OUTLOOK ZORG KAN BETER EN GOEDKOPER SPECIAL INZICHT BLAUWDRUK MEIJERINK QUICK WINS SAMEN- WERKING. Zorg die draait om de behoefte van patiënten 20

SPECIAL

OUTLOOK +E3LLEN

ZORG KAN BETER EN GOEDKOPER

MEIJERINK

LLE MOD ESVO S UCC VOOR

NSAMEI NG WE R K

BLAUWDRUK INZICHT

QUICK WINS

Adviseur van Zorg die draait de regering wil om de behoefte stevig hervormen van patiënten

Onmisbare literatuur over best practices

Preventie en besparing liggen voor het grijpen

› 08

›27

› 34

› 20

DEZE SPECIALE UITGAVE IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

01 FDOS01_Cover.indd 1

24-02-12 16:20

GEZONDHEIDSZORG

Inhoud, inhoud, inhoud “We mogen trots zijn op de zorg die in Nederland geleverd wordt. Maar als we willen dat excellente zorg voor iedereen beschikbaar is en blijft, moeten er dingen veranderen. En als KPMG Plexus gevraagd wordt om mee te denken met de benodigde veranderingen, dan doen we dat vanuit de medische inhoud, dat is ons startpunt en ons eindpunt. Als het dan zo is dat de medische inhoud vraagt om veranderingen die misschien verder gaan dan verwacht, dan vinden wij het belangrijk om die boodschap toch te brengen. Want als het vanuit de medische inhoud nodig is om uitgesproken te zijn, dan zijn we dat.” Erik-Jan Vlieger Partner KPMG Plexus

kpmg.nl kpmgplexus.nl

01 FDOS01_Cover_CS.indd 2

27-02-12 12:52

We denken niet alleen over veranderingen na, we laten het ook gebeuren! “Ziekenhuizen veranderen. Vergrijzing, technologische ontwikkelingen en economische teruggang, het heeft allemaal invloed. De kunst van de toekomst is de balans tussen kwaliteit en betaalbaarheid vast te houden en te verbeteren. Dat vraagt om de ontwikkeling van zorgnetwerken en andere vormen van samenwerking tussen zorgaanbieders. Zoiets op papier bedenken is niet zo moeilijk. Maar het zij aan zij met je opdrachtgever ook echt waarmaken, zonder verlies van draagvlak, dat vind ik nou boeiend. We gebruiken daarbij leidende voorbeelden uit ons internationale netwerk, werken op basis van gedegen data-analyses, met verstand van zaken maar vooral met oprechte betrokkenheid; bij de zorg van de toekomst en bij de toekomst van de zorg.” Anna van Poucke Director KPMG Plexus

kpmg.nl kpmgplexus.nl

© 2012 KPMG Advisory N.V. Alle rechten voorbehouden.

01 FDOS01_Cover_CS.indd 3

27-02-12 12:52

In de reeks De Nieuwe Wereld richten we het vizier op de toekomst. In een snel veranderende en complexe wereld nemen we nieuwe uitdagingen onder de loep. We behandelen in deze serie de volgende sectoren en thema’s:

Ontwikkelingen in de zorgsector FD Outlook Special verschijnt op dinsdag 6 maart 2012 BNR live debat op dinsdag 13 maart 2012

De toekomst van de bankensector FD Outlook Special verschijnt op dinsdag 17 april 2012 BNR live debat op donderdag 26 april 2012

Schaarste van grondstoffen fd.nl/denieuwewereld

02 FDOS01_Voorwoord.indd 4

FD Outlook Special verschijnt op dinsdag 30 mei 2012 BNR live debat op dinsdag 5 juni 2012

24-02-12 16:29

+3

ZORG KAN BETER EN GOEDKOPER

LEN MODEL VOLLE CES

SUC SAMENNG WERKI

VOOR

DE PATIËNT CENTRAAL › CHRONISCHE ZIEKTEN NEMEN TOE BIJ EEN BEVOLKING DIE OUDER WORDT

MEIJERINK

BLAUWDRUK INZICHT

QUICK WINS

Adviseur van Zorg die draait de regering wil om de behoefte stevig hervormen van patiënten

Onmisbare literatuur over best practices

Preventie en besparing liggen voor het grijpen

› 08

›27

› 34

› 20

VOORWOORD

SPECIAL

OUTLOOK

DEZE SPECIALE UITGAVE IS MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR

01 FDOS01_Cover.indd 1

24-02-12 16:20

Redactie Jan Fred van Wijnen (chef), Bert van Kalles (eindredactie), Féri Roseboom (correctie) Vorm & beeld Mick Peet (artdirector), Karin Goedhart (vormgeving), Hans Spoelman (productie) Aan dit nummer werkten mee Eric Annema, Jos de Blok, Henk Engelenburg, Liesbeth van Erp, Yuri van Geest, Pim Kakebeeke, Sandra Olsthoorn, Michael Rutgers, Wim Schellekens, Sjoerd Vegter, Monica Verhoek Fotografie Friso Keuris, Tessa Posthuma de Boer, Binh Tran Getty Images, Hollandse Hoogte, Shutterstock Uitgever Eugenie van Wiechen Lithografie Colorset, Amsterdam Druk Dijkman, Amsterdam Opmerkingen of klachten [email protected]

FD Outlook is een uitgave van FD Mediagroep. In het kader van de dienstverlening worden gegevens vastgelegd van abonnees. FD Mediagroep gebruikt deze gegevens voor het kunnen uitvoeren van de (abonnee) overeenkomst, om te voldoen aan informatieverzoeken en om u op de hoogte te houden van voor u relevante (nieuwe) producten, diensten, evenementen en overige activiteiten van de FD Mediagroep en haar bedrijfsonderdelen, en van producten en diensten van zorgvuldig geselecteerde partners. Wanneer u geen prijs stelt op deze informatie, dan kunt u dit kenbaar maken door een brief te sturen naar: FD Mediagroep o.v.v. Klantenservice, Postbus 216, 1000 AE Amsterdam, of via e-mail: [email protected] of bel: 0800-6666667. Zie voor meer informatie over het privacystatement: http://www.fd.nl/4592086/Privacystatement

© HET FINANCIEELE DAGBLAD

› TECHNISCHE HOOGSTANDJES LEIDEN TOT MEER EN BETERE BEHANDELING › DIT GEEFT KOSTENEXPLOSIE DIE DE ZORG ONBETAALBAAR MAAKT › WEEFFOUT: ZORGVERLENER WORDT BETAALD VOOR DE BEHANDELING › OPLOSSING: ALLEEN BETALEN VOOR GEZONDHEIDSWINST VAN PATIËNT De geneeskunst staat op een ongekend hoog niveau. Mensen leven langer en blijven langer fit. Tegelijk lopen de kosten van gezondheidszorg uit de hand. De betaalbaarheid van collectieve zorg staat op het spel. In deze speciale editie van FD Outlook brengen we de samenloop van onhoudbare trends in beeld: een verouderende bevolking, een toename van het aantal chronisch zieken, technologie die tot meer behandeling leidt en een krakend budget van de overheid. Vervolgens laten we zien hoe de zorg kan verbeteren en tegelijk betaalbaar blijft. Door slimmere samenwerking en taakverdeling, maar ook door een fundamenteel andere benadering. Michel

Rutgers, directeur van het Astmafonds, schetst een systeem waarin niet het aanbod van zorg centraal staat, maar de behoefte van chronisch zieke patiënten die zo veel mogelijk in de samenleving willen meedraaien (zie Blauwdruk p. 20). Liesbeth van Erp, adviseur en voormalig medisch specialist, laat zien welke succesvolle modellen van samenwerking al bestaan (p. 27). En Wim Schellekens, oud-inspecteurgeneraal van de Gezondheidszorg, bespreekt de literatuur over best practices. Deze FD Outlook Special biedt een nieuw perspectief op de toekomst van onze gezondheidszorg.

Jan Fred van Wijnen

Verantwoording Deze speciale editie van FD Outlook, een magazine van Het Financieele Dagblad, is mede mogelijk gemaakt door accountants- en adviesorganisatie KPMG. De redactie is onafhankelijk. Zij steunt op een eigen 'denktank' van experts die in of rondom de gezondheidszorg werken, onder wie Sjoerd Vegter (directeur behandelcentra Merem), Jos de Blok (directeur Buurtzorg), Yuri van Geest (adviseur) en Eric Annema (directeur Veenman). Op aparte advertentiepagina's in dit magazine licht KPMG zijn eigen relatie tot de gezondheidszorg toe.

02 FDOS01_Voorwoord.indd 5

SPECIAL MRT 2012

05 24-02-12 16:29

SCENARIO’S

zorg voor iedereen sterke solidariteit tussen generaties

zwakke solidariteit tussen generaties

hoge acceptatie van nieuwe technologie

lage acceptatie van nieuwe technologie SPECIAL MRT 2012

06 03 FDOS_Scenario_04.indd 6

24-02-12 12:20

Het doel: de best mogelijke zorg, voor iedere inwoner toegankelijk. Twee factoren bepalen of dat haalbaar is bij een verouderende bevolking die steeds meer chronische ziekten kent: de acceptatie van nieuwe technologie en de solidariteit tussen generaties.

1

SCENARIO 1

SCENARIO 2

DOE-HETZELF STELSEL

TECHNOFIEL STELSEL

2

Veel ziekten die vroeger dodelijk waren, zoals allerlei soorten kanker, zijn nu goed behandelbaar. De ziekte blijft, maar wordt chronisch. Dit treft vooral ouderen. Intussen verkruimelt het solidariteitsbesef van werkende generaties. Die betalen liever voor complexe hartoperaties en andere topzorg waar ze zelf profijt van hebben, dan voor betere verpleeghuizen. De meerderheid wil ook niet meer betalen voor landgenoten die te weinig doen om ziekten te voorkomen. Veel mensen omarmen nieuwe technologie om hun gezondheid zelf te ‘managen‘: lichaamsensors, genetische analyse. Verzekeraars berekenen hoge premies aan mensen die ongezond leven en preventief onderzoek afwijzen.

Ondanks de sterke toename van chronisch zieken, blijft het collectieve zorgstelsel overeind. Niet in de laatste plaats doordat verzekeraars en klinieken samen de aanloopkosten van e-health betalen. Oudere patiënten revalideren thuis, dankzij internetbewaking en online doktersadvies, en dankzij technieken waarmee de patient zichzelf medicijnen kan toedienen. Door betere screeningstechnieken worden veel meer ziekten al in een vroeg stadium behandeld. Nieuwe screenings- en preventieklinieken veroveren een plek. Dit leidt wel tot hogere kosten, maar mensen verwachten dat hierdoor uiteindelijk de zorgrekening daalt. De illusie van de repareerbare mens overheerst.

›› Technologie Doorbraken binnen bereik (pagina 20)

›› Interview Topadviseur Rien Meijerink (pagina 08)

3

SCENARIO 3

SCENARIO 4

TECHNOFOOB STELSEL

COÖPERATIEF STELSEL

4

Het draagvlak voor de hoge collectieve zorgrekening bezwijkt onder de snelle toename van chronisch zieken. Premies schieten omhoog voor basisverzekeringen die steeds minder vergoeden. Innovatie in de zorg staat stil. Wie het kan betalen, wijkt uit naar buitenlandse klinieken. Het gevolg is een gezondheidskloof: armen worden (nog) vaker en langer ziek dan rijken, worden eerder arbeidsongeschikt en gaan eerder dood. Door aanhoudende inbreuken op databescherming bij overheid en verzekeraars neemt ook de weerstand tegen e-health en preventieve technologie toe. Liever invalide door een te laat ontdekte erfelijke ziekte, dan riskeren dat het genetisch paspoort in verkeerde handen valt.

De bereidheid om te betalen voor elkaars gezondheid is niet aangetast, maar een meerderheid van de bevolking wijst een brede invoering van e-health en preventieve screening af. Men accepteert dat gezondheid geld kost, en tegelijk dat niet alles te genezen is. De partijen die het zouden kunnen betalen – verzekeraars, ziekenhuizen en de overheid – komen er ook niet uit wie de aanloopkosten betaalt. Innovatie in de zorgverlening beperkt zich hierdoor tot betere samenwerking. Er komen meer gespecialiseerde ziekenhuizen. Huisartsen en klinieken komen tot een nieuwe taakverdeling. Voor de chronisch zieken komt een nieuw type specialist in het spel: de coach.

›› Research Oplopende rekeningen (pagina 14)

›› Blauwdruk Zorg die de patiënt echt wil (pagina 36)

SPECIAL MRT 2012

07 03 FDOS_Scenario_04.indd 7

24-02-12 12:20

INTERVIEW

VERNIEUWING

kies voor radicale aanpak

De zorg wordt duurder, de kwaliteit gaat achteruit. Vergrijzing maakt het nog erger. Rien Meijerink, voorzitter van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, pleit ervoor om de zorgverleners alleen te betalen voor gezondheidswinst. door SANDRA OLSTHOORN fotografie

e kostenspiraal in de Nederlandse gezondheidszorg is adembenemend. Gaven we in 1980 nog € 17,3 mrd uit aan zorg, in 2010 was het al € 87,1 mrd, en volgens prognoses van het Centraal Planbureau loopt de rekening in 2050 op tot € 255 mrd. Een gemiddeld gezin met twee kinderen is nu een kwart van zijn inkomen kwijt aan zorgverzekeringen en andere premies. Voor de overheidsfinanciën is de zorgsector een moderne hydra – voor elke kop die je afhakt, groeien er twee terug. Minister Jan Kees de Jager van Financiën noemt de zorgkosten zelfs een grotere bedreiging

D SPECIAL MRT 2012

08

04 FDOS_Interview_DEF.indd 8

TESSA POSTHUMA DE BOER

voor de economie dan de eurocrisis. De Raad voor de Volksgezondheid en Zorg pleit voor de radicale aanpak. Een beetje ICT hier, wat innovatie daar, is volgens voorzitter Rien Meijerink niet genoeg. Het recept van de officiële adviseur van regering en parlement: massaal invoeren van ehealth, stimuleren van gezond leven en belonen van artsen voor het gezond maken én houden van mensen in plaats van betalen per behandeling.

vind ik dat de solidariteit onder druk komt te staan. Onderzoeken wijzen uit dat de bereidheid om te betalen voor anderen afneemt en dat we op onze tellen moeten passen. Bij rijk betaalt voor arm, valt het nog wel mee; die solidariteit is er nog. Maar gezond betaalt voor ziek, jong betaalt voor oud, dat wordt lastiger. Zeker als mensen zelf invloed hebben op de gezondheidskosten. Denk aan de discussies over roken en vet eten.’

