Jaargang 19 | Nummer 2, juni 2013 | www.hivos.nl
Online Jaarverslag Met resultaten en inspirerende verhalen
Naar een wereld zonder pesticiden
Burgers spreken hun overheid aan
Inhoud
Online Jaarverslag
Column
4-5
“Democratie is niet voor arme mensen.”
6-7
Met interviews en persoonlijke verhalen in woord en beeld, presenteren wij onze partnerorganisaties waarmee wij werken aan een vrije, eerlijkere en duurzamere wereld.
De oesterverkoopster uit Adriaan van Dis’ roman Tikkop heeft het vertrouwen in het nieuwe Zuid-Afrika al lang verloren.
Interview met 10-11 Manuela Monteiro
Nederlandse hackwet bedreigt mensenrechten
Na tien jaar inspirerend leiderschap zwaait Hivos directeur Manuela Monteiro af. Ze laat een organisatie na die klaar is voor de relatief onzekere tijden
De politie mag simpel gezegd ‘computervredebreuk’ plegen. Begeeft Nederland zich daarmee op een hellend vlak?
Colofon Hivos Magazine, Jaargang 19/nummer 2/juni 2013 Hivos Magazine verschijnt elk kwartaal, en wordt toegezonden aan donateurs en overige geïnteresseerden. Aan dit nummer werkten mee: Ilse Ambachtsheer, Roman Baatenburg de Jong, Ingrid van den Berg , Marjan Besuijen, Gerdien ten Cate, Klaas Dijkhof, Yvonne Gispen, Merit Hindriks, Fieke Jansen, Akky de Kort, Ramoo Ramanjaneyulu , Daphne Roodhuyzen, Jorrit Visser, Francis Vollebrecht Redactie: Global Village Media, Amsterdam Tekst: Siebe Anbeek, Roman Baatenburg de Jong, Margreet van der Hel, Selma Kers, Ben Witjes Fotografie: Activist News Association, Siebe Anbeek, Vivek Bahukhandi, Marcel Bakker/ HiRez, Eriberto Gualinga, Carli Hermès, Hivos, Hollandse Hoogte, Ronald de Hommel, Ketebul Music, Martin Roemers, Marjolein van Rotterdam, Fabienne Simenel, Clare Louise Thomas/www.imageincubator.com Vormgeving: Groep merkcreatie en communicatie, Utrecht Druk: Zwaan Printmedia, Wormerveer ISSN: 0169-0337
2
Samen met maatschappelijke organisaties in ontwikkelingslanden werkt Hivos aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Daarin hebben vrouwen, mannen en kinderen gelijke toegang tot middelen en kansen voor ontwikkeling. Onze projecten hebben tot doel mensen actief en gelijkwaardig te laten deelnemen aan de besluitvorming die bepalend is voor hun leven en hun samenleving. Zo geeft Hivos mensen een stem.
12
Ben Witjes
Strijd tegen kinderarbeid heeft resultaat Er is veel gebeurd sinds de start van de campagne We want childfriendly shoes! in juni 2012. Het rapport ‘Waar de Schoen Wringt’ toonde aan dat in kleine Indiase fabrieken en huishoudens kinderen meewerken aan schoenen voor merken die in Nederland verkocht worden. Stop Kinderarbeid wil van schoenenbedrijven weten wat ze doen om kinderarbeid tegen te gaan. Na hardnekkig doorvragen en publiciteit in onder meer de Volkskrant kwamen ze goed in beweging. In december 2012 publiceerden we een beoordeling van beleid en praktijk van 28 schoenenbedrijven. Ook voerden we gesprekken met de bedrijven Euroshoe (Bristol), Deichmann/Van Haren, Macintosch (van Scapino, Manfield, Dolcis en Invito) en Clarks. Na Kamervragen nodigde minister Ploumen een aantal Nederlandse bedrijven en Stop Kinderarbeid uit om te komen praten over de aanpak van kinderarbeid in de schoenensector. Inmiddels doet een aantal bedrijven onderzoek naar kinderarbeid in hun productieketen of is begonnen met maatregelen tegen kinderarbeid. Daarnaast zijn in twee productiegebieden in India (Agra en Ambur) bijeenkomsten georganiseerd met schoenen bedrijven en maatschappelijke organisaties om samen tot een goede aanpak te komen. Na de zomer maakt Stop Kinderarbeid openbaar welke bedrijven echt in actie zijn gekomen én welke niet. Meer weten? Ga naar > www.stopkinderarbeid.nl en Facebook.com/stopkinderarbeid
Hivos Postbus 85565 2508 CG Den Haag tel: 070 376 55 00 fax: 070 362 46 00
[email protected] www.hivos.nl IBAN nummer: NL11RABO0133133133
Adjunct directeur
Duurzame koffie Fairtrade en duurzaam zijn het Wereldwinkel-niveau allang ontstegen en mogen zich big business noemen. We drinken steeds meer duurzame koffie, zo tonen de cijfers. Merken met het UTZ label verkochten vorig jaar 38% meer van het zwarte goud. Max Havelaar meldt dat steeds meer huishoudens fairtrade kopen. Bemoedigende geluiden. Weinigen weten dat Hivos aan de wieg stond van beide keurmerken samen met Solidaridad. Max Havelaar vond eind jaren tachtig zijn weg naar de winkel, UTZ volgde ongeveer tien jaar later. Allemaal vanuit de gedachte dat een sleutel tot een rechtvaardige en groenere wereld ligt in het veranderen van productieketens. Samenwerken met grote merken zoals Douwe Egberts en De Ruijter is daarbij onmisbaar. Zij hebben een duidelijk eigenbelang, namelijk de gegarandeerde aanvoer van grondstoffen. Veel bedrijven in de levensmiddelindustrie zien in dat hun aanvoer uiteindelijk stokt als we op een foute, de aarde uitputtende, wijze blijven doorproduceren. Hoe succesvol ook, de ketenbenadering is echter niet zaligmakend. Ja, koffie maakt deel uit van een gesloten productieketen maar de boompjes groeien tegelijkertijd in een open landschap waar veel meer gebeurt dan alleen koffie verbouwen. Een landschap waar mensen wonen, waar op allerlei manieren geboerd wordt, waar rivieren stromen, waar klimaatverandering vat op heeft. Allemaal ketenoverstijgende zaken. Laten we dus niet blijven leunen op het succes van de keurmerken maar de volgende stap zetten. Daarin kijken we met een helicopterview naar een gebied in zijn geheel. Niet met de nadruk op het product maar op de mens. Da’s andere koek, om nog even dicht bij de koffie te blijven.
