Mcdisch. Conlact. Toekomstige structuur gezondheidszorg REDACTIONEEL

O F F I C I E E L ORCAAN VAN DE K O N I N K L I J K E NEDERLANDSCHE

MAATSCHAPPIJ

TOT BEVOR DERING DER G E N E E S K U N S T

Mcdisch Conlact

REDACTIONEEL

Toekomstigestructuur gezondheidszorg Bij iedere gedachtenwisseling over een zo veelzijdig onderwerpals een toekomstigestructuurvan de volksgezondheid, dreigther gevaar van een Babylonischespraakverwarring. Desondanks lijkt ons een discussieover een toekomstigegezondheidszorgin Medisch Contact nuttig, zo schreven wij bij het begin van een

26e J A A R G A N G

--

No. 14

--

9 A P R I L 1971

INHOUD

Toekomstigestructuur g e z o n d h e i d s z o r g .. 377 B a s i s o n d e r z o e k k o s t e n s t r u c t u uzri e k e n h u i zen in N e d e r l a n d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .378 . De s p e c i f i e k b e e r o e p s o p l e i d i ntot g huisarts 379 D r u g - s y m p o s i u m K.N.M.P. . . . . . . . . . . . . . . . 383 B o e r h a a v e c u r s u sd e r m a t o - v e n e r e o ] o g i.e. . 386 Eerste a~gemene l e d e n v e r g a d e r i n Vg e r e n i ging v o o r M e d i s c h e en B i o l o g i s c h eInform a t i e v e r w e r k i n g. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .386 . T o e k o m s t i g e s t r u c t u u rg e z o n d h e i d s z o r gin N e d e r l a n d (slot). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .387 . Staatssecretari Kruisinga s over b e j a a r d e n zorg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390 .. Wet a m b u l a n c e v e r v o e r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 391 S t e r f t e c i l f ein r sabortusdiscuss.ie . . . . . . . . . 392 B a c t e r i o l o g i s cohn d e r z o e k en landsverdediging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .393 ..

Van het hoofdbestuur:

V a c a t u r e s h o o f d b e s t u u r. . . . . . . . . . . . . . .396 Vrijstelling c o n t r i b u t i.e. . . . . . . . . . . . . . .396 .

Van het CentraalCollege: O p l e i d i n gIongziekten en } u b e r c u l o s e. . . 397 Uit de a f d e l i n g e n. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .401 . P e r s o n a l i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .401 .. Brievenaan de r e d a c t i e. . . . . . . . . . . . . . . . .402 Varia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .403 ... Hoofdredacteur:F. A. Bol, erts. Redactie:J. J. van Mechelen (secr.). C. C. G. Jansens en R. A. te Velde.

Colofoonop bladzijde 404.

serie artikelenover die structuur(M.C. nr. 2/'1971, blz.39).Wij herhalendeze woorden nu het laatsteartikel in deze reeks in ditnummer van Medisch Contact wordt afgedrukt.Die spraakverwarring is nogal meegevallen,wellicht omdat de doelstelling van de gezondheidszorg, waar vooralde laatste scribent zich mee heeft beziggehoudennietof nauwelijks inde beschouwingen zijnbetrokken.Wij menen met collega Van Mansvelt,dat nadere bezinningop het doel van de gezondheidszorg door de lezersin deze kolommen aan de orde zalworden gesteld. Er valteen haast roerendeovereenstemming te constateren bijde meeste schrijvers over een reorganisatie van de hulp in het eersteechelon, waar algemeen wordtgepleitvoor een geinstitutionaliseerde vorm van samenwerking en taakverdeling tussen de werkers in de eerste lijn, zoalshuisartsen, verplegenden, maatschappelijk werkers,vroedvrouwen,fysiotherapeuten en anderen,waarbijeen integratie van preventieve,curatieveen maatschappelijke gezondheidszorgdoor enkeleauteursop de voorgrond wordt geplaatst(Muntendam en Veldkamp). Hoe deze samenwerkingtussenvrijeberoepers en personen in ambtelijkedienstin concreto zou moeten functioneren is in het algemeen in her midden gelaten,hoewel collegaWeijenborg gelooft, dat het tijdwordt om ingrijpende wijzigingen aan te brengen in de omstandigheden waarindoor de huisartshulp wordt verleend. Het gezegde: ,,Liever kleine baas, dan grote knecht"kan in het vlak van de gezondheidszorg op den duur nietgeldigzijn. Een duidelijk verschilpunt is het eigen risico. Wordt her enerzijds verworpenonder het motto: 377

,,Eenziekekiestniet,hij berusten heeft maar een wens: beterworden" (hieris dus een financiele overweging van de patientzelf onaanvaardbaar-Dolman),anderzijdswordt geconcludeerd,dat de patientin niet onbelangrijke mate zijnbehandelingmede bepaalt,hetgeen medeverantwoordelijkheid betekent, welke slechtsdoor een eigen bijdragekan worden geactiveerd, waarbijverschillende auteurshet restitutiestelsel prefereren boven de verstrekking in natura. Een gemengde financiering van de gezondheidszorgdat wil zeggen een financiering gedeeltelijk uit algemene middelen, gedeeltelijk uiteen premieheffing, wel of nietaangevuldmet een eigen risico en een eigenziektekostenverzekering,staattegenovereen financiering uitsluitend uiteen premieheffing, waarinook de mogelijkheid van een eigen risico aanwezig blijft.

Een woord van dank aan de auteursis hier zeker op zijnplaats;wij hopen dat hun bijdragen aanleiding mogen vormen toteen discussie over de vragen die zijhebben opgeworpen en de mogelijke oplossingen die zijhebben voorgesteld. B.

Basisonderzoek kostenstructuur z i e k e n h u i z e n in N e d e r l a n d

In het kader van het onderzoekprogrammavan de staatssecretaris van SocialeZaken en Volksgezondheid Dr. R. Jo H. Kruisinga heeft het NationaalZiekenhuisInstituut een rapportuitgebrach,tmet betrekking tot her vooronderzoekvoor de analysevan de kostenstructuur van ziekenheizen in Nederland.De staatssecretaris heeftin september 1969 aan het NationaalZiekenhuisInstituut met name verzochtonderzoekvoorstellen te doen ten aanzienvan de analysevan de functies van de ziekenhuizenin de verzorgingsgebieden, mede met het

Bundel:Toekomstige structuur gezondheidszorgin Nederland De serie publikatiesover de toekomstige structuurvan de gezondheldszorg in Nederland, zoals verschenen in de nummers 2 tot en met 14 van Medisch Contact 1971, zal worden gebundeld en ter beschikklng van belangstellenden worden gesteld.Tegen vergoeding van de kosten ad /1.50 per stuk zal de bundel na bestellingworden toegezonden door de secretaresse van Medisch Contact, Lomanlaan 103, Utrecht,telefoon030-8854 11,toestel222.

378

U~Medisch Contact anno f946 In de afgeloopenweken werden besprekingen gevoerd met den I.G.D.L., betreffende de overeenkomst met z.g.n,contract-artsen. Her verheugt ons te kunnen mededeelen, dat de Inspectiebereidgevonden werd aan onze bezwaren tegemoette komen. De gewijzigde overeenkomst moet thans door het Departement van Oorlog worden goedgekeurd, hetgeen waarschijnlijk zal geschieden,aangezien een vertegenwoordigervan het Departementbij de besprekingenaanwezig was. In afwachtingvan de delinitieve vaststelling van het contract, verzoe. ken wij den artsen,die daartoeworden aangezocht,zich lot de gevraagde medewerking bereidte verklaren. Aan onze leden in het algemeen verzoekenwij een houding van Ioyalesamenwerking ten opzichtevan den Geneeskundigen Dienstder Landmacht in te nemen.

oog op het ontwikkelen van criteria ten aanzienvan de ptanningen de kostenontwikketing. Uithet vooronderzoekis gebleken dat prioriteit moet worden verleendaan de analysevan de kostenstructuur van de ziekenhuizen in Nederland.Het bestuurvan het NationaalZiekenhuisInstituut heeftde staatssecretarismedegedeeld dat op kortetermijnnader advieszal worden uitgebracht over een tweede onderzoek waarbijde samenhang van medisch handelen en kostenverloop aan analytischonderzoek zou kunnen worden onderworpen.Het vooroverleg dienaangaande is echternog nietafgesloten. Naar mag worden verwachtzal het NationaalZiekenhuisInstituutte zijner tijdnog onderzoekvoorstellen doen die in~icaties kunnen opleverenvoor criteria met be-trekking totregionale planninganalyse. Doelstellingen van het o n d e r z o e k naar de kostenstructuur. Her basis-onderzoek dat 1 januarJ1971

zou aanvangen isdirect afgestemdop:de relatie van de kostenen het ziekenhuisprogramma; de relatie van de kosten met de bezettingsgraad van het ziekenhuis; de invloedvan andere kostenfactoren zoals affiliatie. Het o n d e r z o e k t e a m .AIs projectleider zaloptreden Dr. L. J. M. Groot te Roermond. De dagelijks, e leiding van het or~derzoekis in handen gelegd van Drs. J. H. van Aert,econometrist bijhet ministerie van SocialeZaken en Volksgezondheid, die daartoe ter beschikking wordt gesteldvan het onderzoek. Hiermee is een samenwerking tussen de centrale overheiden het NationaalZiekenhuisInstituut tot stand gebracht waardoor het ZiekenhuisInstituut totde econometrische deskundigheid die ten departementebeschikbaar is,toegangverkrijg, t.

DE SPECIFIEKE BEROEPSOPLEIDING

TOT

HUISARTS

gerichtop hun toekomstigeberoepsuitoefening, terwijlde aanstaandespecialisten teveelelementen in hun opleidingkregen,die voor hen eigenlijk overbodig waren. Deze bezwaren werden algemeen als juist erkend. Om daaraan tegemoet te komen werden op verzoek van de minister van Onderwijsen Wetenschappen door de medische faculteiten plannen ontwikkeld met een tweeledigeopdracht:a) verkorting van de studieduur; b) het aangeven van plaatsen duur van de opleidingvan de huisarts. Deze plannen werden in 1967 gepubliceerden bevattenverschillendeuitvoeringsmogelijkheden, voornamelijk met het 6og op de onderwijskundige en wettelijke aspecten. De toekomstigeopleidingvan de huisartsin geZowel de faculteiten als de beroepsorganisaties vaar hadden een uitgesprokenvoorkeur voor de eerste mogelijkheid: artsexamen n a z e s jaar,waarna een Onder her motto ,,De toekomstigeopleidingvan verdereopleidingtot huisarts, specialist of sociaalde huisartsin gevaar"werd op genoemde perscongeneeskundigezou moeten volgen. Deze voorkeur ferentiedoor woordvoerdersnamens de K.N.M.G., werd bepaald,niet alleenuit onderwijskundig oogde L.H.V.en her N.H.G. toelichting gegeven op onpunt, maar vooral in verband met het belang dat dervolgendesyllabus: de Nederlandse bevolkingheeft bij optimalehuisartsenhulpgeleverddoor adequaat opgeleidehuisMomenteel staatde kwestievan de wijziging van de artsen.De ministervreesde echterdat deze opzet opleidingtot artsen de daarop volgende opleiding op moeilijkheden zou stuiten. Hij tot huisartsweer in het centrum van de belangstel- in E.E.G.-verba.nd koos toen - - zij het voorlopig- - voor uitwerking ling,met name ook bijde beroepsorganisaties (Kovan de tweede mogelijkheid, die hij zelf evenwel ninklijke NederlandscheMaatschappijtot bevordedaardoornietmeer alsde meest idealezag, en zegring der Geneeskunst,LandelijkeHuisartsenVereo de een nader onderzoek en een hernieuwd overleg nigingen NederlandsHuisartsenGenootschap).De met de faculteiten en de beroepsorganisaties toe toekomst van de huisartsengeneeskunde staat op inzake de uitvoerbaarheid van de eerste mogelijkher spel!Wat isher geval? heid. Sinds de StaatscommissieMedische BeroepsuitDeze toezegging(totoverleg)uit1968 is tot dusoefening eind 1970 aan de overheid een interimver een dode lettergebleven.Zo werd in oktober rapportinzakewijziging van de artsenopleiding uit1968 her gewijzigdeAcademisch Statuutvan kracht. bracht,worden van verschillende zijden pogingen Daarin wordt op de wijze zoals voorgesteldin de ondernomen om de betrokkenbewindsliedenertoe vermelde tweede mogelijkheid voorzienin een gete brengen op kortetermijntotbeslissingen ten aanzien van de aanbevelingenvan het interimrapport zamenlijkeopleidingvan alle medische studenten van zes jaar,afgeslotendoor het zogenaamde aste komen. Tot 1968 bestond de medische studieuit sistent-artsexamen, waarna in her zevende jaar difeen zevenjarige opleiding, die met het artsexamen ferentiatie mogelijkzal zijn.Dan kan de aanstaande werd afgesloten. De bezitter van de artsenbulhad specialist een opleidingvolgen die van nut is voor her rechtom zich 6f verderte specialiseren 6f zich zijn toekomstig specialisme,terwijlde aanstaandirectals huisartste vestigen.Oorspronkelijk -de huisartseen specifiokob~.ro~p~oplei..4,ir'q. '.'o1..3'. in de loop van de vorigeeeuw - - was deze opleiDit zevende jaarwordt ,'l(.,q,',.~lCLCn r:l~'.::oq~l-'~-'.x;~ding ingesteldmet de bedoelingdat daarmee ~en men. dat de bevoegdhed ~ocl't orq :tc: g:m.:-::sk:,q~! soortgeneeskundigenwerd gevormd. Door de sneluitte oefenen.Men stuithier al op een belangrijk le ontwikkeling sedertdienvan de specialisatie in bezwaar, namelijkdat ook degenen die in het zede geneeskunde is deze doelstelling feitelijk achvende /aar niet de huisartsenopleiding heeft geo terhaald. volgd,zich toch als huisartszou mogen vestigen. Tegen de situatie, dat de opleidingtot arts in Er zijn meer bezwaren: men moet na het artsfeitezowel een opleidingtot huisartsals een voorexamen in militaire dienst,wat voor de aanstaande bereidingtot verdere specialisatie was rezen dan specialisten een onderbrekingvan hun specialistenook steeds meer bezwaren. De aanstaande huisopleiding betekenten de beoogde verkodingvan de artsen ontvingeneen opleiding, die te weinig was

De discussiesover de specifiekeberoepsopleiding tot huisartszijnde laatsteweken weer verlevendigd en in de publiciteit gekomen door twee van elkaarlos staande discussiebijdragen: a. een persconferentie van de Koninklijke NederlandscheMaatschappijtot bevorderingder Geneeskunst,de LandelijkeHuisartsenVerenigingen het Nederlands HuisartsenGenootschap,b. een briefvan minister Veringa van Onderwijsen Wetenschappen aan de voorzitter van de StaatscommissieMedische Beroepsopleiding naar aanleidingvan het door deze Comm.issie uigebrachteinterimrapport (zieM.C. nr. 4"1971,blz.95).

379

studieduurdubieus maakt. Verder zijnde bevoegdheden van de ,,assistent-arts" en daarmee zijnaansprakelijkheid nietwettelijk geregeld.Daardoor valt het voordeel weg dat aanvankelijk i.ndeze regelingwerd gezien,namelijkdat wetswijziging nietnodig zou zijn.Ook wordt in dit stelselop de faculteitende waarlijkniet geringe lastgelegd om gedurende dat zevende jaarde opleiding van alleassistent-artsen - - ook van de aanstaande specialisten - - te regelen,in plaatsvan, zoals in het eerste stelselwordt aanbevolen,alleen de beroepsopleiding van aanstaandehuisartsen. De Staatscommissievoornoemd doet dan ook de aanbevelingom reeds n a z e s jaar het artsexamen te latenafleggen,waarna men een specifieke opleiding tothuisartsvolgt.Teneinde te bereikendat de aanstaande huisartsdeze opleidinginderdaad zal volgen beveeltde Staatscommissieaan dat de ziekenfondsenslechtsmet die artseneen contractvoor het verlenenvan huisartsenhulp zullenaangaan - een wettelijk rechtvan de verzekerden- - die deze specifieke beroepsopleiding hebben gevolgd en als zodanig zijngeregistreerd. Deze regelingzou dan geheel parallel Iopen met die voor specialisten, voor wie reeds sedert 1931 erkende opleidingenen registratie-voorwaarden voor her ziekenhuiscontract zijn. Her is buitenkijfdat deze regeling, die duidelijk in het belang is van een goede gezondheidszorg, hoewel niet wettelijk verplicht, uitstekendaan het doe! heeftbeantwoord:c.qeenarts zal zich als specialist vestigenzonder de vereiste opleidingte hebben gevoigd.Op dezelfdewijze moet nu mogelijk gemaakt worden dat huisartsende noodzakelijk geachte beroepsop!eiding volgen. Uit het voorgaande moge blijkendat de effectiviteitvan de aanbevolenregelingstaatof valtmet de mate waarin de aanstaande huisarts- - al dan niet wettelijk - - wordt verplicht om deze opleidingte volgen.Hierop wordt zo nadrukkelijk gewezen, omdat naar verluidt thans van regeringszijde de mogel!jkheid wordt geopperd om de huisartsenopleiding geheel vrijwillig, dus zonder de regelingmet de ziekenfondsente doen plaatsvinden. En wel omdat sommigen menen onzes inziensten onrechte, dat de ontwerp-richtlijnen voor de vrijevestiging en uitwisselbaarheid van artsen binnen de E.E.G. zich daartegenzouden verzetten. Uiteraardis .deze derde variantvoor de overheid aantrekkelijk: een en ander zou althans op korte termijn aanzienlijk minder kosten met zich mee brengen,echterduidelijk ten koste van de volksgezondheid.Immers de kwaliteit van de door de universiteiten afgeleverde drtsendie nietde vrijwillige artsenopleiding zouden hebben gevolgd zou onvoldoende zijnom deze als huisartsen te latenfunctioneren. AIs de beroepsopleiding tot huisartsnietop de een of andere wijzeverpl.icht zou zijn, dan zou de door de faculteiten en de beroepsorganisaties bepleiteverbetering van de opleiding van de huisarts, die ook het uitgangspunt was van de minister, volkomen verlorendreigente gaan. 380

Een tweede punt is, en hierop wees ook de Staatscommissie, dat de opleidingtot huisartsook inderdaad moet kunnen worden gerealiseerd. De meest voor de hand liggendeoplossingis om de afdelingenhuisartsgeneeskunde van de medische faculteiten in samenwerking met de beroepsorganisaties, met deze opleiding te belastenen hen hiertoe ook financieel in staatte stellen, ondanks her felt dat de huisartsenopleiding dan in zekere zin postgraduatezou zijn. Conclusies

De beroepsorganisaties dringen er, gezien het voorgaande,nogmaals met klem op aan dat van de kant van de Nederlandseoverheiden de volksvertegenwoordiging alleswordt gedaan om de door de Staatscommissie Medische Beroepsuitoefening, aanbevolen regelingenmogelijkte maken teneinde de beste opleidingvan artsente garanderenen tevens de verdere ontwikkeling van de huisarlsgeneeskunde in Nederla~d mogelijkte maken in het belang van een optimalegezondheidszorg, 66k indien dit op moeilijkheden in E.E.G.-verbandmocht dreigente stuiten. Zij dringen hieropte meer aan, daar zij ervan overtuigdzijndat, wanneer Nederland in dezen een progressief beleidvoert,diteen stimulansis die ook in andere E.E.G.-landenvernieuwingstendensen zalaanwakkeren. De beroepsorganisaties zijnoverigensvan mening, daarbijgesteund door juridische adviezen van gezaghebbende zijde,dat de bedoelde moeilijkheden zeer wel oplosbaarzijn.Het kan nauwelijksde bedoelingvan de E.E.G. zijn,en Nederland zou er in geen geval in moeten berusten,dat verbeteringen in de opleidingin ~ n land zouden worden geb!okkeerd totdatalle landen tot hetzelfdeinzichtzijn gerijpt. De bijdrage, die de huisartsenvoor de toekomst kunnen leverenaan her gehaltevan de gezondheidszorgin Nederland,hangt voor een belangrijkdeel af van de wijzewaarop thans de opleiding voor de huisartsenwordt gerealiseerd. Deze opleiding moet afgestemd zijnop de structuurvan de gezondheidszorg. Ministervraagtnader advies aan de StaatscommissieMedischeBeroepsopleiding