Overdrijven we het kostenprobleem niet? Mensen betalen graag om langer in gezondheid te leven.

Is het niet logisch dat veel mensen niet meer willen betalen voor iemand die zelf kiest voor een ongezond leven? U heeft zelf gepleit voor een belasting op vet eten.

‘Zo kun je het zien. Maar het grootste gevaar van de stijgende uitgaven

24-02-12 17:42

‘DE VEELBELOVENDE INITIATIEVEN MET E-HEALTH DIE ARBEID BESPAREN EN KWALITEIT VERHOGEN, BLIJVEN STEKEN IN DE PILOTFASE’ 04 FDOS_Interview_DEF.indd 9

24-02-12 17:42

INTERVIEW

‘Solidariteit is de basis van ons systeem. Als die wegvalt, zijn we echt in de aap gelogeerd. De bedoeling achter ideeën als een vettaks is vooral om mensen bewust te maken van hun leefstijl en ze te stimuleren gezonder te leven. Een neveneffect kan inderdaad zijn dat de solidariteit niet verder onder druk komt te staan. Maar er is meer nodig om die niet verder onder druk te zetten. Naast kosten is er een ander groot probleem. De kwaliteit van de zorg verslechtert. Ik kom nog wel eens in een verzorgingstehuis en dan zie je het gewoon.’ Wat zie je dan precies?

‘Het probleem zit ‘m vooral in de arbeidsmarkt. Goede, gekwalificeerde mensen zijn moeilijk te krijgen, met als gevolg dat verzorgings- en verpleeghuizen het veelal met stagiaires en buitenlandse krachten moeten doen. De kwaliteit van onze gezondheidszorg is gemiddeld gezien best in orde als je die vergelijkt met het buitenland. Maar de kwaliteit hapert. We zitten niet meer in de top van de eredivisie, maar in de middenmoot en zijn relatief wat afgegleden. Wat vooral voor de kwaliteit verontrustend is, zijn de verschillen. Die zijn tamelijk groot. Dezelfde behandeling heeft in verschillende ziekenhuizen verschillende gezondheidswinst. Als je dat combineert met het gebrek aan transparantie, dan krijg je een onaanvaardbare situatie. Het betekent dat als mensen nu naar een ziekenhuis gaan, ze niet weten of ze wel de goede behandeling krijgen.

CV RIEN MEIJERINK 1943 1990

1995

2000

SPECIAL MRT 2012

10

2006


Geboren in Zwolle, studie economie Hoogste ambtenaar ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Voorzitter van de Vereniging van Universiteiten (VSNU) Voorzitter raad van bestuur van het Universitair Medisch Centrum in Rotterdam (Erasmus MC) Voorzitter Raad voor de Volksgezondheid en Zorg

En er is nog een derde grote struikelblok: mensen in de gezondheidszorg werken niet goed met elkaar samen. Dat is in mijn ogen heel bepalend voor de kwaliteit van de gezondheidszorg. De samenwerkingsbereidheid is niet optimaal.’

Hoe schuiven we ouderenzorg en ziekenhuiszorg in elkaar? Dat is een heel belangrijke vraag. We moeten de zorg in zijn totaliteit bekijken en dat zijn we niet gewend. Maak één verhaal van die ziekenhuizen en de ouderenzorg. Niet gemakkelijk hoor. Dat betekent dat de hele boel op de schop gaat.’

Samenwerking tussen wie?

‘Op veel fronten: tussen dokters onderling, tussen medische staf en besturen, tussen ziekenhuizen en huisartsen, noem maar op. Dat brengt belangrijke risico’s met zich mee. We praten er al decennia over dat huisartsen behandelingen moeten overnemen van specialisten. Voor de patiënt is dat prettiger, die wordt dan dichter bij huis behandeld. Voor de kosten is het eveneens beter, huisartsen zijn goedkoper dan specialisten. Die samenwerking schiet voor geen meter op, zeg ik maar even met wat overdrijving. Er zijn allerlei goede voorbeelden en projecten, maar wezenlijk is er weinig vooruitgang.’ Zijn deze problemen bijzonder voor Nederland? Of worstelt iedere vergrijzende economie hiermee?

‘De problemen in Nederland zijn niet uniek. Maar we hebben de gezondheidszorg wel op een manier georganiseerd die deze problemen extra in de hand werkt. De zorg wordt bij ons in belangrijke mate betaald per verrichting. Dat drijft de kosten op en leidt ertoe dat ziekenhuizen en huisartsen slecht samenwerken. Als je als ziekenhuisarts een vergoeding krijgt voor een patiënt, dan ben je minder snel geneigd die patiënt over te dragen aan de huisarts, die op een heel andere manier wordt betaald.’ Hoe zit het systeem ons precies in de weg?

‘Neem de ouderenzorg. Die hebben we in Nederland georganiseerd met verpleeg- en verzorgingstehuizen. Deze tehuizen worden heel anders gefinancierd dan ziekenhuizen en huisartsen. Maar in de praktijk vallen gezondheidszorg en ouderenzorg straks grotendeels samen: de gemiddelde populatie in een ziekenhuis bestaat uit ouderen. De tehuizen staan bovendien ter discussie. Mensen willen langer thuisblijven, ook als ze dement zijn.

Waar begin je dan? Hoe ziet dat eruit?

‘In theorie weet ik het wel. En eigenlijk is het ook niet zo vreselijk ingewikkeld. Je moet zoeken naar ofwel een volstrekt effectievere zorg dan we nu hebben, ofwel de vraag naar zorg terugdringen.’ En liefst allebei?

‘Minstens allebei en liefst nog veel meer. Ik gebruik graag het voorbeeld van de telefonie. Toen de telefoon zijn intrede deed in de jaren vijftig kwamen gesprekken tot stand doordat een meneer of mevrouw ergens pinnetjes in een verbindingsbord stak. Telefonie greep om zich heen, iedereen wilde bellen. Destijds is uitgerekend dat als telefonie in hetzelfde tempo door zou gaan, de hele Nederlandse beroepsbevolking pinnetjes in borden zou moeten steken. Je weet hoe dat is afgelopen. Die kant moeten we ook op met de gezondheidszorg. Technologie! Innovatie! En dan innovatie die baanbrekend is. Niet een beetje harder werken hier en een beetje ICT daar. Nee, echt ingrijpende verbeteringen.’ Technologie is een belangrijke oorzaak van de kostenexplosie in de zorg. Juist het feit dat iedereen onder de MRI-scan kan, maakt de zorg duur.

‘Toch moet je het daar van hebben als je tot baanbrekende effectiviteit en efficiency wilt komen. Dat is echt mijn overtuiging. We moeten het zoeken in de richting van telezorg, de patiënt moet veel meer zijn eigen gezondheid gaan managen met behulp van technologie.’ De techniek bestaat vaak al wel. Waarom zien we die in de zorg amper terug?

‘Vaak wordt gezegd: e-health is de toekomst. In de praktijk komt het maar moeilijk van de grond. Bij de Raad hebben we onderzoek gedaan naar innovatie in ouderen- en gehan-

24-02-12 17:42

dicaptenzorg. Onze conclusies waren evident: er zijn behoorlijk wat veelbelovende initiatieven die gaan over arbeidsbesparing en kwaliteit, maar ze blijven steken in de pilotfase.’ Hoe kan dat? Waarom breken ze niet door?

‘Door de manier waarop we de financiering van de zorg in dit land geregeld hebben. Ik zal een voorbeeld geven. Ik was onlangs in Haren voor de introductie van een nieuw telezorgsysteem. Dat zorgt ervoor dat patiënten eerder uit de revalidatie naar huis kunnen. Via het internet houden patienten contact met hun begeleiders. Zo krijgen ze veel sneller hun zelfstandigheid terug. Het is een prachtige vernieuwing. Iedereen was enthousiast: de zorgverzekeraar betaalt mee, de provincie, de gemeente. Maar bij de aftrap zie ik het al gebeuren: wie gaat dit over een jaar betalen, als de experimenteerfase voorbij is? De verzeke-


raar kon geen garanties geven. Dat is precies waar ik het over heb. Wel initiatief, wel een idee, maar hoe kunnen we dit verder gestalte geven? De financiële prikkels zijn verkeerd: als een zorgaanbieder met dit soort systemen gaat werken, betekent dat een korting op het budget.’

nen waarbij niet per behandeling wordt betaald, maar waarbij de gezondheidswinst de prijs bepaalt. Als dat zou lukken, kun je die vernieuwing als het ware stimuleren met je financiering. In het buitenland zijn daar al best wel voorbeelden van, het is mogelijk.’

Hoe lossen we dat op?

En uw andere punt: hoe zorgen we dat mensen minder zorg nodig hebben?

‘We zouden modellen kunnen verzin-

‘ER IS BAANBREKENDE INNOVATIE NODIG, NIET EEN BEETJE HARDER WERKEN HIER EN EEN BEETJE ICT DAAR‘

SPECIAL MRT 2012

11 24-02-12 17:44

INTERVIEW

Hoe dringen we de vraag terug?

‘Dan moet je hard inzetten op preventie. Heel typisch voor Nederland is het extreme verschil in gezondheid tussen sociaaleconomische klassen. Hoe meer geld je hebt, hoe gezonder je bent. Dat is echt dramatisch en het gaat niet de goede kant op. Het relatief vele roken is een belangrijke factor bij deze kwesties. Iedereen zou moeten weten dat te veel roken, drinken en eten ongezond is, en dat je meer moet bewegen. Maar de mensen voor wie deze boodschap bedoeld is, zijn prima in staat deze informatie van zich af te houden.’ Moeten burgers niet zelf de verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid? Of heeft de overheid hier een taak?

‘Preventie is voor alle partijen lastig. Vanuit de overheid wordt het al gauw betutteling. En zolang artsen het hele onderwerp niet in hun spreekkamer willen toelaten, schiet het ook niet op. Ze hebben allerlei argumenten om met hun patiënten niet over roken en drinken en vet eten te praten. Ik snap dat wel, maar ja, als het kan helpen ...Ik heb wel eens voor de grap op een congres de stelling verdedigd dat een huisarts beloond moet worden voor het aantal rokers dat in zijn praktijk gestopt is. Niet dat ik het meteen propageer, dit kan op korte termijn niet, dat snap ik ook wel. Maar stel dat je dat zou doen? Wedden dat het helpt? Het zijn wel dit soort ideeën waar je het moet zoeken.’ Het succes van medische zorg maakt deze paradoxaal genoeg ook duurder. Ziekten waaraan je eerst doodging, worden nu jarenlang behandeld.

‘Dat soort cynisme, daar ga ik niet eens op in. Dat is te gek voor woor-

SPECIAL MRT 2012

12

3X MEIJERINK

· E-HEALTH Het is de toekomst, vindt iedereen. Maar in de praktijk komt het maar moeilijk van de grond.

· PREVENTIE Hoe meer geld je hebt, hoe gezonder je bent. Dat verschil tussen arm en rijk is in Nederland echt dramatisch.

· BETALING We kunnen modellen verzinnen waarbij niet per behandeling wordt betaald, maar waarbij de gezondheidswinst de prijs bepaalt.

den. Je moet wel voor ogen houden waar we het over hebben: langer leven van mensen in gezondheid. Eén ding weet ik zeker: als we in staat zijn ongezond gedrag te beperken, dan heeft dat op korte termijn een dalend effect op de zorgkosten. En misschien ook op de lange termijn. Als je dat bereikt met preventieprogramma’s, is dat goud waard.’ Preventie is niet haar taak, vindt minster Schippers. Hogere efficiency en kwaliteitsverbetering moeten van de markt komen. Wat vindt u daarvan?

‘We worstelen enorm met de vraag wat wel en niet de verantwoordelijkheid is van de overheid. Enerzijds hebben we een stelsel met de relatie tussen patiënten en verzekeraars, waar de overheid meer op de achtergrond staat, In het buitenland is met hier

jaloers op. Anderzijds is duidelijk dat er echt zaken niet goed gaan en dat de regie van de overheid soms nodig is. Neem de discussie over de kwaliteitsnormen: wanneer is een behandeling goed? Hoeveel spoedeisende posten sluiten we bij ziekenhuizen? Als je dat echt in de goede richting wilt bewegen, moet de overheid daar wel eisen aan stellen. Wij pleiten toch voor een overheidsrol die verdergaat dan de afstandelijke rol die hoort bij het stelsel dat we nu hebben.’ Meer preventie en de boel efficiënter organiseren: zo ingewikkeld klinkt het niet.

‘Er gebeurt ook echt al wel wat bij partijen. Verzekeraars hebben een bocht genomen als het gaat om preventie en innovatie. Ook bij gemeenten hoor ik andere taal dan vijf jaar geleden. Men voelt de verantwoordelijkheid voor de gezondheid van mensen. Het is niet zo’n somber verhaal, maar we moeten er wel flink aan trekken.’ U bent eigenlijk best optimistisch.

‘Ja, omdat ik vooral kijk naar oplossingen. Ik zie de bottlenecks, maar ook dat we met elkaar in gesprek zijn, dat partijen wel bereid zijn goed na te denken over hun eigen werk en hun eigen invalshoeken. De samenwerkingsbereidheid neemt voorzichtig toe. Als je het zwartgallig wilt bekijken: we staan met de rug tegen de muur. Iedereen beseft dat de uitgavenontwikkeling en dalende kwaliteit ons dwingen tot verandering.’ ■

Sandra Olsthoorn is redacteur zorg van Het Financieele Dagblad

Voor

Tegen

• Een grote inzet op het voorkomen van gezondheidsproblemen.

• Een overheid moet mensen niet voorschrijven hoe ze hun

Daarbij moet ook de overheid een rol spelen. Dit is noodzakelijk om de kosten van de gezondheidszorg terug te dringen. Dit alleen overlaten aan de eigen verantwoordelijkheid van mensen werkt niet. Mensen die roken bijvoorbeeld, zijn er heel goed in om zichzelf af te sluiten van informatie dat roken slecht is.


leven moeten leiden, dat is betutteling. Bovendien, is nauwelijks aangetoond dat campagnes uit het verleden veel hebben uitgehaald. Gezond eten en niet roken is uiteindelijk een zaak van mensen zelf en die moet niet voor rekening van anderen komen.

