Monitor life sciences

Monitor life sciences

Project: 7156 In opdracht van de stichting Amsterdamse Innovatie Monitor (AIM)

drs. Idske de Jong drs. Carine van Oosteren

Weesperstraat 79

Postbus 658

1018 VN Amsterdam

1000 AR Amsterdam

Telefoon 020 527 9412

Fax 020 527 9595

[email protected]

www.os.amsterdam.nl

Amsterdam, januari 2008

Gemeente Amsterdam Dienst Onderzoek en Statistiek Monitor life sciences

2


Inhoud Inleiding

5

1 Afbakening life sciences en regio

7

2 Verantwoording methode

11

3 Dedicated en diversified bedrijven 3.1 Type bedrijven 3.2 Samenwerkingsrelaties 3.3 Medewerkers 3.4 Het bedrijf

13 13 14 17 18

4 Volgende bedrijven 4.1 Type bedrijven 4.2 Samenwerkingsrelaties 4.3 Medewerkers 4.4 Het bedrijf

21 21 21 22 22

5 Conclusies

25

Bijlage 1 Vragenlijst

27

Bijlage 2 Respons

33

3


4


Inleiding

Amsterdam heeft twee academische ziekenhuizen, het Academisch Medisch Centrum (AMC) van de Universiteit van Amsterdam en het VU medisch centrum (VUmc) van de Vrije Universiteit. In deze academische centra wordt onderzoek gedaan op medische, biologisch en farmacologisch gebied, de wetenschappen die de grenzen van life sciences markeren. Life sciences is een relatief nieuwe verzamelnaam. Er zijn verschillende definities van life sciences in omloop. In deze monitor wordt gebruik gemaakt van de definitie die het ministerie van Economische Zaken hanteert:1

Definitie Life sciences Life sciences of biotechnologie is het gebruik van levende organismen, of delen ervan, om producten te maken of te wijzigen, planten of dieren te veredelen, of microorganismen voor specifieke doeleinden te ontwikkelen. De klassieke biotechnologie omvat de traditionele technieken voor het veredelen van dieren en planten, en het gebruik van bacteriën, gisten en schimmels voor het maken van brood, bier,wijn en kaas. De moderne biotechnologie ontwikkelt deze technieken een stap verder: ze past de eigenschappen van bacteriën, planten en dieren aan door in te grijpen op de informatiedrager die aan de basis ligt van alle kenmerken van een organisme: het DNA. Toepassingen zijn bijvoorbeeld te vinden in de gezondheidszorg, landbouw, voedseltechnologie en voor de verbetering van het milieu. De praktische toepassingen van life sciences variëren van genetisch gemodificeerde maïs of voedingsaroma’s tot nieuwe medicijnen. Life sciences wordt gezien als een veelbelovende bedrijfstak onder andere omdat deze bedrijfstak rijk is aan productontwikkeling en innovaties, een punt waar Europa - inclusief Nederland - over het algemeen in internationaal opzicht slecht op scoort. De kaderprogramma’s van de EU bieden volop ruimte voor life sciences en in Nederland houden zes ministeries zich bezig met het thema, waaronder het ministerie van Economische Zaken. De sector is met nog geen 5.000 arbeidsplaatsen in 2007 weliswaar bescheiden van omvang maar is de laatste jaren wel gegroeid, ook qua omzet.2 De verwachting is dat dit zich in de toekomst zal voortzetten, mede als gevolg van de inspanningen die gericht zijn op het omzetten van kennis in economische activiteiten.

1 2

www.minez.nl Te weinig transgene koeien, Nederlandse biotechnologie loopt achter, Intermediair, 29-6-2007

5


Life sciences is een van de sectoren waar de Amsterdamse Innovatie Motor (AIM) zich op richt. In de regio Amsterdam is de precieze omvang en samenstelling van de sector onbekend. Ten tijde van het onderzoek ging het om 66 dedicated en diversified bedrijven en 61 volgende bedrijven. AIM wil graag beter zicht krijgen op de samenstelling en ontwikkeling van deze sector in de regio Amsterdam, die in dit geval is uitgebreid met een deel van Flevoland. O+S is gevraagd een opzet te maken voor een monitor, om te bepalen hoe groot de sector precies is en hoe deze is samengesteld. Bovendien maakt een monitor het mogelijk om de sector door de jaren heen te volgen. In een volgende monitor kan wat dieper worden ingegaan op de sector, bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan de levenscyclus van een life sciences bedrijf (oprichting, groei, overnames, etc.).

6


1 Afbakening life sciences en regio

De sector nader bezien De life sciences sector bestaat uit drie typen bedrijven: kennisintensieve bedrijven die gespecialiseerd zijn in biotechnologie, bedrijven die life sciences technieken zijn gaan toepassen in hun bestaande activiteiten en bedrijven die gebruik maken van elders ontwikkelde life sciences kennis. Figuur 1.1 Life sciences bedrijven naar soort

Dedicated

Kennisintensieve, in biotechnologie gespecialiseerde bedrijven die actief zijn in R&D en in de toepassing van processen, producten en/of diensten

Diversified

Bedrijven die life sciences zijn gaan integreren in hun bestaande R&D- en productieactiviteiten

Volgend

Bedrijven die zelf geen life sciences R&D activiteiten uitvoeren, maar gebruik maken van elders ontwikkelde kennis in hun eigen bedrijfsactiviteiten Bron: Ministerie EZ

Dedicated bedrijven zijn bedrijven met hun core business in de life sciences. Ze zijn in de regel klein van omvang, hebben weinig personeel en zijn geclusterd rondom universiteitsteden. Vaak zijn het spin-off bedrijven, bedrijven die voortkomen uit universitair onderzoek. Voorbeelden uit de Amsterdamse regio zijn: Arthogen, Cedi Diagnostics en DCPrime. Diversified bedrijven zijn veel groter van omvang. Unilever, DSM, AKZO Pharma zijn aansprekende voorbeelden. Ze zijn vaak wereldwijd actief en zorgen voor een aanzienlijke omzet. Binnen Nederland zijn ze veel minder geconcentreerd dan de dedicated bedrijven. De meeste bedrijven behoren tot de categorie volgend. Hiertoe behoren onder andere dienstverlenende bedrijven (financieel, juridisch, octrooien) toeleveranciers en investeerders. Naast deze drie categorieën van bedrijven maken ook enkele onderzoeksinstituten en overheidsinstellingen deel uit van de sector. Deze worden in dit onderzoek tot de categorie dedicated gerekend.