In de gezamenlijkevergaderingvan de vaste Commissies van onderwijsen van Volksgezondheid, 11 maart I.I. gehouden, heeft de ministervan Onderwijsen Wetenschap toegezegd aan deze Commissiesafschrift te zullendoen toekomen van een door hem aan de voorzitter van de Staatscommissie Medische Beroepsuitoefening te richtenschrijyen naar aanleidingvan het door deze Staatscommissie uitgebrachte interimrapport inzake een wijziging van de artsenopleiding. Dit interimrapport van deze Staatscommissieis onverkortafgedrukt in M.C. no. 4/1971 blz.95. De Staatscommissiegaf daarin een overzichtvan hetgeen met betrekking tot deze opleidingde laatstejaren aan de orde is geweest en hield met de grootstmogelijkemeer-

derheidvast aan een stelsel, waarbijher artsdiploma na het zesde jaarkan worden behaald,te combinerenmet de mogelijkheid dat de arts,die daarna een specifiekehuisartsenopleiding heeftgevolgd, zich ,,huisarts" mag noemen en dan wettelijk te regelen, dat geen ander deze titelmag voeren. De titel,,huisarts" zou alleenmogen worden gevoerd door diegenen,die - - na een bijbehorendeopleiding te hebben gevolgd - - in een huisartsenregister staan ingeschreven.Bij her invoerenvan zulk een voorschrift zou de titel ,,huisarts" bijwijzevan overgangsmaatregel moeten worden toegekend aan alle gevestigdehuisartsen, maar vanaf dat o~;enblik zou de titelen het contractmet de ziekenfondsen alleenbestemd zijnvoor degenen, die de specifieke scholingtothuisarts hebben gevolgd. De brief,welke ministerVeringa thans d.d. 23 maart I.I. aan de voorzitter van de Staatscommissie Medische Beroepsopleiding naar aanleiding van het door deze Commissie uitgebrachte interimrapportheeftgeschreven,luidtalsvotgt: ,,Op 27 november 1970 bracht de Staatscommissie Medische Beroepsuitoefening een interimrapport uitinzakeeen wijziging van de artsenopleiding. ,,Ditrapportbeveett een opleidingsschemaaan waarbijeen zesjarigeopleidingtot arts wordt gevolgd door een speclfieke vakopleiding voor huisarts,specialist of sociaal-geneeskundige. Wel krijgt de arts formeel het reoht,zich ook zonder deze specifieke artsenopleiding te vestigendoch hij zal dan niet in aanmerking komen om de overeenkomst, die het ziekenfor~ds met de huisartspleegt te sluiten, aan te gaan (her door het Interfacultaireoverleg van de Nedertandse faculteiten der geneeskundeonder l b beschrevenstelsel). ,,Inde toelichting op het K.B. van 8 oktober1968, houdende wijziging op her academisch statuul(wijziging examenprogramma's studierichting der geneeskunde),dat is gebaseerd op stelsel 2, wees ik erop dat het op dat moment nietaar~bevelenswaardig leek een dergelijkegewijzigdeopzet van de studie der geneeskunde,als bedoeld in stelsel1, te ondernemen terwijl in E.E.G.-verbandhet overleg nog gaande is over de invoeringvan de bepalingenvan het verdrag,die bedoeld zijnom in een volgend stadium te voorzienin co6rdinatie en harmonisatievan de wettelijke regelingenvan de verschillende lid-staten op het gebied van de opleiding en de eisenvoor vestiging van artsen. ,,Destaatssecretaris van SocialeZaken en Volksgezondheiden ik hebben ons daarom op de hoogte gesteld van de ontwikkelingen sedert 1968 in E.E.G.-verband. Daarbijblijkt dat - - zoals ook de Staatscommissiezich realiseerde - - het zogenaamde stelsella, waarbijhet gevolgd hebben van een voortgezette specifieke opleidingwettelijk verplicht wordt gesteldvoor de zelfstandige praktijkvoering, op zeer grote moeilijkheden zou stuiten.Daarom koos de Staatscommissievoor het stelsellb. dus een vrijwillige huisartsenopleiding met financiele dwang van de zijdevan de ziekenfondsen, een ef-

fectieve, maar zoals de Staatscommissiezelf opmerkt, weinig elegantemethode. Dat dit stelsell b in de E.E.G. evenmin aanvaar,dbaaris als dat van de verplichte opleidingla bleek eohter nog onlangs in de vergaderingvan 4 en 5 maart jl.te Brussel,bijde behandelingvan een voorstelvan de Duitsedelegatie van dezelfdestrekking: volgensdit voorstelwerd de eis gestel,d van 18 maar~den praktijkin een ziekenhuisalvorensvoor fondspatienten te mogen werken. In deze vergaderingwerd besloten dat,indienDuitslanddeze regelingzou handhaven, enerzijds deze periodevan 18 maanden - - ook als deze zoals de Duitse delegatieheeft voorgesteldzou worden teruggebracht tot 6 maanden - in Duitslandalleenvan de Duitse arts zou kunnen worden verlangden anderzijds dat het Duitse,,produit final"dat door de lidstaten als volledigarts zou worden erkend en als begunstigdevan de richtlijnenzou getden,alleenis degene die her Duitse artsdiploma zou hebben verkregenen bovendiende 18 maanden voor fondspati~ntenvoorgeschreven zou hebben volbracht. ~ ,,De overgrotemeerderh, eid van de E.E.G.-landen is dus van mening dat ook het verplicht stellen van de huisartsenopleiding via het stelsell b nietaanvaardbaar is. De oplossingzou derhalve moeten worden gezocht niet in stelsella en ook niet in stelsell b maar in stelsellc, eventueelgecombineerd met titelbesoherming, een stelseldat als zodanig door de Staatscommissiein haar advies niet nader isuitgewerkt. ,,Aan de invoeringvan een zodanig stelselzit echter een aantal moeilijkhedenvast, zoals her vraagstukvan de duur en verderemodaliteiten van deze na-opleiding, alsmede de techr~ischeuitvoering met name voor wat betreftde daaraan verbonden financiele aspecten. ,,Daarbij zal voortsin het oog moeten worden gehouden dat naar mijn mening de artsenopleiding zal moeten voldoen aan voorwaarden waardoor zij zo wordt gestructureerd: a. dat in elk geval de facuffeiten der geneeskunde de verantwoordelijkheid behouden voor een ,,produit final"dat in de andere E.E.G.-landenals zodanig wordt erkend.De faculteit moet met de opleidingdus blijven voldoen aan de norm dat de arts praktijk kan uitoefenen; b. dat zo enigszinsmogelijk.elkearts,ook de aanstaandespecialist, zodanig vertrouwdwordt gemaakt met de huisartsenpraktijk dat een behoorlijkecommunicatie- - waaraan het thans maar al te vaak ontbreekt - - mogelijkis. ,,Indit verband wil ik er nog op wijzen dat in-

9 Zoals ook in de hOOt in het rapportvan de Staatscomrnissiewordt vermeld,staatde beroepsorganisatie in Duitslandeen geheel vrijwillige huisartsenopleiding voor De duur van die vrijwillige opleiding, waaraan de titel ,,Arzt furAlgerneinleiden" zalworden verbonden,is vastgesteld op 4 jaar. 381

U N I V E R S I T A I R E BERICHTEN hou, deli}k de stelsels la,lb en lc op hetzelfde neerkomen. De mogelijkheid lc wijsik,zoals ik bijde Promoties: toelichting op de wijziging van het academischstatuut reeds stelde,nietaf. De vraag is dan echter D. L. Fonteinte Emmen promoveerde aan de op welk ogenblikeen zodanigstelsel ingevoerdzou Rijksuniversiteit t,eGron~ngen tot doctorin de gekunnen worden,bijwelEe besliss'ing Nederlartd meneeskunde op een proefschrift getiteld: ,,Voorspelde zijn positiein de E.E.G. in aanmerking moet lingvan de invloedvan splenectomie op her verloop nemen. van de ziektevan Werlhof". Promotorwas Prof.Dr. ,,Ir~middels zullenbinnenkort aan de rij'ksuniversi-H. O. Nieweg.Co-referent Dr.M. G. Woldring. teitte Utrechtde eerste assistent-arts examens H. Hollte Diepenveenprornoveerde aan de Rijksworden afgelegden is dan ook aan deze universi- universiteit te Groningentot ,doctori,nde geneesteitmet de concretisering van het zevende jaareen kur~deop een pr~efschrift getiteld: ,,Deontwikket.ing aanvang gemaakt. In verbar~ddaarrnedezal een van het vermogen totrenalenatri~muitscheiding bij aanvullendewettelijke voorzieningzoals door de de jonge rat".Promotor was Prof. Dr. J. H. P. staatscommissie aangeduid onder punt 6 van haar Jonxis. Co-referent Dr.J.A. Troelstra. rapport,waarbijwordt voorgesteldaan de assiH. H. Kamerbeek te Bilthovenpromoveerde aan stent-arts een beperk~e bevoegdheid te verlenen, de Rijksuniversiteit te Utrechttot doctorin (~e gespoedig moeten worden getroffen. Een zodanig neeskunde op een proefschrift getiteld: ,,Therapeuwetsontwerp,dat thans door de staatssecretaris tischeproblemenbij thalliumvergi~tiging". Promovan SocialeZaken en Volksgezondheid en mij wordt torwas Prof.Dr. L.A. Hulst. voorbereid, betekentuiteraard nietdat de regering M. Kuilmanpromoveerdeaan de VrijeUr~iversiteit definitief voor het tweede stelselzou hebben bete A,m~terdam totdoctorin de geneeskundeop een slist. Integendeel, her I,igt uitdruk, kelijk in de bedoeproefsohrift getitel,d: ,,Klinische en psyohopathologilingde keuze tussen beide stelsels volledigopen sche besohouwingenover de endoger~ie". Promotor te houden. was Prof.Dr.F. C. Stam. ,,Samer~vattend moge nog worden opgemerkt dat J. H. van Maanen te Utrechtpromoveerdeaan de uitde ontwikkeling van de onderhandelingen in het Rijksuniversiteit te Utrechttotdootorin de geneeskader van de werkgroepvan hoge ambter~aren,die kunde op een proefschrift getiteld: ,,De invloeden de vaststelling van de richtlijnen voor de E.E.G.van verar~deringen in de s~ofwisseling op de binMinisterraad voorbereidt, blijkt dat in dat kader ding van thyro,~ine aan schildklier-antilichamen". slechts aanvaardbaar zijn: Promotorwas Prof.Dr.D. de Wied. a. her eerstestelsel met een zesjarige opleiding A. J. L. G. Pinckerste Mook promoveerdeaan de en een werkelijk geheel vrijwillige opleicfing, zoals Katholieke U.ni.versiteit te Nijmegentot.doctorin de in het interimrapport met lc is aangeduid,eventugetiteld: ,,Verworeel versterkt door een beschermde huisartsentitel.geneeskundeop een proefschrift ven stoornissen van de kleurzin. Een klinisch onderDit stelselis vergelij.kbaar met de vrijwillige huiszoek". Promotor was Prof. Dr. J. E. A. van den artsenopleiding die sinds1969 in de DuitseBondsHeuvel. republiek isingevoerd;

b. het tweede stelsel, dat van het zevende studiejaar,dat thans in het academisoh statuutis neergelegd. ,,Inverband met het bovenstaandeis een nader adviesover de regeling van de artsenopleiding gewenst,waarbijzowel de modaliteiten van het voorstelvan de staatscommissie als de technischeuitwerkingaan een nadere beschouwingzouden worden onderworpen.Ik vraag mij voortsaf of de vooren nadelen van een dergelijke nadere uitwerking van het eerstestelsel ~ietnogmaals dienente worden afgewogen tegen die van ,hettweede stelsel dat althansvoorshandszal moeten blijven gelden en da~ ook in ,,vergelijkbare vorm" in Frankrijk bli}kt te zijningevoerd. De staatssecretaris van SocialeZaken en Volksgezondheiden ik zullengaarne met u overlegplegen over de verdereprocedureen over de vraag of dit nader advies aan de Staatscommissiekan worden gevraagd."

382

W. J. Tinbergenpromoveerdeaan de Rijksuniversiteit te Leidentotdoctorin de geneeskundeop een proefschriff getitel~l: ,,Ratkidneytransplantation; an evaluation of .immunosuppression". Promotor was Prof.Dr. D. W. van Bekkum. Co-promotorProf.Dr M. Vink. Benoemingen:

Prof. Dr. C. van Emde Boas is benoemd tot bijzonder hoogleraarin de faculteit clefgeneeskunde aan de Ur~iversiteit van Amsterdam om onderwijs te geven in de seksuologie. Dr. H. J. van der Helm is benoemd tot gewoon lectorin de faculteit tiergeneeskundeaan de Universiteit van Amsterdam om onderwijste geven in de klinische ne~robiochemie. Dr. D. de Moulin is benoemd tot buitengewoon lectorin de faculteit der geneeskunde aan de Ka~holiekeUni.versileit te Ni}megen om onderwijs te geven inde geschiedenis der geneeskur~de.

Drug-symposiumK.N.M.P. Aspecten van het gebruikvan psychotropen, in het bijzonderhallucinogenestoffen

Onder auspici~nvan de Koninklijke Nederlandse Maatschappijtot bevorderingder Pharmacie werd op 30 maart 1971 in het Nederlands Congresgebouw te Den Haag een symposium over drugs gehouden. Sprekerswaren: Mr. A. L. Blakeslee, wetenschappelijkjournalist Associated Press; Prof. Dr. E. L. Noach, hoogleraartoegepastefarmacologie te Leiden;Dr. S. M&rtens van het R&lambshov Ziekenhuis te Stockholm;en Dr. K. Evang, directeur-generaalvan de Noorse Geneeskundige Dienst en verbonden aan de Wereld GezondheidsOrganisatie. ,,What do young users feel about drug taking?" was de vraagstelling van de heer Blakeslee. Deze begon met te zeggen, dat ongeveer 35 jaargeleden de autoriteiten in de VerenigdeStatende onherstelbare fouthadd~n gemaakt marihuana voor te stellen als een zeer gevaarlijke stof:toen de jeugd ontdekre, dat dit niet met de feitenstrookte,legde zij waarschuwingentegen middelenals LSD en amfetamine naast zich neer. De consumptievan laatstgenoemde middelen nam toe,hoewel niette zeggen is in welke mate. Met betrekkingtot marihuana weet men onder meer, dat op de universiteiten marihuanasigaretten bijnaeven populairzijnals gewone sigaretlen. In 1969 had 69% van de studentenwel eens marihuana gebruikt; naar verwachtingligther percentagevoor ditjaarop 80-90.Her frequentegebruikonder in Vietnam gelegerde militairen is bekend. De laatstetijddoen zich twee ernstigeontwikkelingen voor: her gebruik van hallucinogenen door kinderenvan 11-12 jaaren een toenemend heroinegebruik.Onder de handelarenin heroinezijnkinderen van 12 jaar;een groot percentagevan de in New York gepleegde misdaden wordt begaan door aan heroineverslaafden, die aan geld proberen te komen. Buiten de grote steden neemt het druggebruiksteedsmeer toe.Barbituratenen amfetaminetabletten worden in enorme aantallenzwart verhandeld. Met combinatieswordt ge~xperimenteerd. AIleen LSD schijnt aan populariteit te verliezen, vermoedelijk doordat men de uitwerkingvan ,.bad trips" bijanderen waarneemt. Waarom dit hand over hand toenemen van her gebruikvan stoffen,die invloeduitoefenenop de psyche? Er zijn,aldus de heer Blakeslee,waarschijnlijk vele redenen.Een daarvan is de beschikbaarheidvan veel meer stoffendan ooit tevoren. Bovendien is het effectsterkverschillend, hetgeen aanpassingaan de verlangensvan het moment mo-

gelijkmaakt. Daarbijkomt, dat de jeugd wordt geconfronteerd met uiteenlopende vormen van ,,verslar i n g " bijvolwassenen:verslaving aan alcohol,aan tabak, aan slaapmiddelen enzovoorts; bedacht moet verder worden ,dat drugmisbruikhet meest voorkomt onder volwassenen.Zowel de volwassenen als de jeugd leven in een tijd, waarin veel gebeurt en vele zekerhedenwegvallen.De drugs lijkeneen uitwegte bieden voor de gevoelensvan twijfel, verwarring en angst die hierdoorontstaan.De toekomst wordt onvoorspelbaar; voor de jeugd wordt het m] belangrijker. Zij protesteert tegen her materialistisch wereldbeeldvan de oudere generatie; menselijkegevoelensen relaties zijnvoor haar belangrijker. De meest gehoorde klachtvan de jongeten is,dat de volwassenennietnaar hen willenluisteren, dat ouders (veelalzelf gefrustreerd) geen moeite doen om de problemen van hun kinderente begrijpenen hen willendwingen in een gareel van plichten. Vaak duidt het gebruikvan hallucinogenen door jongerenop revoltetegen het ouderlijk huis en tegen de maatschappijstructuur, op het willenkrijgen van inzicht, soms ook op een hang naar avontuur. Verreweg de meeste marihuanagebruikers vinden het gebruikplezierig: een goede reden om er mee door te gaan. Van de schadelijke effectenvan langduriggebruikis nog weinig bekend; of het concentratieen prestatievermogen er blijvend door worden aangetast,staatte bezien - en dan nog: juistde alom heersende prestatiedwang boezemt de jeugd afkeer in. Volgens sommige waarnemers is her drugprobleemslechtsher boven water uitstekende puntjesvan een ijsbergvan dieperliggendehood, een symptoom en geen oorzaak van bepaalde gedragingen,een noodsein in een onleefbarewereld. Belangrijk, boven preventie en behandeling, is daarom her opheffen van de geweldige communicatiestoornis tussen de generaties,aldus de heer Blakeslee. De tweede spreker,Prof.Noach, wijddeenige farmacologischebeschouwingen aan de hallucinogenen. Hij betoogde, dat de waakzaamheid van de overheidzich uitstrekt over allerlei stoffenwaarmee de mens in aanraking komt en die een zeker gevaar voor zijngezondheidkunnen inhouden.Nietde actuele,maar de potenti~le risico's geven de doorslag bij het beleid.Bij her vaststellen van deze risico's is de farmacologie onmisbaar.Ook ten aanzien van de hallucinogenen geldt,dat moet worden 383

nagegaan welke farmacologische gegevens van belang zijninzakebet voor deze stoffen te voeren beleid. De halluciogenen vallenonder de Opiumwet, hetgeen betekentdat elke niet-geneeskundige toepassing als misbruik wordt aangemerkt.Tegen die regeling worden vaak bedenkingeningebracht, bijvoorbeeld:niet allehallucinogenen zijngevaarlijk voor individu en maatschappij; de persoonlijke vrijheld moet worden gewaarborgd;het gebruikvan stoffen als genoemde bevordert de artisticiteit. Aangevoerd wordt verder,dat wie alcoholtoelaatook cannabis moet vrijgeven. Voor plaatsingop de opiumlijst zijn,aldus Prof.Noach, driecriteria aan te voeren:kans op crimineel of asociaalgedrag - passiviteit met betrekkingtot het maatschappelijk gebeuren,ten kostevan die maatschappij - - in gevaar brengen van de veiligheid van de medeburger. De hallucinogenen beantwoorden in principeaan alledriecriteria: de ontremmingstoestand, die door her gebruikvan .dezestoffen wordt bewerkt,kan onderdrukte gevoelenstot ontladinglaten komen en aanleidingzijn tot crimineleof op zijn minst asocialegedragingen; de gebruiker is onverschillig ten opzichtevan de maatschappelijke consequentiesvan druggebruik; in het verkeerkan de verstoringvan tijden afstandszin totongelukkenleiden. Van voordelenishog nietsgebleken.

