nieuwe markten in het brabantse land Waardecreatie, ondernemerschap en regionale ontwikkeling

nieuwe markten in het brabantse land

Waardecreatie, ondernemerschap en regionale ontwikkeling

nieuwe markten in het brabantse land Waardecreatie, ondernemerschap en regionale ontwikkeling

In opdracht van: Provincie Noord-Brabant Stichting Agro&Co

Uitgevoerd door: Telos, Brabants Centrum voor duurzaamheidsvraagstukken ZKA, consultants en planners Urban Unlimited, stedebouwkundigen Fabric, architectuur, stedebouw en onderzoek

1 foto omslag: Hilvaria Studio’s, voormalige film-en muziekstudio, nu kunstconferentie centrum 2 foto links: CocaCola bottelarij, een van de vele multinationals tussen Dongen en Tilburg 3 foto binnenzijde achter: montage en schema voor de levendige langstraat rond CHAP Waalwijk 4 foto achterzijde: ambachtelijk Brabantse schoenproductie

inhoud Woord vooraf Samenvatting 1. De nieuwe markten benadering

13

15

Box 1: Drie basisstappen nieuwe markten benadering

2. Nieuwe markten in het Brabantse land

9

17

2.1 Aanleiding

17

2.2 Doelstelling

18

2.3 Resultaten eerste analyse

19

Kernwaarden

19

Kansen nieuwe markten

20

Matrix ontwikkelingsthema’s

20

Box 2: Matrix nieuwe markten voor het Brabantse land

21

3 Kansenkaarten

23

25

Erven voor ontwikkeling

Box 5: Hershey’s chocoladewereld, USA

Spelend netwerk

Box 4: Dragoer, Denemarken

Levendige langstraten

Box 3: Cape Cod, USA

Ons Dorp

Box 6: Orlando, USA

Bossen van Bezinning

Box 7: ZIN in werk, Nederland

Colofon Appendix

Nieuwe markten in het Brabantse Land

7

29 31 35 37 41 43 47 49 53 55 57

5

6


woord vooraf Waar liggen kansen in het Brabantse buitengebied voor robuuste, duurzame economische ontwikkeling? Hoe staat het landelijk gebied van Brabant er voor en wat moet er gebeuren? Wat zijn de kwaliteiten en unieke kenmerken van het Brabantse landschap en hoe kun je die vertalen in nieuwe product-markt combinaties? Hoe verbind je deze kansen met ondernemers die hierin willen investeren? Met deze vragen stapte Agro & Co in 2006 naar Telos, Brabants centrum voor duurzaamheidsvraagstukken. Agro & Co is de ontwikkelmaatschappij voor de agrofood sector en groene ruimte van Brabant, opgericht in 2004 met als aandeelhouders ZLTO, de Brabantse Rabobanken en de Provincie Noord-Brabant. Agro & Co ondersteunt innovatieve ondernemers in de vroegste ontwikkelingsfasen van hun bedrijf en kan zonodig ook zelf risicodragend investeren via haar kapitaalfonds. In samenwerking met Telos en Liof organiseerde Agro & Co in maart 2006 een excursie naar Zuid-Limburg om kennis te nemen van de zogeheten ‘Nieuwe Markten’ aanpak voor het Limburgse Heuvelland. Deze actorgerichte benadering kiest voor nieuwe markten die aansluiten bij de in het gebied besloten unieke ruimtelijke, sociale, culturele en economische karakteristieken. Naar aanleiding van de enthousiaste reacties op deze aanpak heeft Agro & Co in juni 2006 opdracht gegeven aan Telos en haar partners ZKA, Urban Unlimited en Fabric kansen te inventariseren voor het ontwikkelen van ‘Nieuwe Markten’ voor het Brabantse groene hart. Nieuwe kansen voor ondernemers, thematisch gegroepeerd, met het oog op gebiedsgerichte ketenvorming.


Eind 2006 is met medefinanciering door de Provincie opdracht gegeven voor een vervolgtraject bestaande uit een actoranalyse, het uitwerken van kansenkaarten en het organiseren van ondernemerstafels. Hieraan hebben circa 50 ondernemers en andere betrokkenen deelgenomen. De eindpresentatie die thans voorligt, is de resultante van het onderzoek dat het consortium heeft uitgevoerd. In dit document zijn een aantal marktkansen in beeld gebracht in combinatie met geïnteresseerde ondernemers die deze concepten verder willen ontwikkelen. Volgende stap is de fase van projectontwikkeling en het uitwerken van businesscases. Agro & Co ziet hier een rol voor zichzelf weggelegd, voor die initiatieven die aansluiten bij haar kernactiviteiten. Voor een aantal van de beschreven markten liggen ook duidelijk kansen voor andere partijen. Agro & Co en de Provincie onderzoeken op welke wijze het best een vervolg gegeven kan worden aan de in dit document gepresenteerde kansen. U als lezer willen wij met dit document inspireren om samen met ons de geschetste kansen te verkennen én te verzilveren! Bent u na het lezen van dit document geïnspireerd geraakt (als trekker, deelnemer, samenwerkingspartij of in een andere rol) dan nodig ik u van harte uit om in contact met ons te treden.

Jac Warmerdam Directeur Agro & Co Brabant

7

LEVENDIGE LANGSTRATEN

ERVEN VOOR ONTWIKKELING

SPELEND NETWERK

18

BOSSEN VAN BEZINNING

ONS DORP

8


samenvatting Inzet van de nieuwe markten benadering is het genereren van vernieuwende economische impulsen in stad en land door op basis van unieke gebiedskwaliteiten nieuwe daadkrachtige ontwikkelingsallianties te stimuleren. Dit dient het doel van Agro&Co en de provincie NoordBrabant om, aansluitend op de bestaande projectenportefeuille te verkennen wat de verdergaande innovatieve kansen voor de ontwikkeling van het buitengebied zijn. In een voorstudie zijn de unieke waarden van het Brabantse land - met een sterk accent op Midden Brabant - ontleed, waaraan nieuwe markten werden gekoppeld die mogelijkerwijs iets in die waarden zien. Noord Brabant kenmerkt zich door veel overgangszones tussen stad en land die enerzijds tot verrommeling kunnen leiden, anderzijds tot ruimte voor experiment en vernieuwing. Het heeft bijgedragen tot een geheel eigen karakteristiek van de agrarische, industriële en de kenniseconomie. In dit coulissenlandschap bevinden zich parels van landgoederen, hoeves, groene kamers en kloosters, dorpen en steden die cultuurhistorisch zeer sterk zijn ingebed in Brabant. Daarnaast is de toeristisch-recreatieve economie hier sterk, met een 6% van de werkgelegenheid, waarschijnlijk een exponent van de Brabantse gezelligheid rond het sociaal-culturele verenigingsleven, hobby’s en festiviteiten. De bijbehorende Brabantse dorpenstructuur, met ieder een eigen voorzieningenpakket is evenzeer kenmerkend als kwetsbaar.


Deze waarden hebben behoefte aan een vernieuwende impuls, economische dragers en draagvlak voor behoud (bv de dorpenstructuur). Daarbij spelen vooraf de volgende overwegingen een rol: - Om gebiedseigen waarden te erkennen moet de provincie meer proactief worden en een ontwikkelingsagenda opstellen. - Stimulering van projecten dient niet via subsidies te lopen maar waardengedreven en netwerkgericht. - Er moet een focus ontwikkeld worden op de relatie tussen kernwaarden en nieuwe markten. In bilaterale gesprekken en ondernemerstafels zijn kansenkaarten besproken die uitgaan van precies die drie overwegingen. De kansenkaarten zijn inhoudelijk bediscussieerd. Het heeft geleid tot een scala aan resultaten, die hier verder worden geduid. Erven voor ontwikkeling

Dit is een combinatie van kenniseconomie + kleinschalige woonwerkplaatsen in het coulissenlandschap. Partijen als onderwijsinstellingen, bedrijven, gemeenten, woningbouwcorporaties en agrarische ontwikkelaars zijn geïnteresseerd in het concretiseren van Erven voor Ontwikkeling. De doelgroepen zijn verbreed voor diverse inkomensgroepen en verschillende culturele achtergronden die rond een erf-lifestyle elkaar vinden. Gezocht is naar pilot-locaties om regelgeving en andere mogelijke invloedsfactoren te peilen. Die zijn in potentie gevonden in landgoed Velder, landgoed de Utrecht en bij vrijkomende agrarische bebouwing in de gemeente Eersel.

9

Ons Dorp


Dit betreft een combinatie van senioreneconomie + netwerkstructuur van dorpen en nostalgische landgemeenten. Reeds zijn er initiatieven aan de gang om met verenigingen van vrijwilligers en ouderen voorzieningen in een dorp in stand te houden, het zelforganiserend vermogen is sterk aan het groeien. Deelnemers aan de ondernemerstafel vanuit de zorg en retail zien dit positief in en er is gezocht naar een concrete pilot in een dorp waar een pakket wordt samengesteld vanuit de professionele ondernemers samen met de dorpsgemeenschap. Dit is nog in verkenning.

Hierin wordt de combinatie gemaakt van de economie van retailentertainment + regionaal productielandschap en innovatieve agrarische productie. De combinatie van beleving en retail spreekt allerwegen aan, maar deze wordt vooralsnog alleen voor de eigen bedrijfspromotie gedaan, en niet binnen in een lokaal of regionaal netwerk, zeker niet binnen de eigen concurrerende sector. Desalniettemin is dit Brabants kenmerk kansrijk als profilering voor kleinere ondernemers die een zakelijk en promotioneel platform zoeken, in combinatie met toeristische arrangementen die de cultuurhistorie van het industrieel erfgoed willen promoten. Het Brabants Bureau voor Toerisme wil hierin een trekkende rol spelen.

10


Spelend Netwerk


Dit is een combinatie van multimedia entertainment + creatieve industrie en de capital of family entertainment. Brabant heeft een uitzonderlijke dichtheid aan voorzieningen, podia en productiefaciliteiten en men vindt elkaar prima binnen het Brabantse circuit. Maar die veelheid is lastig te verbinden tot een hoog, innovatief of grootschalig niveau. Een multimediaal productieplatform wordt beoogd waarin men in een open laboratorium elkaar en het publiek kan vinden. De NS-werkplaats in Tilburg kwam daarbij naar voren als een grote binnenstedelijke locatie, arbitrair, maar desalniettemin logisch met de Efteling te verbinden tot een vrijetijdsboulevard, ondersteund door de creatieve sector en museale instellingen. De gemeente Tilburg steunt het concept.

Hierin wordt gecombineerd: de economie van verdieping en bezinning + religieus en cultureel erfgoed en bossen, vennen of stuifduinen. Het katholiek erfgoed, en met name de neerslag van het Rijke Roomsche leven is op dit moment zeer sterk in beweging. Alhoewel het referentieproject ZIN in Brabant ligt, blijft een dergelijke gezamenlijke aanpak van kloosterorde en nieuwe markt zeldzaam. Het idee om vanuit de essenties van katholieke waarden de lokaties van en met de kloosterorden te ontwikkelen wordt ondersteund door ontwikkelaars, trainingsinstituten en zingevingsfacilitators. De kloosters zelf zijn zeer lokaal en introvert georiënteerd, de aanpak is kansrijk maar vraagt een intensieve en langdurige begeleiding.