7


De eerste twee categorieën samen, dedicated en diversified, vormen de kern en worden samen de hooginnovatieve life sciences bedrijven genoemd. Deze groep is nader te onderscheiden naar vijf deelgebieden, waarvan er vier met een eigen kleur worden aangeduid: Human health (rood): gaat vooral om de toepassing van biotechnologie in de gezondheidszorg. Wordt gebruikt bij de productie van medicijnen en vaccins, maar ook om (in een vroegtijdig stadium) ziekten op te sporen en om ziektes te voorkomen. Agro-food (groen): toepassingen in de landbouw en de voedselproductie. Kaas en bier maken valt hier bijvoorbeeld onder naast genetisch gemodificeerde gewassen. Environment (wit): toepassing in industriële productie en bio-producten. Productie van plastic en brandstof uit suiker en zuivering van afvalwater zijn enkele voorbeelden. Water life ((blauw): toepassing in visteelt, farmaceutische industrie, voedingsindustrie en cosmetische industrie. Technologie ontwikkeling: biochemie, instrumenten e.d. In 2004 waren er in heel Nederland 370 life sciences bedrijven. Met een aandeel van 40% was human health de grootse deelsector. Human health en general technology zijn in de periode 1994-2004 het meest gegroeid. De groei van agro-food met 35% was relatief bescheiden. Het deelgebied environment stelde in 2004 met 16 bedrijven in heel Nederland nog niet veel voor. Het deelgebied water life werd in 2004 nog niet onderscheiden. Figuur 1.2 Hooginnovatieve life sciences bedrijven in Nederland, 1994-2004

160 2004

140 120

2004 2004

100 1999

80

1999

1994 1999

60

1994 1994

40 20

19941999

2004

0 human health

agro-food

environment

general biotechnology

Bron: Senter Novem, 2005

8


Regionale afbakening In dit onderzoek is gebruik gemaakt van een bijzondere definitie van de regio (zie figuur 1.3). De Noordvleugel is aangevuld met een deel van Flevoland en met Castricum en Graft-De Rijp. Binnen de regio Amsterdam zijn er twee concentraties: een rondom Amsterdam en de ander rondom Lelystad. Amsterdam heeft, verdeeld over verschillende locaties, de grootste concentratie research en onderwijs op medisch gebied binnen Nederland. Lelystad staat vooral bekend om het veterinair onderzoek van ID-Lelystad (Instituut voor Dierhouderij en Diergezondheid). ID-Lelystad heeft geleid tot een aantal spin-off bedrijven, waaronder Cedi Diagnostics. Figuur 1.3 Afbakening regio Amsterdam

Castricum

Beemster

Graft-De Rijp

Zeevang

Uitgeest Heemskerk

Edam-Volendam

Wormerland

Purmerend

Beverwijk

Lelystad Zaanstad Waterland

Oostzaan

Velsen

Landsmeer

Bloemendaal

Haarlemmerliede ca Haarlem Amsterdam Almere

Zandvoort Heemstede

Zeewolde Diemen Muiden

Bennebroek Haarlemmermeer

Amstelveen

Weesp

Naarden

Ouder-Amstel

Huizen Blaricum

Bussum Aalsmeer Laren Uithoorn Wijdemeren

Hilversum

Bron: O+S

9


10


2 Verantwoording methode

Het doel van het onderzoek is om de omvang en samenstelling van de life sciences sector in de regio Amsterdam nader in beeld te brengen. Hiervoor is gebruik gemaakt van het bestand van de Amsterdamse Innovatie Motor (AIM), dat 127 bedrijven bevat. Alle bedrijven zijn benaderd met het verzoek of ze wilden mee doen aan een onderzoek. Via internet konden ze een vragenlijst invullen (zie bijlage). Bijna alle bedrijven zijn per email benaderd, een enkel bedrijf schriftelijk. Na de eerste ronde was de respons 15%. Na twee weken is een rappel verstuurd. Dit leidde niet tot extra reacties. Daarna is telefonisch gevraagd of de email wel bij de juiste personen terecht was gekomen. Uiteindelijk zijn alle bedrijven die nog niet gereageerd hadden nogmaals gebeld en is de vragenlijst telefonisch afgenomen. Dit leverde nog 10 extra bedrijven op. Een belangrijkste vraag was of de bedrijven samenwerken met andere bedrijven (in de regio). De samenwerkingspartners die (het vaakst) genoemd worden, zijn in tweede instantie benaderd met dezelfde vragenlijst. Dit aantal was zeer beperkt en heeft bovendien weinig nieuwe bedrijven opgeleverd. Kenmerken van de bedrijven in het AIM-bestand Iets meer dan de helft van deze bedrijven is gevestigd in Amsterdam. De rest bevindt zich in Hoofddorp (11), Lelystad (9), Bussum (6), Weesp (5), Naarden (4) en Haarlem (4). AIM weet tot nu toe van 30 life sciences bedrijven hoeveel medewerkers ze hebben, dit loopt uiteen van één tot 12.000. Over het algemeen zijn de bedrijven niet erg groot, de helft heeft minder dan 10 medewerkers. De grotere bedrijven zitten vooral in Hoofddorp, Lelystad en Amsterdam. Life sciences vormen een relatief jonge bedrijfstak. Van 49 bedrijven is bekend in welk jaar ze zijn opgericht, hiervan is een derde opgericht in 2000 of later en 18 bedrijven zijn tussen 1984 en 1999 opgericht. Het KIT Biomedical Research is de enige uitzondering. Deze is in 1910 opgericht. Volgens een inschatting van AIM is de ene helft van de life sciences bedrijven in de Amsterdamse regio dedicated (63 bedrijven) en de andere helft volgend (61 bedrijven). Verder zijn er nog drie diversified bedrijven (AKZO Nobel en Clinquest Europe in Amsterdam en Farmalyse BV in Zaanstad). De deelgebieden van de dedicated bedrijven zijn vooral “human health” of bedrijven met een “general scientific” focus.

