Ontslag met zuurstoftherapie Workshop BVPV 8 maart 2012 Cathy Lodewijckx
Overzicht • Eerst even opfrissen… • Therapie-ontrouw • What to do? – Educatie – Adequaat ontslagmanagement – Follow-up
Zuurstof • Ingeademde lucht: – Zuurstof (21%) – Stikstof (78%) – Helium en koolzuurgas (0,04%) • Symbool: O2 • Medicinale zuurstof is een geneesmiddel en wordt voorgeschreven door een arts
Waarom zuurstofherapie? • Doel: – PaO2 > 8 kPa (60 mmHg) or SaO2 > 90% – ↑↑ kwaliteit van leven en prognose • Toepassing: – Chronische longzieken (cfr. COPD, mucoviscidose) – Cardiale ziekten – Palliatieve zorgen – …
Kampelmacher, 2001; Lodewijckx, 2008; Mitrouska, 2006
Percutane saturatiemeting • • • •
Percutaan: gemeten met saturatiemeter Symbool: SpO2 Zuurstofsaturatie: % van hemoglobine verzadigd met zuurstof SpO2 bij gezond persoon: 95-100%
Saturatiewaarden dienen steeds geïnterpreteerd te worden in functie van de patiënt (medische voorgeschiedenis: pathologie, eerder gemeten saturatiewaarden, bloedgaswaarden)
Percutane saturatiemeting: oorzaken van foutieve metingen Vals hoge metingen • Aanwezigheid van koolstofmonoxide
Vals lage metingen
• Slechte bloedcirculatie en koude (CO). Vb. CO-vergiftiging, extremiteiten. Vb. door vasculaire sigarettenrook; aandoeningen; • Sterk licht, voornamelijk fluoriserend • Belemmering van de lichttransmissie ter licht en hittelampen. De vingersonden hoogte van de meetplaats Vb. door: hebben effectieve lichtschilden, de donkere nagellak (voornamelijk blauw en oorsonden niet. Vingersonden mogen zwart), tatoeëringen, vuile of natte lens; niet op het oor gebruikt worden. De • Onjuist aanbrengen van de meter; sonde afschermen met de vinger • Gelijktijdig gebruik van de meter met de resulteert in een meer accurate bloeddrukmeter aan eenzelfde extremiteit meting. (afsluiten van de bloedbaan); • Hoge concentratie bilirubine in het bloed (bilirubinemie); • intraveneuze toediening van een kleurstof, ondermeer methyleenblauw.
Arteriële Bloedgaswaarden (aBGW) aBGW geven objectieve informatie over: •
oxygenatie
•
alveolaire ventilatie
•
alveolocapillaire membraam
•
zuur-base balans Bloedgaswaarden dienen steeds geïnterpreteerd te worden in functie van de patiënt (medische voorgeschiedenis: pathologie, eerder gemeten saturatiewaarden, bloedgaswaarden)
1 kPa=7.5 mmHg
Arteriële Bloedgaswaarden (aBGW) aBGW
Betekenis
Normale waarden
Afwijkingen
pH
Concentratie van H+-ionen
7,35 - 7,45
pH < 7,35: acidose pH > 7,45: alkalose
35 – 45 mmHg 4,7-6,0 kPa
PaCO2 > 45 mmHg: hypercapnie PaCO2 < 35 mmHg: hypocapnie
70-100 mmHg 9,3-13,3 kPa
PaO2 < 70 mmHg: hypoxemie
HCO3- Bicarbonaat in arteriële bloed
22-26 mmol/l 22-26 mEq/l
< 22 mmol/l > 26 mmol/l
SaO2
95-100%
< 95%: hypoxemie
PaCO2 Partiële druk van CO2 in het arteriële bloed PaO2
Partiële druk van O2 in het arteriële bloed
% van hemoglobine verzadigd met zuurstof
Medisch voorschrift Medisch voorschrift moet nauwgezet opgevolgd worden: – Teveel zuurstof toedienen: CO2-retentie of hypercapnie Symptomen: • Hoofdpijn, slaperigheid, sub(comateus) • “Happen naar adem” • Wartaal ! Kan fataal aflopen! – Te weinig zuurstof toedienen: hypoxie
Aantal liters per minuut: enkel aanpassen (verhogen) op advies van de arts!!