,,Pinceren Penseel" De jaarlijkse tekendagenvan de vereniging ,,Pincer en Penseel" zullen dit jaar worden gehouden te Maastricht van 20 tot en met 23 mei. CollegaA. Winterste Sittard,geen onbekende in de kringder verenigingen Limburg-kennerbijuitstek, zal als gastheerfungeren. De ledenvan Pincet en Penseelhebben inmiddels gedetailleerde gegevens ontvangen.Mocht er anderszins belangstelling bestaan dan zal het secretariaat ten name van mevr. J. J. Jantzen. Barnsteenhorst 202, den Haag. iedereen gaarneterwille zijn.

kers was her onderwerpvan Dr. Martens.Voor 1950 kon in Zweden nietvan een drugprobleemworden gesproken.Na dat jaarmanifesteerde zichop haast explosieve wijzehet misbruikvan centraalstimulerende middelen (amfetaminen), vooral onder de De farmacologische argumenten om het onderjongeren.Hashish was in Zweden voor 1965 totaal scheidsoft-hard drugs te verwerpenen de henneponbekend.In het begin werd het cannabisprobleem produktenop de opiumlijst te houden, zijnvolgens daarom nietzo belangrijk geacht;cannabisvielonProf.Noach krachtig genoeg:de kennisbetreffende der de Opiumwet en stond onder strengecontrole. dosisen effect is onvoldoende, overde spreiding in Aangezien,aldusde heer Mt~rtens,is gebleken dat individuele gevoeligheid iste weinigbekend en over er een zeker verband bestaattussen het gebruik de werkzame bestanddelenbestaatnog teveelonvan hash en het overgaan op amfetaminen,zou de ervaring die in Zweden met de bestrijding van de zekerheid.Feit is overigens,dat gewenning en amfetamineverslaving werd opgedaan ook van nut abstinentieverschijnselen (symptomen van her klassiekeverslavingspatroon) ontbrekenbijde halluci- kunnen zijnbij het zoeken naar oplossingenvoor het cannabisprobleem. nogenen; de psychischeafhankelijkheid pleegtniet grootte zijn. Tenslotte is de discussie over het afHoofdvragendie men zich in Zweden steldewavoerenvan hallucinogenen van de opiumlijst weinig ren:hoe kon het gebeuren?,en: hoe wordt het snel rebel,dear de Opiumwet berustop internationale ernstiger wordende drugprobleemingedamd? Wat afspraken. Voor de hennepproduktenzag spreker de eerstevraag betreft: artsenschrevenvrijonbetwee alternatieven: 6f de verhoudingtusseneuforiperktamfetaminenvoor,omdat zijonvoldoendevan serendeen hallucinogene dosisisklein, 6f de marge de gevarenop de hoogte waren. Zo ontstondeen is ruim.In het laatste, waarschijnlijk irre~legeval kleinekern van misbruikers, die zichgeleidelijk uitzou in internationaal verband een soortgelijke regebreidde.Toen de regeringamfetaminen ook voor lingals voor alcoholkunnen worden opgesteld. Op medisch gebruikverbood, schakeldende misbruide vraag,of alcoholnu nietop een lijnmet cannakersop anderemiddelenover,waarvan de artsende bis moet worden gestefd, kan het antwoordzijndat uitwerking wederom nog niet genoeg kenden. Omalcoholvoor wetenschap en techniekeen volstrekt dat de behoefteal gauw nietmeer kon worden geonmisbarestofis,die om die reden nooiteffectief dekt door de langs legaleweg verkrijgbare hoekan worden uitgebannen; met cannabisis dat niet veelheid,ontstondeen levendigesluikhandel met hetgevalo andere landen.Ook de nieuw aangewende geneesProf.Noach bepleitte totsloteen goede voorlich- middelenwerden verboden,maar de handel bleek ring.Zoals artsenen apothekersher Geneesmiddezonder medewerking van andere landen niet aan banden te leggen. lenbulletin ontvangen,zou het algemene publiek door e e n - wetenschappelijk en journalistiek verOm aan het misbruikvan centraalprikkelende antwoorde, periodiekverschijnende- - , , n i e u w s - stoffen het hoofd te kunnen bieden, steldede brief" op de hoogtemoeten worden gehouden. Zweedse regeringeen 10 punten-programmaop, Behandelingen nabehandelingvan druggebrui- waarbijzowel met de socialeen medische als met 384

de juridische aspecten is rekeninggehouden. Nu, twee jaar later, lijkt de situatie letsverbeterdHer breed opgezette systeem van behandeling en resocialisatie - - met nadruk op het laatste - - begintvruchtenaf te werpen. Wat betreftde hallucinogenen merkte de heer Martensop, dat de problemendie zich hierbij voordoen nietanderszijndan die bijbet amfetaminegebruik.De deskundigenin Zweden beschouwen de hallucinogene stoffenals afhankelijkheid veroorzakende stoffen. De reedsbestaandecontrole blijft gehandhaafd:het komt er op aan, her gevaar op tijd teonderkennenom met enige kans op succes de groeiendeverbreiding de baas te blijven, aldus Dr. M&rtens.

lijk zou de gehelesamenlevingdienstmoeten doen als een ,,therapeutic community".De ..sociale aanvaarding van afhankelijkheid veroorzakende stoffenals geneesmiddel moet worden tegengegaan.Bijde alcoholiswel gebleken, dat een gemakkelijkesocialeacceptatieen verkrijgbaarheid de strijd al bijvoorbaatverlorendoet zijn Planmatig bestrijkt de bestrijding van her drugprobleemde volgende gebieden:preventie(goede voorlichting, open gesprekkentussenjong en oud, moeilijke verkrijgbaarheid drugs); opsporing van gepredisponeerden;therapiedoor speciaa]getraindpersoneel en - - vooral- - nabehandeling. Tot zover de gehouden referaten. Een uitgewerkt verslagvan het symposium, inclusief de paneldiscussie, is te bevragen bij: Secretariaat Drugsymposium, CongresbureauInterScientas,Postbus 9058, Den Haag; het zal ,~ / 5 . - -per exemplaarter beschikking worden gesteld.

De laatste spreker,Dr. Evang,hieldeen referaat over verslaving aan drugs als sociaalprobleem AIs belangrijkste facetvan de afhankelijkheid van geneesmiddelennoemde hijhet dwingend verlangen (.,craving") het gebruikte continueren. De pati6nt heeft het gevoel,zonder .de drug niet goed te Resumerend neigen wij naar de conclusie, dater functioneren; de afhankelijkheid is altijdzowel op ditcongresweinig nieuwe gezichtspunten naar psychischals fysiek, het verlangennaar de drug is voren zijngebracht.De oplossingvoor het drugproallesoverheersend. Dr. Evang zag het druggebruik bleem komt er nauwelijksdoor dichterbij. De veronder jongerenals een protest en als een mogelijkwarringiswellicht nog vergroot. held om aan de realiteit te ontkomen. Kenmerken van de verslaafde zijnonder meer identificatiepro- Tegenover de beweringvan farmacoloogNoach. dat gewenning bijhennepproduktennauwelijksopblemen en onvredemet zichzelf. In de tijd tussenputreedten dat de psychischeafhankelijkheid doorberteit en voilevolwassenheidzijnde gevaren het gaans niet groot is, staan de uitlatingen van de grootst. beide Skandinavischemedici, die ,,drugdepenVele gegevenswijzenuit,het cannabiseen afhankelijkheid veroorzakende stofis;die afhankelijkheid dence" bijcannabisbewezen achtten.Verder komt het ons raadselachtig voor,waarom de zogenaamde ontstaatvaak bijzonder snel,veel snellerdan bil soft drugs om hun hallucinerende werking in de alcohol. Een ervaringsfeit is ook, dat het overgaan Opiumwet zouden moeten blijven, terwijl andere van cannabisop een ander middelmeestalregelis: eveneenshal]ucinogene stoffen a]s alcohol, etheren het continueren van de afhankelijke toestand kan trichlooraethyleen om economische en technische mede door andere middelenworden bereikt. Verder redenenbuitendiewet val]en. spelenverkrijgbaarheid, kostprijs en mode een rol. Het forum brachtnog enig licht. Prof.Van Dijkuit Dr. Evang vergeleekhet ontstaanvan druggeGroningen zowel als Prof.Buikhuizenuitdiezelfde bruikdoor jongerenmet een besmettelijke ziekte. stad wees erop,dat ,,gebruik" en ,,verslaving" niet De bestrijding van drugmisbruik zou via een epidedoor elkaarmoeten worden gehaald.Eerstgenoemmiologischmodel kunnen worden opgezet,waarbij de stelde,dat in het geval van de 2-4% van de dan kennisisvereist van pathogeneagentia(verbod druggebruikers die de psychiater zietnietmeer is op middelenverstrekking), milieu(aanbod positieve n a t e gaan, waar preciesde oorzaken liggen.Beisocialealternatieven) en gastheer(vergroting perden waren het er over eens, dat het gebrek aan soonlijke weerstand). Preventiemoet vooropstaan: perspectief en het tekortaan zelfwerkzaamheid binevenalsbijepidemie~,n iseen internationale aanpak nen gezinen lagereschoolwellicht totdruggebruik noodzakelijk. Een gigantische samenwerking- - inop ]atere leeftijd predisponeren. internationaal en i n t e r d i s c i p l i nis a inodig: reigen-

385

Boerhaavecursusover recenteontwikkelingen in de dermato-venereologie Op 23 en 24 april1971 zal een Boerhaavecursus worden gegeven met alsthema: ,,Recente ontwikkelingeninde dermato-venereologie". Ook in 1964 en 1966 werden Boerhaavecursussen over ditonderwerpgehouden.De bedoelingvan de nieuwe cursusis,huisartsen van de ontwikkelingen sindsdien op de hoogtete brengen.Een groteplaats is ingeruimdvoor de besprekingvan een aantal microbi~leaandoeningen.De vaak gesignaleerde toename van de geslachtsziekten zal in zijn retie proporties worden besproken.Verder zal aandacht worden besteed aan infecties met herpes virus, candida-infecties en pyodermieen, alsmede aan enkele aandoeningen die in ons land minder frequent voorkomen,maar die de laatste tijdin stijgend aantal worden gezien, zoals lepra, leishmaniasis cutisen atypischemycobacteri~ninfecties. Van de vasculaire aandoeningenworden de verschillende vormen van ulcera crurisen her syndroom van Henoch-SchSnleinbij kinderenbesproken.Ook de automutilatie zal worden be!icht. Sprekersen forumledentijdens deze cursus zullen zijn:Prof. Dr. J. Bastiaans,Jelgersmakliniek, Rijksuniversiteit, Leiden;Prof.Dr. C. H. Beek, afdelingDermatologie, Academisch ZiekenhuisDijkzigt, Rotterdam;R. Beljaars,apotheker,secretaris van de CentraleMedisch-Pharmaceutische Commissie van de Ziekenfondsraad, Amsterdam; Dr. A. W. Bots,apotheekhoudendhuisarts, Voorhout;H. L. M. Cox, apotheker,Laboratoriumvan de Nederlandse, Apothekers,Den Haag; Dr. F. A. J. Enschede,kinderarts, JulianaKinderz, iekenhuis, Den Haag; J. de Goeje,apotheekhoudendhuisarts, Benthuizen;Dr. W. A. Herrmann,huidarts, JulianaKinderziekenhuis, Den Haag; Dr. M. N. van der Heyde, chirurg,Gemeenteziekenhuis, Arnhem; Dr. P. Kanaar.afdeling Dermatologie, Academisch Ziekenhuis,Leiden;Dr. J. Kuiper,afdeling Dermatologie, SintRadboud Ziekenhuis.Nijmegen;Dr. H. P. Nater,huidarts. R.K. Ziekenhuisvan de H. Joannes de Deo, Den Haag; A. H. G. Piuis,huidarts, Diakonessenhuis. Hilversum; Prof.Dr. M. K. Polano.afdel.ing Dermatologie. Academisch Ziekenhuis,Leiden; F. Pot, afdeling Dermatologie, Academisch Ziekenhuis,Leiden; Dr. W. J. B. van der Staak.afdeling Dermatologie. Sint Radboud Ziekenhuis,Nijmegen; Dr. D. Suurmond, afde!ing Dermatologie, Academisch Ziekenhuis, Leiden; Dr. D. J. H. Vermeer, afdelingDermatologie, Binnengasthuis, Amsterdam; Dr. J. Versteeg,afdeling Medische Microbiologie, Academisch Ziekenhuis,Leiden;Dr. M. J. Woerdeman, afdeling Dermatologie, Binnengasthuis, Amsterdam. Cursusleiders: Prof.Dr. M. K. Polano,Leiden;Dr. G. J. Bremer,Nieuwkoop;Dr.P. Kanaar,Leiden. Plaats: CollegezaalV, Gorlaeus Laboratoria (Chemie Complex), Verlengde Wassenaa,rseweg, Leiden.Dit complex I.igt op ongeveer2 km van her 386

stationen van het viaductOegstgeest/Rijksweg 4. Er is ruime parkeergelegenheid. Tijdensde cursus zijnde deelnemerste bereikenonder telefoonnummer 01710-48333,toestel 4700 of 4702. Het cursusgeld bedraagt/ 4 0 , - -voor , de aanvang van de cursus te stortenop girorekening 507570 van de Rijksuniversiteit, Leiden.Bijuitzondering zal betaling tijdens de registratie worden geaccepteerd, maar alleen per bankbetaalcheque of girocheque/girokaart. Ditgeldteveneensvoorde lunches. Aanmeldingenvo6r 13 april1971 bijhet secretariaat van de Boerhaave Commissie voor Voortgezet Onderwijs,Academisch Ziekenhuis, Leiden.Inlichtingen aan het zelfdeadres, tel.01710-47222, toestel 2797.

Eerstealgemene ledenvergadering Verenigingvoor Medische en Biologische Informatieverwerking In de eerstealgemene ledenvergadering van de Verenigingvoor Medische en Biologische Informatieverwerking, sectievan het Nederlands Rekenmachine Genootschap,bijeengekomenop de 25e februari te Utrecht, is het bestuurvan de vereniging als volgtsamengesteld:Ir.J. Roukens, voorzitter; Dr. O. Fokkens,secretaris; Drs. P. G. J. van Eijck, Dr. K. H. Ephraim,Dr. M. H. Hartgerink, Ir.L. F. Hazelzet, Dr.H. H. W. Hogerzeil, leden. De vereniging heefttwee vaste commissies ingesteld,respectievelijk: de commissie ,,Biomedische Signaalanalyse, Patroonherkenning en Systeemidentificatie" onder voorzitterschap van Dr. Ir.J. H. van Bemmel, en de commissie ,,Informatiesystemen in de Gezondheidszorg", voorlopig geleiddoor her verenigingsbestuur. In de algemene ledenvergadering deed het bestuuronder andere mededelingvan de volgendeactiviteiten: excursies,waaronder e6n in mei 1971 langs een aantalinstituten in Duitsland; een workshop .,Automatische ECG analyseen de betekenis daarvanvoor de gezondheidszorg" in oktober1971, voorbereiddoor een programmacommissie o.l.v. Dr. G. van Herpen;een symposium ,,Computertoepassingenin de radiotherapie", in de zomer van 1971,voorbereid door Drs. J. van de Geijn;een werkgroep,.Opleidingen Medische Informatica" die onder voorzitterschap van Prof.Dr. B. Leijnsein maart 1971 met de werkzaamheden aanvangt;een gespreksgroep,.Ziekenhuis Informatie Systemen", te startenin maart 1971; de uitgavein samenwerking met her Studiecentrumvoor Informatica van her register van projecten: ,,Computermethods in biomedicalresearchan medicine,hospital and publichealthmanagement";de uitgavevan een mededelingenblad van de vereniging. Inlichtingen over de verenigingen haar werkzaamheden zijnte bekomen bijde secretaris, Ramstraat 9 te Utrecht, tel. (030)51 26 11.

Toekomstige structuurgezondheidszorgin Nederland (slot) Door F. E.J. Bouricius,arts te 's-Gravenhage

Per definitie is het doel van gezondheidszorg (en daarmee van allegeneeskundighandelen)de gezonde mens, of gezondheidbijzoveelmogelijkmensen.Wanneer men deze gezonde mens definieert zoals de Wereld Gezondheidsorganisatie dat doet, komt men daarmee nietuit,en wel om twee redenen. De eersteis,dat uitdie definitie nietblijkt, dat gezondheideen subjectieve zaak is,te beoordelen zowel door de artsalsdoor de ziekerespectievelijk gezonde.De tweede is,dat de mens in een gemeenschap ieeft, en dat de communicatietussenhem en die gemeenschap invloeduitoefent op zijngezondheid. Het Ioont meer, als objectvan de gezondheidszorghet begripautonomie (en de autonome mens) in te voeren.Hieronderkan men verstaan: de mate, waarin de mens keuzevrijheid heeft in het zoeken naar zilnlevensbestemming, welke die dan ook moge zijn.De mens verkiestin een gemeenschap te leven,en moet dat doen met inachtneming van socialebeheersing.Hieronderkan men verstaan:de mate, waarinde mens zijnneigingenbeheerst, andere mensen te gebruikenvoor destructieve of vruchteloze doeleindenen/ofzich door anderen te latengebruiken, zonder inzicht in het proces daarvan en zonder ervoor te hebben gekozen. Autonomieiseen slechtmeetbaregrootheid, het tegengestelde ervan wordt uitgedrukt alsziekteof als onvrijheid of als onbevredigdheid. Sociale beheersingkan door de mens en zijnomgeving worden gemeten,indienmen daartoegeneigdis. Als men de autonome mens als objectneemt van allegeneeskundighandelen,dan kan deze autonomie op drie manieren worden beperkt:vanuitde somatische, vanuitde psychischeen vanuitde socialehoek,en wel naar gelang de mens onvrijis door oorzakenin zijnlichaam,in zijngeest,of vanuitzijnomgeving.Deze genoemde vormen van autonomiebeperking zijnaspectendaarvan.Gebrek aan ,,sociale" autonomie (verkortvoor: gebrek aan autonomie door oorzaken uitde omgeving), zoals bijgevangenen,heefttevensinvloedop de psychische en somatische autonomie:onvrijheid kweekt ziekte, en ziekte onvrijheid. Her is paradoxaal,dat dat deel van het overheidsapparaatdat zich verantwoordetijk noemt voor de volksgezondheidszorg, zich slechtsbezighoudt met twee van de drieautonomieaspecten, het somatischeen het psychischeoDe rest van dat overheidsapparaat is verantwoordelijk voor het toedelenvan een juiste hoeveelheid socialeautonomie, niette veel,niette weinig.De bureaucratie, het administratieve apparaatvan de overheid,zal steeds