11

Convenanten Integrale gebiedsontwikkeling

Atlas

Investeren

Allianties Concretiseren Hotspots Acquireren

Mapscaping Identificeren

Uitdagingen Uitlokken

Kansen Inschrijvingen

12


1 de ‘nieuwe markten’ benadering Voor u ligt de rapportage van het project “Nieuwe Markten in het Brabantse Land”. Agro&Co, de groene ontwikkelingsmaatschappij van Brabant en de Provincie Noord-Brabant hebben in 2006 aan een consortium bestaande uit Telos, Urban Unlimited, ZKA en Fabric de opdracht gegeven om de zogenaamde ‘nieuwe markten benadering’ uit te werken voor de provincie Noord-Brabant. De nieuwe markten benadering is al eerder elders toegepast, zoals in het Heuvelland Zuid-Limburg, in de gecombineerde regio Noord- en MiddenLimburg en in de stad Amsterdam. >> Inzet van de benadering is het genereren van vernieuwende economische impulsen in stad en land door op basis van unieke gebiedskwaliteiten nieuwe daadkrachtige ontwikkelingsallianties te stimuleren. Binnen de economie bestaan van oudsher meerdere manieren om een economische impuls te creëren, zoals via een toenemende productiviteit, schaalvergroting of het verlengen of uitbreiden van bestaande ondernemersketens. Het concept van nieuwe markten stuurt aan op het ontwikkelen van nieuwe economische combinaties, bijeengebracht rondom perspectiefvolle gebiedseigen waardeconcepten. Die nieuwe waardeconcepten borduren enerzijds voort op bestaande gebiedskwaliteiten, anderzijds brengen ze deze in aanraking met opkomende markten om zo aanwezige waarden te voorzien van een nieuwe economische impuls.


Bij deze aanpak staan de volgende uitgangspunten centraal: • In de nieuwe markten benadering is de overheid niet langer de primus inter pares, regisseur of initiator. In plaats daarvan ligt de nadruk op nieuwe coalities die de vorm aannemen van zogenoemde regionale regimes (publiek-private allianties) die daarmee op zichzelf een nieuwe planningswerkelijkheid vormen. • In de nieuwe markten benadering zijn de afzonderlijke stappen cruciaal, die met de meest betrokken actoren gezet moeten worden. Doel hiervan is het ontwikkelen van een alliantie, gedragen door een convenant of businesscase, die uiteindelijk voor iedereen meerwaarde moet opleveren en als zodanig duurzaam is. Normaliter vindt dit proces andersom plaats (van planvorming naar actoren), met als gevolg dat veel plannen een stille dood sterven. • In de nieuwe markten benadering wordt vanaf het begin dwars door de verschillende sectoren, afdelingen en departementen heen gewerkt. Dit is gebaseerd op de overtuiging dat in dergelijke nieuwe verbanden de meest verrassende en innovatieve allianties gevonden kunnen worden. Dit vereist een meer integrale benadering bij zowel de conceptontwikkeling als de uitvoering dan (tot nu toe) vaak gebruikelijk is. • De benadering staat los van aanwezige reguliere processen binnen overheden en organisaties. Een vernieuwend proces zoals dit kan alleen – tijdelijk – plaatsvinden buiten reguliere kaders. Anderzijds staat het nadrukkelijk niet boven bestaand beleid of bestaande wettelijke beperkingen. Er wordt gezocht naar gedragen pilots die nieuwe markten genereren voor bestaande gebiedswaarden.

13

Binnen de nieuwe markten benadering zijn, verdeeld over drie fasen (zie Box 1), de volgende concrete stappen te onderscheiden: 1. Identificatie van unique selling points (USP’s) en daarbij passende actoren; 2. Actoranalyse naar belangrijkste motieven en drijvende krachten; 3. Opzetten van kansenkaarten met wederzijdse meerwaarde voor gebied en actoren; 4. Voeren van gesprekken, individueel en middels zogenoemde ‘ondernemerstafels’; 5. Opzetten van pilots en business cases samen met betrokken actoren; 6. Cases en pilots verbreden tot duurzame (regionale) project-/ beleidsregimes; 7. Gaandeweg zorg dragen voor de maatschappelijke legitimering.

In het voorjaar en de zomer zijn op vijf karakteristieke en inspirerende locaties groepen ondernemers en deskundigen samengekomen om de kansen voor de nieuwe markten te bespreken. Waar gewenst hebben aanvullende gesprekken plaatsgevonden om de kansen en de betrokkenheid daarbij nader te preciseren. Dit verslag betreft de ‘stappen 3 en 4’, met een doorkijk naar 5 (businesscases). Voor de komende tijd is de doorvertaling naar concrete ondernemersplannen aan de orde en de verbreding van het draagvlak hiervoor.

Voor Brabant heeft het onderzoeksconsortium, na een diepgaande verkennende fase, een analyse van de kernkwaliteiten en economische structuren van het gebied uitgevoerd. In samenspraak met enkele toonaangevende actoren is vervolgens een eerste inventarisatie gemaakt van mogelijke nieuwe ontwikkelconcepten en -richtingen. Aan het einde van de eerste projectfase resulteerde dit in een shortlist van nieuwe marktthema’s en een overzicht per thema van mogelijke trekkers en duwers. Aan het begin van 2007 is vervolgens gestart met het ontwikkelen van kansenkaarten behorend bij ieder thema, en het samenstellen van veelbelovende ‘ondernemerstafels’.

14


Box 1: De drie basisfasen binnen de nieuwe markten-aanpak

Fase I: Identificeren De eerste stap bestaat uit het identificeren van de unique selling points van een bepaalde regio en de daarmee verbonden mogelijke kansen voor het aanboren van nieuwe markten. Hiertoe is door middel van een internationale benchmark niet alleen de positie van Brabant in een veranderend maatschappelijk economisch landschap bepaald (van buiten naar binnen), maar is tevens getracht te bezien in hoeverre deze verbonden kan worden met de unieke eigenschappen van de betreffende regio (van binnen naar buiten). Daarnaast zijn in deze fase ook relevante plannen en initiatieven in de regio geïdentificeerd, teneinde zo effectief als mogelijk daarop aan te sluiten. Zoals hierna nog zal worden aangeduid wordt Brabant gekenmerkt door een grote dynamiek en is het verstandig op die dynamiek aan te sluiten om daarmee de lopende ontwikkeling meer robuustheid te geven. Fase II: Uitlokken Op basis van deze analyse zijn veelbelovende, inhoudelijke en strategische ontwikkelingskoersen uitgewerkt. Over die koersen zijn diverse bilaterale gesprekken met een aantal stakeholders in de regio gevoerd. Tevens zijn de voor de betrokken stakeholders de meerwaarden in de betreffende waardeketens aangeduid. De


ruimtelijke uitwerking van de kaarten maakten de concepten, marktoriëntatie en samenhang met aanwezige waarden concreet. De kaarten zijn tenslotte onderwerp van gesprek geweest met de betrokken stakeholders binnen verschillende ondernemerstafels. Fase III: Concretiseren De derde stap betreft het bijstellen van de kansenkaarten aan de hand van het ontvangen commentaar, het verder enthousiasmeren van de stakeholders en het uitwerken van de aangedragen initiatieven. Dit heeft geresulteerd in een brede presentatie van de uitgewerkte kansenkaarten tijdens een conferentie op landgoed Kasteel Groenendael te Hilvarenbeek op 29 oktober 2007. Tijdens deze conferentie hebben een groot aantal stakeholders statements afgegeven over hun mogelijke of gewenste betrokkenheid bij de initiatieven. Op basis daarvan wordt in het slothoofdstuk van deze rapportage een voorstel voor mogelijk vervolg afgegeven.

15

Randstad

studiegebied

Vlaamse Ruit

Elat

Rijn-Ruhrgebied

Voormalige KVL Boxtel

16


2 nieuwe markten in het brabantse land 2.1 Aanleiding De start van dit project vindt zijn oorsprong in de wens van de kant van Agro&Co en de provincie Noord Brabant om, aansluitend op de bestaande projectenportefeuille, een beeld te krijgen van verdergaande innovatieve kansen ter versterking van de ontwikkeling van het Brabantse buitengebied*. Om tot een scherp beeld te komen van de opgave is allereerst aan de hand van deskresearch en interviews met sleutelfiguren een analyse gemaakt van de positie van het Brabantse buitengebied en de omliggende ontwikkelingsdynamiek. De aandacht ging daarbij in eerste instantie uit naar de agrarisch-landschappelijke, toeristische en ruimtelijke kwaliteiten. In agrarisch-landschappelijk opzicht, zo luidt de conclusie, kent Brabant een sterke afwisseling van hoog- en laagwaardige gebieden. Het gevolg is enerzijds een verhoogd risico op verrommeling, maar anderzijds liggen daar ook kansen. Overgangszones bieden bij uitstek ruimte voor vernieuwing en experiment. Daar komt bij dat de Brabantse agrarische sector een sterk ontwikkelingsvermogen kent en een grote mate van diversiteit. Punten van aandacht zijn de milieulast van de intensieve bedrijven, de duurzame toekomst van de grootschalige akkerbouw en de vraag naar mogelijke nieuwe kansen voor het gemengde en verbrede bedrijf. De economische betekenis van het toerisme in Brabant is groot en groeiend. In 2006 was de sector goed voor een kleine 6% van de werkgelegenheid met een bovengemiddelde toename. Maar in vergelijking met de rest van Nederland blijft de economische betekenis de laatste jaren achter. Er is sprake van versnippering. Daarnaast is in Brabant vooral het goedkope segment aanwezig (campings, bungalowparken). CenterParcs en

Landal Greenparks zijn hier weliswaar in de jaren zeventig innovatief tot ontwikkeling gekomen, maar de sector raakt over zijn hoogtepunt heen. Heeft de sector naar de toekomst toe voldoende vernieuwend vermogen om de verscherpte internationale concurrentie het hoofd te bieden en aanwezige kansen te verzilveren? Upgrading is nodig om te voorkomen dat men wordt gevangen in een strategie van louter kostenreductie en vraaggroei, die ongetwijfeld ten koste zal gaan van het landschap. In cultureel-ruimtelijk opzicht, tenslotte, is de unieke verstedelijkingstructuur van belang met zijn uitzonderlijke, typisch Brabantse dorpenstructuur, zijn ruime spreiding van voorzieningen en werkgelegenheid, afgewisseld met prachtige groene enclaves. Van belang is bovendien de internationale ruimtelijke situering van Brabant temidden van de Randstad, de Vlaamse Ruit en het Roergebied. Brabant heeft altijd als overloopgebied gefungeerd voor die omliggende economische motoren. Opvallend is de grote spreiding en veelheid van lopende projecten. Wat is de onderliggende strategische leidraad daarachter? >> De overkoepelende vraag is hoe de economisch-geografische betekenis van Brabant veel meer als een zelfstandige kracht benut kan worden, bijvoorbeeld in relatie tot het Brainport/ELAt concept. Uit de eerste situatieanalyse kwam naar voren dat er omwille van de benutting van aanwezige kansen een gecombineerde behoefte bestaat aan: • nieuwe economische dragers voor het landelijke gebied; • een vernieuwingsimpuls voor de toeristisch-recreatieve sector; • een meer robuuste strategische inzet van de ruimtelijke kwaliteit.