11


12


3 Dedicated en diversified bedrijven

In dit hoofdstuk volgt een beschrijving van de resultaten van het onderzoek onder de life sciences bedrijven in de Amsterdamse regio. Omdat maar 28 van de 127 bedrijven hebben meegedaan (22%) moeten de beschreven resultaten voorzichtig worden geïnterpreteerd. Het is niet meer dan een eerste indruk van de sector. Omdat het maar een klein aantal bedrijven betreft worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd in aantallen in plaats van percentages. Figuur 3.1 Vestigingsplaats van de 127 life sciences bedrijven

Wormerland

Zaanstad Velsen

Lelystad

Amsterdam

Haarlem

Heemstede Amsterdam Zuidoost Weesp Haarlemmermeer

Naarden

Ouder-amstel Aalsmeer

Bussum

Uithoorn

Hilversum

Legenda dedicated diversified volgend ondervraagde bedrijven

3.1 Type bedrijven Aan het onderzoek hebben 10 dedicated, drie diversified, drie onderzoeksinstellingen3, acht service gerichte bedrijven en 4 investeerders meegedaan. De service gerichte bedrijven en de investeerders worden in deze rapportage tot de volgende bedrijven gerekend welke beschreven worden in hoofdstuk 4. In dit hoofdstuk gaan we in op de 16 bedrijven die dedicated, diversified of kennisinstelling zijn. Het betreft vooral bedrijven die werkzaam zijn in human health (11 bedrijven). Human health valt uiteen in verschillende terreinen zoals oncologie, cardiologie, auto-immuunziekten, infectieziekten, hersenonderzoek etc. De bedrijven die hebben meegewerkt zijn werkzaam in

3

Hoewel dit geen bedrijven zijn, worden de onderzoeksinstellingen meegerekend bij de dedicated bedrijven omdat zij wel aan R&D doen.

13


infectieziekten (3), oncologie (2), dermatologie (1), allergieën (1), genetische ziekten (1), wondgenezing (1), auto-immuunziekten (1) en nefrologie (1). Daarnaast zijn drie bedrijven zijn werkzaam binnen het agro-food deelgebied, één bedrijf heeft vooral als deelgebied technologieontwikkeling en van één bedrijf is het deelgebied onbekend. Deelgebieden Life sciences Human health: Toepassing van biotechnologie in de gezondheidszorg. Wordt gebruikt bij de productie van medicijnen en vaccins, maar ook om (in een vroeg stadium) ziekten op te sporen en te voorkomen. Agro-food: Toepassing in de landbouw en de voedselproductie. Kaas en bier maken valt hier bijvoorbeeld onder naast genetisch gemodificeerde gewassen. Environment: Toepassing in industriële productie en bio producten. Productie van plastic en brandstof uit suiker en zuivering van afvalwater zijn enkele voorbeelden. Water Life: Toepassing in visteelt, farmaceutische industrie, voedingsindustrie en cosmetische industrie. Technologie ontwikkeling: Biochemie, instrumenten e.d.

3.2 Samenwerkingsrelaties Vrijwel alle bedrijven werken samen met andere life sciences bedrijven en/of kennisinstellingen (15 van de 16). De samenwerkingspartners liggen vaker buiten de regio Amsterdam dan erbinnen. Elf bedrijven werken zowel met bedrijven als met kennisinstellingen samen, vier werken alleen met kennisinstellingen en één bedrijf werkt niet samen. Samenwerking met bedrijven De bedrijven waarmee wordt samengewerkt liggen bijna allemaal buiten de regio Amsterdam, daarnaast werkt een deel samen met life sciences bedrijven in het buitenland (zie figuur 3.2). Een volledige lijst met bedrijven waarmee wordt samengewerkt is opgenomen in de bijlage.

Dedicated MRC-Holland is een dedicated Life Science bedrijf dat in Amsterdam in De Baarsjes gevestigd is sinds 1985. Bij MRC-Holland werken in totaal 18 mensen aan R&D. In 2002 heeft RMC-Holland de MLPA techniek (multiplex ligation-dependent probe amplification) geïntroduceerd. De MLPA techniek wordt gebruikt om erfelijke ziektes op te sporen. Daarnaast wordt de MLPA techniek ook gebruikt om genetische veranderingen in tumoren op te sporen. Wereldwijd gebruiken ruim 600 ziekenhuizen en laboratoria de door MRC-Holland ontwikkelde techniek. www.mlpa.com

14


Figuur 3.2 Bedrijven waar dedicated en dieversified bedrijven mee samenwerken

Groningen

Alkmaar Amsterdam Weesp Uithoorn Naarden

Lelystad

Amsterdam Enschede

Leiden

Marcy l' Etoile

Bunnik

Breda Nuenen

Goa Gent

Singapore Brussel

Maastricht

Heerlen

Marcy l' Etoile

Samenwerking met kennisinstellingen De kennisinstellingen waarmee bedrijven samenwerken liggen wat vaker in de regio. Het betreft veelal samenwerkingsverbanden met universiteiten of academische ziekenhuizen/centra. Een groot deel betreft samenwerking met de VU, de universiteit van Leiden en het AMC. Maar ook met de universiteiten van Wageningen, Utrecht, Maastricht, Nijmegen en Rotterdam wordt samengewerkt (zie figuur 3.3).

