Op weg naar een Herstelondersteunende verslavingszorg Presentatie en samenstelling, Jos Oude Bos, beleidsmedewerker, Clientgestuurde Zorgprojecten,VNN, Voorzitter Kennisnetwerk het Zwarte Gat Gert de Haan , Facilitator Kennisnetwerk
Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend
Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend Maar ook dansen op glad ijs, een paradijs voor de man die dansen kan
Ontwikkelen van verslavingservaringskennis Herstelondersteunende systemen
Met wie En hoe?
Lectoraat Rehabilitatie Hanze Hogeschool Groningen,
Lectoraat OGGZ, Hanze Hogeschool Groningen,
Lies Korevaar.
Gert Schout.
VU, Metamedica, Amsterdam
Lectoraat GGZ, Hogeschool Leiden;
Guy Widdershoven, Tineke Abma, Arnold van Elteren.
Jaap van der Stel
Odyssee Maastricht,
IVO onderzoekstituut:
Kirsten Lammers
Dike van der Mheen Elske Wits
School of Social Work InHolland
Raden van bestuur 15 verslavingszorg instellingen
Hans-Jan kuipers
“Niet sneller of beter, maar anders en duurzaam ”
“Fosbury”
“Western roll”
“Traditioneel”
De lat hoger =anders springen “Scissors”
Ontwikkelen van verslavingservaringskennis Herstelondersteunende systemen
Niet sneller of beter, maar ANDERS EN DUURZAMER
(ervarings)Kennis in netwerken is de motor van
verandering
Drie Inhoudelijke afspraken Maatschappelijk Herstel en Kwaliteit van leven leidend principe Ervaringskennis de erkende, derde kennisbron, naast wetenschappelijke en professionele kennis In proeftuinen worden praktijken ontwikkeld waarin activiteiten en projecten ten dienste van herstel uitgeprobeerd
VNN Groningen
Leger des Heils/de Wending
Arkin/Jellinek Amsterdam
Lievegoedzorggroep Zeist
Bouman GGZ Rotterdam
Novadic-Kentron Vught
Brijder/ Parnassia Den Haag
Tactus Deventer
De Hoop Dordrecht
Vincent van Gogh/NML Venray
Emergis Goes
RvB Mondriaan Heerlen
GGZ Centraal/v.h. Meerkanten Ermelo
Iriszorg Arnhem
Maliebaan Utrecht
Aanleiding:
Worstelen met vraagstuk Zorg 2.0 Wmo Nieuwe cliëntenwet Transparantie Duurzaamheidstreven
Een mens met verslavingsproblemen is meer dan zijn verslaving, zijn somatische,psychische (en/of psychiatrische), sociale, relationele, arbeidsgerelateerde en of justitiële problematiek. Zelfs meer dan een optelsom van dit alles. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat vindt dat een cliënt in de eerste en op de laatste plaats mens is!
IN HERSTELONDERSTEUNEND WERKEN: -
de ‘hele’ mens tot uitdrukking gericht op evenwaardigheid. elk mens uniek evenveel kansen
EMPOWERDE CLIËNTEN Eigen kracht leren ontdekken
ZELFSTUREND • bepalen van problemen én de betekenis eraan hechten • ermee omgaan • zoeken van oplossingen • Hoe leven gestalte willen geven.
EIGEN REALISTISCHE DOELEN - zelf leren stellen - zelf bereiken. - Zelf bepalen welke hulp daarbij nodig
UITGAAN VAN: - Wat iemand nog wel kan en niet wat iemand niet meer zou kunnen. - Aanboren van kracht bij zichzelf en in hun omgeving
PROFESSIONALS ZICH MEDE VERANTWOORDELIJK VOELEN voor cultuur van • • • •
hoop, heel worden, empowerment verbinding.
DUURZAME OPLOSSINGEN Herstelpaden die geen hypotheek op de toekomst leggen Zelf verantwoordelijk nemen inclusief de gevolgen
Verslavingservaringskennis
Cliënten bepalen zelf
Zingevingvraagstukken
Experimenten in proeftuinen
Het eigen verhaal van de cliënt is hierbij een onmisbare factor als kompas voor de inrichting van het herstelpad.
Eigen realistische doelen ten aanzien van hun maatschappelijk herstel kunnen
bereiken.
Cliënten bepalen zelf
welke betekenis ze aan hun problemen geven,
hoe ze met hun problemen omgaan,
hoe ze hun leven weer willen opbouwen en
welke hulp ze daarbij nodig hebben. .
Zingevingvraagstukken actief aan de orde komen.
Op basis van evenwaardigheid samenwerken om vorm te geven aan een individueel herstelplan.