strevennaar een stabilisatie van de socialeautonomie, uit overwegingenvan effectief werken en uit paternalistische motieven.Het op computerb:engen van gegevens,met het doel een beleidte oepalen, leidttot beperkingvan autonomie,juistomdat de hoeveelheid sociateautonomie die gewenst is zo vaak verandert. In ditopzichtzijnde doeleinden van bureaucratie en beleidsinstantie aan elkaartegengesteld. Op grond van al deze overwegingendienen artsenzich met politiek bezig te houden, en wordt naar hen geluisterd, in diezelfdepolitiek, doch nietdoor de bureaucratie. Onze Maatschappij hoortsteedsaan de bel te trekkenbijde overheid, wanneer zijmeent, dat deze juisteverdelingvan sociale autonomiegeweld wordtaangedaan. Wanneer men het begripautonomiehanteertmet betrekking tothet bepalen van de effectiviteit van de gezondheidszorg, komt men totde overtuiging, d a t e reen discrepantie istussenhet oordeelvan de pati~nten en dat van de medische stand.De artsen zeggen,met een zekerrecht,dat de flequentie van een grootaantalziektenafneemt,da' het sterftecijfersterkis gedaald,kortom,dat de gezondheidvan het volk goed is.Neen, zegt het yolk.want: de cijfersvan de ziektewet nemen steedstoe.Dit kan alieenworden verklaard door een afname van autonomie. Bijde afwezigheid van causalefactoren op somatisch gebied kan men slechtsconcluderentot een afname van psychischeen socialeautonomie. In hoeverrehiervan een verdeling tussenbeideoorzaken kan worden gesproken,is nietdirectaan te geven.Her enige,wat men kan doen is,zovermogelijk uitte zoeken welke factoren een rolzouden kunnen spelen bijditautonomieverlies, ze corrigeren, en afwachtentotde situatie beterwordtom dan een nieuwe evaluatie te mak~n, enzovoorts. Dit lijkt wel op een geneeskundighandelen:diagnostiek, therapie,feed-backvan gegevens,enzovoorts. Uitgangspunt is:de Nederlandsegezondheidszorg werktniet effectief, zijisziek. Bijdiagnostiek en therapie van zo'n situatie gaat men beginneqmet het evaluerenvan de organisat;evorm.Men kan al directopmerken,d a t e r in de klassieke therapeutische lijntwee zaken niet zijn ingebracht: de socialeen bedrijfsgeneeskunde, voor zover deze therapeutisch werkt,en allepsychiatrische en maatschappelijke specialevoorzieningen (consultatiebureau voor alcoholisme, M.O.B.),en de noodvoorzieningen (bureausvoor levens-en gezinsmoeilijkheden, voor maatschappelijk werk,etcetera). Recent hebben de bedrijfsen socialeartsen bij monde van collegaDassel aangekondigd,dat zij 387

meer in de therapeutische lijnwensen te komen (Sociale Verzekeringsdagen 1970).Indienzijde discipline daarvanwensen te accepteren, zijnzijdaarin volledig welkom. De verantwoordingsplichten zullen dan duidelijk anders moeten komen te liggendan did thans in de grotemeerderheidvan de gevallen het geval is,hetzijvia een stichtingsvorm - - met werkgevers,werknemers,artsenen overheidin het bestuur--, hetzij viaeen directe inschakeling in de therapeutische lijn, de gezondheidszorg. De tegenwoordigeverantwoordingsplicht aan de industrie is dan niet langer mogelijk.Dezelfde overwegingen geldenook voor een deel van her preventieve werk van de sociaalgeneeskundigen,het periodiekgeneeskundig onderzoek. Ook hier mag her niet langer mogelijkzijn,dat dit misbruiktwordt om personeelsbeleid te bepalen,tenzij onder zeer strikte garanties, zoalsop het ogenblikbijvoorbeeld gelden bij de bedrijfsgeneeskundige dienstvan de Scheepvaartvereniging-Zuid ten aanzienvan havenarbeiders. Wanneer wijde specialevoorzieningen op psychiatrisch terrein, de noodvoorzieningen op ditgebieden de voorzieningen op maatschappelijk gebied samenvattenonder de term:specialepsychiatrische voorzieningen, dan kunnen wij zeggen, dat op het gehele hierdoorbestrekenterrein een zeer grotediversiteit is,zonder voldoende traditie van overlegmet, en inschakeling van,de normaletherapeutische lijn, en resulterende in 1. mogelijkheden totuitspelen door de clientele van organisaties tegen elkaar,2. het nietsystematisch diagnostiseren van psycho-somatische aandoeningen,met een teveel verwijzennaar specialisten in de somatischtherapeutischezorg. Dit laatstegebeurt meer speciaalnaar de internist (spastische aandoeningen van het maag-darm-kanaal,hoge bloeddruk)dan naar de orthopedi~ch chirurgen de neuroloog(rugpijnen,migraine). De sfeerin de gehele sectorvan de psychiatrische specialevoorzieningenis vrij paternalistisch. Men is er afhankelijk van subsidies, en bevindtzich hierin de charitatieve sector,met amateur-besturen,welke geen verantwoording schuldigzijnaan iemand anders dan zichzelf - met een uitzondering voor de repressieve controlevan de geneeskundigehoofdinspectie, die echter geen goed apparaatheeftom het klachtrecht effectief te doen zijn.Inschakeling van de normale financieringsvormvoor deze soorthulp en een dergelijke verantwoordingsvorm alsgenoemd in het voorgaande ondersociale geneeskundeishiergei'ndiceerd. Hier mag worden vermeld,dat in het gehele gebied der volksgezondheidhet klachtrechtnog bijzonder slechtisge~ffectueerd. De Raden van Beroep en Medische Tuchtcolleges zijnnotoirmoeilijk te benaderen.In ditgrensgebiedtussenciviele en strafrechtspraak bestaatop het ogenblikgeen goede voorziening om aan klagerspro deo juridische hulp te geven, noch ditomedisch-technisch advies. Een burenruzie over 50 gulden geeftzo nodig werk aan twee advocaten,als uitvloeisel van een goed democratisch principevan garantievan rechts388

handhaving; een Ioongeschil om 5000 gulden,bijvoorbeeldeen W.A.O.-geschil, moet de werknemer zelf uitvechten. Ook de verantwoordingsplicht is slecht:met name ziekenhuizenen ziekenfondsen zeggen vaak uitvoerders der volksgezondheidte zijn, maar handelenalsvolslagenautocraten zonder verantwoordingsplicht, zelfsnietrepressief. Dergelijke organisaties zullenin de toekomstmoeten kiezen tussen eenzelfdepositieals alleandere met aanvaarding van overheidscontrole, en een bestuursvormdie een werkelijke objectiviteit van handelengarandeert. Binnen het schema van de therapeutische lijn kan worden opgemerkt,d a t e r een medisch belang is gediendbijeen zovernaar linksin her schema blijven van de ziekenals in overeenstemmingkan worden gebrachtmet de diagnostische en therapeutische capabiliteiten en faciliteiten en met de aard van de aandoening.Het is een welbekend,effectief geblekenprincipe, dat iedereonnodigegeneeskundige behandelingziekmakend werkt,ledereverschuiving naar rechtsgeefteen duplicatuur van althanseen deel van her diagnostische werk. lederespecialistische behandeling geeft (in ons Nederlandse systeem) meer karts op hospitalisatie van de pati6nt, gepaard gaande met autonomieverlies, eenvoudigweg omdat de huisartsen te onzent (behoudens uitzonderingen) nietbeschikkenover opnamefaciliteiten. Tenslotte: de ziekezal zichziekervoelen,met autonomieverlies, als hijonder specialistische behandelingis,dan wanneer hij alleenmaar onderbehande!ing van zijnhuismedicusis. In ditverbandmag men nietnalatente vermelden, dat ziekenhuisbesturen en directies steeds streven naar een maximum-bezetting van de door hen bestuurde faciliteiten en naar uitbreiding daar~an, waar nodig met autonomieverlies. Dienstverband tussenspecialisten en ziekenhuizen zal ertoedoen neigen dat op die specialisten druk wordt uitgeoefend de leegstaandebedden te vullen, op grondvan andere dan medische redenen (honoreringsovereenkomsten). Ook het geslotenzijnvan inrichtingen draagtdaartoebij.Ook hiergeldt:als het op de computer kan, is het autonomieverminderend; verliesvan socialebeheersingbij besturenen artsen versterkt gebrek hieraanbijhun pati~nten en draagt bijtotautonomieverlies. latrogeenis dat deel van het autonomieverlies, dat wordt veroorzaakt door het onvoldoendeinlichten van de ziekenomtrenthun toestanden prognose.Ditveelvoorkomend gebrek aan socialebeheersingbijartsendraagt bij aan de verergering van menige ziekte.Dit is thans nietmeer een kwestie van uitsluitend goede vormen,het iseen goede therapeutische procedure.Eveneens iatrogeenis het verlies aan autonomiedat samenhangt met de besprekingvan vrijheid van artsenkeuze,welke kan voortkomen uit allerlei samenwerkingsverbanden. Het bovengenoemde gesignaleerde over her sluiten van inrichtingen, het beperkenvan ziekenhuisstaven en her in dienstverband stellen van ziekenhuisartsen zalin nietzeldzame gevallenstrijdig zijnmet die

sterkingvan de therapeutische lijnmet psychiatrivrijheid van artsenkeuze. De vele beslissingen, op sche hulp en maatschappelijk werkers in specialisdit stuk eenzildiggenomen door artsen of vanuit tischezin nodig zal zijn.Vermoedelijkzijn beide medische kringen,dienen allete worden hierzien en nodig.Her zai effectief bLijkenom superspeciaListigetoetst aan ditbeginsel. Hierbij dientnietalIeende sche diagnostieken therapie(dialyse, hartoperazuiver juridisch-contractuele zijde van de samenties,niertransplantaties en dergelijke uit her verzewerkende artsenen van dienstverbanden te worden keringspakket te lichten,omdat niemands autonobezien,maar ook de situatie vanuit het lekenoog. mie wordt geschaad bijeen financiering van deze Veel groepspraktijken bieden aan dit lekenpubliek zaken uitde publiekemiddelen en omdat standarieen onvoldoende mogelijkheidtot wisselen van seringvan methodiekenhiergewenst is. huisartsbinnen die groep, of totwisselingvan arts binneneen ziekenhuis. Volksverzekering met verplichtepremiebijdrage, of vrijwillige verzekering? Hierbijis de vrijwilligheid Niet-medische verantwoordingsplicht eist tijd. per verzekering sterkautonomie-bevorderend en de Communicatie binnen een organisatie eisttijd. Er is verplichting daartoeautonomie beperkend,als men uit economisch oogpunt de kans, dat binnen uitgaat van mensen boven de ,,armoede-grens". hi~rarchische samenwerkingsvormen veel tijdverDaaronder kan een fin-anciering uit de pub]ieke 1oren gaat met niet-medischecommunicatie,ten middelen nodig ztjn,misschienals aanvulling op het koste van de tijdbeschikbaarvoor medisch werk en gegarandeerdminimum-inkomen, dat toch te vervoor medische communicatie.De som van deze wachten is. De I.Z.A.werzekering-nieuwe stijlzou drie activiteiten is op een gegeven moment conkunnen worden uitgevoerd door ziekenfondsen, stant,en hangt samen met het gewenste aantal ziektekostenverzekeraars en I.Z.A.,etcetera.AIs werkuren per week. Het is zeer moeilijk, te rapporovergangsmaatregel kan men de Ioongrensvan nu terenwar er in een spreekkamergebeurt,en dat te s verlagen,in plaatsvan deze extrate ververgelijken met hetgeen eldersin een spreekkamer hogen. g e b e u r t - ten eerste omdat het beginprodukt,de niet-autonomemens, variabelen uniek is,als individu; ten tweede, omdat er bijde genezing vrijwel steeds ietsmeespeeltvan een magisch effect.Dit laatsteblijkt bijher belezenvan wratten,en bijde Sommerer~c~e mag men zeojgen,dat organisatobehandelingvan een maagpatient. AI deze argumenrisch in de gezondheidszorgde aansluiting en inten pleitentegen een ambtelijkeemployeringvan passingvan het therapeutische deel van de speartsenen ander geneeskundigpersoneel.Van zo'n ciale psychiatrische en de bedrijfsgeneeskundige institutionalisering is een verlagingvan het econozorg nodig is,benevens de urfificatie van wijzevan misch en het medisch rendement te verwachten,in financiering, waarbij de voorkeur wordt gegeven plaats van de aangeprezen verhoging.Uit deze aan een restitutiesysteem op vrijwillige basis. De overwegingenvalteen nationalisatie van de gezondheidszorgaf te wijzen. financiering van de specialepsychiatrische hulp te worden gehaald en inWel is een vereenvoudigingvan de financiering dientuitde subsidiesfeer gepastin het algemene financieringsstelsel. dringendnodig,opdat een iederkan weten waaraan Op de keper beschouwd zijnalleandere tekorthijtoe is.Men kan kiezenuitdrievormen: die van de komingen terugte voeren op exclusief denken, zoparticuliere verzekeraars; die van I.Z.A.en van de Geneeskund,ig, e Verzorging Potitie.beide votgens als cofiegaDokter dat on~angs in de geneeskunde restitutiesysteem; en de ziekenfondsverzekering, heeft ingevoerd.Verbeteringzal moeten worden volgensher slelsel vailverstrekkingen in natura.Het verkregendoor een of andere vorm van psychothelaatstegeeftveel macht aan de verzekeraar,die rapie.Hiertoe zal het initiatief worden genomen uiteindelijk nietmeer dan dat is,en sinds het goed door die instanlie, die verantwoordelijk is voor de functioneren van het controle-apparaat van de overkwaliteit en kwantiteit van de gezondheidszorg: de heid nietmeer kan pretenderenals vertegenwoordi- overheid.In her voorgesteldebeleidzal die overger van volksgezondheidbelangen op te treden.Her heid moeten zorgen voor een vrijsterkerepressieve I.Z.A.-restitutiesysteem schijnthet beste, met een controlemogelijkheid in her gehe!e gebied van gezondheidszorgen maatschappelijk werk, onder Iosklein initieel risicoop financieel gebied, en een latenvan zelfsde mogelijkheid toteen sterkactieve maximum-bedrag per jaa:'.Geen medische toelarol bijhet uitvoerender gezondheidszorg. De overtingseisen zouden meer n:ogen worden gesteld;de heid zal bereidmoeten zijn.haar beleidoto her geaanmelderzou wel een ,,inverdientijd" moeten accepteren.De universitaire klinieken zouden de funcbied van her toedelen van socialeautonomie te Dit betekenl, dat tie van uitwijkmogelijkheid voor de niet-verzekerde toetsenaan gezondheidsbelangen. economisch beleid op korte termijnzal moeten wederom moeten gaan vervullen, en gratishulp leveren.Bij de financiering zal prioriteit moeten worworden achtergesteldbij lange-termijn planning: beleidgaat steeds weer gepaard den gegeven aan de uitbreiding van de psvchiatri- her korte-termijn sche hulp.Her is nietzeker,of hiereen uitbreiding met dwang, is autonomiebeperkend, onderschatde van de capabiliteit van de huisartsen her te zijner burger steeds weer. Het iigtnietin de lijn, dat de beschikkingstellenvan socio-therapeutisch weroverheidhiertoezal overgaan:aan de S.E.R.is onlangs advies gevraagd,hoe de financiering van de kers de oplossingzal kunnen brengen,of dat ver389

gezondheidszorg zal moeten geschieden;het is van ditorgaan bekend, dat het een voorstander is van iets-op-computers-zetten. Het schijnt onvermijdelijk, dat het zat adviserentotmeer overheidsinvloed bij die financiering Het feitvan de adviesaanvrage omtrent de financiering geisoleerdgeeft niet het beeld van inzicht in de invloed, welke een dwang heeftop de hoeveelheid socialeautonomiein negatievezin.Het geheleprocesom de pensioeneninde vrije beroepen-sector draaitook om dwang. De ziekenhuisplanning op grond van vroegere behoeftepatronen wqst in dezelfderichting van exclusief denken en gebrek aan socialebeheersing, evenals het steeds beknibbelenvan de honorariavan arlerleiartsentothet gevaarspuntvan te weinig.Het is een algemeen politiek verschijnsel, dat de macht van de overheidbezig is toe te nemen. Hoe zal her in 1984 met de gezondheidszorgstaan,en met de sociale autonomie?

Moatschappij-ageada 1971 17 april 24 3pril

- - Ledenvergadering L.S.V. - - Atg. Vergadering Maat-

7 mei 23september

- - LedenvergaderingL.H.V. - - C e n t r a a lBestuur L.S.V. met

schappij

districtsvoorzitters 7,8 en 9 oktober- - Ledencongres Maatschappij

23 oktober 30 oktober

- - Ledenvergadering L.S.V. - - AIg. Vergadering Maat-

13 november 19 november 27 november

- - N.H.G.-congres - - Ledenvergadering L.H.V. - - Ledenvergadering L.A.D.

schappij

Staatssecretaris Kruisingaover bejaardenzorg Ter gelegenheidvan de opening van de gerontopsychiatrische kliniek van het psychiatrisch ziekenhuis ,,Vefdwijk" te Erme]o heeftde staatssecretaris van SocialeZaken en Volksgezndheidzijngehoor onder meer het volgendeover bejaardenzorg in herinnering gebracht: Door de verbeterdemedische kennis en de medischetechnische ontwikkelingen zijnde laatste decennia de levenskansengestegen.Dit betekentdat het aantalbejaardensterktoegenomen is.Bedroeg het percentagebejaardenin 1869 ongeveer5,5% van de bevolking, nu 100 jaarlateris ditpercentagebijna verdubbeldDaarnaastmoeten wij onderkennen, dat er ook nog andere demografischeveranderingen optreden namelijk: le. Veranderingenin ]eeftijdsopbouw van de groep bejaardenonderling. Het aantalhoogbejaardenzalveelsterker toenemen dan het totaalaantalbejaarden.2e. Veranderingenin verdelingnaar seks. Wij mogen verwachtendat in +edere leeftijdsgroep binnen de bejaardenpopulatie bet aant.~lvrouwen aanmerkelijk hoger is dan her aantalmannen. Ook mogen wij verwachtendat her getalsmatig overwichtvan de vrouwen veel groter zal worden naarmate de leeftijdsgroep ouder is. 3e. Veranderingenin de verdeling naar burgerlijke staat. Wij mogen verwachtenclater een sterkestijg~ng zaloptredenvan het getalder ongehuwden onoer de bejaarden. Met al die veranderingen zijnvraagstukkenverbonden die vroegernauwelijks actueelwaren.Zowel het vraagstukvan de huisvesting, als de gezondheidstoestand van deze groep speelteen rol.Naast het gebruikelijke pakket van geneeskundigevoorzieningenzijnhierbij specifieke voorzieningen noodzakelijk. De extra-murale zorg en in het bijzonder de hulp van de verpleegster is hierbij belangrijk. Uit 390

een publikatie van de Nationale Federatie ,.HetWitGele Kruis"blijkt, dat het percentagebejaardenonder dagbeurtpatienten 52% en onder weekbeurtpatientenmaar liefst 78~ bedraagt.Ook de huisarts wordt veel geconfronteerd met veel ziektesvan de bejaarden.De specialeziekenfondsbejaardenverzekeringbiedteen pakket van verstrekkingen dat de gezondheidszorgverlening veiligstelt.Uitbreiding van het pakketvan de verstrekkingen met de extramurale zorg is zeker van hen van belang.Het zal echterook de efficiency en de effectiviteit van de hulpverlening ten goede komen. Voortsmag ook de A.W.B.Z.nietonvermeldblijven. Een nieuwe vorm van gezondheidszorgvoor bejaarden, die wellicht naastde reeds bestaandevoorzieningenvoor hen een nuttigefunctiezal kunnen vervullen, is de dagverpleging. Met die voorziening zaleen bijdrage worden geleverdin het bereikenvan een evenwichtstoestand in de intraen extra-murale voorzieningen. Met betrekkingtot de intra-murale zorg voor de oudere moeten ten eerstede ziekenhuizenworden genoemd. Op 23 april1969 waren er 15.805bejaardeparianten opgenomen in een ziekenhuis dat is 24,7% van het totaleaantalvan de opgenomen ziekenhuispatienten. Voor wat betreft de psychiatrische ziekenhuizenook daar isrelatief een grootaandeelpatienten bejaard Op 31 december 1968 was nog iets meer dan in de ziekenhuizenn.I.ruim 25% ouder dan 64 jaarvan de in totaalongeveer 26000 patienten in deze ziekenhuizen. Een bijzonder belangrijkevoorziening voor de oudere is het verpleegtehuis. In die tehuizenis75% bejaard. Per 1 september 1969 waren 16.410bedden voor somatischepati~ntenaanwezig en 5.043 voor geestelijk gestoorde bejaarden.Volgens de Ziekenhuisatlas van her Na-

lionaalZiekenhuisinstituut waren er per februari 1970,63 tehuizenmet 6.403 bedden voor geestelijk gestoordebejaardenen 177 tehuizenmet 18.053 bedden voor somatischzieken.Voor 1980 iseen bestand gepland van 28.800 bedden voor somatisch ziekenen 13.750bedden voor geestelijk gestoorde bejaarden. Ons beleidiserop gericht aan het thans aanwezigeaantalbedden in 1975 reeds ten minste 10.000bedden toegevoegdte hebben. Ten aanzienvan de bouwproduktie van verpleegtehuizenkan het volgendeopgemerktworden.In dit verbandishet interessant te constateren dat in 1967 de bouwproduktie voor algemene verpleegtehuizen 37,1 miljoengulden en in 1969 69,2 miljoengulden bedroeg.Per 1 januari1970 was de waarde van de in uitvoering zijnde werken 198,2miljoengulden. Met betrekking totde verpleegtehuizen voor geestelijk gestoordebejaardenbedroegen deze cijfers respectievelijk in 1967 5,5 miljoenguldenen in 1969 30,6 miljoengulden.De waarde van de in uitvoering zijnde werken was daar 61,0mi!ioengulden. Daar er op ditmoment e6n v~n elketieninwoners van Nederlandouder is dan 6.1jaarkan hieruit worden afgeleid dat de gezondheidstoestand van deze

groep de bijzondere aandacht vraagtvan het gezondheidsbeleid. De belangrijkste doodsoorzaken van her oudere bevolkingsdeel zijnarteriosclerotische vaat-en hartziekten. Zo overledenin 1965 ruim 18.000 mannen van 65 jaaren ouder aan hart-en vaatziekten.Daarnaast zijn hier belangrijkde kwaadaardigenieuwvormingen.In 1965 overleden ongeveer8.100 mannen en 5.200 vrouwen van 65 jaaren ouderdaaraan. Naasl die gegevens isook de ziektein ziekenhuizen een belangrijk gegeven.Over de in 1968 beschikbare diagnostische informatie kan worden afgeleid dat waarschijnlijk mag worden geraamd dat in 1968 120.000 bejaardenin de Nederlandseziekenhuizen werden opgenomen en weer ontslagen. Op de eerste plaatsin de opnamefrequentie staan de kwaadaardige nieuwvormingenen wel 1 op de 7 pati~nten leed hierin de een of andere vorm aan. 1 op de 8 pati~ntenbleek een aandoeningte hebben van de hart-en bloedvaten. Opmerkelijkis her daarbijdat de tweede plaatsbijde ziektecijfers wordt ingenomen door de maag- en ingewandsziekten. Die groep van aandoeningenovertreft in deze leeftijdsgroep de hartziekten inopnamefrekwentie.