24-02-12 17:45

' ' $%% + % !' .! %.!$ % "$!$ 4&( -,8 #, +,8, & ,< C- #- &<8 ,78 C-=, )=,,, -,2 <=) ?--7 8<=) C&(, C #+-<&% ?7 -+ (=&8< &, C-7# $=, 8<,<( &( < 7#,2 < &#, &, -/7$< <7-)),$& , 7*?,< 7?7&,#2 C&, &, *) /7-*+ , =&<#&,#2 --7 +&( ,<8<&8$ -+ C-6, <+ < +-#, *&,2 < &8 =,&) < @ 7&( ,&< **, 7?7&,# -/ $< #& ?, 7&( 8?-7&,# , &, $=&8 $, +7 --) C-7#&,$-=*&() 7?7&,# , *<8< ),,&8 -/ $< #& ?, 0$< +<, ?,1 )@*&<&<2 * &8 $< +7 -+< &7, &, C-7# @< < #7-< ?7,7&,#, @7 &(?--7* &,8<**&,#, ,= + < +), )7&(#, ,--&< **, +7 , 7&( 8?-7&,#8% **, +7 , C-7#&,$-=*&() )7)<7 $,2 < &8 (=&8< 7 @7 )-8<, , )@*&<&< *)7 7), < $< 8/,,, @-7<2 , (=&8< 7 *?7, @&( <-/)@*&<&<2 +< @ &<8 &, $=&8 $, < ,7, ,&< $, 8< +,8,25 !('$ !% --7C&<<7

C-,$&8C-7# , /7<,7 *A=8

"# "",(%#

04 FDOS_Interview_CS.indd 13

24-02-12 14:17

RESEARCH SPECIAL MRT 2012

14

TOEKOMST VAN ZORG De grootste bedreiging voor de collectieve gezondheidszorg is de samenloop van verschillende trends: een bevolking die ouder wordt, een toename van het aantal chronisch zieken, steeds meer mogelijkheden om ziekten te ontdekken en behandelen, en een tekort aan verplegend personeel. Deze trends leiden tot een explosieve groei van de rekening. Wat betekent dit voor de solidariteit, de spil van het collectieve zorgstelsel? Wil jong dan nog betalen voor oud, willen mensen met een gezonde leefstijl nog betalen voor mensen die roken, vet eten en weinig bewegen? We kunnen de problemen voor zijn. Besparingen door preventie en vroege opsporing kunnen groot zijn. En beter organiseren – vooral met slimme ICT – kan niet alleen de kosten drukken, maar ook de zorg leveren die de patiënt echt nodig heeft.

WE WORDEN Vergrijzing Veel ziekten zijn niet meer dodelijk maar chronisch. Ofwel: we worden er oud mee. Het probleem is dat we ook steeds ouder worden, absoluut én relatief. Er zijn dus steeds meer mensen die langer worden behandeld.

Kosten Die vergrijzing is maar één verklaring voor de oplopende zorgkosten. Er zijn ook steeds meer (technische) mogelijkheden om te behandelen, en elke mogelijkheid om te behandelen, wordt doorgaans benut.

unten Knelpossingen l rg en op de zo op n a v nd en • Kost alarmere it in n lope dariter druk i l o s et de onde • Dit zrgstelsel en n ligg het zo e g n i en ss • Oplopreventie T C n I i e slimm

06 FDOS01_Onderzoek 02_CS.indd 14

27-02-12 12:17

OUDER EN DUURDER... Grijze golf Het percentage inwoners van 65 jaar of ouder neemt nog jaren toe. In 2040 bereikt de vergrijzing haar hoogtepunt. 11,5

12,8

13,6

15,3

19,7

25,9

25,1

24,8

8,9

10,1

23,7

7,7 1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

2030

2040

2050

2060

BRON: CBS

Het regionale verloop van de vergrijzing is grillig In 1980 had Limburg nog de jongste bevolking, maar sinds 2010 heeft het de oudste.

Het aantal chronisch zieken neemt toe Meer mensen zijn langer ziek, dankzij betere behandelingen en een oudere bevolking.

% bejaarden per provincie

■ 2000 ■ 2020 x 1000 0

<-10 10-12 12-14 14-16 16-18 18-20 20-22 22-2424->

200

400

600

800

Artrose Coronaire hartziekte Slechthorenheid Gezichtstoornis Suikerziekte COPD Nek- en rugklachten Hartfalen

1980 Nederland gemiddeld:


11,5%

13,2%

Beroerte Dementie



15,2%

21,2%

BRON: RIVM

x €1000

87,1 mrd

30

20

kostte de gezondheidszorg ons in 2010

BRON: CBS

Zorgkosten van ouderen zijn hoog Onze laatste jaren zijn het duurst. Zie column pagina 50: ‘Bespaar me mijn laatste levensjaar’

10

Leeftijd

4

+ 95

-9

9 90

4

-8

79

-8

85

80

9

74

75 -

70 -

4

-6

9

-6

65

60

4

-5 55

9

-5 50

4

-4 45

9

-4 40

4

-3 35

9

-3

-2

30

4

19

-2

25

20

14

15 -

9 5-

10 -

0-

5

0

BRON: RIVM/CBS STATLINE

In 2006 bracht de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) 33 steden in 22 landen om de tafel, om te bespreken hoe een stadsbevolking actiever en gezonder oud kan worden. Aanleiding was de (toen nog conservatieve) prognose dat de wereldbevolking niet alleen snel ouder wordt, maar ook steeds meer in steden geconcentreerd raakt. Het resultaat is een gids met de belangrijkste voorwaarden voor een gezond stadsleven, in zeven talen: www.who.int/ageing/age_friendly_cities_guide/en.


n S t e de j e n i r a wa der gezon ord t oud w

(I)

SPECIAL MRT 2012

15 27-02-12 12:09

RESEARCH

TOEKOMST VAN ZORG

...KUNNEN WE HET Optelsom

81% van de zorgbestuurders vindt dat de kosten van een fusie niet opwegen tegen de voordelen

Niet alleen doen artsen steeds meer (geavanceerde) behandelingen, ook de ontwikkeling van geneesmiddelen leidt tot hogere kosten. Alles bij elkaar kost de zorgsector de komende jaren spectaculair meer geld.

R&D-uitgaven van farmabedrijven De ontwikkeling van nieuwe medicijnen wordt bijna elk jaar duurder. in $ mrd

129,2

120

80 54,1 40

0 2000

2010 BRON: EP VANTAGE

65% van hen geeft aan dat de fusie uiteindelijk wel haar doelen heeft bereikt

Prognose: zorgkosten Nederland door het dak Zonder radicale ingrepen zullen de zorgkosten tot 2050 verdrievoudigen. in € mrd

200 150 100 50

90%

254,9

250

87,1

0 2010

2050 BRON: CBS

van de instellingen die goed voorbereid waren, bereikte zijn doelstelling

42% van de instellingen bereikte zijn doel ondanks een zwakke voorbereiding SPECIAL MRT 2012

16

BRON: TAKING THE PULSE, KPMG 2011


24-02-12 18:05

BETER ORGANISEREN?... in % van bbp 0

6

Efficiënter

12

Verenigde Staten

17,4

Nederland

12.0

Frankrijk Duitsland Zwitserland

Big spenders Bijna geen land geeft een groter deel van zijn inkomen aan zorg uit dan Nederland.

Denemarken Canada Oostenrijk België Nieuw-Zeeland Portugal Zweden

Veel besparingen in de zorg kunnen worden bereikt door slimmer samenwerken, onder meer door fusies en allianties. Een betere taakverdeling zou ook tot meer kwaliteit moeten leiden. Redenen voor fusie of overname Bestuurders in de zorg noemen in een enquête uiteenlopende motieven. in %

BRON: OESO

Ver. Koninkrijk Griekenland Italië Noorwegen Ierland

Personeelstekort in de zorg In Zuid- en Noord-Holland en Utrecht is de nood aan verplegend personeel het grootst.

Spanje IJsland Slovenië Slowakije Finland Australië Japan

BRON: DRIESSEN HRM PAYROLL

Chili Tsjechië

meer effiency

23

synergievoordelen

22

financiële problemen vergroten marktaandeel

10

10

Israël Luxemburg Hongarije Polen Estland Zuid-Korea

betere kwaliteit

9

expansiemogelijheden

6

betere dienstverlening

4

Mexico Turkije

6,1

BRON: KPMG

Verwachte trends • Meer specialisatie in academische ziekenhuizen • Samenwerking tussen huisartsen en algemene ziekenhuizen • Tweedeling in de ouderenzorg: betere zorg voor rijkere ouderen

Tekort personeel in % overschot 0 - 2,5 2,5 - 4,5 4,5 - 7,0 7,0 - 9,0 9,0 - 13,8

BRON: JBR MANAGEMENT CONSULTANTS

Steden die hun stad geschikter willen maken voor gezonde ouderen, kunnen bij de WHO een checklist vinden. Daar staan dingen op als ‘goed onderhouden trottoirs, vrij van obstakels’, en ‘voldoende schone en goed bereikbare publieke toiletten’. Belangrijke categorieën naast harde infrastructuur als gebouwen en transport, zijn respect, werkgelegenheid en betrokkenheid bij burgerinitiatieven. De lijst staat op www.who.int/ageing/publications/Age_friendly_cities_checklist.pdf


n S t e de j e n i waa r der gezon ord t oud w

( II )

SPECIAL MRT 2012

17 24-02-12 18:05

RESEARCH

TOEKOMST VAN ZORG

...EN KUNNEN WE Preventie loont (1)

97 vormen van samenwerking (joint ventures, overnames, fusies, participaties) vonden plaats in Nederland in 2011

Een van de grootste verbeteringen in de gezondheidszorg was het sluiten van de open riolen in onze negentiende eeuwse binnensteden. Maar er zijn veel meer vormen van preventie, die ziekten kunnen terugdringen en de zorgkosten drukken. Dat vereist wel individuele gedragsverandering.

Kostenbeheersing Uitgaven aan zorg als percentage van bbp ■ bij geen preventie ■ bij preventie ➜ BRON: MARC POMP, HEALTHY AGEING 2011

Gezondheidswinst De mogelijkheden variëren van gezond gedrag tot de inzet van slimme technologie ➜ BRON: MARC POMP, HEALTHY AGEING 2011

5 mrd aan totale zorgomzet is met deze samenwerkingsgolf gemoeid

8% van de totale zorguitgaven vormt de omzet uit deze nieuwe samenwerkingsvormen

25

nieuwe deals zijn er voor 2012 aangekondigd: samenwerken blijft in de mode

SPECIAL MRT 2012

18

BRON: JBR MANAGEMENT CONSULTANS

06 FDOS01_Onderzoek 02.indd 18

24-02-12 15:25

HET BETER VOORKOMEN? 2020

2010

12,9

12,9

15,8

2030

14,1

19,0

2040

16,1

2050

21,8

23,9

19,2

21,5

verschil

1 2 3

➜

Gezond leven

2,4% van het bbp

Veel bewegen, niet roken, gezond en vooral vetarm eten, stress vermijden

Besparingen De besparingen door preventie kunnen voor de periode tot 2050 uiteenlopen van € 544 mrd tot € 2001 mrd

Vroeg opsporen

425 mln

Zorg ervoor dat de eerste signalen van diabetes, hart- en vaatziekten en kanker ook op tijd worden ontdekt

ZELF KIEZEN

Slim assisteren

2001 mln

Technologie kan de medicus helpen, maar ook de zelfstandigheid van chronisch zieke mensen vergroten

De besparingen kunnen nog verder oplopen als rekening wordt gehouden met nieuwe kennis om aandoeningen te behandelen. Zorgkosten kunnen worden teruggedrongen tot:

Preventie loont (2) Een combinatie van strategieën om mensen te beïnvloeden – bijvoorbeeld om te stoppen met roken – kan bestaat uit mediacampagnes, begeleiding bij het stoppen, therapie en een prijsverhoging van tabak. Wel mikken op de juiste leeftijdsgroep.

425 mln 70 % Een investering van € 425 mln kan in een gematigd scenario een kostenbesparing opleveren van € 740 mln...

... wat een rendement betekent van 70 % – dankzij meer gezonde jaren, minder ziekteverzuim en een hogere arbeidsproductiviteit.

