NEEM DE MENSEN MEE! EINDBROCHURE INTERREG PROJECT

NEEM DE MENSEN MEE! EINDBROCHURE INTERREG PROJECT

NEEM DE MENSEN MEE! EINDBROCHURE INTERREG PROJECT

1

Voorwoord

VOORWOORD Op avontuur in de Voordelta - Projecten Stimuleringsregeling Voordelta De voeten droog, het hoofd koel De provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland deden voor het grensoverschrijdende project Neem de Mensen Mee! een 'warme oproep' aan verenigingen, stichtingen en verenigingen zonder winstoogmerk (VZW's) om het hoofd koel te houden. Vijftien originele ideeën om lokaal of regionaal het bewustzijn over klimaatverandering te vergroten of het effect van de verandering te beperken werden beloond met een CO2UPON-subsidie. Deze brochure geeft het overzicht van deze vijftien ideeën in de vorm van kor-

2

NEEM DE MENSEN MEE!

te beschrijvingen en interviews met de initiatiefnemers vanuit de hele Euregio Scheldemond. De ideeën variëren van sensibiliserend klimaattheater in de Belgische treinen en de ontwikkeling van een energiebordspel tot het bijspijkeren van de klimaatkennis voor natuurgidsen, de concrete uitvoering van een wijkbesparingsprogramma en de aanleg van groene schoolpleinen.

Gezocht: ideeën om af te koelen Kenmerkend voor de meeste ideeën is dat ze zijn bedacht door gemotiveerde 'burgerambassadeurs' die zich reali-

seerden dat ze actie kunnen ondernemen op klimaatverandering. Zij dachten na over hoe we regionaal en grensoverschrijdend droge voeten kunnen houden of oververhitting kunnen voorkomen en werkten dat uit tot kleinschalige acties. Dat was precies de doelstelling van het Interreg-project Neem de Mensen Mee! dat de provincies Oost- en West-Vlaanderen en Zeeland in 2011 startten. Juist lokale en concrete acties op het thema klimaatverandering met bescheiden budgetten en gericht op de mensen in de omgeving. Het heeft de regio niet op de

kop gezet, maar wel energie opgewekt bij de betrokkenen. Ook zorgde het voor verschillende vervolgacties. Wij hopen dat de vijftien voorbeelden u inspireren. Peter Hertog, gedeputeerde Provincie Oost-Vlaanderen Guido Decorte, gedeputeerde Provincie West-Vlaanderen Ben de Reu, gedeputeerde Provincie Zeeland

INHOUDSOPGAVE BOER'NBROOD: Haal het eten bij een korte keten

4-5

COOL VAN NATURE: Stappen naar een Cool van Nature school

6-7

ECODUEL: Spelenderwijs investeren in duurzame energieprojecten

8-9

ENERGIE IEDEREEN MEE: Gaverke in Zwevegem bespaart energie

10 - 11

ENERGIEKAART SCHOUWEN-DUIVELAND: Op weg naar een energieneutraal Schouwen-Duiveland

12 - 13

ENERGIEMOBIEL: Breng een bezoek aan de energiemobiel

14 - 15

IEDEREEN IN BEWEGING: Van duurzaam fietsproject naar Zwevegem fietsgemeente

16 - 17

OP STAP MET DE KLIMAATDOKTER: Boek een klimaatwandeling

18 - 19

KLIMAATTREINEN: Hoog Water tijdens de treinreis

20 - 21

KLIMAATGIDSEN: Klimaatverandering voor jong en oud

22 - 23

KLIMOP JE GEVEL: Een groene straat door geveltuintjes

24 - 25

DE RENOVATIEFACULTEIT: Leren en fantaseren over duurzaam bouwen en renoveren

26 - 27

SOLUTIONS BY NOOR: Klimaatoplossingen in beeld

28 - 29

ZEEZILT: Duurzame koers in de jachtbouw

30 - 31

DE ZEEUWSE ZONNEFABRIEK: De route naar een energieneutrale school

32 - 33

EINDBROCHURE INTERREG PROJECT

3

4

NEEM DE MENSEN MEE!

HAAL HET ETEN BIJ EEN KORTE KETEN PROJECT: Boer’nBrood De Korte Keten Kaart is een ronde kaart met als middelpunt het Belfort van het Oost-Vlaamse Gent. Van daaruit trekken we een cirkel met een straal van 15 kilometer. Alle producenten waar men korte keten producten kan kopen worden in kaart gebracht, zoals boerenmarkten, zelfoogstboerderijen, melk- en aardappelautomaten, voedselteams, volkstuincomplexen en stadslandbouwprojecten. Bij korte keten gaat het letterlijk om het inkorten van de voedselketen. Het is een kleinschalig afzetsysteem waarbij de producent zo rechtstreeks mogelijk de producten aanbiedt aan de consument, met zo weinig mogelijk tussenhandelaren. Daarbij leggen de producten ook zo weinig mogelijk kilometers af van grondstofproducent tot eindgebruiker. Hierdoor dalen de transportkosten en neemt de vervuiling af.

Buurtpicknick Boer'nBrood begon als gezellige buurtpicknick in Gent waar enkel korte keten producten werden gebruikt. Tijdens de picknicks maakten mensen kennis met lokale producten van in en rond Gent. Zo kwam de honing van een Gentse imker, vlees en zuivel van Lovendegem en groenten van verschillende bioboeren ten

zuiden van Gent. Voor de picknicks werkte Boer'nBrood ook samen met stadstuiniers en eigenaren van volkstuinen. Wanneer er overschotten waren in de moestuinen werden deze gebruikt om picknickgerechten te maken. Om het korte keten verhaal op een juiste manier over te brengen bij de mensen werd het aantal bezoekers per evenement beperkt tot 60 per dag.

"Elk product krijgt door Boer'nBrood een eigen verhaal. Waar komen de ingrediënten vandaan, hoe komen ze bij ons en door wie zijn ze verwerkt?"

kunnen lokale producenten hun producten beter promoten.

Online op zoek Omdat er telkens meer korte keten initiatieven ontstaan werd ook een website gemaakt met daarop de interactieve Korte Keten Kaart. Iedereen kan via de website op zoek naar lokale producenten of naar plaatsen waar specifieke korte keten producten worden verkocht. Ook initiatieven buiten Gent kunnen een plaats krijgen op deze online kaart. Om te zien welke producenten voldoen aan de criteria van een korte keten werd een roos ontwikkeld. Deze roos is online beschikbaar op de website van Boer 'n Brood: www.boerenbrood.eu.