15


Figuur 3.3 Kennisinstellingen waar dedicated en diversified bedrijven mee samenwerken

Amsterdam

Lelystad Naarden

Leiden Rotterdam

Wageningen

Nijmegen

London

Maastricht

Met andere bedrijven wordt vooral samengewerkt voor productontwikkeling en onderzoek. Zoals verwacht is de samenwerking met kennisinstellingen vooral op het gebied van onderzoek. Tabel 3.4 Redenen voor samenwerking van dedicated en diversified bedrijven met bedrijven en kennisinstellingen (aantallen, meerdere antwoorden mogelijk) bedrijven

kennisinstellingen

productontwikkeling

6

4

onderzoek

5

13

innovatie

3

3

financiën

0

0

distributie

1

0

promotie

1

0

anders, namelijk totaal

0

0

11

15

De R&D strategie van de bedrijven verschilt, maar betreft vooral externe samenwerking (zie tabel 3.5).

16


Tabel 3.5 Karakterisering van de R&D strategie van de vestiging in de regio Amsterdam absoluut externe samenwerking (op vastomlijnde projecten)

7

open innovatie (lange termijn proactieve samenwerking)

4

Interne samenwerking

3

acquisitie (om nieuwe kennis te vergaren)

1

niet van toepassing, geen r&d aanwezig in vestiging

0

geen antwoord

2

totaal

16

3.3 Medewerkers Veertien bedrijven hebben ingevuld hoeveel personen er in hun bedrijf werkzaam zijn. Zes bedrijven hebben minder dan 10 werkzame personen (één eenmansbedrijf). Van de overige bedrijven zijn er zes met 10-49 werkzame personen en twee met 50 werkzame personen of meer. Tabel 3.6 Aantal werknemers (in FTE) volgens bedrijf absoluut 1

1

2

1

3

1

4

1

5

1

8

1

11

1

15

1

18

1

25

2

35

1

185

1

200 totaal

1 14

Aan de respondenten is gevraagd in te vullen hoe de medewerkers verdeeld zijn over directie, onderzoek, commercieel, ondersteuning en overig. Van de bedrijven die aan onderzoek doen, bestrijkt onderzoek het grootste deel van de medewerkers (gemiddeld 54%). Het R&D personeel van de bedrijven komt, op een enkeling na, allemaal uit Nederland.

17


3.4 Het bedrijf Zoals verwacht, en ook al uit het bestand van AIM bleek, zijn de meeste bedrijven recent opgericht. Acht van de 14 bedrijven waarvan het oprichtingsjaar bekend is zijn opgericht in 2000 of later. Het oprichtingsjaar is in bijna alle gevallen gelijk aan het jaar van vestiging in de Amsterdamse regio. Geen van de bedrijven maakt deel uit van een buitenlands bedrijf. De oprichter van het bedrijf is in zes van de 14 gevallen afkomstig uit het bedrijfsleven, in vier van de 14 gevallen heeft de oprichter eerder op een universiteit gewerkt en de rest werkte als medicus of een combinatie van bedrijfsleven en de universiteit. De CEO is bijna altijd ouder dan 40 (15 van de 16 bedrijven) en in 14 van de 16 gevallen een man. Diversified Clinquest is een jong bedrijf (opgericht in 2004) dat zich richt op het ontwikkelen en implementeren van omvangrijke productontwikkelingsprogramma’s om producten van de ontwikkelingsstadia naar marktklaar te brengen. Clinquest heeft drie werknemers waarvan één zich bezighoudt met R&D. Naast de Nederlandse vestigingen in Amsterdam en Oss heeft Clinquest ook vestigingen in de USA en in Singapore. www.clinquest.nl

Alle bedrijven staan ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Op basis van de Kamer van Koophandel-nummers is bepaald tot welke bedrijfscategorie de bedrijven behoren. Van de zeven bedrijven die deze informatie gaven behoren er drie tot de groothandel farmaceutische producten (SBI-code 51461), drie tot medische farmacologisch speuren ontwikkelingswerk (SBI-code 73103) en een bedrijf is een financiële holding. In onderstaande tabel is voor de twee genoemde SBI-codes het totale aantal vestigingen en werkzame personen weergegeven, in Amsterdam, de regio en heel Nederland. Het is belangrijk om te beseffen dat dit niet allemaal life sciences bedrijven zijn, en dat life sciences bedrijven bovendien ook in andere SBI-codes voorkomen. Welke dit zijn, moet nader onderzocht worden. Tabel 3.7 Omvang twee bedrijfscategorieën Groothandel farmaceutische producten Medisch farmacologisch speuren ontwikkelingswerk vestigingen

werkzame personen

vestigingen

werkzame personen

Amsterdam

31

451

53

948

Regio Amsterdam

129

2.749

88

1.200

Nederland

608

11.304

391

7.772 bron: O+S/LISA

In heel Amsterdam bestaat de sector groothandel farmaceutische producten uit 31 bedrijven. Hier werken in totaal 451 mensen. De sector medische farmacologisch speuren ontwikkelingswerk is met 53 bedrijven wat groter en zorgt ook voor meer werkgelegenheid, totaal 948 werkzame personen. In de regio Amsterdam (zie figuur 1.3 voor de definitie) is de omvang van beide bedrijfstakken groter, vooral voor wat betreft de 18


groothandel farmaceutische producten, en maakt in beide bedrijftakken ongeveer een vijfde deel uit van het totaal in Nederland. De meest genoemde redenen om een life sciences bedrijf in Amsterdam te vestigen zijn: de toegang tot kennis, de bedrijfsruimte, gekwalificeerd personeel en de bereikbaarheid. Het belangrijkste knelpunt van de regio Amsterdam voor life sciences bedrijven is het vinden van geschikte bedrijfsruimte, gekwalificeerd personeel en regelgeving en vergunningen. Ook toegang tot kennis, bereikbaarheid en toegang tot de markt worden door sommige bedrijven als knelpunten gezien. Tabel 3.8 Redenen voor vestiging in regio Amsterdam en knelpunten regio Amsterdams (aantallen, n=28) Waarom in regio Amsterdam Problemen regio Amsterdam toegang tot kennis