Courante laagdebietsystemen: toegestane debieten Toedieningswijze
Debiet (l/min)
Neusbril Nasofaryngeale katheter*** Tracheostomiemasker
tot 6 liter
Gewone masker
5-10 liter
Partieel rebreathing masker met reservoir
8-12 liter
Non-rebreathing masker met reservoir
10-15 liter
Oxymask
1-15 liter
*** moet dagelijks vervangen worden – ander neusgat
Zuurstofbronnen • 3 soorten:
– Gasfles – Zuurstofconcentrator – Vloeibare zuurstof
• Keuze zuurstofbron wordt bepaald door: – Terugbetalingsvoorwaarden en wettelijke bepalingen opgelegd door het Rijkstinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV); – Noden van de patiënt: • Vereist zuurstofdebiet; • Vereist aantal uren zuurstof per dag; • Mobiliteit (aantal uren buitenshuis).
Gasfles • Wat? Zuurstof opgeslagen onder de vorm van gas • Inhoud: – Gasinhoud: aantal liter zuurstof opgeslagen in de fles – Waterinhoud = grootte van fles (2 – 50 liter) – Meest gebruikt: 2 liter (200 liter zuurstof) (transport), 5 liter (1000 liter zuurstof) en 7 liter (1400 liter zuurstof)
• Debiet: onbeperkt • Medisch voorschrift: start: longarts; vervolg: huisarts • Levering en onderhoud: apotheek / leverancier
Gasfles • Hoe lang gaat een zuurstoffles mee? druk in de fles (bar) x inhoud van de fles (liter) zuurstofdebiet (liter per minuut) Vb.: Patiënt gebruikt 3,5 l/min via zuurstoffles van 7 liter. De manometer duidt 150 bar aan. Verbruiksduur: 150 x 7 / 3,5 = 300 minuten of 5 uren
• Tips: – Kunnen liggend of staand vervoerd worden; goed vastmaken zodat ze niet kunnen omvallen of wegrollen; – Beschermen tegen hevig zonlicht.
Zuurstofconcentrator • Wat: – Apparaat van 20-30 kg – Werkt enkel op elektriciteit (geen batterij!) – Scheidt de zuurstof van stikstof die in de lucht aanwezig is; zuurstofrijk gas (90-95%)
• Debiet: 0,5 tot 5 l/min. • Meest geschikte en goedkoopste manier om 16 uur per dag zuurstof toe te dienen
• Medisch voorschrift: longarts – kinderarts, huisarts • Levering en onderhoud: firma
Zuurstofconcentrator: gebruik buitenshuis •
Verplaatsingen patiënt buitenshuis: –
Draagbaar gasflesje met spaarventiel
Gebruiksduur: ongeveer 20 uur bij een debiet van 2 l/min – Draagbare oxycure (batterij en stroom); Batterij: 3-6 uur • Vervoer concentrator: de auto, bus of trein Handig voor familiebezoek, vakantie • Bewaar vrije ruimte van minstens 15 cm aan elke kant (filters); • Plaats toestel nooit in een afgesloten ruimte (ventilatie);
Vloeibare zuurstof • Wat: zuurstof opgeslagen onder vloeibare vorm bij een temperatuur van -183° C
• 2 soorten containers: – Basiscontainer: binnenshuis – Draagbare eenheid: buitenshuis: debiet: 1-6 liter zuurstof Bedoeld voor langdurig gebruik buitenshuis • Medisch voorschrift: longarts - kinderarts • Levering en onderhoud: firma
Vloeibare zuurstof • Hoe lang gaat een draagbare eenheid vloeibare zuurstof mee? Debiet
Tijd dat de draagbare eenheid meegaat:
liter/minuut
Eenheid van 0.5 liter
Eenheid van 1.2 liter
0,5
10 uur
22 uur
1
5 uur
11 uur
1,5
3 uur
8 uur
2
2,5 uur
6 uur
3
2 uur
4 uur
4
/
3 uur
5
/
2 uur
Vloeibare zuurstof • Plaats basis- en draagbare eenheid steeds in verticale positie; • Plaats basis- en draagbare eenheid steeds goed verluchte ruimte; • Raak bevroren onderdelen niet aan (vrieswonden); • Vul draagbare eenheid enkel vlak vóór gebruik (verdamping); • Basiseenheid mag niet vervoerd worden in een auto, bus of trein. Transport: draagbare eenheid (verticale positie!).