Boer'nBrood Contactpersoon: Steven De Rijck [email protected] www.boerenbrood.eu CO2UPON: 4.750 euro

Met de Gentse Korte Keten Kaart wil Boer'nBrood een ruimere groep mensen bereiken. Op de kaart valt niet enkel te zien waar korte keten producten te verkrijgen zijn, ook wordt telkens een beschrijving gegeven van welke soorten producten er aangeboden worden. Door deze Korte Keten Kaart kunnen consumenten bewust en dichtbij winkelen en


5

6

NEEM DE MENSEN MEE!

STAPPEN NAAR EEN COOL VAN NATURE SCHOOL PROJECT: Cool van Nature Speelplaatsen zijn vaak saaie, betegelde vlaktes waar voetballers het alleenrecht hebben over het grootste gedeelte van de ruimte. De stenen vlaktes zorgen niet alleen voor weinig diversiteit in speelvormen, maar ook voor een slechte filtering van water en het vasthouden van warmte. Regionaal Landschap Schelde Durme (RLSD) vond dat het tijd werd om speelplaatsen te veranderen in groene, diverse speelomgevingen en startte het project Cool van Nature. "Om de nieuwe, groene speelplaats vorm te geven is participatie heel belangrijk", zegt Julie Decuyper van RLSD. Samen met de leerlingen, de leerkrachten en de ouders werd bekeken wat er met de speelplaats kon gebeuren. Zo mochten de kinderen van de lagere school hun ideale groene speelplaats ontwerpen. Ouders kregen tijdens de opendeurdag voorbeelden te zien van groene speelplaatsen. Hieruit kozen ze welke speelplaats hen het meest aansprak. Op die manier werd een plan ontworpen met de aanpassingen waar het meest naar gevraagd werd. Dit varieerde van een speelheuvel tot een vijver. Bij de kleuters van de Sint-Vincentiusschool werd een origineel experiment ge-

daan. De kleuters mochten spelen in een groene omgeving; voor één keer mocht de juf er niet tussenkomen wanneer de kinderen stokken of stenen opraapten. Zo observeerde ze welke groene aanpassingen ideaal zouden zijn voor het speelgedrag.,

"Overigens bleken niet de kinderen, maar de leerkrachten bang te zijn voor de bijen." Bijenhotels Door het aanleggen van bijenhotels draagt de speelplaats ook bij aan het in stand houden van de bijenpopulatie. Het gaat om solitaire zandbijen die tunneltjes graven in het zand. Bang zijn voor de bijen hoeft niet. De bijen hebben zodanig kleine angels dat ze niet kunnen steken. Overigens bleken niet de kinderen, maar de leerkrachten bang te zijn voor bijen.

dermonde. Deze scholen kregen financiële en praktische ondersteuning. De pilootscholen zijn een inspirerend voorbeeld voor andere scholen. Er zijn inmiddels al tien vervolgprojecten in West- en Oost-Vlaanderen. Er werd ook een routekaart ontworpen om Cool van Nature-scholen met hun vergroeningsproces te begeleiden. Een Cool van Nature-school is een school waar kinderen in een groene omgeving opgroeien, waar een diversiteit van speelmogelijkheden is en waarbij kinderen vertrouwd worden met een natuurlijke omgeving. De routekaart begeleidt scholen bij het betrekken van de ouders en de leerlingen bij het ontwerpen van hun groene speelplaats. U kunt de routekaart bekijken op: www.rlsd.be/publicaties/cool_van_na ture.

Regionaal Landschap Schelde-Durme Contactpersoon: Julie Decuyper Tel: 0032 (0)52 33 89 10 [email protected] www.rlsd.be CO2UPON: 15.000 euro

Pilootscholen Het project werkte met twee pilootscholen: de Sint-Vincentiusschool en De Schakel in in het Oost-Vlaamse Den-


7

8

NEEM DE MENSEN MEE!

SPELENDERWIJS INVESTEREN IN DUURZAME ENERGIEPROJECTEN PROJECT: EcoDuel EcoDuel Een EcoDuel is een strijd tussen ecologie en economie. Dat economie en ecologie ook hand in hand kunnen gaan wordt zeker niet ontkend, maar dat belangrijke spelers daar nog steeds aan twijfelen is betreurenswaardig. Hoe zou u zelf aan de slag gaan als energieleverancier? Blijft u werken met oude vervuilende centrales of investeert u in duurzame alternatieven? Bert Bernolet van Solar Zonder Grenzen, liefhebber van gezelschapspellen, kreeg met drie vrienden het idee een bordspel te ontwikkelen. "Het feit dat er nog geen enkel spel op de markt was dat ging over groene energie zorgde ervoor dat we een kans maakten op de bordspellenmarkt", aldus Bert. "De winst kon geïnvesteerd worden in duurzame energieprojecten in het zuiden. Dat is de voornaamste bezigheid van Solar Zonder Grenzen."

Sensibilisering EcoDuel is een gezelschapsspel dat handelt over de energiemarkt in Europa. Als energieleverancier van een stukje Europa stippelt u een eigen energiebeleid uit. Kiest u voor vervuilende steenkool en kerncentrales, of investeert u in windmo-

lenparken en zonenergie? Kiest u voor uitsluitend groene energie of gaat u bij de buren vervuilen door vuilnis te storten, of hun oude centrales over te kopen? Bert: "Het blijft natuurlijk belangrijk geld te verdienen om tegenspelers uit het spel te zetten."

"Vier vrienden die twee jaar lang tussen pot en pint een bordspel ontwikkelden, ook dat is EcoDuel."

hut bekleed met zonnepanelen dat zorgt voor het opladen van elektrische lampen. Hierdoor beschikken kleine dorpen over licht. Ook mensen met mobiele telefoons kunnen in de kiosk terecht om hun batterij op te laden. De elektrische lampen vervangen de erg vervuilende lichtbronnen, waardoor het ook een goede zaak is voor het milieu.

Zelf spelen? Interesse om zelf eens in de schoenen te staan van een speler op de energie

Contactpersoon: Bert Bernolet Tel: 32 (0)479/483458 [email protected] www.ecoduel.be CO2UPON: 9.000 euro

markt? Kiest u voor groene energie op uw grondgebied? EcoDuel is nog steeds te verkrijgen voor 25 euro via de website. Het spel is geschikt voor twee tot vijf spelers vanaf 12 jaar.

Via dit spel probeert Solar Zonder Grenzen groene energie te promoten op een ludieke en speelse manier. "Met een bordspel kunnen we immers meer mensen bereiken en wordt informeren een stuk leuker. Vier vrienden die twee jaar lang tussen pot en pint een bordspel ontwikkelden, ook dat is EcoDuel", vertelt Bert.

