INHOUDSOPGAVE. redactioneel. columns Redactioneel Voorwoord Labpraktijken

INHOUDSOPGAVE

redactioneel

columns Redactioneel Voorwoord Labpraktijken

3 5 44

“Parkeer-ellende 2008” ?

Boston & New York Gemoedelijk historisch en bruisend hart Dagverslagen Het land dat naar de maan ging Writer’s block Onderzoeksverslagen A general essay on structural engineering A close call

19 20 24 25 26 30 34

activiteiten & excursies Workshop KOers

36

Een spannend moment!

Prefab-beton excursie Een gesegmenteerde kano

45 47

van lichtgewicht beton

Pieters Bouwtechniek excursie

50

Studievereniging bezoekt vijf projecten op één dag

projecten Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid

42

betonprijs 2008

Beste lezers, KOers zoekt de grenzen op en voorlopig doen we dat allemaal. Als student zoek je de grenzen van je eigen kunnen. Waarschijnlijk is er geen ander moment in je leven waarin je jezelf zo straffeloos mag overschatten. Als je brutaal genoeg bent zijn die grenzen zo plastisch als staal en de rest van je leven naar eigen inzicht op te rekken. Als wetenschapper zoek je de grenzen van het vakgebied. De markt vraagt om efficientie en verbetering, maar de onderzoeker zal zich vooral interesseren in nieuwe toepassingen en methodes. Zoals tieners fonkelende telefoontjes en romantische muziek begeren, zo lonkt het onbekende naar de academicus. Onder academici vallen natuurlijk ook de ingenieurs, ontwerpers, adviseurs. Hun projecten hebben een aanzienlijk kortere tijdspanne. Zij mogen vele malen in hun leven grenzen - die verschillen in aard en formaat - verkennen en met grote waarschijnlijkheid zullen zij een deel van hun vonsten in de praktijk toegepast zien. De tol die zij daarvoor betalen is dat zij het, vaker dan wetenschappers, moeten stellen met concessies, maar ook dit valt als uitdaging te zien. Het kan geen kwaad grenzen te overschrijden. Al was het maar om er zeker van te zijn dat je een grens hebt bereikt. Dat kan tot voldoening leiden - als een proefstuk met luidruchtig geweld uit elkaar spat - of tot paniek - als er voor die nabije dead-line een oplossing op tafel moet liggen.

en verder Zeven kapiteins bepalen de KOers

6

Het nieuwe bestuur stelt zich voor

Lustrum Afstuderen bij Constructief Ontwerpen Interview met Jeffrey van de Kerkhof

12 38 41

De man achter Rijndijk Engineering?

Tot slot

52

De KOersief is een gelegenheid bij uitstek om het bereik van Constructief Ontwerpen op te zoeken. Er zijn een hoop verwante vakgebieden en op de grens gebeuren heel interessante dingen. Maar het is net zo interessant om alle opvallende details uit excursies en activiteiten te halen. Natuurlijk is het leuk om te vertellen hoe verschrikkelijk gezellig het was om met zijn allen vroeg in de bus te zitten, maar het heeft een enorme meerwaarde - voor een groter bereik van mensen bovendien - om te vertellen over het voorproefje op grensverkenning dat die ouwe lui ons hebben gegeven. Is dat niet waarin voor ons, de verse academici, de lol van het vak zit? Ter introductie heeft het nieuwe bestuur daarom niet alleen een stuk over zichzelf geschreven, maar ook over datgene in ons mooie vakgebied dat hun hart sneller doet kloppen. En uiteraard is ook in deze KOersief weer genoeg moois te vinden om je aan het denken te zetten. Oja, voor de kaft moet je weer even puzzelen ben ik bang. Heb ik mijn grenzen overschreden? Carola Smulders, Hoofredacteur KOersief 3

voorwoord

Beste KOersleden, sponsoren en relaties, Deadlines zijn niet altijd deadlines. Dit blijkt maar weer al te goed waar te zijn, vooral als je zelf degene bent die de deadlines stelt. ‘Van uitstel komt afstel’ luidt (het voor studenten) het al te bekende spreekwoord. Zo ook voor mij. Op dit moment lijkt het begin van het collegejaar alweer een hele tijd geleden. Het stokje is overgedragen aan het bestuur van 2008/2009, maar toch ben ik nog bezig met één van mijn allerlaatste taken van het voorzitterschap: het schrijven van deze column. U zult denken dat ik na een jaar besturen wel heb geleerd om mijn verantwoordelijkheden te nemen. Dat heb ik ook gedaan en uiteindelijk komt alles dan ook goed. Soms alleen bijna niet op tijd, maar toch net wel. Ik ben nog lang niet uitgeleerd en groei nog iedere dag door. Groeien hoort bij het alledaags leven. Stilstaan is immers achteruitgang. KOers is een vereniging die ook blijft groeien. Professionalerising is het sleutelwoord van deze tijd. De gemiddelde KOersstudent is niet iemand die onverzorgd naar de universiteit komt in kleren met vlekken van het feest van gisteren. Nee, tegenwoordig is de nette gestreken overhemden cultuur in opmars. Vooral een licht overhemd met een geruit patroon is erg geliefd. Afgelopen week ben ik op kantoor geweest van een prestigieus bureau in Londen. Wat bleek, aan de achterkant leken alle mannelijke werknemers op elkaar. Veelal blond en allen in een wit overhemd met een lichtgekleurd patroon. Studenten willen zich blijkbaar meten aan de praktijkwereld. Ook KOers doet mee. Het afgelopen jaar hebben wij enkele bergen verzet. Niet alleen lopen wij rond in nette gestreken witte overhemden, ook stropdassen behoorden tot de outfit. De website is zodanig gegroeid, dat het tegenwoordig een eitje is om persoonlijke gegevens te wijzigen of in te schrijven voor bepaalde activiteiten. Met één klik op de knop kunnen alle zaken worden geregeld. Papieren formulieren behoren tot het verleden en de gebruiksvriendelijkheid is een stuk toegenomen. Misschien is het u bij voorgaande KOersieven al opgevallen, maar ook dit blad is onder handen genomen. Een vernieuwde lay-out met onderwerpen die zowel diepgaand zijn als grensoverleggend. Wat ooit in 1978 begon als een gekopieerd papieren vodje, is anno 2008 een glossy magazine geworden. U rekent het goed, dit jaar ligt alweer het 6e lustrum in het verschiet. Ons 30-jarig bestaan zal uitbundig worden gevierd in november. Wat en hoe dit zal gebeuren, leest u verderop in deze KOersief. Natuurlijk zal er ook teruggeblikt worden op de afgelopen 30 jaar en kunt u zien hoe KOers is uitgegroeid tot wat zij nu is. U als trouwe lezer wil ik daarom dan ook graag oproepen om naar Eindhoven te komen en samen met ons dit heugelijk feest te vieren. Met vriendelijk groet, namens het 36e bestuur van KOers, Linh Sa Lê 5