De zorg focus verleggen van de beperking van de cliënt (verslaving), naar zijn
individuele mogelijkheden als mens.
heeft het primaat: m.b.t. kwaliteit van leven en zorgverlening aan cliënten
draait om: eigen kracht en weerbaarheid van de cliënt, Veerkracht
gebeurt op basis van:
het creëren van hoop, healing (heel worden), empowerment, verbinding (connection) én de dynamiek van zingeving.
Nieuwsgierigheid
Verkenning te gaan, te experimenteren en daardoor ervaringen op te doen . Het verkennen en waarnemen van de omgeving is de basis voor interactie
Overgave
Zoals in het spel (sport, toneel, muziek),
maar ook aandachtig waarnemen, geconcentreerde oplettendheid en het vermogen om je te verplaatsen in de ander.
is de basis voor betrokkenheid. En betrokkenheid is een voorwaarde voor duurzaam veranderen
(Zelf)bewustzijn
basis morele ontwikkeling,
het ontwikkelen vermogen om eigen keuzes te maken
het aangaan van relaties.
meta- talent: reguleert ontwikkeling van beide andere talenten. stuurt de nieuwsgierigheid en zoekt de uitdaging.
Dus niet alleen reflexief, maar ook proactief.
HERSTEL: -
gaat uit van wat iemand nog wel kan
- gericht op het leren omgaan met je beperking - maakt dat je de regie over eigen leven voert - maakt het mogelijk dat je, je geaccepteerd voelt - vraagt van de hulpverlener een andere
focus
Fundamentele principe “ de mens op de eerste plaats”.
Herstellen iets is wat je moet doen
Volgens het New Zealands model
Wat Wat Wat Wat
ben je kwijtgeraakt? wil je er van terug? wil je persé niet terug? kan ik (als zorgaanbieder) voor je betekenen?
Kennis van de aandoening
Tijdige kunnen signaleren dat het psychisch niet goed zit
Kennis en vaardigheden om met de aandoening om te gaan
Het vermogen om zelf bij crisissituaties handelend op te treden
Durf en zelfvertrouwen om het hersteltraject en de behandeling
De regie nemen om samen met de behandelaar te beslissen over de meest
aan te passen
wenselijke therapie/traject
Kennis van het beschikbare zorg- en hulpaanbod. Motivatie om een gezonde, desnoods aangepaste leefstijl in acht te nemen
Zelfvertrouwen dat je leven met een aandoening ertoe doet
Zorgdragen voor financiële middelen, huisvesting en sociaal netwerk om zelfmanagement te hanteren.
Rechtvaardige zorg
Draagt bij aan zelfvertrouwen en weerbaarheid
Aanboren Levenskracht (vitaliteit)
Inzet,
Afstemming,
Identiteit,
Responsiviteit,
Weerklank,
Vergroot de kans op maatschappelijke participatie
Voorkomen recidive
Voorkomen van trans- generationele overdracht
Van aanbod naar herstelarrangement
klassiek
Herstelondersteunend zorgarrangement
Aanbodsturing Consumeren van door anderen gevonden kennis
Vraagsturing en co- creatie; actief construeren van kennis,
Groepsaanpak;
Opbouw herstel in gevarieerde arrangementen variëteit van sturingsmogelijkheden
Overdrachtsmodel. uitgangspunt de bron van “objectieve’ (absoluut ware) kennis;
Van binnen leren in een voortdurende interactie subjectieve kennis; metacognitieve vaardigheden om het eigen herstelproces te reguleren
Standaardisering Vanuit beheersmatige opvattingen,
Maatwerk Vanuit denkbeelden die hun oorsprong hebben in verleiden, inspireren, en ondersteunen
De zorgverlener is de expert, de cliënt als een passieve luisteraar; vanuit planning en control mechanismen
De zorgverlener is coach en begeleider; de cliënt is actief en construeert zelf kennis; kleinschalige praktijken met veel interactie. (waarheid is wat werkt) Vanuit zelfregulatieprincipes
Lineaire aanpak; opdeling in deelvaardigheden en hapklare brokken
Circulaire opzet; duurzaam, flexibel, functioneel geïntegreerd en betekenisvol
Summatief evalueren om de zorgverlener te informeren of de cliënt iets heeft veranderd(geleerd
Formatief beoordelen, continu bijsturend hoe proces verloopt, tussentijdse evaluaties om cliënt en zorgverlener te informeren over het herstelproces Om vervolgens het arrangement te verrijken.
