Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand

Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand

WHITEPAPER Datum

ID Nummer

19 juni 2012

12011

Auteur(s) Johan Krijgsman - Nictiz Henk Eertink - Novay Johan van der Leeuw - Vilans Ruud Zondervan - Actiz

Inleiding We willen graag zo lang mogelijk thuis kunnen blijven wonen in onze eigen vertrouwde omgeving en actief blijven deelnemen aan de gemeenschap. Ook als we ouder worden of een lichamelijke beperking hebben. Gemeenten, (thuis)zorgorganisaties, woningcorporaties en buurtgemeenschappen zetten steeds vaker ICToplossingen in om mensen daarbij te ondersteunen. Denk aan een virtueel dorpsplein op internet met lokale informatie en diensten. Of aan beeldbellen met familie en mantelzorgers.

Samenvatting Deze whitepaper geeft inzicht in de mogelijkheden van ICT-platformen voor welzijn en zorg op afstand. De diensten voor eindgebruikers kan men verdelen in vier categorieën: gemaksdiensten, welzijnsdiensten, veiligheiden bewakingdiensten, behandeling- en verzorgingsdiensten. Daaronder liggen de meer technische functies en de netwerkfuncties. Organisaties die betrokken zijn bij de oriëntatie op een ICT-oplossing voor zorg op afstand kunnen het hier beschreven model gebruiken als praktisch handvat: -

Maar hoe stel je met elkaar vast wat je met een ICToplossing wilt bereiken? En hoe vergelijk je de mogelijkheden van de verschillende ICT-platformen die aangeboden worden? Het in deze whitepaper gepresenteerde model helpt bij oriëntatie, productvergelijking, of besluitvorming rond de aanschaf van ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand.

1

-

voor discussie om gezamenlijk te bepalen hoe men welzijn en zorg op afstand wil inzetten; als basis voor het opstellen van use cases voor het gebruik van welzijn en zorg op afstand; als basis voor een pakket van eisen; om na te denken over de aansluiting op andere organisaties en hun informatiesystemen.

19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | 12011

Voor wie is deze whitepaper bedoeld? Deze whitepaper is bedoeld voor iedereen die betrokken is bij de oriëntatie op een ICT-oplossing voor welzijn en zorg op afstand of het keuzetraject voor een ICT-platform op dit gebied. Dit kunnen bijvoorbeeld medewerkers zijn van gemeenten, (thuis-)zorgorganisaties, mantelzorgorganisaties, woningcorporaties of buurtgemeenschappen.

Welzijn en zorg op afstand ‘Welzijn en zorg op afstand’ is een breed begrip, waar verschillende ICT-oplossingen onder geschaard kunnen worden. Het kan bijvoorbeeld gaan om een gedeelde agenda voor mantelzorgers. Of om het coachen van ouderen bij bewegingsoefeningen via een beeldverbinding. De grootste gemene deler is dat het gaat om de inzet van ICT-technologie om mensen te helpen langer zelfstandig thuis te blijven wonen en actief te blijven deelnemen aan de maatschappij. Op veel plaatsen is al ruime ervaring opgedaan met dergelijke oplossingen (zie kader ‘Ervaringen in Nederland’).

Hoe bepaal ik wat ik met een ICT-oplossing ga doen? Bij inzet van ICT-oplossingen voor welzijn en zorg op afstand moeten gemeenten, (thuis)zorgorganisaties, woningcorporaties en buurtgemeenschappen zich goed voorbereiden. Voor wie wil men de ICT-oplossing inzetten? De vraag van de eindgebruiker moet daarbij altijd het startpunt zijn. Waaraan is behoefte? En (hoe) kan ICT daarbij helpen? Een belangrijke vraag is welke diensten geleverd (moeten) worden via het te kiezen ICT-platform. Deze whitepaper biedt een handig instrument voor die keuze, in de vorm van een model.

Begrippen In deze whitepaper komen de begrippen ‘ICT-oplossing’, ‘ICT-platform’ en ‘dienst’ steeds terug, daarom leggen we hier kort uit wat we er in deze whitepaper mee bedoelen. ICT-oplossing: de inzet van ICT-technologie om een bepaald probleem op te lossen of een bepaald doel te bereiken. ICT-platform: een samenhangende combinatie van hardware- en software-componenten die een basis biedt om (software-)applicaties op uit te voeren, plus de applicaties die ervoor beschikbaar zijn. Zo kan men bijvoorbeeld de iPhone beschouwen als een ICT-platform voor mobiele internetapplicaties. In dit artikel gaat het om ICT-platformen die met name gericht zijn op ondersteunen van applicaties voor welzijn en zorg op afstand. Een ICT-platform wordt vaak aangeboden als product of combinatie van producten. Dienst: een specifieke functie die kan worden uitgevoerd met een applicatie van het ICT-platform, bijvoorbeeld beeldbellen met andere gebruikers. De term ‘dienst’ is ook de Nederlandse vertaling van het Engelse woord ‘service’. Tegenwoordig worden ICT-systemen vaak beschreven in termen van de ‘services’ die ze mogelijk maken, dit wordt ook wel ‘service-geöriënteerde architectuur’ genoemd.

Het model In deze whitepaper geven we een model dat inzicht geeft in het soort diensten dat men kan aantreffen in ICT-platformen voor welzijn en zorg op afstand. Deze en soortgelijke diensten kan men aantreffen in bestaande producten van verschillende leveranciers. Het model dient als praktisch handvat voor betrokken partijen. Het is een hulpmiddel om gezamenlijk te bepalen welke activiteiten door de ICT-oplossing moeten worden ondersteund. Wie bezig is met oriëntatie op een ICT-platform voor welzijn en zorg op afstand, kan aan de hand van het hier gepresenteerde overzicht zijn eigen versie van het model maken. Het wordt dan een ‘praatplaat’, aan de hand waarvan men gezamenlijk de discussie over gewenste diensten kan voeren.