*De studie over het Brabantse land of het Brabants buitengebied heeft een sterke focus gehad op het buitengebied rond Den Bosch-Tilburg-Eindhoven


17

2.2 Doelstelling Brabant wordt kortom gekenmerkt door een breed geschakeerd landschap, met een uitzonderlijke afwisseling van steden, dorpen en landschapstypen, met een grote diversiteit van economische activiteiten. Er is veel in beweging, zowel in de stedelijk economie, als in de economie van de dorpen en de groene ruimte. >> Het gaat Brabant in principe meer dan goed. Maar tegelijkertijd doet zich op grond van de eerste situatieanalyse de vraag voor of de provincie wel voldoende robuust is voorgesorteerd op de toekomst. Worden aanwezige kansen voldoende benut?

Centraal in deze studie staat vervolgens de doelstelling om tegen die achtergrond het volgende te bereiken: 1. Het via een strategische kapstok vergroten van de robuustheid van bestaande plannen/projecten voor het Brabantse buitengebied; 2. Het via een actorgerichte benadering (ondernemers mobiliseren) stimuleren van visievorming; 3. Het met behulp van ondernemers verkennen van nieuwe productmarktcombinaties.

Hierbij spelen de volgende overwegingen een rol: • Van reactief naar proactief De provincie stelt zich nog te afhankelijk op ten opzichte van wat zich uit de omgeving aandient; er is behoefte aan een eigen ontwikkelingsagenda, vanuit eigen gebiedsgerichte waarden en de eigen kracht; • Van subsidies naar waardeketens Er is sprake van een veelheid van vooral subsidie gedreven projecten, waartussen weinig verbindingen bestaan. Iedereen is nog teveel op een eigen bedrijfsmatig, regionaal, administratief, sectoraal eilandje bezig. Er moet meer in netwerken worden gewerkt, dwars door geografische en sectorale scheidingen heen, aangestuurd vanuit nieuwe waardeketens en een nieuw elan; • Verankering van kernkwaliteiten met nieuwe markten Er is te weinig focus met betrekking tot ontwikkelingsrichtingen. Nodig is een meer strategische verbinding van kernkwaliteiten met te identificeren nieuwe markten. 18


2.3 Resultaten Vervolganalyse Kernwaarden

Wat onderscheidt Brabant vervolgens van de rest van Nederland? Welke unieke waarden zijn in het geding? Welke gebiedskwaliteiten kunnen worden onderscheiden? Op grond van een analyse van geschreven bronnen en van gesprekken met sleutelinformanten is een onderscheid gemaakt tussen de volgende landschappelijke, economische en sociaal-culturele waarden, verspreid over stad en land. Landschappelijke waarden Het Brabantse landschap wordt, zoals hiervoor al aangeduid, gekenmerkt door een breed geschakeerde afwisseling van steden en dorpen, agrarische en natuurgebieden. Voor de buitenstaander mag dat overkomen als onrustig, of zelfs ‘verrommeld’, voor de Brabantse bevolking zelf vormt dit het logische bijproduct van een geschiedenis waarin de ontwikkeling van het buitengebied van even groot belang werd geacht als de steden. Het gevolg is een divers coulisselandschap waarin een netwerk van karakteristieke dorpen worden afgewisseld door een gevarieerde veelheid van industrieel, agrarisch en religieus erfgoed (oude fabriekscomplexen, boerenhoeves, landgoederen, kerken, kloosters en zorginstellingen) en door een evenzo gevarieerde veelheid van groene ‘kamers’ (beekdalen, weidegebieden, akkerbouwgebieden, bossen, vennen en stuifduinen). Dit geheel resulteert in een mozaïsch landschap, dat niet alleen in zichzelf aantrekkelijk is, maar bovendien veel ruimte levert om te ‘scharrelen’ en experimenteren.


Economische waarden Aansluitend op het mozaïekachtige landschap wordt Brabant gekenmerkt door een in ruimtelijk opzicht uitzonderlijk breed geschakeerd productielandschap. Buiten de tien grote steden bevindt zich evenveel industriële bedrijvigheid als daarbinnen. Kenmerkend onderdeel daarvan is een levenskrachtig aandeel ‘klassieke’ nijverheid (sigarenproductie, schoenenfabricage, textiel, bierbrouwerij), een innovatieve agrarische bedrijfstak (met een aantal belangrijke wereldspelers, maar ook met aanzetten tot vernieuwende food experience) en een breed scala van streekproducten. Daarnaast kent Brabant een uitzonderlijke creatieve / leisure economie, bestaande uit een breed scala aan gezins- en jeugdvermaak (themaparken, speeltuinen, dierenparken, vakantieparken, pop- en jazzpodia, sport, recreatie en natuurgebieden), met de bijbehorende creatieve productie (gaming, design, pop en jazzmuziek, entertainment, theater, circus). Er is sprake van een voor Nederland unieke combinatie van podia en content, in een veelheid van vormen en gedaanten.

19

Sociaal-culturele waarden

Brabant wordt gekenmerkt door een veelheid van kleinschalige min of meer nostalgische woon/werkgemeenschappen, verbonden met de kernwaarden van de Brabantse natuur en cultuur (netwerk van dorpen). Het geheel wordt samengebonden door uitgebreide informele netwerken van familie, dorp, werk of hobby gerelateerde contacten. Kenmerkend is de spreekwoordelijke Brabantse gezelligheid, met een rijk gevarieerd lokaal verenigingsleven (muziek, carnaval, gilden en schutterijen), dat voorheen sterk verweven is geweest met het katholieke geloof. Deze combinatie van gemeenschapsleven en geloof heeft op haar beurt een schat aan religieus erfgoed en tradities opgeleverd. Maar Brabant blijft niet steken in nostalgie. De Brabantse gezelligheid gaat samen met een ondernemingsgeest die er onder meer voor heeft gezorgd dat de provincie een uitzonderlijke dichtheid aan kennis- en onderwijsinstellingen kent, zowel in het segment van de commerciële Research & Development, als in de sfeer van hogere opleidingen (WO-HBO).

Het resultaat is vervat in bijgaande matrix in Box 2. In de tabel is uitgegaan van een ‘matching’ van groene en rode gebiedskansen enerzijds en marktkansen anderzijds. Dit levert een set van nieuwe mogelijke product-markt combinaties (PMC’s) op, die door combinaties van ter zake doende spelers van binnen en van buiten het gebied verzilverd kunnen worden. Cruciaal is dat die PMC’s niet alleen een meerwaarde opleveren voor de betrokken actoren, maar tegelijkertijd het economische perspectief van de regio op een hoger (en meer duurzaam) planniveau kunnen brengen én nieuwe kansen leveren voor het buitengebied. Daarnaast moeten ze nieuwe kansen bieden voor het behoud en de ontwikkeling van de onderscheiden ‘zwakke’ waarden (aanwezige natuuren cultuurwaarden). Zij vormen denkrichtingen die soms concreet in pilots omgezet kunnen worden, maar een andere keer juist weer aanleiding geven tot nadere verkenningen. Zij fungeren daarmee als een mogelijke basis voor verdergaande alliantie- en coalitievorming die in hoofdstuk 4 aan de orde komt.

Matrix ontwikkelingsthema’s

De hierboven onderscheiden kernwaarden zijn gerelateerd aan nieuwe mogelijke groeimarkten in de samenleving. Via trendanalyses is een globale inventarisatie gemaakt van krachtige en perspectiefrijke marktsectoren op dit moment, alsmede een korte inschatting van of en hoe die eventueel verbonden zouden kunnen worden met de gebiedseigen kernwaarden van Brabant. Centraal daarbij staat de vraag hoe de hierboven onderscheiden gebiedswaarden kunnen worden ingezet in de onderscheiden groeimarkten. Een perspectief van binnen naar buiten is hier gecombineerd met een perspectief van buiten naar binnen.

20


Box 2: Matrix nieuwe product-marktcombinaties voor het Brabantse land

Unieke waarden van Noord-Brabant Nieuwe markten

stedelijk

landelijk

Thema’s

kenniseconomie

kleinschalige woon-werkplaatsen

groene kamers coulissenlandschap

Erven voor ontwikkeling

senioreneconomie

netwerkstructuur van dorpen

nostalgische landgemeenschappen

Ons dorp

retail-entertainment

regionaal productielandschap

innovatieve agrarische productie


multimedia entertainment

creatieve industrie

capital of family entertainment

Spelend netwerk

verdiepings- en bezinningseconomie

industrieel/agrarisch/religieus erfgoed

vennen en stuifduinen

Bossen van bezinning


21

Wageningen

Capelle a/d Ijssel

Culemborg Zevenaar Valburg

A27

Rotterdam

WEST BRABANT 19.900.000.000 euro 1.014 werknemers

LAURUS

WEST BRABANT 3.500.000.000 euro 793 werknemers

WEST BRABANT 10.000.000.000 euro 1.654 werknemers

6

9

HEIJMANS IBC BOUW

7

A1

INTERBREW

ROYAL COSUN BREDA A59THOMSON BROADCAST 1.300.000.000 euro 802 werknemers

AMGEN

RIJEN 14.500.000.000 euro 1.166 werknemers

BREDA 40.000.000.000 euro 311 werknemers

OTTO

TILBURG 14.400.000.000 euro 350 werknemers

FUJI A


OZ ZORGVERZEKERINGEN BREDA 1.200.000.000 euro 571 werknemers

DAF

EINDHOVEN ? euro 4.705 werknemers

EINDHOVEN 30.400.000.000 euro 1.240 werknemers

HOOGERHEIDE 1.800.000.000 euro 800 werknemers

LOGICA CMG

VELDHOVEN 1.800.000.000 euro ? werknemers [36.000 wereldwijd]

Brasschaat

Lommel

Antwerpen

Multinationals in Noord-Brabant

Balen

ASML

A67

VELDHOVEN 2.500.000.000 euro ? werknemers [5.200 wereldwijd]

Venlo

A2

7 A6

Turnhout

22

EINDHOVEN A58 604.000.000 euro [NL] 3.209 werknemers [NL]

PHILIPS

FOKKER SERVICES

A58

Venray

KPMG

58 TILBURG 510.000.000 euro 1.000 werknemers

9

ROOSENDAAL 8.300.000.000 euro 155 werknemers

A50

AMEC SPIE

BREDA 10.500.000.000 euro

347 werknemers A58 MEADWESTVACO BOSCH

BERGEN OP ZOOM 71.600.000.000 euro 1.732 werknemers

COCA COLA

7 N2

PHILIP MORRIS

A5 8

A58

A16

7

2.800.000.000 euro 656 werknemers

A1

BERGEN OP ZOOM 8,200.000.000 euro 1.439 werknemers

Goch

A2

BERGEN OP ZOOM 60.000.000.000 euro 300 werknemers

169 werknemers

A2

ERICSSON TELECOM

KAPPA KARTON GE ADV. MAT.OUDENBOSCH

CARGILL

A59

DONGEN 21.900.000.000 euro 400 werknemers

A2 7

A4



ROSMALEN

/A59 2.600.000.000 euro

N50

A73

A59

Kleve (Kleef)