Het werk van Hivos wordt mede mogelijk gemaakt door de deelnemers van de Nationale Postcode Loterij.
Volg ons OP
#2 2013
#2 2013
“Een rechtvaardige en groenere wereld ligt in het veranderen van productieketens.”
3
Jaarverslag
Resultaten in 2012
Hivos Jaarverslag Online
In 2012 bereikte Hivos 22,2 miljoen mensen met in totaal 115,8 miljoen euro. Daarvan werd 109,7 miljoen euro toegekend aan partners in het Zuiden. Vorig jaar zijn we er opnieuw in geslaagd het aantal financieringsbronnen naast het ministerie van Buitenlandse Zaken te vergroten. Gezamenlijk zijn die goed voor meer dan de helft (53 procent) van onze inkomsten.
Met interviews en persoonlijke verhalen in woord en beeld, presenteren wij onze partnerorganisaties waarmee wij werken aan een vrije, eerlijkere en duurzamere wereld. Op deze pagina’s ziet u een overzicht van de meest opvallende resultaten.
204 PARTNERS € 27.7 MLN AAN VERPLICHTINGEN 8.000.000 MENSEN BEREIKT
• Software die Hivos-partners ontwikkelden om internetcensuur in Iran en Syrië te omzeilen werd 50.000 keer gedownload en 600 activisten uit die landen kregen training in hoe zij veilig op internet actief kunnen zijn. • De steun van Hivos aan culturele netwerken en kunstinitiatieven leidde tot meer ruimte voor de stemmen van kunstenaars en tot betere omstandigheden voor culturele producties in Afrika en Latijns-Amerika. • Het Open Government Partnership-programma, waarvoor Hivos de Civil Society-coördinator levert, slaagde erin maatschappelijke spelers te betrekken bij het debat over transparantie en verantwoording van de overheid in meer dan 50 landen.
4
> hivosjaarverslag.nl
314 PARTNERS € 38.2 MLN AAN VERPLICHTINGEN 5.500.000 MENSEN BEREIKT
• In Guatemala konden Hivos-partners een rechtszaak beginnen tegen voormalig president Ríos Montt voor de genocide op de bewoners van de Mayadorpen in de jaren tachtig. • In Irak concentreerden partners zich op langetermijnvraagstukken zoals het voorkomen van huiselijk geweld, bestrijding van vrouwenbesnijdenis en het bevorderen van vrijheid van meningsuiting. Ook droegen zij bij aan de verbetering van de omstandigheden voor burgeractie door hun inzet voor een betere NGO-wet. •P artners in Oost-Afrika hebben zich met succes ingezet voor de introductie van een wet voor HIV- en Aidspreventie en -bestrijding. Inmiddels is de wet aangenomen door het parlement van de Oost-Afrikaanse Gemeenschap. De nieuwe wet zorgt ervoor dat HIV-programma’s en beleid beter op elkaar worden afgestemd en beschermt de rechten van kwetsbare groepen.
#2 2013
174 PARTNERS € 26.9 MLN AAN VERPLICHTINGEN 7.600.000 MENSEN BEREIKT
• In Kenia kregen 28.000 kleine koffieboeren trainingen die ervoor zorgden dat hun inkomen (in drie jaar tijd) met 70 procent omhoog ging. • 7,2 miljoen mensen en hun familie ontvingen een lening via het microfinancieringsprogramma van het Hivos-Triodos Fonds (HTF). • In Afrika en Indonesië werd bij 14.000 families een biogasinstallatie geplaatst, evenveel als het totale aantal dat in de drie jaar daarvoor werd geplaatst.
#2 2013
21 PARTNERS € 6.4 MLN AAN VERPLICHTINGEN 1.100.000 MENSEN BEREIKT • Dankzij de steun van de Nederlandse Postcode Loterij konden de kinderarbeidvrije zones in zes Afrikaanse landen worden uitgebreid en versterkt. Drie nieuwe landen zijn bezig diezelfde gebiedsgerichte aanpak in te voeren. Daarnaast hebben 26 schoenenfabrikanten informatie gegeven over kinderarbeid in hun productieketen of beloofd maatregelen te nemen. • 1,1 miljoen Nederlandse consumenten kregen informatie over de positie van vrouwelijke arbeiders in de Oost-Afrikaanse bloemenbranche en werden dringend verzocht voortaan fairtrade bloemen te kopen. Onder die druk beloofde de Nederlandse bloemensector dat zij het percentage eerlijke bloemen in hun aanbod zouden vergroten van 8 procent nu tot 90 procent in 2020. • Het Indonesische Ministerie van Energie zegde actieve steun toe aan de doelstelling om de 650.000 inwoners van het eiland Sumba te voorzien van 100% duurzame energie.