2

19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | 12011

Ook kan een dergelijk model worden gebruikt als vertrekpunt om vragen en eisen te formuleren voor aanbieders, om zo de aangeboden platformfuncties beter te kunnen vergelijken. Het model is niet bedoeld als een complete opsomming van het aanbod. Het aanbod is voortdurend in beweging. We maken in dit artikel ook geen vergelijking tussen producten van leveranciers. Houd bij de keuze voor een product van een leverancier er rekening mee, dat niet alle ICT-platformen voor welzijn en zorg op afstand dezelfde diensten leveren en dat er niet altijd één product te vinden is dat aan alle wensen tegemoet komt.

Ervaringen in Nederland Op veel plaatsen in Nederland zijn en worden projecten uitgevoerd waarbij ICT-oplossingen voor welzijn en zorg op afstand worden ingezet en geëvalueerd. Belangrijke voorwaarden voor succes blijken een vraaggerichte benadering en een integrale benadering van wonen, welzijn en zorg. In de provincie Utrecht zijn in het kader van het project ‘Toekomst Thuis’ sinds 2005 negentien innovatieve pilotprojecten gestart. In de provincie Gelderland werd het programma ‘Thuisgeven in Gelderland’ uitgevoerd. Als onderdeel van dit programma is ervaring opgedaan met ICT en domotica en is een domoticatoets ontwikkeld. Aan de hand van deze toets kunnen mensen zelf bepalen of extra techniek in huis wenselijk is. In Noord-Brabant is het programma ‘Slimme Zorg’ uitgevoerd, waarin negentig partijen hebben samengewerkt in zestien projecten. Vilans, het kenniscentrum voor langdurende zorg, houdt op haar website een projectenbank bij op het gebied van zorg op afstand.

Een model in drie lagen Het model is verdeeld in drie ‘lagen’, van verschillend karakter: applicatiediensten, platformdiensten en netwerkdiensten. Dit is weergegeven in figuur 1.

Applicatiediensten

Platformdiensten

Appli cati edi ensten zi jn geri cht op de ei ndgebrui kers van het platform. Het zi jn di ensten di e de ei ndgebrui ker helpen bi j een bepaalde taak. Appli cati edi ensten i n platformen voor w elzi jn en zorg op afstand hebben te maken met gemak, w elzi jn, soci ale alarmeri ng of zorg.

Platformdi ensten zi jn ICT-basi sdi ensten van het platform. Voorbeelden zi jn gegevensopslag, gebrui kersi nterface en bevei li gi ngsfuncti es.

Netwerkdiensten Netw erkdi ensten zi jn ICT-di ensten di e zorgen voor het tot stand komen van verbi ndi ngen (connecti vi tei t) met andere locati es.

figuur 1: de drie lagen van het model

De bovenste laag, die van de applicatiediensten, is het belangrijkst en meest uitgebreid. Dit zijn de functies die de eindgebruiker van het ICT-platform (bijvoorbeeld een zelfstandig wonende oudere) zelf kan gebruiken, zoals het inzien van een lokale evenementenkalender of het beeldbellen met familie. Daaronder liggen de platformdiensten en de netwerkdiensten. Deze lagen van het model zijn vooral van belang voor ICT-deskundigen, die bij de platformkeuze betrokken zijn. De basisfuncties van het ICT-platform noemen we ‘platformdiensten’. Deze functies zijn algemeen van karakter (en niet zo zeer zorg/welzijnspecifiek) en zijn tegelijk ook wat meer technisch van aard, bijvoorbeeld opslag van gegevens of beveiligingsdiensten. Daaronder liggen de netwerkdiensten, die nodig zijn om verbinding te maken tussen de verschillende onderdelen van het platform of met andere informatiesystemen op andere locaties. 3 19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | ID nummer: 12011

We bespreken hier eerst de diensten in de applicatielaag en de gebruiksmogelijkheden van het model. De meer technische platformlaag en netwerklaag behandelen we kort aan het eind van dit artikel.

De diensten in de applicatielaag Applicatiediensten zijn gericht op de eindgebruikers van het platform. Het zijn diensten die helpen bij een bepaalde taak. Het overzicht van applicatiediensten is opgenomen in figuur 2. Deze diensten zijn ingedeeld in een viertal categorieën, van gemaks/welzijnsgerichte diensten (links) naar zorgdiensten (rechts). Gemaksdiensten

Welzijnsdiensten

Veiligheid en bewaking

Behandeling en verzorging

Lokale evenementenkalender

Vi deocommuni cati e

Contact met alarm/zorgcentrale

Contact met zorgcentrale

Lokale radi o/televi si e

Soci ale netw erken

Val-, rook-, w aterdetecti e sensoren

Contact met medi sche professi onals

e-mai l

Noodcamera

Medi cati ebegelei di ng / sti muleren medi ci jntrouw

Chatservi ce

Automati sche autonome bew aki ng

Doorgeven thui smeti ngen (health-sensoren)

'Goedemorgen'-di enst

Leefsti jlmoni tori ng

Gedeelde zorgplanni ng

Gedeelde mantelzorgagenda

Bew aki ngscamera's

(...)

Gemeenteli jke di ensten Marktplaats voor di ensten Besteldi ensten Spellen

Maalti jd/di eetrecepten Gezondhei dsi nformati e Centrale bedi eni ng van schakelaars

Coachi ng (bew egi ng, voedi ng, etc.) (...)

Sleutelbeheersdi ensten (...)