TPG POST

WEST BRABANT 3.900.000.000 euro 855 werknemers A50

SHELL NL CHEMIE A1

A2

MOERDIJK 7.300.000.000 euro 302 werknemers

´s HERTOGENBOSCH [wereld] 10.800.000.000 euro [wereld] 64.305 werknemers

RABOBANK

MOERDIJK 337.000.000.000 euro 750 werknemers

TETRAPACK

HEINEKEN

A69


A16

ESSO NEDERLAND

Nijmegen

A2

ABNAMRO

Gorinchem

ZwijD ndo rercd htrecht

Tiel

Geldermalsen

Weert Neerpelt Roermond


3 kansenkaarten Op basis van de hiervoor weergegeven matrix van ontwikkelingskansen heeft een gedetailleerde analyse plaatsgevonden van ter zake doende actoren, van binnen en buiten Brabant, die, in een gemeenschappelijk vorm te geven alliantie, een onderscheidende rol zouden kunnen spelen in de mogelijke ontwikkeling van de onderscheiden ontwikkelingskoersen. Via bilaterale gesprekken is allereerst nagegaan of er überhaupt affiniteit bestond met de onderscheiden thema’s en het bijbehorende ontwikkelingstraject en wat de potentiële meerwaarde van de betrokken

actoren daarin zou kunnen zijn (de eigen ‘stake’). Parallel hieraan zijn de oorspronkelijke gebiedsanalyse en de bijbehorende ontwikkelingskoersen uitwerkt in zogenaamde kansenkaarten. Vervolgens zijn de kansenkaarten en de onderscheiden actoren per thema samengebracht in ondernemerstafels. De lijst van deelnemers aan deze tafels is in de appendix te vinden. Hierna volgt per thema een korte weergave van de inzet en de uitkomst van de betreffende tafels. ROSROCK ROSSUM [ROCK]

XINIX NIEUWENDIJK

POP COLLECTIEF OSS

INDOORKARTING OSS

JACKS CASINO FESTIVALOSS BOULEVARD POPRONDE ‘S HERTOGENBOSCH [CULTUUR]

DE GROENE ENGEL OSS

NEW SEVEN HILLS

BLUES TOUCH JONOSH ‘S HERTOGENBOSCH [POP] OSS [BLUES] SPORTIOM SKATE EVENTURES HEUSDEN IJSBAAN DE OUDE HAVEN ‘S HERTOGENBOSCH GEERTRUIDENBERG BRABANTHALLEN HAARSTEEG PLEIN 79 ‘S HERTOGENBOSCH [DANCE] KOVVERNACHT ‘S HERTOGENBOSCH JAZZ IN DUKETOWN RAAMSDONKSVEER [COVERS] TAVENU W2 ‘S HERTOGENBOSCH [JAZZ] ZYDECO CITY WAALWIJK LANDIJSBAAN TRAXX INDOOR KARTING ‘S HERTOGENBOSCH DE MASTWORP UDEN RAAMSDONKSVEER [CAJUN] DRUNEN MONSTERS OF MARIAHEIDE FLORIALIA COUNTRY BLUES & ROOTS PAINTBALL UDEN MARIAHEIDE [ROCK] OOSTERHOUT [COUNTRY] OOSTERHOUT [BLUES] SCHAATS EN WIELERBAAN CHASSÉPOB SCHAATSBAAN SCHIJNDEL RONGEN ACTIEF OLDIES BACK ON STAGE INDOORBREDA FUNCENTRE FESTIVAL VAN HET LEVENSLIED BREDA BREDA PAASPOP/EXTREMA VEGHEL [DIV] JAZZFESTIVAL TILBURG [LEVENSLIED] CKB INT.NAT. GIPSYFESTIVAL SCHIJNDEL [DANCE] RONGEN ACTIEF ST. ANTHONIS BREDA [JAZZ] IJSSPORTCENTRUM BREDA TILBURG [GIPSY] TILBURG TRENDPOP POPRONDE INDOOR FUNCENTRE BREDA BORSTROCK KELDONK [POP] ROCKS ‘N RIVERS TILBURG FLEVOFESTIVAL HOLLAND CASINOMEZZ EINDHOVEN [POP] T-PODIUM OUD VOSSEMEER TILBURG LIEMPDE [RELIPOP] BREDA 013 JACKS CASINO BREDA ZEBRA FESTIVAL KART & PARTY PALACE TILBURG TILBURG GILZE GEMERT [DIV] DANCETOUR STEKETEE PAINTBALL & SURVIVAL ROOSENDAAL THEATERZAAL 18 INDOORKARTING TILBURG BREDA [DANCE] TILBURG GOTCHA PAINTBALL GASTERIJ RUCPHEN TOON VERTIER TUNAFESTIVAL JAZZ WEEKEND CUL DE SAC FESTIVAL MUNDIAL EINDHOVEN [SPAANS] KARTCENTRE ROOSENDAAL OIRSCHOT [JAZZ] ZOMER VAN HET ZUIDEN TILBURG TILBURG [CROSSOVER] ZUID BIJ ZUIWEST EINDHOVEN [CULTUUR] ADVENTURE & THRILL BEST TILBURG [UNDERGROUND] JAZZ IN CATSDOWN ACE PAINTBALL BERGEN OP ZOOM FOLKWOODS HELMOND [JAZZ] KEMPENHOF HILVARENBEEK PARKHOTEL ZONNELAND NISPEN POPRONDE NUENEN [FOLK] ‘T SPEELHUIS EINDHOVEN [POP] DANCETOUR HELMOND LASER QUEST EINDHOVEN HOLLAND CASINO EINDHOVEN [DANCE] WALHALLAFEESTEN EINDHOVEN EFFENAAR MUZIEKCENTRUM DEURNE [ROCK] CIRCUIT DE LANSARD LANDGOED SCHALUINEN BAARLE NASSAU HEZEMANS INDOORKARTING EINDHOVEN EINDHOVEN BLUES OPEN VIRUS NIRWANA EXTREME POWERPLAY ADVENTURES VESSEM GELDROP [BLUES] EINDHOVEN [CULTUUR] LIEROP NETERPOP JAZZPODIUM DE GOUDEN BEL IJSSPORTCENTRUM MISTY FIELDS EINDHOVEN NETERSEL [POP] EINDHOVEN ASTEN [DIV] KEMPENERPOP WAALRE [POP] TOTAALFESTIVAL KRANKJORUMFESTIVAL BLADEL [CULTUUR] EERSEL [DWEIL] ROFRA SPORTIEVE ARRANGEMENTEN VALKENSWAARD

ROFRA

SBP OUTDOOR ACTIVITEITEN BERGEYK

Festiviteiten in Noord-Brabant


23

ORGANON

COCACOLA ECCO EPSON IRIS OHYAMA UvT ERICSSON FUJI

MITUTOYA

TUe DESIGN CAMPUS

ASML

DAF PHILIPS HAIER

km 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

ERVEN VOOR ONTWIKKELING

provinciegrens

werk / kenniscampus

landgoed

verstedelijkt gebied

kennis techniek / maatschappij

landgoed zoekgebied

bestaand plan voor landgoed

bereikbaarheid per auto

mogelijk nieuw landgoed

bereikbaarheid per trein

landgoedalliantie met kenniscentrale

eindhoven airport

UvT

internationaal technisch bedrijf

bestaand landgoed

landgoed als verzamelplek rond erven

24


erven voor ontwikkeling

nieuwe woon-werklocaties voor internationale kenniswerkers

Kansenkaart

Binnen de zich snel ontwikkelende kenniseconomie is sprake van een internationale concurrentie tussen regio’s om hoger opgeleide kenniswerkers. Kenniswerkers zijn de kurk waarop de economische ontwikkeling van regio’s in het ontwikkelde deel van de wereld uiteindelijk drijft. Ook Brabant is in toenemende mate bij die concurrentie betrokken. Het kennisintensieve karakter van een belangrijk deel van de Brabantse economie (R&D instellingen, Hoger Onderwijs en Onderzoek) is daarvan afhankelijk. In het verleden is voor de vormgeving van aantrekkelijke woonwerklocaties voor internationale kenniswerkers in hoofdzaak gekeken naar de stad. De betrokkenen zouden zich bij uitstek aangetrokken voelen tot een kosmopolitisch stedelijk milieu, met zijn snel wisselende contacten, zijn open informatiestromen, zijn veelheid aan culturele bronnen. Leefstijlonderzoek laat echter zien dat de woon-werkpatronen van internationale kenniswerkers variëren al naar gelang hun levensfase (alleenstaand-met gezin) en professionele achtergrond (techniek-cultuur). Bovendien is op internationaal niveau Brabant niet als kosmopolitisch milieu aan te merken, maar vormt de regio een eigensoortig milieu. De typisch Brabantse stedenspreiding en interactie met de landelijke omgeving trekt kenniswerkers met een diversiteit van leefstijlen aan.


Hier liggen kansen voor het buitengebied van Brabant om de steden heen. Er zijn veel te transformeren landgoederen en vrijkomende agrarische bebouwingen die wachten op een nieuwe impuls en betekenis. Op die plekken zouden leefsferen gecreëerd kunnen worden die een aantrekkelijke woon-werklocatie vormen voor groepen kenniswerkers die zich bij uitstek aangetrokken voelen door de rust en ruimte van het buitengebied in de nabijheid van de stad. Daarbij kan worden ingespeeld op specifiek Brabantse economische clusters op het vlak van high tech, design, agro en toerisme. Aan de orde zijn nieuwe allianties tussen het hoger onderwijs, kennisintensieve bedrijven, vastgoedontwikkelaars, dorpen en nieuwe aantrekkelijke groene woonomgevingen. Uitkomsten van de ondernemerstafel

• Er is zeker een kans voor een nieuwe markt op basis van dit thema. Diverse partijen voelen zich tot het thema aangetrokken. Wel moeten de schaal en de implementatie verder worden bekeken; uitgangspunt is ontwikkeling op bestaande plekken. Daartoe wordt de volgende indeling/analyse besproken en neergelegd: • We spreken voor wat betreft doelgroepen over: designer communities / PhD’s / visiting professors; • De beschikbare plekken betreffen vervolgens ‘landgoederen, buitens, buurtschappen, en vrijkomende agrarische bebouwing’; • Het gaat niet alleen om de ontwikkeling van bestaande bebouwing, maar bijvoorbeeld ook om die van publieke paden en ecologische of recreatieve zones en waterberging (omliggende landschapselementen); • De zoekgebieden betreffen in eerste instantie landgoederen in de regio en als agrarisch pilotgebied de gemeente Eersel.

