LWB Deel 3
2 Wie was Shakespeare? – Over Romeo en Julia
Opdracht 1 Wat maakt het werk van Shakespeare zo bijzonder? Lees aandachtig de tekst en ervaar hoe Shakespeare je op sleeptouw neemt in een verhaal, hoe hij je allerlei emoties laat beleven.
Over Romeo en Julia Auteur Michael Rosen schildert een levendig portret van Shakespeare en de tijd waarin hij leefde en werkte. Ook de indrukwekkende en verbluffend mooie illustraties brengen Shakespeare tot leven.
5
10
15
20
25
In een scène in Romeo en Julia horen we een vader tegen zijn dochter bulderen. Dit zijn enkele voorbeelden van wat hij haar naar het hoofd slingert: sloerie, weerspannig nest, bleekzuchtig kreng, kalkgezicht, dom bescheten nest, jankend wassen beeld. Velen van ons weten hoe het voelt om ruzie te hebben met ouders. Ouders dragen hun kind op iets te doen, en het kind zegt nee. Julia, die nog maar dertien is, komt op tegen haar vader en durft hem te zeggen dat ze niet wil trouwen met Paris, de man die haar ouders voor haar hebben gekozen. Ze vertelt haar vader niet dat ze eigenlijk verliefd geworden is op Romeo. Op dit moment weten wij al dat dat het gevaarlijkste is wat ze zou kunnen doen. Er is namelijk een verschrikkelijke vete aan de gang tussen Romeo’s familie en die van Julia. Daarbij komt nog dat de heerser van de stad, op straffe des doods, alle gevechten heeft verboden. Het wordt nog erger! Romeo’s beste vriend is net door Julia’s neef Tebaldo gedood in een straatgevecht. Uit wraak vermoordt Romeo Tebaldo. Te midden van al dat moorden en gevaar durft Julia in te gaan tegen haar vaders wensen. Ze trouwt in het geheim met Romeo, hoewel hij tot de vijandelijke familie behoort en een van haar naaste verwanten heeft vermoord! Als Julia’s vader voor het eerst in de scène verschijnt, is Julia aan het huilen en spreekt hij haar toe met lieve woorden. Hij beschrijft haar huilen als was haar lichaam een bootje dat zeilt op een zee van tranen, voortgeblazen door een wind van zuchten: Want zie, je ogen, die ik dan maar zee noem, Doen eb en vloed na. En de boot, je lichaam, Zeilt op die zilte vloed. Je zucht: de wind, Die jaagt je tranen op en omgekeerd. Pas op: als je niet snel voor kalm weer zorgt Kapseist dat dobberende bootje nog.
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
Maar even later ligt dat tedere gevoel aan diggelen en maakt haar gedrag hem uitzinnig van woede. Hij hoort van zijn vrouw dat Julia niet met Paris wil trouwen. Erger nog, door al spelend met zijn woorden trots en dank te antwoorden, maakt ze hem razend. Je hoort hem bijna naar adem snakken als hij roept: Wat, wat, wat, wat? Ook nog spitsvondigheden?
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
Shakespeare legt de woedende vader deze woordspeling in de mond: 30
Geen prijsjes mij geprijsd ...
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
net zoals ouders vandaag zouden zeggen: ‘En die bullshit houd je maar voor jezelf!’ Zoals we eerder hoorden, slingert hij haar scheldwoorden naar het hoofd: Nee, sloerie, aan de galg of je gehoorzaamt!
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
En ten slotte dreigt hij haar het huis uit te gooien:
1 Extra opdrachten
35
40
45
50
55
60
65
70
Graas waar je wil, maar niet onder mijn dak. (...) kruip! Bedel! Sterf! Crepeer op straat! Voorgoed zul je verstoten zijn, ik zweer het ...