4

2

bedrijfsruimte

4

4

bereikbaarheid

3

1

gekwalificeerd personeel

3

5

economisch klimaat

1

-

toegang tot de markt

1

1

belastingen

1

-

geen knelpunten

-

4

regelgeving – vergunningen

-

4

anders, namelijk

8

1

weet niet, geen antwoord

2

3

De meeste bedrijven hebben de vragen over behaalde omzet en winst beantwoord. De omzet van de bedrijven loopt uiteen van minder dan 1 miljoen euro tot 10-100 miljoen euro. Tien van de 14 bedrijven die hebben aangegeven wat hun omzet is draaien een omzet tot 3 miljoen euro. Negen van de vijftien die de vraag hebben beantwoord maken winst. Over het algemeen geldt, hoe meer omzet hoe vaker bedrijven winst maakten. De verwachtingen ten opzichte van de omzet zijn overwegend positief. Tien van de 16 bedrijven verwachten een toename, vier verwachten een gelijke omzet en twee bedrijven hebben geen omzetverwachting gegeven.

19


20


4 Volgende bedrijven

Aan het onderzoek hebben ook 12 volgende bedrijven meegedaan, deze zijn onderverdeeld in 8 service bedrijven en 4 investeerders. Omdat het maar een klein aantal bedrijven betreft worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd in aantallen in plaats van percentages.

4.1 Type bedrijven De 12 volgende bedrijven die aan het onderzoek meededen (een vijfde deel van alle volgende bedrijven in de regio) zijn vooral leveranciers en investeerders. Het betreft, net als bij de dedicated en diversified bedrijven, vooral bedrijven die werkzaam zijn in human health (9 van de 12). Human health valt uiteen in de terreinen oncologie, cardiologie, auto-immuunziekten, infectieziekten, hersenonderzoek en vele anderen. De bedrijven die hebben meegewerkt zijn werkzaam in oncologie, neurologie, infectieziekten, pharma en medical devices of in verschillende van de genoemde sectoren. Volgend VenGen staat voor Venture Genisis: the making of a venture. VenGen heeft in 2001 een vestiging in Amsterdam opgericht en heeft zes werkzame personen. VenGen helpt bij het opzetten van life sciences bedrijven door het bieden van ontwikkelkapitaal, een uitgebreid netwerk en ervaring op het gebied van management, ondersteuning en strategische planning. De focus van VenGen ligt op wetenschappelijke doorbraken die potentie hebben om veel invloed te hebben op de life sciences industrie. www.vengen.nl

4.2 Samenwerkingsrelaties Negen van de 12 volgende bedrijven werken samen met andere life science bedrijven en/of kennisinstellingen. Drie bedrijven werken niet samen, acht bedrijven werken samen met zowel kennisinstellingen als bedrijven en één bedrijf werkt alleen met bedrijven samen. De genoemde bedrijven en kennisinstellingen waarmee wordt samengewerkt liggen, op de Vrije Universiteit, Solvay en Kiadis Farma BV na allemaal buiten de regio (zie figuren 3.2 en 3.3). Een deel van de bedrijven zegt samen te werken met andere life sciences bedrijven, maar heeft deze bedrijven niet bij naam genoemd.

21


Tabel 4.1 Redenen voor samenwerking met bedrijven en kennisinstellingen (aantallen, meerdere antwoorden mogelijk) bedrijven

kennisinstellingen

innovatie

3

1

productontwikkeling

3

2

onderzoek

1

3

financiën

2

1

distributie

1

1

- due diligence

1

1

- reinbursement

1

-

- strategieontwikkeling

1

-

- advies/coaching

-

2

- beoordeling projecten

-

1

9

8

anders, namelijk:

Totaal

Zeven bedrijven hebben een R&D strategie, vier daarvan noemen open innovatie, twee externe samenwerking en van het andere bedrijf is acquisitie de strategie.

4.3 Medewerkers Acht volgende bedrijven hebben ingevuld hoeveel personen er in hun bedrijf werkzaam zijn. Het betreft vier éénmanszaken, twee bedrijven met twee werkzame personen, één met zeven werkzame personen, één met dertig werkzame personen.

4.4 Het bedrijf De volgende bedrijven die mee hebben gedaan zijn tussen 1985 en 2006 opgericht. De vestiging in de regio Amsterdam is meestal in het zelfde jaar opgericht (bij één bedrijf onbekend). Slechts één bedrijf maakt deel uit van een buitenlands bedrijf (Europees). Negen van de 12 oprichters van de bedrijven zijn afkomstig uit het bedrijfsleven, twee oprichters zijn afkomstig van een universiteit of kennisinstelling en van één oprichter is de vorige werkkring onbekend. De CEO is in 10 van de 12 gevallen ouder dan 40 en eveneens in meestal een man (9 van de 11 gevallen). De bedrijven noemen verschillende redenen om in de regio Amsterdam gevestigd te zijn: toegang tot kennis (4), bereikbaarheid (4), bedrijfsruimte (3), economisch klimaat (2), overname, bedrijf was al in deze plaats (2), woonplaats (2), toegang tot de markt (1), gekwalificeerd personeel (1). De knelpunten van de regio Amsterdam zijn volgens de volgende bedrijven het vinden van gekwalificeerd personeel (3), toegang tot kennis (2), bereikbaarheid (2), regelgeving (1) en financiële ondersteuning door de gemeente (1). Vier van de 12 bedrijven ondervinden geen knelpunten. 22


De omzet loopt uiteen van minder dan een miljoen tot 1 tot 3 miljoen. Negen van de 12 bedrijven maakten winst in het afgelopen jaar, twee respondenten weten het niet en één wil het niet zeggen. Voor het komende jaar verwachten acht bedrijven een toename van de omzet, twee bedrijven verwachten een afname van de omzet en twee bedrijven verwachten dat de omzet gelijk zal blijven.