5
DAAR
“Bestuurders beginnen te snappen dat corruptie niet normaal is.” De verzuchting van de vrouw is begrijpelijk. In haar vissersdorp is sinds de val van het apartheidsregime weinig ten goede veranderd. De partij van Mandela stond toe dat de armoede om zich heen greep, dat de meest basale voorzieningen wegbleven, dat de jongens van het dorp aan de drugs raakten en dat de zee werd leeggeroofd. Geen verkiezing of volks vertegenwoordiger die daar iets aan veranderde. Maar toch, ondanks alle verbroken beloftes en gestrande dromen, heeft Charmein ongelijk. De overheid heeft haar te weinig gebracht, maar de democratie biedt kansen om daar iets aan te veranderen. Wie zijn rechten kent, protesteert, doorvraagt en met ‘nee’ geen genoegen neemt, kan ook de Zuid-Afrikaanse ambtenarij in beweging brengen. Want een goede democratie is er vóór de mensen, maar ook dóór de mensen: zonder burgerschap kan een democratie niet functioneren. Waakzaamheid Slecht bestuur is eerder regel dan uitzondering in Afrika. Toch zou je verwachten dat juist in Zuid-Afrika, waar de demo cratie door een heel volk werd opgeëist, minder geduld is voor corruptie, laksheid of machtspolitiek. David Lewis, directeur van Hivos partner Corruption Watch, bevestigt het met een zucht. “We zijn in 1994 in slaap gevallen. Nadat de strijd voor democratie was gewonnen, dachten we dat alles verder vanzelf zou gaan. Dat is natuurlijk een misvatting, want of je nu in Zweden of Zuid-Afrika woont, je moet de overheid in de gaten houden. Dat hebben we niet gedaan en dus kregen we wat we verdienden. De overheid in de gaten houden, dat is
De democratie van Charmein De zon scheen op de Kaap toen Charmein voor het eerst haar stem uitbracht. Meer kan ze zich van die dag niet herinneren. De oesterverkoopster uit Adriaan van Dis’ roman Tikkop heeft het vertrouwen in het nieuwe Zuid-Afrika al lang verloren. “Democratie is niet voor arme mensen.” 6
#2 2013
#2 2013
precies wat Corruption Watch doet. De organisatie nodigt mensen uit om machtsmisbruik door ambtenaren of politici te melden en wordt dagelijks overstelpt door mails, telefoontjes en sms’jes. Een team van advocaten, onderzoeksjournalisten en oud-politieagenten onderzoekt de meldingen en zorgt dat actie volgt waar dat nodig is. Campagnes, onthullingen in kranten en rechtszaken zijn het gevolg. In het anderhalve jaar dat de organisatie bestaat liepen verschillende corrupte ambtenaren tegen de lamp en nam de overheid meerdere beleidsaanbeve lingen aan. Lewis is trots op de resultaten van zijn jonge organisatie, maar vestigt liever de aandacht op iets anders: “Het is goed dat een aantal corrupte ambtenaren het veld moest ruimen, maar het is veel belangrijker dat we een bijdrage hebben kunnen leveren aan een veranderend bewustzijn. Bestuurders beginnen te snappen dat corruptie niet normaal is en dat je er ook niet zomaar mee wegkomt”. Actie De roep om transparantie en verantwoording klinkt dankzij organisaties als Corruption Watch steeds luider in Zuid-Afrika. Ondanks dat, of juist daarom, probeert de overheid uit alle macht geheim te houden wat zij fout doet. De Protection of State Information Bill, een wet die het voor de overheid makkelijker moet maken om informatie achter te houden, is daarvan het meest schrijnende voorbeeld. Als het de bestuurders van Zuid-Afrika straks zo uitkomt, blijft geheim wie de villa van de president betaalt, waarom de elektriciteit nog steeds uitvalt of wat er gedaan wordt aan de kwaliteit van het onderwijs. Een klein groepje mensen zag het gevaar
van de geheimzinnigheidswet snel in en verenigde zich in ‘Right2Know’, een campagne die simpelweg eist dat het burgers is toegestaan om te weten wat hun overheid doet. De campagne groeide razendsnel uit tot een gigantisch netwerk van burgers. Mark Weinberg, nationale coördinator van Right2Know, lacht als hij opsomt wie hij tot zijn medestanders mag rekenen. “Wij vormen de meest brede coalitie die je je kunt voorstellen. Van ultrarechts tot extreem links en alles ertussen. Coloureds, whites and blacks. Als wij protesteren kun je dat zien. Alles loopt dan door elkaar. Dit onderwerp verenigt ons als vanouds.” Grondwet De organisatie is eigenhandig verantwoordelijk voor 800 (!) amendementen op de geheimzinnigheidswet. Die is daarmee acceptabeler geworden, maar de strijd is nog niet gestreden. Weinberg: “Deze wet staat niet op zichzelf. De overheid wil bijvoorbeeld ook het recht hebben om alle communicatie met het buitenland te monitoren. Aangezien Google, Facebook, Hotmail en Twitter buitenlandse bedrijven zijn, kun je je de gevolgen voorstellen. Ook wil deze regering dat de grondwet buiten werking gesteld wordt op bepaalde plaatsen. Maar welke plaatsen dat zijn mogen we niet weten! Ons werk is nog lang niet gedaan.” Terug naar oesterverkoopster, terug naar Charmein. Ze heeft zorgen genoeg, moet bikkelen voor dagelijks brood. Maar als onrecht onbestraft blijft en voorzieningen kapot gaan, moet je vragen hoe dat komt. Met hulp van Corruption Watch en Right2Know kunnen de verantwoordelijken zich niet langer verschuilen. ■
7
Kinderarbeid de wereld uit
Korte berichten
Geweldig nieuws, want in Oeganda’s hoofdstad Kampala ondertekenden 120 afgevaardigden uit 24 landen de Kampala Declaration ‘Working towards Child Labour Free Zones’. Dit gebeurde unaniem, met de International Labour Organization (ILO) als getuige. Hiermee verklaarden de afgevaardigden hun toewijding aan het creëren en versterken van Child Labour Free Zones in hun eigen lokale, nationale en internationale context. Zo kwam een succesvol einde aan de conferentie ‘Out of Work, Into School - Working towards Child Labour Free Zones’, die Stop Kinderarbeid en haar lokale partners organiseerden. Ook minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Ploumen sprak in Kampala vol enthousiasme over de Child Labour Free Zones als de meest effectieve manier om kinderarbeid te bestrijden. Daarnaast stelde ze dat de uitkomsten van de conferentie zullen worden meegenomen naar de Global Child Labour Conference in Brazilië later dit jaar. Kinderarbeid de wereld uit - het kan, als iedereen samenwerkt!