W e t ambulance vervoer Verschenenis het voorlopig verslagvan de vaste Commissie voor Volksgezondheid der EersteKamer omtrenthet ontwerpvan wet rege!enomtrentambulancevervoer (M.C.no 51-52/1969). Vele leden memoreerden, dat ingevolgeartikel 3 van her wetsontwerpbijalgemene maatregelvan bestuurregelenkunnen worden gesteldomtrentde ambulance-auto's, de vakbekwaamheid van de bemanning en de paraatheid. Deze ledengingenervan uit,dat elke ambulance-auto op elk tijdstip voor de onderscheidene soortenziekenvervoer moet kunnen worden ingezet.Wel vestigdendeze leden er de aandachtop, dat men de verschillende soortenambulance-auto's, nl.de eenvoudige,die voor spoedvervoeren die voor ongevallennietdoor elkaarzal kunnen inzetten. Een differentiatie van de technische vervoerseisen en van de bekwaamheidseisen zaleen paraatvervoerextrakostbaarmaken. Vele andere leden brachtenin herinnering dat bij de behandelingvan ditwetsontwerpin de Tweede Kamer veel is gesprokenover eerstehulpverlening bijongevallen. Deze ledenmeenden, dat een grondige opleiding E.H.B.O.noodzakelijk is voor hen, die zichberoepsmatigop de weg bevinden:politie, wegenwachten, eventueelvrachtwagenchauffeurs. Intussenwaren zijwel van oordeel,dat eerstehulp van leken-publiek nietveelzal kunnen bijdragen tot de veiligheid op de weg en in geen geval in de plaatskan komen van een deskundigeorganisatie. Enige ledenwaren van mening, dat niet zonder

belang is de geheimhoudingvan her ambulancepersoneel,o.a. tegenoverde politie bij bijv.verkeersongevallen ten gevolge van drankmisbruik of bijslachtoffers van vechtpartijen. Indieneen medicus de leiding van de centralepost heeft,zou het ambulancepersoneel een afgeleidberoepsgeheim hebben.Ditzou echterook bij andere leidingtot verschoningsrecht moeten kunnen leiden. Andere ledenvroegen in welke omvang zich de minister de groottedenkt van regionalegebieden, waarvoorcentrale posten moeten worden ingericht. De ervaringis,dat voor het goed functioneren van een dienstten minstewerkgebiedennodig zijnmet 3 ambulance-auto'sof werkgebieden van plm. 100.000 inwoners.In gebieden met beperktegebiedsomvang en grotebevolkingsdichtheid zal met geringekosteneen be~erfunctionerend ambulancevervoerkunnen worden opgebouwd dan in grote gebiedenmet geringer bevolkingsdichtheid. Vele ledensteldende vraag,hoe de centrale post op afstand kan beoordelen,of ambulancevervoer nodig is.Bijongevallenkan zelfseen artsterplaatse vaak geen diagnose stellen. Hoe zal de leiding van een centrale post de noodzaak van ambulancevervoerkunnen beoordelen?Is het niet beter een aantalmalen ten onrechteuit te rukken dan e~n pati6nt ten onrechteniette vervoeren?Verderzouden zijgaarne vernemen,of de staatssecretaris van mening is,dat het de voorkeurverdient de verantwoordelijkheid voor het vervoerop te dragen aan een medicus. 391

Sterftecijfers in abortus-discussie In het begin der zestiger jarenwas de klinische Ter stavingvan hun m.i. begrijpelijke bezwaren sterfte als gevolgvan legaleabortusin twee Scantegen oprichting van aparte abortusklinieken voerdinavische landen .aanzienlijk hoger dan de Oostden de gynaecologenHaspelsen Mante in afleveEuropese en Japanse cijfers, namelijk21 sterfgering 1971/4 van dit tijdschrift, naast vele andere vallenop 52.300 abortusarteprovocati of ongeveer argumenten,ook het motiefaan dat abortusgeen onschuldige 'ingreep is: ,,Dittonen de statistieken 40 per 100.000.De hogere stertfeis zeer waarvoor een deel gevolgvan her feltdat vele uit Engeland en Oost-Europa aan. De mortaliteit schijnlijk van deze zwangerschapsonderbrekingen daar in van de abortus arte provocatus is in Engeland het tweede trimester plaatsvonden,terwijl bijnaalle ruim 2 x zo groot(40-50per 100.000)alsvan de norlegaleabortusin Oost-Europaen Japan in de eermale partus(19 per 100.000). Op her congresvan de stedriemaanden van de zwangerschapworden verNVSH te Amsterdam werden 27.8 en 19 per 100.000 richt. Bovendienvindtin Noord-Europahet merenvermeld." Met deze cijfers begaven de beide schrijvers deel van de ingrepenplaatsop medische gronden, terwijl in Oost-Europaen Japan veruithet grootste zich,onbewust vermoedelijk, op wel zeer glad ijs, deel van de vrouwen die een legaleabortusonderaangezienmen met ,,evenveel recht"kan stellen dat gaan, in een - - naar men mag aannemen - - zeer de klinische mortaliteit van abortusarte praematugoede gezondheidverkeert. In ditverband is het inrus de laatste jarenjuistbijzonder laag is geworteressantte weten dat de overigensschaars beden, als men afgaat op de rapportenuit Oostschikbaregegevens over fatale gevolgenva, n legaal Europese landen met betrouwbarestal~istieken. Zo verrichte abortus in lar~den met een restrictieve kwamen op de ongeveer 2.564.000in de periode wetgevingterzake,in de richting wijzenvan een re1957-1967 .in Hongarije, Tsjechoslowakijeen latief hoge sterfte, onder meer als gevolg van de Sloweni~ legaalverrichte abortusslechts73 gevalaar~doeningwaarvoorde abortuswerd verricht. Bolen voor waarbijde vrouw overleed,wat overeenvendien vindtmen een hogere abortus-letaliteit in komt met een mortaliteit van 3 per 100.000van deze strekenwaar de artsennog weinigervaringhebben abortus.Een becijfering voor Japan,op basisvan de met de betreffende operatietechnieken. 278 sterfgevallen die in de nationale .doodsoorzaUithet bovenstaande blijkt wel hoe voorzichtig kenstatistiek van dat land in de periode1959-1965 men moet zijnmet de hantering van naakte sterfteaan ,,legale abortus"waren toegeschreven, en de cijfers. Een verantwoordgebruikervan vereist ,inde ca. 6.860.000in die jarengerapporteerdegevallen abortus-discussie nu eenmaal een andere deskunvan legaleabortus,levert een sterfte op van 4 per digheid,dan een gynaecologisch-obstetrische. De 100.000. door ons gegeven toelichting is wel ongeveer het Ter vergelijking diene dat de moederlijke sterfte minstewat van de risico's ad vitamvan de abortus - - als we daar de abortusbuitenhouden - - in ontarteprovocatusbehoort te worden gezegd, wanwikkelde landen met goede obstetrische voorzieneer men die risico's in de abortus-discussie gaat ningen op ongeveer20 per 100.000neerkomt,en op met die van de meer dan 200 per 100.000 in vele minder-ontwikkel- betrekkendoor ze te vergelijken normale partus.Ook over de andere component in de landen.Met de door de collegaeHaspels en deze vergelijking, de obstetrische sterfte, valttrouMante geciteerde cijfers enerzijds en bovenstaande, aan een recent rapport*van internationaledes- wens hog wel een en ander te zeggen! kundigenontleendeinformatie anderzijds, raken wij Leidschendam,4 maart 1971 het moeilijke vraagstukvan de evaluatie van de statistiek en het complexe probleem van de vergelijkDr. MeindertJ. W. de Groot baarheidvan sterftegegevens. Het is hier niet de Epidem.-adviseur plaatsdaar dieper op in te gaan. Duidelijk is in ieder geval dat de door ons vermelde cijfers -zonder nader commentaar althans - - wel zeer slechtpassen in het betoog van de beideschrijvers. ADRES~u Wij willendaarom ietsmeer zeggen over de oorzakunnen om technischeredenen nietspoorken van deze zo merkwaardigeparadox in de sterfslags worden gerealiseerd. Men verzekere tecijfers. zich toezendingvan Medisch Contact op een nieuw adres door van adreswijziging ten minste vier weken tevorenopgave te 9 ,,Spontaneous and Induced Abortion",Report of a doen dan de administratie. WHO Scientific Group; TechnicalReport Series No. 461.Geneva,1970. 392

StudiedagNederlandseVereniging v o o r MedischePolemologie

Bacteriologisch onderzoek en landsverdediging ,,De laatste jarengeven een angstwekkendeontwikkeling te zienin het aandeelvan de wetenschap in het oorlogsbedrijf. Inherentaan deze gang van zaken is de bedreigingvan de wereldvrede. Een conflictsituatie ka, n een ramp van een ongekende omvang met zich meebrengen.Meer nog dan vroeger wordt de burgerbevolking het slachtoffer; in relatiefbeperktemate is ditreeds bet geval in verschillende delen van de wereld.Deze situatie betekentethische verantwoordelijkheid voor velen,niet in de laatste plaatsvoor medici,biologenen andeFen werkzaam binnenhet keder van mens- en natuurwetenschappen. Onbegrijpelijk is het bijvoorbeetd,dat degenen die zich inzetten voor levenen w e l z i j n -in casu m e d i c i - niet in staatzijneen preventieve taak uitte oefenenten aanzienvan de waanzinnigeescalatie in wetenschappelijke vernietigingsmethoden. Anderzijdskomt het in andere vakgebiedenmaar al te vaak voor,dat wetenschappers zich totaalniet realiseren dat her door hen geproduceerdefeitenmateriaal elders wordt ingepast in defensieresearch. AIs voorbeeldenzijnte noemen: de resultaten van bacteriologisch onderzoek en de mogelijkhedendoor de kennis betreffendepsychofarmacaaan agressors geboden". Zinsnedenontleendaan een stencil, dat de NederlandseVereniging voor Medische Polemologie * uitreikte als inleiding op een symposium over biologische wapens,dat zij20 maart jl.in Utrechthield. Referatenen zaaldiscussie concentreerden zich op pro en contravan bacteriologisch onderzoekin het kader van defensieresearch. Daar werd uitgegaan van de situatie in ons land,werd vooralgesproken over taak en werk van het medisch-bioiogisch laboratoriumvan de Rijksverdedigingsorganistie T.N.O. Prof.Dr. J. van der Veen, hoogleraar in de medische microbiologie te Nijmegen,behandelderecente ontwikkelingen in de microbiologie. Hijsteldeonder meer, dat recenteontdekkingen op het gebied van de moleculaire geneticaen de aerobiologie kunnen worden toegepastom biologische wapens te vervaardigen, die gevaarlijker en destructiever zijndan de reeds bestaande.Door genetischemanipulatie kunnen ziektekiemenagressieveren ongevoelig worden gemaakt voor de gewoonlijkwerkzame vaccins en antibiotica en kunnen geheel nieuwe pathogene kiemen worden bereidwaartegen geen verdedigingmogelijkis. De ontwikkeling van de aerobiologie maakt het mogelijkbiologische agentia op effectieve wiizevia de luchtover zeer grotegebiedenteverspreiden. Het gebruikvan b-wapen.~ veroorzaaktmassale vernietiging, her eerstonder zwakkerenen ouderen. De totale omvang van de destructie en het effect op langeretermijnzijn onvoorspelbaar. Daarom moet

medewerkingaan onderzoekbetreffende de ontwikkelingvan biologische wapens worden afgewezen. Dat geldtevenzeervoor het verlenenvan medewerking aan onderzoeknaar de verdediging tegen dergelijke wapens, want: de voor defensieveprojecten ontwikkeldetechniekenen know-how kunnen in oorlogstijd door militairen voor agressievedoeleinden worden misbruikt - een gevaardat opgaatvoor awe wetenschappelijke kennis,maar in het bijzonder voor die betreffende de (verdediging ~gen) b-wapens;ontvcikkelt her ene landverdedigingsmiddelen, dan zaleen ander land daarin mogelijkreden zien over te gaan totde vervaardiging van nieuwe aanvalswapenen,hetgeen kan leidentot een heilloze escalatie; het opbouwen van een effectieve defens'ie tegen biologische wapens ter beschermingvan de hele bevolking, en met name van jonge kinderen, bejaardenen zieken(onderwie de meeste slachtoffers zouden vallen), ispraktisch onuitvoerbaar. Op grond van deze argumenten zouden volgens Prof. Van der Veen taak en structuur van her medischbiologisch laboratoriumR.V.O.-T.N.O.noodzakelijk moeten worden gewijzigd. De werkzaamheden in dienstvan Defensiezouden moeten worden gestaakt;het fundamenteelen toegepast med,ischbiologisch onderzoek zou onder Volksgezondheid moeten gaan ressorteren. OverigenssteldeProf.Van der Veen met klem, dat de kans op misbruikvan wetenschappelijke kennis geen rem mag vormen voor de verdereontwikkelingvan de wetenschap.Onberedeneerde angst voor ,,genetisch gemanipuleer van een horde zwakzinnigen, die door een stelletje schurkenwordt geexploiteerd" is uitden boze.Juistde artsheeftde ~aak de positieve aspectenvan de wetenschappelijke vooruitgangte lerenkennen en te verbreiden. Uiteraard client men er wel naar te strevende mogelijkheid tot misbruikvan de wetenschap onder (nationale en internationale) cor~trole te brengen. Dr. H. C. Bartlema,hoofd van de microbiologische afdeling van her medisch-biologisch laboratorium RV.O.-T.NO.,betoogdedat van de methoden die voor het bestrijden van infectieziekten beschikbaar zijn-te weten: het uitschakelen van de besmettingsbron, her afsnijden van de infectieroutes, en de profylactische of therapeutische bescherming van de recipi6ntalleende laatste methode de medicusterbeschermingtegen biologische wapens ten diensteslaat,bit betekent, dat hijalleenmaatregelenkan nemen tegen de uitwerking van b-wapens; de wapens zelfvormen een kunstmatigebesmettingsbron, die slechtsmet militaire middelen kan worden bestreden. In tegenstelling tot militaire beschermingsmaatregelen zijnhygi~nischeen medische beschermingsmaatregelen nietdestructief. Het 393

ontbreken van effectieve methoden voor snelle detectiebemoeilijkt de hygienischebescherming. De medicus fungeertals detector en het zwaartepunt wordt verlegdnaar de medische bescherming van de recipient. Die medische zorg moet, evenals bij,,normaal" uitbrekende ziekten, nietalleencuratier maar ook preventief zijngericht. Het effectueren van curatieve en preventieve zorg wordt vooral bevorderd door microbiologische en klinisch-chemische methoden voor versneldeidentificatie en diagnostiek, aldus Dr. Bartlema.Deze methoden komen steedsmeer ter beschikking, als resultaat van ontwikkelingsonderzoek in laboratoria in verschillende sectoren.Dit onderzoek heeft geen enkel specifiek militair aspect;als men het aandeel hierinvan de defensieresearch apart wil aangeven,moet men andere normen kiezendan de aard van het werk zelf.De bewering,dat men om onderzoekte verrichten naar de beschermingtegen biologische wapens zelfover die wapens moet kunhen beschikken,is ongegrond: ziekteverwekkers zijnnog geen b-wapens.Er is daarom geen reden fundamenteelonderzoeknaar ziekteverwekkers en de ziektedie zijverwekken te staken.Zou overigens, zo vervolgdeDr. Bartlema,het blotebestaan van een instituut met .de naam R.V.O.-T.N.O.een escalatiefactor blijkente zijn,dan zou inderdaad naar een structuurverandering moeten worden gestreefd. Daarvoorzou echtereersther werk van het instituut wetenschappelijk dienente worden geevalueerd. Behalvevoor directemedische bescherm.ing zouden de resultaten van medisch-biologische research wellicht ook kunnen worden gebruikt voor de politieke bescherming tegen b-wapens, stelde Dr. Bartlematenslotte. De mogelijkheid bestaatom onder toezicht van de VerenigdeNatieste komen tot een BiologicalAgents MonitoringSystem. Zo'n systeem, dit jaar nog besproken op het 12e Pugwash-congreste Gen~ve, zou door een internationale groep van deskundigenkunnen worden gehanteerdom toezicht uitte oefenenop het testenen eventueelopzettelijk verspreidenvan biologische agentiavooragressieve doeleinden**. Dr. P. Boskma, wetenschappelijk medewerkervan het PolemologischInstituut te Groningenen laatste referent, gaf de volgende specifieke karakteristiek van de biologische wapens: er is een grotevarieteit aan keuzemogelijkheden, ze veroorzaken weinigmateriele schade,ze zijnmoeilijk definieerbaar wat betreft hun preciezeuitwerking, ze zijnvooraleffectief tegenoverburgersen ze hebben het karaktervan een sluipende bedreiging. Internationaal gezien zijner enige factorenvan grotebetekenisaan te wijzen.Bij de zogenaamde vrijheidsoorlogen, die zich in toenemende mate voordoen,zijn de b-wapens (vooralde incapacitantia) naastde chemischewapens en de herbiciden geschiktom de statusquo in de machtsverhoudingen onverlet te laten. Belangrijk is daarnaast, dat in de huidigeOost-West-situatie de escalatie van de bewapeningswedlooptotnu toe ongestoorddoor394

De fractie, waarinalleverzekerde bedragen bijde Onderlinge LevensverzekeringMaatschappijvoor ArtsenO.L.M.A.worden uitgedrukt, heeft - - berekend volgens de artikelen 25 en 26 van de Statutenen op basis van de beurskoersen per ultimodecember 1970 m voor het eerste kwartaal 1971 een waarde van / 1,168.

