Ouderen in beweging: Hoe kunnen we senioren motiveren om meer fysiek actief te worden (en te blijven) Filip Boen FaBeR Lessen voor de 21ste eeuw 19/12/2011 Leuven
Opwarming
Benidorm Bastards
hangouderen
Seniorenspeeltuinen
promotiefilmpjes
Inhoud 1. Het belang van beweging 2. Ouderen en beweging: een stand van zaken 3. Bewegingsinterventies voor ouderen
1. Het belang van beweging
1.1. Korte geschiedenis van fysieke activiteit
pre-agriculturele periode (4.000.000 v.C. – 8000 v.C.): jagen en verzamelen -> heel veel fysieke activiteit
agriculturele periode (8000 v.C – 1800 n.C.): landbouw -> veel fysieke activiteit, meer kracht
industriële periode (1800-1945): fabriekswerk -> redelijk veel fysieke activiteit
nucleaire periode (1945-nu): technologische vooruitgang -> hypokinesie (bewegingsarmoede)
Reclame-affiche jaren ‘60
Ruimtelijke omgeving jaren 2000
De lange klim naar Univ-fit
De verre toekomst?
Die niet zo ver weg lijkt …
1.2. Waarom weinig bewegen een probleem vormt
Exercise is medicine! • Preventieve effecten op - cardiovasculaire aandoeningen - type 2-diabetes - osteoporose - darmkanker - borstkanker … • Wie denkt geen tijd te hebben voor lichaamsbeweging, zal vroeg of laat tijd moeten maken om ziek te zijn.
1.3. Bewegingsnormen Fitheidsnorm 3 per week x 20 minuten intensieve fysieke activiteit Gezondheidsnorm 5 dagen per week, 30 minuten gematigde fysieke activiteit (in ononderbroken stukken van minstens 10 minuten) 10 000 stappen Iedere vorm van fysieke activiteit / onderbreken van zitten
2. Ouderen en beweging: een stand van zaken 2.1. Ouderen en bewegingsnormen
> 80% van de Vlaamse ouderen is ‘sedentair’
2.2. Ervaren hindernissen
Ervaren hindernissen Bevraging 959 Vlaamse ouderen: – 32 redenen om niet te sporten – “Hoe vaak verhindert deze reden u te sporten?” – antwoorden op 5-puntenschaal: • 1 = nooit • 5 = heel vaak
Vier hindernisclusters Gebrek aan… Tijd
2,03
Competentie
1,96
Motivatie
1,9
Toegankelijkheid
1,57 1
2
3
4
5
Het gaat om een subjectief gebrek aan tijd, je hebt immers altijd tijd!
2.3. Ervaren voordelen Bevraging van 959 Vlaamse ouderen: – 25 voordelen – “Een voordeel van sporten is voor mij …” – antwoorden op 5-puntenschaal • 1 = helemaal niet akkoord • 5 = helemaal akkoord
Vijf voordeelclusters naar sporters/niet-sporters 1
2
3
4
Fysieke gezondheid/plezier
3,6
Verbondenheid
3,5 3,5 3,2
Mentaal welzijn Esthetische voordelen
Competitie/prestatie
2,9 2,8 2,6 2,4
5 4,2 4,0 sporters
niet-sporters
2.4. Sociale steun
Sociale steun Bevraging 959 Vlaamse ouderen: – 7 bronnen van steun – “… steunt mij in mijn sportdeelname” – antwoorden op 5-puntenschaal: • 1 = helemaal niet akkoord • 5 = helemaal akkoord
Sociale steun 5 4,1 4
3,9
3,7 3,1
3 2 1
2,8
2,4
2,3
3. Vormen van fysieke activiteit Sportvoorkeur (% i.f.v. sportactieve 55-plussers) 1.
Fietssport
73,6
14.
Wintersport
1,2
2.
Wandelsport
68,7
15.
Tennis
1,2
3.
Petanque
17,0
16.
Voetbal
1,0
4.
Zwemmen
12,2
17.
Hengelen, vissen
0,8
5.
Dans
11,0
18.
Andere volkssporten
0,8
6.
Lichaamsoefeningen
10,4
19.
Aerobics
0,8
7.
Fitness
4,6
20
Boogschieten
0,6
8.
Bowling, kegelen
3,5
21.
Kaarten
0,6
9.
Biljart
3,5
22.
Minigolf
0,6
10.
Loopsport
2,3
23.
Paardenrijsport
0,4
11.
Krulbol
1,9
24.
Acrogym
0,4
12.
Duivensport
1,5
25.
Volleybal
0,4
13.
Badminton
1,4
Populairste sporten
3. Bewegingsinterventies voor ouderen 3.1. Van ‘moetivatie’ naar zelfdeterminatie EXTRINSIEKE MOTIVATIE AMOTIVATIE
Het interesseert mij niet.
GECONTROLEERD (extern)
GECONTROLEERD (geïntrojecteerd)
AUTONOOM (geïdentificeerd)
AUTONOOM (geïntegreerd)
AUTONOOM (intrinsiek)
Ik moet van ... (de dokter / mijn man of vrouw / mijn kinderen ...)
