Lesmap
Romeo en Julia Over de voorstelling
Julia: Montecchi!! Montecchi!! Die naam, ik spuw op die naam. Mijn enige liefde uit mijn enige haat? Romeo, Romeo, waarom zijt ge Romeo? Ontken uw vader, ontdoe u van uw naam en als ge niet wilt, zeg dan dat ge mij graag ziet voor altijd en ik ben niet langer een Capuletti! Wat doe je als je van iemand houdt die aan de andere kant staat? Is het mogelijk voor twee geliefden om de rauwheid te ontvluchten op zoek naar poëzie, als je opgroeit in een wereld van haat en geweld? Kan het verlangen naar liefde de drang naar de dood overwinnen? Elke generatie heeft recht op ‘haar’ Romeo en Julia. Regisseur Simon De Vos brengt deze klassieker voor jongeren van nu. Het verhaal van een verboden liefde blijft brandend actueel. In geen enkel werk zijn liefde en dood zo vervlochten met mekaar als in Romeo en Julia. De Vos pelt de lagen van Shakespeares meesterwerk af en komt voor zijn bewerking tot de rauwe kern.
1. Wie is Simon De Vos? Met zijn eigen gezelschap Sermoen maakte Simon De Vos onder meer Blasted (2009), wat geselecteerd werd voor Theater aan Zee 2010 en recentelijk de kindervoorstelling En we stierven nog lang en gelukkig!. In HETPALEIS regisseerde De Vos eerder Caligula (2011) en begeleidt hij regelmatig de workshops van De Stal, waarin hij met jongeren werkt. Met Romeo en Julia bestormt hij voor de eerste keer de Grote zaal met een ploeg jonge, enthousiaste spelers, waaronder vooral acteurs in opleiding vanuit verschillende toneelscholen en net afgestudeerde acteurs. In de bijlage kan u een interview vinden met Simon De Vos (verschenen in de persmap van Romeo en Julia).
1
2. Credits Tekst William Shakespeare Bewerking en regie Simon De Vos Spel Pieter-Jan De Wyngaert, Bert Dobbelaere, Robbert Vervloet Spel – stage Evgenia Brendes, Jonas De Vuyst, Lukas De Wolf, Annemieke Ros, Scarlet Tummers, Andy Van Kerschaver, Oscar Willems Scenografie en lichtontwerp Mark Van Denesse Compositie Jens Bouttery Live muziek Jens Bouttery, Steven Cassiers Kostuumontwerp Barbara De Laere Choreografie Natascha Pire Dramaturgie Jelte Van Roy
Geluid Ben Bonner Licht Frank Haesevoets Kleedster/kapster/grime Hilde Mertens Kleedster Veerle Segers Polyvalente techniek Marco Santy Polyvalente techniek tot aan première Barbara De Wit Decoruitvoering Fati Ben Azouz, Koen Corbet, Barbara De Wit, Tom De Roy, Danny Havermans, Erik Moonen, Patrick Romain, Marco Santy, Vicente Simon Y Araixa, Luk Willekens, vzw Kopspel Toneelmeester Vicente Simon y Araixa Projectleiding Erik Moonen
en alle andere medewerkers van HETPALEIS MET DANK AAN
3. Wist je dat … een kleine inleiding over Shakespeare
- Zij ouder was dan William? - Zij zwanger was van William en ze daarom moesten trouwen? - Hij haar in zijn testament zijn “tweede beste bed” naliet? - Hij drie kinderen kreeg? - Hij in 1598 een heel chique huis kocht? - Hij toen een enorm landgoed verpachtte dat hij liet bewerken en bewonen door zijn personeel? - Hij dus eigenlijk gewoon een echte zakenman was? - Er in zijn tijd vier theaters aan de oever van de Thames stonden? - Dit The Rose, The Swan, The Hope en The Globe waren? - Hij van deze laatste in 1599 voor 1/10de eigenaar werd? - Dit heel uniek was? - The Globe op deze manier het eerste theater werd dat eigendom was van de spelers?
Wist je dat: - William al enkele jaren dood is? - Hij waarschijnlijk op 23 april 1564 geboren werd en op 26 april 1616 stierf? - Hij dus 52 jaar werd? - Zijn achternaam in die tijd op zowat 80 verschillende manieren geschreven werd, zoals Shakspere, Shagspeare, Shaxpere, Shackspeare… ? - Hij zijn naam nooit zelf heeft geschreven zoals wij hem nu schrijven? - Zijn vader een handschoenmaker was? - Dit beroep de dag van vandaag niet meer zo populair is? - Hij daar toen wel veel geld mee verdiende? - Hij daarom drie huizen had? - William acht broers en zussen had? - Zijn vrouw Anne Hathaway heette?
2
4. Personages
- Er in zijn tijd twee theatergezelschappen heel populair waren? - Dit The Admiral’s Men en The Lord Chamberlain’s Men waren? - William deel uitmaakte van het laatste gezelschap? - Copyright in 1590 niet bestond? - Alle rollen in die tijd werden gespeeld door mannen? - De mannen dus ook de vrouwenrollen speelden? - Er altijd overdag in openlucht gespeeld moest worden? - Dit kwam omdat kaarsen zo duur waren en elektriciteit nog niet bestond? - Theater in zijn tijd echt iets voor het volk was? - Je dit merkt omdat de stukken in die tijd heel volks, grappig en wreed waren? - De armen in het theater vooraan recht moesten staan? - De rijken achteraan wel een zitje hadden? - Romeo en Julia helemaal niet zo zwaarmoedig is als Williams andere tragedies? - Het bovennatuurlijke in zijn andere tragedies vaak de gebeurtenissen bepaalt? - Dit in Romeo en Julia niet het geval is?
In Shakespeares theaterstukken komen altijd erg veel personages voor. In Romeo en Julia is dit ook zo. Wat zeker niet vergeten mag worden, is dat de families van Romeo en Julia (respectievelijk de Montecchi’s en de Capuletti’s) elkaars vijanden zijn. Ze koesteren een diepgewortelde haat voor elkaar en zijn er niet vies van elkaar uit te moorden in naam van de familie. Wie zijn de personages in Romeo en Julia van HETPALEIS? Het kamp van de Montecchi’s: Romeo Montecchi (Lukas De Wolf). Romeo is, in tegenstelling tot de rest van de familie, niet gewelddadig of haatdragend. Hij heeft een totaal ander karakter dan zijn vader. Hij vecht met woorden, niet met wapens en hij volgt zijn hart. Vader Montecchi (Andy Van Kerschaver). Vader Montecchi is de pater familias van de familie Montecchi. Hij draagt de familie-eer hoog in het vaandel! Benvolio (Oscar Willems). Benvolio is een goede vriend en neef van Romeo. Hij was vroeger heel gewelddadig, maar is daar van afgestapt. Hij heeft het geweld ingeruild voor bemiddeling. Mercutio (Pieter-Jan De Wyngaert). Mercutio is de neef van de vorst en een goede vriend van Romeo. Hij is extravert en uitdagend maar heeft een goed hart.
3
Het kamp van de Capulleti’s: Julia Capuletti (Evgenia Brendes). Ze weet in het begin van het stuk nog niet wat de liefde is, maar ze wordt halsoverkop verliefd op Romeo en vecht er ultiem voor. Ook zij is iemand die radicaal haar hart volgt.
De mediators (een mediator is een persoon die geen kant kiest, hij bemiddelt tussen de verschillende partijen): Lorenzo (Bert Dobbelaere). Lorenzo is de priester, maar hij gedraagt zich meer als een soort filosoof en een intermediair. Hij heeft het geweld afgewezen, is een vertrouwenspersoon van iedereen en een spirituele vader voor Romeo.
Moeder Capuletti (Annemieke Ros). Moeder Capuletti is een harde, zakelijke vrouw. Na de dood van haar man nam ze de rol van mater familias met bravoure op. Ze is jaloers op de jeugdigheid van haar dochter en maakt elke keuze met haar verstand.
De Vorst (Bert Dobbelaere). De Vorst is de wet, de politieke leider. In de oorspronkelijke tekst van Romeo en Julia komen meer personages voor dan in de Romeo en Julia van HETPALEIS. Simon De Vos heeft ervoor gekozen om enkel de essentie en het herkenbare te behouden. In de oorspronkelijke tekst komen de vader en de moeder van Romeo en Julia voor. In het stuk van HETPALEIS niet. Er is gekozen voor 1 ouderfiguur: een vader voor Romeo en een moeder voor Julia. Deze twee personages zijn het meest interessant voor de bewerking. Het maakt het verhaal extra tragisch als een vader zijn zoon niet begrijpt en een moeder haar dochter uithuwelijkt. Donna is in het oorspronkelijke verhaal de voedster, iets wat in de 16de eeuw wel voorkwam, maar vandaag natuurlijk helemaal niet. Donna is in het stuk van HETPALEIS een heel goede vriendin van Julia. De nevenpersonages zijn weggelaten om tot de kern van het stuk te komen.
Donna (Scarlet Tummers). Donna is de beste vriendin van Julia. Ze is vroeger in huis gehaald om voor Julia te zorgen en een grote zus voor haar te zijn. Ze komt uit een lagere klasse en probeert de hogere klasse na te doen. Ze is zeer beïnvloedbaar. Tebaldo (Robbert Vervloet). Tebaldo is een krijger, de waakhond van moeder Capuletti. Hij is niet goed met woorden maar traint zichzelf te pletter ter compensatie.
5. Thema’s Kruip mee in het hoofd van de makers. Welke thema’s zijn belangrijk in de Romeo en Julia van HETPALEIS. Waar hebben de makers hun inspiratie gehaald? Hoe hebben zij de actualiteit in het stuk verwerkt? Met een schets van de twee belangrijke thema’s nemen we u mee achter de schermen van Romeo en Julia. De leerlingen kunnen ook nog zelf voorbeelden uit de actualiteit toepassen op de thema’s.
Paris (Jonas De Vuyst). Paris is een loyale krijgssoldaat en familie van de vorst. Hij ziet zichzelf als een opvolger van moeder Capuletti. Hij is verliefd op Julia, maar evengoed op haar familienaam.
4
“Ik maak hem af, ik snij zijn keel door, ik eet zijn lever op, ik ruk zijn hart uit zijn lijf. Dood aan die fucking Montecchi!” In het heetst van de strijd, komen schokkende waarheden en beelden in de media (http://www.demorgen.be/dm/nl/9616/Onrust-in-het-Midden-
5.1 Haat en geweld
“Zolang de Capuletti onze staat niet erkennen, onze identiteit en ons volk verloochenen, zolang spuwen wij op dat woord en spuwen wij op de Capuletti.” Haat is – jammer genoeg – iets van alle tijden. In Romeo en Julia staan de Capuletti’s en de Montecchi’s lijnrecht tegenover elkaar. Maar ook nu zien we deze haat nog elke dag in de actualiteit verschijnen. Israël en Palestina (zie bijlage), Assad (http://nl.wikipedia.org/wiki/Bashar_al-Assad) en de Moslimbroederschap (http://www.deredactie.be/cm/ vrtnieuws/buitenland/Egypte/130613_AG_Moslimbroeders), de Hutu’s en de Tutsi’s (http://nl.wikipedia.org/wiki/Tutsi) zijn maar enkele van de talrijke voorbeelden.
Oosten/article/detail/1632249/2013/05/14/Syrische-rebelrukt-hart-soldaat-uit-en-eet-het-op.dhtml).
“Ik hou van het grotere geheel rondom de twee hoofpersonages en hun familie, van de samenleving als politiek systeem. De twee families – Montecchi en Capuletti – staan tegenover elkaar als twee volkeren, met tussen hen een conflict dat zo groot is, maar ook zo diepgeworteld, dat de echte reden van het conflict niet meer zichtbaar is. Hun naam is het enige dat hen anders maakt, maar verder strijden zij met dezelfde argumenten en vuren zij dezelfde verwijten op elkaar af. Tussen hen in staat de vorst, die bemiddelt, kalmeert en een vonnis velt, zoals de VN dat doet in conflictsituaties. De vorst als de VN en de twee families als twee volkeren in conflict, zoals bijvoorbeeld Israël en Palestina, dat is een grote inspiratiebron geweest. De VN stemt aan de lopende band resoluties, zodat je je kan afvragen wat de waarde daarvan is of in hoeverre ze nageleefd worden. De vorst spreekt verschillende resoluties uit maar het lijken loze woorden te zijn. Een resolutie blijkt slechts een pleister op een te diepe wonde.” (Simon De Vos, persmap)
“In de naam van Montecchi! In de naam van Capuletti! In naam van de familie, van vaders, moeders, dochters en zonen. In naam van de eerstgeborene. In naam van eer en vrijheid. In naam van trouw. In naam van liefde. In naam van schoonheid. In naam van macht. In naam van vriendschap. In naam van vrede. In naam van de natuur. In naam van blauwe lucht. In naam van ’t groene mos, van gekleurde bloemen en van wilde waters. In naam van koraalriffen, zee-egels en fucking dolfijnen, van stranden, continenten, bronnen en meren, van vijvers, moerasland, bergen en valleien.” Valt moorden te begrijpen als het gebeurt ‘in de naam van’ iets waar je volledig in gelooft, waar je zelf je leven voor zou geven? Of is geloven in iets vrij en persoonlijk, zodat een moord nooit goed te praten valt, zelfs ‘in de naam van’? In zijn bewerking drijft Simon De Vos het goedpraten van moord ‘in de naam van …’ tot het uiterste. ‘In naam van plichtsbesef en waardigheid’ (http://www.standaard.be/cnt/ dmf20130819_00698635) voegde een Italiaanse priester zich bij de revolutie in Syrië, ‘in naam van de familie-eer’ (http://www.hln.be/hln/nl/960/Buitenland/article/
“WIJ willen vrede, maar zolang Capuletti gebrand zijn op het uitroeien van onze naam, zullen wij ons laven aan onze haat om dat geslacht te vernietigen.” Wij. Zij. Wij zijn tegen zij. Want zij zijn anders dan wij. Waarom zijn zij anders? Wie zijn wij? En wie zijn zij? Waarom zijn zij de vijand? Wat maakt van iemand een vijand? Simon De Vos kiest ervoor de twee families erg op elkaar te laten lijken om geen expliciet onderscheid tussen de twee groepen te maken. Want dat is de ergste haat, die zit zo diep dat ze niet meer te duiden valt. Kijk naar het artikel over Karim Ben Khelifa (zie bijlage). Zij willen allemaal hetzelfde: vrede.
detail/964971/2009/08/11/Oom-doodt-verkracht-nichtje-omfamilie-eer-te-zuiveren.dhtml) doodt een oom zijn nichtje
nadat zij verkracht is en zo zijn nog tal van voorbeelden te vinden.