$GYLHVHQ,QJHQLHXUVEXUHDX9DQGH/DDUEYLVHHQ RQDIKDQNHOLMN$GYLHVEXUHDXPHWHHQ EXUHDXEH]HWWLQJYDQWHNHQDDUVHQ FRQVWUXFWHXUV 'HDGYLHVZHUN]DDPKHGHQEHWUHIIHQ]RZHOXWLOLWHLWV HQZRQLQJERXZDOVUHQRYDWLHYHUQLHXZERXZ  :LMODWHQRQVLQRQVZHUNLQVSLUHUHQGRRU YHHOVRRUWLJHRQWZHUSRSJDYHQYDULsUHQGYDQNOHLQWRW ]HHURPYDQJULMN=RZHOEHWRQVWDDODOV

9RHWJDQJHUVEUXJ$PHUVIRRUW 9DQ5RRVPDOHQ9DQ*HVVHO$UFKLWHFWHQ'HOIW

KRXWFRQVWUXFWLHVZRUGHQGRRURQVRQWZRUSHQ XLWJDDQGHYDQHHQDUFKLWHFWRQLVFKFRQFHSWELQQHQ HHQJHJHYHQEXGJHW :LMELHGHQ]RQRGLJDOWHUQDWLHYHQHQPRWLYHUHQ JHPDDNWHNHX]HVWHQHLQGHGHRSGUDFKWJHYHUHQ RQWZHUSHQERXZSDUWQHUVLQ]LFKWWHYHUVFKDIIHQLQ KHWFRQVWUXFWLHYHRQWZHUSHQGHVDPHQKDQJPHW DQGHUHGLVFLSOLQHV 

%UXJSOHLQWH V+HUWRJHQERVFK 7DUUDDUFKLWHFWXXU VWHGHQERXZ V+HUWRJHQERVFK

$GYLHVHQ,QJHQLHXUVEXUHDX 9DQGH/DDUEY %UXFNQHUSOHLQ (5(LQGKRYHQ 7HOHIRRQ² )D[² ,QWHUQHWZZZYDQGHODDULQIR (PDLOLQIR#YDQGHODDULQIR



6FKROLQJVERXOHYDUG(QVFKHGH ,$$$UFKLWHFWHQ(QVFKHGH

bestuur

Zeven kapiteins bepalen de KOers Laat je niet afschrikken door de grote grijnzen en donkere blikken, deze kerels en die ene meid willen in het komende jaar de kwaliteit van alles nog eens verhogen. Of het nu gaat om onderwijs of activiteiten, ze hebben genoeg ambities en met een team van zeven bestuursleden ook de capaciteit om een hoop gedaan te krijgen. Eén van de belangrijkste thema’s blijft het aantrekken van nieuwe studenten om de mastertrack Structural Design te volgen. Het afgelopen jaar heeft de campagne in ieder geval twee vruchten afgeworpen: Hamza en Marko, die samen als Commissarissen Activiteiten aan de slag gaan. Wellicht nemen zij een sleutelpositie in bij de werving, maar iedereen draagt zijn steentje bij. In de introductie al: de bestuursleden beperken zich niet tot een kort verhaal over hun eigen weg, maar vertellen ook hoe ons mooie vakgebied hun hart sneller doet kloppen. Laat jij je door hen verleiden?

KOen van Uffelen Beste KOers-leden, Mijn naam is KOen van Uffelen, ik ben 23 jaar oud en geboren en getogen Ridderkerker (een voorplaats van Rotterdam). Voor veel KOers-leden ben ik wellicht nog onbekend, maar dat zal in het komende jaar, als voorzitter van KOers, wel veranderen. Om te beginnen even een stukje geschiedenis. Na de HAVOben ik bouwkunde gaan studeren in Rotterdam. De keuze voor CO was hier snel gemaakt, het ontwerpen en doorrekenen van constructies vond ik toch echt het mooiste onderdeel van de bouw. Tot aan het vierde jaar zag ik de hogeschool als een eindstation van mijn studietijd, totdat het einde toch wel erg dichtbij kwam. Ik voelde me nog niet klaar om het werkleven in te stappen, maar vooral wilde ik meer leren. Ik had echt het idee dat ik nog veel te weinig wist. Eind vorig jaar heb ik deze opleiding afgerond. Als één van de weinige westerlingen heb ik toen de Brabantse gezelligheid en de TU/e verkozen boven de TU Delft. Inmiddels ben ik hier gesetteld, zowel in de stad als op de TU/e. Pas in de tweede helft van het afgelopen jaar ben ik met KOers in aanraking gekomen. Op de eerste excursie heb ik me direct laten verleiden om eens na te denken over een jaartje in het bestuur. Nu is het zover gekomen, ik word voorzitter van KOers. Na mijn besluit om in het bestuur te gaan vond ik al snel Anne-Marie bereid om dit samen met mij aan te pakken. Later hebben we uit de VKO-route Wouter, Robbert en Harm kunnen strikken voor overige bestuursfuncties, net als Marko en Hamza, die uit zichzelf uit de Bachelor kwamen aanwaaien. Ik zie deze functie in ieder geval als een mooie uitdaging om mezelf ook op een ander gebied te ontwikkelen. Verder geeft het me een lekker gevoel om nu naast parttime bestuurslid, ook even parttime student te zijn. Trots ben ik ook om jullie juist dit jaar te mogen dienen als voorzitter van KOers. Het is namelijk een heel bijzonder jaar. KOers bestaat alweer 30 jaar en het lustrumfeest staat voor de deur. Ik ben er van overtuigd dat wij als bestuur, jullie als leden een mooi jaarprogramma kunnen voorschotelen met veel leerzame en gezellige momenten voor ons allen. In het leven moet je keuzes maken, wat vaak niet gemakkelijk is. Zo ook op carrièregebied. Mijn keuze is in eerste instantie gevallen voor bouwkunde, waar mijn gevoel me al vrij snel de constructieve kant op duwde. Inmiddels ben ik enkele jaren aan het studeren in dit vakgebied, zowel op de Hogeschool Rotterdam, als nu op de TU Eindhoven. Toch stel ik mij zo af en toe de prangende vragen: ‘Is dit nou wel wat ik echt wil? Zou dit nou míjn roeping zijn?’ Als ik dan weer eens om me heen kijk geeft mijn gevoel me gelukkig een bevestigend antwoord. De gebouwde omgeving inspireert mij. Om hiervan een voorbeeld te geven wil ik graag de CCTV Building in Peking noemen. Deze twee torens die middels een zeer grote uitkraging met elkaar bevestigd worden zijn ontworpen door Rem Koolhaas en geëngineerd door Arup. Ik vraag me dan direct af hoe het mogelijk is dat zoiets kan blijven staan, en zelfs kan voldoen aan de doorbuigingseisen die gelden. Dit zelfde gevoel heb ik bij andere kolossale bouwwerken als de Golden Gate Bridge in San Francisco, of de Burj Dubai in Dubai. Een wijze les die ik ooit van mijn HBO-afstudeerbegeleider heb meegekregen luidt als volgt: ‘In goed schematiseren ligt de juiste constructieve oplossing.’ Om tot het constructieve ontwerp van wat voor bouwwerk dan ook te komen moet het geheel, en alle onderdelen afzonderlijk goed geschematiseerd worden. Hier ligt de basis van het constructief ontwerpen. Op een stabiele KOers, KOen van Uffelen 7