Goed doel De opbrengst van EcoDuel gaat naar duurzame energieprojecten in Togo. Het geld wordt geïnvesteerd in een zonnekioskenproject. Een zonnekiosk is een


9

10

NEEM DE MENSEN MEE!

GAVERKE IN ZWEVEGEM BESPAART ENERGIE PROJECT: Energie iedereen mee Energiebesparing is hip! Er zijn reeds veel informatie, middelen en technologie beschikbaar om op individueel niveau duurzame en innovatieve keuzes te maken om rationeel met energie om te gaan. Helaas is de drempel vaak te hoog en wordt dit beschouwd als 'overheidscommunicatie', waardoor de stap om tot concrete acties over te gaan niet wordt gezet. Er is een te groot verschil tussen weten en doen. Persoonlijk contact kan dit aantrekkelijker maken. Dit vond KWB Gaverke in het WestVlaamse Waregem en bedacht hoe ze bij haar leden in de wijk het Gaverke, met 180 gezinnen, energiebesparende maatregelen konden promoten. De wijk bestaat vooral uit woningen uit de jaren zestig en zeventig waarvan een groot deel bestaat uit sociale woningen. Deze oude woningen hebben meestal een aanzienlijk potentieel voor energiebesparende aanpassingen.

Energieconsulent Vijftien wijkmeesters volgden een opleiding tot energieconsulent. Door deze opleiding bezochten deze wijkmeesters alle gezinnen om vragenlijsten 'energiebesparing in huis' gezamenlijk in te vullen. Men kreeg, door de lijst te verwer-

ken in een rekenmodule, een overzicht van de mogelijke financiële besparingen op gas, elektriciteit en water. Aan ieder gezin werd gevraagd de meterstanden bij te houden.

"Energiebesparing wordt als iets nieuws en moderns gezien, hoewel het natuurlijk op veel oude wijsheid is gestaafd." Energiebespaarbox Een volgende stap in het energiebesparingsproject is het samenstellen van een energiebespaarbox die werd uitgedeeld aan alle leden. De box bestond uit energiebesparende attributen ter waarde van 30 euro. Op aanvraag van bewoners hielpen de wijkmeesters om de energiebesparende middelen te installeren. De bewoners konden kiezen welke energiebesparende middelen er in hun doos zaten. Er was veel enthousiasme bij de gezinnen in de wijk.

oude wijsheid is gestaafd. Nieuwe technieken helpen veel. Zo werden de huizen uit de wijk aan een warmtescan onderworpen op een koude winterdag. Op deze scan is te zien bij welke huizen warmte 'lekt', en toe zijn aan betere isolatie. Stap voor stap werd de wijk omgebouwd in een energie duurzame wijk.

KWB Gaverke Contactperspoon: Koen Delie Tel: 0032 (0)56 71 61 17 [email protected] www.imog.be CO2UPON: 15.000 euro

Warmtescan Energiebesparing wordt als iets nieuws en moderns gezien, hoewel het op veel


11

12

NEEM DE MENSEN MEE!

OP WEG NAAR EEN ENERGIENEUTRAAL SCHOUWEN-DUIVELAND PROJECT: Energiekaart Schouwen-Duiveland Made in Zeeland bestaat uit een groep mensen die zeer betrokken zijn bij de ontwikkeling van een energieneutraal Schouwen-Duiveland. Ze zijn zich er van bewust dat ze die ontwikkeling niet van een ander moeten verwachten, maar dat ze er zelf mee aan de slag moeten. Ze zijn tijdens het project van Neem de Mensen Mee! actief op zoek gegaan naar de initiatieven die er zijn op het eiland.

De energiekaart Alle gesprekken leidden uiteindelijk tot de energiekaart. Dat is een dynamische kaart op de site van Made in Zeeland met een overzicht van de klimaatprojecten die tijdens de gesprekken aan de orde kwamen. De dialoogtafel Bij de start van het project werden de dorpsraden gevraagd of ze hun leden wilden aanschrijven. Wie was er aan de slag met energie? Wie had dromen die nog niet waargemaakt waren? Wilden ze meedoen met een dialoogtafel? Was het mogelijk om de verschillende initi tieven aan elkaar te koppelen? Het project werd vanaf de bodem opgebouwd,

"We zijn gericht op een sociale samenleving en een duurzame omgang met de omgeving, waar de mensen zelf deel van uitmaken: een integraal duurzame samenleving." en leverde een tweetal 'dialoogtafels' op. Nico Landsman: "Het voeren van een goede dialoog vereist een bepaalde systematiek. We hebben deze overgenomen van een ander burgerinitiatief: www.dialoognetwerkschouwen-duiveland.nl. Zo'n dialoogtafel heeft per definitie een open eind; er hoeft niets uit te komen. Het is aan de deelnemers te bepalen of er iets gemeenschappelijks groeit of niet." Made in Zeeland wil mensen meenemen in een proces van bewustwording en activering. "We zijn gericht op een sociale samenleving en een duurzame omgang met de omgeving, waar de mensen zelf deel van uitmaken: een integraal duurzame samenleving. Synergie en anders omgaan met 'geld' horen daar bij, zowel

als doel en als middel", vertelt Nico.

Natuur- en milieueducatie Made in Zeeland voelt zich aangesproken door de insteek van hun Vlaamse partner CVN, die vergelijkbaar is met de Zeeuwse Natuur- en milieueducatie. Zij biedt aan lezers een drieluik met een perspectief op duurzaamheid (grondvesten), didactische aanwijzingen (gereedschap) en praktische werkvormen (bouwstenen voor hoofd, hart en handen). Gedurende het project hebben ze regelmatig met elkaar van gedachten gewisseld over de aanpak en de inbedding van de opbrengst in een vervolg. Samsø Het grote voorbeeld voor Made in Zeeland is de ontwikkeling op het Deense eiland Samsø. Samsø is dankzij windenergie en andere hernieuwbare energiebronnen de grootste CO2-neutrale woongemeenschap op aarde. Tegenwoordig wordt 100% van de elektriciteit die het eiland gebruikt door hen zelf opgewekt. Eén van de leden van Made in Zeeland heeft tijdens de projectperiode een ontmoeting gehad met de burgemeester, die een Nederlandse afkomst heeft. Doel was

Made in Zeeland Contactpersoon: N.R. Landsman [email protected] http://www.madeinzeeland.nl CO2UPON: 6.659,85 euro

om meer inzicht te krijgen in de processen die spelen als je als eiland energieneutraal wil worden. Het resultaat is dat de burgemeester bereid is om zijn verhaal te komen vertellen in de gemeente Schouwen-Duiveland. Net na de projectperiode kwam er een praktisch vervolg van de Energiekaart. Aan de Kennisarena Energie deden ongeveer 80 personen mee aan workshops, ketentafels en een dialoogtafel.