(...)

figuur 2: de applicatiediensten, gericht op de eindgebruiker

Deze indeling is gebaseerd op een indeling die is gemaakt door de stichting Herrie.nu voor Actiz, de organisatie voor zorgondernemers, in de 'Strategische checklist zorg op afstand'. Deze indeling sluit aan bij de praktijk, omdat gemaksdiensten en welzijnsdiensten belangrijker zijn voor een grotere groep mensen dan de zorggerelateerde functies. Een platform dat alleen zorgfuncties biedt is daarom meer gericht op kleinere, specifiekere doelgroepen. Een ICT-platform kan modulair worden opgebouwd, waarbij in eerste instantie vooral welzijnsdiensten worden ingezet en naar behoefte zorgdiensten worden toegevoegd. De vier categorieën in figuur 2 zijn: Gemaksdiensten: hiermee bedoelen we diensten op het gebied van praktische en/of huishoudelijke zaken, niet specifiek gericht op mensen met een verminderde mobiliteit of zelfredzaamheid, maar in principe gericht op iedereen die hiervan voordeel heeft. Welzijnsdiensten: hieronder verstaan we diensten die bijdragen aan het welbevinden van mensen in lichamelijk en geestelijk opzicht. Het kan gaan om hulp bij het verbeteren van de lichamelijke situatie (bv. coaching op het gebied van beweging en voeding), maar ook om het verbeteren van de sociale contacten. Veiligheid en bewaking: hieronder verstaan we diensten die bijdragen aan het veiligheidsgevoel van mensen, doordat ze bijvoorbeeld in geval van nood makkelijker iemand kunnen waarschuwen.

4 19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | ID nummer: 12011

Behandeling en verzorging: hiermee bedoelen we diensten die te maken hebben met medische begeleiding en/of bevorderen van zelfmanagement door patiënten, zoals het doen van thuismetingen. In de tabellen in bijlage I wordt een korte uitleg gegeven per dienst. De beschrijving per dienst kan door organisaties die betrokken zijn bij een platformselectie verder worden ingevuld op basis van de eigen situatie en dient als startpunt voor vragen aan leveranciers.

Beleidstermen Als het gaat om welzijn en zorg op afstand, wordt in beleidstermen vaak gesproken over ‘zelfmanagement’. In dit geval gaat het er om, dat de inzet van ICT ouderen en chronisch zieken helpt om langer zelfstandig te blijven. Met andere woorden, hun mogelijkheden tot zelfmanagement worden vergroot. Het aspect van ‘zelfmanagement’ is daarbij dus niet beperkt tot één van de vier categorieën in het model. Als men het bij zelfmanagement vooral heeft over het zelf bewaken van gezondheidsparameters door chronisch zieken, dan gaat het vooral om oplossingen in de categorie ‘behandeling en verzorging’. Een zelfde redenering geldt voor de beleidstermen ‘preventie’ en ‘leefstijl’: als men onder preventie ook verstaat het tegengaan van sociaal isolement van ouderen en chronisch zieken, dan kan daarbij elk van de vier dienstencategorieën een rol spelen.

Wat kan ik met dit model? Er zijn diverse manieren waarop organisaties die zich oriënteren op welzijn en zorg op afstand dit model kunnen inzetten: Als hulpmiddel voor discussie in een workshop voor oriëntatie en/of vraagverheldering. Als basis voor zogenaamde ‘use cases’. Use cases zijn een veel gebruikte methode om gebruikerswensen nader uit te werken. Als basis om eisen voor gewenste systeemfuncties te documenteren voor gebruik in een offerte-aanvraag of in een verzoek om informatie aan een leverancier. Om te kijken waar aansluiting op andere systemen van belang is. Deze mogelijkheden werken we kort uit in de volgende paragrafen.

Het model als hulpmiddel voor discussie Welzijn en zorg op afstand is een breed begrip, waaronder veel verschillende ICT-oplossingen kunnen worden gerekend. De vraag voor wie men de ICT-oplossing wil inzetten en wat men er mee wil bereiken, zal dus verschillend beantwoord worden in verschillende situaties. Er zijn echter zoveel mogelijkheden, dat men al snel door de bomen het bos niet meer ziet. Het kan daardoor moeilijk zijn om structuur aan te brengen in het denkproces. Het kan hierbij helpen om in workshops een model, zoals hier is gepresenteerd, als hulpmiddel te gebruiken. Dit kan bijvoorbeeld als volgt: Om aan te geven welke diensten wel of niet van toepassing zijn voor de eigen situatie; diensten kunnen worden toegevoegd of juist geschrapt. Om desgewenst onderdelen van het model meer te detailleren. Een functie als ‘centrale bediening van schakelaars’ (in de kolom gemaksdiensten) kan bijvoorbeeld verder worden ingevuld en worden onderverdeeld in verschillende soorten domoticadiensten. Hoe meer men het model tot het eigen model kan maken, hoe beter men het kan inzetten in de besluitvorming.

Het model als basis voor use cases Het vastleggen van gebruikerswensen voor de functionaliteit van een ICT-oplossing is moeilijk. Hierbij wordt vaak het hulpmiddel van de ‘use case’ ingezet. Een use case kan worden gezien als een gestructureerde scenariobeschrijving. 5 19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | ID nummer: 12011

Het model is een goed startpunt voor de beschrijving van use cases. Er bestaan verschillende manieren om een use case vast te leggen, hiervoor bestaat dus niet één standaard methodiek. Meestal komen de volgende onderwerpen aan de orde. Tabel 1: onderdelen van een use-case-beschrijving Naam van de use case

Een korte duidelijke naam die de kern van de use case weergeeft

Doel

Het doel dat de gebruiker wil bereiken door de stappen in de use case te volgen

Actoren

Wie zijn de gebruikers die met de ICT-oplossing werken in deze use case?

Start-voorwaarden

Zijn er bepaalde zaken waarvan wordt uitgegaan wat betreft de situatie aan het begin van de use case?

Hoofdscenario

Een stap voor stap beschrijving van de interactie van de gebruiker(s) met het systeem om het doel van de use case te bereiken (zo veel mogelijk in algemene zin beschreven, zodat de use case niet van één systeem afhankelijk is)

Eventuele alternatieve scenario’s

Belangrijke afwijkingen die voorzien zijn van het hoofdscenario (bv. als er een voorspelbare fout optreedt)

Eind-voorwaarden

Wat is de verwachte situatie aan het eind van de use case?

Zakelijke regels

Welke regels zijn van invloed op de werking van de use case (bv. regels op het gebied van privacy van de cliënt)

Aantekeningen

Eventuele aanvullende informatie.