Wouter van der Sluis Laatst betrapte ik mezelf erop dat ik tijdens een concert naar boven zat te kijken. Niet omdat het nou zo’n saai concert was, maar om te kijken hoe de constructie in elkaar stak. Zelfs bij binnenkomst kijk ik meestal al meteen om me heen. Het mooie is dan natuurlijk als er ook wat te zien valt. Hoewel ik ook wel snap dat het niet altijd even interessant is, het is wel mooi om te zien hoe het geraamte van het ontwerp eruit ziet. Nog interessanter wordt het als het geraamte een belangrijk onderdeel van het ontwerp uitmaakt. Een goed samenspel tussen ontwerp en constructie dus. Daarom waardeer ik Santiago Calatrava zo. Hoewel de ontwerpen van Calatrava soms iets uit proportie en niet altijd even praktisch zijn. Rij maar eens ’s avonds over zijn bruggen in de Haarlemmermeer bij Hoofddorp. Toch zijn het wel moderne architectonische kunstwerken die de constructie niet uit het oog verliezen. Nog leuker wordt het om rondom je te kijken als er vernieuwende technieken worden toegepast. Een constructief ontwerper die mij hierin erg boeit is Jörg Schlaich. Vol ongeloof zat ik voor mijn ontwerpproject in de bibliotheek in zijn boeken te lezen. De gebouwen langzaam op me in laten werkend waar hij mede verantwoordelijk voor is. Enkele voorbeelden: Olympische Stadion in München, Tempodrom in Berlijn, dak van het Olympisch Stadion in Montreal en het Hamburg Wolfgang Meyer - Sportcentrum. Vooral deze laatste twee boeide me erg. Het samengaan van de constructie, architectuur en vernieuwende technieken is hierin erg inspirerend. Schlaich gebruikt hierbij ook aloude constructieprincipes. Wat in combinatie met de vernieuwde technieken een inspirerend geheel vormt. Bij zulke bouwwerken zou ik wel een tijdje om me heen kunnen kijken. Maar goed waar begon het allemaal voor mij. In de zomer van 1984 zag ik voor het eerst het daglicht en was mijn naam Wouter. Ik groeide vervolgens op in Hillegom tussen de bloembollen in het noorden van Zuid-Holland dicht bij de kust. Tijdens mijn HAVO middelbare schooltijd vond ik het vervolgens niet gemakkelijk om een vervolgstudie te kiezen. Er werd echt naar van alles gekeken, maar gelukkig was mijn eerste keuze meteen goed in de vorm van Bouwkunde. Op de HBO genoot ik van alle aspecten in de bouw, van bouwvakker spelen tot ontwerpen, maar de combinatie van het exacte en het ontwerpen trok me toch naar het constructief ontwerpen. Al tijdens mijn afstuderen aan de HTS had ik het besluit genomen om verder te gaan studeren. Nadat ik mijn bachelor gehaald had in Haarlem en nog wat werkervaring had opgedaan met vooral de funderingsproblemen in Amsterdam, vertrok ik richting het Brabantse land als westerling. Beetje vreemde keuze als Delft bijna om de hoek ligt, maar onder andere vanwege de adviezen van mijn docenten op de HTS verkoos ik toch de TU Eindhoven. En van die keuze heb ik tot de dag van vandaag nog geen spijt. Nu twee jaar geleden vertrok ik dus vanuit de Bloembollenstreek richting Eindhoven om hier een Master te gaan volgen. Sinds die tijd woon ik dan ook in Eindhoven. Nu heb ik de twee masterprojecten afgerond en wil ik dit jaar vooral nog enkele vakken volgen/afronden en op zoek gaan naar een afstudeerproject. Hiernaast werk ik als huiswerkbegeleider voor middelbare scholieren in Den Bosch. Wanneer kwam ik in aanraking met studievereniging KOers? Het was het eind van mijn eerste jaar en er was een excursie naar Luxemburg, dit leek me een mooie ervaring en dus ging ik mee. Met KOers heb ik daarna nog meer mooie reizen mogen maken naar Londen, New York en Boston. En daar komen er hopelijk dit jaar nog enkele bij. Nadat ik al wel liep met het idee om toch nog iets terug te doen voor KOers, vroegen KOen en Anne-Marie of ik misschien ook interesse in het bestuur had. Met zo’n leuke groep kon ik geen nee zeggen. Al helemaal niet meer na wat adviezen van oud-bestuursleden tijdens de cocktailborrel. Dit jaar wordt het dus iets directer deelnemen aan de activiteiten. En er staat dit jaar al wat mooie activiteiten in de agenda, zoals het Lustrum.