Hivos’ wereldwijde web Dynamisch, transparant, interactief en superinformatief, dat is onze internationale site www.hivos.org Eind januari kreeg hij een nieuwe look: voor het eerst zijn alle Hivos-activiteiten wereldwijd in beeld gebracht met nieuws, verhalen, foto’s en video’s afkomstig van onze regiokantoren in Oost-Afrika, Zuidelijk Afrika, Midden-Amerika, Zuid-Amerika, India, en Zuidoost-Azië. Iedereen kan op een pc, tablet en smartphone eenvoudig actuele informatie bekijken over al onze partners, programma’s en projecten. Per project staat helder vermeld hoe de financiering in elkaar steekt. Ook vinden (potentiële) partners informatie over het aanvragen van steun. Met deze transparante site bouwt Hivos verder aan een vrije, eerlijke en duurzame wereld. Surf naar > www.hivos.org
Een jaar lang eerlijke bloemen
Het gaat goed met de campagne Power of the Fair Trade Flower! Hiermee steunt Hivos vrouwen in de Afrikaanse bloemenindustrie. Rondom moederdag zijn met verschillende acties veel handtekeningen opgehaald. Zo was Power of the Fair Trade Flower van 13 t/m 19 mei te vinden op de Libelle Zomerweken. Daar hoorden bezoekers het verhaal achter de campagne en konden zij tijdens een leuke workshop hun eigen viltrozen ring maken. Op 19 mei waren al 9.000 handtekeningen ingezameld voor méér eerlijke bloemen op de Nederlandse markt. Maar dat is nog niet genoeg: Hivos wil met de petitie 10.000 handtekeningen ophalen, en minister Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking en vertegenwoordigers van de bloemenindustrie dit najaar een reusachtig boeket eerlijke bloemen aanbieden. Aan elke bloem zal een getekend petitiekaartje hangen. Hiermee vragen wij hen om een groter aanbod én betere zichtbaarheid van eerlijke bloemen in de Nederlandse winkels.
Boliviaanse underground in Tilburg Volgens muziektijdschrift Oor ‘het meest avontuurlijke festival van Nederland’: Incubate in Tilburg, met beeldende kunst, dans, theater, film en muziek van black metal tot free jazz. Ruim 200 artiesten verzorgen hier van 16 tot en met 22 september grensverleggende optredens. Samen met het Hivos Cultuurfonds organiseert Incubate dit jaar het project ‘Global Mashups’: het jonge undergroundcollectief 8BitArmy uit La Paz, Bolivia, wordt tijdens de festivalweek gekoppeld aan Toztizok/OCCII uit Amsterdam. Beide collectieven bestaan uit muzikanten, kunstenaars, activisten en studenten, die zich uitleven in geluids- en visuele experimenten, open source technologie en politiek activisme. De vorderingen en resultaten van het internationale uitwisselingsproject zijn op een blog te volgen. Ook geven de collectieven tijdens Incubate een gezamenlijke slotoptreden in Amsterdam en Tilburg.
Roze hart onder de riem Lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT’s) in Afrika mogen hun hart niet volgen. Doen ze dat wel, dan lopen ze het gevaar vervolgd te worden door de overheid of het slacht offer te worden van uitsluiting en geweld. Sinds 17 mei voert Hivos samen met Human Rights Watch, gesteund door de Nationale Postcode Loterij, een landelijke campagne waarin zij aandacht vragen voor het lot van LGBT’s in Afrika (zie ook pagina 14). Met ‘Wanted for love’ is Hivos deze zomer onder meer aanwezig bij Roze Zaterdag in Utrecht (29 juni), Roze Maandag in Tilburg (22 juli) en de Gay Pride in Amsterdam (27 juli - 4 augustus). Steek homo’s en lesbiennes in Afrika een hart onder de riem en zoek ons op deze festivals! Ga ook naar www.wantedforlove.nl en geef de liefde een gezicht op de ‘Wall of love’. Daarmee maak je een kans op een plek op de Wanted for love boot die meevaart tijdens de Canal Parade of een van de andere prijzen!