Op beheersing gerichte aanpak; herstellen is losgemaakt van de context; leren van feiten en geïsoleerde vaardigheden; weinig aansluitend op al aanwezige kennis en vaardigheden Beperkt aantal bronnen (de zorgverlener en richtlijnen, voorschriften etc)
Mogelijkheden tot transfer van kennis beperkt
Op zelforganisatie gericht Authentieke contexten;situatiegebonden herstellen; verwerven van competenties voortbouwend aanwezige verworven competenties t.b.v. duurzaam herstel Een rijke variatie aan herstelbonnen en hulpmiddelen (onder andere ICT, )
Wordt nagedacht hoe kennis kan worden verspreid, hoe toegankelijk te maken
Strengths model
Oplossingsgerichte psychologie in actie
Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen
Individuele Rehabilitatie Benadering
Community Reinforcement Approach
Kennisdeling
Verslavingservaringskennis te verbinden met kenniscentra zoals, Zonmw (VWS), Resultaten Scoren, (GGZ Nederland) en hogescholen
Innovatie door koppelen van kennis
Innovatieve projecten waaruit spannende praktijken ontstaan
• •
cliënten i.s.m. de sector verslavingszorg de regie voeren het creëren van baanbrekende oplossingen. ook buiten de lijn plaatsvinden in onderstaande projectvormen;
1e Proeftuinen, 2e Cliëntgestuurde projecten, 3e Leren met en door professionals, studenten, cliënten en wetenschappelijke kennisinstituten
1e
De aandoening zelf: - aard en diepgang van verschijnselen, beperkingen op iemands bestaan
2e
Het systeem: - waarin wordt behandeld, c.q. tot een dragelijke vorm van (chronische) ziekte wordt gereduceerd, - waarin de kwaliteit van leven vooropstaat.
3e
Kwaliteit van Leven vorm geven: - hoe, in projecten en werkwijzen, cliënten in staat kunnen stellen zelf de problemen op te lossen. Voor het bereiken van optimale kwaliteit van leven
1 Positieve instelling van professionals voor cliëntenparticipatie, van betrokkenheid is niet echt sprake 2
Informeren door cliënten: zoeken informatie cliëntenperspectief: geen overleg en consensusvorming tussen cliënt en hulpverlener
3
Advisering door cliënten Binnen zorgpraktijk sprake van overleg en inhoudelijk contact tussen cliënt en hulpverlener.
4
Partnerschap: gelijkwaardige samenwerking, de cliënten eigen rol binnen het herstelontwikkelingsproces, én zij kunnen de inhoud van de zorgverlening beïnvloeden.
5
Cliëntenperspectief stuurt in grote mate de beslissingen over de thema’s en doelen aan. De regie voor aanpak in zorgpraktijken primair bij cliënten en hun vertegenwoordigers. In het samenspel rijst een nieuwe praktijk op.
Doel : Cliënten regisseren hun eigen herstelproces.
Hoe te regisseren? net als bij toneel en film, speelt de vraag voortdurend een rol. • •
Is het toneelstuk een solo manifestatie of een groepsprestatie? bepaalt de regisseur alles of laat de regie juist in het samenspel het stuk tot bloei komen.?
Momenteel wordt de regie over participatie en herstel in sterk wisselende mate toegestaan of opgepakt door professionals.
Letterlijk ’in staat stellen’.
Is te voelen en te ervaren: waar ligt mijn kracht
De kern:
het versterken van de capaciteiten om meer zeggenschap te verkrijgen over de eigen situatie daar verantwoordelijkheid voor te nemen.
Leunt sterk op wederkerigheid.
Is een verzameling van kennis, gedrag, activiteiten en hulpmiddelen
Bevordert kracht, eigen regie, geloof in eigen kunnen
Biedt perspectief op wat wel kan i.p.v. wat niet kan
Scharniert om shared decision making
belangrijk instrument realiseren van vraagsturing vanuit cliëntenperspectief.
• • •
toepasbaar bij de ondersteuning lotgenoten, kennis over werking en kwaliteit van het zorgsysteem, kennis m.b.t. maatschappelijke systemen.
Voor balans in Herstel Ondersteunende Zorg en maatschappelijke re-integratietrajecten.
Sociale vermogens /rolmodel in assertiviteit en maatschappelijke rollen
Wegbereider en coach competenties nodig want, herstellen doe je zelf!
Voorkomen dat verslaving overslaat naar de kinderen
Evenwicht tussen persoonlijke belangen en het niet aantasten van allerlei economische, sociale en biologische leefwerelden?
Herstel de balans aanbrengt • • •
uitgaat van zelf vormgeven, inpassing van mensen in hun omgeving in voortdurende wisselwerking met die omgeving.
Herstel en zingeving goed geïntegreerd dan:
•
bijdrage leveren aan het voorkomen van generationele overdracht van verslaving.
Van Harm Reduction naar Zelfmanagement en duurzaamheid in Herstel Ondersteunende Zorg.
Inzicht in: •
Hoe we kunnen leren van het verleden en kijken naar het heden.
waarom en hoe mensen met verslavingsproblematiek zolang in de zorg blijven hangen
Komen tot overeenstemming dat cliënten de regie moeten leren nemen en de hulpverlener dit proces dient te ondersteunen.