➜

16,5% van het bbp

BRON: MARC POMP, HEALTHY AGEING 2011

12.400 Het hoogste rendement wordt behaald door mensen tussen 20-44 jaar: dan is het € 12.400 per gestopte roker...

...maar na het 45e jaar heeft stoppen geen zin meer, het rendement wordt dan negatief. BRON: PWC

New York is een van de steden die zichzelf op de kaart zet als ‘age friendly’. Onder leiding van burgemeester Michael Bloomberg heeft de stad bijna 60 projecten opgezet, die de stad niet alleen leefbaarder maken voor ouderen, maar die de ouderen ook in staat stellen om meer aan de stad bij te dragen. Er komen meer roltrappen, liften en bushaltes, stadsparken worden age friendly gemaakt, en op 400 kruispunten krijgen voetgangers meer tijd om over te steken. De districten East Harlem en de Upper West Side worden speciaal doorontwikkeld voor oudere bewoners. ■

06 FDOS01_Onderzoek 02.indd 19

n S t e de j e n i r waa der gezon ord t oud w

( III )

SPECIAL MRT 2012

19 24-02-12 15:25

BLAUWDRUK

VAN SYSTEEM NAAR PATIËNT

U bent veel meer dan uw ziekte Gezondheidszorg draait steeds meer om behandeling van chronisch zieken. Michael Rutgers, directeur van het Astma Fonds, schrijft een blauwdruk voor de ideale zorg. Hierin staat de algemene arts centraal als ’coach‘ van de patiënt. door

MICHAEL RUTGERS

20

GETTY IMAGES

eeft u nog nooit een ziekenhuis van binnen gezien? Dan bent u een gelukkig mens. En zeldzaam, want vrijwel iedere Nederlander is wel eens patiënt. Ofwel consument in de zorg, want u bent kritisch, gezondheid is uw liefste bezit. Maar de zorg staat onder druk, dreigt onbetaalbaar te worden en de kwaliteit komt in het geding. De zorg die u wilt, is niet wat u krijgt. Wat u krijgt, is het resultaat van marktwerking en sturing op aanbod, van kostenbeheersing en oude structuren. Het gevolg is dat vooral chronisch patiënten niet optimaal kunnen deelnemen aan

H SPECIAL MRT 2012

illustratie

05 FDOS_Blauwdruk.indd 20

de maatschappij. Hun zorg moet goed zijn. Zij zijn beter af, wanneer ze als mens centraal staan in de zorg, op voet van gelijkheid met zorgverlener en zorgverzekeraar. Al jaren luidt het motto dat ‘de patiënt’ centraal moet staan. U dus, maar wat wilt u? U wilt dat uw arts u behandelt zoals hij zou willen dat zijn moeder of dochter wordt behandeld. Dat stelt de zorgsector voor fundamentele vragen. De zorg dreigt op termijn onbetaalbaar te worden: tot € 5000 per Nederlander per jaar. Weinigen beseffen wat een ziekenhuisopname, doktersconsult, echo of medicijn werkelijk kost. Zorg geldt als een gra-

tis product, waarvoor de zorgpremie al hoog genoeg is. Veruit de hoogste zorgkosten maakt u in de laatste zes maanden van uw leven. Alleen, niemand kan voorspellen wanneer dat moment aanbreekt. En straks willen jongeren uw dure pillen niet meer betalen. HEEL VEEL, NIET HEEL GOED

Uw zorgkosten zijn onder meer zo hoog doordat zorgverleners worden betaald voor ‘heel veel zorg’, niet voor ‘heel goede zorg’. Er wordt afgerekend per operatie, longfunctiemeting of medicijn. Dus niet het gezonde resultaat telt, maar het aantal handelingen. De plannen voor winstuitkering door zieken-

24-02-12 16:00

05 FDOS_Blauwdruk_CS.indd 21

24-02-12 18:11

BLAUWDRUK

HET PROBLEEM

PRIJS LOOPT UIT DE HAND › De zorg wordt onbetaalbaar

› Mensen twijfelen aan de kwaliteit

› Een personeelstekort dreigt al snel

› Marktwerking leidt niet tot verbetering

huizen zijn een perverse financiële prikkel. Veel meer mensen zullen om goede zorg vragen. Dat duurt wel tot het jaar 2040 dankzij de vergrijzing, daarna vlakt het af. In verpleeghuis, thuiszorg en ziekenhuis ontstaat snel een groot personeelstekort. Ook aan de kant van het aanbod wringt het. U eist kwaliteit, maar vertrouwt er niet op dat u die krijgt. U gaat shoppen, vraagt vaker om een second opinion, of zoekt het misschien buiten de landsgrenzen. Intussen zetten de financiering en de bureaucratie de relatie met uw arts onder druk. Iedereen herkent het. Uw zorg verdrinkt in de papierwinkel van ziekenhuizen en zorgverzekeraars, u wordt van het kastje naar de muur gestuurd, elke arts of therapeut heeft een eigen idee bij ‘goede zorg’. De relatie met uw arts is overgeleverd aan de grillen van het systeem. Marktwerking in de zorg heeft daarin geen verbetering gebracht, integendeel. Onze zorg is aanbodgestuurd gebleven, niet vraaggericht. Tussen die twee zit een wereld van verschil. ‘Veel zorg’ en ‘goede zorg’ staan op gespannen voet met elkaar. We moeten het anders doen.

Al een tijdje zingt het motto ‘van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’ rond in zorgsector en politiek. Gezondheid begint als er nog niemand ziek is. Voorkomen is beter dan genezen. We moeten beseffen dat preventie in alles doorklinkt: van een bouwbesluit tot wegen en vervoer, van inrichting van onze wijken tot het rookbeleid, van arbeidsomstandigheden tot natuur en milieu. Beleidsmakers moeten vooruit durven kijken. Hoe (on)gezond wordt u van hun plannen? Zij mogen zichzelf de spiegel voorhouden: zou ik het voor mijzelf of mijn kinderen zo willen? GEZOND GEDRAG

Gezondheid en zorg zitten dicht op uw huid. Dus moet de zorg niet zijn opgeknipt tussen huisarts, specialist en zorginstelling. U wilt in de buurt terechtkunnen, soms gespecialiseerd verder weg. Voor goede zorg wilt u best een uur reizen. Chronische patiënten zijn 364 dagen per jaar alleen met hun ziekte. Één dag per jaar, soms maar een paar uur, zijn behandelaars erbij betrokken. Mensen met een ziekte die niet te genezen is, moeten dus zelf de regie krijgen en nemen. De rol van de patiënt begint bij gezond gedrag en bijvoorbeeld goed gebruik van medicijnen. Artsen en andere zorgverleners zijn de deskundige coach. Meer kan niet in die beperkte tijd en meer hoeft vaak ook niet. Werkgevers en bedrijven, vakbonden, verenigingen en andere maatschappelijke organisaties kunnen u helpen in uw rol van toege-

U EN UW GEZONDHEID

We moeten de mens centraal stellen, u bent meer dan uw ziekte. Ook uw sociale omgeving en gedrag, opleiding en werk, cultuur en draagkracht bepalen hoe gezond u bent. Bent u ziek, dan wilt u weten wat u nog wél kan en niet alleen de belemmeringen horen die u te wachten staan.

Gebruik medische voorzieningen leeftijd 55-64 ■ leeftijd 65-74 ■ Hoe ouder, hoe meer zorg. (2010)

leeftijd 75+ ■

81 84

78,9

76,4 56,6 48,9

64,2

65,9 54,6 27,7 30 28,6 9,5

SPECIAL MRT 2012

22 05 FDOS_Blauwdruk.indd 22

13 16,9

94,5

Huisarts BRON: CBS STATLINE

Specialist

Fysio

Ziekenhuisopname

81,6 Medicijngebruik

24-02-12 16:01

wijde zorgconsument. Ook zorgverzekeraars hebben een belangrijke rol: geld is het smeermiddel. Beloon gezond resultaat, dus de uitkomst, en niet louter de behandeling. Bent u minder ziek? Bent u gezonder? Vindt u de zorg goed? Ook de vraag of u gelukkiger bent dankzij de zorg, is van wezenlijk belang. Maatschappelijk resultaat staat niet los van medisch resultaat. Behoudt u uw baan? Kunt u weer zelf de trap op? Kan uw omgeving u helpen? Kunt u voorkomen dat u weer snel terugkomt met een nieuwe zorgvraag? Voor longpatiënten geldt nu vaak de ‘kracht van uitgeblazen lucht’ als graadmeter van resultaat, terwijl de patiënt heel andere persoonlijke doelen kan hebben. Die moeten serieus worden genomen, anders gaan mensen de zorg uit de weg. Een goed gesprek tussen u en uw arts is onontbeerlijk om maatwerk te bereiken. Dat gesprek moet open zijn, zonder belemmeringen als vooringenomenheid en oogkleppen, regels en voorschriften. KIJK OVER DE SCHUTTING

Als ú centraal staat en niet het systeem, vraagt dat om het loslaten van het oude denken en de oude structuren. Het huidige systeem past dan niet meer. Een compleet toegerust ziekenhuis in elke Nederlandse gemeente is te duur en overbodig. U bent mobiel en krijgt toch de beste zorg als we in de zorg slim investeren en samenwerken, bijvoorbeeld met een centraal medisch dossier of een kliniek die iets verder weg is maar wel beter. Als ú centraal staat en niet het systeem, dan moeten de huisarts, specialist en academicus hun onderlinge kloof overbruggen. De ‘generalist’ wordt de nieuwe specialist. Het is een arts die veelvoorkomende ingrepen en behandelingen in zijn mars heeft. Een beetje zoals de geriater nu al veel zorg rondom ouderen bundelt. De huisarts blijft de poortwachter. Hij bepaalt waar uw diagnose wordt gesteld. Uzelf, uw huisarts en de generalist bepalen samen welke behandeling nodig is en wie die uitvoert,


zeker bij mensen met chronische ziekten. Dat leidt tot nauwe samenwerking in de regio onder het motto: doe waar je goed in bent. Als één medisch team een diagnose en behandeling in de vingers heeft, wordt dat team er ook heel goed in. Dat is wat u wilt. Zorgverleners doen waar ze echt goed in zijn. Aan uw lijf geen polonaise. Als u centraal staat en niet het systeem, dan moet de bekostiging op de schop: van uurtje-factuurtje naar echte resultaten met medische en maatschappelijke winst. U komt bij uw arts voor zijn vakmanschap, niet voor zijn ondernemerschap. Uw arts hoeft niet deskundig te zijn in tarieven, risico’s, cijfers en laagste kostprijs. Daar zijn managers voor. ARTSEN IN LOONDIENST

Artsen moeten in loondienst, het namaakondernemerschap van maatschappen binnen ziekenhuizen helpt u niet. Er zijn artsen die graag het doemscenario van de wachtlijsten van stal halen. Een bizar dreigement. Alsof artsen in loondienst geen productie kunnen draaien! Elke toegewijde arts-assistent in weekenddienst zal u overtuigen van het tegendeel. Laten we daarover eerlijk zijn. Een arts in loondienst voert behandelingen zonder twijfel uit omdat ze nodig zijn, niet omdat ze geld opleveren. Dat drukt de kosten van de zorg pas echt. Als ú centraal staat en niet het systeem, kopen verzekeraars goede zorg in en niet slechts goedkope zorg.

HET DOEL

GOEDE ZORG VOOR ALLEN › Patiënten zijn gelijkwaardig

› Zorg is toegankelijk en betaalbaar

› Goede zorg leidt tot een goed leven

› Een relatie tussen arts en patiënt zonder drempels

SPECIAL MRT 2012

23 24-02-12 16:01

BLAUWDRUK

DE UITDAGING

OUD KADER OP DE SCHOP › De blik volledig richten op medisch en maatschappelijk succes voor patiënt

› Patiënten betrekken bij betere zorg

Dus ligt de besparing in het verschiet. De zorg moet regionaal werken, op basis van de behoeften van de lokale bevolking, van u dus. Dat de huisarts en de generalist meer de regie nemen, betaalt zich uit voor specialisten en zorginstellingen. En waarom niet u laten meeprofiteren via de regionale premie? Ga voor de beste resultaten naar grote groepen in de regio en het zal zich uitbetalen in een betere gezondheid en in lagere kosten. Als u centraal staat en niet het systeem, moeten ook de patiëntenorganisaties zichzelf opnieuw gaan uitvinden. Zij bundelen de ervaring en de kennis van veel patiënten en helpen zo de zorg te verbeteren. En bij de patiëntenorganisaties ligt de schone taak om u te helpen als verstandige zorgconsument: goed geïnformeerd, betrokken, met gezond gedrag. Verenigingen van patiënten, in de klassieke vorm, hebben hun langste tijd gehad. Netwerkorganisaties nemen het stokje over, vooral langs de

digitale weg. Toch blijft de fysieke ontmoeting bestaan voor mensen met chronische ziekten. Zij leren van elkaars kennis en ervaring. Dat helpt bij het omgaan met ziekte en bij het gezonder worden. Organisaties van chronische zieken moeten dringend op zoek naar innige samenwerking. Alleen zo kunnen zij kwaliteit leveren. GELD ALS SMEERMIDDEL

Gezondheid en zorg zijn basisbehoeften. U en ik zijn bereid te betalen voor goede en moderne zorg. Geld is het belangrijkste smeermiddel in de zorg. Beleidsmakers moeten het aandurven de bekostiging op te schop te nemen. Artsen en ziekenhuizen moeten zich weer toeleggen op goede zorg, niet op veel zorg. Patiënten moeten de regie in handen nemen, zich anders organiseren. Bestuurders in de zorg moeten niet voor de kortetermijnwinst gaan, maar durven sturen op de toekomst. Een gezonde toekomst, waarin u en uw kinderen centraal staan. ■

› Kwaliteit leveren door vakmanschap

› Bestaande structuren loslaten

Michael Rutgers is directeur van het Astma Fonds, binnenkort het Longfonds

Meer blauwdrukken voor de zorg • De helft van de ouderen leeft met een of meer chronische ziekten. SPECIAL MRT 2012

24

Zij hoeven niet per se beperkt te zijn in hun functioneren, blijkt uit de studie Gezond ouder worden van het RIVM. • De belangrijkste trends en doelen op het gebied van volksgezondheid en zorg voor de komende jaren staan in


De strategische kennisagenda 2020 van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. • De Raad voor de Volksgezondheid geeft in Medischspecialistische zorg 20/20 een brede analyse van veranderingen in de zorg.

24-02-12 16:02

!! !$ ' !- $ ! + '' .!$ '

$ % 47&/ ( &, @< 7 &, $< =&<,*, #=7< , ( @-7< <7-<8 -/ 7*,8 C-7#2 #*&()7<&( )=,,, @ ?* *7, ?, 8< /7<&8 &, &,#/-7 &, &, 7,&# <<, 7&) , ,&2 ?7* &8 7- 7 < $-#7 )@*&<&< ?, C-7# )-8<, 8&#,&!,< ?7*#<2 < ?7&8< -?7* , $78$&))&,# ?, $< C-7#*,8$/ +< , -=8 -/ 78< *&(, , -/ &#, ?7,<@--7*&()$& ?, *&,<:/<&,<2 , ** <),&88, ?, $< @--72 &),$=&C, <7,8 -7+7, ,7 ?* *-#&8$7 ,$, -++=,&
"# "",(%#


24-02-12 16:04

' !'