13

14

NEEM DE MENSEN MEE!

Energiemobiel Contactpersoon: Koen Delie 0032 (0)56 71 61 17 [email protected] www.imog.be CO2UPON: 15.000 euro

BRENG EEN BEZOEK AAN DE ENERGIEMOBIEL PROJECT: Energiemobiel "Nog al te vaak gaan mensen niet zelf actief op zoek naar informatie en alternatieven over energie", aldus de samenwerkende gemeenten in het WestVlaamse Imog uit het West-Vlaamse Harelbeke. Hun oplossing? De informatie naar de mensen toe brengen op plaatsen waar mensen samenkomen die niet gekenmerkt zijn als 'energiebeurs'. Dit doen ze met hun energiemobiel. De energiemobiel is een mobiele, interactieve tentoonstelling die mensen op een entertainende manier informeert over energie-efficiëntie, hernieuwbare energie en duurzaam bouwen en verbouwen. Mensen kunnen de informatie verkrijgen door iets aan te raken of aan knoppen te draaien. Het is ook de bedoeling dat mensen de informatie meenemen naar huis om ze toe te passen.

Barrières overwinnen Over het thema energie bestaan nogal wat foute opvattingen in de samenleving. Factoren zoals onwetendheid, scepsis, prijs, tijd, gewoontes, infrastructuur en de culturele context vormen barrières om tot een duurzaam energiegedrag te ko-

men. De energiemobiel beoogt deze barrières te helpen overwinnen. De energiemobiel is niet politiek gekleurd en heeft geen commerciële doelstelling, maar informeert enkel op neutrale wijze over energie om tot een duurzame energietransitie te komen.

af, de energiemobiel straalt professionaliteit uit, daar ben ik het meest trots op."

De energiemobiel in uw buurt? Tijdens het project werd de energiemobiel een aantal keer uitgeleend aan gemeenten of gebruikt voor evenementen. Denkt u de ideale locatie te kennen om

de energiemobiel aan bod te laten komen? Denk aan een lokale markt, een dorpsfeest of een schoolfeest. De energiemobiel is nog steeds beschikbaar, volledig gratis binnen de Imog-regio en daarbuiten, bij betaling van de transportkosten.

"De energiemobiel straalt professionaliteit uit, daar ben ik het meest trots op." Energiegidsen Om de energiemobiel te bemannen heeft Imog een groep vrijwilligers opgeleid tot ware energiegidsen. De energiegidsen werden opgeroepen vanuit de bevolking en de gemeentelijke diensten. Op die manier kunnen de gemeentelijke ambtenaren die opgeleid zijn tot energiegidsen de energiemobiel in eigen gemeente bemannen. De begeleiding van de energiegidsen zorgt ervoor dat de energiemobiel ook gebruikt kan worden voor langere toelichtingen of bij opleidingen over energie. Koen Delie: "Het project is


15

16

NEEM DE MENSEN MEE!

VAN DUURZAAM FIETSPROJECT NAAR ZWEVEGEM FIETSGEMEENTE PROJECT: Iedereen in beweging Natuurpunt Zwevegem is van mening dat er gesensibiliseerd moet worden rond duurzame mobiliteit; mensen moeten meer de fiets nemen in plaats van de auto. Samen met de fietsersbond uit het West-Vlaamse Zwevegem, de Minaraad en de opleiding communicatiemanagement aan de Hogeschool West-Vlaanderen werkte Natuurpunt Zwevegem een campagne uit om mensen aan te zetten tot fietsgebruik.

Campagne Een groep studenten communicatiemanagement kreeg de opdracht een sensibilisatiecampagne te bedenken rond duurzame mobiliteit. Tijdens een eindpresentatie werd de beste campagne verkozen door een jury. Om jonge kinderen te informeren over duurzame mobiliteit, werd een creatieve opdracht bedacht waarbij kinderen van de lagere scholen uit Zwevegem kunstwerkjes mochten maken rond mobiliteit. De klassen met de vier mooiste kunstwerkjes werden beloond met een leuke prijs: een gratis groene picknick met de hele klas. Deze uitreiking gebeurde tijdens het slotmoment van de campagne. Eregast

tijdens het slotmoment was wielerlegende Roger De Vlaeminck. Eddy Loosveldt van Natuurpunt Zwevegem: "Vooral van de creatieve kunstwerken die de leerlingen van de lagere scholen maakten was ik erg onder de indruk."

Fietsoplaadpalen Om elektrisch fietsen mogelijk te maken en een stapje dichter te komen bij een fietsvriendelijke gemeente, werden drie fiets-

oplaadpalen in en rond Zwevegem geplaatst. Eén van die oplaadpunten is geplaatst aan het cultuurhuis-bistro De Vrijheid in St-Denijs. De Vrijheid is door Westtoer ook erkend als fietsvriendelijk café.

ZweFie Het fietsproject werd doorgezet onder de naam 'Zwevegem Fietst', kortweg 'ZweFie'. In dit project gingen tachtig mensen een sportieve uitdaging aan om in september

" Vooral van de creatieve kunstwerken die de leerlingen van de lagere scholen maakten was ik erg onder de indruk." 2014 met de fiets de Mont Ventoux te beklimmen. Hiervoor trainden ze twee keer per week en werd er ook aangezet om meer de fiets te gebruiken. Op de website www.zwefie.be konden deelnemers een trainingsschema en tips vinden. Het project heeft niet alleen vele burgers kunnen sensibiliseren over duurzame mobiliteit, ook op politiek vlak heeft het project gehoor gekregen. Het gemeentebestuur van Zwevegem koos er dan ook voor zich te profileren als fietsvriendelijke gemeente.

Natuurpunt Zwevegem Contactpersoon: Eddy Loosveldt Tel: 0032 (0)56 64 50 07 [email protected] www.natuurpunt.be/zwevegem CO2UPON: 7.500 euro


17

18

NEEM DE MENSEN MEE!