23


24


5 Conclusies

Life sciences is een relatief jonge sector, waarvan de precieze omvang en samenstelling in de regio Amsterdam onbekend is. O+S heeft hier voor de eerste keer onderzoek naar gedaan. Dit onderzoek is te beschouwen als een nulmeting. Alle bedrijven uit het relatiebestand van AIM zijn in het najaar benaderd met de vraag of ze via internet een vragenlijst wilden invullen. Iets meer dan een vijfde deel heeft dit gedaan, in totaal 28 bedrijven in de regio Amsterdam, waarvan 16 dedicated en diversified en 12 volgend. Er zitten een paar grote bedrijven tussen maar het merendeel heeft minder dan 10 werknemers. In de totale life sciences sector in Nederland werken nog geen 5.000 mensen en het aandeel in het bruto nationaal product is 0,07%. Op basis van deze nulmeting kunnen geen uitspraken worden gedaan over het aantal werkzame personen in de life sciences cluster in de regio Amsterdam. Hiervoor is nader onderzoek nodig. Vestigingsplaats van de 28 bedrijven

(

(

(

&

Lelystad Zaanstad

& (

Amsterdam

! (

&

(

Heemstede

&

(

! (

( (

( &

&

& Haarlemmermeer Amsterdam Zuidoost

( Ouder-Amstel

Uithoorn

!

( ( (

( Naarden

legenda ( dedicated ! diversified & volgend

Sector in ontwikkeling Life sciences bedrijven kunnen grofweg in twee groepen worden gesplitst: de dedicated en diversified bedrijven, die zelf onderzoek doen, en de volgende bedrijven. Deze laatste groep is veel breder van samenstelling en bestaat zowel uit dienstverlenende bedrijven, toeleveranciers en investeerders. Het is niet eenvoudig om de life sciences sector eenduidig te definiëren, juist omdat het een jonge bedrijfstak is. Het gaat dan ook vaak om bedrijven die nog niet zo lang geleden zijn opgericht. De driedeling is niet voor alle

25


bedrijven even duidelijk. Zo blijkt uit ons onderzoek dat een aantal bedrijven zichzelf tot een andere categorie rekent dan de categorie waartoe ze volgens AIM zouden behoren. Samenwerkingsrelaties vooral buiten de regio De meeste life sciences werken samen met andere bedrijven, vooral op het gebied van productontwikkeling en onderzoek. Deze bedrijven bevinden zich vaker buiten de regio Amsterdam dan daarbinnen. Daarnaast wordt samengewerkt met bedrijven in het buitenland. Ook werken de bedrijven samen met kennisinstellingen, veelal universiteiten of academische ziekenhuizen/centra. Dit kan innovaties stimuleren en leiden tot clustervorming. De kennisinstellingen waarmee wordt samengewerkt liggen wat vaker dan de bedrijven in de regio, maar ook met de universiteiten van Wageningen, Utrecht, Maastricht, Nijmegen, Rotterdam en Groningen wordt samengewerkt. Niet alleen in Amsterdam maar ook rond de andere universiteitssteden zijn life sciences clusters ontstaan. De R&D strategie van de bedrijven in de Amsterdamse regio verschilt, maar betreft vooral externe samenwerking of open innovatie. Tweederde maakt winst In de media wordt vaak het beeld geschetst dat life sciences bedrijven jarenlang moeten investeren voordat ze wat gaan verdienen. Dit beeld kwam niet uit onze beperkte enquête. Mogelijk hebben vooral de bedrijven die het goed doen, of die al in de winstmakende periode zitten meegedaan. Het merendeel van de bedrijven heeft de vragen over de omzet en winst beantwoord. De omzet van de bedrijven varieert, en tweederde van de bedrijven maakt winst. Ook de verwachtingen ten aanzien van de toekomst zijn positief, de meeste bedrijven verwachten een toename van de omzet. De groei van de sector, die zich de laatste jaren voordeed, lijkt aan te houden. Waarom Amsterdam? Life sciences bedrijven zijn in de Amsterdams regio gevestigd vanwege de toegang tot kennis, de beschikbare bedrijfsruimte en de bereikbaarheid. Bedrijven ervaren ook knelpunten. Een tekort aan hoogopgeleid personeel wordt het vaakst genoemd. Andere knelpunten zijn regelgeving en vergunningen, toegang tot kennis en bedrijfsruimte. Het zou goed zijn als hier wat aan gedaan wordt.

26


Bijlage 1 Vragenlijst

Geachte meneer, mevrouw, In juli bent u benaderd door de Amsterdamse Innovatie Motor met het verzoek deel te nemen aan het Amsterdam BioMed Cluster (www.amsterdambiomed.com). Door de life sciences bedrijven en kennis aanwezig in de regio te ontsluiten wil het cluster samenwerking en innovatie onderling stimuleren als ook de regio internationaal promoten. Binnenkort zullen de bedrijfsprofielen zoals van u ontvangen online worden gezet in de “Gouden Life Sciences Gids”, zodat geïnteresseerde bezoekers u weten te vinden. De Amsterdamse Innovatie Motor wil tevens graag de ontwikkelingen in de Amsterdamse life sciences sector in de tijd volgen en heeft daarom O+S gevraagd hiervoor een monitor op te zetten en deze jaarlijks uit te voeren. Vandaar dat u nu nogmaals wordt benaderd met een aanvullende vragenlijst. De resultaten van deze vragenlijst worden verwerkt in een rapportage, Monitor life sciences regio Amsterdam, die wij op verzoek aan u toesturen. Om een zo compleet overzicht van de sector te krijgen wordt uw medewerking zeer op prijs gesteld. Er worden 10 jaarkaarten voor de Amsterdamse Hortus Botanicus verloot onder de bedrijven die meedoen aan het onderzoek. Indeling life sciences bedrijven In de life sciences sector wordt onderscheid gemaakt tussen dedicated, diversified en volgende bedrijven.