25

Ontwikkelperspectief en zicht op business cases

Het idee is om multifunctionele erven te ontwikkelen in het buitengebied, waar verschillende soorten kenniswerkers al dan niet tijdelijk creatief aan de slag kunnen. De gesprekken hebben opgeleverd dat er meerdere doelgroepen zijn, die elk een eigen karakter en financiële draagkracht vertegenwoordigen. Er is een goede match mogelijk tussen enerzijds (buitenlandse) kenniswerkers die een overvraag genereren in de stedelijke gebieden naar kwalitatief hoogwaardige woon- en werkmilieus, en anderzijds landelijke gemeenten die voor de uitdaging zijn komen te staan van het hergebruik van de vrijkomende agrarische bebouwing en het zoeken naar nieuwe economische dragers. Het is belangrijk om te differentiëren naar soorten locaties, afgezet tegen specifieke groepen gegadigden. De verkenning heeft zicht geboden op een tweetal pilots: • Het realiseren van (nieuwe) bebouwing op landgoederen, in casu landgoed De Velder en landgoed De Utrecht. Hier kan een keten ontstaan van landgoedeigenaren, vastgoedontwikkelaars en bedrijven en kennisinstellingen. De nieuwe bebouwing kan in de vorm van een nieuw landhuis of kleinere bebouwing, maar hoe dan ook betreft het hier het hoge segment van de markt dan wel tijdelijke hotelappartementen. • Het ontwikkelen van creatieve erven op bestaande boerenerven, wat inhoudt dat agrarische bebouwing die qua bestemming vrijvalt in het kader van bijvoorbeeld de regeling VAB, wordt omgevormd tot aantrekkelijke en multifunctionele woon- en werkplekken of -communities voor de PhD’s of middenhoge inkomens. De gemeente Eersel heeft aangegeven dat dit goed in haar plannen past en dat zij deze lijn graag wil concretiseren. Hierdoor lijkt een keten te ontstaan van publieke overheid, vastgoedontwikkelaars en bedrijven en kennisinstellingen. 26


Box 3: Referentiebeeld Cape Cod, USA combi high tech – universiteiten – kenniswerkers – toerisme

Cape Cod is een oude vissersplaats dat van oudsher een populaire zomerbestemming vanuit het nabijgelegen New York en Boston is. De regio en het bedrijfsleven ontwikkelden een strategie voor het verbreden van de economie door diversificatie. Naast het dominante toerisme werden high tech bedrijven & werkers aangetrokken. Het resultaat is een sterke groei van het verblijf en toerisme in de winter (+28% in 14 jaar), waardoor voorzieningen ook in de winter benut worden en de regio door een meer permanente bewoning een grotere levendigheid kent in de winter. (Cape Cod Chamber of Commerce, foto’s CC van Flickr.com)


27

bosrand

kenniswerkerserf

natuurrecreatie

extra langzaam verkeer route burgererf

boerenerf

Illustratie van vrijkomende agrarische bebouwing die ingezet wordt voor een nieuw agrarisch beheer, recreatieve ontwikkeling en een erf voor kenniswerkers

28


+

+

+

Ketenvorming (boven) en impressie nieuwe erfactiviteiten (onder)


29

ONS DORP

km 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

provinciegrens

regionale natuuren landschaps eenheid

voorzieningenkern

rijweg

natuurparel

ziekenhuis

GHS-natuur

zorginstelling

30

natuurontwikkelingsgebied


ons dorp

inspelen op de senioreneconomie in de Brabantse dorpen

Kansenkaart

De komende decennia zal er sprake zijn van een verdergaande vergrijzing van de bevolking. In 2025 is 40% van de bevolking boven de 50 jaar. Het gaat om een vitale groep die in veel gevallen weliswaar niet meer hoeft te werken, maar nog een hoog zelforganiserend vermogen heeft. Een groeiende groep is niet meer via familie en werk gebonden aan een woonlocatie. Parallel aan de toenemende welvaart onder groeiende groepen ouderen zal een speurtocht ontstaan naar nieuwe, mogelijk tijdelijke, multifunctionele woonvormen in aantrekkelijke woonomgevingen. Gevolg is een toenemende concurrentie tussen regio’s om welgestelde ouderen. Hier liggen kansen voor de rijke dorpenstructuur van Brabant. Niet alleen om senioren aan te trekken en te behouden, maar ook om het dorp zelf op een goed voorzieningenniveau te houden voor een gevarieerde dorpsgemeenschap waar ook jonge gezinnen profiteren van de zelfwerkzaamheid van de oudere bevolking. Doel is om senioren in de gelegenheid te stellen zo lang mogelijk in hun favoriete dorp te blijven wonen, c.q. om andere groepen senioren in de gelegenheid te stellen er te komen wonen. Dit keer niet via kant en klare woon-zorgconcepten (domotica), maar via zelfhulppakketten die groepen zelfwerkzame ouderen in samenspraak met betrokken ondernemers (retail, thuiszorg, corporaties, zorginstellingen etc.) ontwikkelen. De zelfhulppakketten moeten in staat stellen een op maat gesneden woonomgeving te creëren met een aangepast dienstenpakket. Uitgangspunt is het zelforganiserende vermogen van groepen ouderen, die via de inkoop van expertisepakketten nieuwe aantrekkelijke woonmilieus creëren in hun dorp om zo ook het voorzieningenniveau van de dorpen overeind te houden. Daarbij kan worden ingespeeld op de karakteristiek van de Brabantse dorpen met hun overzichtelijkheid, rijke voorzieningenstructuur, groene omgeving, veiligheid, verenigingsleven. Aan de orde is Nieuwe markten in het Brabantse Land

een nieuwe alliantie tussen vastgoedontwikkelaars, financiers, leveranciers van voorzieningen, dorpen en zelfwerkzame groepen ouderen. Uitkomsten van de ondernemerstafel

• Er is enthousiasme in de groep ondernemers en draagvlak voor het verder uitwerken van deze kansenkaart op concreet en lokaal niveau. Met name in de zorg en de retail blijkt dit model van via vormen van zelfwerkzaamheid gerealiseerde en beheerde concepten al in de praktijk te werken. De groep ondernemers wil collectief meewerken en meedenken over het concept en de verdere uitwerking. • Het idee is ontstaan om te werken met een pilot-dorp om deze aanpak te testen en te ontwikkelen. Zelfs is gespeeld met de gedachte om er een soort prijsvraag van te maken, waarbij gemeenten zich door een bidboek kunnen inschrijven om te bewijzen dat ze aan een dynamische co-ontwikkeling van hun dorp willen meewerken. Ontwikkelperspectief en zicht op business cases

Om het verzorgingsniveau van een dorp in stand te houden en aan de zorgvraag van ouderen te kunnen voldoen, verkent deze nieuwe markt de mogelijkheid tot het ontwikkelen van een dynamisch woonzorgpakket. De bedoeling hiervan is dat senioren binnen of aan de rand van de dorpen gestimuleerd worden zelfstandig te blijven, geholpen door elkaar en met een achtervang van zorginstellingen en de inzet van nieuwe vormen van zorgverzekering. De pilot die bij dit thema naar voren kwam, bestaat uit het ontwikkelen van een woonzorgpakket (in samenspraak met senioren zelf) en het testen van het pakket in een concreet Brabants dorp. Een keten is verkend met daarin als deelnemers een conceptontwikkelaar en een vastgoedontwik31

kelaar, mogelijk nog aan te vullen met een retailonderneming en een zorgverzekeraar. In Sterksel is reeds een dorpsraad als corporatie opgezet die met behulp van vrijwilligers de dorpssupermarkt bemenst (zie kader). Een dergelijk constructie wordt ook verkend voor cultureel-recreatieve voorzieningen. Andere dorpen binnen de provincie die al ervaring hebben met dit vraagstuk en mogelijk bij dit nieuwe concept gebaat zijn, zijn bijvoorbeeld Reusel, Lennisheuvel, Boxmeer en Hoogeloon.

32


Box 4: Referentiebeeld Dragør, Denemarken Multifunctionele woonlocaties voor senioren met sterke nadruk op integratie in dorpen

De Deense Ælderplaeje is op gemeentelijk niveau georganiseerd, waardoor er binnen een gemeente eenduidige zorgafspraken te maken zijn. Er is dan ook een sterke nadruk op lokale karakteristieken en integratie van ouderen in dorpen. Er zijn geen grote zorgcomplexen, maar kleine, overzichtelijke locaties van 40 tot 100 personen. Dragør is een dorp op een steenworp afstand van Kopenhagen en toeristisch aantrekkelijk. De ouderen zijn sociaal geïntegreerd met een grote nadruk op welzijn. (Pubhealth.ku.dk, foto’s CC Lars Plougmann)


33

product

dienst

bv. kookwerkplaats

bv. logistieke organisatie boodschappen

ontwikkeling

bv. aangepaste horecavoorziening

MARKTPARTIJ

bv. horeca ondernemer met supermarkt

DORPSNETWERK

bv. bewonersvereniging met gemeente

continuïteit

bv. klantenwerving en marketing

beheer

personele inzet

bv. onderhoud vastgoed

bv. bezetting kookwerkplaats

catering

boodschappendienst RETAILKETEN

medische zorg

eet/kookkeuken

VERZEKERAAR

ETEN EN DRINKEN

beheer

VERZORGING

mantelzorg

DORPSMOND

fitness/wellness thuiszorg

landschapsbeheer vastgoedontwikkelaar thuiszorg catering

geestelijke zorg

DORPSLIJF beheer

personeel en klanten

eenvoudige training bibliotheek SCHOOL

podium

landschapsbeheer vastgoedontwikkelaar thuiszorg catering

fitnessleverancier sportvereniging

open onderwijs

KENNIS EN CULTUUR DORPSBREIN

corporatie thuiszorg catering

Bee k

agenda en menu

medische zorg fitnessleverancier

vastgoedontwikkelaar thuiszorg catering

retail fitnessleverancier

sportvereniging vastgoedontwikkelaar fitnessleverancier thuiszorg catering Do rp sst ra at culturele producent onderwijsinstelling beheerder fitnessleverancier thuiszorg catering fitnessleverancier

programmering verspreiding beheer

Mogelijke pakketten voor autonome dorpen. Principe van een pakket (boven), toepassing op sectoren (linksonder) en toepassing in een fictief dorp (rechtsonder)

34


Kenmerken van Ons dorp


35

MAASLAND

UNOX HEINEKEN GREVE VAN HAREN

CHAP

WALHALLA [MAASLAND]

ROUPPE VD VOORT

DUREA LOINTS

RBV LEAF

ECCO SMITS

SUIKERUNIE CSM BACKER EN RUEB DE BEYERD

NUTRECO CHV VAN GRINSVEN DMV

VAN LIER MARS

VAN MELLE

LA TRAPPE

FAAM TEXTIELMUSEUM

VAN BOMMEL

KANDIJFABRIEK

KLOKKENGIETERIJ VAN THIEL

DE KROON [LA TRAPPE]

OIRSCHOTS BIER [BAVARIA]

WINTERMANS

BAVARIA BATA

DE PLOEG AGIO

CAMPINA

BEGEMANN

MCB SWEDISCH MATCH DOMMELSCH [INTERBREW ]

LEVENDIGE LANGSTRATEN

km 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

provinciegrens

langstraat tabak

water gerelateerd aan bierproductie

langstraat vlees

langstraat metaalindustrie


varkenshouderijen

metaalindustrie textielindustrie

tabaksindustrie

bierbrouwers

oppervlakte water

langstraat leer

water gerelateerd aan suikerproductie

langstraat zuivol

kleigronden - overstromingsgebied

schoenenindustrie

suikerindustrie

rundveehouderijen

36


levendige langstraten

nieuwe vormen van retail-entertainment, verbonden met de Brabantse nijverheid

Kansenkaart

Uitkomsten van de ondernemerstafel

De detailhandel vormt (nu al 14% van het BNP) een groeimarkt. Detailhandel gaat daarbij meer en meer een fusie aan met vrije tijd en toerisme. In toenemende mate bepaalt de aantrekkelijkheid van de belevingsomgeving de detailhandelsfunctie in plaats van andersom. Winkelen is leisure geworden. In bredere zin wordt daarbij gesproken over de opkomst van een ‘beleveniseconomie’. Ook binnen het toerisme bestaat een toenemende belangstelling voor zogenaamde koopbelevingen. Anderzijds is er een toenemende vraag naar oorspronkelijke, ambachtelijke producten. Consumenten raken daarbij meer en meer geïnteresseerd in de wereld achter het product, in het feitelijke maakproces. Van de kant van producenten wordt daarop ingespeeld door actief het contact aan te gaan met de consument. Co-creatie, belevingswerelden en community-vorming zijn hier de sleutelwoorden.

