaardigheden wim de mey stop

2. Gezinsfactoren - ouderlijke (opvoedings)vaardigheden - hechting - conflicten tussen partners 3. Omgevingsfactoren -Aanwezigheid van andere risico-jongeren -socio-economische status van het gezin en de gemeenschap - graad van criminaliteit en geweld in de buurt

wim de mey stop

Een vroege start is de belangrijkste voorspeller voor delinquentie op adolescente leeftijd

wim de mey stop

Protectieve factoren 1. Kindfactoren „ intelligentie „ temperament „ competentie: schoolse competentie,

probleem oplossingsvaardigheden, sociale vaardigheden „ ongewone of uitzonderlijke talenten „ positief zelfwaardegevoel

wim de mey stop

2. Gezinsfactoren - een hoge gezinscohesie - een goede relatie met tenminste één volwassene (ouder) - opvoedingsvaardigheden - hechting 3. Omgevingsfactoren - sociale steun - lid zijn van een beweging of organisatie met duidelijke regels en normen wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden (Patterson) 1. Positieve betrokkenheid 2. Positieve bekrachtiging 3. Interpersoonlijke probleemoplossing 4. Disciplineren 5. Monitoring of toezicht houden wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden „ Positieve betrokkenheid

door samen aangename aktiviteiten te doen, door gemeende interesse te tonen in de hobby’s, interesses en leefwereld van je kind „ Positief bekrachtigen

door het positieve, gewenste gedrag te belonen door complimenten te geven

wim de mey stop

„ Interpersoonlijke probleemoplossing

door samen te zoeken naar oplossingen voor gezinsproblemen „ disciplineren

door duidelijke regels af te spreken; door grenzen te stellen, te sanctioneren bij regelovertredingen of bij storend gedrag; door het rustig gebruik van time-out; door licht storend gedrag te negeren „ overzicht houden

door toezicht te houden op de buitenhuisaktiviteiten van je kind/jongere

wim de mey stop

Opvoedingsvaardigheden „ De vaardigheden

POSITIEVE BETROKKENHEID, POSITIEVE BEKRACHTIGING en SAMEN PROBLEMEN OPLOSSEN zijn belangrijk voor het aanleren van vaardigheden en voor een positieve ontwikkeling

wim de mey stop

„ De vaardigheden

DISCIPLINERING en TOEZICHT HOUDEN (MONITORING) zijn belangrijk in verband met het afbouwen van probleemgedrag

wim de mey stop

Effectieve programma’s: ecologische programma’s „ De meest effectieve programma’s zijn multi-

modale en ecologische programma’s „ Voorbeelden: Multisysteemtherapie

(Henggeler), LIFT (Patterson), FAST Track (Lochman e.a.), PARTNERS (WebsterStratton), Minder Boos en Opstandig (Vande Wiele & Matthijs), (Samen sterker Terug Op Pad). wim de mey stop

Effectieve behandelingen voor antisociaal gedrag „ Parent management training (oudertraining

op sociaal-leertheoretische basis: Patterson en Webster-Stratton) „ Training in (sociaal-cognitieve)

probleemoplossingsvaardigheden op gedragstherapeutische basis wim de mey stop

Het STOP-programma Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: • • •

kindtraining oudertraining en huisbezoeken leerkrachttraining en schoolbezoeken (coaching van leerkrachten) wim de mey stop

Opnamecriteria

- kinderen tussen vier en zeven jaar oud; - een klinische score op de Gedragsvragenlijst

voor kinderen, versie ouders (CBCL) of versie leerkracht (TRF) wat betreft externaliserende klachten - ADHD of een lichte vorm van autisme spectrum stoornis lijken geen tegenindicatie

wim de mey stop

Het ‘STOP’ programma „ Een totaalconcept: ouder én kind én school „ Groepsprogramma met individuele aanvulling

op maat „ Laagdrempelig: gratis, deels aan huis, vervoer en kinderopvang kunnen geregeld worden

wim de mey stop

Hulpverleningsduur „ Intensieve training gedurende twee à drie

maanden „ Nazorg gedurende zes maanden „ We pleiten voor een geregeld nazicht (tandartsmodel) door diensten die langerdurend kinderen kunnen volgen (zoals CLB’s)

wim de mey stop

ABC-schema: leertheorie als basis A situatie - vooraf omgeving aanpassen: (meer duidelijkheid en voorspelbaarheid), eenvoudiger, minder eisen, …

B gedrag aanleren van vaardigheden (gedragsinstructies, …) oefenen

wim de mey stop

C gevolg bekrachtigen van gewenst gedrag negeren of bestraffen van ongewenst gedrag …