gaat.Onbegrijpelijk is dat niet:twee interacterende partijen zonder enig objectief conflict, maar met zeer onvolledige communicatie(en dus groteonzekerheidover elkaarsintenties) alsmede de filosofie dat de eigen veiligheid moet worden gegarandeerd door zichzelf voldoendesterkte maken, dreigenaltijdin dergelijke processen terechtte komen. De bewapeningzelfvormt in zulkeprocessen,waar het doel - - grotereveiligheid - - door geen der partijen wordt bereikt, een bron van escalatie. Offensieve en defensieve wapens vervullen daarbijovereenkomstige functies. Zowel door hun groteverscheidenheid aan mogelijkheden als door hun sluipendekarakter zullen de biologischewapens een belangrijke escalerendefunctiein ditsoortprocessen kunnen hebben;de drempel voor een nucleaire uitwisseling isdaarmee minderhoog geworden. Wat is nu de rol van de wetenschap? Wetenschappelijk onderzoek,atdus Dr. Boskma, introduceertonomkeerbareveranderingen in onze wereld. Wapens, bijvoorbeeld de atoombom, ontwikkeld naar aanleiding van een concreetconflict, verandeten voor de hele verderetoekomst van de mensheid her verschijnsel oorlog,ook wanneer de concreteaanleiding om ze te ontwikkelen zal zijngereduceerdtoteen onbetekenendjaartal in de geschiedenisboekjes. Wapenresearch,hoe begrijpelijk misschienook in termen van de wereldsituatie op een bepaaldtijdstip, levertdoor ditirreversibele karakterbedreigingen op voor de hele toekomst.Dat is onverdedigbaar vanuiteen adequatevisieop de rol van de wetenschap in de samenlevingen kan misbruikvan die wetenschapworden genoemd. Nietalleen principieel, ook technischis her nietaltijd mogelijk een strikte scheidingte maken tussen oftensieveen defensieve research. Daarbijkomt, dat een effectieve beschermingvan gehele bevolkingentegen de gevolgenvan een niette kleineaanval met

biologische wapens nog steedseen praktische onmogelijkheid is. Uithoofdevan hun functie in de samenlevingdienen wetenschappersde irrationaliteit in her huidige denken over veiligheid en de socialeen maatschappelijke processen die ditdenken versterkenof in stand houden, kritisch te analyseren.Dr. Boskma achttehet essentieel voor de wetenschapper,dat deze inziet in welk macro-sociaalkader hij opereert. Men moet zich bewust zijnen van het eigenfunctioneren in het socialesysteem en van het functioneren als groep daarin.Het is nodig sensitief te zijnvoor wat planmatigdreigtte kunnen gaan gebeuren,vanuithet besef dat de eigen wetenschappelijke activiteit voortdurend nieuwe mogelijkheden aandraagten derhalveeen grotemate van onzekerheiden instabiliteit introduceert. Voor wie aan een van ,de bronnen zit,houdt ditin dat hijnagaat war hij wel en warhijnietwilgebruiken. Vroegtijdige evaluatie van de mogelijkeimplicaties van bepaaldonderzoek,zodathet nog mogelijkisongecontroleerde ontwikkelingen in een bepaalde richting te voorkomen, is daarom nodig.Voorkomen dientte worden,dat specifieke referentiekaders deze evaluaties zouden gaan belemmeren. De eigen verantwoordelijkheid van de wetenschappervereist volledigeopenheid van de medisch-biologische research: zijvereist daarnaasteen democratisering van hetwetenschapsbeleid. Gevaarlijk noemde Dr. Boskma het,wanneer een wetenschapperzijn referentiekader, zeker bijproblemen, zoekt binnen de eigengroep en de nationale same.qleving. De wetenschappelijk onderzoeker dientzichte realiseren, dat hijzich effectief bezighoudt met mondialezaken: ,,Tenzij je wetenschappelijke verantwoordelijkheid mondiaal ligt, zitje ernaast".Omdat hun kennis een mondiaal karakter draagt,is het voor medici en biologennodig op wereldniveau totcollegiale samenspraak te komen. Het actief deelnemen in zowel internationa!e vakorganisaties als in meer specifiek op de verantwoordelijkheid van de wetenschappergerichte bewegingen - - Pugwash, World Federationof Scientific Workers - - i s daarbijvan grote betekenis.Weinig zaken zijnimmers zo mondiaalalsde research.

Internationaal verbodb-wapensop komst? Juistvan de pers het bericht, dat de Sovjet-Unie op 30 maart jl. met steunvan haar zes bondgenoten tijdens de SALT-gesprekkenin Genave nieuwevoorstellen heeftingediend, die op kortetermijnkunnen leidentoteen internationaal verbod op biologische wapens. Het Russischeontwerpverdrag verbiedt de ontwikkeling, produktie, opslag en verwervingvan biologische strijdmiddelen en vergiften en de middelen om dergelijke agentia te verspreiden; de reeds bestaandevoorraden zouden moeten worden vernietigd of aangewend voor vreedzame doeleinden. Een en ander komt vrijwelovereen met een Engelsvoorstel van 1969,met ditverschil dat daarbijook uitdrukkelijk het gebruikvan b-wapens wordt

verboden;volgensde Russen isditde Iogische consequentie van de voorgaandebepalingen. De aanbiedingvan het nieuwe voorstel houdt in, dat de Russen terugkomenvan hun oorspronkelijke eis dat naast de biologische ook de chemische wapens in een eersteovereenkomstzouden moeten worden opgenomen. De weigeringva.nhet Westen om ook de c-wapens op te geven leiddein 1969tot een impasse,die de Sovjet-Unie nu met haar nieuwe voorstel - - waarindeze strijdmiddelen nietworden genoemd - - hopen te doorbreken. Het ontwerpverdragkwam op de dag gelijk met nieuwe ontwapeningsvoorstellen van partijleider Brezjnefop het 24e partijcongres in Moskou. Tot de voornaamste punten van dit,,programin de strijd voor vrede en internationale samenwerking"behoort een verbod op a-, b- en c- (nucleaire, biologische en chemische)wapens.

Zijn medisch-biologische onderzoekingenin het kader van de Rijksverdedigingsorganisatie een factor in de bewapeningswedloop?Dit immers zou voor Dr. Bartlema reden zijnom over structuurveranderingenbinnenhet laboratorium te gaan denken. Het feit, dat h e t - ook volgens Dr. Bartlema- - niet alleenonmogelijkiseen effectieve beschermingvan de totale bevolkingtegen biologische wapens te realiseren, maar dat in het proces van de bewapeningswedloopook offensieve researchnietvan defensievekan worden gescheiden, deed Dr. Boskma deze vraag tijdensde door de Groningerfilosoof Nauta geleidediscussie bevestigend beantwoorden. Het maakt volgensDr. Boskma inderdaadeen groot verschil, of researchonder Defensieof onder Volksgezondheid ressorteert (verondersteld, dat deze researchalthansin het laatste gevalvolledig openbaar zou zijn). Uitde reeksvan projecten die het medisch-biologisch laboratoriumR.V.O.-T.N.O.momenteel uitvoert,noemde Dr. Bartlemaeen onderzoekdat volgens hem zeer wel naar Volksgezondheid zou kunnen verhuizen. Op een vraag uitde zaal,welke nu die andere onderzoekingen waren die niet konden verhuizen, g,afhij als zijn mening te kennen dat eigenlijkhet volledige onderzoekprogramma wel binnen de gezondheidsorganisatie zou kunnen worden verricht; of dat ook metterdaadstaatte gebeu.renkon hijbevestigennoch ontkennen.Een maand eerderwas zijnmomenteel hoogste chef,Prof.Dr. Ir. A. R~rsch, plaatsvervangend directeur M. B. L., minder vaag geweest.Deze zei tijdens het lustrum van het Chemisch DispuutAmsterdam, 23 februari j.l., op een opmerking van mede-panellid Drs. L. Reijndersbetreffende de noodzaak van overheveling vanhet laboratoriumnaar Gezondheidszorg T.N.O.,met stopzetting van het mede door het Amerikaanse leger gefinancierdeaerosol-onderzoek: ,,Ambtelijke molens malen langzaam.Hopelijk is de zaak geregeldv66r de verkiezingen. Het is nuvoor de ministerraad". Naar de mening van de chef Militair GeneeskundigeDienst,die de polemologi395

sche studied.ag bijwoonde,behoefdeeen verhuizing van het laboratorium naar Volksgezondheidgeen bezwaar meer te ontmoeten.Vanuitde zaal kwam daarop de vraag,of het nietop de weg van de medewerkers aan dit nu nog semi-militaire instituut zou kunnen liggenactiefop een snelleovergang naar Volksgezondheid aan te dringen.Vermeld zij nog, d a t e r tijdensde pauze verschil van mening bleekte bestaanover de vraag,of her vervaardigen van biologische wapens moreel op een lijnis te stellen met her experimenteren met gevangenen in de Nazi-concent ratiekampen. teV. ::Secretariaat: Olympiaplein 25 hs, Amsterdam, tel.020792793. 9'De vraag van het geoorloofdzijnen de noodzaak van defensie-research in her algemeen en van militairmedische researchin het bijzonder kwam ook aan de orde tijdenshet M.B.L.-symposium op 29 januari1970. Een verslagdaarvan verscheen in het Nederlands Militair GeneeskundigTijdschrift van mei-juni 1970;administratie: Hartogstraat 3,'s-Gravenhage.

MC

ADVERTENTIES Opgaven van advertenties dienen ter be-

spoedigingvan de plaatsing rechtstreeks te worden aangeboden aan:

UitgeversmaatschappiJKruyt n.v. Groot Hertoginnelaan28, Bussum (Telefoon:02159 - 3 22 59)

GFFICIEEL

I VAN HET HOOFDBIESTUUR

Vacatures hoofdbestuur Onder verwijzing naar een eerdere publikatie in Medisch Contact hieromtrent (M.C. 1971/3,blz.86) moge er de aandacht op worden gevestigddat aan de besturenvan de afdelingen recentelijk opnieuw een briefwerd gezonden, ditmaalin verband met het bekend worden van een derde vacaturein her hoofdbestuur per 1 januari1972.Wij latendeze brief d.d.31 maart 1971 in verkortevorm hierondervolgen: ,,Op12 januari 1971 wendden wij ons onder het hoofd ,,Kandidaatstelling nieuwe leden voor het hoofdbestuur" totu, met een uitvoerig schrijven. Er waren op dat moment twee vacatureswelke op de Algemene Vergaderingvan 30 oktober1971 moeten worden vervuld, te weten van de heren Hage en Kortenhorst. Nu heeftechterop 23 maart j.I. de huidigevoorzitter Prof.Dr. Th. Vossenaar,aan her dagelijks bestuurmedegedeeld dat ook hijper 1 januari1972 zijnfunctie als lidvan het hoofdbestuur tussentijds zalmoeten neerleggen. De Algemene Vergaderingzal op 30 oktober1971, ingevolgeartikel 404 van her huishoudelijk reglement, drienieuwe leden van het hoofdbestuur moeten kiezenen wel in de vacatureswelke op 31 december 1971 ontstaandoor het aftreden van:

1. Dr.J.Hage, specialist, Tilburg; 2. Dr.F. H. J.Kortenhorst, huisarts, Delft; 3. Prof.Dr. Th. Vossenaar,hoogleraar, Utrecht. De in de vacatures1 en 2 te verkiezenhoofdbe396

stuurleden zullenin functie tredenop 1 januari1972 en zitting hebben t/m 31 december 1977. Het in vacature 3 te kiezen hoofdbestuurslid treedteveneens op 1 januari1972 in functie en zal, op grond van het bepaalde in art.7 H.R., zitting hebben t/m 31 december 1973. In verband met her bepaalde in artikel 304 lid3 H.R.,mogen wiju verzoekende kandidatenlijst v6or 1 mei inte zenden." De kandidaatstelling geschiedtmet inachtneming van artikel 304 H.R. Voor vermeldingin extensomoge worden verwezennaar M.C. 1971/3,blz.86. Utrecht, 2 april 1971 Mr. B. Schultsz, adj.secretaris

VrijsteUing contributie Leden van de Koninklijke NederlandscheMaatschappijtotbevorderingder Geneeskunst,die via de StichtingArtsen Naar Ontwikkelingslanden (S.A.N.O.) zijnuitgezondennaar een ontwikkelingsgebied,worden voor de tijdvan hun verblijf in dat gebied vrijgesteld van contributieverplichtingen a an .deK.N.M.G. Utrecht, 2 april 1971

J. Diepersloot, arts, secretaris-generaal der K.N.M.G.

-'1

VAN

HET C E N T R A A L

COLLEGE

OpleidingIongziektenen tuberculose tngevolgeartikel 1008 lid4 van het huishoudelijk reglement der KoninklijkeNederlandsche Maatschappij tot bevorderingtier Geneeskunst wordt hierondergepubliceerdhet besluitno 2 - 1970 van het CentraalCollegevoor de erkenningen registratievan medische specialisten inzake de opleiding voor her specialisme Iongziekten en tuberculose. Het besluit isverbindendvanaf 12 april1971. De besluiten no 2 - 1966 en no 2 - 1967, inzakede algemene eisen te stellenaan de opleiding(A),de opleiders(B) en de opleidingsinrichtingen (C),zijn gepubliceerd in Medisch Contactvan 3 maart 1967, no 9/1967, bladz. 200, respect,van 18 augustus 1967, no 33/1967,bladz.754. Voor degenen, die op her tijdstip waarop het besluitno 2 - 1970 inzakehet specialismeIongziekten en tuberculoseverbindend is, reeds voor het specialismein opleidingzijn,is van toepassingher besluit no 1 - 1966, houdende algemene bepalingen, dat is gepubliceerd in Medisch Contactvan 3 maart 1967 no 9/1967,bladz.199. De besluitenno 2 - 1966, no 2 - 1967 en no 1 1966 zijnopgenomen in de IosbladigeHandleiding voor de erkenning en registratie van medische specialisten, welke tegen betalingvan / 2 0 , - - v e r krijgbaar is bijhet bureau van de Specialisten Registratie Commissie,Lomanlaan 103, Utrecht. Utrecht, 5 april1971

Besluitvan het C e n t r a a l C o l l e g e no. 2 - 1970 I o n g z i e k t e nen t u b e r c u l o s e

gehoordde Specialisten Registratie Commissie, in aanmerkingnemende dat de ledenvergadering van de Nederlandse verenigingvan arisen voor Iongziekten en tuberculoseop 19 december 1969 haar instemming heeftbetuigdmet de voorgestelde opleidingseisen, geletop artikel 1007, lid2, en artikel 1008 van her huishoudelijk reglementder Koninklijke Nederlandsche Maatschappijtot bevorderingder Geneeskunst, heeftbesloten artikel 1 het besluit no 1 - 1967, inhoudendede duur en de schematische indelingvan de opleiding voor het specialismeIongziekten en tuberculose, wordt .ingetrokken;

artikel 2 de duur van de opleidingvan specialisten voor het specialismeIongziektenen tuberculoseis vijf jaar. Voor deze opleidinggelden ,de bijbesluitno 2 1966, zoalsgewijzigdbijbesluitno 2 - 1967, vastgesteldealgemene eisen te stellenaan de opleiding (A),de opleiders(B) en de opleidingsinrichtingen (C), in samenhang met de hieronderopgenomen bijzondere eisen. De opleidingzal geschieden met inachtneming van hetgeen in onderstaand opleidingsschemaen nadere voorschriften isweergegeven.

Bijzondere eisen A. Te stellen aan de opleiding

Het CentraalCollegevoor de erkenningen registratie van medische specialisten in vergaderingbijeen op 21 december 1970;

Aan de algemene eisvan A. 1 wordt toegevoegd:

geletop de met het bestuLPrvan de Vereniging gevoerdecorrespondentie en gewisseldestukken,

De vijfjarige opleidingbestaatuittwee jaaropleiding in de inwendigegeneeskunde,driejaaropleiding in de geneeskunde van de Iongziektenen tuberculose. De opleiding van twee jaarinwendigegeneeskunde moet worden gevolgd in een voor dat specialisme erkendeopleidingsinrichting. De opleidingvan drie jaar Iongziekten en tuberculose moet worden gevolgd in de inrichtingen genoemd in de bijzondere eis C. 1, en volgensCen van de mogelijkhedennader omschreven in het opleidingsschema.

gezienher nadere voorstelvan her bestuurvan de Vereniging,

Aan de algemene eisen van A. 13 wordt toegevoegd:

gezienher voorstelvan her bestuurvan de Nederlandse verenigingvan artsen voor Iongziektenen tuberculose totvaststelling van de opleidingseisen voor het specialisme Iongziekten en tuberculose, gehoordhet bestuurvan bovengenoemde Vereniging,

397

f. er op toeziendat de assistent-geneeskundige, in de periodewaarinhijklinisch werkzaam is,de zorg heeftvoor her aantalpatienten, genoemd in de bijzondereeisC. 11 ; g er zorg voor dragen dat,tezamen met de radioIoog.regelmatig rontgenbesprekingen plaatsvinden. De algemene eisvan A. 14 wordt vervangendoor: Gedurende de opleidingmoet .de opleidererop toezien, dat de assistent-geneeskundige voldoende kennisverkrijgt van de gevaren verbonden aan bet gebruikvan ioniserende stralen uitzendendetoestellen en de wijzewaarop beschermingtegen die gevaren kan worden verkregen, zulksmet her oog op de eisen gesteld in her Toestellenbesluit Kernenergiewet. Mede ter verkrijging van deze kennis zullenmet de radioloogrege]matigrontgenbesprekingenplaatsvinden. Voorts moet de opleidererop toeziendat de assistent-geneeskundige in kennis wordt gesteldvan de gevaren verbonden aan het gebruikvan ioniserende stralen uitzendende stoffen. IngevolgeA. 22 van de algemene eisen geeftzowel de opleiderin de inwendigegeneeskunde als die in de Iongziekten en tuberculose de noodzakelijke beoordelingen af. B. Te stellen aan de opleiders IngevolgeB. 12 van de algemene eisenis het volgende vereist. 1. In een kliniek voor Iongziekten moet het aanta]opnamen per jaarten minste250 zijnen in een sanatorium voor Iongtuberculose ten rninste 60. 2. Een consultatiebureau voor tuberculosebestrijding moet een gebiedvan ten minste250.000inwoners bestrijken. 3. In een kliniek voor longziekten moet een polikliniek terbeschikking van de opleider staan,waarbijhet aantalnieuw ingeschreven patienten voor dit specialisme per jaarten minste250 moet zijn.Onder nieuw ingeschrevenpati~ntenzijnhierbij ook begrepen alleoud-pati6nten die gedurende3 jaarof !angernietmeer onder controle hebben gestaan. C. Te stellen aan de opleidingsinrichtingen De algemene eisvan C. 1 begintmet de volgende bepalingen. De opleiding kan worden gevolgd in een erkende kliniek voor Iongziekten, in een erkend sanatorium voor Iongtuberculose en op een erkend consultatiebureau voortuberculosebestrijding. Onder een kliniekvoor Iongziektenwordt verstaan een zelfstandige afdeling van een algemeen ziekenhuis, dan wel van een sanatoriumvoor long398

tuberculose, bestemd voor de diagnostiek en behandeling van patienten lijdende aan niettuberculeuzeIongziekten, doch waarin eventueel patienlen lijdende aan Iongtuberculose kunnen worden behandeld. Een kliniek voor Iongziekten die geen deel uitmaakt van een algemeen ziekenhuis, kan niet als opleidingsinrichting worden erkend tenzij een ge~nstitutionaliseerde samenwerking bestaat met een nabijgelegen algemeen ziekenhuis, dat als opleidingsinrichting iserkend. Onder een sanatorium voor Iongtuberculose wordt verstaaneen inrichting, dan wel een deel van een inrichting, uitsluitend bestemd voor onderzoek. behandelingen verplegingvan patientenlijdende aan Iongtuberculose Onder een consultatiebureau voor tuberculosebestrijding wordt verstaaneen consuftatiebureau dat voldoetaan de voorwaardenterverkrijging van subsidleingevolge de Rijksregeling.* Aan de algemene eis van C. 1 sub b wordt her volgendetoegevoegd: Aan het algemene ziekenhuis, waarvan een kliniek voor Iongziekten of een sanatoriumvoor Iongtuberculose deel uitmaakt,moet een laboratorium voo~ Iongfunctieonderzoek zijnverbonden. IngevolgeC. 2 van de algemene eisen is voor het algemeen ziekenhuis,waarvan een kliniekvoor longziekten of een sanatoriumvoor longtuberculose deeluitmaakt, bovendienvereist: a. dat in het ziekenhuis werkzaam zijnspecialisten,die voor de specialismen anaesthesie, cardiologie en keel-neus-oorheelkunde in het register zijn ingeschreven; b. dat regermatigals consulentworden geraadpleegdspecialisten, die voor de specialismen bacteriologie,dermatologie, kindergeneeskunde en zenuw- en zielsziekten in her register zijningeschreven: c. dat in het ziekenhuis werkzaam zijnspecialisten,die als opleider voor de specialismen chirurgie en inwendigegeneeskundezijnerkend; d dat in het ziekenhuisIongoperaties kunnen plaatsvinden. IngevolgeC. 3 van de algemene eisen is het volgende vereist: a. in het sanatoriumvoor Iongtuberculose. c.q. de daarmede verbonden kliniekvoor Iongziekten, " Zie de Rilksregeling totvaststeiling van de subsid;evoorwaardenvoor de plaatselijke specifieke vereniginqen voor luberculosebestrijding van 17 december 1957 (nr 17245)Afdelingmedische beroepen en ziektebestriiding'Directie Volksgezondheid (Stcrt.251). Deze voorwaardonzijnook vermeld in het jaarboekvan de Koninklijke NederlandseCentraTeVerenigingtotbestrijd~ng der tuberculose.