• Op dit moment zijn producenten meer geneigd promotie en beleving binnen de eigen bedrijfsproductie te zoeken. Bavaria heeft geen behoefte aan een band met andere bieren, maar aan een versterking van haar eigen lifestyle brand. Voor een bedrijf als Van Bommel is het Brabants als zodanig geen doelstelling, Van Bommel is Moergestel – Holland. Maar ook hier is het denkbaar om lifestyle of brandarrangementen te vormen met andere voorzieningen in Brabant, die aldus de gewenste merkervaring ondersteunen. • Er is behoefte aan organiserend en faciliterend vermogen om te komen tot innovatieve ketenvorming; er is interesse om te denken in grotere ketenverbanden van aan lifestyles gekoppelde producten: bijvoorbeeld Van Bommel in een juiste keten met het Autotron, 013, een designhotel. Hier zijn kortom lifestyle-arrangementen mogelijk, op toeristisch-recreatief niveau.

Hier liggen kansen voor de Brabantse industriële en agrarische nijverheid, zoals in de sfeer van voedingsmiddelen, leer (schoenen), bier, suikerwaren. Centraal staat de vormgeving van belevingswerelden, in nauw contact met enerzijds de feitelijke productieomgeving en anderzijds de bredere Brabantse keten van vrije tijd en toerisme. Via deze belevingswerelden kunnen producenten directer communiceren met hun klanten om zo hun product ook beter ‘voelbaar’ te maken. Uitgangspunt is de win-win situatie die ontstaat wanneer de Brabantse agrarische en industriële nijverheid actiever wordt verknoopt met de Brabantse wereld van vrijetijd, consumptie en toerisme. Aan de ene kant is sprake van een permanente vernieuwing en versterking van het Brabantse toeristische product, aan de andere kant kan de Brabantse agrarische en industriële nijverheid zich beter want scherper en tastbaarder positioneren ten opzicht van haar marktsegment. Nieuwe markten in het Brabantse Land


De discussie heeft geleerd dat toonaangevende en beeldbepalende producenten in Brabant zelf in de eerste plaats niet denken aan ketenontwikkeling met sectorgenoten (bijvoorbeeld de ontwikkeling van een Brabantse leer- en schoenenstraat). Veeleer zijn ze geïnteresseerd in een exclusieve uitwisseling met consumenten, gekoppeld aan lifestyle-gebonden arrangementen. De vraag is evenwel of dit in gelijke mate geldt voor kleinere ondernemers, voor wie het vaak lastiger is om te komen tot opschaling van hun publieksinitiatief. Het voorbeeld van de gemeente Waalwijk, waar een zogenaamd CultuurHistorisch AnkerPunt (CHAP) wordt ontwikkeld waarin een producent, een museum en retail samenkomen, laat zien dat er mogelijk ruimte bestaat om op basis van een thema een plaatsgebonden keten te ontwikkelen. 37

Dit voorbeeld, waarin de Langstraatgedachte heel concreet is uitgewerkt, biedt wellicht ook aanknopingspunten voor een zakelijk platform voor leer-en schoenenondernemers in Brabant. Vooralsnog is voor dit thema besloten de opgedane inzichten door te geven aan het Brabants Bureau voor Toerisme (BBT). Deze partij heeft aangegeven graag trekker te willen zijn voor het ontwikkelen van Brabant-brede arrangementen, waarbij lifestyle-gebonden horizontale ketens van ondernemers het uitgangspunt vormen. De Brabantse producenten zouden, in samenwerking met de overheid, de nodige ondersteuning moeten bieden.

38


Box 5: Referentiebeeld Hershey’s Chocolate World, USA Vele vormen van entertainment in fabrieksomgeving van chocolade producent

Hershey’s Chocolate World is de verzameling gebouwen gelegen rond de oorspronkelijke Hershey chocoladefabriek en kent vele vormen van entertainment waaronder virtuele of reële tours met zingend entertainment. Hershey’s Chocolate World is het centrum met ‘all things chocolate’. Daarnaast is er het Hersheypark, een attractiepark dat oorspronkelijk was opgezet voor de medewerkers, maar nu 45 hectare groot is met 57 rides, er is een sportstadion, hotels en jaarlijks komen meer dan 2 miljoen bezoekers op Hershey’s Chocolate World af. Daarnaast zijn er uiteraard ook eigen chocoladeproducten te koop in belevingsoutlets op onder meer Times Square in de eigen winkels en uitgeserveerd in eigen horeca. (www.hersheypark.com./www.hersheyschocolateword.com, foto rechts van Charlie and the Chocolatefactory, Warner Brothers)


39

TOPFINISH ESBECO GOOSSEN

LEATHER ART NEVEN BATALIJA WOONBOULEVARD DEN BOSCH

DUREA

ROC CHAP SCHOEN- EN LEDERMUSEUM

H

VAN HAREN GREVE VASTRÉ STIKATELIER

VESTERS HELIOFORM

HH

HJ DE ROOYJJ SHOES WOONBOULEVARD STIKATELIER STIKKERIJTJE WAALWIJK GVS LEVENBACH LOINTS PUTTEN NESKRIT DURABEL H ELWI BEHEER VAN WEZEL OX TWO MANDEMAKERS ERAS ROC

HARRIE HENDRIKS REMBRANDT

AKV St. JOOST

SHARON C. AMSTERDAM

WICKERWORK ART & DESIGN

EFTELING

LUCAD LEDER ASSBEL LOUIS PIEREN

CASHOE

DONGHA MUSEUM ROC

VAN LIER

H VERSCHUREN

TIMBELT BV

LEVA

ECCO

LANGSTRAAT WAALWIJK

Langstraat

leermuseum

schoenproductie

hotels

mensenmassa’s

winkelroute Kaatsheuvel

tram / Halvezolenlijn

CHAP

lederwaren [customized]

paardenpension

duinboeren

leerroute Dongen-Loon op zand

LE[D]ERcentrum

onderwijsinstelling

reparaties

camping

40

campingboerderijroute


bier

ijzer

schoenen

textiel

sigaren

melk

REPARATIE EDUCATIE ROC Midden Brabant

PRODUCTIE

CUSTOMMADE

Dureau Rembrandt Helioform Vesters

ESBECO lederwaren Medical Leather HJ de Rooy Elwi beheer OX two

Hotel Tieman Hotel Waalwijk

KENNIS

REPARATIE GVS Levenbach

CUSTOMMADE

Louis Pieren Timbelt

VERBLIJF Hotelmanege van Loon

VERBLIJF PRODUCTIE Van Lier Cashoe Verschuren

Weide blik Stamhoeve Runsvoort Zandkant Hoeve Mertel

REPARATIE LEVA

PRODUCTIE MOERGESTEL


Hotel Queen Waalwijk

UDENHOUT

Beeld van mogelijke verbindingen rond een nieuwe levendige langstraat bij Waalwijk

CUSTOMMADE

Wickerwork Art & Design

HELVOIRT

EDUCATIE ROC Midden Brabant

Efteling Mandemakers

Ecco Lucad leder Assbel

Schaapskooi

VERBLIJF

LOON OP ZAND

Pukkemukhoeve

DONGEN

VERBLIJF

RECREATIE

PRODUCTIE

CUSTOMMADE

Van Bommel

41

VUGHT

ROC Midden Brabant

Het Ven

VERBLIJF KAATSHEUVEL

PRODUCTIE EDUCATIE

VERBLIJF

Leatherart Neven Batalija

Loints Neskrit Durabel Putten Stikatlier Stikkerijtje Van Wezel Eras

Dongha museum

Harrie Hendriks

Leer & Schoenmuseum CHAP

Langstraat

KENNIS

CUSTOMMADE

VLIJMEN

NIEUWKUIJK

VERBLIJF

DRUNEN

Woonboulevard

WAALWIJK

CAPELLE

WASPIK

RAAMSDÒNK

CONSUMPTIE

EDUCATIE AKV St. JOOST

´s HERTOGENBOSCH

Sharon C. Amsterdam Cartouche Fashion Mod’ Inez

Greve Van Haren JJ Shoes Vasté Stikatelier

Goossen

Woonboulevard

CUSTOMMADE

PRODUCTIE CUSTOMMADE

CONSUMPTIE

Z@PP

FACULTY OF ART, MEDIA & TECHNOLOGY

DE LIEVEKAMP GROENE ENGEL UL-GAMING

V&V PRODUCTIES

HET MUZIEKCENTRUM

SINT JOOST

LANSTRIKE

TS

THEATER AAN DE PARADE

VERKADEFABRIEK VERKADEFABRIEK

DIGITAL ADRENALINE

EFTELING

DE BUSSEL CHASSÉ THEATER SINT JOOST

DE NOBELAER

CEL

ALL EVENTS GROUP

NHTV BLUSHUIS V-J LAN

HOESSENBOSCH PLAYING STUDIO’S SCHOUWBURG

DE VORST

ROCKACADEMIE

POPPODIUM 013 WERKPLAATS THEATER “ZAAL 16”

DE KRING

S-5 STAM VEGHEL

VEEMARKTKWARTIER

CIRCUS & PERFORMANCE ART

GAMEPARTY

OMROEP BRABANT

CAMP ZONE

STADSSCHOUWBURG DE MAAGD TV8 MEDIAPRODUCTIES STADSSCHOUWBURG

LICHTHUIS GAMEPARTY

VOLKSABDIJ

HET KLOOSTER CSN MEDIA

'T SPEELHUIS

DESIGN ACADEMY

PLAZA FUTURA

LAN ZN

SPELEND NETWERK

km 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

provinciegrens

pretpark

tv / theaterproducties

animatie en software ontwikkeling

Playing studio’s


waterrecreatie

televisie omroep

LAN party

vastgoedontwikkeling

oppervlakte water

vakantiepark

theater

radiozender

media & entertainment opleidingen mediatechnologie

42


spelend netwerk

nieuwe kansen op de groeimarkt van de multimedia entertainment

Kansenkaart

Home entertainment vormt, in combinatie met live entertainment, naar de toekomst toe een belangrijke groeimarkt. Media moeten zich van elkaar gaan onderscheiden temidden van een verdicht aanbod. Bovendien leidt digitalisering van de mediale omgeving tot een integratie van culturele platforms van tekst, beeld en geluid. Een en ander heeft elkaar steeds sneller opeenvolgende innovaties tot gevolg. Enerzijds zoekt digitale content het contact met het publiek. Het grote geld en het onderscheidingsvermogen zitten niet meer in het digitale product als zodanig, maar in de live performance, waarbij de producent het directe contact aangaat met zijn publiek. Anderzijds zoeken live attracties toegang tot nieuwe markten en nieuwe groepen consumenten om zich zo sterker te kunnen positioneren temidden van het toenemende multimediaal georganiseerde entertainment aanbod. De verbreding versterkt de communicatie en identificatiemogelijkheden met en van marktsegmenten en leidt bovendien tot een multimediale “opvulling” van de attractie. Al veel langer is bekend hoe het klassieke succes van Disney uiteindelijk van doen had met de combinatie van media aanbod (televisie, film, folio) en live entertainment (themapark, theater); beide ketens versterken elkaars belevingswaarde en financieringsmogelijkheid.