Spannende tijden voor de kandidaten die meedingen om een expeditieplek naar Sumba, het Indonesische eiland waar Hivos samen met de lokale bevolking, overheid, bedrijven en instellingen werkt aan een volledig duurzame energievoorziening. Tot donderdag 30 mei, klokslag 16.00 uur, konden wedstrijddeelnemers een filmpje, foto of verhaal plaatsen op onze Facebookpagina en laten zien waarom zij de gedroomde avonturier of reporter zijn voor de tweede Expeditie Sumba. Samen met Concert at SEA, het publieks- en klimaatvriendelijk popfestival dat BLØF op 28 en 29 juni organiseert in Zeeland, geven we nog een expeditieplek weg. Binnenkort vinden de selectiegesprekken plaats en worden de winnaars bekendgemaakt. Eind augustus reizen vijf Nederlandse en twee Indonesische expeditieleden af naar Sumba. Volg de selectie en voorbereidingen van de nieuwe expeditieleden op > www.facebook.com/ expeditiesumba
Kijk voor meer informatie op > www.wantedforlove.nl Hivos geeft een aantal vrijkaarten weg, hou ons daarom in de gaten via Facebook en Twitter Meer festivalinformatie > www.incubate.org
Wereldhumanismedag Voor het eerst wordt Wereldhumanismedag in Nederland grootschalig gevierd. Op en rond vrijdag 21 juni treden humanistische organisaties in ons land naar buiten met verschillende activiteiten. Zo reikt het Humanistisch Verbond in Amsterdam de tweejaarlijkse Van Praagprijs uit en geeft het Humanistisch Vormingsonderwijs speciale lessen op scholen. Ook gaan de afdelingen van Humanitas open en de jongerenafdeling Jong HV organiseert een speciaal evenement op de Universiteit voor Humanistiek. Daarnaast is op radio en televisie volop aandacht voor Wereldhumanismedag, via de programma’s van omroep HUMAN. In deze uitzendingen zal Hivos en het werk dat zij doet een van de onderwerpen zijn.
Teken nu de petitie en maak kans op een jaar lang eerlijke bloemen! Ga naar > www.powerofthefairtradeflower.nl
8
‘Stop Kinderarbeid - School, de beste werkplaats’ is een internationale campagne, gecoördineerd door Hivos. Zie ook > www.stopkinderarbeid.nl en www.facebook.com/stopkinderarbeid
Winnaars Expeditie Sumba
Kijk voor alle activiteiten op > www.wereldhumanismedag.nl #2 2013
#2 2013
9
Humanistische waarden als unique selling point Na tien jaar inspirerend leiderschap zwaait Hivos directeur Manuela Monteiro af. Ze laat een organisatie na die klaar is voor de relatief onzekere tijden.
In welke gemoedstoestand verlaat je de organisatie? Lachend: “Mijn stemming is uitstekend. We staan er heel goed voor. De komende twee jaar hebben we subsidiezekerheid van het ministerie. Voor de periode daarna heb ik er alle vertrouwen in dat onze plannen bij deze minister in goeden aarde zullen vallen. In de tussentijd blijven we de wijde wereld intrekken om nieuwe samenwerkingsverbanden met inter nationale donoren op te bouwen.
“Wij waren de eerste ontwikkelingsclub die van ICT en internet een speerpunt maakte.”
10
#2 2013
Hivos haalt inmiddels 53% van haar inkomsten uit het buitenland. Dat zal in de toekomst wellicht nog meer worden. Wordt Nederland daarmee voor de organisatie minder belangrijk? Qua volume geldt dat. Maar kwalitatief zeker niet. Kwalitatief is de binding met Nederland van ongelooflijk groot belang. Het is de financiële basis voor Hivos om datgene te doen waar wij sterk in zijn, namelijk het scannen van nieuwe initiatieven, speuren naar maatschappelijke krachten die veranderprocessen in gang kunnen zetten. Als je louter op projectbasis werkt is daar geen ruimte voor. Als we die zoekfunctie zouden moeten missen, zouden we eigenlijk een soort consultant worden en alleen voor anderen opdrachten uitvoeren Los van het financiële aspect, in Nederland zijn we geworteld. Onze humanistische waarden zijn daaraan gekoppeld en vormen ons unique selling point. De manier waarop we dat vertalen in beleidskeuzes en in programma’s maakt ons aantrekkelijk voor partijen die geïnteresseerd zijn in meer lastige issues. Denk aan het investeren in de mondigheid van burgers, en niet aan de bekende water putten of de scholen. Dat verhaal van mondigheid, weerbaarheid, zelfbeschikkingsrecht, autonomie van mensen, de #2 2013
noodzaak van vrijheid voor het individu. Dat is rechtstreeks te herleiden tot onze wortels. De nieuwe koers van Hivos is er onder meer op gericht om ‘de staat en de straat’ meer met elkaar te verbinden. Kun je dat toelichten? Door de jaren heen hebben wij enorm veel geïnvesteerd in organisaties die ijverden voor mensenrechten. Zij zorgden ervoor dat vrouwenrechten, rechten van homo’s en rechten van etnische minder heden in grondwetten en allerlei inter nationale verdragen werden verankerd. Heel belangrijk. Tegelijkertijd zien we dat in veel gevallen de praktijk constant achterloopt bij die wetgeving. Dus is het van belang dat we, nu die rechten op papier staan, ons meer richten op de naleving. Dat is niet meer zozeer een strijd van de juristerij of organisaties in Geneve, maar een strijd op straat met sociale media om ervoor te zorgen dat rechten in de praktijk worden gerespecteerd. Er blijven natuurlijk uitzonderingen want in sommige landen zitten we nog in een eerdere fase, zoals bijvoorbeeld in het Midden-Oosten en Noord-Afrika (MENA). In de kern werkt Hivos aan cultuur verandering. Kritisch bewustzijn aanwakkeren waar kritiek niet vanzelfsprekend is. Kun je een voorbeeld geven van waar dat aan het lukken is? Het proces van verstedelijking maakt dat mensen zich onttrekken aan het juk van de traditie in de dorpen. In de stad word je blootgesteld aan allerlei andere ideeën, ook door de toegenomen pluriformiteit van media. Dat zie je bijvoorbeeld in Oost-Afrika. Die ontwikkelingen beïnvloeden vastgeroeste opvattingen en dus in zekere zin de cultuur. Een ander voorbeeld is onze aanpak van