1. In de kliniek voor Iongziekten en in het sanamoeten regelmatigals consulentworden geraadtoriumvoor Iongtuberculose moet aanwezig zijneen pleegd specialisten, die voor de specialismen instrumentarium ten behoeve van het verkrijgen van chirurgie, inwendigegeneeskunde, verloskundeen de kennisvan ingrepenen onderzoeken zoals gegynaecologie, radiologie, pathologischeanatomie, anaesthesie, cardiologie,keel-neus-oorheelkunde, noemd in de naderevoorschriften. bacteriologie, derrnatologie, kindergeneeskundeen 2. De opleidingsinrichting moet een bibliotheek zenuw- en zielsziekten in het register zijningesohrebezitten waarinten minsteenkelerecentehandboeyen. ken en 8 tijdschriften op Iongspecialistisch gebied, b. aan het sanatoriumvoor Iongtuberculose, c.q. aanverwantegebiedenalsallergie en de daarmede verbonden kliniek voor tongziekten, respectievelijk pathophysiologie, aanwezig zijn.In het sanatorium moeten verbonden zijneen klir~isch-chemisch labomoeten in ieder geval twee ratorium, een labora'torium voor Iongfunctieonder- voor Iongtuberculose algemene buitenlandse tijdschriften aanwezigzijn. zoek en een r6ntgenafdeling en ter beschikking staaneen pathologisch-anatomisch en een bacterio3. In het klinisch-chemisch taboratorium moeten Iogisch-serologisch laboratorium. chemische bepalingenkunnen worden verricht, welc. aan een kliniek voor Iongziekten, deel uitmazijnvoor de diagnostiek en differenkend van een sanatoriumvoor Iongtuberculose, ke noodzakelijk tiaaldiagnostiek van de diverseIongziekten inclusief moet een operatieafdeling zijnverbonden. voor de controleen toepassingvan d. aan het sanatorium voor Iongtuberculose tuberculose, medioamenten (bloedspiegels mogen worden uitbemoet een operatieafdeling terbeschikking staan. en het vervolgonderzoek e. aan het consuttatiebureau voor tuberculose- steed)en voor de controle van operatieve ingrepen. bestrijding moet een bacteriologisch-serologisch laboratorium terbeschikking staan. 4. In het bacteriologisch-serologisch laboratoriumvan een kliniek voor Iongziekten en een sanaIngevolgeC. 11 van de algemene eisenis het voltoriumvoor tongtuberculose moet gelegenheidzijn gende vereist. voor eenvoudigebacteriologie. Ingewikkelde onder1. De kliniekvoor longziektenmoet over ten zoekingenkunnen,zo nodig,worden uitbesteed, b.v. minste30 bedden voor pati~,nten, liidende aan nietaan een streeklaboratorium. tuberculeuze Iongziekten, beschikken. In een aan de kliniekverbonden sanatoriumafdeling moeten ge50p de r6ntgenafdeling van her sanatorium middeldten minste15 bedden door patienten lijden- voor Iongtuberculosemoet, naast het gewone de aan Iongtuberculose, zijnbezet. thoraxonderzoek, plaatskunnen vinden serie-doorsnedeonderzoek,contrastfotografie en het onder2. Het sanatorium voor Iongtuberculose moet zoek van andere voor tuberculose gepredisponeerover ten minste 60 bedden beschikkenen in het de organen. sar)atorium moeten volwassenen en kinderenvan beiderlei geslachtkunnen worden opgenomen. 6. In de aan een kliniek voor Iongziekten verbon3. In de kliniek voor Iongziekten moet naast de erkende opleider ten minstee~n specialist die voor het specialisme Iongziekten en tuberculosein het register is ingeschreven, voor ten minste80% van zijn dagtaak werkzaam zijn.Bij een beschikbaar aantalbedden groterdan 40 zullendittwee specia1istenmoeten zijnen verdernaar analogievan vergelijkbare opleidingen. 4. In het sanatoriumvoor Iongtuberculose moet naastde erkende opleider voor elke75 bedden een specialist die voor het specialismeIongziekten en tuberculose in het register is ingeschreven, werkzaam zijn. 5. De assistentogeneeskundige moet in de periode waarinhijin de kliniek voor Iongziekten werkzaam is.de zorg hebben voor ten minste10 en ten hoogste 25 klinische patienten. In het sanatorium voor Iongtuberculose is ditaantalten minste30 en ten hoogste50. De bepalingenvan C. 12 sub b van de algemene eisenworden alsvolgtaangevuld

den r6ntgenafdeling moeten alievoorkomende rontgenwerkzaamheden kunnen worden verricht en inde kliniek voor Iongziekten met name aller6ntgenoscopischewerkzaamheden.

Opleidingsschema In overlegmet de opleider en de S.R.C.moet worden vastgesteld wanneer de opleiding in de inwendigegeneeskundewordtgevolgd. Voor de specifieke opleiding van driejaarin de Iongziektenen tuberculosebestaan de volgende mogelijkheden: a. driejaarin een erkende kliniek voor longziekten waaraan een sanatoriumafdeling isverbonden. b. twee en een halfjaarin een erkende kliniek voor Iongziekten waaraan een sanatoriumafdeling is verbonden,en een halfjaarnaar keuze in overleg met de S.R.C c. twee jaarin een erkende kliniek voor Iongziekten,ten minsteeen I~alf jaarin een erkend sanatorium voor Iongtuberculose en de resterendetild naar keuze in overlegmet de S.R.C. 399

- - kennis verkrijgen van thoracoscopie en d. twee jaar in een erkende kliniek voor Iongbronchospirometrie; ziektenwaaraan een sanatori,umafdeling is verbonvan de bacteriologische onderden, een halfjaarop een erkertdconsultatiebureau - - kennisverkrijgen zoekmethodesbijtuberculose en van de eenvouvoor tuberculosebestrijding en een half jaar naar dige bacteriologie bijniet-tuberculeuze Iongziekkeuze in overlegmet d.eS.R.C. ten en enige kennis van de cytologieen de virussoorten, die betekenishebben voor de inIndiende ople~di,r~g wordt gevolgd in een kliniek fecrie der luchtwegen; voor Iongziekten waaraan een sanatoriumafdeling is - - kennisverkrijgen van en deelnemen aan de voorverbonden,en her a~r~talin deze afdel,ing bezette bereiding en nabeha.nd,eling van patienten, die bedden daaltdoor omstandighedenbeneden hetoneen operatieve behandeling ondergaan; der C. 11 vastgestelde aantal,kan de S.R.C. ter - - de diagnostiek (inclusief p,rovocatie'0ests en secompensat.ie een oplei, ding gedurendedriemaanden rologie) en de behandelinglerenvan allergische in een erkend s.a.nalorium voor Ion,gtuberculose veraandoeningenvan de luchtwegen; plich~stellen. - - besprekingen bijwonen over med isch-sociale Her halvejaarnaar keuze,genoemd onder de opproblemen met artsenverbonden aan een conleidingsmogelijkheden b en c, kan geheel of gesultal~iebureau voortuberculosebes~rijding; deeltetijk op een consulta~iebureau voor tuberculo- - regeimatig klinische bespreki.ngen en bijeenkomsebestrijding worden doorgebracl~t. sten bijwonen,bijvoorkeur met andere speciaHet halvejaarnaar keuze,genoemd onder de oplisten; leidingsmogelijkheden b, c e n d, mag nietaan de in- - aan titeratuurbesprekingen .deehemen; wer~ige geneeskur~deworden besteed,maar kan - - medewerken aan pati~nter~registra~ie en -codedienen b.v. ter verrijking van de kennis van het dering; asthma en de altergie of terverdereverdieping in - - in de ziektegeschiedenissen tevens de overweo.m.I.ongfysiol.og,ie of pat,hologisohe a.natomie. gingen voor diagnosrieken behandelingcp.neDe assistent-geneeskundige d~ienttijdens zijnopmen; leiding in de kliniek voor Iongziekten ten minsteeen - - in de door hem te schrijven en door de opleider halfjaarop de polikliniek werkzaam te zijn. te controleren ontslagbrieven anamnese, onderDe assistent-geneeskundige dientervaring te verzoek en overwegingent.a.v, de diagnoseen thekrijgen in post-operatieve zorg van patienten bijwie rapievermelden. een Iongoperatie isverrioht. Nadere voorschriften

Tijdensde opleiding in de tongziekten en tuberculosemoet de assistent-geneeskundige: - - kennisverkrijgen va.nde theoretische grondslag e n d e r r6ntgenologie en ervaringin her maken van r6ntgenfoto's; - - kennisverkrijgen van de r6ntgenologie der Iongen en van de r6ntgenbeelden bijtuberculeuze veranderingen in andere organen; - - bronchografie, bronchoscopie en M~trassor)dagesverrichten; - - kennisverkrijgen van intubageen beademing; - - I o c a a l anaesthesieleren geven bij alle intrabroncbiale ingrepen; - - d iagnostische verrichli'ngen uitvoeren, zoals het aanleggenvan een diagnost~ische pneumothorax. her verrichten van lymphkl:ier-, pleura-en Iongpuncties; - - kennisverkrijgen van de mogelijkheden tot het aanleggenvan een diagnostischpneumoperitoneum; - - zich lerenbekwamen in het maken en lezenvan electrocardiogrammen; - - zioh op het laboratorium voor Iongfunctie-onderzoek lerenbekwamen in spirometrie voor en na het gebruikvan farmaca,het doen van arteriepunc't'ies met in aansluiting daaraan bloedgasanalyses,ergometrie en zo mogefijkelastici~eits (compliance) bepalingen; 4O0

Utrecht, 22 december 1970 Het CentraalCollege voor de erkenningen registratie van medischespecialisten

Medische informatiekaart Het is voor pati~nten,die daarvoor in aanmerking komen, van groot belang dat zijeen medlsche informatiekaart bijzich dragen. De arts,die incidenteelaan zodanige pati~nten hulp moet verlenen,is er m en de patientzelfvooral- - t e n zeerste mee gebaat wanneer hij door middel van deze medische informatiekaart onmiddellijk kan vaststellenvan welke medicijnen degeen, die acuut medische hulp behoeft,gebruik maakt en tot welke behandelende huisartsof familieleden van de betrokkenehijzich kan wendan. De medische informatiekaart van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevorderlng der Geneeskunst - - een herzieneuitgavevan de vroegere ,,Medicamentenkaartvoor noodgevallen" - - is bij hot Bureau der Maatschappijverkrijgbaartegen kostprijs. De prijsis vastgesteld op ! 0.20 per stuk bij afleveringin plastichoesje;de verzendkostenzijnhierbijniet inbegrepen Grotere hoeveelheden van deze medische informatiekaarten kunnen ook worden afgenomen zonder plastichoesje ~ [ 0,10 per stuk.

I~C I UIT DE AFDELINGEN

Mc I ""'~

Voordrachten

Nieuweleden:

Op de agenda'svoor de afdelingsvergaderingen H. J.J.Boelen,Rhodosdreef146,Utrecht W. P. C. W. Boersma,Schaliedekkersdreef 44 D, werden de volgendevoordrachten vermeld: Maastricht-Belfort J.Th.Botman,Jonkerstraat 38,Weurt(GId) Amsterdam: Prof.Dr. R. I. Zielhuis, onderwerp: Mevr.J. Boukamp-van den Hoed, Faustdreef 367,Utrecht ,,Milieuhygi6nische problemen met betrekkingtot Ch. M. A. Bijleveld, Rh. Feithlaan 38 A, Zwolle hetstreekplan Noordzeekanaar'. A. R. E. Cameron,Veemarktplein 42 bisA, Utrecht Mevr. J. E. M. T. Derks-Plasmans, Livingstonelaan 442, Apeldoornen Omstreken:Prof.Dr. P. A. BiersteUtrecht ker, onderwerp: ,,De grenzen van het menselijk H. W. van Es,Rotterdamseweg39,Schoonhoven prestatievermogen". B. J.van Eijk, v.Weerden Poelmanlaan54,Utrecht H. M. J.A. Gerritzen, Loderlaan8,Utrecht Arnhem en Omstreken:Ir.F. B. CarbasiusWeber, A. E.Groeneveld, Waver 39,Ouderkerka/dAmstel onderwerp:,,Wijsheid en schoonheidin India". J.W. M. Henquet,Wilhelminasingel 100,Maastricht J.R. van Horn,Wachterstraat 29,Zaandam Assen en Omstreken:Prof.Dr. K. J. van Deen en S. S. de Jong,Agnietenstraat 13,Utrecht W. Verdenius,onderwerp:,,De nieuwe opleiding tot J.W. Jongebreur, Schultenweg26,Eelde huisarts". D. P.W. Keizer, Wagendwarsstraat 34,Utrecht Eindhoven en Omstreken:Dr. L. Schalm, onderT.J.Koopman,J.C. Kapteynlaan 13,Groningen werp:,,;,,ledicamenten en de lever". Dr. O. V. Kotora,Octave van Rijsselberghestr. 37, Breda A. Ladan,Krullelaan 16,Zeist 's-Gravenhageen Omstreken:Klinisch PathologiDr. C. C. Leibbrandt, v. Leeuwenhoekptantsoen 6. Vleuten sche Conferentie, sprekersDr. A. Haak en G. J. J.F. Lekkerkerker, Verenigingstraat 30,Utrecht Verdonk. B. Lether, KarelDoormanlaan195,Utrecht L.M. J.L.Lodewick,Aubadestraat 192,Nijmegen Den Helder:Prof.Dr. G. M. H. Veeneklaas,onderJ.A. F.M. Luijten, Rubenslaan67~,Utrecht werp:,,Suicide in de adolescentie". A. K. Marck,Hereweg 118,Groningen Helmond en Omstre,'~en: Prof. Dr. J. Folkerts, G. A. P. InderMaur,van Vollenhovenlaan 381,Utrecht neuroloog,onderwerp:,,De L-Dopa behandelingbij K. D. Meijer, Oosterhamriklaan 177,Groningen de ziektevan Parkinson". Mevr. P. A. Meijer-van Olst,Oosterhamriklaan 177,Groningen Rotterdam en Omstreken: D. J. van Leeuwen, H. A. Naeff, Oudegracht171,Utrecht huisarts, Prof.Dr. H. Muller,specia!ist, onderwerp: A. J.de Nooij, F.C. Dondersstraat 19 A, Utrecht ..Huisarts en specialist". J.G. A. Notting, p,'a Dobbelmannweg 102,Nijmegen G. A. Oudenaarden,Deldenerstraat 221,Hengelo(O) Sittard-Geleen: Dr. A. W. Sitsen, or~derwerp: T. Oudkerk,J.F.Kennedylaan16,Bunnik ,,Luisteren met en zonderstethoscoop". K. Pels, Laan van Minsweerd39,Utrecht Tieh Dr. R. de Drion,onderwerp:.,Or~twikkelingen G. Pluimers, Aquamarijnlaan 310,Utrecht in de gezondheidsvoorzieningen". R. A. van derPol,Saffierlaan 89,Utrecht A. P. Rasenberg, Zuideindsestraat 55,Made Tilburg en Omstreken:Dr. H. van der Schaar,onMevr. L. Relik-van Wely, v. Weerden Poelmanlaan 124, derwerp:,,Hartchirurgie". Utrecht J.J.Riemersma,Watergraafsmeerstraat 11,Hoofddorp Wageningen en Omstreken:Drs.R. Stoeckart, onR. Roberti, Monnetlaan117,Utrecht derwerp:,,Ultrastructuur van celen weefser'. H. A. Scheepens,Christinalaan 11,Soest Walcheren:B. H. van Boeijen, onderwerp:.,GeriaP. P. M. Schilte, ,,DeRuigheHoeck",Warffumerweg 10, trische zorg op Walcheren";A. W. Boerwinkel, onOnderdendam (Gr.) J.Schoemaker,Stelvie 14,Amstelveen derwerp: ,.Geriatrie in de huisartspraktijk"; B. T. van Schothorst, Oudenoord 48,Utrecht Uyterlinde,onderwerp: ,,Geriatrie in her ziekenM L.Simoons,Croeselaan275,Utrecht huis":F. Smulders,onderwerp:,,Hetbeleidt.a.v, de Mevr.R. J.M. J.Slaats-Peters, Marshalllaan 259,Utrecht geestelijk gestoordebejaarden". Mej.C. M. E. Smit,Atmosfeerstraat 69,Dordrecht Zuid-Limburg: Prof.Dr. P. J. de Schepper,onderDr. H. J. A. Sonderkamp,Roermondseweg 128,Steyl(Tewerp:,,Drugs, vroegeren nu'. gelen) J. L. J. Sterrenburg,Pr. Bernhardstraat 4. Broek op Z. Vlaanderen O.DI.:Dr. H. Smitskamp, onderLangedijk werp:,, Importziekten". P.Terpstra, Tuikwerderrak 11,Delfzijl 401,Brunssum Zutphen:Dr. P. J. van Elk,onderwerp:,Moei!ijk- G. H. M. Verbeek,HenriDunantstraat A. C. M Vingerhoeds, Paltzerweg 113, Bilthoven heden bijde diagnostiek van ziektenvan het vaatR. J.Visser, Moerbeipad6,Dordreoht stelsel inverbandmet de therapie'. M J.van Weers,Oude Baan 30,Milsbeek Zwcflleen Omstreken:D. C. de Bruyne. oogarts, Mevr.A. M M. Werkhoven-Klawer, Amste, rdarnsestraatweg 191,Utrecht onderwerp:,,Oogheelkunde 1971". 401

MC

I

BRIEVEN A A N DE REDACTIE

f223360,--. Dat de spreekkamerru.imten 30 m 2 moeten zijnbepaalt,,Volksgezond~heid".De prijs ervoor 'her C.O.Z.