5
niet mogen trouwen. Toch is de liefde gelukkig soms heel sterk, zo bewijzen de Love Commandos, een Indische organisatie die geliefden uit verschillende kasten bij elkaar brengt. Zij vechten (zo zeggen ze zelf) voor de Romeo’s en Julia’s van India (zie bijlage Love Commandos).
5.2 verboden liefde
“Hoe zijt ge hier gekomen? Over de hoge muren? Als mijn familie u hier vindt, zijt ge een lijk. Ge weet toch wie ik ben?” “Een hoopje stenen houdt mijn liefde niet tegen, laat staan een naam. Ik vrees uw familie niet, Julia.” “Ge wordt vermoord als ze u ontdekken.” “Uw ogen zijn gevaarlijker dan hun messen. Eén lach van u maakt mij onsterfelijk.” Liefde is gelukkig iets dat de tand des tijds goed heeft doorstaan. Nog steeds verzetten geliefden hemel en aarde om bij elkaar te kunnen zijn. Helaas niet altijd met goedkeuring van hun familie en hun achterban … . “Eerste echte liefde is extreem en overweldigend. In die jeugdige context snap ik hoe je op dat moment rigoureus voor elkaar kiest, wat de omgeving er ook van vindt. Het feit dat die liefde in Romeo en Julia verboden wordt door die omgeving, is helaas ook vandaag de dag niet ver te zoeken. Denk maar aan die twee jongeren (http://www.standaard.be/cnt/dmf20131007_00778991) die in de gevangenis zijn beland omdat ze elkaar op straat kusten en een foto van hun kus op facebook postten. Als reactie hierop werd de netwerksite nog dagen erna bedolven onder de foto’s van kussende koppels. Het signaal dat jonge mensen radicaal durven tonen dat ze kiezen voor elkaar, voor de liefde, los van wat de omgeving hen oplegt, is gigantisch krachtig. Het recht op liefde zou moeten opgenomen worden in de rechten van de mens.” (Simon De Vos, persmap)
Opdrachten ter voorbereiding van het theaterbezoek 1. Shakespeare versus Simon De Vos Bij de volgende opdracht dienen de leerlingen informatie op te zoeken op internet. Indien dit niet mogelijk is, kan u in de bijlage een tekst vinden over Shakespeare waar ze informatie uit kunnen halen. Het is niet de bedoeling dat de volledige tekst in de diepte wordt gelezen. De klas wordt onderverdeeld in twee groepen: de ene groep werkt rond Shakespeare, de andere groep werkt rond Simon De Vos. Informatie over Simon De Vos kan je al vinden op de website van HETPALEIS en in het gesprek met Simon De Vos in de persmap. Vooraan in de lesmap kan u een wist-je-datjeslijst over Shakespeare vinden. Deze lijst kunnen de leerlingen gebruiken als startpunt van hun zoektocht naar meer informatie over Shakespeare. De leerlingen krijgen de opdracht om in de huid van een journalist te kruipen, die Shakespeare mag interviewen. Wat zouden ze hem vragen? Met de gevonden informatie, formuleren ze antwoorden op hun vragen. Simon De Vos heeft Romeo en Julia naar zijn hand gezet. In de inleiding stond al een beetje informatie over Simon De Vos, maar de leerlingen dienen zelf nog meer informatie op te zoeken. De leerlingen kruipen in de huid van een journalist die Simon De Vos mag interviewen. Op basis van de opgezochte informatie, kunnen ze de vragen beantwoorden. Als de leerlingen klaar zijn, kunnen ze hun interviews aan elkaar voorstellen in de klas. Hebben de leerlingen leuke, originele, interessante of grappige interviews geschreven? Stuur ze dan door naar
[email protected] en misschien leest Simon De Vos wel het interview van jouw leerlingen.
“Kleed je op, bereid je voor, sta je morgen niet paraat, dan ben je mijn dochter niet meer. Graas dan waar je wil, maar niet onder mijn dak!” Julia wordt uitgehuwelijkt door haar moeder. Omdat Paris rijk is en veel aanzien geniet. En omdat Julia moet luisteren. Zo hoort het. Kinderen moeten luisteren naar hun ouders. Of niet? Uiteindelijk volgt Julia radicaal haar hart, volgt ze haar grote liefde Romeo. Maar is dit wel zo simpel? Is het zo simpel om je eigen keuzes te maken? Romeo en Julia zijn rebellen omdat ze in een wereld van haat en geweld resoluut kiezen voor de liefde. Ook vandaag nog zijn er geliefden die omwille van hun achtergrond, niet met elkaar mogen samenzijn,
6
2. Een schrijfopdracht: kruip in de pen van Simon De Vos
Voorbeeld: God_jodendom @ Abraham jij krijgt het beloofde land #gelukzak geretweet door @Abraham @ God_jodendom bedankt #hetisvooraltijdvandejoden Romeinen @ Joodse_volk Israël is nu van ons, jullie moeten onze goden vereren! #Jupiteraandetop Joodse_volk @ Romeinen dit komt tot een conflict #er_is_maar_één_God Christenen @ Joodse_volk er is een nieuwe godsdienst, hoezee #Jezusboven Islam @ Joodse_volk er is een nieuwe godsdienst, hoezee #Allahboven Joodse_volk @ Christenen @ Islam dit is niet leuk #Jodendom_eerste_godsdienst Joodse_volk @ Palestina wij komen terug #Israël_terug_van_ons #zionisme Palestina @ Joodse_volk wij vechten terug #vicieuzecirkel
Nu de leerlingen al iets meer over Simon De Vos weten, mogen ze in zijn pen kruipen. Per groepje of per twee krijgen ze een scène (zie scènes in de bijlage) uit de originele (vertaalde) theatertekst van Romeo en Julia.Ze mogen deze bewerken naar het heden. Ze dienen na te denken over de vraag: “hoe zou Simon De Vos dit nu doen?”. Hebben de leerlingen zelf nog geniale en verfrissende ideeën? Dan mogen ze de scènes ook aanpassen naar hoe zij het zélf zouden doen. Tip: Simon De Vos heeft elke scène gestript tot alleen de essentie overbleef.
3. Een twitterconversatie De leerlingen kunnen een twitterconversatie opstellen rond de thema’s die in de Romeo en Julia van HETPALEIS aan bod komen of rond de scènes uit opdracht B2. Om een twitterconversatie op te stellen rond de thema’s (haat en verboden liefde), dienen de leerlingen informatie op te zoeken op internet of in kranten en tijdschriften. Dit kan op voorhand thuis gebeuren of in een computerlokaal/ bibliotheek/ mediatheek. In Romeo en Julia zijn haat en verboden liefde belangrijke thema’s. De Capuletti’s en de Montecchi’s haten elkaar uit de grond van hun hart. Zijn er in onze tijd ook nog groepen die elkaar zo hard haten? Die alles zouden doen voor de eer/ de naam van hun familie/ groep? Of is er in de actualiteit nog iets terug te vinden over verboden liefde? De leerlingen krijgen de opdracht om te kijken naar het journaal, te zoeken in kranten en tijdschriften, kortom in de media (of in de geschiedenis) te duiken en te zoeken naar dit soort situaties. Als ze dit gevonden hebben, dienen ze een twitterconversatie op te stellen waarin beide groepen aan het woord komen. Het is niet de bedoeling dat ze enkel oppervlakkige argumenten opschrijven, maar dat ze op zoek gaan naar waar de groepen écht voor staan. In een twitterbericht mogen maar 140 tekens worden gebruikt.
Wat vinden de leerlingen van zo’n discussie op twitter? Kan je een goed onderbouwde discussie voeren in berichten van 140 tekens? Wat vinden de leerlingen ervan wanneer politici dit doen? Een voorbeeld van een échte twitterruzie is te vinden in de bijlage. Werkt u liever rond de scènes uit Romeo en Julia? Laat de leerlingen duiken in de scènes uit opdracht B2. De leerlingen kunnen ervoor kiezen om de originele versie of hun eigen bewerkte versie te gebruiken om een twitterconversatie op te stellen. Voorbeeld: Romeo_Montecchi Waarom zijn er lippen? #verliefd Julia_Capuletti @ Romeo_Montecchi om geheimen te vertellen #nogverliefder geretweet door @Donna Romeo_Montecchi @Julia_Capuletti laat ons dan geheimen vertellen ;) #ikkannietwachten Tebaldo @Romeo_Montecchi Eén vinger naar Julia en ge zijt hem kwijt #fuckingMontecchi Donna @Julia_Capuletti @Romeo_Montecchi Weg van hier, dit is gevaarlijk #doodsvijanden
7
Kijk- en literatuurtips
Theater – Romeo and Juliet on Broadway Dit jaar speelt Romeo en Julia ook op Broadway in New York. Hier spelen Orlando Bloom en Condola Rashad in mee. Een trailer van de voorstelling kan je hier (http://romeoandjulietbroadway.com/videos/) bekijken.
Shakespeare Marcia Williams Marcia Williams herschrijft (en maakt hierbij heel leuke illustraties) van de grote literaire klassiekers uit haar jeugdjaren: Griekse mythologie maar ook Shakespeare. Zo brengt ze deze verhalen tot leven, op kindermaat. Maar de verhalen zijn interessant voor iedereen, die niet of net wel bekend is met de klassiekers. In de les Engels kunnen de leerlingen scènes uit Marcia Williams’ bewerking van Romeo en Julia vertalen naar het Nederlands. Link naar het verhaal: http://babbleabout.co.uk/wp-content/uploads/2012/06/IMG_6422.jpg en http://babbleabout.
Thematiek Fictie – Khaled Hosseini – De Vliegeraar en Duizend Schitterende Zonnen De Vliegeraar vertelt het verhaal van Amir en Hassan, twee vrienden die opgroeien in Kabul, Afghanistan. Hassans vader werkt voor Amirs vader, ze behoren dus tot andere klassen. Bij een jaarlijkse vliegerwedstrijd in Kabul is Amir de vliegeraar en is Hassan zijn hulpje. Er gebeurt iets vreselijks met Hassan, en Amir verraadt zijn vriend. Na de inval van Rusland in Afghanistan vluchten Amir en zijn vader naar de Verenigde Staten, waar Amir een nieuw bestaan opbouwt. Hij kan Hassan echter niet vergeten… In Duizend Schitterende Zonnen, maken we kennis met Mariam, die op haar vijftiende wordt uitgehuwelijkt aan Rasheed, een veel oudere man. Jaren later redt Rasheed Leila uit het puin van een raketaanval. Hij neemt Leila in huis in de hoop dat zij hem een zoon kan schenken. Na een tijd van jaloezie en achterdocht, groeien beide vrouwen naar elkaar toe.
co.uk/wp-content/uploads/2012/06/IMG_6423.jpg
Film – Romeo+Juliet Een heel interessante film om te kijken is Romeo+Juliet (1996) van Baz Luhrmann. In deze film maakt Baz Luhrmann een moderne bewerking van Romeo en Julia. Zo zijn er in deze film geen zwaarden meer te vinden, deze worden vervangen door pistolen en de achtervolgingen gebeuren met de auto. De dichterlijke taal van Shakespeare werd wel behouden. Het verhaal speelt zich af in het fictieve Verona Beach. Simon De Vos baseerde zich voor zijn bewerking van Romeo en Julia ook op deze film. De trailer van de film kan u hier (http://www.youtube. com/watch?v=5ZqxOb2tJIo) vinden. Zeer recent is er een nieuwe film van Romeo en Julia verschenen, door regisseur Carlo Carlei. Een trailer van de film kan u hier (http://www.youtube. com/watch?v=jTGWNHa1wIQ) vinden.