vrouwenbesnijdenis in Iraaks Koerdistan. Het feit dat dat lukt in een aantal gebieden getuigt van een geweldige cultuurveran dering. Heel voorzichtig breiden besnijdenisvrije zones zich uit, als een soort olievlek. Da’s een geweldig succes. Op welke verandering onder jouw leiderschap ben je het meest trots? Toen ik aantrad had Hivos een omzet van 65 miljoen euro en werkten er 120 mensen. De omzet is nu 116 miljoen euro en het aantal werknemers is bijna ver drievoudigd. Omvang is niet alles, maar ze stelt je wel in staat om de kwaliteit van je werk en de deskundigheid van wat je doet echt te borgen. Ook je politieke invloed groeit erdoor. Waar ik ook trots op ben is dat wij in al die jaren erin geslaagd zijn innovatief te blijven en op nieuwe issues in te spelen. Wij waren de eerste ontwikkelingsclub die van ICT en internet een speerpunt maakte. We zien en benutten de technologie als instrument om mensen te emanciperen. En het werkt, dat hebben we gezien in de MENA regio. En wat het groene profiel betreft? In de jaren zeventig kwam ik bij Hivos, en je was Marxist natuurlijk. Van Marxist werd ik humanist. En nu ben ik eigenlijk een groen iemand geworden. We zijn geen milieuclub maar binnen de ontwikkelingssector, zeker van de grotere organisaties, degene die de meest groene inhoud heeft. Daar ben ik trots op. Waar heb je het meeste zin in als je hier voor het laatst de deur dichtdoet als algemeen directeur? Nou, ten eerste, een beetje lummelen. Lijkt me heerlijk. En lummelen is ook nodig om op nieuwe ideeën te komen. Dus, wie weet waar ik nog op kom… ■
11
Nederlandse hackwet bedreigt mensenrechten
Interview
1,2 miljoen Indiase boeren stoppen met landbouwgif
Naar een wereld zonder pesticiden Gebruik van zwaar landbouwgif, boeren die massaal zelfmoord plegen, grote milieuschade: de Indiase landbouw verkeert in een crisis. Het moet en kan anders. In de Indiase staat Andhra Pradesh bewerken al 1,2 miljoen boeren hun grond zónder pesticiden. Minister Opstelten wil wettelijk vastleggen dat politie en justitie computers mogen hacken om computercriminaliteit te bestrijden. De politie krijgt dan de bevoegdheid om computers te ‘betreden’ (een eufemisme voor inbreken), te bespieden en te vernietigen, niet alleen in Nederland, maar ook als de verdachte computers in het buitenland staan. De politie mag simpel gezegd ‘computervredebreuk’ plegen. Begeeft Nederland zich daarmee op een hellend vlak?
DE Stelling De hackwet van minister Opstelten legitimeert China
of Iran om in Nederlandse pc’s in te breken JA Fieke Jansen van Hivos: “Als de Nederlandse politie in computers mag inbreken, dan kunnen we er niets van zeggen als China en Iran dat ook doen, of welk ander land dan ook. De Nederlandse overheid wil deze wettelijke bevoegdheden om computercriminaliteit te bestrijden. Dat is op zich belangrijk, maar heiligt het doel de middelen? Wat Hivos betreft niet, omdat je daarmee principieel legitimeert dat hacken door overheden acceptabel is. In veel landen waar Hivos werkt, worden mensenrechten serieus geschonden. Daar zal met minder goede bedoelingen worden ingebroken in computer- en mobiele netwerken. De Iraanse overheid registreert tijdens demonstraties bijvoorbeeld de unieke identificatienummers van elke mobiele telefoon, zodat ze precies weten wie de demonstranten zijn. We kunnen daartegen moeilijk protesteren als in ons eigen land hacken wettelijk is toegestaan. En wat als Chinese hackers in Tibetaanse, Cambodjaanse of Nederlandse computers webcams en microfoons aanzetten om mensenrechten activisten te bespioneren? Nederland schept een precedent dat zulke illegale acties van overheden legitimeert en waarvan de gevolgen voor de internationale rechtsbescherming niet te overzien zijn. Met de hackerswet zou Nederland het eerste land zijn dat inbreken in computers door politie en justitie legaliseert. Maar honderden landen zijn al jaren aan het discussiëren over de regelgeving rond internet. Daar kan één land niet op vooruitlopen. Bovendien is hacken niet de enige manier om computercriminaliteit tegen te gaan. Er bestaan nu ook al manieren om bijvoorbeeld de ddos-aanvallen tegen banken te pareren en om criminele computernetwerken op te rollen.” ■
12
NEE VVD-kamerlid Klaas Dijkhoff: “De wet van Opstelten verschaft andere landen niet de juridische basis om in te breken in computers. Stel Nederland grijpt militair in in een land vanwege mensenrechtenschendingen, dan legitimeert dat ook niet iedere militaire ingreep in een ander land door een andere natie, zonder dat wij daar kritiek op mogen hebben. Ik zie wel het politieke dilemma, dat heb ik in de Tweede Kamer ook aangekaart. Als de Nederlandse soevereiniteit niet strikt ophoudt bij de landsgrenzen, dan wordt het politiek lastiger om tegen andere landen te zeggen dat zij niets buiten hun landsgrenzen mogen doen. Dat is een worsteling, maar het is niet realistisch internet te begrenzen. Het zal China of Iran overigens bijzonder weinig uitmaken of wij hen politiek of moreel legitimeren om te hacken, want dat doen ze nu toch ook al. Nederland loopt qua wetgeving zeker niet op de troepen vooruit. België heeft al uitgebreide juridische mogelijkheden om op buitenlandse servers te gaan kijken, bijvoorbeeld als Belgen gebruik maken van onlinediensten als Dropbox of Gmail. De hackerswet geeft de Nederlandse politie en justitie geen onbeperkte bevoegdheden om willekeurig welke computer waar ook ter wereld te onderzoeken zonder enige waarborg of verdenking. Maar als het aan de VVD ligt krijgt de Nederlandse politie wel de juridische mogelijkheid om binnen strikte regelgeving ‘huiszoeking’ te doen in computers. Zonder deze bevoegdheden zal de politie alleen domme cyberboeven kunnen pakken, omdat slimme criminelen niet te achterhalen zijn.” ■ #2 2013