Anne-Marie van Welie Dag KOers-leden, Komend collegejaar zal ik de nieuwe secretaris van KOers zijn. Mijn naam is Anne-Marie en ik ben 24 jaar oud. Oorspronkelijk kom ik uit het Wamel in het Land van Maas & Waal (velen wel bekend van het liedje van Boudewijn de Groot). Na het behalen van het atheneum in Druten, maakte ik de keus voor Bouwkunde aan de TU/e. Dit beviel mij echter niet. De overstap van het atheneum naar de universiteit viel mij enigszins koud op het dak, waardoor ik na twee maanden besloot over te stappen naar het HBO in ‘s-Hertogenbosch. Spijt van deze beslissing heb ik nooit gehad. Vier jaar lang heb ik met plezier in het mooie ’s-Hertogenbosch gewoond en ben ik praktisch bezig geweest op de Avans Hogeschool. In mijn tweede jaar ben ik zelfs bouwvakker geweest voor een half jaar lang. Tijdens mijn afstuderen (richting bouwtechniek) kreeg ik het idee dat ik nog niet klaar was met studeren. Ik wilde meer, maar wat wilde ik dan? Na een gesprek met de studieadviseur van de TU/e besloot ik te kiezen voor de richting Structural Design. Bouwtechniek was toch niet helemaal mijn ding en de combinatie van ontwerpen en rekenen sprak mij meer aan. Inmiddels ben ik twee jaar verder, verhuisd naar Eindhoven en heb ik na mijn schakelprogramma mijn twee masterprojecten afgerond. In mijn eerste jaar op de TU/e ben ik voornamelijk actief geweest bij CHEOPS. Pas in mijn tweede jaar kwam ik in contact met KOers en vooral wat KOers kan betekenen voor studenten – zowel bachelor als master. Ik hoefde dan ook niet lang na te denken toen Koen me vroeg of ik zin had in een jaar bestuur bij KOers. Gelukkig waren er meer mensen enthousiast en zijn we in totaal met zeven mensen, waarvan vijf VKO-ers en twee bachelorstudenten. Een uiterst mooie combinatie. Op deze manier hebben we nauwe connecties met niet alleen de master-, maar ook met de bachelorstudenten! Met zijn zevenen willen we dit jaar veel bereiken en zoveel mogelijk mensen enthousiast maken over KOers. Ik ben er van overtuigd dat we dit gaan verwezenlijken en dat niemand om KOers heen zal kunnen! Tot in de KOers-hoek op vloer 5! 8

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Iedere constructeur, architect en bouwkundige kent wel het veel besproken tv-programma op Discovery Channel: “Extreme engineering”. Een tijdje terug zag ik een wel erg opmerkelijke aflevering die ik hier kort wil toelichten. De titel van de aflevering was: City in a Pyramid. Het betrof hier de Shimizu Mega-City Pyramid, een visie van een aantal grote architecten in Tokio. Met bijna 34 miljoen inwoners is dit de drukst bevolkte stad ter wereld en huisvesting van mensen is hier een groot probleem door het gebrek aan ruimte. Architecten kwamen dan ook op het idee van een piramide dat een gedeeltelijk antwoord moet bieden op twee huidige problemen: de overbevolking in de steden en de schade die dat aan het milieu toebrengt. De piramide moet een stad vormen van 2 kilometer hoog en 8 km2 aan grondoppervlak – om mee te vergelijken: de Grote piramide van Gizeh past hier 12 keer in! De stad zou huisvesting kunnen bieden aan 750.000 mensen door middel van 250.000 woningen, winkels en kantoren. De opbouw van de open piramideconstructie zou bestaan uit megagrote pijlers gemaakt van glasvezel en koolstof nanobuizen. Deze zijn van binnen hol en zullen horizontale roltrappen bevatten, ter vervanging van fiets of zelfs auto. De pilaren dienen dus niet alleen voor de constructie, ook voor de infrastructuur. De locatie van deze piramide staat nog steeds ter discussie. Een aantal architecten is voorstander van het creëren van een kunstmatig eiland in de haven van Tokio, de anderen zien meer in een bestaande locatie op het land dat eventueel vrijgemaakt zou moeten worden. Een 2 kilometer hoge stad klinkt nog vrij onrealistisch. Maar met alle technologische ontwikkelingen denk ik dat steden als de Shimizu Mega-City Pyramid, op korte termijn werkelijkheid zullen worden. Groetjes, Anne-Marie van Welie

Harm Boel Hallo KOersleden! Mijn naam is Harm Boel en ik ben 23 jaar. Sinds een jaar woon ik in Eindhoven op kamers, want vorig jaar ben ik hier begonnen met het schakelprogramma voor HBO’ers. De keus voor bouwkunde was vrij snel gemaakt: ik toonde altijd al interesse in de constructie van een gebouw en hoorde toen van het beroep constructeur. Ik ben na de Mavo aan het MBO begonnen met de insteek om daarna HBO te gaan doen en constructeur te worden. De Technische Universiteit leek toen nog ongrijpbaar, maar tijdens het HBO merkte ik dat ik het vrij gemakkelijk verliep en ik kreeg interesse om toch door te studeren. Tijdens mijn eerste masterproject ben ik in aanraking gekomen met de studievereniging KOers door projectwerk (met een bestuurslid van KOers), excursies en de studiereis en kwam zo nu en dan in gesprek met het toenmalige bestuur over een eventuele functie in het bestuur van het volgende jaar. Hier zag ik eerst niets in, maar toen ik hoorde over de functie van commissaris onderwijs, leek mij dit wel wat. Ik kreeg te horen dat er erg veel behoefte was aan een dergelijke functie en persoonlijk vind ik ook dat een studievereniging veel aandacht moet besteden aan het onderwijs zelf. Mij lijkt het ontzettend leuk en uitdagend om mij bezig te houden met het verbeteren van het onderwijs en om docent en student dichter bij elkaar te brengen. Het eerste half jaar ga ik alleen vakken volgen en daarna pas het project doen. Zo heb ik tijd om te werken bij een Ingenieursbureau waar ik stage heb gelopen en heb ik extra tijd om aandacht te besteden aan mijn functie in het bestuur om zo de kwaliteit van het masteronderwijs te optimaliseren. Samen met de overige bestuursleden moet dit zeker lukken. Een groot deel ervan ken ik al vanuit het schakelprogramma en het klikte meteen. Ook hebben we aankomend jaar twee bachelorstudenten in het bestuur zitten, wat weer nieuwe deuren opent naar het bekend maken van KOers onder de nieuwe lichtingen. Samen gaan we hier een fantastisch KOers jaar van maken en op het gebied van onderwijs een hoop resultaten boeken! Overal waar je komt wordt aan je gevraagd, waarom constructief ontwerpen? Al dat rekenen… Waarom de schoonheid van ons vakgebied niet wordt erkent snap ik niet: het is toch prachtig om een idee, een visie van een opdrachtgever te kunnen volbrengen en een gebouw neer te zetten? Samen met je wetenschappelijke kennis houdt je hierbij rekening met de architectonische visie, kosten en uitvoeringsaspecten om de juiste keuzes te maken voor de toe te passen materialen, mechanische schema en bouwvolgorde. Hierbij sta je centraal in het bouwproces als specialist, die van begin tot eind een essentiële rol vervult om ervoor te zorgen dat het gebouw er daadwerkelijk komt te staan en ook blijft staan. Uiteindelijk staat er een gebouw dat voor een groot deel jouw creatie is, waarbij het rekenen maar een onderdeel was van jouw werkzaamheden. Een ander mooi vlak van constructief ontwerpen vind ik de onderzoekswereld. Ook al neig ik meer naar het ontwerpen van gebouwen, vind ik het toch ook fascinerend om nieuwe producten en/of materialen te ontwerpen en te testen die het mogelijk maken de wensen van de opdrachtgever tegemoet te komen, zoals het steeds slanker construeren, wat met hogere betonkwaliteiten mogelijk wordt gemaakt. Het is toch fantastisch dat men een betonsoort heeft kunnen produceren die sterker is dan staal? Een aantal projecten die mij aanspreken zijn de volgende: 1. De Montevideo te Rotterdam, die met zijn constructieve opbouw pefect aansluit op het architectonische ontwerp. 2. Het Viaduc de Millau in Frankrijk, waarbij een ongelooflijke prestatie is neergezet om met ontzettend slanke pijlers met een onderlinge afstand van 342 m het wegdek 270 m boven de grond te laten hangen. 3. Het nieuwe WTC in Bahrain, waarbij het gebouw zichzelf volledig van energie voorziet middels wind en zonne-energie. De vorm van de gebouwen zorgen ervoor dat er enorm veel wind tussen de gebouwen doorsroomt, waar grote propellers energie opwekken. Hierbij moest men rekening houden met allerlei dynamische belastingen ten gevolge van de wind maar ook van de eigenfrequentie van de constructie. Gegroet, Harm Boel 9