Wanneer en hoe bevochtigen?
Critical issue: therapie-ontrouw (1) •
Wat? 1. Therapie-ontrouw m.b.t. medisch voorschrift • LTOT: ≥ 16 uur per dag/ continu COPD en LTOT: therapietrouw = 17 to 45% • Korte termijn zuurstoftherapie thuis Gebruik van zuurstof tijdens ADL = laag • Verhogen van de zuurstofflow zonder voorschrift: hypercapnie 2.
Therapie-ontrouw m.b.t. veiligheidsvoorschriften: brandwonden • Roken • Incorrecte manipulatie vloeibare zuurstof Cullen, 2009; Cullen 2006; Edelman, 2008; Duck, 2004; Kampelmacher, 2001; Lodewijckx, 2008; Pfister, 1995; Smith, 2004
Critical issue: therapie-ontrouw (2) • Belangrijk? – Onvoldoende effect zuurstoftherapie Conditie, ADL, kwaliteit van leven, Prognose, heropname – Schadelijke effecten Carbonarcose of brandwonden • Adequate zuurstoftherapie thuis: – Effectief – Veilig – Comfortabel
Redenen voor therapie-ontrouw (1) • Patiënten: – Onvoldoende kennis Medisch, praktisch, technisch – Impact op het dagelijks leven (type zuurstofbron!) – Negatieve beeldvorming en angst – Schaamte en vrees voor sociaal stigma – Active rokers – Financiële factoren
Cullen, 2009; Cullen 2006; Duck, 2004; Kampelmacher, 2001; Lodewijckx, 2008; Pfister, 1995; Smith, 2004
Redenen voor therapie-ontrouw • Zorgverleners: onvoldoende kennis en opleiding •
Onvoldoende coordinatie tussen eerste en tweede lijn – Beperkt ontslagmanagement – Onvoldoende follow-up
=> Veranderde zorgcontext: ↑↑ nood voor zuurstoftherapie – ↑↑ prevalentie van COPD – Vergrijzing – Shift van tweede naar eerstelijnszorg Cullen, 2009; Cullen 2006; Duck, 2004; Kampelmacher, 2001; Lodewijckx, 2008; Lodewijckx, 2009; Pfister, 1995; Smith, 2004
TO DO’s: • Educatie • Ontslagmanagement • Follow-up
TO DO 1: Educatie (1)
• Wie? Patient EN Familie / thuiszorger • Wanneer en wie? – Ziekenhuis: arts, verpleegkundige, kinesist/ergotherapeut – Thuis: apotheker/leverancier; verpleegkundige en huisarts Cullen, 2009; Cullen 2006; Kampelmacher, 2001; Pfister, 1995; Smith, 2004
Educatie Zuurstoftherapie • 3 topics – Medische informatie (arts): doel, effecten, voor- en eventuele nadelen van (langdurige) zuurstoftherapie – Praktische informatie (vpk – ergotherapeut): medisch voorschrift, veiligheidsvoorschriften, gebruik van de zuurstofuitrusting en de zuurstofbron, zuurstofgebruik tijdens vervoer, vliegreis en vakantie, rookstop, financiële aspecten. – Technische informatie (leverancier – apotheker): gebruik en onderhoud van de zuurstofbron, veiligheidsvoorschriften, contactgegevens bij vragen of problemen
Zuurstoftherapie: Praktische info In bijzijn van een familielid, mantelzorger of thuisverzorger! 1.