$% ' '$ 4 *,#=7&# C-7# 8*=&< 8<8 +&,7 , &( @,8, ?, +-7, -=7, , ,7 #7=&)782 < *&#< ,&< , $-?* #* & @ 8<, 7*, # < ?, ** %*,, /7-,<=* $< +8< =&< , *,#=7&# C-7#2 )-+, (7, C* 7 ?* +-<, ?7,7,2

*A=8 @&* $&7 +< ),,&8 ?, 7&( 8% ?-7&,# , C-7#&,$-= , #7-< &(7# , *?7,2 &(?--7* --7 C-7#,&78 < $*/, &( 8<7<#&-,<@&))*&,# !,,&* +,#+,< 7&8&-+,#+,< -,/<% -,<@&))*&,# , C-7#/7-#7++7&,#2 7&( C<<, @ (7,*,# 7?7&,# =&< 7*, &, , 7,#, @ -,C )*,<, , A/7<8 &,<7,<&-,* +< *)7 &, -,<<25 ' $% 7<,7 *A=8

"# "",(%#


24-02-12 16:04

samen beter worden

MENSEN

NIEUWE LEIDERS NODIG

Zorgbestuurders, artsen en patiënten zullen samen moeten optrekken om de kwaliteit te verhogen en de kosten te drukken. Er zijn nieuwe samenwerkingsvormen en nieuwe leiders nodig voor de grote sprong voorwaarts. door LIESBETH VAN ERP interviews door MONICA VERHOEK fotografie

org kan altijd beter. Dat besef je pas goed na een persoonlijke kennismaking met de zorg als patiënt of begeleider. Voor veel consumenten lijken zorginstellingen en zorgwerkers langs elkaar heen te werken. Dubbel werk, te weinig informatieoverdracht en communicatie, overof onderbehandeling: waarom is het zo moeilijk die zorg goed af te stemmen? Voor professionals is samenwerken lastig. Niet door de inhoud van hun werk, daar hebben ze bewust voor gekozen. Juist het organiseren, afstemmen en verbinden van zorgvormen is een tijdrovende en frustrerende bezigheid, maar die voor de patiënt of cliënt

Z

07 FDOS_Werknemers_CS.indd 27

FRISO KEURIS

juist van levensbelang kan zijn. De gezondheidszorg is een complexe bedrijfstak waar consumenten veel van verwachten. Met de grote vergrijzing voor de poort, de snelle ontwikkeling van medische technologie en met een beperking van het macrobudget voor zorg, willen we wel toegankelijke, betaalbare en veilige zorg van hoog niveau blijven houden. Dat vraagt op zijn minst afstemming en naadloze samenwerking, al was het maar om onnodige kosten door dubbel werk en onvoldoende communicatie te vermijden. Maar de praktijk is weerbarstig. De zorg is een naar binnen gekeerde sector. Het lijkt erop dat op sommige gebieden radicale veranderingen van buitenaf

nodig zijn. Er zijn wel goede voorbeelden.

Ketenzorg ››DE GROTE SPRONG VOORWAARTS MOET NOG KOMEN

Nederland telt nu al 4,5 miljoen chronisch zieken, van wie 1,5 miljoen meer dan één chronische aandoening heeft. Dit aantal stijgt. Samenwerking tussen aanbieders van verschillende zorg – ketenzorg dus – wordt een vereiste, naast een efficiënte aanpak. Anders lopen de kosten te veel op. Teamwork is nodig. Uitgangspunt is het organiseren en verlenen van vraaggestuurde zorg: wat heeft de patiënt nodig en waar in de keten wordt die zorg het best geleverd?

SPECIAL MRT 2012

27 24-02-12 18:15

MENSEN

De patiënt staat hierbij centraal en er wordt voorzien in een zo veel mogelijk sluitende keten van vroegtijdige onderkenning, preventie, zelfmanagement en zorg. De ketenpartners moeten het wel eens zijn over wat zij bij disease management aan de patiënt willen leveren. Vaak is er een casemanager, een aanspreekpunt voor de patiënt die kan regelen dat de zorg op tijd en doelmatig wordt geleverd. Dat kan door leefstijladvisering, betere samenwerking tussen zorgprofessionals, stimuleren van informele zorg of door de vinger aan de pols te houden. Effectieve ketenzorg geeft hogere kwaliteit en vermindert de druk op ziekenhuiszorg. De chronisch zieke heeft een belangrijke stem bij het managen van zijn ziekte. De zorg moet regionaal worden geregeld, maar er is nog geen uitgekristalliseerd organisatiemodel. De zorg voor chronisch zieken bestaat nu nog uit een lappendeken van gemotiveerde en goedwillende individuele (para)medische zorgaanbieders, zorggroepen, huisartspraktijken, specialisten en thuiszorg. Ketens komen moeizaam van de grond. Struikelblokken zijn denken en handelen vanuit eigen domeinen, belangenconflicten, ontbreken van goede ICT, bekostiging en onvoldoende regionale sturing. Er zijn praktijkvoorbeelden van ketenzorg waaruit blijkt dat er winst te behalen is, zoals bij de behandeling van diabetes, reuma, COPD en borstkanker. Er zijn experimenten gaande met de bekostiging van keten-dbc’s (diagnosebehandelcombinaties) voor enkele aandoeningen. Zorgaanbieders en verze-

keraars klagen wel over het vele werk dat het contracteren van deze ketens met zich meebrengt. Voor het contracteren van zorg voor 1,5 miljoen mensen met meerdere chronische aandoeningen schiet dit ziektespecifieke model te kort. Beleidsmakers denken nu voorzichtig aan populatiegerichte bekostiging, waarbij zo veel mogelijk kwaliteit van leven per bestede euro moet worden gerealiseerd met een nieuwe vorm van regionale aansturing. Het lijkt erop dat alleen via een radicaal vernieuwende aanpak grote stappen kunnen worden gezet. Bestaande zorgaanbieders zijn hiertoe meestal niet in staat. Zij zijn gericht op het in stand houden van hun eigen organisatiestructuur. Het wachten is op nieuwe partijen en leiders die deze disruptive innovations realiseren. Technologie als domotica en e-health is belangrijk. In het Verenigd Koninkrijk zijn al spectaculaire resultaten behaald.

Ruilhandel ››BALANCEREN OP SLAPPE KOORD Nederlandse ziekenhuizen leveren nu een breed, vrij compleet pakket zorg. Een deel bestaat uit complexe zorg waarvoor veel ervaring van specialist en ziekenhuis nodig is, zoals grote vaat- en kankeroperaties, of zorg waarvoor dure voorzieningen nodig zijn, zoals operatierobot, bestralingsapparatuur of scanner. Verzekeraars, overheid en zorgaanbieders hebben in 2011 afgesproken dat dit soort zorg geconcentreerd moet worden met behoud van het ‘gewone’ aanbod van ziekenhuiszorg dicht bij huis. Dat levert betere resultaten en minder

DRIE VOORBEELDEN SAMENWERKING

SPECIAL MRT 2012

28

1 2 3

07 FDOS_Werknemers.indd 28

Ketenzorg: protocollaire afspraken tussen de verschillende zorgverleners. Werkt bij chronische aandoeningen die langdurige begeleiding vragen. Ruilhandel: werkt bij ziekenhuizen die willen blijven voldoen aan de kwaliteitscriteria van de inspectie IGZ en verzekeraars voor (hoog)complexe en acute zorg, en ziekenhuizen die nieuwe initiatieven willen opzetten.

Samenwerken 1

ROULEREN Naam: Dirk Jan Versluis Leeftijd: 56 Functie: ‘intensivist’ en medisch leider IC-netwerk Coöperatie Samenwerkende Ziekenhuizen West-Nederland nel beslissen en handelen heeft mij in de acute zorg altijd aangetrokken. Hoewel ik veel organisatorische zaken doe, werk ik minimaal 50% aan het bed. Met je laarzen in de modder, je moet weten wat er speelt en een voorbeeld zijn voor anderen. Ook ik rouleer op de verschillende locaties. Intensivisten waren een schaars goed in de ziekenhuiswereld. Door een IC-netwerk te vormen, zijn er veel meer mogelijkheden tot verdieping van kennis in kennisteams en voor het participeren in wetenschappelijk onderzoek.

‘S

Dit maakt het netwerk aantrekkelijk voor intensivisten. We werken nu op alle locaties samen met zestien intensivisten. Per IC is er 24 uur per dag een intensivist eindverantwoordelijk. Die moet ‘s nachts binnen twintig minuten aanwezig zijn. We kunnen adequater handelen door de intensieve samenwerking, uniform geschoold personeel, kennisuitwisseling door roulatie en de voortdurende aanwezigheid van een intensivist op de afdeling. We zien dat de ligduur van patiënten korter is geworden. Door de acute zorg goed te organiseren, signaleer je beter, kun je sneller handelen en is de patiënt eerder hersteld.‘

Regie regionaal: werkt wanneer in een regio alle zorgvormen van thuiszorg tot topklinische functies tot een hoger kwaliteitsniveau en meer doelmatigheid moeten worden gebracht. In Nederland nog niet van toepassing.

23-02-12 18:05

‘DOOR DE ACUTE ZORG GOED TE ORGANISEREN, IS DE LIGDUUR VAN PATIËNTEN KORTER GEWORDEN’


23-02-12 18:06

MENSEN

kosten op. Maar hoe? Het logische antwoord lijkt ruilhandel en samenwerking. Ziekenhuisbestuurders moeten balanceren op het slappe koord: waakhond NMa en zorgautoriteit NZa zien nauwgezet toe op overtredingen van de mededingingswet, verzekeraars eisen een goede prijs-kwaliteitverhouding, de inspectie IGZ heeft volumeeisen bij complexe ingrepen en de specialisten verenigen zich in regionale maatschappen die niet altijd samenvallen met door bestuurders gedroomde samenwerkingsverbanden. Patiënten laten zich niet zomaar naar een ander ziekenhuis sturen en in 2012 is het bekostigings- en financieringssysteem ingrijpend gewijzigd, waarmee de financiële gevolgen van zorgtransfers lastig zijn in te schatten. Juist zicht krijgen op financiële gevolgen van samenwerking is een belangrijke succesfactor. Kleinere ziekenhuizen worden kwetsbaar: hun zorgpakket dreigt uitgekleed te worden en zijn dan minder aantrekkelijk voor professionals. De succesvolle voorbeelden hebben enkele zaken gemeen. Zij hebben een zorgvuldig geformuleerde gezamenlijke toekomstvisie en stellen langetermijndoelen onder aanvoering van (nieuw) leiderschap, in intensieve samenwerking met professionals uit de betrokken ziekenhuizen en in afstemming met belangrijke stakeholders. Ook zorgen zij voor successen op de korte termijn. En samenwerkende partijen dienen een degelijke planning aan te houden, waarin ook organisatie- en hr-ontwikkeling voorkomen.

30

Regie regionaal ›› LANGETERMIJNINVESTERING De Zweedse plattelandsprovincie Jönköping is internationaal bekend geworden door haar uitzonderlijke prestaties op het gebied van zorgkwaliteit en -toegankelijkheid tegen lage kosten. Jönköping heeft circa 340.000 inwoners,

KETENZORG DOEN:

RUILHANDEL DOEN:

Regionaal organiseren, actieve rol van patiënt, teamwork, goede ICT, casemanager, e-health, visie en nieuwe leiders.

Gezamenlijke visie en zicht op meerwaarde voor patiënt en professional. Leiderschap, betrokkenheid van professionals en stakeholders, financiele onderbouwing. Kortetermijnsucces en langetermijnplanning, oog voor ontwikkeling van mens en organisatie.

NIET DOEN: SPECIAL MRT 2012

De Coöperatie Samenwerkende Ziekenhuizen West-Nederland – in de volksmond A12-coöperatie – is een samenwerkingsvorm die wél lijkt te werken. Het Bronovo Ziekenhuis, MC Haaglanden (twee locaties: Den Haag en Leidschendam), Groene Hart Ziekenhuis (Gouda) en het LangeLand Ziekenhuis (Zoetermeer) zochten elkaar een aantal jaren geleden op. Het blijven aparte ziekenhuizen, maar ze werken samen waar dat winst voor patiënt of budget oplevert. Zij exploiteren samen een PET-CT-scanner, een obesitaskliniek, intensive cares en een liesbreukstraat. En er zijn nog veel meer plannen. De afdelingen intensive care (IC). vormen het hart van de samenwerking Zonder goede IC kunnen veel andere specialismen niet goed werken. Op vier locaties van de coöperatie is één IC-organisatie. Het Langeland Ziekenhuis, heeft geen IC meer, maar een voorziening voor acute opvang van ernstig zieke patiënten. Alle ziekenhuizen van de coöperatie hebben ooit problemen gehad om voldoende intensivisten te vinden. Die zijn nu voorbij. De coöperatieziekenhuizen hopen zo niet alleen hun patiënten te behouden, maar ook nieuwe patiënten aan te trekken.

Alleen richten op belangen van zorgaanbieders, bekostiging per ziekte.


NIET DOEN: Grote regionale fusies met monopolie, uitkleden zorgpakket kleine ziekenhuizen zonder perspectief voor specialisten. Samenwerking zonder voordelen voor patiënten en samenwerking bij gebrekkig leiderschap.

Samenwerken 2

UITWISSELEN Naam: Frank Lindhout Leeftijd: 49 jaar Standplaats: Groene Hart Ziekenhuis, Gouda Functie: manager IC-netwerk et IC-netwerk is het hart van de samenwerking tussen onze vier ziekenhuizen. Doordat de vijf IC‘s van de coöperatie van verschillende niveaus zijn, is het voor de alliantie veel eenvoudiger om de juiste patiënt op het juiste type IC te krijgen. Een minder complexe ICpatiënt hoeft dan geen bed te bezetten op een IC van niveau 3, die juist bedoeld is voor gecompliceerde patiënten. Maar de grootste winst is het uitwisselen van kennis en kunde door het laten rouleren van ’dure‘ dokters (intensivisten) en IC-verpleegkundigen over de IC-locaties. Hierdoor creëer je eenduidige en kwalitatief hoogstaande zorg voor elke IC-patiënt.