Op uitnodiging van Hivos en Oxfam Novib was de Indiase landbouwwetenschapper Ramoo Ramanjaneyulu van het Centre for Sustainable Agriculture (CSA) onlangs in Nederland. Binnen een internationaal gezelschap wisselde hij kennis en ervaringen uit over de rol van biodiversiteit in de duurzame landbouw. Ramoo is een expert op het gebied van ecologisch – ook wel ‘natuurlijk’ – boeren. Zijn organisatie CSA combineert traditionele boerenkennis, moderne wetenschappelijke inzichten en hedendaagse innovaties om duurzame landbouw in India te promoten onder kleinschalige boeren. Ramoo is stellig. “De van overheidswege gestimuleerde industriële landbouw is gecrashed, er is een landelijke crisis. Het stijgend gebruik van pesticiden en chemicaliën verhoogde de productiekosten van boeren met 20 tot 30 procent en dreef velen tot wanhoop.” Hij noemt schrik barende cijfers: in de afgelopen vijftien jaar pleegden 270.000 Indiase boeren zelfmoord. “Gemiddeld 48 mensen per dag, één per half uur.” Daarbij is er veel milieuschade, zoals vervuilde grond, water en voedsel. “Iedereen erkent het probleem. De grote vraag is ‘welke richting gaan we uit met het landbouwbeleid, welk landbouwmodel willen we?’. Wij laten boeren, maar ook politici, ambtenaren en consumenten zien dat er alternatieven zijn voor ongezonde landbouw.” Hiertoe werkt CSA – en ook Hivos – samen met zo’n 400 landelijke organisaties. “Een uniek netwerk van boerengroepen, overheidsinstanties, onderzoeksinstituten, het bedrijfsleven en het maatschappelijke middenveld.” Opschaling ten top Zeer succesvol is CSA in haar thuisstaat Andhra Pradesh. Met overtuigend bewijs #2 2013
kreeg zij de regionale overheid zo ver om radicale maatregelen te nemen tegen industriële landbouw. Zodoende groeide een door Hivos ondersteund kleinschalig experiment binnen tien jaar uit tot een staatsbreed programma dat het gebruik van pesticiden geheel wil uitbannen. Opschaling ten top. “Het project begon in 12 dorpen en verspreid over zo’n 100 hectare. Nu doen 1,2 miljoen boeren mee op 1,3 miljoen hectare landbouwgrond in Andhra Pradesh. Zónder chemische bestrijdingsmiddelen en om chemicaliën smekende zaden. Boeren worden gestimuleerd hun eigen zaaigoed te gebruiken.” In Andhra Pradesh daalde het pesticidengebruik van 1900 ton in 2004 naar 1050 ton in 2010. “Dat is maar liefst 45 procent! Hierdoor verminderen de productiekosten en het menselijk leed onder boeren enorm. Zodoende heeft de regionale overheid echt geïnvesteerd in het levensonderhoud van de mensen.”
Koersverandering Zes andere Indiase staten zijn nu ook gestart met het grootschalig uitbannen van pesticiden. Bovendien financiert de Wereldbank armoedebestrijdingprogramma’s waarin duurzame landbouw een rol speelt. “Ja, er is een koersverandering gaande, maar het landelijke overheids beleid is nog steeds inadequaat: in India worden pesticiden gebruikt die in de rest van de wereld allang verboden zijn. En de boeren krijgen nog steeds inferieure zaden opgedrongen. De landbouwcrisis is decennia geleden ontstaan en kan niet binnen enkele jaren worden opgelost. It’s really a long way to go! We werken samen maar vechten ook met de overheid, dat gaat hand in hand.” ■ Meer informatie > www.csa-india.org
13
Campagne
Making All Voices Count
Steun aan Afrikaanse homorechtenactivisten
Wanted for love! Hun liefde, hun strijd en hun moed om uit te komen voor wie ze zijn. In de nieuwe publiekscampagne ‘Wanted for love’ staan de verhalen van Afrikaanse homorechtenactivisten centraal. De homorechtenactivist Martin uit Malawi, de transgender Maliq uit Zambia en de lesbienne Sammantha uit Zimbabwe hebben één ding gemeen: ze mogen en kunnen hun hart niet volgen. In hun land zijn ze doelwit van agressie en lopen ze het gevaar vervolgd te worden. Door de overheid, maar ook door mensen uit hun omgeving. In geen werelddeel is homohaat zo hevig als in Afrika. Op 17 mei – de International Day against Homophobia – startten Human Rights Watch en Hivos een landelijke campagne waarin zij aandacht vragen voor het lot van lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT’s) in Afrika. De portretten van Martin, Maliq en Sammantha sieren de ‘Wanted for love’ campagneposters. Het drietal staat symbool voor de Afrikaanse LGBT’s en met name de activisten die dagelijks in de frontlinie staan. Doodstraf Anno 2013 is homoseksueel gedrag in meer dan dertig Afrikaanse landen strafbaar, in drie landen staat er zelfs de doodstraf op. Om homorechten in Zuidelijk- en Oostelijk Afrika te versterken, honoreerde de Nationale Postcode Loterij in 2012 het gezamenlijk plan van Hivos en Human Rights Watch: ‘Crisis in Eastern
Roze zomer Met de campagne ‘Wanted for love’, die het Nederlandse publiek attendeert op de moeilijke situatie van LGBT’s in Afrika, is Hivos deze zomer onder meer aanwezig bij het Midzomergracht Festival en op Roze Zaterdag (29 juni), beide in Utrecht. Maar ook tijdens Roze Maandag in Tilburg (22 juli) en de Amsterdam Gay Pride (27 juli - 4 augustus) waar de campagne zijn finale beleeft.