In die scène zien we enkele van de verbazingwekkende manieren waarop Shakespeare werkt. Door de spanning en de angst voor de straatgevechten en moordpartijen lijkt alles wat Julia voor zichzelf wil heel gevaarlijk en hachelijk. Even is er een moment van hoop en vrede in de prachtige, troostende poëtische woorden die de vader spreekt tot zijn geliefde dochter, maar wanneer ze hem het hoofd biedt, tonen Shakespeares woorden ons een grote diepgang: de woede van de vader omdat zijn dochter niet doet wat hij van haar verlangt. Meer nog, hij toont ons een man die zo begaan is met zijn eigen plaats in de maatschappij, dat hij daar meer om geeft dan om de gevoelens van zijn dochter: Bij dag, bij nacht, of ik nu werkte of niet, alleen Of in gezelschap: steeds was het mijn zorg Een man voor haar te vinden. En nu ik Dan eindelijk iets behoorlijks aan de haak heb ...
80
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
Dus dreigt hij haar tot de bedelstaf te brengen, ja zelfs met totale ondergang. En al de tijd dat dit gaande is, weten wij iets dat hij niet weet: Julia is getrouwd met Romeo, de zoon van haar vaders gezworen vijand. Eerder in het stuk gebruikt Shakespeare een stijlvorm die we monoloog noemen om ons te tonen hoe Julia zich voelt. Hij biedt een venster op de karakters van de personages en laat ons horen wat zij denken. In het echte leven houden mensen die alleen zijn niet vaak hardop redevoeringen. In Shakespeares stukken luisteren we naar die monologen en naar wat ze ons vertellen over de werking van de menselijke geest. Hier spreekt Julia tot zichzelf en tot ons: Kom, Romeo. Kom, jij - dag in de nacht. Want op die duistere wieken zul je stralen Als sneeuw die neergedaald is op een raaf. Kom, zoete nacht, kom, minnaar van de minnaars, Geef me mijn Romeo. En als ik omkom van puur genot, til hem dan op, verscheur hem Tot kleine sterren: zo verrukkelijk Zal hij het hemelse gelaat dan maken Dat iedereen verliefd wordt op de nacht En dat het zonlicht uit de gratie raakt.
(Derde bedrijf, tweede toneel)
We kunnen deze zinnen lezen en bewonderen, maar we mogen niet vergeten dat Shakespeare ze schreef voor een toneelstuk dat opgevoerd moest worden voor een heus publiek. Tegen de tijd dat de toeschouwers getuige zijn van de scène waarin Julia en haar ouders ruziën, kan het bijna ondraaglijk aanvoelen door wat ze allemaal al weten. Alleen de vriendelijkheid van de voedster verlicht de situatie. De ruzie loopt gruwelijk af wanneer Julia’s moeder zich tegen haar dochter keert: Praat niet tot mij. Ik heb je niets te zeggen. Doe wat je wilt. Voor mij besta je niet.
75
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
(Derde bedrijf, vijfde toneel)
In die scène ontdekken we nog enkele manieren waarop Shakespeare zijn stukken zo speciaal maakt. Door middel van actie, door wat de mensen doen – zoals Julia’s moeder en vader die boos zijn op hun dochter, of Julia die verliefd wordt op Romeo. Door de personages elkaar te laten provoceren, waarbij de een oppikt wat de ander zegt – we zien dat als Julia en haar vader elkaars woorden gebruiken. Door spanning bij óns op te roepen omdat we meer weten van wat er gaande is dan het personage zelf dat op de planken staat – wij weten wat Julia gedaan heeft, maar haar ouders niet. En ook met de beeldende woorden die de personages spreken – het bootje dat zeilt op een zee van tranen in het begin van de scène. Zijn stukken zitten vol van dat soort beeldspraak. Die manier van schrijven was vierhonderd jaar geleden uitzonderlijk, en dat is ze nog altijd. Naar Michael Rosen, Shakespeare. Zijn werk en zijn leven, Zirkoon/Bakermat, 2001
2 Deel 3 Passie en techniek
LWB Deel 3
9.4 Verkleinwoorden – Extra opdracht
Opdracht 1 Lees de tekst. Hij bevat nogal wat verkleinwoorden. Markeer ze. Gisteren ging ik nog eens naar een wielerwedstrijd kijken. De plaatselijke ‘vedette’ dacht vooraf dat hij dat koersje wel op z’n dooie gemakje zou winnen. In een praatje met de speaker liet hij dat duidelijk merken …
Viel dat even tegen, zeg! Na een rondje of zes ging hij nogal onzacht tegen de vlakte. Hoewel hij er met een schrammetje vanaf kwam, jammerde ons vriendje twee ronden lang over een pijntje in zijn knie en over zijn gescheurde truitje. Wat een huilebalk! Tijd voor een vieruurtje, dacht ik. Ik ging naar zo’n kraampje en verorberde daar een lekker hamburgertje. Daarbij dronk ik nog een colaatje. De meeste sportliefhebbers om me heen hielden het bij een pintje. Ze babbelden nogal luidruchtig over koetjes en kalfjes.