BOEK EEN KLIMAATWANDELING PROJECT: Op stap met de Klimaatdokter De klimaatopwarming is een prangend actueel thema. Sensibilisering en educatie naar een zo breed mogelijk publiek zijn hierin belangrijk. Natuurpunt en Partners Meetjesland werkten daarom klimaatwandelingen uit voor drie verschillende leeftijden: kinderen van de eerste graad lager onderwijs (6 tot 7 jaar), kinderen van de derde graad lager onderwijs (11 tot 12 jaar) en volwassenen. De klimaatwandelingen zijn opgebouwd rond klimaatweetjes en opdrachten en zijn uitwerkt voor drie verschillende Meetjeslandse natuurgebieden.

Vorming voor gidsen Om de klimaatwandelingen voor de verschillende leeftijden te begeleiden werd gestart met het opleiden van gidsen met een klimaatcursus. Deze cursus werd gerealiseerd in samenwerking met Natuurpunt Educatie en bestond uit zes delen: 1. Hoe en wat van klimaat 2. Gevolgen voor fauna, flora en de mens 3. Adaptatie en mitigatie 4. Hoe breng je het verhaal van klimaatverandering? – Low Impactman Steven Vromman 5. Proeven van klimaat 6. Praktijkles: Op stap met de klimaatdokter!

In de cursus kwamen verschillende facetten van klimaatverandering aan bod en werd ingegaan op de manier waarop je het verhaal goed kan overbrengen.

Lespakketten Voor de eerste en derde graad lager onderwijs werd een klimaatwandeling uitgewerkt met voorbereidend materiaal dat voorafgaand in de klas behandeld kon worden. Daarnaast waren er verwerkingsopdrachten voor na de wandeling.

“De opzet en invulling zijn zeer didactisch en aanschouwelijk. De leerlingen hebben de boodschap begrepen, hopelijk handelen ze nu ook zo waar ze kunnen. Het project Klimaatdokter is zeer waardevol! Leerrijk, speels en boeiend.”

Ann Depoortere, leerkracht secundair onderwijs (OKAN-klas: Onthaalklas voor Anderstalige Nieuwkomers).

Klimaatwandelingen Per natuurgebied werd op maat van één van de doelgroepen een wandeling uitgewerkt en een route uitgestippeld. • Maldegemveld (Maldegem - Knesselaere): eerste graad lager onderwijs • Meetjeslands Krekengebied - grenshoppen aan de Vrouwkenshoekkreek in Sint-Margriete (B) en Sint-Kruis (NL): derde graad lager onderwijs • Vallei van de Oude Kale (Vinderhoute): volwassenen

“Zelfs voor volwassenen kunnen simpele zaken verwonderend zijn” Luc Dellafaille, Klimaatgids

De infopakketten zijn gratis te downloaden op www.npmeetjesland.be/klimaatgids/downloads. Leerkrachten en gidsen die er gebruik van willen maken krijgen bij het secretariaat van Natuurpunt en Partners Meetjesland een gratis rugzakje met leuke tools voor hun wandeling, zoals een opblaasbare wereldbol en spelmateriaal. Daarmee kunnen ze zelf aan de slag, of ze boeken een klimaatgids die de wandeling begeleidt.

Herbruikbaar Met de lespakketten kan men ook aan het werk in andere natuurgebieden. De boodschap is hetzelfde, de voorbeelden zijn soms gebonden aan een bepaald gebied, maar kunnen in de meeste gevallen ook op andere plaatsen worden gebruikt of aan de locatie worden aangepast.

Natuurpunt en Partners Meetjesland Contactpersoon: Guido Steenkiste Tel: 0032 (0)9 377 93 00 [email protected] www.npmeetjesland.be CO2UPON: 12.000 euro


19

20

NEEM DE MENSEN MEE!

Natuurpunt Educatie Tel: 0032 (0)14 47 29 50 Contactpersoon: Joke Flour [email protected] of [email protected] www.natuurpunteducatie.be CO2UPON: 13.940 euro

HOOG WATER TIJDENS DE TREINREIS PROJECT: Klimaattreinen In het project ‘Klimaattreinen’ werden treinreizigers aan de hand van een klimaattheater geïnformeerd over klimaat en klimaatverandering. Een intieme eenmansvertelling over Cyriel de zeebonk schudde de mensen wakker tijdens hun treinreis.

Hoog Water Het verhaal Hoog Water wordt verteld door Cyriel. Hij is een halfstoere zeebonk en klimaatvluchteling en verliefd op Marlies. Maar Marlies is verdwenen, foetsie. Ze waren samen op zee toen een storm het touw brak waarmee ze hun bootjes aan elkaar hadden vastgebonden. Cyriel en Marlies waren onderweg van Pitcardinië, een overspoeld eiland, naar Superbia, een spiksplinternieuw, drijvend eiland dat gebouwd is op plastieksoep. Cyriel zoekt, twijfelt en hoopt. Zwalkend op het hoge water, gooit hij zijn anker uit als hij een levende ziel tegenkomt. Zijn eerste vraag is dan altijd… heeft iemand van jullie misschien Marlies gezien? Hoog Water is een intieme eenmansvertelling over klimaatverandering waarbij de acteur het anker van zijn sloep uitwerpt in de loopgang van een treincoupé. Zal de reiziger Cyriel kunnen helpen om Superbia te bereiken?

Treinen In samenwerking met de Belgische spoorwegen (NMBS) werd de klimaatvertelling op zes treinroutes gebracht. De treinbegeleiders nodigden via de intercom de treinreizigers uit om deel te nemen aan de klimaatactie.

"Cyriel is een halfstoere zeebonk en klimaatvluchteling en verliefd op Marlies."

re keer bij een ander groepje reizigers zijn anker uit en begon te vertellen. Als zeebonk betrok hij de mensen actief in het verhaal. Ze ontcijferden de flessenpost van Marlies, zochten naar haar, gaven hun eigen ideeën over wat er gebeurde of zou moeten gebeuren. De interactiviteit met het publiek in het verhaal zorgde ervoor dat de boodschap ook écht bleef hangen. Na het vertrek van Cyriel uit het compartiment bleven mensen napraten over het thema en gingen in overleg met hun medereizigers.

Postkaart Voor de actie werd een postkaart gemaakt die werd uitgedeeld aan de reizigers. Naast de deelnemers die actief meeluisterden naar de vertelling werden ook medereizigers aangesproken over de actie. De postkaart werd overhandigd en aan hen werd gevraagd om hun persoonlijke klimaatactie kenbaar te maken door de postkaart te verzenden naar vrienden en familie.

Belleman van Temse en Cyriel de zeebonk De Belleman van Temse werd ingeschakeld en kondigde bij het vertrek van de trein en bij elke halte de klimaatvertelling aan. Zo werden groepjes verzameld waar Cyriel de zeebonk naartoe trok op de trein om zijn verhaal te vertellen. Het verhaal van de zeebonk Cyriel was zo opgebouwd dat het meteen dicht bij de mensen stond: hij was op zoek naar zijn lief en vroeg de reizigers mee te helpen zoeken. Zeebonk Cyriel wierp iede-


21

22

NEEM DE MENSEN MEE!