14
and Southern Africa: protecting the besieged LGBT community’. Binnen het programma richt Human Rights Watch zich vooral op het documenteren en openbaar maken van mensenrechtenschendingen; Hivos steunt vertegenwoordigers van tientallen LGBT organisaties uit twaalf Afrikaanse landen met trainingen, coaching, financiële ondersteuning, uitwisselingen en in de lobby richting overheden. Zo kunnen lokale activisten veiliger en met de juiste middelen opkomen voor de rechten van homo’s, lesbo’s en transgenders in eigen land, en het netwerk van de Afrikaanse LGBT gemeenschap versterken. Online ‘steunmuur’ Op uitnodiging van Hivos en Human Rights Watch komen enkele Afrikaanse activisten begin augustus naar Nederland. Zij zullen meevaren in de botenparade van de Amsterdam Gay Pride en onder meer praten met politici en journalisten over de moeilijkheden die ze iedere dag tegenkomen. U kunt hen een hart onder de riem steken. Hoe? Upload een foto van uzelf op de campagnesite www.you-arewanted.nl. Elke portretfoto krijgt dezelfde look als de posters met de Afrikaanse Martin, Maliq en Sammantha. Met elkaar zullen alle portretten één grote online ‘steunmuur’ vormen: een Wall of love. Tijdens de Gay Pride krijgen de aanwezige LGBT-activisten uit Afrika deze Wantedportretten op bijzondere wijze aangeboden, als steun in de rug voor hun moedige strijd tegen discriminatie en intolerantie en voor emancipatie en persoonlijke vrijheid. ■ Stop geweld tegen LGBT’s in Afrika, meer informatie > you-are-wanted.nl #2 2013
Burgers spreken hun overheid aan
Dagelijks blijven oplosbare problemen onopgelost, omdat overheden niet transparant en toegankelijk zijn. Maar er zijn tal van innovatieve manieren om overheden te laten luisteren naar gewone mensen en hen aan te spreken op hun verantwoordelijkheid. Hivos won een aanbesteding van maar liefst 34 miljoen euro om hiermee wereldwijd aan de slag te gaan: Making All Voices Count. Open overheden en betrokken burgers is het doel van Making All Voices Count (MAVC). Het initiatief voor deze Grand Challenge komt van de Amerikaans overheid en het filantropische netwerk Omidyar en wordt gesteund door de Britse en Zweedse overheid. “Dat Hivos als Nederlandse organisatie dit programma in de wacht heeft gesleept is bijzonder,” vertelt Hivos-programmacoördinator Marjan Besuijen, aanstaand directeur van het MAVC-programma. Ook grote organisaties als KPMG en PWC dongen mee. Besuijen verklaart het succes: “Hivos is inmiddels mondiale koploper op het gebied van ict en ontwikkeling. De afgelopen tien jaar investeerde Hivos enorm veel in de participatie van burgers, in netwerken, in democratiseringsprocessen en in bruikbare digitale toepassingen. We voeren dit programma als consortium uit, samen met Ushahidi en het Britse Institute of Development Studies (IDS). Dat maakt ons programmavoorstel inhoudelijk sterk.” 40.000 downloads Hivos’ partner Ushahidi bouwde vijf jaar geleden een eenvoudig softwareplatform #2 2013
om de verkiezingen in Kenia te monitoren. Burgers konden via sms, twitter en facebook misstanden melden, die vervolgens digitaal in kaart werden gebracht. Het resultaat was een transparant verkiezingsproces met de wereld als getuige. “Tijdens die allereerste dagen vingen we een glimp op van de potentie die we hadden aangeboord”, blogt Erik Hersman, een van de initiatiefnemers van Ushahidi. “Dat de software in vijf jaar tijd meer dan 40.000 keer in 159 landen is gedownload, betekent dat we iets goed hebben gedaan. We slagen erin om de traditionele topdowncommunicatie van landen en bedrijven te verstoren. Gewone mensen krijgen de kans hun verhaal te doen. Overheden worden ter verantwoording geroepen.” Door de vloer gezakt Hivos-partners wereldwijd gebruiken vergelijkbare mobiele technologie om het contact tussen overheid en burgers te verstevigen. Het Oegandese Trac FM bijvoorbeeld ontwikkelde software die sms’jes snel en helder weergeeft in grafieken. Prima geschikt voor lokale radiostations die hun luisteraars concrete
vragen willen voorleggen. Wat is de slechtst onderhouden weg in het district Arua? De software van Trac FM registreert in een handomdraai 774 antwoorden van burgers. De radiopresentator confronteert lokale politici die verantwoordelijk zijn voor de infrastructuur. Op de Filippijnen wordt de overheid bij de les gehouden door de website Checkmyschool. Een basisschool op het eiland Panay meldt online dat er gaten in de vloer van de bovenverdieping zitten, waar een kind doorheen is gezakt. Checkmyschool stuurt zulke meldingen naar de juiste instantie. De school op Panay kreeg binnen drie maanden geld van de overheid om het gebouw te renoveren. Gouden kans Zulke voorbeelden lenen zich uitstekend voor toepassing op grotere schaal. Het IDS, een gerenommeerd instituut van de universiteit van Sussex, zal onderzoeken wat de drijvende krachten zijn achter de successen. Marjan Besuijen: “Making All Voices Count biedt het Hivos-consortium een gouden kans om de band tussen burgers en overheid verder te versterken.” ■
15