Anders voel ik me schuldig / schaam ik mij.
Zo bereik ik mijn doel(en) (gezondheid, sociaal contact, ...)
Het drukt uit wie ik ben.
Ik doe het graag op zich!
-
ZELF-DETERMINATIE
+
Van amotivatie …
over gecontroleerde vormen van motivatie …
naar autonome vormen van motivatie ( o.a. intrinsieke motivatie)
Hoe autonome motivatie faciliteren? door een sociale context te creëren waarin de drie basisnoden vervuld worden: Autonomie Competentie Verbondenheid = noodondersteunend coachen.
Noodondersteunend coachen kost meer tijd in het begin, maar rendeert op lange termijn!
3.2. Klassieke fitnessinterventies
3.3. Levensstijlinterventies
Leuvense studie bij senioren (Opdenacker, Coorevits, Delecluse & Boen, Preventive Medicine 2008)
1. Klassieke fitness - inhoud en omgeving bepaald door fitness instructeurs - strikte supervisie (in groep) - 3 x per week 1,5 uur
2. Levensstijlcoaching / Impulsgroep - inhoud samen bepaald - in thuisomgeving - sporadische contacten met bewegingscoach
3. Controle
Metingen Pretest Maart 2004
Posttest Maart 2005 Follow-up Maart 2006
Fysieke activiteit in vrije tijd 300 250
Per cent (%)
Fitness Levensstijl Controle
200 150 100 50 0 Pretest
Posttest
Follow-up
Actief transport 160 140 Per cent (%)
Fitness Levensstijl Controle
120 100 80 60 Pretest
Posttest
Follow -up
Stappen per dag 160 140
Per cent (%)
Fitness Levensstijl Controle
120 100 80 60 Pretest
Posttest
Follow-up
3.4. Noodondersteunend coachen Autonomie: opties en inspraak bieden, “je zou kunnen” ipv. “je moet”, materiële beloningen en competitie vermijden, taak i.p.v. egodoelen, … Competentie: positief bekrachtigen, succeservaringen laten opdoen, structuur bieden, SMART-doelstellingen, … Verbondenheid: empathie (actief luisteren), niet veroordelen, groepsgevoel creëren, …
3.5. De kracht van socio-culturele verenigingen bv., KVLV, KAV, Markant, OKRA ... formele en informele sociale netwerken / structuren /informatiekanalen (lokaal, regionaal, nationaal)
méér en méér focus op gezondheid en beweging
Elke stap telt!
Begeleiding door peer-vrijwilligers
lokale vrijwilligers (= trekkers) werden opgeleid startsessie in elke afdeling instapniveau => individuele schema’s (wandelbox) feedback door stappentellers wekelijkse groepsessie
niveau
Wandelschema per instapniveau score op 6’ test
dag 1
dag 2
dag 3
dag4
dag 5
dag 6
dag 7
1
< 500
1000**
1000**
1000**
1000**
1000**
1000**
1000**
2
500-700
1000*
1000*
1000*
1000*
1000*
1000*
1000*
3
700-900
1000
1000
1000
1000
1000
1000
1000
4
900-1100
1500
1000
1500
1000
1500
1000
1500
5
1100-1300
1500
1500
1500
1500
1500
1500
1500
6
1300-1500
2000
1500
2000
1500
2000
1500
2000
7
1500-1700
2000
2000
2000
2000
2000
2000
2000
8
1700-1900
2500
2000
2500
25000
2000
2500
9
1900-2100
3000
2000
3000
3000
2000
3000
10
2100-2400
3000
3000
3000
3000
3000
3000
11
2400-2700
4000
3000
4000
3000
12
> 2700
4000
4000
4000
4000
Stappenteller als feedback
Groepssessies
Succes op organisatieniveau? 394 deelnemende afdelingen (+ 20 zorgcentra) >7000 deelnemers (2000 niet-leden) 3940 groepsessies georganiseerd (en nog steeds…)
1.123.500.000 stappen = 786 450 km = 20 x rond de aarde = 1 x van de aarde naar de maan 7381 wandelboxen verkocht
Succes op individueel niveau? Interventiegroep 34 OKRA-trefpunten - startend op eigen initiatief –> september/oktober 2009 - eindigend voor Kerstmis –> november/december 2009 - 274 deelnemers –> alle datapunten Controlegroep 12 OKRA-trefpunten - startend op eigen initiatief –> maart 2010 - oefensessies –> oktober 2009 en december 2009 - 96 deelnemers–> alle datapunten
Meetmomenten 1. Pretest:
september/oktober 2009
2. Posttest:
november/december 2009
3. Follow-up:
november/december 2010
Resultaten
Effecten op lange termijn Wandeltest: Aantal meter 500 490 Interventie
480
Controle
470 460 Pretest
Posttest
Follow-up
- na 6 maanden / 1 jaar stijging ivm. begin interventie! - na 1 jaar: stabiel t.o.v. begin interventie
Cooling down
Technologie kan ook noodondersteunend werken!
We kunnen ook de omgeving aanpassen…
De moraal van het verhaal
The piano stairs