MONDELINGE informatie: cfr. patiëntenbrochure (leidraad) – Belang van zuurstof (brandstof –energie) – Medisch voorschrift – Zuurstofbronnen: wat?; levering - vervanging – Zuurstofuitrusting: bril, masker, neussonde, verlengleiding – Veiligheidsvoorschriften cfr. warmtebron – Rookstop – Gebruik in auto, bus of trein – Hoe lang gaat zuurstoffles mee? – (Op vliegreis met zuurstof)
2.
SCHRIFTELIJKE informatie: patiëntenbrochure
3.
CHECKLIST: ontslagklaar?
Veiligheidsvoorschriften Zuurstof is niet explosief => enkel brandgevaar wanneer zuurstof in contact komt met een warmtebron, vet, olie, alcohol of vaseline •
Rook nooit tijdens zuurstofgebruik en in omgeving van zuurstofbron;
•
Nooit in de omgeving van warmtebron (fornuis, kachel, haardroger) of ontstekingsbron (microgolfoven, stopcontact, tv);
•
Nooit vet, olie of alcohol aan toestel, zuurstofbril, masker of neussonde;
•
Vloeibare zuurstof: raak bevroren onderdelen niet aan (vrieswonden);
•
Vloeibare zuurstof of concentrator: goed geventileerde ruimte;
•
Bescherm tegen hevig zonlicht;
•
Korsten: fysiologisch water, zalf op waterbasis (GEEN VASELINE).
Patiëntenbrochure Zuurstoftherapie Te bekomen via:
www.bvpv-sbip.be Startpagina: geupdate versie
Patiëntenbrochure • Zuurstofvoorschrift invullen • Met patiënt overlopen • Contactgegevens afdeling
Zuurstoftherapie: Checklist • http://www.bvpv-sbip.be/guidelines_zuurstoftherapie.htm
TO DO 2: Ontslagmanagment De patiënt mag naar huis met zuurstof, wat nu? > • • • •
Informeer patiënt en familie Medisch voorschrift van pneumoloogn of pulmonologist Educatie: patiënt, familie, zorgverlener thuis/rusthuis Organiseer zuurstoftherapie thuis: – Contacteer zuurstofleverancier: sociaal werker; familie – Thuislevering: apotheker / leverancier
• Check of zuurstofapparatuur (bron en uitrusting) klaar is VOORALEER ontslag • Regel zuurstof tijdens transport zo nodig (eigen bron patiënt; apotheker; ziekenwagen)
Voorschrift arts • Gasfles: de af te leveren hoeveelheid gasvormige zuurstof (uitgedrukt in liters) • Periode van toediening (per kalendermaand) • Debiet (in L/min + aantal uren per dag) • Bevochtiging (indien nodig)
http://www.bvpv-sbip.be/guidelines_zuurstoftherapie.htm
http://www.bvpv-sbip.be/guidelines_zuurstoftherapie.htm
TO DO 3: Follow-up • Re-evaluatie bij pneumoloog binnen 1-2 maanden na start Effect therapie: klinische conditie, arteriële bloedgassen Nood verdere therapie/aanpassing therapie Motivatie en therapietrouw
• Continue follow-up door huisarts en thuisverpleegkundige Systematisch assessment: detectie problemen, doorverwijzing
• Re-evaluatie bij pneumoloog elke 6 maanden / ↓ conditie Motivatie en therapietrouw, effect Zuurstof op Korte termijn: re-evaluatie 3-4 maanden na start Cullen, 2009; Cullen 2006; Edelman, 2008; Duck, 2004; Kampelmacher, 2001; Lodewijckx, 2008; Pfister, 1995; Smith, 2004
Referenties: Evidence based tekstboek Cathy Lodewijckx, UZ Leuven Johan De Bent, UZ Leuven Daniel Schuermans, VU Brussel
Contact… Cathy Lodewijckx Verpleegkundig Specialist COPD, UZ Leuven Wetenschappelijke medewerker, CZV - KU Leuven European Pathway Association Voorzitter Belgische Vereniging voor Pneumologie Verpleegkundigen (BVPV) (www.bvpv-sbip.be) Tel.: 016 34 68 45 Fax: 016 34 68 03 Email:
[email protected]