Fictie – Nadeem Aslam – De tuin van de blinde In de maanden na 9/11 besluiten de Pakistaanse pleegbroers Jeo en Mikal naar Afghanistan te trekken om de gewonden van de war on terror te helpen. Al snel sterft Jeo. Mikal overleeft het bloedbad maar verkeert in de onwetendheid over de dood van zijn broer. In De tuin van de blinde beschrijft Nadeem Aslam ook het verhaal van Jeo’s vader en zijn worsteling over hoe ver je kan gaan ‘in de naam van de Islam’. Over hoe mensen zich laten leiden door een geïndoctrineerde haat.
Documentaire – In search of Shakespeare Wanneer u echt alles over te weten wil komen over Shakespeare, kijk dan zeker naar In search of Shakespeare. In In search of Shakespeare gaat Michael Wood op zoek naar de Engelse locaties die belangrijk waren voor Shakespeare’s werk en leven.
8
Bijlagen
Documentaire – Promises Promises (2001) is een documentaire over het IsraëlPalestina conflict vanuit het perspectief van Israëlische en Palestijnse kinderen. In de documentaire maken we kennis met 7 kinderen, die allemaal in de buurt van Jeruzalem wonen. Hoewel ze vaak maar 20 minuten van elkaar verwijderd wonen, leven ze in totaal verschillende werelden. De trailer naar de documentaire kan u hier (http://www.youtube.com/watch?v=9Ryzl0CE5fc) vinden.
1. Interview Simon De Vos (verschenen in de persmap over Romeo en Julia) “het recht op liefde moet worden opgenomen in de rechten van de mens!” Barbara Wyckmans (directeur HETPALEIS) stelde voor om aan de slag te gaan met Romeo en Julia. Wat was jouw reactie hierop? “Ja, graag!” Anders dan bij Caligula (HETPALEIS, 2010), waar ik vooral gevallen was voor de taal van Camus, word ik bij Romeo en Julia aangetrokken door de thematiek. Zonder afbreuk te doen aan de mooie manier waarop dit geschreven is, vind ik bij Shakespeare iets te veel flauwe spielerei terug. Maar de thematiek, en – hoe clichématig het ook klinkt – de tijdloosheid van het verhaal, vind ik echt prachtig. Door intensief te werken met het stuk, door er echt in te duiken, merk ik pas hoe heftig en hoe waardevol die thematiek is. Welke thematiek sprak jou aan in Romeo en Julia? Ik hou van het grotere geheel rondom de twee hoofpersonages en hun familie, van de samenleving als politiek systeem. De twee families – Montecchi en Capuletti – staan tegenover elkaar als twee volkeren, met tussen hen een conflict dat zo groot is, maar ook zo diepgeworteld, dat de echte reden van het conflict niet meer zichtbaar is. Hun naam is het enige dat hen anders maakt, maar verder strijden zij met dezelfde argumenten en vuren zij dezelfde verwijten op elkaar af. Tussen hen in staat de vorst, die bemiddelt, kalmeert en een vonnis velt, zoals de VN dat doet in conflictsituaties. De vorst als de VN en de twee families als twee volkeren in conflict, zoals bijvoorbeeld Israël en Palestina, dat is een grote inspiratiebron geweest. De VN stemt aan de lopende band resoluties, zodat je je kan afvragen wat de waarde daarvan is of in hoeverre ze nageleefd worden. De vorst spreekt verschillende resoluties uit maar het lijken loze woorden te zijn. Een resolutie blijkt slechts een pleister op een te diepe wonde. Daarnaast spreekt ook het persoonlijke verhaal van Romeo en Julia mij aan, meer bepaald de radicaliteit van de liefde van jongeren, waar je als volwassene vol nostalgie naar terugkijkt. Eerste echte liefde is extreem en overweldigend. In die jeugdige context snap ik hoe je op dat moment rigoureus voor elkaar kiest, wat de omgeving er ook van vindt. Het feit dat die liefde in Romeo en Julia verboden wordt door die omgeving, is helaas ook vandaag de dag niet ver te zoeken. Denk maar aan die twee jongeren
Film – Waltz with Bashir We may forget the past, but the past won’t forget us. Waltz with Bashir is een animatiefilm over de Israëlische invasie van Libanon in 1982. De film start met een gesprek tussen de regisseur en een oude oorlogvriend, die vertelt dat over een terugkerende nachtmerrie waarin hij op de hielen wordt gezeten door zesentwintig bloeddorstige honden. Evenveel als hij er heeft neergeschoten tijdens de Libanese oorlog van 1982. Wat je verdringt, komt in je nachtmerries terug. De trailer naar de film kan u hier (http://www.youtube. com/watch?gl=NL&hl=nl&v=ylzO9vbEpPg) vinden. Documentaire (achtergrondinformatie) – Dockland: de revolutieroute – Rudi Vranckx In Dockland: de revolutieroute gaat Rudi Vranckx op zoek naar hoe het is als je leven overhoop wordt gehaald door een opstand. Hij bekijkt de Arabische lente door de ogen van de mensen die hem meemaken. De revolutieroute kan u herbekijken op de website van Canvas (http://www.canvas.be/programmas/dockland%3A-de-revolutieroute/server1-7bfd5690%3A13b664db193%3A-7f8d). Informatiewebsite over Israël-Palestina Op deze (link naar www.israel-palestina.info) website kan je erg veel objectieve informatie vinden over het conflict Israël-Palestina.
9
die in de gevangenis zijn beland omdat ze elkaar op straat kusten en een foto van hun kus op facebook postten. Als reactie hierop werd de netwerksite nog dagen erna bedolven onder de foto’s van kussende koppels. Het signaal dat jonge mensen radicaal durven tonen dat ze kiezen voor elkaar, voor de liefde, los van wat de omgeving hen oplegt, is gigantisch krachtig. Het recht op liefde zou moeten opgenomen worden in de rechten van de mens. De voorbeelden en inspiratiebronnen die je aanhaalt, zijn gebeurtenissen van nu. In hoeverre actualiseer je Shakespeares Romeo en Julia? De thematiek van Romeo en Julia is tijdloos. Ik wou de tekst en de dramaturgie niet naar een specifieke context brengen, maar wel herkenbaar voor jongeren van nu én speelbaar voor de jonge acteurs op het podium. Een personage zoals de voedster heb ik in die zin gemoderniseerd door haar jonger te maken. Zij is bij ons Donna en ze is meer een vriendin voor Julia dan haar opvoedster. Ik focus in mijn bewerking op de essentie van het verhaal. Nevenpersonages zijn gesneuveld en het louter informatieve van de originele tekst laat ik achterwege, zodat de dynamiek van het geheel krachtiger wordt. We willen iets vertellen wat de jongeren in de zaal direct aanspreekt. Rebellie tegen de omgeving en in de eerste plaats tegen de ouders zal niemand in de zaal vreemd zijn. Romeo en Julia gaat over rebellie, alleen wordt hier niet gerebelleerd met geweld maar met liefde. Romeo en Julia vechten door juist niet te vechten, maar door graag te zien. De thematiek spreekt jongeren aan, maar wat doe je met de taal van Shakespeare? Ik heb de plot en de grote verhaallijnen gehandhaafd. De scènes zijn uitgepuurd tot de essentie en de aanleidingen zijn eruit verwijderd. Je valt nu vaak midden in een scène binnen, zodat de dynamiek overeind blijft. Vooral naar het einde van het verhaal toe is er veel weggevallen. De poëzie heb ik wel proberen te behouden. Er zijn zulke mooie tekstfragmenten in het originele stuk dat ik het zonde vind om er niets mee te doen. Dat was voor de acteurs best een moeilijke oefening. Zij moeten die poëtische taal wel op een natuurlijke en hedendaagse manier ‘uit hun strot krijgen’. Inspirerend hiervoor was Baz Luhrmanns Romeo+Juliet. Niet alleen zal de zaal gevuld zijn met overwegend jongeren, er staan ook nog jonge acteurs op het podium. Hoe ben je bij hen uitgekomen? Drie van de tien acteurs zijn reeds afgestudeerd, al is dit nog recent. De anderen studeren nog en zijn via audities bij de productie gekomen. Er is een mooie mix met studenten van de toneelscholen uit
10
Antwerpen, Brussel, Gent en Leuven. Het is geweldig om met deze groep te werken. Ze zijn ambitieus en gretig en onze neuzen staan in één richting. Het is wel een hele uitdaging, niet? Zowel jij als de acteurs bespelen voor de eerste keer de grote zaal. Ja, dat is heel spannend, maar ik verlang er wel naar. Ik heb veel goesting om die zaal te ‘ontheiligen’, om ze in te palmen. Het stuk leent er zich ook toe om het in al zijn grootsheid en zijn monumentaliteit te spelen. Op het podium zitten ook twee muzikanten, wie zijn zij? Ik wist al snel dat ik met twee drummers wilde werken voor deze productie. Jens Bouttery ken ik nog vanuit mijn jeugdjaren en toen wij elkaar opnieuw tegenkwamen, heb ik hem meteen gevraagd om mee te doen. Hij maakt regelmatig de muziek voor Wunderbaum en ik hou van zijn muziekstijl. Via Jens heb ik Steven Cassiers leren kennen, de drummer van onder meer Dez Mona. Hoe vertaal je geweld op scène? Wij vechten met woorden, met enscenering en met beweging. Daarvoor heb ik hulp van de choreografe Natascha Pire die een specifieke bewegingstaal heeft aangeleerd aan de acteurs. Ook de muziek stuwt het geweld voort. Het geweld is constant aanwezig, als een smeulend haardvuur. Romeo en Julia wordt momenteel veel gespeeld. Er wordt gewerkt met de tegenstellingen tussen de Nederlanders en de Belgen, de blanken en de zwarten, de Walen tegen de Vlamingen. Jij maakt niet zo’n duidelijke. Wat wil je daarmee vertellen? Het gaat in onze voorstelling meer over één samenleving. Er vallen doden in Romeo en Julia, er wordt gemoord in naam van de (familie)eer. Ik kon hier niet aan voorbij gaan en wou de terreur van wat er in het stuk gebeurt, begrijpen. We hebben ons hiervoor onder meer laten inspireren door een reportage van vorig jaar uit De Standaard over een fotoproject van de Belgisch-Tunesische fotograaf Karim Ben Khelifa, Portretten van vijanden. Hij plaatste in zijn tentoonstelling portretten van twee vijanden tegenover elkaar en vroeg iedereen dezelfde vragen over vrede en vijandschap. Het kwam er op neer dat zij allen voor hetzelfde vochten. Zij willen allemaal dezelfde fundamentele basisrechten: vrijheid, onderwijs, vrede … In feite zijn hun idealen en hun verwijten inwisselbaar. Het fotoproject toonde ook hoe ingebakken geweld in sommige samenlevingen zit. Dat besef was zeer aangrijpend en vormde de basis voor de bewerking. In deze Romeo en Julia verwijten de twee kampen elkaar ook hetzelfde en zit het geweld
diepgeworteld in hun maatschappij. We hebben samen hard gezocht naar hoe het kan dat een samenleving zo ontwricht geraakt en hoe mensen door het geweld alleen komen te staan. Elk personage is opgegroeid in dit geweld en de acteurs zijn op zoek gegaan naar hoe een personage daar uitkomt. En dat kan alleen maar ‘fucked up’ zijn. Shakespeare laat de Montecchi en de Capuletti na de dood van hun kinderen een hand schudden en vrede sluiten. Als de haat in jouw bewerking zo diep zit, kan je dan na hun dood gewoon de hand schudden? Dat is moeilijker. Het kan bijna niet anders dan dat het geweld blijft doorgaan dus kan er ook geen oplossing komen in onze voorstelling. Het blijft me intrigeren hoe geweld ingebakken zit in de samenleving en hoe het de samenleving ook voor een deel structureert. Dat is gevaarlijk en ik vraag me af of het iets inherents is aan mensen, of we het bijna nodig hebben in de samenleving. Zou je zelf kunnen sterven voor de liefde zoals Romeo en Julia? Romeo en Julia kiezen zo radicaal voor hun liefde, dat het uiteindelijk hun ondergang wordt. Hun keuze hiervoor is heel bewust gemaakt, omdat het niet anders kan. Binnen die gewelddadige context, snap ik dit zeker. Maar hoe erg het ook is, het is troostrijk. Zou je kunnen sterven voor je idealen? Sterven voor de liefde van je leven, dat is tastbaar en kan ik ergens begrijpen. Sterven voor iets abstracts, dat kan ik moeilijker vatten.