Robbert Lieven Beste KOers leden, Ik ben Robbert Lieven, 23 jaar oud en woonachtig in Eindhoven. Oorspronkelijk kom ik uit Buurse, dat is een heel klein plaatsje in de buurt van Enschede. Ik begin nu aan mijn tweede jaar aan de TU/e. Voordat ik hier terecht ben gekomen heb ik vier jaar bouwkunde gestudeerd aan de Saxion Hogeschool te Enschede. Tijdens mijn opleiding daar, ben ik erachter gekomen dat ik nog lang niet ben uitgestudeerd. Vooral in de richting van constructief ontwerpen niet. In vrijwel alle projecten was ik de man van de constructies, vooral omdat daar mijn interesse lag. De keuze om naar Eindhoven te komen en verder te gaan studeren was na de opendag, op de TU/e, snel gemaakt. Op één vak na heb ik mijn schakeljaar afgerond. Het tweede semester van afgelopen jaar heb ik voor de helft kunnen volgen, daardoor volg ik dit jaar de andere helft en houd ik tijd over om in het bestuur van de studievereniging KOers te gaan. Ik had uiteraard eerder kunnen beginnen met afstuderen, maar ik heb ervoor gekozen om dat nog even uit te stellen. Werken kan altijd nog en zoals het er nu naar uitziet mogen we dat nog lekker lang blijven doen.

Het vakgebied Constructief Ontwerpen heeft me altijd al beziggehouden. Alleen duurde het 20 jaar om hier achter te komen. Iedereen heeft wel eens het moment waarop je in de bus zit richting huis en een gebouw passeert – een bouwwerk dat er constructief interessant uitziet, wat je niet op het eerste gezicht – en waarvan je dan als eerst denkt: wat een leuk gebouw. Maar na een tijdje slaat het om in: hoe hebben ze dat gedaan? Dit overkwam mij in mijn jongere jaren erg vaak. Nu is het bijna zo dat ik de eerste vraag oversla en meteen kijk hoe de constructie in elkaar kan zitten. Dit is ook hetgeen wat ik mooi vind aan het constructief ontwerpen: dat de structuur soms niet meteen zichtbaar is binnen een ontwerp. Maar wanneer je de constructie ziet en je deze ook begrijpt, dan blijkt soms zelfs dat deze mooier is dan het gebouw zelf. Zonder constructief ontwerpers zou de moderne architectuur niet mogelijk zijn, maar dit geld ook omgekeerd: de innovatie, diversiteit, duurzaamheid en het bekijken van verschillende alternatieven en nieuwe mogelijkheden is wat mij aanspreekt aan het vak. Het bestaat voor mij voornamelijk uit het integreren van constructie en architectuur binnen een ontwerp, zodat deze elkaar aanvullen. Een goed voorbeeld van een constructief ontwerper/architect die dat doet is Calatrava: zijn ontwerpen zijn zeker van deze klasse. Groeten, Robbert Lieven

Marko Jovic Hallo allemaal, Mijn naam is Marko Jović, ik ben 21 jaar en ik woon al 20 jaar in Eindhoven. Ik ben geboren in Slovenië, dus ik heb daar mijn eerste levensjaar gewoond. Ik ben bouwkunde gaan studeren, omdat ik van jongs af aan al altijd interesse had in bouwen en gebouwen. Zo speelde ik vroeger veel met Lego en met K’nex en maakte daar vele gebouwtjes en constructies mee. Iedereen zei dat ik later architect zou worden. Tijdens het eerste jaar van deze studie is echter mijn interesse voor constructies groter geworden. De constructie vind ik ook het belangrijkste aan een gebouw, want zonder constructie blijft het gebouw natuurlijk niet staan. Daarom vind ik gebouwen waar je de constructie duidelijk kunt zien, bijvoorbeeld in de gevel, de interessantste. Ik zit nu in mijn derde jaar van mijn bachelor en heb besloten om dit jaar in het bestuur te gaan van KOers. Dit heb ik gedaan, omdat me dit een leuke en leerzame ervaring lijkt. De functie die ik ga vervullen is commissaris activiteiten. Hierbij wordt ik geholpen door mijn goede vriend Hamza Chakiri. Samen met hem hoop ik vele leuke en interessante excursies, lezingen en activiteiten te organiseren. 10

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Waar mijn hart sneller van gaat kloppen in de bouwkunde zijn wolkenkrabbers. Het bijzondere eraan vind ik dat ze iedere keer steeds hoger en mooier worden. Een paar gebouwen die mij nu erg aanspreken zijn: Taipei 101 in Taiwan en de Shanghai World Finance Centre in China. Maar waar ik natuurlijk naar uitkijk is de Burj Dubai (de Toren van Dubai). Wat ik zo bijzonder aan dat gebouw vind, is dat de Burj Dubai het hoogste gebouw ter wereld wordt. Deze toren wordt met 162 verdiepingen maar liefst 818 meter hoog! De bouw is op 1 Februari 2005 begonnen, op 1 september 2008 had het gebouw al een hoogte van 688 meter – nu al het hoogste bouwwerk op aarde – en wordt in 2009 gerealiseerd. De constructie is erg bijzonder: een betonnen kern die een hoogte van maar liefst 585 meter bereikt en ook voor de stabiliteit zal zorgen. De top zal bestaan uit een staalconstructie van ongeveer 200 meter hoog. Ik ben erg benieuwd hoe het eruit ziet als de toren af is en hopelijk ga ik een keer naar Dubai toe om het gebouw met mijn eigen ogen te zien. Groeten, Marko Jović