Uitgangspunt is de kans die ontstaat door het hechter met elkaar in contact brengen van de vele attracties in Brabant en de wereld van het theater en de multimedia (gaming, design, animatie, muziek), de vele podia en parken, de wereld van de creatieve content productie en de hechte infrastructuur van culturele opleidingen (content – management). Uitkomsten van de ondernemerstafel

• De entertainmentindustrie is big business en de kansen liggen voor het grijpen, aldus de ondernemers. Binnen het Brabantse vindt men elkaar wel en is er voldoende ruimte om de creativiteit te ontplooien. • Er wordt beaamd dat een Brabants netwerk de afhankelijkheid van podia en instellingen in Amsterdam zou verkleinen . Bovendien zou het het zoeken van nieuwe partners en nieuwe markten vanuit het Brabantse vergemakkelijken. Een locatie als Tilburg voor een gemeenschappelijke werkplaats (bv de oude NS Werkplaats achter het station) waarin partijen gezamenlijk aan producten kunnen werken (in combinatie met de opleidingen) is an sich arbitrair, maar als try-out center zou een dergelijk concept zeker succes kunnen hebben. Ontwikkelperspectief en zicht op business cases

Hier liggen kansen voor de Brabantse wereld van recreatie, media, cultuur en toerisme. Zoals gezegd: Brabant heeft een voor Nederlandse begrippen uitzonderlijk dichte infrastructuur van opleidingen, voorzieningen, productiefuncties en podia op het vlak van theater, media, animatie, muziek, tekst, design, games, entertainment, circus, etc. Tot nog toe werken de diverse platforms los van elkaar in hun eigen productiekolom. Uitdaging is om ze met elkaar in verband te brengen tot een daadwerkelijk multimediaal productieplatform.


Het Spelend Netwerk heeft zich gaandeweg de verkenning weten te verankeren in de regio Tilburg, als verzamelpunt van de Brabantse entertainmentindustrie. Een zeer concreet aangrijpingspunt voor de ontwikkeling van dit Spelend Netwerk is aanwezig in de Spoorzone in Tilburg, waar de NS-werkplaats plaatsmaakt voor een binnenstedelijke combinatie van wonen, werken, ondernemerschap en cultuur. Deze ‘hub’ van activiteiten biedt de mogelijkheid voor het samenbrengen van bestaande kwaliteiten in de regio 43

op het vlak van vermaak en retail, en modern ondernemerschap op het terrein van entertainment, gaming en musealiteit. In de gedaante van de gemeente Tilburg is een enthousiaste partner gevonden voor het meedenken over het integrale vernieuwingsconcept voor deze unieke plek. Hier ontstaat een keten van cultuur- en onderwijsinstellingen, de publieke overheid, creatieve ondernemers (in de sfeer van theater, musealiteit, themaparken, design, gaming, muziek) en vastgoedontwikkelaars. De ontwikkeling van deze locatie kan worden beschouwd als een belangrijke building block voor de versterking van de Brabantse multimedia keten. De feitelijke ontwikkeling van de locatie valt buiten de scoop van dit nieuwe markten project. Binnen dit onderzoek is gezocht naar partners in de sfeer van entertainment, muziek, theater, musealiteit, design (Designacademy, Fontys Hogeschool, 013, De Pont, Efteling, V&V Producties, JVH) die vanuit het perspectief van de ontwikkeling van de Brabantse multimedia economie binnen de locatie vorm kunnen geven aan de pilot van een culturele werkplaats en de daarmee verbonden netwerkallianties.

Binnen de scoop valt het bij elkaar brengen van partners die potentieel de verdere doordenking / vormgeving van de vrije tijdsas ter hand kunnen nemen vanuit het perspectief van een samenhangende Brabantse multimedia economie. Het onderwerp kan worden verbonden met een deel van de partners, bezig met de eerder genoemde pilot binnen de Tilburgse spoorzone.

De verbinding tussen de ontwikkeling rondom het station Tilburg en de publieksattracties langs de as Tilburg-Waalwijk vormt een tweede building block van Spelend Netwerk. Waar de spoorzone vorm kan krijgen als gecombineerde toegangspoort /werkatelier voor het Spelend Netwerk, vormt de as Tilburg-Waalwijk in potentie de belangrijkste bezoekersconcentratie (“vrijetijdsboulevard”: potentiële combinatie van grootschalige retail, theater en entertainment, dag- en verblijfsrecreatie, met in potentie rond de 5-6 miljoen bezoekers per jaar). Voorgesteld wordt deze as niet alleen in infrastructurele zin beter in te passen in haar functie als vrijetijdsboulevard, maar daarlangs ook een hoogwaardige gethematiseerde openbaar vervoersas te realiseren. Evenals de spoorzone valt ook de concrete ontwikkeling van de boulevard buiten de scoop van dit project. 44


Box 6: Referentiebeeld Orlando USA, met combi van pretparken, digitale media wereld, opleidingen

Orlando is het hart van de in totaal 66 Walt Disneyparken en het oorspronkelijke idee van Walt Disney was niet minder dan een gebouwde utopie Epcot, genaamd, waarin wonen, werken, scholing, amusement en mobiliteit in één Disneyregio werden opgenomen. Dit is niet geheel volgens plan gerealiseerd, maar de opleidingen, productiebedrijven en kantoren van Disney zelf grotendeels in deze regio gevestigd, tussen de attractieparken en hotels in. Alles is onderdeel van een ‘digital media world’ van 1.200 bedrijven met 30.000 medewerkers en een omzet van $ 9 miljard verspreid over TV- en filmproductiebedrijven en simulatiestudio’s met alleen in die sector al 10.000 medewerkers. 7.500 hoopopgeleide studenten stromen jaarlijks door naar de wereld van de digitale media. (Disney.com)


45

Mogelijke invulling entertainment productie en kermismuseum spoorwerkplaats Tilburg

46


Mogelijke rol recreatieparken en kampeerboerderijen met multimedia entertainment


47

Nachtwake

Metten

Lauden

04.05

Eucharistie Terts

07.15

09.30

400

individuele kluizenaars

Sext

1200

ordevorming

Noon

12.15 1500

middeleeuwen

Vespers

14.15 kolonialisme

1800

17.00

19.25

1900

kulturkampf

Completen

secularisatie 2000

Missionarissen van Steyl

Intellectueel

Heremieten/kluizenaars Individuele observantie

Contemplatief

Gehoorzaamheid Armoede en kuisheid Plaatsgebondenheid

Emmaus

Minrebroeders/Kapucijners 1212 Franciscus

Armoede Wereldse prediking

Franciscanen/essen

Armoede Wereldse prediking

Onderwijs en zorg

Clarissen

1535 Angela Merici

1216 Dominicus Wereldse prediking

Dominicanen Beschouwen en overdragen

Kanunniken/essen

1844 Joannes Zwijsen

Franciscus alliantie met internationale hulpverlening, basisonderwijs en zorginstellingen

Fraters van Tilburg Zusters van Liefde Onderwijs, zorg, missie

Ursulinen Montfortanen

1885 Missiezusters van het Kostbaar Bloed

Norbertijnen/inessen beschouwen en actief dienen

1104 Augustijnen

Kruisheren

Armoede en pastoraal werk Assumptionisten

De berg Carmel Ora et Labora

geschoeid ongeschoeid intellectueel en armoede

Cisterciënzers Observantie

Augustinus alliantie met hoger onderwijs en trainingen, taal, uitgeverijen en cultuurinstellingen

Karmelieten/essen

1098 Benedictijnen Bouwen

1540 Jezuieten

Witte Paters/Zusters

kritisch intellectuelen

400 Augustinus

Strenge orden (afzetten tegen verval in Cluny)

480 Benedictus

Broeders van OLV van Lourdes Onderwijs, zorg missie en vluchtelingenwerk

Bedelorden (betrokken bij armoede)

Werelds

1830 Glorieux

Trappisten/innen Werken met en op het land Birgitta

Birgittinessen Benedictus alliantie met agrarische instituten, erfgoedontwikkelaars en voedingsinstellingen

Hofjes rond een kapel

Begijnen

Vereenvoudigde ontwikkeling van de kloosterorden die in Noord-Brabant nog actief zijn

48


bossen van bezinning

met het religieus en natuurlijk erfgoed inspelen op de verdiepings- en bezinningseconomie

Kansenkaart

Uitkomsten van de ondernemerstafel

“Zin” en “zorg” vormen groeimarkten. Enerzijds laten steeds meer mensen weliswaar de oude religies achter zich, maar zijn niettemin (of juist daarom) op zoek naar nieuwe vormen van spiritualiteit. Anderzijds is er al langere tijd sprake van een verbreding van aandacht voor louter curatieve lichamelijke zorg naar een algeheel preventief welbevinden (vergelijk de Amerikaanse, nu ook naar Europa overgewaaide wellnessbeweging). Overkoepelend is een toenemende behoefte aan persoonlijke aandacht, om zodoende langer in welbevinden te kunnen leven. Met de stijging van de welvaart en de vervulling van basisbehoeften ontstaat in de postmateriële economie van vandaag een verlangen naar verdieping en zingeving.

• De vraag is wie de makelaar is voor een latent aanwezige behoefte, want de huidige behoefte voor meditaties is niet meer dan een niche. Maar als de doelgroep wordt verbreed naar spiritualiteit, bezinning en heisessies ligt er een grote markt open die nog niet bediend wordt. Op termijn willen we aan deze lijnen een netwerk en een economisch concept hangen. • De huidige kloosters worden opgekocht door ontwikkelaars, zorginstellingen en corporaties en iedere kloosterorde bepaalt wat de meest gewenste oplossing is. De lijn van Zin (zie box 7), waarin een eigentijdse voortzetting wordt gegeven aan het kloosterleven is echter nog niet ver verspreid. De unieke kansen die hier liggen voor orde en samenleving worden door de rondetafel deelnemers onderschreven. • De kloosterordes zelf zoeken vaak zeer lokaal en binnen de eigen zorgbelangen van de orde naar oplossingen. Een vangnet (gekoppeld aan een databestand) voor de Zuid-Nederlandse kloosters zou het scala aan mogelijkheden vergroten en daarmee de overlevingskans van (het gedachtegoed van) de ordes vergroten. Een gezamenlijk platform en een fonds voor ontwikkeling en communicatie is het voorstel. • De exploitatie van kloosters zou verbeterd worden als meerdere kloosters thematisch zouden differentiëren en waarbij ze gezamenlijk een exploitatiemodel opzetten. Hierdoor zouden de individuele kloosters niet steeds hetzelfde pad gaan bewandelen en kunnen de kosten verevend worden. Het model ‘Hollandse Waterlinie’ wordt geopperd, zodat met meerdere kloosters zowel een regionale samenhang als differentiatie kan worden opgezet.