2. Samenvatting van het conflict Israël-Palestina Gebaseerd op de Vrije Encyclopedie van het Conflict Israël-Palestina (www.vecip.com) Vrede binnen handbereik als beide partijen maar willen? Splinternieuw volk tegen oeroud broedervolk? Zijn de Palestijnen de dupe van de schandelijke behandeling die Joden eeuwenlang in Europa hebben ondergaan? Is in de Joodse staat geen ruimte voor Arabieren? Aspecten van het conflict op een rijtje. Over het algemeen zien commentatoren het conflict als onoplosbaar en hopeloos. Een minderheid echter, denkt dat beide partijen de uitputting nabij zijn en dat ze binnenkort geen zin meer zullen hebben om te vechten. Waar gaat het conflict over? Op het eerste zicht lijkt het een simpele ruzie om land. De ‘oorspronkelijke’ Arabische inwoners van Palestina (link naar http://nl.wikipedia.org/wiki/Palestina_ (land)) willen de Joodse nieuwkomers er niet bij. De
11
geïmmigreerde Joden willen hun Bijbelhistorische land bewonen – liefst zonder de Palestijnse Arabieren erbij. Deze voorstelling is echter te eenvoudig, en geeft geen verklaring voor de diepgewortelde wederzijdse haat. De rol van Abraham In het eerste boek van de Bijbel, de Genesis, krijgt Abraham van zijn onzichtbare God de landbelofte. Het ‘beloofde land’ is ongeveer het stukje land waar het conflict nu om draait. Voor vele mensen is deze landbelofte nog steeds hét argument om de Joden het gebied te gunnen. De rol van de Romeinen Vlak voor het begin van onze jaartelling, bezetten de Romeinen Israël. Op dat moment wonen daar al 1200 jaar Israëlieten (het Joodse volk). Een deel van deze Joden wordt afgevoerd naar andere gebieden en een deel is geassimileerd (d.w.z. in de autochtone bevolking opgegaan). Tussen de in Israël wonende Joden en de Romeinen bestaat er een groot conflict omdat de Joden de Romeinse goden moeten vereren terwijl ze dit niet willen. Hiervoor worden de Joden gestraft. De rol van het christendom Na de dood van de Joodse rabbijn Jezus komt een nieuwe godsdienst op: het christendom. Wanneer keizer Constantijn het christendom toelaat en zijn opvolger het tot staatsgodsdienst benoemt, herhaalt de geschiedenis zich. De Joden willen ook voor de Christenen niet buigen en worden hiervoor geconfronteerd met discriminatie, vervolging en moord. De rol van de islam In de zevende en de achtste eeuw krijgt een nieuwe godsdienst vorm: de islam. Ook nu komt er wrevel tussen de nieuwe godsdienst en de Joden. Volgens de politieke islam, mag grond die eenmaal in handen van de islam is geweest, nooit meer uit handen worden gegeven. Met politieke islam of islamisten, wordt vandaag een kleine minderheid in de moslimwereld bedoeld, die geweld en terreur tegen Joden en het Westen voorstaat. De rol van het zionisme De discriminatie van Joden in Europa in de 19de eeuw, leidde tot het zionisme. Deze beweging wenst dat Joden terugkeren naar hun Bijbelhistorische land. Vanaf de 20ste eeuw beginnen buitenlandse zionistische organisaties grond in Palestina te kopen. Ze stichten er Joodse nederzettingen. Begin 20ste eeuw beginnen in Palestina wonende Arabieren zich aan de immigratie van Europese Joden te ergeren. De staat Israël In 1947 komen de Verenigde Naties met een oplossing voor het conflict tussen de Palestijnen en de Joden: ze zullen het gebied verdelen.
3. Karim Ben Khelifa portetten van vijanden Karim Ben Khelifa
Israël-Palestina - voorstel VN 1947
Israël en Palestina - nu
De Arabische landen verwerpen het plan. Daarop wordt de staat Israël in mei 1948 gesticht. Dezelfde dag nog vallen Arabische strijders Palestina binnen. De Joden winnen de oorlog. Israël toont ook in de daaropvolgende oorlogen nog haar overmacht. Sinds 1950 hebben alle Joden recht op terugkeer naar Israël. Bij de Palestijnen ontstaat hierdoor onbegrip, omdat er voor hen geen plek is in Israël. Ze beschuldigen Israël van etnische zuivering. Na de oorlog van 1967 bezet Israël de tot dan toe Arabische gebieden, zoals een deel van Jeruzalem, de Gazastrook en de Westbank. Vooral de status van Jeruzalem, de heilige stad van joden, christenen en moslims, lijkt onoplosbaar. De rol van de VN Na oorlogen en conflicten komt de VN met resoluties, die door beide kampen moeten worden nageleefd. Beide partijen lappen de besluiten en aanbevelingen van de VN aan hun laars. Herhaaldelijk zijn en worden overeenkomsten gesloten, even vaak worden ze geschonden. Economie Israël bouwt een sterke, Westerse economie op, terwijl de Palestijnse inwoners van de Gazastrook en de Westbank geen kans zien om dit ook te doen. In 2000 besluit de Israëlische regering om het Palestijnse terreuracties moeilijker te maken. Er wordt een muur gebouwd. Slachtoffers Beide partijen hebben erg veel slachtoffers. Ze houden lijsten bij van slachtoffers, die ze overdrijven en opblazen om op het internationale toneel sympathie op te wekken. De kern van het probleem is zowel het onvermogen als de onwil om samen een vreedzame samenleving op te bouwen. Steeds weer ontstaat er hoop in de harten van miljoenen mensen, als het erop lijkt dat partijen tot elkaar gekomen zijn. Steeds weer strandt de zo begeerde vrede op onwil en onmacht van zowel leiders als achterban.
12
In Romeo en Julia vechten twee families een eeuwenoude vete uit. Simon De Vos, de regisseur, gaat voor zijn bewerking tot de kern en zoekt in de actualiteit naar inspiratiebronnen voor de uitwerking van het geweld en de haat. Helaas zijn die voorbeelden niet ver te zoeken. De kranten schrijven elke dag over uitzichtloze conflicten waar haat en geweld ingebakken zitten in de samenleving. De strijd tussen Palestijnen en Israëli’s, en de ‘oplossingen’ in de vorm van resoluties van de Verenigde Naties, zijn voelbaar aanwezig doorheen de voorstelling. Eén van de meest belangrijke documenten dat de doorslag heeft gegeven om Romeo en Julia over zulke diepgewortelde haatgevoelens en uitzichtloze conflictsituaties te laten gaan, was een artikel in De Standaard van 17 en 18 november 2012: Portretten van vijanden. Portretten van vijanden, een fotoproject van de Belgisch-Tunesische fotograaf Karim Ben Khelifa, tracht het menselijke gelaat van de oorlog te tonen, de strijders te ontmoeten en hun stem te laten horen. Dit zijn de mensen die in langdurige, vaak vergeten en onbegrijpelijke conflicten strijden, met hun eigen verhaal en hun motivaties om te vechten. De twee strijdende partijen worden geportretteerd. De strijders blikken open in de camera en onthullen hun persoonlijke gedachten in korte interviews, altijd met dezelfde vragen: Wie is je vijand? Waarom is hij je vijand? Heb je ooit je vijand gedood? Wat betekent geweld voor jou? Wat betekent vrijheid voor jou? Hoe zal je leven er over twintig jaar uitzien?” Via deze portretten krijgt ‘de vijand’ een gezicht. Via het korte interview krijgt dat gezicht ook een inhoud. Het zijn vijanden die elkaar naar het leven staan en toch blijkt uit hun woorden dat ze allemaal hetzelfde willen: vrede. Vechten voor de vrede. Is dit te rechtvaardigen? Is dit te begrijpen? Karim Ben Khelifa, geboren in 1972, is een BelgischTunesische fotojournalist die momenteel in Boston woont en werkt aan de Massachusetts Institute of Technology. Zijn werk is wereldwijd gepubliceerd in kranten magazines zoals Newsweek, The New York Times, Stern, Le Monde 2, Time Magazine … Zijn werk werd tentoongesteld in verschillende landen, zoals in 2004 op Visa, het belangrijke, jaarlijkse evenement voor fotojournalistiek in Perpignan. In 2000
was hij één van de geselecteerden voor de World Press Foundation Masterclass. Ben Khelifa is twee keer genomineerd voor de award voor oorlogscorrespondentie in Bayeux en hij trok door meer dan 80 landen voor zijn reportages. De tentoonstelling Portretten van vijanden is momenteel te zien in Bayeux-Calvados, Normandië, in het teken van de ‘prix Bayeux’, een gerenommeerde prijsuitreiking voor oorlogsfotografen. De tentoonstelling bestaat uit 12 portretten en 6 landschappen, en 3 introducties over 3 conflicten (Israël-Palestina, Kashmir – India, Zuid Soedan). Karim Ben Khelifa (http://www.karimbenkhelifa.com/)
De tentoonstelling wordt aangekondigd voor de Prix Bayeux op p. 20 van hetvolgende document: http://www.prixbayeux.org/english/wp-content/uploads/2012/05/Bayeux-award-press-kit.pdf
Een demo van de tentoonstelling, aangemaakt door Karim Ben Khelifa zelf, is te zien onder de volgende link: http://corpuscallosum.github.io/pote/site/index_video.html
Reportages met Karim Ben Khelifa over zijn ‘portretten van vijanden’ zijn de volgende: http://vimeo.com/25477535 http://www.dailymotion.com/video/xudgw6_karim-ben-khelifa-portraits-des-ennemis_news
13
14
4. Love Commandos
15
5. Shakespeare William Shakespeare
1
William Shakespeare William Shakespeare
Van het Chandos-portret, dat dateert uit de periode 1600-1610, wordt vermoed dat het William Shakespeare uitbeeldt. De National Portrait Gallery waar het te bezichtigen is, is daar zelfs van overtuigd. De maker van het schilderij is onbekend. Algemene informatie Geboren
gedoopt op 26 april 1564 (geboortedatum onbekend), Stratford-upon-Avon
Overleden
26 april 1616 (OS), Stratford-upon-Avon
Land
Verenigd Koninkrijk
Beroep
Dichter, toneelschrijver Werk
Jaren actief
ca. 1585–ca.1613
Genre(s)
Komedie, tragedie, koningsdrama, romance, poëzie
Stroming
Engels renaissancetheater
Bekende werken
o.a. Macbeth, Romeo en Julia, Hamlet, Othello en King Lear Dbnl-profiel
Portaal
[1]
Literatuur Shakespeare
Shakespeares handtekening, van zijn testament
William Shakespeare (Stratford-upon-Avon, ± 23 april 1564, gedoopt 26 april 1564 - aldaar, 23 april OS 1616) was een Engels toneelschrijver, dichter en acteur. Shakespeare wordt gezien als de grootste schrijver die Engeland ooit heeft voortgebracht, niet alleen vanwege de kwaliteit van zijn werken, maar ook vanwege zijn enorme invloed op de Engelse taal, waarin nog steeds honderden woorden, uitdrukkingen en citaten aan hem zijn toe te schrijven. Hij schreef 154 sonnetten en een aantal langere gedichten en kan beschouwd worden als de eerste moderne toneelschrijver. Zijn toneelwerk bestaat uit 38 tragedies, historische stukken en komedies over tijdloze, universele thema's die tot op de dag van vandaag gebruikt worden voor theaterbewerkingen, opera's, musicals en films. Een van de beroemdste adaptaties van het Romeo en
16
William Shakespeare
2
Julia-verhaal is bijvoorbeeld West Side Story uit 1957, de musical van Leonard Bernstein met de sloppenwijken van New York als decor.
Leven William Shakespeare (ook gespeld Shakspere, Shaksper, en Shake-speare, omdat de spelling in de Elizabethaanse periode niet absoluut was) werd geboren in Stratford-upon-Avon in Warwickshire, in april 1564. William was de zoon van John Shakespeare, een succesvolle handelaar en wethouder, en van Mary Arden, een dochter uit een adellijke familie. De Shakespeares woonden toen in Henley Street. Bekend is dat William op 26 april werd gedoopt. Omdat het destijds gebruikelijk was om een kind drie dagen na de geboorte te dopen, is Shakespeare waarschijnlijk op zondag 23 april geboren. Het huis in Stratford is bekend als 'de geboorteplaats van Shakespeare,' Shakespeares geboortehuis in maar deze status is onzeker. Shakespeares vader was een welvarende Stratford-upon-Avon handschoenenmaker en verkreeg vele titels tijdens zijn leven, met [2] inbegrip van chamberlain, wethouder, deurwaarder (equivalent van burgemeester), en eerste schepen. Later werd hij vervolgd voor deelname aan de zwarte markt in wol en verloor zijn positie als wethouder. Sommige gegevens wijzen op mogelijke roomse sympathieën aan beide kanten van het gezin - een gevaar onder de strenge anti-katholieke regels van koningin Elizabeth. William Shakespeare studeerde waarschijnlijk aan de Stratford Grammar School in het centrum van Stratford, wat een intensief onderwijs in Latijnse grammatica en het vertalen van auteurs als Cicero en Vergilius inhield. Ook Ovidius, die later Williams meest geliefde auteur zou worden, ontbrak niet op het curriculum. Er wordt verondersteld dat de jonge Shakespeare op deze school zat omdat John Shakespeares positie als wethouder hem in staat stelde zijn kinderen daar gratis onderwijs te laten volgen. Helaas ontbreekt enig bewijs dat William na deze school een andere vorm van formeel onderwijs volgde. Op 28 november 1582 trouwde de 18-jarige William Shakespeare met de 26-jarige Anne Hathaway in Temple Grafton, nabij Stratford. Twee buren van Anne, Fulk Sandalls en John Richardson, stelden zich borg dat er geen belemmeringen voor het huwelijk waren. Er lijkt enige haast geweest te zijn bij het regelen van de ceremonie, want Anne was toen waarschijnlijk drie maanden zwanger. Na het huwelijk geraken we Williams spoor bijster tot hij in de Londense literaire scène opduikt. Op 26 mei 1583 werd Shakespeares eerste kind, Susanna, gedoopt in Stratford. Een zoon, Hamnet, en een dochter, Judith, werden kort daarna op 2 februari 1585 gedoopt. Hamnet overleed in 1596 op elfjarige leeftijd aan een onbekende oorzaak. Sommigen vermoeden dat zijn dood mogelijk de inspiratie vormde voor de tragische Geschiedenis van Hamlet, Prins van Denemarken (ca. 1601). Susanna en Judith zouden respectievelijk zesenzestig en eenenzestig jaar oud worden. Er is uit deze tijd verder weinig over William Shakespeare bekend. Dit verandert vanaf het moment dat hij opduikt in de theaters van Londen. Ongeveer in 1588 arriveerde hij in Londen en het duurde vier jaar voordat hij als acteur en als schrijver succes kreeg.