Hamza Chakiri Hallo Leden van KOers, Mijn naam is Hamza Chakiri. Ik ben 20 jaar oud, 3dejaars student bouwkunde en kom uit het stadje IJsselstein in Utrecht. Het is een stad geen dorp, Nieuwegein is een dorp, IJsselstein heeft stadsrechten. Een veelgemaakte vergissing. Ik heb wel op school gezeten in een dorp, namelijk in Nieuwegein. Om precies te zijn op het Oosterlicht college. Hier heb ik het VWO voltooid in 6 jaar. Tijdens mijn tijd op de middelbare school vond ik handtekenen altijd het leukste, maar dit stopte na het derde jaar. Wat ik heel jammer vond, maar ben altijd door blijven tekenen. Daarnaast vond ik natuurkunde en wiskunde de meest interessante vakken. Ik wou dus iets met deze vakken gaan doen in mijn vervolgopleiding. Daarom koos ik voor bouwkunde, dan kan ik het tekenen en ontwerpen met het rekenen combineren. Maar in mijn eerste jaar kwam ik er achter dat het rekenen wel mee viel en dat het ontwerpen tegen viel. Het ontwerpen was veel te zweverig, ik kan het wel, maar dan moet ik er ook de tijd voor nemen. Daarnaast vond en vind ik mechanica een heel interessant vak en ja, zelfs leuk. Daarom besloot ik na mijn eerste jaar T/M te kiezen, en heb ik afgelopen jaar besloten om de CO richting op te gaan. Ik zie het wel zitten om constructief ontwerper te worden. Tijdens mijn 2 jaar op de TU ben ik op meerdere excursies, die KOers organiseerde, meegegaan. Dit heeft ook zijn bijdrage gehad aan mijn keus om voor CO te kiezen. Ik ben uiteindelijk ook bij Koers gegaan en heb Marko erin meegesleurd. Dit omdat ik wat naast school wou doen dat gerelateerd is aan mijn vakgebied en (vak gerelateerd) + (wat naast school) = natuurlijk KOers. Dit jaar ben ik het jongste in het bestuur en het gaat een heel leuk jaar worden met iedereen.

Het vakgebied Constructief Ontwerpen heeft me altijd al bezig heeft gehouden. Alleen duurde het 20 jaar om hier achter te komen. Iedereen heeft wel eens het moment waarop je in de bus zit richting huis en een gebouw passeert – een bouwwerk dat er constructief interessant uitziet, wat je niet op het eerste gezicht – en waarvan je dan als eerst denkt: wat een leuk gebouw. Maar na een tijdje slaat het om in: hoe hebben ze dat gedaan? Dit overkwam mij in mijn jongere jaren erg vaak. Nu is het bijna zo dat ik de eerste vraag oversla en meteen kijk hoe de constructie in elkaar kan zitten. Dit is ook hetgeen wat ik mooi vind aan het constructief ontwerpen: dat de structuur soms niet meteen zichtbaar is binnen een ontwerp. Maar wanneer je de constructie ziet en je deze ook begrijpt, dan blijkt soms zelfs dat deze mooier is dan het gebouw zelf. Zonder constructief ontwerpers zou de moderne architectuur niet mogelijk zijn, maar dit geld ook omgekeerd: de innovatie, diversiteit, duurzaamheid en het bekijken van verschillende alternatieven en nieuwe mogelijkheden is wat mij aanspreekt aan het vak. Het bestaat voor mij voornamelijk uit het integreren van constructie en architectuur binnen een ontwerp, zodat deze elkaar aanvullen. Een goed voorbeeld van een constructief ontwerper/architect die dat doet is Calatrava: zijn ontwerpen zijn zeker van deze klasse. Jullie Bestuurslid, Hamza Chakiri 11

zondag 23 november

ALUMNI DAG

maandag 24 november OPENING met leuke sprekers en een prijsuitreiking

in samenwerking met Corsmit Raadgevend Ingenieurs

LEZING & EXCURSIE dinsdag 25 november woensdag 26 november

WORKSHOP & SPELSHOW

SYMPOSIUM donderdag 27 november over de toenemende complexiteit in de bouw

GALA vrijdag 28 november

TENTOONSTELLING de hele week zijn er in de Trappenzaal foto’s te zien van de reizen van KOers

Er is de afgelopen vijf jaar veel gebeurd. De viering van het lustrum in de laatste week van november geeft weer eens de gelegenheid om terug te kijken, maar ook om de verrekijker op de toekomst te richten en de grenzen te herontdekken. De titel van het lustrum sluit dan ook goed aan bij de manier waarop KOers zich de laatste jaren heeft ontwikkeld.