‘H

Bij personele problemen en/ of capaciteitsproblemen leggen we de roosters naast elkaar om te kijken of we een IC-medewerker op een andere locatie in kunnen zetten of dat we een patiënt naar een andere locatie binnen het netwerk moeten verplaatsen. Natuurlijk streven we ernaar om de patiënt zo min mogelijk te verplaatsen, maar als we dit doen gaat er altijd een deskundig team mee, met onder andere een intensivist. Natuurlijk zijn er cultuurverschillen binnen het netwerk. De oostkant heeft meer een landelijk karakter, terwijl de westkant meer gericht is op de grote stad. Boeiend om te zien hoe dit elkaar weet te versterken.‘

23-02-12 18:06

‘DE WINST IS HET UITWISSELEN VAN KENNIS EN KUNDE DOOR HET ROULEREN VAN IC-DESKUNDIGEN’ 07 FDOS_Werknemers.indd 31

23-02-12 18:06

MENSEN

drie ziekenhuizen en vele organisaties voor eerstelijnszorg, preventie, verpleging en verzorging. Het gebied is sterk vergrijsd. Gezondheidszorg is in Zweden grotendeels in staatshanden. Het provinciebestuur is verantwoordelijk voor de organisatie. Wat is hun geheim? Jönköping heeft Qulturum opgericht, een regionale kennisinstelling voor zorg waar veel gezondheidswerkers uit de regio zijn getraind in het verbeteren van kwaliteit aan de hand van eenvoudige principes. Qulturum betekent ‘ontmoetingsplaats voor kwaliteit en cultuur’. ‘Superteacher’ Goran Henriks, voormalig coach van het Zweedse nationale basketbalteam en systeemdenker, heeft de leiding. Hij ziet gezondheidswerkers als kenniswerkers, waarbij het ontwikkelen van menselijk kapitaal van levensbelang is voor het verbeteren van kwaliteit. Iedereen in de gezondheidszorg van Jönköping moet bekend zijn met de principes van permanente verbetercycli zoals ‘plan-do-study-act’. Zorgwerkers in Jönköping meten al jaren consequent hun resultaten en zijn gemotiveerd om die permanent te verbeteren. De gegevens zijn openbaar. Bij landelijke vergelijkingen komt Jönköping vaak als winnaar uit de bus. Het provinciebestuur ondersteunt de verbetercultuur strategisch en heeft maatregelen genomen om de focus op kwaliteit in alle geledingen te verankeren. De leiders van de zorgorganisaties moeten onderling samenwerken met maar één doel: het verbeteren van de kwaliteit van leven tegen zo min moge-

REGIE REGIONAAL VOOR WIE: Iedere regio die meer kwaliteit van leven per geïnvesteerde euro wil leveren.

WAT:

SPECIAL MRT 2012

32

Gratis scholing en begeleiding van zorgwerkers, meten van resultaten, benadering van topdown en bottom-up tegelijkertijd, besparingen herinvesteren, gemotiveerde en betrokken medewerkers


lijk kosten. Daarna volgen de budgetten. Maakt al dat werken aan kwaliteit de zorg duurder? Nee, integendeel. De meeste verbeterprogramma’s die men in Jönköping doorvoert, leveren naast tevreden klanten, een verbeterde kwaliteit van leven en minder complicaties, ook nog eens geld op. In Jönköping komen geen dure consultants vertellen hoe het moet. Men maakt bijvoorbeeld gebruik van deskundigen bij uitstek: de ervaringen van (meestal oudere) patienten. Met een budget van slechts 0,03% van de jaarlijkse zorgbegroting leidt men in Qulturum zelf de deskundigen voor de werkvloer op. See one, do one, teach 500 is het adagium. Iedereen uit de provinciale gezondheidszorg heeft toegang tot de kennis en opleidingen van Qulturum. De besparingen die verbeterprogramma’s opleveren, worden niet aan het budget onttrokken, maar mogen door de verbeteraars worden hergebruikt. Zo zijn in de loop der jaren al meer dan duizend meetbare verbeteringen ingevoerd. De toegankelijkheid van zorg voor kwetsbare ouderen is drastisch verbeterd, zij kunnen met hulp nu veel langer zelfstandig blijven. Maar ook zijn er veel minder gevallen van levensbedreigende infecties, en de conditie van de kindergebitten is stukken beter na een nieuwe preventieve benadering. ■

Liesbeth van Erp is voormalig gynaecologe, consultant en medeauteur van het boek Zadelpijn en ander damesleed

UITGANGSPUNTEN: Streven naar goede toegankelijkheid, toepassen van principes van snelle doorstroming en samenwerking, en de beste klinische resultaten in een veilige omgeving tegen de laagst mogelijke kosten

Samenwerken 3

VERDELEN Naam: Joop Hendriks Leeftijd: 58 Standplaats: Bronovo ziekenhuis, Den Haag Functie: bestuursvoorzitter Bronovo, bestuurder van de Coöperatie Samenwerkende Ziekenhuizen West-Nederland amenwerken is bedenken waarin een ziekenhuis goed is en dat uitvergroten. De centrale vraag moet zijn: hoe kunnen we elkaar versterken in de regio? Diversiteit en behoud van eigen cultuur zijn belangrijk. We hebben gezocht naar ziekenhuizen met een verschillend profiel. Zo hebben we in de Coöperatie een regionaal ziekenhuis (Groene Hart), een Vinex-ziekenhuis (LangeLand), een algemeen ziekenhuis (Bronovo) en een topklinisch ziekenhuis (Haaglanden). Dit maakt dat we een sterk concept hebben.

‘S

Zorg dichtbij als het kan, verder weg als het moet. Het kan in de (nabije) toekomst voorkomen dat je als patiënt met een bepaalde aandoening in het Langeland Ziekenhuis bij de polikliniek binnenkomt, een PETscan krijgt in het Groene Hart Ziekenhuis en wordt geopereerd in MC Haaglanden. Stapsgewijs samenwerken en de specialismen verdelen, zodat patiënt en ziekenhuis er beter van worden. De Coöperatie heeft al miljoenen euro’s bespaard door de krachten te verdelen. Door afdelingen als administratie, hr en inkoop samen te voegen, is er al veel winst behaald. Waarom zou je in alle vier de ziekenhuizen een PET-scan hebben? Nu staat er één in het Groene Hart Ziekenhuis voor de hele Coöperatie.‘

NADEEL: Overbelasting van het kennis- en scholingsinstituut Monica Verhoek is freelancejournalist

23-02-12 18:06

‘SAMENWERKEN EN SPECIALISMEN VERDELEN ZODAT ZIEKENHUIS EN PATIËNT ER BETER VAN WORDEN’


23-02-12 18:06

STRATEGIE

QUICK WIN

PREVENTIEF

SLIM SNEL BETER GOED KOPER

1

GEWICHT VERMINDEREN

Mensen tussen 50 en 64 jaar met een hoge bloeddruk en overgewicht hebben vijftien jaar later meer kans op mentale problemen. Hun geheugen werkt slechter, ze verwerken informatie langzamer en kunnen zich moeilijker concentreren. Dit is het gevolg van hersenschade die door de jaren heen ontstaat, concludeert neuropsycholoog Yael Reijmer van het UMC Utrecht in haar proefschrift. Reijmer analyseerde 15 jaar lang bij bijna 400 mensen tussen de 50 en 64 jaar bekende risicofactoren zoals bloeddruk, buikomvang en mentaal functioneren. Ze analyseerde tevens de ‘verbindingswe-

Met slimme vondsten, preventie en eenvoudige maar effectieve handelingen kan de zorgsector een sprong vooruit maken. Negen voorbeelden van verbeteringen waarvan patiënt, arts en overheid nu al profijt kunnen hebben. door HENK ENGELENBURG beeld

SHUTTERSTOCK

SPECIAL MRT 2012

34 06 FDOS_Best practices_CS.indd 34

27-02-12 12:16

2

Buikomvang en bloeddruk

zijn bekende risicofactoren die op latere leeftijd kunnen leiden tot hersenschade. gen’ in de hersenen van gezonde mensen en van 35 patiënten met diabetes II. De diabetespatiënten hebben meer kleine afwijkingen in de verbindingswegen en presteren slechter op mentaal gebied. Deze achteruitgang is het gevolg van microscopische schade in de hersenen. Reijmers conclusie: een ongezonde leefstijl leidt tot overgewicht en hoge bloeddruk. Deze risicofactoren veroorzaken op lange termijn hersenschade, die blijkt uit problemen zoals traagheid en geheugenverlies. Kortom: wie door gezond leven de kans op dementie wil verkleinen, moet op tijd beginnen.

06 FDOS_Best practices_CS.indd 35

STOPPEN MET ROKEN

Wat is een betere preventie dan niet roken? Tegenstanders van het rookverbod in cafés beweren dat mensen die niet op hun werk of in de kroeg mogen roken, veel meer thuis gaan roken. Het tegenovergestelde blijkt waar. Sinds het rookverbod steken flink minder rokers thuis een sigaret op. Van de Nederlandse rokers heeft 19% een ‘rookverbod‘ in huis, 28% van de Franse, 29% van de Britse en 41% van de Duitse rokers. Sommigen roken in de deuropening of op het balkon, maar het aantal sigaretten per roker dat in huis wordt gerookt, is flink gedaald. Dat blijkt uit het International Tobacco Control Policy Evaluation Project. Het onderzoek is verricht in 2003-2004 en 2008-2009 onder ruim 4600 rokers in de vier Europese landen. De cijfers zijn vergeleken met Groot-Brittannië, waar geen rookverbod geldt en het aantal thuisrokers niet is gedaald. Thuisrookverboden zijn vooral ingesteld door rokers die al wilden stoppen, net een kind hadden gekregen of een rookvrije horeca wilden. De redenering van de onderzoekers: rookvrije horeca maakt rokers ervan bewust dat meeroken ook ongezond is voor hun familieleden.

Rookverbod in horeca maakt rokers bewust van de schade van meeroken.

3

POLIEPEN OPSPOREN

23%

minder darmpoliepen door ‘achteruitkijkspiegel’

Kanker aan de dikke darm is de tweede dodelijkste vorm van kanker in het Westen. In Nederland hebben bijna 50.000 mensen deze kanker, die zich doorgaans ontwikkelt uit een darmpoliep, een verdikking of uitstulping van het darmslijmvlies. Betere opsporing en verwijdering van poliepen leidt tot betere behandeling, doordat wordt voorkomen dat ze uitgroeien tot tumoren. Normaal wordt onderzoek verricht met een colonoscoop, een kleine camera die door de darm wordt gevoerd. Omdat darmplooien poliepen aan het zicht onttrekken is er nu de retroscoop. Die heeft een naar voren gerichte camera en een die achteruitkijkt. Met deze ‘achteruitkijkspiegel’ kan de arts achter darmplooien kijken. Internationaal onderzoek onder 400 patiënten heeft aangetoond dat de retroscoop 23% meer poliepen opspoort dan met de colonoscoop. Dat kan het mensenlevens redden, verwacht maag-, darm-, en leverarts Peter Siersema van UMC Utrecht, die het onderzoek in Nederland coördineerde. Negen ziekenhuizen in Europa en de VS, werkten eraan mee. Het Californische bedrijf Avantis Medical Systems ontwikkelde de retroscoop. Er wordt nu gewerkt aan de opzet van langdurig patiëntenonderzoek. Dat moet uitwijzen hoeveel gevallen van dikkedarmkanker de retroscoop zal kunnen besparen en in hoeverre het apparaat dus kosteneffectief is.

SPECIAL MRT 2012

35 27-02-12 12:16

STRATEGIE SPECIAL MRT 2012

36

EFFECTIEF

4

EEN GOED GEPLAATST LITTEKEN DOET WONDEREN

Soms is het hart in orde, maar het elektrische circuit dat de hartsamentrekkingen aanstuurt, is in de war. Dat kan het gevoel geven dat het hart in de keel klopt, of opeens niet meer wil kloppen. Iemand kan nog maar op halve kracht functioneren en slikt bètablokkers en bloedverdunners, die op lange termijn weer kans op andere aandoeningen geven. Atriumof boezemfibrilleren is een veelvoorkomende hartstoornis. Hoe hoger de leeftijd, hoe meer patiënten. De oorzaak is on bekend. In het Universitair Medisch Centrum van Maastricht lijkt een oplossing te zijn gevonden. Bij patiënten die zwaar aan deze aandoening lijden, is de gangbare behandeling het aanbrengen van littekenweefsel in het hart, op de plaats waar de ritmestoornis ontstaat. Littekenweefsel geleidt geen elektrische prikkels zodat de hartritmestoornis, die wordt opgewekt door verkeerde elektrische prikkels, stopt. Een cardioloog schuift via een ader in de lies een katheter tot in het hart en maakt aan de binnenkant littekenweefsel door verhitting of bevriezing. Omdat dit weefsel niet altijd volledig door de hartwand gaat en dan geen elektrische prikkels tegenhoudt, is in Maastricht een nieuwe techniek ontwikkeld. Een tweede behandelaar, een chirurg, brengt ook aan de buitenkant van de hartboezem littekenweefsel aan. Hier-

06 FDOS_Best practices.indd 36

Littekenweefsel aan de buitenkant van het hart helpt tegen hartritmestoornissen.

door ontstaat littekenweefsel dat volledig door de hartwand heen gaat. Van de nu 26 behandelde patiënten is 90% na een jaar vrij van ritmestoornissen en van medicatie. Het wetenschappelijk artikel Hybrid Thoracoscopic Surgical and Transvenous Catheter Ablation of Atrial Fibrillation is inmiddels aanvaard voor publicatie in het gezaghebbend tijdschrift Journal of the American College of Cardiology.

5

VRAAG EVEN NAAR DE PIJN

Ruim de helft van de kankerpatiënten heeft pijn door uitzaaiingen of door de chemotherapie. Hoewel de pijn doorgaans goed te bestrijden is, gebeurt dat vaak niet. Dat blijkt uit de promotie van verpleegkundig onderzoeker Wendy Oldenmenger van het Erasmus MC Daniel den Hoed Oncologisch Centrum. Volgens haar zijn artsen niet altijd alert op de pijn, omdat zij meer gericht zijn op het aanpakken van de ziekte. Ook is hun kennis over de medicatie soms onvoldoende. En de patiënten durven vaak geen pijnstiller te slikken uit angst dat het medicijn later niet meer werkt als de pijn erger wordt. Of dat de arts niet langer helpt in reacties op geklaag over pijn. Oldenmenger bepleit dat artsen zich doorlopend bijscholen over pijnbestrijding en een open houding hebben naar de patiënt over de mogelijkheden. Die zijn er. Zo hebben kankerpatienten van de polikliniek van het Oncologisch Centrum minder last van pijn in hun dagelijkse functioneren. Vóór hun bezoek aan de polikliniek beantwoorden zij vragen op de computer over de mate van pijn die ze ervaren. Is het cijfer een 5 of hoger, dan onderzoekt de pijnarts de oorzaak uitvoerig en regelt een afspraak met de pijnverpleegkundige. Die gaat in gesprek met de patiënt. Door goed te luisteren kan de zorgverlener gericht advies geven, waardoor de patiënt minder belemmerd wordt door pijn in het dagelijks leven.