17
De galerijen in het (gereconstrueerde) Globe Theatre, London, waaraan Shakespeare verbonden was
William Shakespeare
3
Die late jaren 1580 staan ook bekend als Shakespeares 'lost years' omdat we gewoon niet weten waar hij ergens was en wat hij precies deed nadat hij Stratford voor Londen verliet. Een van de theorieën luidt dat Shakespeare met een van de toneelgezelschappen, dat van Leicester of van Queen's Men, op tour zou zijn meegetrokken. De 17de eeuwse biograaf John Aubrey legde een getuigenis vast van een van de zonen van Shakespeares medespelers, waarin hij 'de plattelands-schoolmeester' werd genoemd. Shakespeare kreeg naamsbekendheid als acteur, schrijver en uiteindelijk als mede-eigenaar van het toneelgezelschap van Richard Burbage dat bekendstond als The Lord Chamberlain's Men, genoemd naar de aristocraat die het sponsorde. Later werd het gezelschap
Shakespeares grafmonument op de Holy Trinity Church te Stratford
geadopteerd door Jacobus I van Engeland en vanaf die tijd stond het bekend als The King's Men. Uit verschillende documenten uit die tijd blijkt dat Shakespeare een rijk man werd in de jaren dat hij in Londen woonde en werkte. Hij stopte met werken in 1613 en hij overleed op 23 april 1616. Hij ligt begraven in de Holy Trinity Church in Stratford-upon-Avon, waar jaarlijks miljoenen bezoekers het gedicht op zijn grafsteen lezen.
Over de religie van Shakespeare is altijd veel discussie en onzekerheid geweest. Sommige onderzoekers claimen dat leden uit Shakespeares familie katholieken waren in een tijd dat het praktiseren van het katholicisme bij wet verboden was. Wat wel vaststaat, is dat Shakespeares moeder, Mary Arden, werd opgevoed in een vroom katholiek gezin. Het sterkste argument pro komt misschien van een door zijn vader ondertekende katholieke geloofsbelijdenis, die in 1757 werd gevonden tussen de daksparren van zijn gewezen huis in Henley Street. Het document zelf is echter verloren gegaan en onderzoekers verschillen nu van mening over de authenticiteit.
18
William Shakespeare
4
Werken Datering Zie Chronologie van Shakespeares toneelstukken voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Noch over de exacte data waarop de werken van Shakespeare zijn geschreven, noch over de chronologische volgorde bestaat zekerheid. Van de afzonderlijke toneelstukken is zelfs niet zeker of ze wel aan één bepaald tijdstip toegeschreven zouden kunnen worden: wellicht is eraan geschreven en herschreven, zodanig dat het ene fragment van een bepaald ogenblik is, terwijl het andere juist een latere toevoeging of verandering betreft. Daardoor is het gebruik van interne aanwijzingen ook maar beperkt mogelijk: een stuk kan een verwijzing bevatten naar een eigentijdse gebeurtenis, en zo kan die verwijzing ruwweg worden gedateerd; maar dat zegt weinig over de rest van hetzelfde toneelspel. Dit heeft veel te maken met de productiewijze van Shakespeares toneelwerk; dit was bedoeld om te worden gespeeld, niet om te worden gelezen. Het waren teksten voor acteurs en via hen voor toeschouwers; niet voor lezers. Publicatie lag dan ook niet voor de hand, en vóór het jaar 1597 is maar een stuk in druk verschenen (Titus Andronicus). Toch is ruwe datering in groepen wel mogelijk. In 1598 publiceerde ene Francis Meres uit Cambridge een soort citatenboek, waarin ook passages uit Shakespeares werk voorkomen: hij noemt daarbij een
Het "Cobbe-portret", gemaakt rond 1610, dat Shakespeare zou tonen
aantal titels (waaronder het verloren gegane Loves labours wonne). Zo komen we op het spoor van Shakespeares vroegere werk, en door kenmerken te vergelijken, valt vervolgens na te gaan wat er nu ongeveer tot dit vroegere werk behoort.
Toen Hemminge en Condell in 1623 hun First Folio van shakespeares werk uitbrachten, was in die verzameling opgetekende stukken weliswaar een zekere groepering aangebracht, maar die kan ook niet werkelijk uitsluitsel brengen; de groepering vormt geen strikte chronologie.
Toneelgenres In de First Folio van 1623 werden Shakespeares toneelstukken ingedeeld in blijspelen, treurspelen en historiespelen (in het Engels Comedies, Tragedies and History Plays. Dat is lange tijd traditioneel zo gebleven. In recente wetenschappelijke literatuur over Shakespeare, zoals in de Riverside Shakespeare 2nd edition uit 1997, wordt nog een 4de groep toneelstukken met gemeenschappelijke kenmerken beschreven: die van zijn late "romances". Het waren stukken die Shakespeare later in zijn leven schreef, na zijn grote tragedies. Vier van deze tragedies worden als Shakespeares grootste werk beschouwd: Hamlet, Othello, King Lear en Macbeth. Er worden grote thema's in uitgewerkt, respectievelijk wraak die tot waanzin leidt; jaloezie; zelfbegoocheling en verzoening, en tomeloze ambitie. Verreweg het meest becommentarieerd is Hamlet, wellicht juist door de meerduidigheid die ontstaat door de visies en visioenen van de hoofdpersoon. Het stuk kan, ondanks de suggestie die kan worden gewekt door een zo omvangrijke secundaire literatuur, eenvoudig gezien en gelezen worden als een soort wraaktragedie. De koningsdrama's (de historische stukken) vormen een soort politieke geschiedenis van Engeland, met uiteraard de nadruk op de val en ondergang van koningen. Daarbij worden in feite eigentijdse thema's uit de toenmalige politiek behandeld, die in een historische setting nu eenmaal veiliger te bespreken waren. Voorbeelden van dergelijke
19
William Shakespeare
5
kwesties waren: hoever reikt het (goddelijk) recht van een koning, wat is zijn verhouding tot zijn onderdanen, in hoeverre is hij identiek met de staat, in hoeverre valt onrecht te billijken?
Taal en techniek Dit houdt niet in dat Shakespeare partij kiest. Het is vaak zijn techniek om krachten tegenover elkaar te plaatsen, en zo blijft een oordeel uit. Veeleer zijn het de menselijke condities en zwakheden die voorop staan, de dilemma's en de druk der omstandigheden. Personages en plot grijpen daardoor ineen, en worden (ook als ze, zoals vaak het geval was, ontleend zijn aan werk van anderen) gedenkwaardig en uniek. Shylock bijvoorbeeld, die geld uitleent, wordt niet afgeschilderd als een boosdoener en woekeraar; in essentie is hij nu juist een geldlener. Koning Lear is een verblind man, die niet voldoende contact had met de realiteit om in te zien dat hij zich niet aan zijn dochters moest uitleveren; maar naast deze tragiek laat hij, zeker in de sterfscène, een ongekende koninklijkheid zien, en zijn laatste monoloog is majesteitelijk. Hamlet is niet zozeer wraaklustig of gek; hij is een gekweld mens. De koningen in de koningsdrama's worden verscheurd door krachten die zij nauwelijks kunnen hanteren, hetzij buiten henzelf, hetzij in hun eigen zwak karakter (Richard II). Vanaf het vroege werk is het taalgebruik bijzonder beeldend: woordspelingen en metaforen leiden tot een opvallend beeldend vers dat grote bedrevenheid in de taal laat zien. Ook de neiging met taal te experimenteren (vooral in het vroege werk), onderscheidt de auteur al dadelijk van zijn tijdgenoten. In het Elizabethaanse toneel was de alleenspraak een veelvoorkomende conventie. Waar Shakespeare die toepast, valt, vooral in het grote werk, de dramatische kracht op die hij zijn monologen (soliloquies) meegeeft, en waardoor die alleenspraken vaak in de herinnering voortleven, en bijna of zelfs geheel tot clichés in de Engelse taal zijn geworden. Bekende citaten zijn "To be or not to be, that is the question" (Te zijn of niet te zijn, dat is de vraag, uit Hamlet); "Tomorrow and tomorrow and tomorrow" (Morgen en morgen en morgen, uit Macbeth), "Aye, but to die, and go we know not where" (Measure for Measure). De verzoening tussen King Lear en zijn dochter Cordelia levert aangrijpende versregels op als het koninklijke "Pray, do not mock me; / I am a very foolish fond old man", dat na enige tijd overgaat in herkenning van zijn dochter, gevolgd door het berouw: "If you have poison for me, I will drink it."
Overzicht [3]
• Tragedies
• The Tragedy of Titus Andronicus (1593/1594) • • • • • • •
The Tragedy of Romeo and Juliet (1595/1596) The Tragedy of Julius Caesar (1599) The Tragedy of Hamlet, Prince of Denmark (1600/1601) The Tragedy of Othello, The Moor of Venice (1604) The Tragedy of King Lear (1605) The Tragedy of Macbeth (1606) The Tragedy of Antony and Cleopatra (1606/1607)
• The Life of Timon of Athens (1607/1608) • The Tragedy of Coriolanus (1607/1608) • Komedies • The Comedy of Errors (1592-1594) • The Taming of the Shrew (1593/1594) • The Two Gentlemen of Verona (1594) • Love's Labour's Lost (1594/1595) • A Midsummer Night's Dream (1595/1596) • The Merchant of Venice (1596/1597)
20
William Shakespeare • • • • •
6
The Merry Wives of Windsor (1597) (revisie ca. 1600/1601) Much Ado About Nothing (1598/1599) As You Like It (1599) Twelfth Night, or What You Will (1601/1602) All's Well That Ends Well (1602/1603)
• Measure for Measure (1604) • Historische stukken • The First Part of King Henry the Sixth (1589/1590) (revisie 1594/1595) • The Second Part of King Henry the Sixth (1590/1591) • The Third Part of King Henry the Sixth (1590/1591) • The Tragedy of Richard the Third (1592/1593) • • • • • •
Edward III (1592-1595) - (auteurschap onzeker) The Life and Death of King John (1594-1596) The Tragedy of King Richard the Second (1595) The First Part of King Henry the Fourth (1596/1597) The Second Part of Henry the Fourth (1598) The Life of Henry the Fifth (1599)
• The History of Troilus and Cressida (1601/1602) • The Famous History of the Life of King Henry the Eighth (1612/1613) (in samenwerking met John Fletcher) • Romances • Pericles, Prince of Tyre (1607/1608) • • • •
The Tragedy of Cymbeline (1609/1610) The Winter's Tale (1610/1611) The Tempest (De storm) (1611) The Two Noble Kinsmen (1613) (in samenwerking met John Fletcher)
Naast toneelwerk schreef Shakespeare ook lyriek: de lange gedichten Venus and Adonis, The Rape of Lucrece en A Lover's Complaint, het raadselachtige Let the Bird of Loudest Lay (beter bekend onder de apocriefe naam The Phoenix and the Turtle) en de langste en volgens velen mooiste sonnettencyclus van zijn tijd. Ook zou hij aan enkele toneelstukken op naam van andere auteurs enkele scènes hebben bijgedragen, zoals de herziene uitgave van het toneelstuk Sir Thomas More (1594/1595).