Om het scenario helder te krijgen, is het goed om algemene vragen af te lopen zoals wie, wat, waar, hoe, wanneer en waarmee. Het maken van de use case is bij voorkeur geen papieren exercitie, maar een gezamenlijke brainstorm-actie in een workshop, waarvan de resultaten worden vastgelegd. Een eenvoudig voorbeeld van een use case kan worden gegeven aan de hand van de functie ‘gedeelde mantelzorgagenda’ (in de kolom welzijnsdiensten). Het gaat bij dit voorbeeld niet om de exacte uitwerking, maar om het duidelijk maken van de methodiek. Dit voorbeeld gaat uit van een fictief systeem dat zorgtaken verdeelt en waarop mantelzorgers zich via een agenda kunnen intekenen. Tabel 2: voorbeeld van een use-case-uitwerking Naam van de use case

Mantelzorger raadpleegt gedeelde mantelzorgagenda

Doel

Een mantelzorger kan in een gedeelde agenda zien welke taken er zijn gemaakt met betrekking tot de zorgvrager. De mantelzorger kan intekenen voor taken en kan deze taken vervolgens automatisch overnemen (importeren) in de eigen agenda.

Actoren

Mantelzorgers die samen de zorg voor een bepaalde zorgvrager delen.

Start-voorwaarden

Er zijn zorgtaken vastgelegd in de agenda waarop mantelzorgers kunnen intekenen.

Hoofdscenario

De mantelzorger krijgt op basis van vooraf ingestelde rechten toegang tot de gedeelde agenda van de zorgvrager. De mantelzorger bestudeert de openstaande taken De mantelzorger schrijft zich in voor de taken die hij/zij van plan is uit te voeren De mantelzorger krijgt een overzicht van de taken waarvoor hij/zij zich heeft aangemeld, en kan dit automatisch overnemen (importeren) in de eigen agenda buiten het mantelzorgsysteem.

Eventuele alternatieve scenario’s

Niet van toepassing

Eind-voorwaarden

De mantelzorger heeft zich ingeschreven voor de gewenste taken en heeft het taakoverzicht geïmporteerd in de eigen agenda

Zakelijke regels

Per taak wordt vastgelegd hoeveel personen zich hiervoor kunnen inschrijven.

Aantekeningen

Het is wenselijk dat mantelzorgers een automatische invoer kunnen doen in hun eigen elektronische agenda. Er moet daarom een exportformaat zijn dat compatibel is met veelgebruikte elektronische agenda’s.


Het model als basis voor een pakket van eisen Bij het maken van de keuze voor een ICT-product wordt vaak een pakket van eisen opgesteld, waarin staat beschreven wat men van het ICT-product en de leverancier verwacht. Een belangrijke categorie van eisen betreft de functionaliteit van het product. Bij het uitwerken van deze categorie van eisen kan het model als startpunt dienen. Men kan de beschrijvingen van de afzonderlijke diensten aanvullen met de eigen eisen en wensen. Een voorbeeld is de beschrijving van de dienst ‘lokale evenementenkalender’. De beschrijving hierbij luidt: “het platform biedt de mogelijkheid om een kalenderoverzicht te publiceren van lokale (bv. gemeentelijke) evenementen.” Gebruikers van het model kunnen desgewenst deze omschrijving opnemen in een pakket van eisen en hierbij aanvullende eisen formuleren. Voorbeelden van aanvullende eisen kunnen zijn: De evenementenkalender kan door verschillende bewerkers worden gevuld (bv. per organisator). De evenementenkalender kan volgens verschillende criteria worden gesorteerd (bv. per organisator of type evenement). De evenementenkalender kan volgens verschillende criteria worden doorzocht en gefilterd (bv. per datum, soort evenement en organisator). Wel is het hierbij zaak om een hanteerbaar niveau van detail te bereiken. Een pakket van eisen met vele honderden afzonderlijke eisen is vaak moeilijk te hanteren. Ook is het belangrijk om te beseffen dat functionele eisen slechts één aspect vormen van een productselectie. Andere factoren blijven minstens zo belangrijk, zoals stabiliteit en mogelijkheden van de leverancier, servicevoorwaarden, niet-functionele eisen zoals beschikbaarheid, systeemprestaties, beveiliging, etc.

Het model als middel om aansluitpunten met andere systemen te vinden Door meer in detail te praten over de individuele diensten van het platform, kan men ook ontdekken op welke punten het systeem informatie moet kunnen delen met andere systemen. Wat betreft de dienst ‘Videocommunicatie’ (in de kolom ‘welzijnsdiensten’) kan bijvoorbeeld worden gekeken of het belangrijk is dat de gebruikers ook kunnen beeldbellen met gebruikers van andere informatiesystemen. Een dergelijke voorwaarde kan dan expliciet aan de orde worden gesteld bij de ICT-leverancier, die hierdoor met duidelijke en concrete vragen te maken krijgt. Dit is in het voordeel van zowel afnemer als leverancier.

Wat kan ik niet met het model? Hoewel de inzet van een model een handig hulpmiddel is voor het helder krijgen van de zaken waarvoor men een ICT-platform wil inzetten, is het belangrijk om te beseffen dat het geen antwoord geeft op alle vragen. Enkele belangrijke aspecten die men rond de inzet van een ICT-platform voor welzijn en zorg niet uit het oog moet verliezen, en waarop het model niet direct een antwoord biedt, zijn de volgende: Het hebben van een goede ‘business case’ is een belangrijke voorwaarde voor de kans van slagen van een welzijn/zorg-op-afstand initiatief. Dit is een analyse vooraf van de kosten en baten, waaraan het project steeds kan worden getoetst. Is er bijvoorbeeld na de experimenteerfase nog duidelijkheid over de financiering? Implementatie vereist nauwkeurige inpassing in het zorgproces. Implementatie leidt tot verandering in de werkwijze van mensen, die nauwkeurig moet worden begeleid. Men kan niet verwachten dat een ICT-platform als vanzelf gebruikt gaat worden. Niet alle informatiesystemen hebben een ‘open’ karakter. Van een ‘open’ platform is duidelijk gespecificeerd op welke punten uitbreidingen en koppelingen mogelijk zijn, en is men voor dergelijke uitbreidingen en koppelingen niet per se afhankelijk van één leverancier. Een uitgebreide bespreking van dit aspect valt buiten het bereik van deze whitepaper, maar het is 7 19 juni 2012 | Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand | ID nummer: 12011

een belangrijk aandachtspunt bij platformkeuze. Het model helpt overigens wel bij het aanwijzen van de diensten en use cases waarbij openheid met name gewenst is.