Pijn lijden hoeft niet, maar gebeurt wel.

24-02-12 14:12

INNOVATIEF

7

6

CHECK DE PILLENDOOS

Ruim 800.000 Nederlanders boven de 70 jaar gebruiken dagelijks vijf of meer geneesmiddelen. In veel gevallen is het onnodig, maar gebeurt het toch omdat oudere mensen vaak meer kwalen krijgen en artsen de herhaalrecepten niet herzien. Niet meer dan 22% van de (huis) artsen en 40% van de apothekers vraagt 65-plussers naar hun medicijngebruik. Dit blijkt uit een onderzoek van seniorenorganisatie Unie KBO onder 800 Nederlandse 65-plussers. Een jaarlijkse medicatiecheck zou volgens de organisatie veel gezondheidswinst opleveren, tot minder acute en dure ziekenhuisopnames leiden en een aanzienlijke kostenbesparing opleveren. Ruud Coolen van Brakel, directeur van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, stelt dat de medicijnkosten van ouderen jaarlijks met ¤ 100 mln omlaag kunnen. Hoewel een actueel medicatieoverzicht per patiënt verplicht is sinds januari 2011, bepleit hij dat zorgverzekeraars bij artsen afdwingen dat ze alle patiënten met meer dan vijf geneesmiddelen één keer per jaar ondervragen over medicijngebruik. De Unie KBO legt een periodieke medicatiecheck voor 65-plussers neer bij de huisarts en apotheker samen.


SNELLERE ANALYSE VAN BLOED EN ANDER LICHAAMSVOCHT

Als de huisarts na onderzoek niet tot een diagnose komt, laat hij de patiënt buisjes bloed afnemen of een plas inleveren bij het lab. Dat gaat niet al te snel. Laboranten speuren naar antistoffen die het lichaam heeft aangemaakt. Ze doen de proeven afzonderlijk, en als de gemeten bloedwaarden eenmaal bij de huisarts komen, zijn die al enkele dagen oud. Deze werkwijze kan op de schop. Ibis Technologie, een spin-off van de TU Twente heeft een apparaat ontwikkeld (instrument for biomolecular interaction sensing, kortweg Ibis MX96) dat met één drupje bloed, urine of ander lichaamsvocht in één oogopslag laat zien hoe tientallen verschillende antistoffen en eiwitten van de patiënt op elkaar reageren.

Ibis richt zich allereerst op farma- en biotechbedrijven. Als die nieuwe antistoffen maken, hebben ze machines nodig die razendsnel de geneeskrachtige werking van stoffen meten of de uitwerking van nieuwe medicijnen op proefpatiënten. Onderzoekers kunnen potentiële medicijnen daardoor veel sneller selecteren. De Ibis kan bijdragen aan lagere researchkosten. Uiteindelijk zal de huisarts voor belangrijke aandoeningen chips in huis hebben. Komt er een patiënt met klachten die lijken op bijvoorbeeld reuma, dan neemt de assistente wat bloed af en de Ibis kijkt of de eiwitconcentraties matchen met reuma-antistoffen op de chip. Binnen een halfuur kan de arts zien of de patiënt reuma heeft. Dankzij de Ibis kunnen verpleegkundigen in het ziekenhuis de medicijndosis direct op de patiënt testen en nauwkeurig bijstellen om de werking te versterken en de kans op bijwerkingen te verminderen.

1drupje De Ibis geeft met één drupje bloed in een oogopslag de interactie tussen tientallen verschillende antistoffen en eiwitten van de patiënt. SPECIAL MRT 2012

37 24-02-12 14:12

STRATEGIE

8

E-HEALTH BESPAART

Astma, hartfalen, trombose, diabetes en depressie zijn in Nederland veelvoorkomende aandoeningen, waarbij patiënten een groot beroep doen op de gezondheidszorg. Vermindering van die vraag is binnen handbereik door de inzet van informatietechnologie, zoals onlinedienstverlening en telezorg. Onderzoekers van het Haagse bureau APE en de Universiteit Maastricht hebben de voordelen berekend. Zelf dokteren bij astmapatiënten leidt tot:

36% 18% 32%

minder ziekenhuisopnamen minder bezoeken aan de spoedeisende hulp minder ongeplande bezoeken aan een dokter

Telezorg leidt bij hartpatiënten tot:

34% 21% 9%

minder sterftegevallen

minder ziekenhuisopnamen wegens hartfalen

minder algemene ziekenhuisopnamen

Patiënten met tromboserisico die via zelfmonitoring de dosering van bloedverdunners aanpassen, hebben 50% minder complicaties; het aantal sterfgevallen vermindert met 36% . Patiënten met diabetes II die slimme medicijndoosjes gebruiken en medicijncoaches op internet, verbeteren hun medicatietrouw met 40%. SPECIAL MRT 2012

38

Meer gebruik van internettherapie, effectief bij milde depressies, vermindert de kosten met 4,5% .


9

ZORGELOOS IMPLANTAAT DANKZIJ BETERE HECHTING

Pechvogels met een gebroken heup, een luie hartklep of een versleten knie worden nu geholpen met een kunstmatige vervanger van het aangetaste lichaamsdeel. In de praktijk valt dat tegen. Implantaten zijn lichaamsvreemd en geven ontstekingen, inkapseling en pijnen. Na tien, vijftien jaar volgt een hersteloperatie met fysieke, emotionele en financiële lasten. Onderzoekers van de Technische Universiteit Twente in Enschede hebben een oplossing gevonden voor dit probleem. De oppervlaktestructuur van een medisch implantaat bepaalt of en in hoeverre lichaamscellen hechten aan of groeien op het implantaat. De onderzoekers hebben 158 miljoen oppervlaktestructuren geladen op een zogeheten ‘TopoChip’ die in de computer worden vergeleken met lichaamscellen van de patiënt. Als de ideale match is gevonden, wordt de oppervlaktestructuur van het implantaat erop aangepast, ongeacht welk materiaal het is. De TU-Twente heeft patent verkregen op de screeningsmethode van oppervlaktestructuren. Jan de Boer en Mira-directeur Clemens van Blitterswijk, verbonden aan de Universiteit Twente, en Frank Jan van der Velden

158 miljoen oppervlaktestructuren kunnen aan lichaamscellen worden aangepast

van het bedrijfje Incubation, hebben Materiomics opgericht. Dat gaat vanaf de campus van de Universiteit Twente de technologie aan de man brengen bij de producenten van borst- en heupimplantaten en van katheters. Het eerste screeningscontract is al binnen. ■

Henk Engelenburg is redacteur van Het Financieele Dagblad

Rapporten over e-health • e-health en zelfmanagement: panacee voor

•

arbeidstekorten en kostenoverschrijdingen in de zorg?’ Downloaden via www.ape.nl. e-health: Face-to-Facebook’ over de zelfredzaamheid van GGZ-patiënten. Downloaden via www.bmg.eur.nl.

24-02-12 14:12

$ +

$ *!!$ 4) #*-- < #8<*&() #C-,$&8C-7# ?* ), <),, ?--7 +<8$//&(2 ) ?&, $< /7$<&# -+ 7 , 8<,<( , &( < )=,,, 7#, /78--,*&() , --7 $< &,8$)*, ?, ?-** 7< ,

*A=8%A/7<&82 ) ?--7C& #7-< 8<//, --7 +=*,<&87&,# , )-8<,7=<& 8$7/ C-7#&,$-=*&() < -,7-=@, -,78<=,, &,8<, $=, ,+ < *<, @7+), , =8&,88 &,<**&#, , 7&8) +,#+,< -/ $
"# "",(%#


24-02-12 14:12

MENSEN

PREVENTIE

EEN VORM VAN BESCHAVING Je kunt natuurlijk pillen slikken tegen hartritmestoornissen. Dichtgeslibde kransslagaders vervangen met een bypass. Insuline inspuiten om de gevolgen van obesitas te bestrijden. Dan kun je rustig blijven doorwerken in je comfortabele Herman Miller kantoorfauteuil. Je laat de pizza's komen als het laat wordt en je levert vrije dagen in omdat het werk pas klaar is als het klaar is. Oude culturen hebben een antwoord op deze moderne gedragsstoornissen. Creëer een gezonde werkomgeving. Houd de gewrichten soepel. Doe niet alsof het altijd crisis is, maar organiseer ook je mentale rust. Het leidt niet gegarandeerd tot hogere welvaart, maar het kan wel de dokter op een afstand houden. door JAN FRED VAN WIJNEN beeldresearch MICK PEET

SPECIAL MRT 2012

40 09 FDOS_Beeldrepo_DEF.indd 40

27-02-12 12:32

RUST De rijstoogst wordt binnengehaald op de ’stadsboerderij‘ van het Japanse uitzendbureau Pasona Group. Op de eerste verdieping van het hoofdkantoor in Tokio groeien ruim 200 soorten planten. Pasona gelooft dat dit de stress bij werknemers verlaagt. FOTO: KOICHI KAMOSHIDA / HH

09 FDOS_Beeldrepo_DEF.indd 41

27-02-12 12:32


27-02-12 12:35

BEWEGING Tai chi (ochtendgymnastiek) op de kade van de Huangpu rivier in Sjanghai. Er zijn veel verschillende stijlen, want tai chi is zowel vechtsport als een manier om gezonder oud te worden. Het zou onder meer het evenwichtsgevoel bij ouderen versterken. FOTO: FRANS LEMMENS / HH


27-02-12 12:36


27-02-12 12:40

DIEET In mediterrane landen heeft de bevolking gemiddeld een hogere levensverwachting dan in de rest van Europa. Dat wordt vaak toegeschreven aan het mediterrane voedsel: meer groente en fruit, minder verzadigde vetten. Oost-Europa scoort het slechtst. FOTO: FRITS MEYST /HH


27-02-12 12:40

%( +!$' +

$ $ 4 =&8< &, C <&( ?, ?7,7&,#, &, )-8<&#&,# , <-,+, ?7,<@--7*&()$, ?--7 C-7#&,8<**&,#, &8 , 8<7) -=,<,< -,-,<% 7*&()2 < , #8/&*&87 <+ ?, +7 , .D /7<,78 , ."D /7- 88&-,*8 ?7C-7#<

=&< -,<7-* ?, (77),&,#, &, ** 8<-7, ?, #C-,$&8C-7#2 ,=&< -,8 C-7#8/&*&8+ ),,, @ -,<@&))*&,#, , +< #- ?7,)7 ?7&,&,#, ,7 ,7 C-7#&8&/*&,8 &,,, ,< = ?7C)7 ?, 8$7/ 8&#,*7&,# ?, 7&8&-68 , /7)<&8$ ?&C, -/ #&, C-*8 7&( 8?-7&,# $78+<7#*, !,,&7&,# )-8<&#&,# ?8<#- )-8
"# "",(%#

10 FDOS_Inzicht.indd 46

24-02-12 16:56

INZICHT Boeken, artikelen, studies en prognoses die helpen om de wereld en uw directe omgeving beter te begrijpen. Van de drijfveren van terroristen via inconsequente managers tot banken die een wedstrijd in saaiheid doen.

KWALITEIT EN VEILIGHEID IN DE ZORG (1)

HANDBOEK ZORGSOLDAAT Het zorgsysteem moet fundamenteel veranderen om de kloof te dichten tussen zorg die mogelijk is en zorg die de patiënt echt krijgt. Zorg in Nederland staat internationaal op een hoog niveau. Professionals zijn goed opgeleid, de zorg beschikt over alle moderne technologie, ons verzekeringsstelsel garandeert dat iedereen toegang heeft tot essentiële zorg, we hebben een hoge levensverwachting en een goede kwaliteit van leven. En toch: er zijn nog grote, niet-verklaarde verschillen tussen dokters en ziekenhuizen bij aanpak en resultaten en in diagnostiek en behandeling; er overlijden jaarlijks 2000 mensen vermijdbaar in ziekenhuizen (meer dan doden in het verkeer) en er lopen jaarlijks 30.000 mensen onnodig schade op door de zorg (Nivel 2004, 2008). Slechts 60% van de patiënten krijgt de zorg die volgens richtlijnen het beste is. Best practices laten zien dat de zorg veel beter en goedkoper kan, maar brede verspreiding gaat ontzettend langzaam. Bovendien stijgen de kosten sterker dan ons bnp en dat kunnen we op termijn niet meer opbrengen. Onze solidariteit, een belangrijke Nederlandse cultuurwaarde, komt dan ter discussie. Er is een kloof (chasm) tussen zorg die blijkens


Institute of Medicine, Crossing the Quality Chasm, a New Health System for the 21st Century (National Academic Press, Washington, 2001)

Wim Schellekens is oud-huisarts, oud-ziekenhuisbestuurder en oud-hoofdinspecteur IGZ

wetenschap en best practices mogelijk is, en zorg die de patiënt echt krijgt. Ons huidige gezondheidszorgsysteem kan dit niet oplossen: het moet fundamenteel anders: Trying harder will not work. Elke zorgverlener, arts, verpleegkundige, bestuurder, toezichthouder en politicus kijkt in de spiegel als hij dit doorwrochte boek leest. Kwaliteit wordt gedefinieerd als zorg die effectief, veilig, tijdig, patiëntgericht, voor iedereen gelijk en doelmatig is.

Basisprincipes en kernwaarden die het rapport uitwerkt, zijn: • De patiënt is een medemens en wordt behandeld als ware hij/ zij een familielid: zijn noden zijn leidend. • Patiënten hebben recht op alle informatie en worden actief betrokken bij de besluitvorming over hun zorg. • Zorg wordt herontworpen rond de gang van de patiënt door het zorgsysteem en niet langer mogen de belangen van professional of organisatie leidend zijn. • Zorg is teamwork. • Transparantie over resultaten van zorg is vanzelfsprekend. • Zorg wordt geleverd volgens evidence-based-richtlijnen. • Veiligheid is ingebouwd in het zorgsysteem. Vanuit deze waarden en principes wordt een strategisch actieplan uitgezet. Apart wordt ingegaan op ICT en e-health en de prikkels van het financieringssysteem, waarbij goede uitkomsten worden beloond. Nu, ruim 10 jaar later, is dit rapport nog steeds het ‘handboek soldaat’ voor iedereen die de zorg, ons zorgsysteem en ons zorgstelsel wil vernieuwen.