Oudertraining Tien bijeenkomsten/twee uur per bijeenkomst Opvoedingsvaardigheden: „ observeren en opvolgen van gedrag „ positieve bekrachtiging: geven van complimenten „ positieve bekrachtiging: werken met een token economy „ gebruik van time-out „ disciplineren: grenzen trekken, huisregels, gebruik van negatieve consequenties „ probleemoplossing „ controleren van negatieve gevoelens „ luisteren naar en praten met kinderen „ stimuleren van schoolwerk wim de mey stop

Kindtraining - maximum tien kinderen - tien weken, een volle dag per week - een zeer gestructureerd dagverloop - veel complimenten voor kleine prestaties - vaardigheden die kinderen nodig hebben in sociale contacten en bij schoolwerk (o.a. probleemoplossingsvaardigheden) wim de mey stop

Kindtraining (vervolg) ingeoefende vaardigheden: • • • • • • • •

gehoorzamen omgaan met gevoelens probleemoplossing zelf controle delen van materiaal op de beurt wachten luisteren samenwerken en -spelen

wim de mey stop

Begeleidershouding „ Minstens zo belangrijk als de inhoud van de

training. „ Erg gericht op bekrachtiging: veel complimenten. „ Belang van duidelijkheid en voorspelbaarheid: stevige structuur en weinig, maar consequent gehanteerde regels.

wim de mey stop

Leerkrachttraining Drie of vier sessies (drie uur) „ theoretische introductie „ een stimulerend basisklimaat: structuur én aanmoediging „ positieve bekrachtiging: werken met een token economy „ gebruik van time-out „ disciplineren „ het kindprogramma „ stimuleren van contact ouder-leerkracht

wim de mey stop

Meerwaarde van een ecologische interventie „ Vermijden om ouders te beschuldigen „ Leren door observatie en door te doen „ Belang van bekrachtiging in de natuurlijke context „ Invloed van de vriendenkring is erg belangrijk „ Verandering bij kinderen maakt het ouders

makkelijker om op te voeden wim de mey stop

Vermijden om ouders te beschuldigen „ Ouders worden vaak als schuldige van de

problemen aangewezen door hun omgeving „ Door de manier waarop onze hulpverlening georganiseerd is, dragen we hier soms onbedoeld toe bij „ We vertrekken van het kind: dit kind vraagt een meer specifieke aanpak, maar heeft ook baat bij het aanleren van sociale en probleemoplossingsvaardigheden wim de mey stop

Leren door observatie en door te doen „ Een kindgroep geeft ouders en leerkrachten

de kans om hun kinderen te observeren in interactie met de trainers „ Deze groep levert ook de mogelijkheid aan

ouders om hun vaardigheden in een veilige en stimulerende omgeving te oefenen

wim de mey stop

Belang van bekrachtiging in de natuurlijke context Kinderen zullen in een bepaalde context het (nieuw) geleerde of versterkte gedrag laten zien, als het in die context bekrachtiging oplevert. Zoniet, zullen zij (net als volwassenen) snel hervallen in hun oude patronen, die tot nu toe, regelmatig werden bekrachtigd. Daarom is het erg belangrijk de school te betrekken (speelplaats). wim de mey stop

Invloed van de vriendenkring „ Belang van prosociale vaardigheden om aan

te sluiten bij een prosociale vriendenkring „ Belang van de school én het gezin om prosociaal gedrag te stimuleren en bekrachtigen „ Belang van monitoring door ouders én leerkrachten zodat antisociaal gedrag niet beloond wordt door peers

wim de mey stop

Opvoeden is een interactioneel proces „ Veranderingen bij kinderen leiden tot

veranderingen bij ouders „ Veranderingen bij ouders leiden tot verandering bij kinderen „ Door meerdere actoren te betrekken in de hulpverlening is de kans groter dat de veranderingen in positieve richting van blijvende aard zijn: verworven vaardigheden

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling „ Uitschrijven basisprogramma gebaseerd op

het LIFT-programma (OSLC) en op het concept van Marlboro House in Swindon (2000) „ Uitvoeren eerste groep met video-opnames „ Evaluatie onder supervisie van Pauline Mayes (Swindon) „ Evaluatie met de ouders

wim de mey stop

Methodiekontwikkeling „ Bijsturing basisprogramma en vooral

trainershouding „ Uitvoering volgende groepen en bijsturing na evaluatie: toevoeging leerkrachttraining, spreiding van de oudersessies en aanpassing activiteiten kindgroep (2001-2004) „ Definitieve versie uitgeschreven in een manual en uitgegeven bij SWP (begin 2005)

wim de mey stop

Therapietrouw „ Effectiviteit hangt ook samen met het getrouw

uitvoeren van de beschreven behandeling. „ Aangeven van de essentiële doelen, activiteiten en houdingen van het programma. „ Zelf-evaluatieschaal, video-opnames, observatie door programma-ontwikkelaar of onafhankelijke observator.