Folio- en quarto-uitgaven Zie ook Bad quarto
In 1623, zeven jaar na Shakespeares dood, werden al zijn stukken (op twee na) uitgegeven in wat nu bekendstaat als de First Folio-uitgave. Deze bijzonder waardevolle uitgave wordt meestal als basistekst gebruikt. Van achttien stukken bestaan er oudere, zogenaamde quarto-uitgaven, die vaak zonder medewerking van Shakespeare tot stand waren gekomen en waarvan er acht heel corrupt zijn, wellicht omdat ze uit de mond van acteurs werden opgetekend. Toch zijn ook deze quarto's heel interessant voor vergelijkende studies. Folio en quarto verwijst naar het boekformaat, dat ontstaat door een bedrukt vel papier eenmaal (folio) of tweemaal (quarto) in het midden te vouwen. De rug van het boek is ongeveer 38 cm hoog (folio) resp. 23 cm (quarto). In 2006 werd een First Folio-uitgave van 1623 geveild. De waarde werd door het veilinghuis geschat op 4,3 miljoen euro. • (en) Digitale facsimile van de First Folio, 1623 • (en) Vergelijking van de Quarto-edities [5]
[4]
21
William Shakespeare
7
Bronnen Shakespeare verzon slechts zelden het verhaal. De enige stukken met een originele plot zijn A Midsummer Night's Dream en The Tempest. Meestal baseerde hij zich op bekende verhalen. Van Romeo en Julia bijvoorbeeld circuleerden in zijn tijd verschillende toneelversies van andere auteurs, en het verhaal was ten minste honderd jaar oud. Voor zijn historische stukken haalde hij zijn inspiratie bij klassieke geschiedschrijvers en Britse kroniekschrijvers, of hij bewerkte oude, bestaande toneelstukken.
Shakespeare in Nederlandse vertaling/bewerking Van Shakespeare zijn in de loop der geschiedenis goede vertalingen in het Nederlands verschenen. • De eerste complete vertaling was van Leendert Burgersdijk en werd uitgegeven bij Brill te Leiden in 1886. Die oude Burgersdijk-editie werd in de jaren zestig ‘hertaald’ door Cees Buddingh. • Willy Courteaux vertaalde als autodidact het volledige Verzameld Werk. Zijn vertalingen gelden voor velen nog steeds als ijkpunten in de Nederlandstalige Shakespeare-kunde. De eerste edities zijn in vier delen verschenen (1967-1971) en in één deel dundruk (1987). In maart 2007 zijn zijn Shakespeare-vertalingen in een volledige heruitgave verschenen bij uitgeverij Meulenhoff/Manteau. • Vertalingen van de hand van de regisseur van het Shakespearetheater Diever, Jack Nieborg, zijn verschenen bij Uitgeverij Passage. • Tom Lanoye liet zich voor zijn moderne, gewaagde trilogie Ten Oorlog inspireren door Shakespeares koningsdrama's: Citaten ter vergelijking (uit Richard III): • "Catesby: Te hulp, Lord Norfolk, vlug, te hulp, te hulp!/ De koning doet meer wondren dan een mens/ En stort zich in het heetst van elk gevaar./ Zijn Paard is dood en hij vecht voort te voet/ En zoekt naar Richmond in de muil des doods./ Te hulp, mylord, of alles is verloren.// K.Richard: Een paard, een paard, mijn koninkrijk voor 'n paard." (Willy Courteaux, Richard III, 1966) • "Sweet Modder die mij in de wereld scheet:/ De lafheid van je liefde liet mij leven/ Waar echte liefde me gewurgd zou hebben./ Ik vraag je schoon, verlos mij, help mij please,/ Zoals ik jou verlost heb uit jouw lijden./ Ik rijd naar jou en cut je kut aan stukken/ Waarin ik rotten moest, voor ik mocht rijpen.../ A horse! Mijn fokking kroon voor maar één paard." (Tom Lanoye, Ten Oorlog, 1997) Het zal duidelijk zijn dat Courteaux dichter bij het origineel blijft en ook gebruikmaakt van de jambische pentameter zoals Shakespeare deed. Tom Lanoye wijkt bewust sterker af, en Ten Oorlog kan daarom als een adaptatie beschouwd worden. In 2007 is van de hand van Jan Jonk het eerste deel (De blijspelen) verschenen van de op de eerste folio-editie gebaseerde vertaling van De volledige werken van William Shakespeare. Deze vertaling respecteert het vroegmoderne Engels van Shakespeare en bovendien laat Jonk geen fragmenten weg, noch censureert hij. De serie [6] gaat uit 4 delen bestaan.
Anti-Stratfordians Er bestaat een hele verzameling publicaties die beweren dat Shakespeare helemaal niet de schrijver van de werken is geweest. Als tegenkandidaten worden onder andere Francis Bacon, Christopher Marlowe, Henry Neville en Edward de Vere, genoemd. Al deze personen hebben hun aanhangers, en de literatuur waarin allerlei suggesties worden gedaan over deze en allerlei andere kandidaten, bedraagt zeker 5000 boeken, wellicht veel meer. Er bestaan daardoor in de Shakespeareliteratuur twee kampen: de Stratfordians, die geen reden zien om Shakespeares auteurschap af te wijzen, en de anti-Stratfordians, die met zeer vele kandidaten kwamen en komen. Het debat is zeer levendig, en beweegt zich over een scala van onderwerpen: het in de werken aantoonbare idiolect, de aangeroerde onderwerpen en expertises, de fysieke (on)mogelijkheid voor een auteur om naast het schrijven van zijn eigen werk en het
22
William Shakespeare
8
vervullen van zijn (ons bekende) werkzaamheden ook nog de stukken van Shakespeare te hebben geschreven, en veel meer. Waarom het juist Shakespeare is wiens auteurschap zo wordt betwist, is op zichzelf onderwerp van debat. Enerzijds kan het komen doordat er over hem weinig bekend is, maar dat geldt voor velen onder zijn bekende tijdgenoten evenzeer. Een aanvullende verklaring zal dan ook wel zijn dat hij juist door de eenzame hoogte waarop zijn werk volgens kritiek en literatuurminnaars staat, nu eenmaal veel aandacht trekt. De zoektocht naar een auteur die "in werkelijkheid" de werken van Shakespeare zou hebben geschreven, begon rond 1852, toen de Amerikaanse Delia Bacon begon aan een uitgebreide poging om aan te tonen dat haar naamgenoot Francis Bacon de schrijver zou zijn geweest. Nadat in 1857 haar boek uitgekomen was, vond zij navolging en waren de theorieën en tegentheorieën niet langer van de lucht. (Een eerdere poging, uit 1785, van James Wilmot heeft nooit [7] de invloed gekregen die Celia Bacons werk wel ten deel viel.) Hoewel het idee op veel publieke belangstelling kan rekenen, beschouwen de meeste huidige Shakespeare-onderzoekers en literaire historici het als een marginale opvatting, zodat ze er weinig of geen [8] belangstelling voor tonen.
Receptie en literaire kritiek Reeds tijdens zijn leven genoot Shakespeare literair veel aanzien. In 1598 noemde Francis Meres hem de grootste Engelse schrijver van komedies en tragedies, en de dichter John Weever spak over de 'honey-tongued Shakespeare'. Zijn vriend en tijdgenoot Ben Jonson, zelf een succesrijk toneelschrijver, toonde zich kritischer. Hij gaf weliswaar toe dat Shakespeare zijn gelijke niet had als schrijver van komedies en tragedies en daarbij zelfs de klassieken naar de kroon stak, maar wees er ook op dat zijn kennis van de klassieke talen te wensen overliet. Ook vond hij dat Shakespeare in zijn drama de klassieke Aristotelische drie-eenheid van tijd, plaats en handeling zou moeten volgen. Shakespeares hebbelijkheid om clowns in ernstige koningsdrama's op te voeren vond in zijn ogen evenmin genade, omdat het vulgariteit met het verhevene vermengde. John Dryden zou later eveneens Shakespeares gebrek aan navolging van klassieke regels bekritiseren in zijn essay Of Dramatick Poesie uit 1668. Volgens hem ontbrak het de bard aan 'decorum', en had hij te veel geschreven voor het ongeletterde, arme volk. Enerzijds roemde hij Shakespeares fantasie ("fancy"), anderzijds liepen zijn stukken volgens hem mank door onbezonnenheid en een 'onzuivere stijl.' Dryden ging zelfs zo ver om te stellen dat Shakespeares stukken allemaal herschreven zouden moeten worden, om ze te ontdoen van deze onzuiverheden en vulgariteiten. Tijdens de Engelse Restauratie werden effectief veel stukken herschreven om ze voor een opvoering geschikt te maken en te 'verfijnen'. Dryden bewijst hem wel eer, en beschrijft Shakespeare als een soort natuurlijk, ongeschoold genie: "Those who accuse him to have wanted learning, give him the greater commendation: he was naturally learn'd; he needed not the spectacles of Books to read Nature; he look'd inwards, and found her there." — Of Dramatick Poesie van John Dryden (1668)
Deze kritische opstelling persisteerde in de 18e eeuw, met Alexander Pope die in 1725 Shakespeares werk begon uit te geven, en Samuel Johnson die hetzelfde deed in 1765. Pope vond het echter nodig om Shakespeares taal te 'zuiveren' en allerlei correcties aan te brengen. Johnson van zijn kant deed hem recht als universeel schrijver van klassieke allure die de tand des tijds zou doorstaan. Pas in de 19e eeuw zouden romantische critici zoals de Engelse dichter Samuel Taylor Coleridge Shakespeare op zijn eigen waarde beoordelen en roemen als creatief genie. In Duitsland beschouwde Goethe hem als een mystieke ziener en bard. Verschillende lovende kritieken spraken nu over Shakespeares vermogen om boeiende, complexe personages neer te zetten. Zo verscheen er van Maurice Morgann Essay on the Dramatic Character of Sir John Falstaff (1777). Toen in 1769 de beroemde acteur David Garrick in Stratford-upon-Avon de Shakespeare Jubilee inrichtte om Shakespeares verjaardag te vieren, werd Shakespeare Engelands meest gevierde en bekendste dichter.
23
William Shakespeare
9
Een van de invloedrijkste 20e-eeuwse Shakespeare-onderzoekers was A.C. Bradley. In lezingen en essays als Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear, Macbeth (1904) concentreerde hij zich op het karakter van de personages uit Shakespeares tragedies. Hij benadrukte vooral de samenhang tussen actie en karakter [9] van de protagonisten in Shakespeares treurspelen. Bradley wordt wel eens gezien als late exponent van de 19e-eeuwse Shakespeare-onderzoekers die zich vooral met karakter bezighielden, zoals de romantische schrijvers Samuel Taylor Coleridge en August Wilhelm von Schlegel. Andere 20e-eeuwse onderzoekers bogen zich over alles wat te maken had met het theaterbedrijf tijdens de Engelse renaissance, zoals de fysieke constructie van het theater, het publiek en het acteren zelf. Alfred Harbage publiceerde bijvoorbeeld in 1941 Shakespeares Audience waarin hij stelde dat het bezoekend publiek bestond uit mensen van zeer verschillende sociale afkomst. Elk van deze en voornoemde standpunten en perspectieven werd trouwens door andere onderzoekers hevig bekritiseerd. Harley Granville Barker (zelf acteur en toneelschrijver) interesseerde zich evenals voorgaande onderzoekers voor het karakter van Shakespeares personages, maar legde meer de nadruk op het samenspel tussen schrijver en acteurs bij het ontstaan van het stuk. Hij besteedde ook veel aandacht aan het ontbreken van vrouwelijke rollen in de tijd van Shakespeare en de daarmee samenhangende problemen voor de toneelauteur. Van zijn hand is de zesdelige reeks Prefaces to Shakespeare (1927-1974).
Legendarische Shakespeare-acteurs en -regisseurs Shakespeare zelf nam in zijn tijd zelden de hoofdrol voor zijn rekening. Hij speelde vaak de rol van een minder belangrijk personage. Zo is bekend dat hij in Hamlet de rol van het spook speelde. Bijzonder populaire 19e-eeuwse vertolkers waren Ellen Terry en Henry Irving. Ook heel wat legendarische acteurs hebben zijn stukken op het witte doek gebracht. De bekendste hedendaagse Shakespeare-vertolkers zijn Laurence Olivier, John Gielgud, James McAvoy, Orson Welles, Kenneth Branagh, Emma Thompson, Mel Gibson, Leonardo DiCaprio, Claire Danes, Ian McKellen , Al Pacino , Gwyneth Paltrow, Judi Dench en Joseph Fiennes.
Verfilmingen Zie Lijst van Shakespeare-verfilmingen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Veel van Shakespeares werken zijn (herhaaldelijk) verfilmd. De bekendste hiervan zijn: • • • • •
Othello (1952), regie: Orson Welles Julius Caesar (1953), regie: Joseph L. Mankiewicz Kumonosu Jô (1957), regie: Akira Kurosawa (naar het verhaal van Macbeth) Hamlet (1964), regie: Bill Coleran en John Gielgud The Taming of the Shrew (1967), regie: Franco Zeffirelli
• Romeo and Juliet (1968), regie: Franco Zeffirelli • King Lear (1970), regie: Grigori Kozintsev • • • • • • •
Macbeth (1971), regie: Roman Polanski Antony and Cleopatra (1974), regie Trevor Nunn en John Scofield Ran (1985), regie: Akira Kurosawa (naar het verhaal van King Lear) Henry V (1989), regie: Kenneth Branagh Prospero's Books (1991), regie: Peter Greenaway (naar The Tempest) Much Ado About Nothing (1993), regie: Kenneth Branagh Othello (1995), regie: Oliver Parker
• Richard III (1995), regie: Richard Loncraine • Romeo + Juliet (1996), regie: Baz Luhrmann • Twelfth Night (1996), regie: Trevor Nunn
24
William Shakespeare • • • •
10
Titus (1999), regie: Julie Taymor A Midsummer Night's Dream (1999), regie: Michael Hoffman Love's Labour's Lost (2000), regie: Kenneth Branagh Merchant of Venice (2004), regie: Michael Radford
De romantische komedie 'Shakespeare in Love' van regisseur John Madden uit 1998, met teksten van Marc Norman en Tom Stoppard, bevat vele verwijzingen naar zijn werk. In Looking for Richard (1996), een documentaire van Al Pacino, probeert hij het stuk Richard III van Shakespeare te ontrafelen. Dit wordt gedaan via een (gedeeltelijke) vertolking van het stuk, en interpretaties van de teksten.