In toekomst onderzoek naar de effecten van herstel uitvoeren.
een paradigmashift in de zorghulpverlening vorm te geven.
•
Andere ‘bril’ voor clienten én zorgverleners, en andere stakeholders
Door samen te werken en kennis te delen met elkaar
Empowerment en zelfmanagement zijn volledig integreren in het (herstelondersteunend) zorgproces
Tussen 2011 en 2016 tientallen nieuwe herstelondersteunende praktijken/proeftuinen ingericht.
Professionals, ervaringsdeskundigen en studenten samenwerken om zich het herstel- denken eigen te maken
Het leren nemen van eigen verantwoordelijkheid (empoweren) en het organiseren van zelfmanagement
Cliënten geven in de nabije toekomst hun eigen herstel vorm in concrete realistische doelen. Waar nodig stellen ze dit bij als blijkt dat een doel op dat moment te hoog gegrepen is. Ze communiceren dit met hun coach en kijken samen naar de oplossing.
Kennisnetwerk Het Zwarte Gat blijft zich sterk maken voor:
het ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van (maatschappelijk)herstel. leerwegen blijven ontwikkelen voor ervaringsdeskundigen die hun kennis willen inzetten in de verslavingszorg.
het behandelplan veranderen in een herstelplan.
werken vanuit een dienstbare opstelling, waarbij een juiste attitude en een evenwaardige relatie tot de cliënt vanzelfsprekend zijn.
uitgaan van mogelijkheden die perspectief bieden op maatschappelijk participatie.
Het eigen verhaal betekenis laten aan het eigen leven:
wat betekent dat leven meer inhoudt dan een verslaving!
Hoe meer kennis over gezamenlijk herstel ondersteunende zorg, des te mooier ons landschap kan bloeien en groeien.
•
• • •
Want levende vitale organismen ontwikkelen zich: Autonoom Vertonen een natuurlijke tendens tot ordening, Variatie en schoonheid.
herstel ondersteunende zorg staat los van de inzet van ervaringsdeskundigen, maar:
hun inzet een belangrijk instrument m.b.t. het realiseren van vraagsturing en vraaggerichtheid.
Om door het moeras te komen zetten we de moerasboot als hulpmiddel in. Ons Kennisnetwerk fungeert als boot
De bereidheid van individuen om mee te doen hangt af • •
van hun vertrouwen in de netwerkopzet. Hieraan zal ook de boot zijn identiteit ontlenen.
Het pad kronkelt alle kanten op om ons uiteindelijk op het droge landschap af te sturen.
De verkenning van de route is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.
Het vermogen tot afstemming en de authentieke inzet zorgt voor responsiviteit.
Is het uitgangspunt van het moeras, nog steeds van kracht?
Dat het gestalte geven en leveren van gezondheidszorg in de kern bij de vraag van patiënten begint?
Is er vooruitgang geboekt dat cliënten de zorg en maatschappelijk hersteltrajecten als een doolhof beleven?
We merken wel dat door het Handvest van Maastricht overal nieuwe energie is losgekomen.
Onze overtuiging blijft dat de patiënten als klant en gebruiker van zorg het aanbod zouden moeten aansturen. Eens/oneens?
Het gevaar om weggezogen te worden in het moeras van woorden is nog steeds aanwezig.
Kennis van de kaart en oriëntatie op de tocht zijn bepalend voor het kunnen reizen.
Cliënten trekken zichzelf als het ware aan de haren uit het moeras.
We zien wel dat er allerlei bijzondere bootjes, bruggetjes en andere hulpmiddelen worden geconstrueerd om droge voeten te houden.
Het blijft ‘dansen op glad ijs’.
Én
We realiseren ons dat we met het nieuw te introduceren herstel- denken een paradigmashift op gang hebben gebracht.
Gezien vanuit
• het beleid van de overheid en • organisaties als GGZ Nederland (visiedocument, van
Herstel naar gelijkwaardig burgerschap, GGZ Nederland, 2008) en • Kennisnetwerk het Zwarte Gat (Handvest van Maastricht, 2008)
is een weg terug voor ons niet denkbaar!
Hoe staan de zaken rond het vormgeven herstelondersteunende zorg? inschatting landelijk ? Ontwikkelingsstadia: Vormgegeven klaar, realiseren, oriënteren, afwachten, niets doen.
Twee perspectieven: cr en organisatie. Aanpak top-down of bottom-up
Wat is het huidige bereik op instellingsniveau?waar zit de discussie en de fuzz? Zijn jullie het eens dat het proces primair vanuit de CR wordt vormgegeven? Wat heb je nog nodig? Hoe denken jullie het ontbrekende op te vullen?