wim de mey stop

Onderzoek „ Om effectiviteit aan te tonen. „ Als bron van evaluatie: bij wie werkt het wel,

bij wie onvoldoende, bij wie niet. „ Multi-method, multi-agent. „ Doelgedrag en belangrijke mediërende en modererende factoren.

wim de mey stop

Onderzoek „ Doelgedrag: ongewenst en gewenst gedrag

kinderen „ Mediërende factoren: opvoedingsvaardigheden, kennis en selfefficacy ouders en probleemoplossingsvaardigheden kinderen. „ Modererende factoren: leeftijd, geslacht, SES, belastende gebeurtenissen, gezinssamenstelling, opleidingsniveau en leeftijd ouders. wim de mey stop

Verdeling jongens – meisjes (N=162) Meisje

Jongen

wim de mey stop

Leeftijdsverdeling 50

40

30

20

Percent

10

0 -4jaar

4jaar

5jaar

ouderdom in jaren wim de mey stop

6jaar

7jaar

Leeftijd start gedragsproblemen 30

20

Percent

10

0

84 an r d nd a ee a m m d 4 -8 an 73 ma 2 nd -7 aa 61 m d 0 -6 an a 49 m d 8 -4 an 37 ma 6 nd -3 aa 25 m 4 -2 nd 13 aa m 12 n d 7aa m

6 0-

Leeftijd waarop eerste gedragsstoornissen wim de mey stop

Onderzoeksinstrumenten „ Via ouders: CBCL (probleemgedrag kind),

SOG (opvoedingsgedrag ouders), PSOC (self-efficacy als ouder), kennistest (kennis van leerprincipes), demografische gegevens, lijst belastende gebeurtenissen „ Via de leerkracht: TRF (probleemgedrag kind), MESSY (antisociaal en prosociaal gedrag)

wim de mey stop

Onderzoeksinstrumenten „ Via het kind: Wally (probleemoplossings-

vaardigheden) „ CBCL: child behavior check list „ TRF: teacher report form „ SOG: schaal voor opvoedingsgedrag „ PSOC: parental scale of competence „ MESSY: Matson Evaluation Scale for Social

skills of Youngsters wim de mey stop

Onderzoeksresultaten „ op de CBCL is er een significante

verandering zowel op agressief gedrag, externaliserende klachten en de totaalscore „ Op de TRF is er een significante verbetering te zien voor agressief gedrag en externaliserende problemen en de totaalscore „ Op de Wally (probleemoplossing) is er een significante verbetering te zien voor prosociale antwoorden en categorieën en % prosociale antwoorden wim de mey stop

Onderzoeksresultaten „ SOG (opvoedingsvaardigheden): significant

minder inconsequent straffen en significant meer positief ouderlijk gedrag „ PSOC: significant meer competent en voldoening, evenals totaal „ Kennistest: significant meer kennis

wim de mey stop

Resultaten - CBCL (n=60) 70

65

60

55 Pre

Post Totaal

Externaliserend wim de mey stop

Resultaten CBCL (N=60) 74 72 70 68

agressie

66 64 62 pre

post

wim de mey stop

Resultaten TRF (N=85) 68 67 66 65 64

totaal extern

63 62 61 60 59 pre

post wim de mey stop

Onderzoeksresultaten: effectgrootte „ Groot (0.80): SOG inconsequent disciplineren „ Moderaat (0.50): CBCL agressie en

externaliseren + SOG positief ouderlijk gedrag + kennis + Wally aantal, categorieën en procent prosociale antwoorden

wim de mey stop

Tevredenheid ouders 70

60

50

40

30

Percent

20

10 0 ontevreden

tevreden redelijk

TEVREDEN wim de mey stop

zeer tevreden

Ultiem onderzoeksdesign: met controlegroep „ Premeting – postmeting –follow-up „ Experimentele groep en controlegroep (=

wachtlijst) „ Bevragen van ouders, leerkrachten en kinderen + eigen observaties „ Gedrag van de kinderen zowel ongewenst als gewenst als gedrag van de ouders

wim de mey stop

Conclusies „ Resultaten zijn goed voor een klinische

praktijksituatie „ Veel stressfactoren in een gezin drukken de resultaten „ Hoe meer ouders en leerkrachten iets doen met het geleerde (of dit reeds deden), hoe beter het resultaat „ ¾ geen verdere hulp of lichte nazorg „ ¼ verdere hulp; problemen met samenwerking en drempels wim de mey stop

Dank voor uw aandacht

STOP Raas Van Gaverestraat 67a 9000 Gent 09 232 47 35 [email protected]

wim de mey stop