SPECIAL MRT 2012

47 24-02-12 16:56

INZICHT


NIET MEER WACHTEN Sinds de Mammapoli weten we dat standaardisatie in het zorgproces de patiënt weken wachten scheelt. Wat zijn we gewend?

Nicolette Huiskes en Guus Schrijvers, HET Zorgpadenboek, voorbeelden van goede ziekenhuiszorg (Thoeris, Amsterdam, 2010)

Wachten! Wachten tot we een afspraak kunnen maken, wachten in de wachtkamer, vaak terugkomen voor verschillende onderzoeken en meerdere dokters die niet allemaal hetzelfde vertellen. In 2005 opende het Reinier de Graaf Gasthuis zijn Mammapoli: voor het eerst duurde de diagnostiek van een knobbeltje in de borst niet meer 4 tot 6 weken (met 4 tot 6 weken angstige nachten), maar slechts een halve dag. Vandaag bellen, morgen om 12.30 uur de uitslag: kanker of niet. Het was een van de eerste zorgpaden: een herontworpen, gestandaardiseerd, multidisciplinair zorgproces.

Dit boek beschrijft hoe in zestien ziekenhuizen op dezelfde manier zestien zorgprocessen zijn herontworpen met als uitgangspunt: het belang van de patiënt. Het klinkt zo logisch en de resultaten zijn opmerkelijk: de zorg is beter, veiliger, veel sneller en goedkoper. Het gaat om het optimaal organiseren van optimale zorg. Standaardisatie waar mogelijk, individualisatie indien nodig. Dit boek laat zien dat het kan. Het mag dus niet meer vrijblijvend zijn voor ziekenhuizen (doen!) en zorgverzekeraars (contractering). Dit boek focust vooral op ziekenhuizen, maar eenzelfde benadering is ook mogelijk en hard nodig bij zorg die transmuraal plaatsvindt en in de GGZ. Ik denk aan het herontwerpen en standaardiseren van zorg voor de chronische patiënt met diabetes, COPD (chronisch bronchitis), reuma, kanker, multiple sclerose, schizofrenie, et cetera. Ik wacht een tweede boek hierover af.


VINGER AAN DE POLS Niet artsen maar raden van bestuurders zijn verantwoordelijk dat patiënten de zorg krijgen die nodig is.

SPECIAL MRT 2012

48

De raad van bestuur is eindverantwoordelijk. Professionals leveren de zorg, maar de bestuurder is verantwoordelijk dat de patiënt/cliënt de zorg krijgt die nodig is en geen vermijdbare schade oploopt. De raad van toezicht ziet erop toe dat de raad van bestuur zijn verantwoordelijkheid ook waarmaakt. Tot voor kort was die verantwoordelijkheid voor zorg volledig gedelegeerd aan professionals. Het bestuur zorgde voor geld, personeel, middelen en gebou-


wen. Calamiteiten in de laatste jaren, zoals bij cardiochirurgie in Nijmegen, de neuroloog in Enschede, de bariatrisch chirurg in Emmen, maar ook misstanden in de geestelijke gezondheidszorg en verpleeghuizen, hebben laten zien wat de gevolgen zijn, als de raad van bestuur haar verantwoordelijkheid niet neemt. Het gaat erom dat professionals hun werk aantoonbaar goed doen, dat ze meedoen aan hun professionele kwaliteitssysteem, goed samenwerken, elkaar aan-

Ir. B.F. Dessing (red.), Toolkit Toezicht Zorg, (Nationaal register en NVTZ, Den Haag, 2011)

spreken en ook verantwoording afleggen. Vermoeden van disfunctioneren moet tijdig worden onderkend en aangepakt. Voor het eerst wordt raden van toezicht op het hart gedrukt om zich ervan te vergewissen dat de raad van bestuur de verantwoordelijkheid voor kwaliteit en veiligheid aantoonbaar waarmaakt. Er staat niet voor niets als ondertitel op de kaft van het boek: ‘Natuurlijk draait het om financiën, maar ook om kwaliteit, veiligheid en patiëntenwelzijn.’

24-02-12 16:57


METEN IS WETEN IN DE ZORGKETEN Concurrentie in de zorg werkt niet goed. De patiënt moet er meer van profiteren. Waarom werkt in de gezondheidszorg concurrentie niet zoals overal elders in het bedrijfsleven? In een normale markt stimuleert concurrentie voortdurende innovatie en verbetering tegen zo laag mogelijke kosten. Wie het goed doet, groeit; wie het minder doet, moet zich harder inspannen of verdwijnt van de markt. Prijs en kwaliteit houden elkaar in balans en de noden en wensen van de klant zijn bepalend. Michael Porter analyseert dat dit in de zorg niet heeft gewerkt. Integendeel, kwaliteit is op veel plaatsen verontrustend slecht en de kostenstijging is niet langer acceptabel. De beste zorgverleners worden niet beloond en de slecht presterenden kunnen gewoon doorgaan. Transparantie over kwaliteit ontbreekt. Bovendien zijn vijftig miljoen Amerikanen niet verzekerd voor ziektekosten: een gebrek aan solidariteit dat wij niet kunnen begrijpen. Porter spreekt van een zerosum competition: ontbreken

Michael E. Porter en Elisabeth Olmsted Teisberg, Redefining Health Care: Creating Value-Based Competition on Results, Harvard Business School Press, Boston, 2006)

van de relatie tussen kwaliteit en kosten. Kosten worden niet verminderd, maar verschoven. Financiële incentives zijn niet gericht op het belang van de patiënt. Organisatie van zorg dient belangen van professionals en zorginstellingen. Er wordt

geconcurreerd op verrichtingen en niet op de resultaten van de hele zorgketen. Uitkomsten van zorg, die leidend zouden moeten zijn bij concurrentie, zijn meestal niet bekend of niet transparant voor het publiek. De patiënt is letterlijk het lijdend voorwerp, slachtoffer van het system. Oplossing is niet afschaffen van concurrentie, maar competitie op de juiste manier: value-based competition. Dit begrip heeft ook in Nederland brede weerklank gevonden: het gaat om het bieden van added value voor de patiënt, gedefinieerd als: outcome per dollar/euro. Mayo Clinic in Rochester, volgens velen het beste ziekenhuis van de wereld, heeft als kernwaarde: the need of the patient comes first. Het heeft added value uitgewerkt tot: outcome x safety x service versus costs: hierop worden artsen en managers afgerekend. Ook Porter benadrukt het belang van het meten en vanzelfsprekend openbaar maken van resultaten van de hele zorgketen. Concurrentie vindt dan vanzelf plaats op basis van resultaten en kosten. Wie het goed doet, floreert; wie het slecht doet en niet verbetert, legt het loodje. Het belang van de patiënt en de toegevoegde waarde van de zorg worden leidend in de noodzakelijke competitie tussen zorgverleners. Porter is op dit moment terecht de goeroe in de (Nederlandse) gezondheidszorg.

REORGANISATIE VERANDERINGSMANAGEMENT De zorg moet beter, veiliger. De relatie met de professionals moet anders. Samenwerking eerstelijn-tweedelijn moet worden opgezet. Ziekenhuizen moeten meer samenwerken. Het aantal managementlagen moet


minder. Reorganisatie, afslankingen, fusies, nieuwe ICT, kwaliteitsbeleid. Het gaat steeds om veranderingsmanagement. Hoe doe ik dat als bestuurder? Het gaat niet vanzelf en we kennen allemaal de mislukkingen.

Leading Change, Joh Kotter, 1996 Harvard Bussiness School Press, is een klassiek boek over de basisprincipes van veranderingsmanagement. Acht stappen om succesvol veranderingen door te voeren.

SPECIAL MRT 2012

49 24-02-12 16:57

COLUMN

KWALITEIT VAN LEVEN

BESPAAR ME MIJN LAATSTE LEVENSJAAR ie wordt er niet geconfronteerd met een naaste die dagelijks moet leven met enorme beperkingen door een ernstige ziekte? De vrijheid om volledig mee te kunnen in de maatschappij is een belangrijk onderdeel van ons dagelijks bestaan. Voor jezelf zorgen en naar eigen keuze kunnen deelnemen aan activiteiten bepaalt grotendeels de kwaliteit van leven. Zodra je wordt geveld door een ernstige ziekte – of het nu een nagenoeg ongeneeslijke vorm van kanker is, een zwaar hart- of herseninfarct, dementie of een andere ongeneeslijke ziekte – verandert je leven van de ene op de andere dag. Je verliest je vrijheid en je wereld stort in. Wat resteert nog als je bent opgesloten in een duur verzorgingstehuis in afwachting van verdere terugval, als je opeenvolgende chemokuren of bestralingsbehandelingen moet ondergaan, waarna je weer doodziek bent met slechts uitzicht op uitstel van overlijden? De afgelopen decennia hebben we veel geleerd van het menselijk gestel. Wetenschappelijk onderzoek heeft een gedegen inzicht gegeven in de fundamentele werking ervan. Intensieve samenwerking tussen diverse onderzoekers heeft ons kennis opgeleverd van zowel de structuur als de werking van het lichaam en ons metabolisme. Het inzicht in het menselijk genoom heeft de basis gelegd om in de nabije toekomst voor elk individu de reactie op behandelmethoden te bepalen, de risico’s op de ontwikkeling van ziektepatronen in te schatten en op de persoon afgestemde behandelstrategieën te ontwikkelen. Vroege ontdekking van een ziekte biedt weldra de mogelijkheid om met kleine ingrepen een verdere ontwikkeling ervan doeltreffend te voor-

W

SPECIAL MRT 2012

50

Door Ton Backx, hoogleraar industriële automatisering aan de TU Eindhoven

komen. Je kunt dan zonder verdere zorg zelfstandig functioneren als volwaardig lid van de maatschappij. Nu de overheid alle kosten kritisch beschouwt, wordt ook de gezondheidszorg kritisch bekeken. Het is nu al een significante (10% van het bruto binnenlands product) en sterk groeiende post. Met het bereiken van de leeftijd waarop het beroep op de gezondheidszorg door de babyboomers sterk groeit, wordt het belangrijk om ervoor te zorgen dat deze kosten binnen maatschappelijk draagbare grenzen blijven. De jaarlijkse kosten voor gezondheidszorg in Nederland bedroegen in 2006 al € 2800 per persoon (Kosten van ziekten in Nederland, J. Takken e.a., RIVM, 2006). De RIVM-studie laat zien dat tot een leeftijd van circa 60 jaar de kosten redelijk stabiel zijn en gemiddeld minder dan € 2000 per persoon per jaar bedragen. Vanaf 60 jaar stijgen de kosten zeer snel naar gemiddeld € 30.000 per jaar voor 95-jarigen. Analyse van de kosten laat zien dat vooral het laatste levensjaar erg duur is. Dit is in veel gevallen het jaar waarin mensen ongeneeslijk ziek zijn en de behandeling meestal slechts een korte verlenging van het leven brengt. De kwaliteit van leven is gedurende dit laatste jaar vaak twijfelachtig tot ronduit slecht. Na onlangs weer geconfronteerd te zijn geweest met een uitzichtloze, kostbare behandeling met daaraan gekoppeld een slechte kwaliteit van leven, heb ik besloten me alleen tegen pijn te laten behandelen als mij dit in mijn laatste levensfase overkomt. Ik besteed het geld liever aan het onderzoek dat resulteert in een betere kwaliteit van leven, dan kostbare behandelingen te ondergaan, die mijn kwaliteit van leven aantasten in ruil voor een iets uitgesteld levenseinde. ■

IK LAAT MIJ IN DE LAATSTE LEVENSFASE ALLEEN TEGEN PIJN BEHANDELEN

11 FDOS_Column 02.indd 50

24-02-12 17:05

! $ ! .!$ 4 7*, 8<< , <-/ ?, @7* *8 $< #< -+ $< #7=&) ?, &,<7,<2 <-/88&,# ?, , -7+<& $,-*-#& 01 &8 , --) ,&< +7 @# < ,), =&< -,8 #*&()8 *?,2 < &8 #, #$&+ < $< #7=&) ?, &, C-7# $<7*&( <2 &( =7?, 8<**&,# @* , < &< +-< , #< ?7,7,2 <&,<, C&(, ?& &,<7,< , 8-&* +& 8<8 <7 #', -7+7 , &?78 C-7#C), C&(, -/ 8<, ?& ?,=&< <$=&88&<=<& < 7#*,2 <7, &8 < /<&,<, , C-7#?7*,78 8+,@7), &, C-7#,<@7),2 <7-=@7 0/<&,<,1 &, -7+<& &8 7&( 7=&*2 *8 $< #- #< C&(, ?--7*, ,-7+9 *8 $< -=< #< ,*, $*8 --)2 7-+ &8 8)=,&#$& -/ &< ?*) C- *,#7&()2

,C /7- 88&-,*8 $, < &, $=&82 --7 = ), $< , #7--< ?78$&* +),25 !$ 7<,7 ?&8-7B

"# "",(%#


24-02-12 17:09

%!% ! % ( % (!% )%! * * *% ( ( % !!# * $.!!) *,--)* % ' , /!), .!*0, -) "& , * *.)/!*, )* 0, -, , ,!, !!& 0,

, .! . ) & , )*, * , .)* . #)*!! & , -) !! ! & . / !-, .)/ , 0

*,& ) 0, 0 , ) )

) 0) , *,,* !# , !** & !! &( * ! 0) ) !!# * 0,, 0 * .!!) ) /, * ## ! )0!& ' , * ) !& ) /!), - *,* "1 ! .*,) , * . , / & ! * ! )0!)* * ) 0) 1 ! #)

) !& )! ) , .)* !!) 0) ) , *,- & ! ) . ! * !#

, . $* % .!!) & .)* * , ! #

,* . ,

) *, *, , ) & -). - -, , *, ! )*,- ! ), ! )0!*#)!, & #) , ) . ,)! ! ,-)* #&(

%' ! !% % % % % % '% %' ( * +&+##" %' * ') ( ! (!'


24-02-12 17:09

OUTLOOK ZORG KAN BETER EN GOEDKOPER SPECIAL INZICHT BLAUWDRUK MEIJERINK QUICK WINS SAMEN- WERKING. Zorg die draait om de behoefte van patiënten 20

Recommend Documents