MAGAZINE VAN HET ANTONIUS ZIEKENHUIS UTRECHT: ABORTUS PROVOCATUS WEZENLIJK IMMORELE ZAAK

Plaatsingvan brievenin deze ruI.nM.C. van 12 maart jl.verscheen, briekhoudt nietin dat de redactie In feiteworden zo bedrijfskosten een red,acti,oneel commentaar: Zestig de daarin weergegeven zienswijze verhaaldop de medewerkers.'t Zie- jaar S int Antonius Ziekenhuis te onderschrijft. nleidir~g va, n het kenhuisziti'nher s~h,ipen moet deze U.tre~hLDit naar ,aa, ge van 25000 ,exemplaren exorbitante prijzen doorberekenen in een o pla, aan haar spe~iatisten. Op .dieman.ier verschenenAZ Magaz,ine.Dit aantal DE ROL VAN HET C.O.Z. groterdan ,de oplage wordteen wig gedreventussenstaren is aanzienlijk I'nM.C. 1971 no. 8 ,heeft'herartikel directie n Med~ischContact.AZ Magazine c.q. bestuur.Voor zover van va, van colleg,a Ho~ikxuitGeldrop(p.219) ditalles'lets volgensde samenstellers, leeken te begrijpen valt en uit wi,l, ,,Ishet ziekenfonds ,honorariu,m rede- .ha.lve ro,nteren met een informatie bijeente garen is deskundigeeven conf, lijk" me zeergetroffen. Na~uudijk - - en medische en gemaakt het de ,indrukd.at,bet C.O.Z. aantalzieken,hu'is-, in de eersteplaats- - , o m d a tvrijwel nog,alslim te werk gaat. Dan komt zondheidsaspecten in het algemeen en iedereenwee t dat ditvoor de internis-eens ,hier een zieken'huis aan de beurt, oo'kwat er in het bijzonderaan de ten in iedergevalnietre,delijk ,isen er dan eens daar.Drei,gtde gehele staf hand is in het AntoniusZie,kenhuis in blijkbaar nooitwat aan gebeurt.In de uriteen zieken.hu,is dat60 jaarbestaat. te ,gaan dan haalt Utrecht, tweede plaats,omdat collega Horikx men bakzeilen ,,pikt" Staatssecretaris collega Kru,isinga een ander ziede zaken zo ,duidelijk op een rijheeft kenhuie. kenmerkt in zijnin.troductie van het gezet.En in ,de derde plaatsom een Magazine her An.~or~ius Z.iekenhuis als 'hebbenzo nauwelijks avant-gardistisch. hem secundair aspectdat net zo goe,d De specialisten Stellig is de uitgave door wat hen als groep bedreigten van een dergelijk eens primairrgesteldkan worden. En jubileumnummerte verweer. Ioven,omdat diverseactuelegezondd~atis de ro:l die het C.O.Z.~inzieken- kernen niet to~ gez.amenlijk huis-zaken speelt, tk stelme voor dat Ook de L.S.V.is 'indezen,voor zover heidszorgaspecten u'itstekend belicht n'iet,actief. het de meeste speclialisten gaat als mijbe~kend, worden.De term avantgardis~isch, ook mij. Wij weten rdat er namens ons in het MC c~mmentaar genoemd, De speoi,alisten d,enkend.oorde digroe~psonderhandelingen zijn met 1de roeptgedachtenlop aan een vooruitte zij,n beetgenomenen de direcziekenfondsen waarinde ziekenfonds- rectie strevende voorhoedegroep. geen openingwan zaken gehonoreringwordt vastgesteld. Wij we- tieswillen Het artikel van collega Van der Does ook ten vrijwel nietsvan de stichting ,,Cen- ven omdat zij Zichzelfblijkbaar de Wi.lleb,ois: Abortus provocatuswetraalorgaan ziekenhuls-tarieven" Jd,ie beetgenomenvoelen.De kleinegroep zenlijk immorelezaak,heeftechterbedie destijds beslootniet blijkbaar de 'hoogtevan de door ons spe,oialis~en slist ,dezeprogressieve kenmerken niet. spreekuur'tehouden in de ziekenhuizen gemaakteonkosten in .hetziekenhuis Colleg.a Van der Does de Willebois kri~gen. Hun werk bepaalt. Deze stichting stelt - - als ik zou dus ,tochgelijk heeft alle.reohten ibevoegdheid zijn is weliswaar minder ge[n~egreerd bingoed ben geinformeerd - - namelijk de mening over abortusduidelijk en uitmaar zijzittenop verpleegprijs in het ziekenhuisvast. nen het ziekenhuis, gebreidte publiceren. Men kan echter l agere kosten. Zij die bereidwaren de Om daartoete komen controleert zij onmogelijkveronderste'llen, dat zijn sprong te nagen naar het teamverde boeken van 'hetzieken=huis. Zienswijze, die rinvele brievenbussen band in het ziekenhuis om 7,0hun pavan ,,leken en deskundigen" is beland, ti6n,ten optim,aal te kunnen helpenworDe stich~i.ng bepaaltec'hter ook de ~epresentatief zou zijn.of in belangden .hetkind~/ande .rekening. regelsvolgenswelke de verpleegprijs rijkemate zou overeenstemmen met wordt vastgesteld. Zijverdeel~daartoe Mijnvraag.isn,u:wat tiseigenlijk die de thans levendeopiniesover ditonhet ziekenhuis in kliniek, polikliniek, stichting C.O.Z.?Wie waren de oprich- derwerp.Het is voora]voor de leken, labo,ratorium en rSntgen,afdeling. De onder ogen krijgenen tersvan deze stichting? W,ie vormt het die ,ditartikel eerstetwee vormen de vediesposten,bestuur,welke zijnde statuten? Wie ,ookvoor de deskundigegezondheidsde laatste twee de winstposten. O m de controleert met de stichting (meestalnie- zorgmedewerkerseen confrontatie onkostenvan het ziekenhuis ~o laag mand) en waar is hoger ,beroeprno- een extreem moraliserendstandpun.t mogelijk te houden moeten de specia- gelijk tegen ,haar beslissingen? Een en het verbaastmij :inhoge mate, dat listen, die ,op de polikliniek werkzaam stic,ht, artikel van ing heeft een eenvoudigestruc- ditfeitin het redactioneel zijn, daarvoorbetalen. In de ene plaats tuur,dat is haar voordeel.Maar de MC nietwerd gesignaleerd. hebben de inwoners de .neigingom s~ichting is vrijwel niet~tecontroleren Huisartsenkomen frekwent,inaanmet kleinighe.den naar de huisarts te en dientd,useen beperk~e opdracht rakingmet de n,oodvan de ongewenst Iopen,in de ~andereplaatsIopen zij te hebben wil er nog ietsvan een de- zwangere vrouw. Ik ben daarom zeer met atlesnaar het ziekenhuis. De prijs, m,ocratische teieurgesteld, ,dater door U geen envorm overblijven. die m oet worden betaald,kan her kelekritiek is gegeven op het abortusWan neer ,deze stichting zich zo !in- beleidartikel C.O.Z.bepalen. in AZ Magazine.Het Antensief met de ,,onkosten" van de spe- toniusZiekenhuisstaatom zijn mekan bemoeien,zou bet nood- dischekwaliteiten Over de spreekkamerruimten wil ,ik cialisten bijzonder goed aanzijnd a t e rin haar bestuureen geschreven. cell. Horikxniettrachten te verbeteren.zakelijk Juistdaarom en juistgevan de L.S.V.zat. zien i,nhet kader van uitdrukkelijk Daar gaat het nietmeer om kostprijs,vertegenwoordiger geher zeer. pretendeerde public relationsfunctie daar gaathet het C.O.Z.om winstvoor Is dat het geval?Ik betwijfel het ziekenhuis. Zelfsde schijnwordt Zou het mogelijkzijnUw lezershier van het AZ Magazine ten dienstevan overte informeren? daar losgelaten blijkbaar onder 'tmot- eens precies de Ned erla,ndseGez,ondheidszorg in to ,,die specialisten verdienentoch tehet algemeen,meen ik,dat de strekveel".I,nGeldrop vroegen ,,ze"eerst Enschede,16 maart king van het artikel van collegaVan f 318800,--voor de gehele polikliniek der Does de Willebois: absoluteafwij,huurmaar na enig pingelenwerd dat J. Boon,ooga~s zing en veroordeling van abortus, 402

4. vaak De uitgave is verkrijgbaar via het weergegeven in een populairweten-rayon van ~ n zondagdienst; schappelijk geschrift, dat in een grote zijn deze gelegen aan waterplassen."bureau van de A.N.V. ,,Het Greene met meer- Kruis",Nieuwe Gracht 69A, Utrecht, oplagecirculeert, ook bijde leken0bij- o.a.vennen en afgravingen, dere risico's veer de verblijvenden; 5. tel. 030-333412. zonderverontrustend is. bijslechtweer zijnde modderpadenin de bossen soms moeilijk begaanbaar; Haarlem,20 maart1971 6. er gaat veel tijdverlorenmet het H. K. van Es opsporenvan patienten, o.a.vaak verblijven in her en der opgezette tenten. De jaarlijkse provincialegezondWanneer wijher Vennebos te Hapert heidsdag van de ProvincialeRaad (Gemeente Hoogeloon) bekijkendan veer de Volksgezondheidin ZuidPOLIKLINISCHE Z|EKENFONDS-TARIEVEN zien wij daar dus een ,,extra bevelHolland,vrijdag28 mei a.s.,staat in De medische starvan her Hofpoort king" van circa 2.500 zielen.Zo'n het teken van de ,,GezondheidsecoloZiekenhuiste Woerden, in vergadering camping geeft een full-time-job veer gie".Dit onderwerpzal worden ingevereend,wenst het in het artikel van een arts.De ervaringleertbovendien, leid door Prof. Dr. R. L. Zielhuis, collegaHorikxte Geldropin Medisch dat vakantie-gangers sneller medische hoogleraar-directeur van het CoronelContactd.d.26 februari 1971,van har- hulp inroepen, want tijdens een vakanlaboratorium van de Universiteit van te te onderschrijven. Uit dit artikel tiemoeten ziektes immers snelworden Amsterdam, en door Dr. F. Doeleman, komt nog eens duidelijk naar voren dat uitgebannen. hoofd van de afdelingOnderwijsvan het hoog tijd wordtdat de poliklinische De artsen'inde periferie zien dus het NederlandsInstituut veer Praevenziekenfondstarieven drastischworden met bezorgdheid deze ,,recreatietieveGeneeskunde T.N.O. Beide inleiverhoogd. industrie" op zichafkomen.Zijkunnen dingen w o r d e n ' sochtendsgehouden; deze ,,industrie" nietweren,maar vra's middags is er een forumdiscussie. Woerden,20 maart 1971 gen wel om een oplossing van de vraDe bijeenkomstvindt plaatstussen gen, die hierbij rijzen. Zou her nu bij10.30-16.00uur in het Nederlands G. C. Jedeloo, secretaris Medische voorbeeldniet mogelijkzijn om: 1) Congresgebouw te 's-Gravenhage, stafHofpoortZiekenhuis artsente vinden,die zichin zo'ncamChurchillplein 10. Toegangsbewijzen ping vestigen;2) tenminste in de kunnen schriftelijk dan wel telefonisch weekend-dienst artsenbeschikbaarte worden aangevraagd bij het bureau vinden,om tegen goede honorering van de raad:Benoordenhoutseweg 23, DE MEDISCHE VERZORGING VAN ,,de camping" te verzorgen.Ik denk 's-Gravenhage, tel. 070-244575. RECREATIE-OORDEN IN dan bijvoorbeeld aan militaire artsen, BESTAANDE PRAKTIJKGEBIEDEN die aan de Vliegbasis te Eindhoven Zoals overalin den lande,maar ze~. zijnverbondenen zo het land bijuitker bij uitstekin De Kempen, waar stekzouden kunnen dienen! bos, hei en vennen het landschapsieren, komen er steedsmeer recreatieHet Departmentof Anaesthetics van Eersel, 24 maart 1971 mogelijkheden veer diegenen, die de Royal Postgraduate Medical daarvan verstoken schijnen te zijn. Hammersmith Hospital, C. Th. H. M. Bos, arts School, .Sporthuiscentrum" is 6en van de London W. 12, organiseert van 14-25 grote ondernemingen,die de mooie juni1971 een nascholingscursus berustige plekjesvan ons land opsporen treffende ,,Basicsciencesfor anaesom daar grote woonoorden te stichthetists". Behandeld worden de vakten.Zo o.a.,,HerVennebos" (Gemeenken fysiologie, farmacologie, wiskunte Hoogeloon)met circa2.500 (!)indige statistiek, fysica,klinische chewoners in het hoogseizoen.Naast dit mie en klinische meting.Het cursusVerschenen is een brochure..KruisVennebos zijn er nog enkele grote geld bedraagt s 20,--.Verdere inen de zorg veer oude,,Campings" namelijk een zeer grotein verenigingen lichtingen verstrekt de Representative de bossen bij Vessem, een redelijk ten", een uitgave van Her Greene of the BritishCouncil,Keizersgracht grote,veer uitbreiding vatbaarte Eer- Kruis;auteurszijnmevrouw C. J. E. 343,Amsterdam.tel. 020-239333. sel,en binnen afzienbare tijdkomt er Dommenie en Drs. A. Mulder. Her dat inclusief driepagina'slitenog een enorm recreatie-gebied tus- werkje, sen Eerselen Vessem (afgraving E3- ratuurverwijzingen 32 bladzijden telt, is gebaseerdop de stelling dat het ook weg). In verband met het goed functione- bilde zorg veer de bejaardenin onze Het RegionaalBureau van de Wesamenlevingbeteris,gericht te zijnop ren van de medische verzorging van in brede zin en niet reldgezondheidsorganisatie te Kopendeze woonoorden lijkt het mij goed gezondheidszorg alleenop ziekten.Vanuit deze optiek hagen heeftons land een studiebeurs 66k de aandacht te vestigenop de moeilijke positie van de huisarts inher worden enige gesprekspuntenaange- aangeboden veer het volgen van een en bestuurs- derde .,Gevorderden Opleidingin gebetreffende rayon,waar ~ n of meer- reiktaan functionarissen De cursus wordt Eerst zondheidsplanning". dere van deze campings zijngesitu- leden van kruisverenigingen. wordt een algemene orientatie gebo- georganiseerddoor de ministeries eerd en dan speciaalte lettenop de en de huidige veer de Volksgezondheid van Roemefeiten, waar de waarnemend huisarts den op de ontwikkeling standvan zaken met betrekking totde nie en Frankrijk en zal deels in eerstin de weekend-dienst mee te maken aan ouderen. In het genoemd land - - van 19 oktobertot heeft.En wel: 1. de eigen praktijken dienstverlening 17 novembe, - - on deels in Frankrijk wordt d3arna ingegaan op worden groterdoor de normalebevol- bijzonder (van 18 novembertot17 decembera.s.) kingsaanwas:2. de meeste campings de noodzaak van samenwerking met ~n re- worden gehouden.Aan de cursuskunliggenin wat afgelegengebieden:3.er andere sectorenop plaatselijk komen meerdere campings in het gionaalniveau en van regionalisering. nen zowel medisch als niet-medisch

1

1

MC

I VARIA

403

opgeleidestafleden van de volksgezondheiddeelnemen,dan wel specialisten op her gebiedvan gezondheidsplanningdie geen staffunctie in de gezondheidszorgvervullen. In iedergevaldienengegadigdeneen aanzienlijke ervaring te bezitten op het gebiedvan de gezondheidsadministratie en planning op sociaal-economisch terrein. Aangezien de gehele cursus in het Frans wordt gehouden is een goede beheersing van deze taak een volstrekte voorwaarde. Degenen die meer van de cursus willenweten dan wel voor de beurs in aanmerkingwensen te komen, dienenzichv66r 5 april 1971 schriftelijk te wenden totde DirecteurGeneraal voor Internationale Zaken ministerie van SocialeZaken en Volksgezondheid, Zeestraat 73, Den Haag.

Op schriftelijke vragen van de Tweede Kamerledende heren Masman en Lamberts (beiden P.v.d.A.)betreffende de beweerde weigeringdoor drie huisartsengezamenlijkom aan een in Dedemsvaartwonend gezingeneeskundigehulp te verlenen, heeftde staatssecretaris van SocialeZaken en Volksgezondheid geantwoord dat her berichtin de pers,dat de drie huisartsenin Dedemsvaarthet betrokken gezinzouden hebben aangezegd geen geneeskundigehulp meer te zullen verlenen, in die vorm nietjuistis.De huisarts, die de geneeskundigezorg aan het gezin verleende,heeft zich bereid verklaarddaarmee door te gaan totdateen andere huisarts is gekozen.De vraag van genoemde Kamerleden, wat de staatssecretaris denkt te doen in ditgeval,aannemende dat ook hijvan mening is dat in ons land niemand van noodzakelijke geneeskundigehulp mag worden uitgesloten, behoeft,aldus de bewindsman, in verband met de gegeven toelichting geen beantwoording.

Het 5th International Symposium on topicalproblems in OrthopedicSurgery zal van 27-29 januari1972 te Nijmegen worden gehouden. Het onderwerp van dit congres luidt: ,,Arthroplastyof the hip",met als deelonderwerpen: indications and contraindications with regard to different techniques; pitfalls and errors;results, successes and failures. Nadere informatie verschaftde afdelingOrthopaedie van het Sint Radboud-ziekenhuis van de KatholiekeUniversiteit, tel.08800-58585, toestellen 1470 en 1471. 404

MF.JDI~N~ICOI~II'AC'Ir Verschijnt wekelijks

Bestuur:Dr. J. Degenaar, Epe, voorzitter; B. Q. A. Enneking, Breda, vice-voorzitter; Dr. J. A. Stoop, Jo M. Kemperstraat5, Utrecht,secretaris; G. A. C. Bosch, Amsterdam, penningmeester;J. H. van Meurs, Beverwijk. Redactie: Lomanlaan 103, Utrecht, telefoon 030-885411. Uitgever: Uitgeversmij.Kruyt N.V., Groot Hertoginnelaan 28, Bussum, telefoon02159-32259", postgiro 142554. Advertenties: In te zenden - ook brievenop advertenties onder nummer - - uitsluitend bijde uitgever. Advertenties behoeven

KONINKUJKE

de goedkeuringder redactie en kunnen zonderopgaafvan redenen worden geweigerd. Abonnementen: Voor niet-leden der Kon. Ned. Mij.t.b.d. Geneeekunst / 4 0 , - - ,plus ,~1,60 BTW = / 41,60, buitenland/ 45,--, Iosse nummers f 1,04 (incl. 4% BTW). Opgave uitsluitend bijde uitgever. Adreswijziging: Leden Kon. Ned. Mij. t.b.d.Genee.skunst uitsluitend aan Lomanlaan103,Utrecht. Niet-leden aan Uitgeversmij. KruytN.V.,Bussum. Oplage:16.900exemplaren. Druk:VerweijMijdrecht.

NEDERLANDSCHE

TOT BEVORDERING

14AATSCHAPPIJ

DER GENEESKUNST

Adressen: K.N.M.G. (secretari- Ondersteuningsfonds voor weaat,boekhouding,tedenregister. duwen en wezen: enz.)- Landelijke Vereniging van secretarisP. J. M. Baudoin, Artsen in DienstverbandLanParkstraat7, Assen, telefoon delijkeHuisartsenVereniging05920-12184of 12960; LandelijkeSpecialisten Verenipostgiro111950 t.n.v,de penging - CentraalCollege- Speningmeesterder StichtingOncialisten Registratie Commissiedersteuningsfonds te Utrecht. College voor Soctale Geneeskunde - Sociaal Geneeskundigen Reglstratie Commissie - OnderRaad van Beroep: linge Levensverzekering Maatschappijvoor Artsen (O.L.M.A.): Dr. H. Naris, secretaris, Joris van der Haagenlaan22, Arnhem. Lomanlaan103,Utrecht telefoon 050-885411 Postgiro K.N.M.G.: 58083

Bureau voor waarneming en vestiglng: van 9 tot 16.30 uur Lomanlaan 103,Utrecht, telefoon 030-885411:

Stichting Gemeenschappellik Beheer en Administratle Beroepspenstoenfondsen Artsen:

uitsluitend na 18 uur en in her weekend:telefoon 020-798984.

Lomanlaan103,Utrecht telefoon 030-887021