Zijn tegenstanders besloten het varkentje eens te wassen en legden er duchtig de pees op. Hij miste de juiste vlucht en er ontstond een kopgroepje van drie. Hij probeerde nog in z’n eentje het kloofje te dichten, maar kwam net iets te kort. Uiteindelijk kwam het tot een spurtje en dat was een kolfje naar de hand van de leider in de tussenstand. Toen hij op het podium stond, kreeg de winnaar van de burgemeester een nieuw truitje. Welke woorden uit de tekst zijn echt klein?
Persoonlijk antwoord
Mogelijk: kopgroepje, schrammetje, kloofje, truitje, kraampje.
De meeste verkleinwoorden in de tekst worden om een andere reden gebruikt. 1
Je kunt met verkleinwoorden aangeven dat iets leuk of aardig is.
koersje, kraampje, colaatje, hamburgertje
2
Soms kun je een verkleinwoord gebruiken om iets minder erg voor te stellen dan het is. Dat noemen we een eufemisme. Daarover leer je volgend jaar meer.
Mogelijk: rondje, schrammetje, koersje
3
Er bestaan ook woorden die altijd als verkleinwoord voorkomen.
praatje, vieruurtje, eentje, kolfje
4
Ook ironie kun je met een verkleinwoord uitdrukken: in dat geval lach je een beetje met de situatie. Dat kan denigrerend* overkomen, d.w.z. zo kun je iemand kleineren*.
Mogelijk: koersje, schrammetje, pijntje, kloofje
* denigrerend: minachtend • kleineren: belachelijk maken
3 Extra opdrachten
Opdracht 2 Geef telkens aan met welke bedoeling het verkleinwoord gebruikt werd. Soms zijn er meerdere mogelijkheden; dat hangt af van je taalgevoel. 1 2 3 4 5
Wat een leuk rokje! X echt klein X leuk/aardig
eufemisme
Stop met je gezeur, kereltje! X echt klein leuk/aardig
eufemisme
In onze tuin bloeien de viooltjes al. echt klein leuk/aardig eufemisme
Leg dat i-Podje nu eens aan de kant. X leuk/aardig X echt klein eufemisme Ga maar naar de directeur voor een praatje! echt klein leuk/aardig eufemisme
altijd verkleinwoord
ironie
X altijd verkleinwoord
ironie
altijd verkleinwoord
ironie
altijd verkleinwoord
X altijd verkleinwoord
X ironie
X altijd verkleinwoord
ironie
altijd verkleinwoord
ironie
10 De leraar LO liet ons 10 km lopen: een leuk wandelingetje! echt klein leuk/aardig altijd verkleinwoord X eufemisme
ironie
12 Zus heeft een nieuw vriendje. X leuk/aardig echt klein
eufemisme
14 Mijn nichtje trouwt morgen. X leuk/aardig echt klein
6 7
Die toets van wiskunde was een kolfje naar zijn hand. X eufemisme X altijd verkleinwoord echt klein leuk/aardig Ik heb nog een eitje met jou te pellen! echt klein leuk/aardig eufemisme
8
Ze praatten honderduit over ditjes en datjes. echt klein leuk/aardig eufemisme
9
Ik heb een nieuw cameraatje gekocht. X leuk/aardig X echt klein eufemisme
11 Fran doet alles graag in haar eentje. echt klein leuk/aardig eufemisme
15 Ik vertrouw dat zaakje niet. echt klein leuk/aardig