Dedicated

Kennisintensieve, in life sciences gespecialiseerde bedrijven die actief zijn in R&D en in de toepassing van processen, producten en/of diensten

Diversified

Bedrijven die life sciences integreren in hun bestaande R&D- en productieactiviteiten

Volgend

Bedrijven die zelf geen life sciences R&D activiteiten uitvoeren, maar gebruik maken van elders ontwikkelde kennis in hun eigen bedrijfsactiviteiten

1.

Tot welke type behoort uw bedrijf? o o o

Dedicated Diversified Volgend, namelijk: - onderzoeksinstituut - onderwijsinstelling - leverancier goederen - leverancier diensten - investeerder - anders namelijk

27


2.

Life sciences worden ook wel ingedeeld naar deelgebieden. Tot welk deelgebied behoort uw bedrijf het meest?

o

o

Human health: vooral de toepassing van biotechnologie in de gezondheidszorg. Wordt gebruikt bij de productie van medicijnen en vaccins, maar ook om (in een vroegtijdig stadium) ziekten op te sporen en te voorkomen. (ga door naar vraag 3) Agro-food: toepassingen in de landbouw en de voedselproductie. Kaas en bier maken valt hier bijvoorbeeld onder naast genetisch gemodificeerde gewassen. (ga door naar vraag 4) Environment: toepassing in industriële productie en bio-producten. Productie van plastic en brandstof uit suiker en zuivering van afvalwater zijn enkele voorbeelden. (ga door naar vraag 4) Water life: toepassing in visteelt, farmaceutische industrie, voedingsindustrie en cosmetische industrie. (ga door naar vraag 4) Technologie ontwikkeling: biochemie, instrumenten e.d. (ga door naar vraag 4)

3.

Op welk terrein binnen human health is uw bedrijf vooral actief? (liefst 1 kiezen)

o o o

o o o o o

Oncologie Cardiologie Auto-immuunziekten Infectieziekten Hersenonderzoek

o

Anders, namelijk ……

Samenwerkingsverbanden 4.

Werkt uw bedrijf samen met andere life sciences bedrijven en/of kennisinstellingen (zoals een (academisch) ziekenhuis, universiteit, hogeschool, onderzoeksinstituut of overheidsdienst)? o o o o

5.

Ja, met bedrijven en kennisinstellingen (ga door naar 5) Ja, alleen met bedrijven (ga door naar 5 en 6 en daarna naar 9) Ja, alleen met kennisinstellingen (ga door naar 7) Nee, werk niet samen (ga door naar 9)

Met welke andere life sciences bedrijven bestaat een samenwerkingsverband? (maximaal 3 noemen) Naam bedrijf 1 Naam contactpersoon E-mailadres Telefoonnummer Plaats Land Website

28

Naam bedrijf 2 Naam contactpersoon E-mailadres Telefoonnummer Plaats Land Website

Naam bedrijf 3 Naam contactpersoon E-mailadres Telefoonnummer Plaats Land Website


6.

Op welk vlak werkt u vooral samen? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o o

7.

Onderzoek Inkoop Innovatie Productontwikkeling Promotie Financiën Distributie Anders, namelijk

Met welke kennisinstellingen bestaat een samenwerkingsverband? (maximaal 2) Naam kennisinstelling 1 Naam contactpersoon E-mailadres Telefoonnummer Plaats Land Website

8.

Naam kennisinstelling 2 Naam contactpersoon E-mailadres Telefoonnummer Plaats Land Website

Op welk vlak werkt u vooral samen? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o o

Onderzoek Inkoop Innovatie Productontwikkeling Promotie Financiën Distributie Anders, namelijk

9. Hoe karakteriseert u de R&D strategie van de Amsterdamse vestiging? (een antwoord kiezen) o o o o o

Externe samenwerking (op vastomlijnde projecten) Open Innovatie (lange termijn proactieve samenwerking, verkopen, inkopen, licenseren van vindingen) Acquisitie (om nieuwe kennis te verkrijgen) Interne samenwerking Niet van toepassing, geen R&D aanwezig in Amsterdamse vestiging

Personeel Deze vragen alleen invullen voor de vestiging(en) in de regio Amsterdam. 10. Hoeveel personen (in fte) werken er bij uw bedrijf (alleen regio Amsterdam)? 11. Hoe is de verdeling (totaal = 100%) over: o o o o o

Directie Onderzoekers Commercieel Ondersteuning Anders

% % % % %

29


12. Waar komt het R&D-personeel dat u in dienst heeft vandaan? o o o o o

Nederlands Overig Europa Amerika Azië Overige landen

% % % % %

Varia 13. In welk jaar is uw bedrijf opgericht? 14. In welk jaar is de vestiging in de Amsterdamse regio opgericht? 15. Maakt de vestiging in de Amsterdamse regio deel uit van een buitenlands bedrijf? o o o

Ja (naar vraag 16) Nee (naar vraag 17) Onbekend (naar vraag 17)

16. Wat is de herkomst van dit bedrijf? o o o o

Europa Noord Amerika Azië Overig

17. Wat was de vorige werkkring van de oprichter van dit bedrijf? o o o

Universiteit Bedrijfsleven Anders, namelijk…..

18. Staat het bedrijf ingeschreven bij de Kamer van Koophandel (KvK)? o o

Ja (door naar vraag 20) Nee (door naar vraag 21)

19. Wat is het KvK-nummer van uw vestiging? (zie uitreksel) 20. Waarom is uw bedrijf in de regio Amsterdam gevestigd? (meerdere antwoorden mogelijk) o o o o o o o o o o o

30

Economisch klimaat Toegang tot de markt Toegang tot kennis Regelgeving/vergunningen Belastingen Gekwalificeerd personeel Toeleveranciers Bedrijfsruimte Bereikbaarheid Leefklimaat Anders, namelijk…….