De technische lagen in het model Tot slot behandelen we hier nog kort de twee meer technische lagen van het model, de platformlaag en de netwerklaag. Voor een goed begrip van deze meer technische diensten is enige ICT-kennis noodzakelijk. Ook voor deze lagen geldt dat de organisaties die betrokken zijn bij een platformselectie de beschrijvingen verder kunnen uitwerken en invullen op basis van de eigen situatie. Hierbij moeten meestal de ICT-deskundigen binnen de organisatie(s) worden betrokken. Op dit niveau kunnen ook keuzes gemaakt worden ten aanzien van te hanteren technische (ICT-) standaarden, bijvoorbeeld op het terrein van videocommunicatie, uitwisseling van informatie van health-sensoren, etc.

De diensten in de platformlaag De platformdiensten zijn de basisfuncties van het ICT-platform, die een voorwaarde vormen voor de werking van de applicatiediensten. Zo zijn veel applicatiediensten alleen mogelijk als er in het ICT-platform een mogelijkheid tot gegevensopslag is. Het overzicht van platformdiensten is opgenomen in figuur 3. Tabel 7 in bijlage I geeft een korte uitleg per dienst. Platformdiensten

Gebrui kersi nterface (bv. mui s, keyboard, touchscreen)

Audi odi ensten

Presentati edi ensten (bv. w eb brow ser) Vi deodi ensten

Contentdi ensten

Bevei li gi ngsdi ensten

Home gatew ay (verzamelen sensori nformati e)

Gegevensopslag

(...)

figuur 3: overzicht van de platformdiensten

De diensten in de netwerklaag De netwerkdiensten dienen om verbinding tot stand te brengen tussen de verschillende onderdelen van het platform of met andere informatiesystemen op andere locaties. Het overzicht van netwerkdiensten is opgenomen in figuur 4. Tabel 8 in bijlage I geeft een korte uitleg per dienst. Netwerkdiensten

Internettoegang

Lokaal netw erk (vast en draadloos)

Wi de area netw erk

Devi ce-devi ce communi cati e

Netw erkbevei li gi ng

(...)

figuur 4: overzicht van de netwerkdiensten


Over de auteurs Johan Krijgsman is senior consultant bij Nictiz, het landelijke expertisecentrum dat ontwikkeling van ICT in de zorg faciliteert. Hij houdt zich vooral bezig met vraagstukken op het raakvlak van ICT-architectuur en zorg. Henk Eertink is principal advisor bij Novay, een onderzoeks- en adviesorganisatie voor ICT-gedreven innovaties. Hij is verantwoordelijk voor het onderzoeks- en innovatieprogramma voor ‘human-centric services’ en is specialist in o.a. contextbewuste systemen. Johan van der Leeuw is senior programmamedewerker zelfredzaamheid en technologie bij Vilans, het kenniscentrum voor langdurige zorg. Hij werkt aan het ontwikkelen en uitrollen van technologie voor mensen met dementie en de bijbehorende zorgverlening. Hij is samen met de collega’s Jan Thie en Heidi Evers nauw betrokken bij de totstandkoming van de toolkit Zorgen met ICT in samenwerking met ActiZ en TNO. Ruud Zondervan is adviseur zorg en technologie bij Actiz, de organisatie van zorgondernemers. Hij werkt o.a. aan de inzet van ICT voor bedrijfsvoering, keteninformatisering en standaardisatie en is nauw betrokken bij de totstandkoming van de toolkit Zorgen met ICT in samenwerking met Vilans en TNO.

Meer informatie Indien u vragen of opmerkingen heeft naar aanleiding van deze whitepaper, dan kunt u contact opnemen met Johan Krijgsman. U kunt Johan bereiken via e-mail ([email protected]). Heeft u dit model in de praktijk toegepast en wilt u naar aanleiding daarvan uw ervaringen delen, neemt u dan ook vooral contact met ons op.


Achtergrondinformatie van Fulpen – Strategische checklist Zorg op afstand, Actiz publicatie 08.017, Stichting Herrie.nu, 2008; deze checklist is gemaakt door stichting Herrie.nu voor Actiz en is gericht op de ‘zorg-opafstand-ondernemer’. De checklist dient als hulpmiddel bij selectie en implementatie, en daarnaast voor het evalueren van de eigen organisatie rondom de zorg-op-afstand dienst. Continua Health Alliance - Continua Design Guidelines version 2012; de Continua Health Alliance is een organisatie van bedrijven in de gezondheidszorgtechnologie en streeft naar interoperabiliteit van op het individu gerichte gezondheidszorgtechnologie, zoals bv. sensoren en meetapparatuur in de woonomgeving. De ‘design guidelines’ geven aan met welke standaarden en specificaties voor deze interoperabiliteit kan worden gerealiseerd. Website www.invoorzorg.nl; “In voor zorg” is een programma van VWS en Vilans, het kenniscentrum voor langdurige zorg. “In voor zorg” tracht zorgorganisaties te assisteren bij het inrichten van hun werkprocessen met het oog op de toekomst, rekening houdend met een krapper wordende arbeidsmarkt en financiële druk. Onder het thema ‘Zorg op Afstand’ is op de website veel informatie te vinden rondom ICT-oplossingen voor zorg op afstand, waaronder praktische checklists. Website www.domoticawonenzorg.nl; dit is de website van de kenniscirkel ‘Domotica voor Wonen en Zorg’. Deze kenniscirkel is een activiteit van Vilans en geeft toegang tot veel informatie over de inzet van ICT-platformen voor zorg op afstand en intramurale domotica, waaronder informatie over voorbeeldprojecten, evaluaties, programma’s van eisen, financieringsmogelijkheden. Kenmerkend is dat deze besloten website (alleen voor geabonneerde zorg & welzijnsorganisaties toegankelijk) informatie geeft over voor- en nadelen van concrete systemen voor intramurale domotica en extramurale zorg op afstand. Tevens maatschappelijke businesscases van bepaalde zorg op afstand systemen of projecten die niet openbaar gepubliceerd kunnen worden. Toolkit Zorgen met ICT; deze toolkit is ontwikkeld door Actiz, TNO en Vilans. Dit is een website die na de zomer van 2012 te vinden is op de website van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, www.kcwz.nl. De toolkit is opgebouwd volgens een zeven-stappenplan voor het realiseren van domotica/zorg op afstand. Het is vooral een vindplaats van concrete instrumenten zoals modellen voor een maatschappelijke businesscase, risico-analyse en functionele programma’s van eisen voor domotica/zorg op afstand voor diverse doelgroepen en settings. Zoals voor thuiswonende mensen met dementie en voor het kleinschalig groepswonen voor mensen met dementie.