altijd verkleinwoord
ironie
altijd verkleinwoord
ironie
eufemisme
altijd verkleinwoord
ironie
X eufemisme
altijd verkleinwoord
ironie
altijd verkleinwoord
ironie
eufemisme
altijd verkleinwoord
ironie
X altijd verkleinwoord
ironie
18 ‘Krijg ik nog een bodempje whisky?’ vroeg pa. echt klein leuk/aardig eufemisme
19 Na die heerlijke biefstuk met friet at ik nog een toetje. X altijd verkleinwoord echt klein leuk/aardig eufemisme 20 De nieuwe surveillant deelt voortdurend strafwerk uit: wat een lieverdje … echt klein leuk/aardig eufemisme altijd verkleinwoord
* pension: klein hotelletje met slechts enkele kamers
Deel 3 Passie en techniek
ironie
ironie
16 We overnachtten in een leuk pensionnetje*. X echt klein X leuk/aardig eufemisme 17 Het kindje had buikpijn. X echt klein leuk/aardig
X altijd verkleinwoord
ironie
X altijd verkleinwoord
13 We krijgen morgen nog een extra huiswerkje. X eufemisme echt klein leuk/aardig
4
X ironie
ironie X ironie
LWB Deel 3
10.1 Werkwoorden – Extra opdracht Engelse werkwoorden
We gebruiken heel vaak Engelse werkwoorden. Die zijn niet altijd even makkelijk om correct te spellen! Engelse werkwoorden zijn
zwakke
werkwoorden: de stamklinker verandert dus niet in de vt.
printte
1
printen
Hij
2
barbecuen
We hebben altijd graag
3
golfen
De Amerikaanse president heeft heel goed
4
deleten
Waarom heb je dat
5
finishen
Hij is formidabel
6
interviewen
Die journalist heeft de olympische kampioen
7
lunchen
Waar hebben jullie
8
timen
Ze
9
speechen
Onze burgemeester heeft weer een halfuur
10 updaten
Hij
zijn werkje uit.
gebarbecued
gedeletet
gefinisht
timede
.
?
gegolfd/gegolft
.
.
geluncht
geïnterviewd
?
.
haar spreekbeurt: hij duurde zes minuten.
updatete
zijn Facebookpagina.
gespeecht
.
Vul nu de tabel met de hoofdtijden aan. inf printen barbecueën golfen deleten finishen interviewen lunchen timen speechen updaten
vt
vd
printte
geprint
golfde/golfte
gegolfd/gegolft
barbecuede deletete finishte
interviewde lunchte timede
speechte
updatete
gebarbecued gedeletet gefinisht
geïnterviewd geluncht getimed
gespeecht
geüpdatet
5 Extra opdrachten
Splitsen in lettergrepen Je splitst de woorden correct.
Soms is het nodig om een woord te splitsen op het einde van een regel. Vermijd dat zo veel mogelijk en splits nooit eigennamen! Je kunt een woord niet zomaar splitsen waar je wilt: daar bestaan regels voor. Gebruik bij de minste twijfel het Groene Boekje of woordenlijst.org.
6 Deel 3 Passie en techniek
Opdracht 1 Vul de kenniskoffer aan.
Splitsen in lettergrepen
s
ni Ken
Hoofdregel: je kunt splitsen na elke lettergreep.
• ra-pen, lie-gen, die-ren
Dat zijn
open
lettergrepen: ze eindigen op een
klinker
.
gesloten
lettergrepen: ze eindigen op een
medeklinker
.