Shakespeare en muziek Vele componisten werden geïnspireerd door leven en werk van William Shakespeare. De Lijst van op Shakespeare geïnspireerde muziekstukken geeft hier een overzicht van.
Populaire cultuur Shakespeare en zijn pennenvruchten zijn - behalve nog steeds vertoonde en uitgegeven werken - ook inspiratie voor makers van allerlei vormen media in het heden die een iets andere draai geven aan de persoon en zijn verhalen. Bijvoorbeeld: • De film 10 Things I Hate About You is een tienerbewerking van The Taming of the Shrew. • Shakespeare zelf is een (bij)personage in de comic-serie Sandman van de Britse schrijver Neil Gaiman. • Shakespeare treedt op als personage in de jeugdroman De kleine Odessa van Peter Van Olmen. Hij is er voorzitter van de Raad der Onsterfelijken in de schrijversstad Scribopolis.
Externe links Nederlandstalig • Shakespeares sonnetten in Nederlandse vertaling op de website van Frank Lekens [10] [11] • Website van Shakespearevertaler Jan Jonk, met onder meer een volledige vertaling van King Lear [12] • Shakespearevertalingen, een website met vrij beschikbare Nederlandse vertalingen Engelstalig [13]
• British Library; 93 originele kopieën in quarto • Internet Shakespeare Edition: teksten en facsimiles van originele uitgaven [14] • eBooks@Adelaide [15] Bronnen
• The Riverside Shakespeare 2d edition, 1997, Houghton Mifflin Company, ISBN 0-395-75490-9 Voetnoten [1] http:/ / www. dbnl. nl/ auteurs/ auteur. php?id=shak001
Een chamberlain is een kamerheer in dienst van een lord, of een officier in het huishouden van een koning of edelman [3] Voor de datering van de werken is gebruikgemaakt van The Riverside Shakespeare. Andere bronnen geven soms afwijkende jaartallen.
[2]
[4] http:/ / dewey. library. upenn. edu/ sceti/ printedbooksNew/ index. cfm?TextID=firstfolio& PagePosition=2 [5] http:/ / prodigi. bl. uk/ treasures/ shakespeare/ search. asp [6]
papierentijger.org (http://www.papierentijger.org/index.php?topic=shakespeare&style_id=0)
25
William Shakespeare
11
Een overzicht van de anti-Stratfordian-ontwikkelingen biedt (onder vele anderen) Bill Bryson, Shakespeare. The World as Stage (London 2007), het hoofdstuk "Claimants". Een aantal kandidaten en de voor- en tegenargumenten worden uitgebreid besproken in John Michel, Who Wrote Shakespeare?, London 1996. [8] Kathman, David (2003). "The Question of Authorship". In Wells, Stanley; Orlin, Lena Cowen. Shakespeare: an Oxford Guide. Oxford Guides. Oxford University Press. p. 620–32. ISBN 978-0-19-924522-2. [9] Dit denkbeeld dateert al uit de klassieke oudheid (Aristoteles' theorie over tragedie), en is nu nog steeds een breed gedragen credo bij moderne scenaristen en fictieschrijvers: een persoon is wat hij doet, of anders gezegd: karakter staat in functie van actie. [7]
[10] http:/ / www. xs4all. nl/ ~fmlekens/ Q1609/ [11] http:/ / www. janjonk. nl/ [12] [13] [14] [15]
http:/ / shakespearevertalingen. com http:/ / www. bl. uk/ treasures/ shakespeare/ homepage. html http:/ / ise. uvic. ca/ index. html http:/ / etext. library. adelaide. edu. au/ s/ shakespeare/ william/
Literatuur
• Shakespeare, William The Oxford Shakespeare - The Complete Works, Clarendon Press Oxford, 1994, ISBN 0-19-818284-8 De werken van William Shakespeare Tragedies: Romeo and Juliet · Macbeth · King Lear · Hamlet · Othello · Titus Andronicus · Julius Caesar · Antony and Cleopatra · Coriolanus · Troilus and Cressida · Timon of Athens Komedies: A Midsummer Night's Dream · All's Well That Ends Well · As You Like It · Cardenio (verloren gegaan) · Love's Labour's Lost · Love's Labour's Won (verloren gegaan) · Measure for Measure · The Merchant of Venice · The Merry Wives of Windsor · Much Ado About Nothing · The Taming of the Shrew · The Comedy of Errors · Twelfth Night · The Two Gentlemen of Verona · Double Falsehood Historische stukken: King John · Edward III (gedeeltelijk) · Richard II · Henry IV, part 1 · Henry IV, part 2 · Henry V · Henry VI, part 1 · Henry VI, part 2 · Henry VI, part 3 · Richard III · Henry VIII Romances: Pericles, Prince of Tyre · Cymbeline · The Winter's Tale · The Tempest · The Two Noble Kinsmen Poëzie: Sonnetten · Venus and Adonis · The Rape of Lucrece · The Passionate Pilgrim · The Phoenix and the Turtle · A Lover's Complaint Verdere studie: Portaal:Shakespeare · Chronologie van Shakespeares toneelstukken · Engels renaissancetheater · Lijst van Shakespeareverfilmingen · Lijst van op Shakespeare geïnspireerde muziekstukken
Sonnetten van William Shakespeare 1 · 2 · 3 · 4 · 5 · 6 · 7 · 8 · 9 · 10 · 11 · 12 · 13 · 14 · 15 · 16 · 17 · 18 · 19 · 20 · 21 · 22 · 23 · 24 · 25 · 26 · 27 · 28 · 29 · 30 · 31 · 32 · 33 · 34 · 35 · 36 · 37 · 38 · 39 · 40 · 41 · 42 · 43 · 44 · 45 · 46 · 47 · 48 · 49 · 50 · 51 · 52 · 53 · 54 · 55 · 56 · 57 · 58 · 59 · 60 · 61 · 62 · 63 · 64 · 65 · 66 · 67 · 68 · 69 · 70 · 71 · 72 · 73 · 74 · 75 · 76 · 77 · 78 · 79 · 80 · 81 · 82 · 83 · 84 · 85 · 86 · 87 · 88 · 89 · 90 · 91 · 92 · 93 · 94 · 95 · 96 · 97 · 98 · 99 · 100 · 101 · 102 · 103 · 104 · 105 · 106 · 107 · 108 · 109 · 110 · 111 · 112 · 113 · 114 · 115 · 116 · 117 · 118 · 119 · 120 · 121 · 122 · 123 · 124 · 125 · 126 · 127 · 128 · 129 · 130 · 131 · 132 · 133 · 134 · 135 · 136 · 137 · 138 · 139 · 140 · 141 · 142 · 143 · 144 · 145 · 146 · 147 · 148 · 149 · 150 · 151 · 152 · 153 · 154 Wikiquote heeft één of meer citaten gerelateerd aan William Shakespeare.
Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Auteur:William Shakespeare op Wikisource
Zie de categorie William Shakespeare (http:/ / commons. wikimedia. org/ wiki/ Category:William_Shakespeare?uselang=nl#mw-subcategories) van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.
26
Paginabronnen en auteurs
12
Paginabronnen en auteurs William Shakespeare Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=38675030 Auteurs: .Koen, A Duck, AGL, Advance, Afasmit, Afhaalchinees, Aiko, Alankomaat, Alfredkayser, Andre Engels, Apdency, ArjenW, Balko Kabo, Bart van der Pligt, Beachcomber, BertS, BesselDekker, BrutusVT, Capaccio, Casper, Casperinfo, CommonsDelinker, Cuebej, Cwoyte, CyeZ, Daka, Dandy, Dburgersdijk, Deadstar, Dedelurwai, Diggy Benesou, Dolfy, Dolledre, Edwinb, ElfjeTwaalfje, Ellywa, Emiel, Emmelie, Empirerobin, Erik1980, Evanherk, Eve, Filimen, Fortinbras, Francine7, Franklekens, Fransvannes, Fred 1, GerardM, Gerbennn, Gewild, Goudsbloem, Gpvos, Grmbl76, Hannie-1965-, Hansmuller, Heuveltoren, Hjvannes, Husky, Ilse(a), Ivory, JRB, Janmeut, Japiot, Jasper Coenraats, Jasperdoomen, Jcb, JePe, Jeroen, Jjshake, Joost, Joris, Jos-uit-boston, Jverveer, Kalsermar, Kanman, Karel Anthonissen, Kattemeel, Koektrommel, Kvdh, Känsterle, Larry Yuma, Lexw, LocusBeatus, Luminarius, Lymantria, MADe, Maiella, Maniago, Mar(c), MarcoVD, Marynn, Michiel1972, Minnosum, MoiraMoira, Muijz, Mutsjie, Mwjvanhout, Nicolaas van Myra, Nienepien88, Ninane, Nynkeanna, Olivierjacobs, Oscar, P.regeer, Paul de Ridder, Pepijntje, Pesch-konopka, Peter b, Piero, PieterD, Pipio, Pjetter, Puckly, Quistnix, RJB, Randy07, Richardw, Riki, Robert, Roepers, Romaine, RonaldB, Rood-geel-blauw, S.Kroeze, Salilus, SanderK, Sardur, Sdommers, Silver Spoon, Simeon, Simon-sake, Sindala, Sjoerd22, Sonty567, Streep, Tbc, Theo Oppewal, Toth, Tubantia, Tucquero, Tuvic, Venullian, Verrekijker, Vertrokken, Voortman, Walter, We El, Wester2005, Wikix, Woudpiek, Zonne, Zoobie, 200 anonieme bewerkingen
Afbeeldingsbronnen, licenties en bijdragers Bestand:Shakespeare.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Shakespeare.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Aavindraa, Amada44, Auréola, Beao, Bob Burkhardt, Darwinius, EugeneZelenko, GianniG46, Gilliam, Infrogmation, Jafeluv, Jolly Janner, Julia W, Lordswag123, Mattes, Mmortal03, Mmxx, Sreejithk2000, Superm401, Takabeg, Taric25, Thomas Gun, 13 anonieme bewerkingen Bestand:Portal icon.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Portal_icon.svg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Auteurs: damian en pascal Bestand:Shakspeare signature.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Shakspeare_signature.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Adam, Andreagrossmann, Davepape, EVula, Editor at Large, Er Komandante, FSII, Herbythyme, Joseluis bn, Lobo, Ms2ger, Ranveig, 19 anonieme bewerkingen Bestand:Stratford Birthplace2.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stratford_Birthplace2.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Auteurs: Gerd Thiele, User Gerdthiele on de.wikipedia Bestand:Globe Galleries.JPG Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Globe_Galleries.JPG Licentie: Public Domain Auteurs: AndreasPraefcke, Siebrand, Tohma Bestand:Stratford Holy Trinity Church3.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Stratford_Holy_Trinity_Church3.jpg Licentie: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Auteurs: User de:Benutzer:Gerdthiele on de.wikipedia Afbeelding:Nuvola single chevron right.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Nuvola_single_chevron_right.svg Licentie: GNU Lesser General Public License Auteurs: en:David Vignoni, User:Stannered Bestand:Shakespeare portrait large.jpg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Shakespeare_portrait_large.jpg Licentie: Public Domain Auteurs: Unknown; photo by By Lefteris Pitarakis, AP Bestand:Wikiquote-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Wikiquote-logo.svg Licentie: Public Domain Auteurs: -xfi-, Dbc334, Doodledoo, Elian, Guillom, Jeffq, Krinkle, Maderibeyza, Majorly, Nishkid64, RedCoat, Rei-artur, Rocket000, 11 anonieme bewerkingen Bestand:Wikisource-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Wikisource-logo.svg Licentie: logo Auteurs: Guillom, INeverCry, Jarekt, Leyo, MichaelMaggs, NielsF, Rei-artur, Rocket000 Bestand:Commons-logo.svg Bron: http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bestand:Commons-logo.svg Licentie: logo Auteurs: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier PNG version, created by Reidab.