21. Wat was de omzet van uw bedrijf in 2006? o o o o o o o

< 1miljoen 1-3 miljoen 3-10 miljoen 10-100 miljoen 100 miljoen – 1 miljard >1 miljard Onbekend

22. Maakte uw bedrijf winst in 2006? o o o o

Ja Nee Onbekend Wil niet zeggen

23. Op welke gebieden ondervindt u als ondernemer in de regio Amsterdam knelpunten? (meerdere antwoorden mogelijk) o o

Economisch klimaat Toegang tot de markt

o o o o o o o o o

Regelgeving/ vergunningen Belastingen Gekwalificeerd personeel Toegang tot kennis Toeleveranciers Bedrijfsruimte Bereikbaarheid Leefklimaat Anders, namelijk

24. Wat zijn uw verwachtingen ten aanzien van de omzet van uw bedrijf voor 2007 en 2008, ten opzichte van eerdere jaren? o o o o

Een toename Een afname Gelijk Weet niet

25. Wat is de leeftijd van de CEO van uw bedrijf? o o o o o

20-30 31-40 41-50 51-60 Ouder dan 60 jaar

26. Is de CEO een man of vrouw? o o

Man Vrouw

31


De resultaten van dit onderzoek worden verwerkt tot een rapport. Als u een email wilt ontvangen zodra het rapport op de website van O+S staat, vult u hier dan uw emailadres in:

Onder de bedrijven die de vragenlijst invullen worden 10 jaarkaarten voor de Hortus Botanicus verloot, waar iedereen van uw bedrijf gebruik van kan maken. Als u hier belangstelling voor hebt, vult u hier dan de volgende gegevens in: Naam contactpersoon: Naam bedrijf: Adres: Postcode: Plaats: Hartelijk dank voor uw tijd.

32


Bijlage 2 Respons

Dedicated bedrijven naam

plaats

A-Skin

Amsterdam 1018HV

postcode samenwerking bedr1 K

*

AIMM Therapeutics

Amsterdam 1105BA

B+K

Immpact BV Amsterdam

Artu Biologicals

Lelystad

K

*

7243PM

plaats

bedr3 plaats

kennis1

plaats

kennis2

*

bedr2

*

VU

Amsterdam

*

AMC

Amsterdam

*

*

*

Erasmus

Amsterdam

*

BioDetection

Amsterdam 1098SM

B+K

BioClear BV Groningen

*

DC Prime

Amsterdam 1018HV

B+K

Curecax

Brussel

Sygenetics

Hans Mak Instituut

Naarden

1411EL

B+K

Medimate

Enschede

*

KIT Biomedical

Amsterdam 1105AZ

B+K

Biomieux

Marcy

Tulip India

Marcozyme BV

Amsterdam 1105BA

Niet

*

MRC Holland BV

Amsterdam 1057DN

B+K

Pathofinder

PanPath

Amsterdam 1098SM

K

*

Winclove Bio

Amsterdam 1032KJ

B+K

VSM

Youmedical

Amsterdam 1060CH

B+K

*

CIDC

Lelystad

B+K

*

8203AA

plaats

*

VU

Amsterdam

WUR

Wageningen

Singapore *

VUMC

Amsterdam

ErasmusMC

Rotterdam

*

LUMC

Leiden

Goa

* Maastricht

Alkmaar

Innogenetics

plaats

CCM *

Gent

Nuenen Uva

Amsterdam

*

Londern school London *

NKI

ErasmusMC

*

*

Universiteit

Maastricht

Allergisan GMbH ?

*

Universiteit

Wageningen *

*

*

*

*

*

*

*

*

Rotterdam

33


Diversified bedrijven naam

plaats

postcode

samenwerking

bedr1

plaats

bedr2

Agriom BV

De Kwakel

1424PR

B+K

*

*

Fornix BioSciences N.V.

Lelystad

8423BM

B+K

*

Clinquest Europe

Amsterdam

1098SM

B+K

*

plaats

bedr3

plaats

kennis1

plaats

kennis2

plaats

*

Universiteit

Wageningen

*

*

Quintiles

*

*

TON

Hoofddorp

ErasmusMC

Rotterdam

Nederland

Universiteit

Utrecht

Volgende bedrijven naam

plaats

postcode samenwerking bedr1

Medifocus BV

Lelystad

8241AC

B+K

DSM

MedSciences Capital

Amsterdam

1077WZ

B+K

Kiadis Farma BV Amsterdam Procenta BV Leiden

Akkolens Breda

LUMC

VanGen

Amsterdam

1077XE

Niet

*

*

*

*

*

BioPartner Start-up

Amsterdam

1061AG

B+K

*

*

*

*

*

Berkevens Management

Amsterdam

1071ZE

B+K

*

*

*

*

*

Coritcal Studios

Amsterdam

1015CN

Niet

*

*

*

*

*

Semper Healthcare

Oudekerk aan

1191KT

B+K

*

*

*

*

*

Axil

Amsterdam

1001LB

B+K

*

*

*

*

Farmalyse BV

Zaandam

1505HX

B+K

EMCM

Nijmegen

*

*

Universiteit

Wageningen Leiden

Leiden

Innopact

Amsterdam

1078VJ

B+K

Bio-Actor BV

Brussel

*

*

VU

Amsterdam

Gent

Prinsze Pharma Concepts

Badhoevedorp 1171HW

Niet

*

*

*

*

*

Seijgraaf

Heemstede

B

*

*

*

*

*

2104AA

Nieuwe bedrijven naam

plaats

postcode straat

Immpact BV

Haarlem

2011MP

Kenaupark 3

Kiadis Pharma

Amsterdam

1098VA

Kruislaan 419

34

plaats

bedr2

plaats

bedr3

plaats

kennis1

Heerlen

Solvay

Weesp AnFarma Bunnik VU

plaats

kennis2

plaats

Amsterdam

Radboud

Nijmegen

Leiden

*

RU Gent

Monitor life sciences

Recommend Documents