• les-sen, rat-ten, on-mid-del-lijk
Dat zijn
GRONDWOORDEN • toren
moeten
chocolade
• klappen
to-ren
moe-ten
cho-co-la-de
Als er één tussenmedeklinker is, gaat die naar de volgende lettergreep
klap-pen val-ken
valken
stoppen
Als er twee tussenmedeklinkers zijn, splits je
Let op!
lachen
bibliotheek
ch en th blijven samen.
stop-pen
tussen die twee medeklinkers
bi-bli-o-theek bar-sten
logische
sterkte
erwten
ambtenaar
Als er meer dan twee medeklinkers na elkaar staan, gaan er zoveel naar de volgende lettergreep als
lo-gi-sche sterk-te
erw-ten
amb-te-naar
er aan het begin van een woord kunnen staan
.
la-chen
• barsten
• pion
.
.
pi-on
sui-ker
suiker
boeien
eeuwen
Je splitst tussen twee klinkers
boei-en
eeu-wen
, maar twee- en drieklanken blijven samen
.
Extra opdrachten
7
ezel
• ezel
radio
Zet nooit één klinker alleen
ra-dio
in het begin of op het einde van een woord.
SAMENSTELLINGEN
voet-bal
• voetbal
hoekvlag
vaatdoek
Je splitst tussen de delen van de samenstelling
hoek-vlag
vaat-doek
.
AFLEIDINGEN • herhalen
onzin
wanhoop
Je splitst na een voorvoegsel
her-ha-len on-zin
wan-hoop
.
blij-heid
• blijheid
pluimpje
disteltje
Je splitst voor een achtervoegsel dat met een medeklinker begint
pluim-pje dis-tel-tje
.
laf-aard
• lafaard
geelachtig
boosaardig
Je splitst voor de achtervoegsels -aard, -achtig en -aardig
geel-ach-tig
boos-aar-dig
.
SPECIALE GEVALLEN
mamaatje
Om verkleinwoorden te splitsen, keer je terug naar het grondwoord
• beëindigen
geïnteresseerd
Het trema valt weg
Let op!
8 Deel 3 Passie en techniek
au-to-tje
• autootje
ma-ma-tje
.
be-ein-di-gen
ge-in-te-res-seerd
als je in lettergrepen splitst.
Er zijn heel veel uitzonderingen. Maak er een goede gewoonte van om bij de minste twijfel het Groene Boekje of woordenlijst.org te raadplegen.
Opdracht 2 Splits de woorden in lettergrepen. 1
oceaan
2
menuutje
3
economie
4
zaaltje
5
gevaarlijk
6
koala
7
erwten
8
alinea
9
gletsjer
10 zielloos 11 directeur 12 passer 13 barstje 14 tragische 15 kermisattractie 16 goochelen 17 abonnee 18 basisschool 19 parapluutje 20 kerstbal 21 inenten 22 jongerentijdschrift 23 papiertje 24 automobilist 25 nuchter 26 bijvoorbeeld 27 chaos 28 koeien 29 ernstig 30 haviken 31 muzikant 32 tennissen 33 dankbaar
oce-aan
me-nu-tje
eco-no-mie zaal-tje
ge-vaar-lijk ko-a-la
erw-ten ali-nea
glet-sjer
ziel-loos
di-rec-teur pas-ser
barst-je
tra-gi-sche
ker-mis-at-trac-tie goo-che-len abon-nee
ba-sis-school pa-ra-plu-tje kerst-bal
in-en-ten
jon-ge-ren-tijd-schrift pa-pier-tje
au-to-mo-bi-list nuch-ter
bij-voor-beeld cha-os
koei-en
ern-stig
ha-vi-ken
mu-zi-kant
ten-nis-sen dank-baar
9 Extra opdrachten
34 kachel 35 markten 36 geeuwen 37 knieën 38 handdruk 39 verroeren 40 koortsachtig 41 onmiddellijk 42 leeuwen 43 dingen 44 cafeetje 45 geïnspireerd 46 radiootje 47 ministerie 48 beïnvloeden 49 agenda 50 wanorde
10 Deel 3 Passie en techniek
ka-chel
mark-ten
geeu-wen knie-en
hand-druk
ver-roe-ren
koorts-ach-tig
on-mid-del-lijk leeu-wen din-gen
ca-fé-tje
ge-in-spi-reerd ra-di-o-tje
mi-nis-te-rie
be-in-vloe-den agen-da
wan-or-de