Natuurpunt Educatie Tel: 0032 (0)14 47 29 50 Contactpersoon: Joke Flour [email protected] of [email protected] www.natuurpunteducatie.be Deelproject: 30.000 euro

KLIMAATVERANDERING VOOR JONG EN OUD PROJECT: Klimaatgidsen Om het verhaal van klimaat en klimaatverandering verder uit te dragen hebben we nood aan meer gidsen. Geïnteresseerden, leerkrachten en natuurgidsen konden deelnemen aan een cursusreeks ‘Klimaat & Gidsen’ om meer te weten te komen over klimaat en klimaatverandering en hoe je deze thema’s brengt voor jong en oud.

Klimaatcursus: hoezo klimaatverandering? In vijf lessen werden de cursisten wegwijs gemaakt in de thema’s klimaat en klimaatverandering. Deze cursus had dezelfde inhoud als les 1 tot en met 5 van het project Klimaatdokter (zie pagina 19). De theoretische lessen van Klimaatgidsen werden aangevuld met een interactieve les, begeleid door Steven Vromman (Low Impacman) en een praktijkles met klimaathapjes: 'Proeven van Klimaat'. Klimaatverandering blijft een heet hangijzer. Hoe het klimaat verandert, zien we nu al. Wereldwijd worden dieren en planten bedreigd en ook in de natuur zien we verschuivingen. Niet alleen fauna en flora, maar ook mensen ondervinden er last van. Daarnaast zet de mens ook stappen om de klimaatverandering terug te dringen of zich door verschillende maatregelen aan te passen aan het veranderende klimaat. We helpen gidsen

op weg om het thema klimaatverandering uit te dragen naar een breed publiek.

"Klimaatverandering blijft een heet hangijzer." Gidsen voor het klimaat Tijdens het project werden 156 klimaatgidsen opgeleid en na het project nog eens 167. In totaal zijn er in Vlaanderen/Zeeland inmiddels meer dan 320 gidsen opgeleid. Deze gidsen zullen worden ingezet in de verschillende educatieve centra en in steden en gemeenten. Het plan is om in de toekomst klimaatgidsen te blijven opleiden, ook in de provincies Vlaams-Brabant en Antwerpen. De klimaatgidsen gaan enthousiast aan de slag en nemen het thema klimaat(verandering) mee in de natuurwandelingen of andere activiteiten die ze begeleiden.

Studiedagen en publieksactiviteiten Tijdens drie grensoverschrijdende studiedagen werden wetenschappers rond klimaat(verandering) aangetrokken om de klimaatgidsen en geïnteresseerden bijkomende informatie over de gevolgen voor fauna, flora en de mens toe te lichten en in te gaan op verschillende beleidsaspecten van klimaat en beleidsbeslissingen.

Met lezingen en klimaatwandelingen werd het brede publiek gesensibiliseerd rond klimaat(verandering). Voor onder andere milieuadviesraden, seniorenverenigingen en diverse andere organisaties werd een aparte lezing/workshop uitgewerkt.

Cursuswebsite Via een cursuswebsite wordt informatie over klimaat en klimaatverandering ontsloten voor alle klimaatcursisten. Zij vinden daar actuele informatie over klimaat, didactisch materiaal en ook de presentaties en teksten van de Klimaatgidsopleiding.


23

24

NEEM DE MENSEN MEE!

ABLLO vzw Contactpersoon: Jenny De Laet Tel: 0032 (03) 7770158 [email protected] www.abllo.be CO2UPON: 7.500 euro

EEN GROENE STRAAT DOOR GEVELTUINTJES PROJECT: Klimop je gevel "Voldoende groen in de stad is belangrijk, maar de benodigde ruimte hiervoor is niet overal in overvloed aanwezig. De dichtbebouwde wijken in de steden kennen weinig groen en private tuinen zijn er schaars. Toch is er zeker nog plaats voor groen in deze wijken", vindt Jenny De Laet, initiatiefnemer van Klimop je gevel. "Groen in de stad beperkt zich niet tot tuinen en parken, ook voor of op de gevel van uw woning is er plaats voor bloem of plant." Steden hoeven niet altijd natuurloze omgevingen te zijn. Met enkele kleine aanpassingen verandert een kale steenwoestijn in een fleurrijke omgeving. Initiatiefnemer ABLLO vzw vond dat de Westerbuurt en de Elisabethwijk in het Oost-Vlaamse Sint-Niklaas aan een make-over toe waren. Beide wijken zijn volgens het groenplan van de stad bestempeld als groenarm. Het project Klimop je gevel beoogt wijken te vergroenen door het aanplanten van geveltuintjes en daarmee een voorbeeld te geven aan andere wijken en steden.

Geveltuintjes Geveltuintjes zijn smalle groenstroken aan de straatkant tegen de gevel van een muur. Ze kunnen bestaan uit verschillende soorten bloemen of planten. Vooral

klimplanten zijn vaak te zien in een geveltuin. De tuintjes brengen kleur in de straat en maken de sfeer groener en vrolijker. Vogels, vlinders en bijen voelen zich er prima in thuis.

De belangstelling voor de tuintjes is groot, ook andere gemeenten hebben reeds contact opgenomen met ABLLO vzw om informatie te vragen over hoe ze het project Klimop je gevel hebben aangepakt. Ziet u een kans om in uw wijk geveltuintjes te

realiseren? Wilt u uw wijk of stad vergroenen? Voor praktische informatie of het gebruiken van informatiepanelen over het aanplanten van geveltuintjes kunt u terecht bij Jenny De Laet.

"Vogels, vlinders en bijen voelen zich er prima thuis."

De geveltuintjes zijn niet alleen bedoeld om het straatbeeld op te vrolijken, ze hebben ook impact op het leefklimaat. De levenskwaliteit in steden is rechtsreeks gerelateerd aan de klimaatproblematiek: stedelijk hitte effect, fijnstof en waterproblemen. Stedelijk groen kan deze problemen lokaal wat beperken.

Ondersteuning Om inwoners van de wijken te stimuleren om deel te nemen aan het project werden gratis plantenpakketten aangeboden, een vergoeding van 20 euro voor het aanleggen van de geveltuin en hulp bij het aanvragen van de stedelijke vergunning voor de aanleg.


25

26

NEEM DE MENSEN MEE!