Licentie Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
27
6. Twitterruzie
28
7. Scènes Romeo en Julia
Ik zie niet in waarom niet. CAPULETTI Ho, ho, neef. Waarom ga je zo tekeer? TEBALDO Een aartsvijand is dit, oom, een Montecchi, een schooier die alleen maar is gekomen om met ons feest en ons de spot te drijven. CAPULETTI De jonge Romeo, nietwaar? TEBALDO Jawel, die zwerver van een Romeo. CAPULETTI Kalm, kalm. Bedaar, mijn beste neef. Laat hem met rust. Het is een heer. Hij weet zich te gedragen. Hoog wordt in heel Verona opgegeven van zijn rechtschapenheid en gemanierdheid. Ik zou, voor al het goud van deze stad, niet willen dat hij in mijn huis gekrenkt werd. Beheers je dus, bemoei je niet met hem. Dat is mijn wil. En heb je daar respect voor, kijk dan wat vrolijk en wees vriendelijk. Zo’n oorwurmtronie past niet op een feest. TEBALDO Juist wel – met zo’n bandiet onder de gasten. Ik duld hem niet. CAPULETTI Je zult hem dulden. Wat! Nog praatjes, jongeman. Je duldt hem! Kom. Wie is het hoofd hier, jij of ik? Kom, kom. Ik duld hem niet! De heer zal me bewaren. Het baasje spelen! Wil je misschien even het feest hier in het honderd laten lopen? TEBALDO Maar oom, het is een aanfluiting. CAPULETTI Kom, kom. Brutale donder! Wie bepaalt dat hier? Dit zal je nog bezuren. Pas maar op. Mij tegenspreken. God, je moet hoognodig – ah bravo vrienden – luister, snotneus, hou je kalm, of – licht! Meer licht! Ik maak je kalm, verdomme. Ah bravo, bravo beste vrienden. TEBALDO Ik moet mij inhouden bij zoveel toorn. Hij mag, ik niet: mijn lichaam trilt ervan. Nu blaas ik nog de aftocht, maar ik maak dat zoetjes binnendringen wrang als gal. ROMEO Als ik met deze nederige hand die schrijn ontwijd, acht het een kleine zonde: dit blozend pelgrimpaar, mijn lippen, brandt om af te kussen wat ik ruw verwondde.
Personages in de originele tekst DE VORST MERCUTIO – een jonge edelman en familie van de vorst, vriend van Romeo PARIS – een jonge graaf, familie van de vorst MONTECCHI – hoofd van een familie in Verona, die in vete ligt met de Capuletti MONTECCHI’S VROUW ROMEO – zoon van Montecchi BENVOLIO – neef van Montecchi en vriend van Romeo en Mercutio CAPULETTI – hoofd van een familie in Verona, die in vete ligt met de Montecchi CAPULETTI’S VROUW JULIA – dochter van Capuletti CAPULETTI’S NEEF – een oude edelman TEBALDO – neef van de vrouw van CAPULETTI VOEDSTER – Donna, bediende in het huis van Capuletti, voedster/ min van Julia FRATER LORENZO – een frater is iemand die in opleiding is om pater/ priester te worden PAGES BURGERS VAN VERONA
Scène 1– Het feest Romeo is op het feest van de familie Capuletti. ROMEO Wie is die dame – die die edelman tot sieraad van zijn hand strekt? BEDIENDE Weet ik niet. ROMEO O, bij haar verliest het fakkellicht zijn kracht. Zij hangt de wang aan van de nacht als in een ebbenhouten oor een edelsteen – een schoonheid, over aardse grenzen heen. Sneeuwwitte duif. Dat licht, zo lichterlaaie. Schamel zijn haar vriendinnen. Doffe kraaien. Na deze dans wil ik haar hand aanraken – mijn zal, zo onaf, de hemel smaken. Heb ik ooit liefgehad? Vergeet het, ogen. Al wat ik zag aan schoons was maar gelogen. TEBALDO Dat is, om zo te horen, een Montecchi. Vriend, haal mijn degen. Wat durft die beroerling, achter zo’n domme grijns, bij ons te komen om met ons mooie feest de spot te drijven? Bij mijn familie-eer en zelfrespect. Ik sla hem dood.
29
JULIA Pelgrim, ik neem uw hand als offerande, heb daar geen al te lage dunk van. Kalm. Heiligen hebben voor hun pelgrims handen: palm tegen palm, als kus een erepalm. ROMEO Geen lippen hebben heiligen, geen mond? JULIA Ja, pelgrim, daarmee zeggen ze gebeden. ROMEO Mijn lippen bidden. Laat ze hun verbond tegen vertwijfeling en wanhoop smeden. JULIA Roerloos staan beelden, zelfs als ze verhoren. ROMEO Sta stil dan, nu ben ik zo uitverkoren. Hij kust haar Nu nam je lip de zonde van mij weg. JULIA En nu heb ik haar, ben ik een zondares. ROMEO Een zonde van mijn lip? Hoe lief gezegd. Geef me mijn zonde weer. Hij kust haar JULIA Jij kent je les. VOEDSTER Je moeder, signorina, vroeg naar je. ROMEO Wie is haar moeder? VOEDSTER Goeie God, jongmens, haar moeder is de vrouw des huizes. Ja, en een hele goeie vrouw, en bij de tijd. Haar dochter, die je sprak, heb ik gezoogd. Geloof me, wie haar aan de haak slaat zit er warmpjes bij. ROMEO Is zij een Capuletti? O gruwelijke rekening. Mijn leven staat in het krijt bij mijn gezworen vijand. BENVOLIO Kom mee. We gaan. Het mooiste is voorbij. ROMEO Dat vrees ik, ja. Mij resten slechts de scherven.
Die wil ik van ganser harte eens doodknuffelen en dan hangt het van je verdere gedrag af hoe ik de resterende acht vermorzel. Moet je je zwaard soms aan zijn oren zijn hol uittrekken? Maak een beetje voort, of het mijne suist je al om jouw oren voor je zover bent. TEBALDO Kom maar op. Hij trekt zijn zwaard ROMEO Mercutio, vriend, steek die degen bij je. MERCUTIO Laat die passado van je nu maar eens zien, signor. Ze vechten ROMEO Benvolio, sla die wapens uit hun handen. Hou op met vechten, vrienden, schaam je toch. Tebaldo, Mercutio! Die straatgevechten zijn in Verona door de vorst verboden. Tebaldo, stop! Mercutio, stop! Tebaldo verwondt Mercutio, onder Romeo’s arm door Een secondant Tebaldo, weg. Tebaldo met zijn secondanten af MERCUTIO Ik ben gewond. Vervloekt jullie families. Het is gedaan met me. Wat, is hij er vandoor? En hij heeft niets? BENVOLIO Een krab, een krab. Maar met een grote nagel. Waar is mijn page? Jongen, haal een dokter. De page af ROMEO Houd moed, mijn vriend, de wond kan niet zo erg zijn. MERCUTIO Nee, niet zo diep als een put en niet zo wij als een kerkdeur, maar toch – genoeg, genoeg, het kan er mee door. Vraag morgen naar me en je zult zien dat ik eindelijk diepgang heb gekregen. De wereld zal opgeruimd zijn, geloof me. Vervloekt jullie families. Verdomme, zo’n hond, zo’n rat, zo’n muis, zo’n kat die je doodkrabt. Zo’n windbuil, zo’n schobbejak, zo’n schurk die schermt met het schoolboekje in de hand – waarom, verdomme, kwam je tussen ons in staan? Onder je arm door werd ik gewond. ROMEO Ik dacht dat ik er goed aan deed.
Scène 2 – De moord TEBALDO Wat wil je van me? MERCUTIO Beste kattenkoning, alleen maar een van je negen levens.
30
MERCUTIO Breng me ergens heen, Benvolio, of ik val flauw. Vervloekt jullie families. Ze maken voedsel voor de wormen van me. ’t Was raak. Niet zuinig ook. Jullie families! Benvolio met Mercutio af ROMEO Die nobele knaap, na aan de vorst verwant, mijn beste vriend, werd dodelijk verwond om mijnentwil – mijn goede naam besmeurd door wat Tebaldo me heeft toegevoegd – Tebaldo die een uur mijn bloedverwant was – oh zoete Julia, je schoonheid heeft een vrouw van me gemaakt en week het harde staal van dapperheid. Benvolio op BENVOLIO O Romeo, Romeo, onze Mercutio is dood. Zijn geest, zo rijk en fier, steeg naar de wolken. Te vroeg heeft hij de aarde hier versmaad. ROMEO Zwaar drukt dit noodlotsuur op andere uren. Het wee begint, door niets meer bij te sturen. Tebaldo op BENVOLIO Daar is die rat van een Tebaldo weer. ROMEO Zo triomfantelijk, en Mercutio dood. Los op, gevoelens van consideratie, en jij, laaiende furie, sta me bij! Nu geef ik je dat ‘schurk’ terug, Tebaldo, dat je me toeriep, want Mercutio’s ziel kan niet ver weg zijn: boven onze hoofden wacht hij op gezelschap van de jouwe. Of jij, of ik, of allebei gaan mee. TEBALDO Verwaten snotneus, hier was je zijn vriend, je zult het daar zijn. ROMEO Dat zal ons dit leren. Ze vechten. Tebaldo stort neer BENVOLIO Romeo, maak dat je wegkomt. Het volk is op de been, Tebaldo is dood! Blijf alsjeblieft niet zo versuft daar staan. De vorst zak je ter dood veroordelen als ze je pakken. Vlucht, maak dat je wegkomt! ROMEO Het lot hoonlacht me toe. BENVOLIO Wat treuzel je? Romeo af Burgers op
31
BURGER Waar is hij die Mercutio vermoordde? Die moordenaar Tebaldo, waar is hij? BENVOLIO Daar ligt hij. Die Tebaldo. BURGER Mee, signor. In naam van onze vorst, bied geen verzet. De vorst, Montecchi, Capuletti, hun vrouwen en anderen op VORST Waar zijn de aanstichters van deze rel? BENVOLIO Geëerde vorst, ik kan u alles over dit heilloos treffen en zijn toedracht melden. Daar ligt, gedood door Romeo, de man die weer Mercutio, uit uw familie, doodde. CAPULETTI’S VROUW Tebaldo, lieve neef! Kind van mijn broer! Mijn vorst – mijn echtgenoot! Vergoten werd het bloed hier van een dierbare verwant. Mijn vorst, als het u ernst is, o vergeld dit bloed van ons met bloed van een Montecchi. Mijn neef, mijn neef. VORST Benvolio, wie begon dit bloedvergieten? BENVOLIO Die dode daar, daar Romeo gedood. Romeo, toeschietelijk, vroeg hem om in te zien hoe nietig en futiel de kwestie was, en wees hem ook met klem op uw misnoegen, hoogheid. Ieder woord met zachte stem gebracht, met kalme blik en met beleefde buiging, maar niets bleek bestand tegen Tebaldo’s felle drift. Hij, voor verzoening doof, rent met zijn zwaard recht op de borst af van Mercutio die, even vurig, staal met staal beantwoordt en, als een krijger, met zijn ene hand de koude dood vol hoon trotseert, terwijl zijn andere hand de dood terugjaagt naar Tebaldo, die dit weer gewiekst pareert. Romeo, intussen, roept luid: ‘Vrienden! Stop! Vrienden uiteen!’ en sneller dan zijn tong slaat zijn alerte arm hun moordstaal neer en hij er tussenin – onder zijn arm door treft, met een hatelijke stoot, Tebaldo het leven van de held Meructio. Tebaldo vlucht, maar kort daarna alweer keert hij terug naar Romeo, pas toen voor ’t eerst vervuld van wraak. Ze storten zich als twee bliksemschichten op elkaar. Nog voor ik toe kon schieten met zijn zwaard om ze te scheiden was Tebaldo hier getroffen. Romeo sloeg op de vlucht. Dit is de waarheid, anders mag ik sterven.
CAPULETTI’S VROUW Hij is een bloedverwant van de Montecchi. Vertrouw hem niet. Familiebanden liegen. Wel twintig van die onverlaten waren erbij betrokken – om één mens te doden. Ik smeek om recht. Het is aan u, mijn vorst. Romeo doodde hem. Dus Romeo moet sterven. VORST Romeo doodde hem, hij doodde Mercutio. Wie moet dan boeten voor zijn dierbaar bloed? MONTECCHI Niet Romeo, vorst, hij was Mercutio’s vriend. Wat hij verkeerd deed was een voorschot op de wettelijke doodstraf voor Tebaldo. VORST Welnu, voor deze wandaad wordt hij dan onmiddellijk verbannen uit Verona. Ik ben partij in uw onstuimig woeden: ook mijn bloed werd hier zinneloos verspild. Zo zwaar zal ik u hiervoor laten boeten dat mijn verlies u bitter heugt voortaan. Geen traan zal me vermurwen, doof zal ik voor elk, voor elke bede zijn. Laat dat dus achterwege. Zorg ervoor dat Romeo meteen de stad verlaat. Als hij betrapt wordt heeft zijn uur geslagen. Weg met dit lijk. Gedenk wat ik u zei. Wie moord vergeeft is mede-moordenaar. Allen af
32
COLOFON Deze educatieve map werd samengesteld door Elise De Mets (stage) in opdracht van de dienst educatie van HETPALEIS. Contact dienst educatie: Anja Geuns: 03 202 83 75
[email protected] Paula Stulemeijer: 03 202 83 74
[email protected] Britt Schutters: 03 202 83 59
[email protected] HETPALEIS Theaterhuis voor kinderen, jongeren en kunstenaars Meistraat 2 2000 Antwerpen 03 2028311 F. 03 2028353
[email protected] www.hetpaleis.be