Bij onze studiereizen lag voorheen de nadruk om voor weinig geld een reis te organiseren door een Europees land. De laatste jaren is het een trend om verder dan alleen Europa te kijken. Elke keer is er weer genoeg animo om een geslaagde reis te organiseren, ondanks het wat hogere prijskaartje. (Wellicht dat het door recent bevroren tegoeden nu wat anders ligt.) De eerste intercontinentale studiereis ging in 2006 naar Canada en dat het daar toch niet altijd onder het vriespunt is deerde sommigen niet om eens een flesje Jägermeister leeg te trekken. Ook een jaar later in Maleisië bleek niet iedereen even goed ingelicht over het land aangezien Marcel er persoonlijk achter kwam dat niet alles (lees vrouw) is wat het lijkt… Afgelopen jaar zijn New York en Boston bekeken waarna sommigen nog voor een verlenging in IJsland kozen. (Ik denk onder het motto: je kunt je geld beter in IJsland uitgeven dan het er op de bank hebben staan!) Voor KOers blijven er echter ook genoeg activiteiten dichterbij huis. Zo kunnen de batavierenrace en de betonkanorace elk jaar weer op de nodige aanmeldingen rekenen. Bij de bata blijven we jaarlijks als studievereniging erg hoog eindigen, mede door docenten (lees enkelvoud: alleen André Jorissen) die hun longen uit hun lijf rennen, oudgedienden die nog altijd jaarlijks meedoen, maar ook menig student heeft zich helemaal aan het hardlopen overgegeven! Ook de betonkanorace is een blijvertje op het programma van activiteiten. Jaarlijks probeert KOers zijn eigen record voor lichtste kano te breken. Dit was ook het plan voor de BKR 2006 in Leeuwarden. Met de lichte kano achter in de wagen konden we later op de dag alvast de eerste prijs in de wacht gaan slepen. Geert zou ons nog even voor wat piepschuim naar Gemert loodsen en daar zou ik de navigatie overnemen, aangezien ik Fryslân met mijn ogen dicht kan vinden. De rit van Eindhoven naar Unidek duurde bijna even lang als de resterende rit naar Leeuwarden dankzij een hevig haperende GeertGeert. Eenmaal aangekomen in het hoge Noorden bleek dat we een kwartier te laat waren voor de weegceremonie en weg eerste prijs. Enkelen konden deze tegenslag maar moeilijk verwerken en greep dan ook naar de fles met alle gevolgen van dien! Zelfs het KOers zaalvoetbalteam is weer nieuw leven ingeblazen. Doordat de rentree in de aller aller laagste competitie van de TU plaatsvond was het kampioenschap het logische gevolg. Dit is dan ook gevierd met een borrel en een heren Würth-kalender met het team erop, zodat naast de bekende dameskalender van Würth ook eens wat te genieten is voor de dames van KOers! Dat studenten van een biertje houden is algemeen bekend maar tijdens die bezigheid worden er ook zeker interessante gedachtes ontwikkeld. In 2005 werd samen met SUPport een wereldrecord gevestigd door met een brug van lege bierkratten een zo groot mogelijke overspanning te creëren! Dit resulteerde in een wereldrecord van maar liefst 12,6 meter. Dat KOers de grenzen opzoekt en deze probeert te verleggen, blijkt ook uit het feit van het gebruik van internet. Er is het afgelopen lustrum een internetpagina opgezet en ondertussen verder ontwikkeld dat een ieder via de site op de hoogte kan blijven en zich sinds kort zelfs online voor de activiteiten in kan schrijven. De digitalisering is voorgezet in de vorm van het herkenningspunt in de KOershoek. Naast de oude blauwe letters is een digitaal bord met een door leds verlicht KOers erop te zien. (complimenten aan Menno) Hierin konden we natuurlijk niet achterblijven bij de TU/e. De letters zijn wel iets kleiner dan die op Vertigo staan te pronken maar zeker niet minder mooi en nét iets goedkoper schat ik zo. Op de site en op de volgende pagina’s is te lezen wat er allemaal plaats gaat vinden tijdens het lustrum, de commissie heeft hun uiterste best gedaan voor dit programma dus tot dan! Groet Jitze

Aan onze bouwwerken worden steeds meer eisen gesteld, zoals meervoudig ruimtegebruik, flexibiliteit, demontabiliteit. Ook zaken als hergebruik, duurzaamheid en energie spelen een grote rol om nog maar te zwijgen over de integratie van functies in binnenstedelijke situaties. Wat betekent dit voor de disciplines van onze faculteit bouwkunde en dan met name voor de aspecten architectuur, constructie en uitvoering? In dit kader organiseert KOers op 27 november een symposium over het thema ‘Complexity’.

In een dagvullende serie van zeven lezingen, die worden verzorgd door sprekers van verschillende disciplines uit binnen- en buitenland, zal het symposium inzicht trachten te geven in de technologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van de toenemende complexiteit in architectuur en constructief ontwerpen. Om het onderwerp een zo breed mogelijk draagvlak te bieden bijt Paul Rijpstra, van hoofdsponsor Pieters Bouwtechniek, de spits af met een algemene beschouwing over het begrip complexiteit. Hierop volgend zal John Körmeling, als architect afgestudeerd aan de TU Eindhoven, zijn geheel eigen visie geven op het thema. Hij is bekend als kunstenaar/beeldhouwer (vaak in de openbare ruimte) en maker van het winnend ontwerp voor het Nederlands paviljoen voor de Expo wereldtentoonstelling in Shanghai 2010. Vervolgens proberen opeenvolgende lezingen inzicht te verwerven over zaken als structuur, geometrie, maakbaarheid en optimalisatie in relatie tot complexiteit. De dag wordt afgesloten met een discussie rond de centrale vraag of de toenemende mate van complexiteit voornamelijk wordt veroorzaakt door technologische ontwikkelingen of wordt ingegeven door de groeiende maatschappelijke behoefte aan individualisering en identificatie in de gebouwde omgeving. In de categorieën “Geometrie, maakbaarheid en optimalisatie” en “Case study” willen we graag even toelichten waar deze sprekers zich mee bezig houden.

GEOMETRIE, MAAKBAARHEID EN OPTIMALISATIE In het recente verleden is veel werk verzet om ingewikkelde vormen, zoals dubbelgekromde vlakken, wiskundig te beschrijven en zodoende mogelijk te maken. Hierdoor is er een veel grotere en nog altijd groei-

ende ontwerpvrijheid voor architecten mogelijk geworden. Dhr. David Castro van de spaanse vestiging van ARUP, bekend van vele baanbrekende projecten over de hele wereld, zal een lezing geven over complexiteit versus geometrie. Bij complexe projecten met onconventionele oplossingen en veel verschillende partijen is veel afhankelijk van goede samenwerking en communicatie. Bovendien moet er veel eerder in het proces nagedacht worden over de uitvoering van een ontwerp. Het Zwitserse bureau ‘Design to production’ fungeert bij dergelijke projecten in het ontwerp- en/of bouwteam als extra adviseur die de verschillende disciplines dichter bij elkaar moet brengen. Hierbij richten ze zich op vier vlakken, namelijk ‘organize, optimize, simplify & materialize’. Het bureau heeft een goede reputatie opgebouwd door verschillende complexe projecten in goede banen te leiden, zoals het Mercedes Benz museum van UNStudio en verschillende projecten van Renzo Piano. Wolf Mangelsdorf van Buro Happold uit London zal zijn visie geven over het nut en de mogelijkheden van optimalisatie van constructies en de opkomende rol van de computer hierin. Buro Happold is samen met ARUP één van ’s werelds meest toonaangevende ingenieursbureaus met vestigingen over de hele wereld en expertise op de meest uiteenlopende gebieden van de gebouwde omgeving.