Bond Beter Leefmilieu

LEREN EN FANTASEREN OVER DUURZAAM BOUWEN EN RENOVEREN

Contactpersoon: Bernard Govaert 0032(0)2 2821742 [email protected] www.bblv.be CO2UPON: 15.000 euro

PROJECT: De Renovatiefaculteit De Renovatiefaculteit bestond uit een reeks bijeenkomsten van een groep betrokken burgers die de kans kregen vrij na te denken over duurzaam bouwen en renoveren. Zonder vooropgestelde grenzen werden innoverende ideeën gemaakt over hoe duurzaam renoveren gestimuleerd kan worden. De groep bestond uit mensen met verschillende achtergronden: uit het maatschappelijk middenveld, bouwbedrijven en experts. Deze transitiegroep werkte een toekomstbeeld uit rond de bestaande woningvoorraad. De deelnemers probeerden een positie in te nemen in dilemma’s, zoals slopen versus renoveren en individuele aanpak versus wijkgerichte aanpak. Ook de financiële haalbaarheid van ingrijpende renovaties en het vraagstuk van het komen tot energiezuinige huurwoningen werden besproken. Onder begeleiding van de Bond Beter Leefmilieu zocht de transitiegroep goede praktijkvoorbeelden en ideeën over duurzaam bouwen en renoveren. Zo kwam men tot het resultaat dat er nood was aan een sensibilisatiecampagne rond duurzame materialen, een regelvrije zone en de mogelijkheid om een ecolening aan te gaan.

Regelvrije zone Eén van de ideeën afkomstig uit de Renovatiefaculteit: een regelvrije zone. Dit is een stedenbouwkundige 'vrijzone', met weinig tot geen wetgeving, maar wel met indicatoren op sociaal en ecologisch vlak. Een regelvrije zone zorgt voor ruimte om te experimenteren en kan oplossingen bieden op ecologisch en sociaal vlak. Het doel van zo'n zone is het ontwerpen van voorbeelden die aantonen waar de huidige reglementering tekort schiet of belemmerend werkt. Dit kan dan inspirerend werken voor de besturen om hun regelgeving aan te passen.

betekent echter niet het einde van de Renovatiefaculteit. De lokale besturen gaan aan de slag met deze ideeën. Het zijn bouwstenen die gemeenten, gewesten en provincies kunnen helpen met het vormen van hun eigen klimaatbeleid.

een vervolg breien aan dit project. Meer ideeën en concrete tools voor gemeenten om ons verouderd patrimonium aan te pakken zijn meer dan welkom." Goedele en Doenja zijn trekkers van de Steunpunten Duurzaam Wonen en Bouwen van de provincies Oost- en West-Vlaanderen.

Goedele De Vos en Doenja Lefebure: "Met deze enthousiaste groep gaan we zeker

"Meer ideeën en concrete tools voor gemeenten zijn welkom." Wat na de Renovatiefaculteit? De Renovatiefaculteit had zijn afsluitingsmoment op woensdag 2 april 2014 in het huis van de bouw in Zwijnaarde. De resultaten van de faculteit werden bekend gemaakt. Naast de deelnemers waren ook andere geïnteresseerden uitgenodigd. Dit


27

De winnende foto van de : fotowedstrijd

VERONIQUE DELLEBEKE

28

NEEM DE MENSEN MEE!

KLIMAATOPLOSSINGEN IN BEELD

Switch www.maakdeswitch.nl CO2UPON: 10.000 euro

PROJECT: Solutions by NOOR Van 13 maart tot 1 april 2013 vond in de Grote Kerk van het Zeeuwse Goes een fototentoonstelling plaats, geproduceerd door het fotografencollectief NOOR. Acht gerenommeerde fotografen, waaronder enkelen met een World Press prijs op zak, legden wereldwijde oplossingen om met klimaatverandering om te gaan vast in beelden. Tijdens de fototentoonstelling lag de focus op menselijke verhalen. De foto's tonen hoe mensen zich aanpassen aan het wijzigende klimaat en hoe ze een duurzaam bestaan proberen op te bouwen. De beelden vertrekken vanuit een positieve oplossingsgerichte visie. Deze voorbeelden zetten mensen aan het denken rond het thema klimaat en motiveren om zelf iets te ondernemen ten aanzien van de klimaatverandering. De fototentoonstelling richtte zich op een zeer breed publiek, waaronder ook scholen en ondernemers in het kader van duurzaamheid. Solutions by NOOR bestaat uit: • Kadir Van Lohuizen – Wind Energy, China • Yuri Kozyrev – Russia's Green Exodus, Rusland • Nina Berman – Greening the Ghetto,

Verenigde Staten • Francesco Zizola – Brazil's Sweet Solution, Brazilië • Alixandra Fazzina – Tupande Miti! Sustainable Forestry, Congo • Pep Bonet – Steamland, Geothermal Energy, IJsland • Stanley Greene – Hold the Sun in Your Hand, Kenia • Jon Lovenstein – The Cuban Solution, Cuba Kijk voor meer informatie over de verschillende fotografen op www.noorimages.com.

Fotowedstrijd Aan de fototentoonstelling werd ook een fotowedstrijd gekoppeld met het thema ‘adaptatie aan het veranderende klimaat’. De winnaar van de fotowedstrijd werd Veronique Dellebeke. Gedurende de looptijd van de expositie werd haar foto digitaal vertoond in de Grote Kerk in Goes. Als prijs kreeg ze een vouwfiets cadeau. Het thema van haar foto is 'Door gebruik te maken van duurzame energie, dragen we bij aan een betere toekomst'.

Consequences by NOOR Solutions by NOOR is onderdeel van acht projecten en bouwt voort op het groepsproject 'Consequences by NOOR'. Consequences was voor het eerst te zien op de VN Klimaattop 2009 in Kopenhagen. Werk uit het Solutions by NOOR-project is onder andere gepubliceerd in enkele internationale kranten en tijdschriften, zoals Newsweek (Japan), de Volkskrant (Nederland), Informatie (Denemarken) en Russische verslaggever (Rusland).

"Door gebruik te maken van duurzame energie dragen we bij aan een betere toekomst." Zeeuws Klimaatfonds De entree voor de tentoonstelling was gratis, maar mensen werden aangemoedigd een donatie te geven aan het Zeeuws Klimaatfonds. Op die manier probeerde men de activiteit klimaatneutraal te organiseren.


29

30

NEEM DE MENSEN MEE!