Bijlage I – Beschrijving van de afzonderlijke diensten in het model Tabel 3: korte omschrijving van de gemaksdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Lokale evenementenkalender

Het platform biedt de mogelijkheid om een kalenderoverzicht te publiceren van lokale (bv. gemeentelijke) evenementen.

Een voorbeeld is een evenementenkalender van de plaatselijke toneelvereniging, die via het platform kan worden geraadpleegd.

Lokale radio/televisie

Het platform biedt de mogelijkheid om uitzendingen van lokale (gemeentelijk of regionaal) omroepen realtime en/of achteraf te volgen.

Een voorbeeld is het volgen van uitzendingen van lokale kerkdiensten

Gemeentelijke diensten (bv. bibliotheek)

Het platform biedt de mogelijkheid om informatie te geven over de inhoud en beschikbaarheid van gemeentelijke diensten. Het platform biedt de mogelijkheid om te communiceren (via mail, chat en/of videobellen) met vertegenwoordigers van gemeentelijke diensten om vragen te stellen of diensten af te nemen.

Een voorbeeld is overleg via beeldbellen met een medewerker van de plaatselijke bibliotheek over boekentips, waarna het gekozen boek thuis wordt afgeleverd.

Marktplaats voor diensten

Het platform biedt de mogelijkheid om vraag en aanbod op het gebied van allerlei (vrijwilligers)diensten op elkaar af te stemmen.

Voorbeeld zijn vraag en aanbod op het gebied van mantelzorg, hulp bij klussen in en om het huis, boodschappen doen, etc.

Besteldiensten (bv. supermarkt)

Het platform biedt de mogelijkheid om bestellingen op te geven bij lokale leveranciers. Het platform kan een betaalfunctie integreren.

Een voorbeeld is de mogelijkheid bestellingen op te geven bij de plaatselijke supermarkt, waarna deze met een bezorgservice worden thuisbezorgd.

Spellen

Het platform biedt de mogelijkheid om spelletjes te spelen tegen de computer of met andere gebruikers van het platform, eventueel onder leiding van een spelleider.

Een voorbeeld is een wekelijkse bingo georganiseerd door een thuiszorgorganisatie.

Maaltijd-/dieetrecepten

Het platform biedt de mogelijkheid om recepten te publiceren, eventueel met ondersteuning voor het maken van boodschappenlijsten en het publiceren van video-instructies.

Een voorbeeld is het publiceren van speciale diëetrecepten in een wisselend weekmenu, aangevuld met voedingsinformatie.

Gezondheidsinformatie

Het platform biedt de mogelijkheid om gezondheidsinformatie aan te bieden die gericht doorzocht kan worden.

Een voorbeeld is de digitale vraagwijzer waar aan de hand van de hulpvraag en de persoonlijke situatie van de vraagsteller specifieke content wordt aangeboden.

Centrale bediening van schakelaars (deuren, ramen, gordijnen, etc.)

Het platform biedt de mogelijkheid om diverse schakelaars te bedienen via een centrale (evt. mobiele) afstandsbedieningsinterface bij de eindgebruiker thuis.

Voorbeelden zijn het sluiten van gordijnen, het dimmen van lichten, het bedienen van geluids- en beeldapparatuur, de bediening van de thermostaat, etc.

Tabel 4: korte omschrijving van de welzijnsdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Videocommunicatie (mantelzorg, familie en vrienden)

Het platform biedt de mogelijkheid aan eindgebruikers om een beeldbelverbinding te maken met één of meerdere andere gebruikers van het platform; Het platform biedt de mogelijkheid aan eindgebruikers om een beeldbelverdinding te maken met gebruikers van andere beeldbeldiensten (bv. Skype).

Een voorbeeld is het hebben van dagelijks beeldcontact met een mantelzorger of familielid.


Sociale netwerken

Het platform biedt de mogelijkheid aan eindgebruikers om deel te nemen aan bestaande sociale netwerken zoals facebook en hyves; Het platform kan eventueel een eigen 'community' aanbieden met vergelijkbare functies, zoals het aanmaken van een persoonlijk profiel, het aanleggen van een contactenlijst en het uitwisselen van berichten en foto's met contacten.

Een voorbeeld is een ICT-platform dat is geïntegreerd met facebook, waarbij de facebookfuncties via het platform kunnen worden benaderd.

e-Mail

Het platform biedt de mogelijkheid aan eindgebruikers om e-mail te versturen en ontvangen, hetzij via een email-account die verstrekt wordt door de platformleverancier, dan wel via een bestaand emailaccount dat voor gebruik binnen het platform geconfigureerd kan worden.

Chatservice

Het platform biedt een chatfunctie, waarmee met andere gebruikers van het platform realtime berichten kunnen worden uitgewisseld, eventueel door middel van integratie met bestaande berichtenservices.