In Brabant transformeert de omvangrijke infrastructuur van oude kloosters en landgoederen in een rap tempo naar nieuwe bestemmingen. Dat erfgoed wordt thans echter vaak opgesoupeerd zonder iets van de traditionele culturele waarden over te laten (klooster wordt omgebouwd tot appartementencomplex of conferentieoord). Liefst zou een nieuw bestaan van het erfgoed moeten kunnen aansluiten op de waarden die de betreffende plekken eens hun zin en betekenis hebben gegeven. Dat komt niet alleen ten goede aan de kwaliteit van de locaties, maar stelt eventueel nog resterende bewoners ook in staat hun oude expertise onder de aandacht te brengen. Uitgangspunt is de kans die ontstaat door de herpositionering van prachtvolle locaties in het buitengebied van Brabant op de groeiende markt van zorg en zin. Enerzijds past een dergelijk thema goed bij de positionering van het Brabantse buitengebied als een plek voor kwaliteit van leven, anderzijds versterkt het zowel de Brabantse zorgeconomie (bijvoorbeeld in concurrentie met andere regionale zorgeconomieën) als het Brabantse toerisme. Nieuwe markten in het Brabantse Land

49


• Gezien de complexe materie is er nog geen duidelijke trekker te benoemen. Agro & Co wil daarom zelf de eerste stap tot fondsvorming en regionale samenhang zetten. Tussen vragers, aanbieders en ontwikkelaars zou deze als een eerste netwerkmakelaar kunnen opereren. • Voor de verschillende ordes wordt een verzameling van partners gemaakt die innovatieve marktconcepten willen verbinden aan kloosterleven. Te denken is aan onderwijs-en opleidingsinstellingen, zorginstellingen, conferentieoorden, wellness-en sportcentra en groene educatiecentra. • De Welten groep zoekt actief een lokatie voor een opleidings-en congrescentrum in de regio Eindhoven. Dit zou een pilot kunnen worden die de keten start van enkele kloosters in de regio. • Via een sterke communicatiestrategie en een recreatief plan zouden de kloosters verbonden kunnen worden en naar buiten meer bekendheid krijgen.

50


Box 7: Referentiebeeld ZIN in Vught, Nederland Bezinningsinstituut, organisatieadvies en congrescentrum, samenwerking fraters en adviesbureau

Zin in Vught is een samenwerking tussen de Fraters van Tilburg en communicatiebureau Bikker, waarbij de fraters zijn gehuisvest op het terrein en de activiteiten sterk verbonden zijn met het kloosterlijk dagritme. Op deze manier zijn de Fraters passend en op een voor hen waardevolle plek voorzien in hun oude dag en is er een hedendaagse voortzetting van hun waarden en activiteiten. Dit komt ook tot uiting in de ingetogen architectuur. Zin is gericht op bedrijven, instituten en individuen. Het biedt een gastatelier voor kunstenaars en er is een huishoudgroep van mensen met een verstandelijke beperking. (www.zininwerk.nl)


51

Kunst en religie Den Bosch

Taal en cultuur Vught Norbertijner schrijfcentrum Berne

Natuurlijk leven Boxtel 4 28

Zorg en wellness Oisterwijk 18

Educatie en congres Eindhoven

Biologisch leven Achelse Kluis km 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

BOSSEN VAN BEZINNING provinciegrens

wegennet

contemplatieve orde (Benedictus)

overig

pelgrimpad

stiltegebied

spoorwegen

intellectuele orde (Augustinus)

(mogelijke) veranderingen

aansluiting pelgrimpad


onderwijs / zorg (Franciscus)

congrescentrum

fietsen/wandelen naar snelwegafslag

bossen / natuur

missie / armenzorg (Franciscus)

bezinningspoort

fietsen/wandelen naar station

52

Biologisch leven Achelse Kluis

Kloosterlijn thematisch ontwikkeld klooster langs een recreatieve conferentieroute


Benedictus

Augustinus

Franciscus

Benedictus: Ora et Labora – bid en werk

Augustinus: Tolle, lege! – Neem en lees

Franciscus: Bemint Hem in elkaar

Sterk plaatsgebonden orde, veelal verder afgezonderd van dorp of stad en met een hang naar autarkie. Dit uit zich onder meer in eigen landbouw, eigen bouw en voedselvoorziening, zoals de bekende trappister bierbrouwerij. Actoren die hier mogelijk in geïnteresseerd zijn kunnen uit allerlei geledingen komen. Deze orde is het meest in trek als meditatie-en bezinningsoord voor intellectuelen en zakenmensen.

Sterk intellectuele orde, grondleggers van de drie katholieke universiteiten in de regio. Bijzondere aandacht voor boekdrukkunst, taal en kritische beschouwing. Veelal imposante kloosters -voormalige kastelen van de weldoener- in of aan de rand van dorp of stad.

Meest voorkomende orde, verantwoordelijk voor basis en voortgezet onderwijs, zorg en missie. De kloosters zijn meestal in het dorp of de stad gelegen en bevatten naast het frater/zusterhuis vaak ook de school, internaat, inrichting of ziekenhuis. Deze laatste bevinden zich ook wel vaker geïsoleerd buiten de gemeenschap.

Voorbeelden van deze kloosters:



• Koningshoeven Berkel-Enschot De Achelse Kluis bij de Belgische grens. • Benedictinessen en Paulusabdij in Oosterhout (Heilige Driehoek) • Maria Toevlucht in Zundert • Abdij Mariënkroon in Nieuwkuijk

• • •

• • • • •


• •

Montfortanen in Oirschot Assumptionisten in Boxtel Norbertinessen in Oosterhout (Heilige Driehoek) Spiritijnen in Gemert Norbertijnenabdij van Berne in Heeswijk (belangrijke drukkerij)

Paters van Heilig Hart in Bavel St Jozefklooster van Zusters van Liefde in Schijndel Clarissenklooster in Eindhoven Broeders van Liefde, o.a. in Eikenburg in Eindhoven Zusters huize de Burgh, Eindhoven

53

54


colofon Project Opdracht: Stichting Agro&Co Brabant i.s.m. Provincie Noord-Brabant Onderzoeksconsortium: Telos, UrbanUnlimited, ZKA, Fabric Projectteam: Jac Warmerdam, Agro&Co Jasper van Deurzen, Agro&Co Gerbrand Hoek, Provincie Noord-Brabant Hans Mommaas, Telos/UvT Christian Curré, Telos/UvT Luuk Boelens, Urban Unlimited Wies Sanders, Urban Unlimited Han Verheijden, ZKA Jaap Kaai, ZKA Eric Frijters, Fabric Olv Klijn, Fabric

Uitgave Redactie: Hans Mommaas, Christian Curré en Wies Sanders Beeldmateriaal: Urban Unlimited, Fabric, Agro&Co Het fotomateriaal is van Urban Unlimited tenzij anders vermeld bij het betreffende beeld CC: algemene verwijzing naar Creative Commons Druk: Lecturis, Eindhoven Oplage: 1500 stuks April 2008

links: De Kleine Aarde, Boxtel. Deze bolwoning is het eerste ecomonument en bleek niet zo duurzaam als in 1974 gedacht. Op de achtergrond de (wel) duurzame wijk ‘In Goede Aarde’.


55

56


appendix: deelnemers ondernemerstafels Erven voor Ontwikkeling

Spelend Netwerk

Dhr. N. Mares, Bouwfonds MAB Dhr. B. Wolters, Fortis Vastgoed Landelijk (De Utrecht) Dhr. T. Aussems, Stichting Trudo Mevr. E. Lemkes-Straver, Be_linked/Brainport Eindhoven Dhr. J.H.A. Hillebrand, InnovatieNetwerk Dhr. A. van Asten, gemeente Eersel Dhr. P. de Bock, Technische Universiteit Eindhoven Dhr. W. Franz, Universiteit van Tilburg (P&D care)

Dhr. A. den Hoedt, The Game Syndicate Dhr. E. Holtman, Utrecht School of the Arts Dhr. G. van Hove, 013 Dhr. M. van Koningsveld, Bouwfonds MAB Dhr. P. Hasenaar, RFM International Mevr. T. Reuver, Design Academy Dhr. M. Sala, Little Chicken Dhr. F. Sanders, JVH Dhr. A. Verlinde, V&V Producties Dhr. S. Versteegh, All Events Group Dhr. O. Vughts, Efteling Dhr. P . v.d. Wiel, GameParty Dhr. M. Wilke, Gemeente Tilburg

Ons Dorp

Dhr. W. Bruijs, SPAR Dhr. P. van Diesen, Schoonwoon Projectontwikkeling Mevr. C. Gaakeer, Zorggroep West- en Midden-Brabant Dhr. S. van der Horst, Rabo Vastgoed Mevr. S. Lisapaly, Estrade Projecten Dhr. E. de Rijck, Habidrome Dhr. R. de Ruijter, SPAR Mevr. M. Uhlenbusch, Hevo Levendige Langstraten

Dhr. F. van Bommel, Schoenfabriek Wed. J.P. van Bommel BV Dhr. S. Boshouwers, Tinker Imagineers bv Dhr. P. Dirven, DIWA / Teamzes Dhr. J. Geene, eigen ontwikkelbureau Dhr. W. van Hooff, NL RNT / Project- en Adviesbureau Wim van Hooff Dhr. P. Konijnenburg, Rabobank Waalwijk – Loon op Zand Dhr. N. Mares, Bouwfonds MAB Dhr. R. Oomes, Woningstichting Geertruidenberg Dhr. R. Roos, Gemeente Waalwijk Dhr. P. Swinkels, Bavaria Nieuwe markten in het Brabantse Land


Dhr. J.W. Andriessen, Redres Dhr. W. Bierman, Soulstation / Bierman Van den Brink Dhr. A. van de Broek, boerderij Sint Annaland Mevr. J. Denissen, Zin, het klooster voor zingeving en werk Dhr. P. Jacobs, Welten Mevr. S. Lazlo, Red Cross Dhr. E. Maessen, particulier, vm. dir. Mediamarkt Dhr. O. Rutten, Dufec/zoekenleef.nl Mevr. E. Verrijt en mevr. I. van ‘t Hullenaar, De Gaarde Dhr. J. Verwielen, (voormalig ZIN-directeur) / Verwielen Bedrijfsontwikkeling Dhr. C. Wijn, Hylkema consultants Een wisselende samenstelling van het consortium (zie colofon) was bij de tafels aanwezig. 57

58


nieuwe markten in het brabantse land Waardecreatie, ondernemerschap en regionale ontwikkeling

Recommend Documents