ZeeZilt40

DUURZAME KOERS IN DE JACHTBOUW

Dimp Nelemans [email protected] www.zeezilt.nl CO2UPON: 4681,11 euro

PROJECT: Zeezilt Ecologisch, duurzaam, veilig en 'altijd op zijn pootjes terecht'. We hebben het hier over een zeewaardig plezierjacht, gebouwd met de groenste materialen. ZeeZilt40 is een innovatief ontwerp met een uniek uitgelijnde rompvorm die een ‘liftend’ effect realiseert tijdens het varen. In vaktermen planeren genoemd. Met eigen financiering is er een eerste prototype geproduceerd. Er varen zo'n 400.000 zeiljachten en motorboten in Nederland rond. Plezierjachten zijn vaak gemaakt van staal, aluminium en polyester. ZeeZilt vond dat dit

duurzamer kon en ontwierp een duurzaam jacht, de ZeeZilt40, dat is gemaakt van vlas, duurzaam hout en biologische harsen. Hierdoor is het jacht zeer licht en heeft het weinig brandstof nodig om vooruit te komen. Het idee ontstond na het ontwerp van motorjacht ZeeZilt30, dat was ontworpen met dezelfde doelstellingen: duurzaam, stevig, sterk en stoer.

Duurzame Innovatieprijs In 2012 werd ZeeZilt genomineerd voor de landelijke Duurzame Innovatieprijs.

ZeeZilt is hier erg trots op. Ze wonnen de prijs niet, maar werden wel landelijk als innovators erkend. De nominaties van Duurzame Innovatieprijs worden op iedere eerste dinsdag van september (Duurzame Dinsdag) aangeboden aan de vertegenwoordiger van de regering.

Belgian Boat Show Het ZeeZilt-concept kreeg subsidie van Neem de Mensen Mee! om zichzelf te presenteren op de Belgian Boat Show, die plaatsvond van 2 tot 10 februari 2013 in Gent. Daarvoor werd ook een filmpje gebruikt om het schip te promoten.


31

32

NEEM DE MENSEN MEE!

DE ROUTE NAAR EEN ENERGIENEUTRALE SCHOOL

Switch (voorheen COS Zeeland) Pascal Elegeert [email protected] www.maakdeswitch.nl CO2UPON: 15.000 euro

PROJECT: De Zeeuwse Zonnefabriek Ruim 120 Zeeuwse scholen vormen samen de Zeeuwse Zonnefabriek. Zij hebben een set van drie tot vier zonnepanelen op het dak. In de hal van deze scholen hangt een afleesdisplay waarop leerlingen, ouders en leerkrachten kunnen zien hoeveel zonne-energie deze panelen opleveren. Het werd tijd voor een volgende stap: de route naar een energieneutrale school. In 2013 en 2014 is gewerkt aan een routekaart naar een energieneutrale school. Pascal Elegeert: "Een universele routekaart of blauwdruk is niet voor alle scholen mogelijk. Iedere school is uniek en vergt een eigen benadering en aanpak. We spreken daarom liever van een menukaart met energieneutraliteit als einddoel."

Menukaart De ingrediënten van de menukaart zijn: het uitvoeren van een (energie)scan met als resultaat: een energiebesparingsadvies, het maken van een plan van aanpak, het opstellen van een investeringsplan en financieringsplan, de implementatie, educatie, aandacht in de klas voor duurzaamheid en monitoring.

Testscholen Deze theoretische route naar een energieneutrale school is gepresenteerd aan twee onderwijskoepels, Archipel scholen en Perspecto, die instemden om de bovenstaande (theoretische) route te testen op één locatie; respectievelijk de Branding in Vlissingen en de Marijke school in Axel. Beide scholen hebben een energiescan gehad en er is een energiebesparingsadvies uitgebracht. Voor beide scholen is voor wat betreft energiezuinige verlichting en de aanschaf van zonnepanelen een investerings- en financieringsplan opgesteld en gepresenteerd aan het schoolbestuur.

"Bij scholen liggen veel kansen door energiebesparing te combineren met educatie over duurzame energie." Pascal: "De investering kan binnen tien jaar terugverdiend worden. Door de geboekte energiebesparing kunnen de kosten betaald worden. Daarnaast kre-

gen we een offerte van verschillende Energie Service Companies (ESCO’s). Zij wilden de investering voor hun rekening nemen tegen een leveringscontact van energie voor een looptijd van 15 jaar. Helaas liep de besluitvorming minder snel dan gehoopt en is het niet gelukt binnen de projectperiode te besluiten tot implementatie. Daardoor was het niet mogelijk om de behaalde energiebesparing en energieopwekking te monitoren en te vergelijken met de verwachtingen."

Lespakketten Als onderdeel van dit project heeft Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid (IVN) Zeeland het huidige aanbod aan educatie op het thema duurzame energie geëvalueerd en een aanbeveling gedaan van drie lespakketten voor dit thema: 'Energieke Scholen', 'Sjaak zoekt Sjakies' en 'Van Zon krijg je energie'. Grensoverschrijdend Vertegenwoordigers van Zeeuwse gemeenten, schoolbestuur, Vereniging Zeeuwse Milieufederatie (ZMf), IVN en Switch zijn op uitwisselingsbezoek geweest naar de Oost-Vlaamse gemeente Kruibeke. Het gemeentebestuur van

Kruibeke heeft de ambitie uitgesproken energieneutraal te zijn in 2020.


33

Colofon Deze uitgave kwam tot stand in het kader van het Interreg project Neem de Mensen Mee!, een samenwerking tussen de provincies Oost-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland. De drie provincies zijn verenigd in de Euregio Scheldemond. Het project wordt gesteund door de Grensregio Vlaanderen-Nederland van Interreg. Vormgeving: Provincie Zeeland Tekst: Simon Verpoest en Marjolein van Ooijen Eindredactie: Provincie Zeeland Fotografie: Alle foto’s zijn ingezonden door de deelnemende partijen. Met uitzondering van: fietsende kinderen (Iedereen in Beweging) door R.V., jacht (ZeeZilt) door Lex de Meester en zonnepanelen (Zeeuwse Zonnefabiek) door Jord Stenvert in opdracht van de Provincie Zeeland. Met dank aan iedereen die meewerkte aan de totstandkoming van deze brochure. www.grensregio.eu/neem-de-mensen-mee www.oost-vlaanderen.be/klimaat www.west-vlaanderen.be/klimaat www.zeeland.nl April 2015

34

NEEM DE MENSEN MEE!


35

36

NEEM DE MENSEN MEE!

NEEM DE MENSEN MEE!

NEEM DE MENSEN MEE! EINDBROCHURE INTERREG PROJECT

Recommend Documents