Wekdiensten, 'goedemorgen' dienst

Het platform biedt de gelegenheid aan medewerkers van een zorgcentrale om via een beeldbelverbinding contact te leggen met de eindgebruiker van het platform en vice versa.

Een voorbeeld is een ‘goedemorgenservice’, waarbij een medewerker van een zorgcentrale dagelijks contact legt met een thuiszorgcliënt.

Gedeelde mantelzorgagenda

Het platform biedt de gelegenheid aan mantelzorgers om gezamenlijk een agenda met zorgtaken op te stellen ten behoeve van een zorgbehoevende en via deze agenda de zorgtaken te verdelen. De zorgbehoevende kan zelf via het platform communiceren met de mantelzorgers en heeft inzicht in de kalender van zorgtaken.

Een voorbeeld van een dergelijke toepassing is www.zorgsite.nl

Coaching (beweging, voeding, ect.)

Het platform biedt de gelegenheid aan de eindgebruiker om contact te leggen met een persoonlijke coach, bv. op het gebied van beweging of voeding.

Een voorbeeld is het maken van een beeldbelverbinding (evt. in groepsverband) met een bewegingscoach, waardoor meerdere deelnemers tegelijkertijd een bewegingsinstructie kunnen krijgen, terwijl de instructeur de deelnemers kan zien.

Tabel 5: korte omschrijving van de veiligheids- en bewakingsdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Contact met alarm/zorgcentrale

Het platform biedt de mogelijkheid aan de eindgebruiker om in geval van nood op eenvoudige wijze contact te leggen met een familielid of mantelzorger of direct met een medewerker van een zorgcentrale.

Een voorbeeld van een dergelijke alarmeringmogelijkheid is een draagbare 'halszender' waarmee de eindgebruiker een alarm kan afgeven, waarna de gealarmeerde verzorger direct een spraakverbinding kan opbouwen met de drager van de halszender.

Val-, rookwaterdetectie sensoren

Het platform biedt de mogelijkheid om alarmmeldingen van sensoren te verwerken. Het platform kan de signalen ontvangen van verschillende typen sensoren die informatie geven over de situatie in de directe omgeving van de bewoner.

Voorbeelden zijn valmelders, bed- of stoelbezettingssensoren (met timer), enurese-sensoren, epilepsie-sensoren, drukmatten, overstromingsdetectoren, brandmelders, etc.


Noodcamera

Het platform biedt de mogelijkheid om op afstand (bv. vanuit de zorgcentrale) een in huis opgehangen camera te activeren in het geval dat een alarm is afgegaan, om na te gaan of er iets met de bewoner aan de hand is.

Een voorbeeld is het gebruik van een webcamera nadat een valmelding is binnengekomen en de bewoner niet op oproepen reageert.

Automatische autonome bewaking

Het platform biedt de mogelijkheid om mogelijke noodsituaties en dwalen (in geval van dementie) te signaleren, zonder dat de bewoner zelf actief een alarm hoeft te geven of een alarmmiddel hoeft te dragen (zoals bv. bij een halszender het geval is). Dit wordt ook wel aangeduid als 'ambient intelligent technologie'.

Voorbeelden zijn de toepassing van noodsituatiedetectie bij dementie in de midden- en eindfase en bij gevorderde Ziekte van Parkinson.

Leefstijlmonitoring

Het platform biedt zorgverleners en eventueel mantelzorgers de mogelijkheid om via een computerprogramma het dagelijks levenspatroon te volgen, op basis van signalen van sensoren in de woning. Opvallende afwijkingen in het dagelijks levenspatroon worden gemeld. Het doel is het actueel en op maat houden van de zorg bij alleenwonende mensen door het tijdig opmerken van langzame veranderingen in het dagelijks levenspatroon.

Een voorbeeld is de inzet van deze technologie voor het tijdig opmerken van nachtelijke onrust, zoals die zich voordoet in een stadium van voortschrijdende dementie.

Bewakingscamera's (buiten)

Het platform biedt de mogelijkheid om bewakingscamera's aan te sluiten waardoor de bewoner en/of personen buitenshuis worden gealarmeerd in het geval dat een indringer een alarm veroorzaakt.

Sleuteldiensten (kastje)

Het platform biedt de mogelijkheid om elektronische woningsleutels uit te geven en beheren. Het platform registreert de toegangsmomenten, die via het sleutelbeheerplatform kunnen worden ingezien.

Een voorbeeld is de mogelijkheid voor een bewoner om zelf de toegangsmogelijkheden in te stellen voor de elektronische sleutel van een thuiszorgmedewerker.

Tabel 6: kort overzicht van de behandelings- en verzorgingsdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Contact met zorgcentrale

Het platform biedt de mogelijkheid aan de eindgebruiker en aan de medewerker van de zorgcentrale om met elkaar een beeldverbinding tot stand te brengen.

Een voorbeeld is contact tussen zorgcentralemedewerker en eindgebruiker over het innemen van medicatie.

Contact met medische professionals buiten centrale

Het platform biedt de mogelijkheid aan de eindgebruiker om contact te leggen met medische professionals.

Voorbeelden zijn elektronisch consult via e-mail met de huisarts en consult met een GGZ-medewerker via beeldtelefoon

Medicatiebegeleiding / stimuleren medicijntrouw

Het platform biedt de mogelijkheid om de medicijntrouw van de patiënt te bevorderen door met de patiënt te communiceren over de in te nemen medicatie.

Het platform kan communiceren met een medicatiedispenser, waardoor het medicatieschema van de patiënt online kan worden ingevoerd en de aan de patiënt afgeleverde medicatie online kan worden bijgehouden. Ook kan de zorgcentrale worden gealarmeerd indien het nemen van medicatie niet wordt bevestigd.

Doorgeven thuismetingen (healthsensoren)

Het platform biedt de mogelijkheid om de resultaten van thuismetingen te verwerken en op te nemen in een centraal systeem (bv. een portaal) en/of door te geven aan het systeem van een relevante zorgverlener.

Voorbeelden zijn meting van bloeddruk, temperatuur, gewicht, bloedglucosewaarde, longfunctie (spirometrie), zuurstofverzadiging van het bloed (oximetrie), bloedstollingswaarde.


Gedeelde zorgplanning

Het platform biedt de gelegenheid aan professionele verzorgers om, desgewenst gezamenlijk met mantelzorgers, een agenda met zorgtaken op te stellen ten behoeve van een zorgbehoevende en via deze agenda de zorgtaken te verdelen. De zorgbehoevende kan zelf via het platform communiceren met de verzorging en heeft inzicht in de kalender van zorgtaken.

Tabel 7: korte omschrijving van de platformdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Gebruikersinterface (bv. muis, keyboard, touchscreen)

Het platform biedt een gebruikersinterface via welke de eindgebruiker het systeem kan bedienen.

Veelvoorkomende vormen zijn: via een beeldscherm, toetsenbord en muis via een touchscreen (beeldscherm of tablet) via televisie en afstandsbediening

Videodiensten

Het platform biedt de mogelijkheid om een videoverbinding tot stand te brengen tussen gebruikers van het platform

Verschillende protocollen kunnen hiervoor worden gebruikt; veelgebruikte zijn SIP, H.323 en meer gesloten protocollen zoals Skype.

Audiodiensten

Het platform biedt de mogelijkheid om een geluidsverbinding tot stand te brengen tussen gebruikers van het platform.

Beveiligingsdiensten

Het platform biedt diensten ter bescherming van de beschikbaarheid, integriteit en vertrouwelijkheid van gegevens.

Onder beveiligingsdiensten vallen o.a. authenticatie en autorisatie van gebruikers, encryptie van vertrouwelijke gegevens (tijdens transport en bij opslag), maatregelen tegen virussen, bescherming van netwerkpoorten met firewalls en logging van relevante gebeurtenissen.

Gegevensopslag

Het platform biedt diensten voor de opslag van gegevens.

Voor de meeste diensten is een vorm van gegevensopslag nodig, bv. profielgegevens van gebruikers, resultaten van thuismetingen, bestelinformatie, etc.

Presentatiediensten (bv. web browser)

Het platform biedt diensten om gegevens aan eindgebruikers te presenteren, inclusief opmaakfuncties en navigatiemogelijkheden.

Een voorbeeld is een web browser.

Contentdiensten (bv. web server, portal server)

Het platform biedt diensten voor makers en beheerders van 'content' om contentmateriaal voor eindgebruikers aan te maken, te publiceren en te beheren.

Voorbeelden zijn web content managementsystemen en portaaldiensten.

Home gateway (verzamelen sensorinformatie)

Het platform biedt een verzamelpunt dat op de locatie van de eindgebruiker de gegevens van randapparaten zoals sensoren kan verzamelen en waarmee randapparaten zoals actuatoren kunnen worden bediend.

Een voorbeeld is een 'application hosting device' zoals beschreven in de standaard van de Continua Health Alliance, dat in staat is om sensorinformatie te verzamelen van verschillende aangesloten sensoren.

Tabel 8: korte omschrijving van de netwerkdiensten Dienst

Omschrijving

Dienstenvoorbeeld

Internettoegang

Het platform biedt toegang tot het Internet om zo een verbinding tot stand te kunnen brengen tussen het platform bij de eindgebruiker en webgebaseerde welzijns/zorgdiensten.

Een voorbeeld is een verbinding met een webgebaseerde maaltijdbesteldienst van een lokale zorgaanbieder.


Wide area netwerk

Het wide area netwerk is vaak het Internet, waarbij versleuteling van de verbinding (met TLS – Transport Layer Security) kan worden ingezet indien de gevoeligheid van de informatie-uitwisseling dit wenselijk maakt. Via het wide area netwerk is het mogelijk om on-line diensten van professionele dienstverleners te gebruiken in combinatie met de ICT oplossingen thuis.

Zie als voorbeeld de architectuur van de Continua Health Alliance, waarbij een ‘application hosting device’, zoals een PC of set top box, wordt verbonden met een netwerkgebaseerde dienst, zoals bv. een 'healthcare provider service'.

Lokaal netwerk (vast)

Het platform biedt de mogelijkheid om de component die bij de eindgebruiker wordt geplaatst op te nemen in een lokaal netwerk via een vaste netwerkverbinding.

Een voorbeeld is een situatie waarbij de eindgebruiker het platform kan gebruiken via een browser op een gewone PC, waarbij de PC in een lokaal netwerk kan zijn opgenomen.

Lokaal netwerk (draadloos)

Het platform biedt de mogelijkheid om de component die bij de eindgebruiker wordt geplaatst op te nemen in een lokaal netwerk via een draadloze netwerkverbinding.

Een voorbeeld is een situatie waarbij de eindgebruiker het platform kan gebruiken via een browser op een gewone PC, waarbij de PC door middel van wifi verbonden is met een lokaal netwerk.

Netwerkbeveiliging

Het platform biedt faciliteiten om beveiligde netwerkverbindingen tot stand te brengen.

Device-devicecommunicatie (draadloos)

Het platform biedt de mogelijkheid om draadloze verbindingen tot stand te brengen tussen medische apparaten die in de thuissituatie worden gebruikt.

Een voorbeeld is een situatie waarbij de eindgebruiker een home gateway heeft, die de signalen van draadloze sensoren kan opvangen, via protocollen zoals Bluetooth, Z-Wave of 6LoWPAN.


Nictiz is het landelijke expertisecentrum dat ontwikkeling van ICT in de zorg faciliteert. Met en voor de zorgsector voorziet Nictiz in mogelijkheden en randvoorwaarden voor elektronische informatie-uitwisseling voor en rondom de patiënt. Wij doen dit ter bevordering van de kwaliteit en doelmatigheid in de gezondheidszorg. Nictiz Postbus 19121 2500 CC Den Haag Oude Middenweg 55 2491 AC Den Haag T 070 - 317 34 50 [email protected] www.nictiz.nl


Praktisch model voor ICT-platformen bij welzijn en zorg op afstand

Recommend Documents