CASE STUDY Remko Wiltjer, van het ingenieursbureau IMd, onder andere bekend van zijn column in de cement, zal proberen de besproken aspecten van complexiteit toe te lichten aan de hand van een case study. IMd is als constructeur betrokken bij de plannen voor de bouw van het blobvormige 18 Septemberplein in Eindhoven van de Italiaanse architect Fuksas. Tot slot is studievereniging KOers trots om architect Wiel Arets te presenteren als slotspreker. Wiel Arets, afgestudeerd aan de technische universiteit Eindhoven in 1983, is één van de meest aansprekende hedendaagse architecten in Nederland met een geheel eigen kijk op complexiteit. Hij benadert elk project als een essay dat hij zelf vormgeeft van concept, filosofisch en theoretisch, tot constructieve uitdagingen en het detail. Projecten als de universiteitsbibliotheek in Utrecht en de academie voor beeldende kunst in Maastricht bevestigen zijn reputatie. Dagvoorzitter Cees Kleinman, als hoofddocent verbonden aan de faculteit bouwkunde van de TU/e en hoofdredacteur van het vakblad Cement, zal de discussie leiden over de centrale vraag of de toenemende mate van complexiteit voornamelijk wordt veroorzaakt door technologische ontwikkelingen of wordt ingegeven door de groeiende maatschappelijke behoefte aan individualisering en identificatie in de gebouwde omgeving.

INFORMATIE EN INSCHRIJVEN Zie voor meer informatie en ontwikkelingen de website van het lustrum van KOers: www.lustrumkoers.nl. Iedereen die geïnteresseerd is in het symposium is van harte uitgenodigd. Inschrijving is mogelijk via de website: €15,- voor studenten, €50,- voor universitair medewerkers en fondsleden of €175,voor anderen. Koffie, lunch en een borrel achteraf is in de prijs inbegrepen.

1

2 4

3

5

6

7

LEX PELKMAN is 24 jaar en bezig met zijn afstudeerproject over drijvende, geprefabriceerde betonnen bouwgrond op zee voor woningen. Sinds 20042005 is hij actief in de studievereniging middels het organiseren van ondermeer de Betonkanorace in Zwolle (2005), de buitenlandse studiereis naar Canada (2006) en de onderwijscommissie (2007-2008). “In de symposiumcommissie ben ik met name verantwoordelijk voor het ontwerp van het visuele promotiemateriaal en de algehele layout. Naast het symposium kijk ik ook erg uit naar de overige inhoudelijke en feestelijke activiteiten gedurende de lustrumweek, met name de excursie.” TANA BAKAL is is 26 en in 2007 aan de masteropleiding structural design begonnen. Sinds het organiseren van de MDE Londen 2007 is zij altijd aanwezig op excursies, reisjes en borrels van KOers. “Voor de lustrumcommissie ben ik bezig met het organiseren van twee activiteiten. Het gala - waarvoor het vinden van een geschikt locatie, passend bij het thema, aanvankelijk moeilijk was - en het symposium - hoofdzakelijk met het aantrekken van sprekers en de sponsoren. Nu het programma definitief is kijk ik erg uit naar de dag. Ook de spelshow lijkt mij heel leuk, ik heb geen idee wat ik moet verwachten maar het wordt vast een gezellige avond vol humor.” FREDERIK ROEBROEK is 24 jaar en sinds februari 2008 bezig met afstuderen. In 2005 is hij begonnen met de master Structural Design. Daarnaast vervult hij al enkele jaren met groot enthousiasme uiteenlopende commisietaken voor KOers. Zijn kritische blik en doortastendheid worden gewaardeerd, al vergeet hij wel eens een afspraak. “Mijn taken bestaan hoofdzakelijk uit fondsenwerving en het organiseren van het symposium. De inhoudelijke invulling vind ik erg belangrijk en daar heb ik dan ook sinds december vorig jaar veel aandacht aan besteed. Nu de voltooiing nadert, kan het alleen nog maar mooier worden! De beloning van het werk vind ik in het gala, dat heel toepasselijk de afsluiting is van de week.” RUBEN SMITTENAAR is 24 jaar en begint binnenkort aan het afstuderen. Hij is sinds zijn begin aan de masteropleiding Structural Desing actief lid van KOers en heeft al meerdere commissies gedaan, zoals de meerdaagse excursie naar Berlijn in 2006 en de bata444race in 2007. “Ik ben voornamelijk bezig met de PR van het symposium. Er komt nog heel wat meer bij kijken dan ik van te voren dacht, maar het is wel heel leuk om het langzaam te zien groeien tot een mooi programma. Naast het symposium kijk ik ondermeer erg uit naar de spelshow ‘De strijd der materialen’ - leuk om onze professoren eens in een hele andere setting te ontmoeten.” MENNO VAN DIJK is 24 jaar, binnenkort hoopt hij een begin te maken aan zijn afstuderen bij Structural Design. Hij is met KOers bekend geworden bij een onderdeel van het vorige lustrum: het symposium over Constructief Glas. Sindsdien is hij erg actief bij

KOers en was penningmeester in het KOers bestuur van collegejaar 2006-2007. “Ik ben verantwoordelijk voor de tentoonstelling, welke erg goed samenvalt met het thema van de gehele lustrumweek: KOers zoekt de grenzen op! Het meeste kijk ik uit naar het symposium over complexiteit. Goede sprekers, een uitstekend thema, en hopelijk veel bezoekers zullen KOers wederom op de kaart zetten als de studievereniging voor Constructief Ontwerpers.” MATÉI KEVENAAR is 24 jaar en begint dit jaar met afstuderen in de richting Structural Design. Zijn eerste kennismaking met KOers heeft direct tot het bestuursjaar van ‘07-‘08 geleid. Dit jaar zal hij het KOersfeest organiseren en van tijd tot tijd de stripjes in de k-mail verzorgen. “Ik ben vooral bezig met het organiseren van de spelshow en het gala. Verder houd ik mij bezig met alle zaken omtrent de website van het lustrum. Ik ben erg benieuwd naar de tentoonstelling over de studiereizen van KOers, met name de reacties van KOers-alumni als zij hun studiereis van vroeger erbij zien staan.” MAARTJE DIJK is 23 jaar en sinds kort aan het afstuderen bij Structural Design. Ze is al een paar jaar lid van KOers en heeft in 2007 in de meerdaagse-excursie-commissie van KOers gezeten. “Ik organiseer de excursie, in samenwerking met Royal Haskoning. Dit onderdeel is pas vrij laat opgezet, dus het wordt een uitdaging om alles in korte tijd te organiseren. Behalve de excursie zal ik zeker ook bij het symposium aanwezig zijn. Met lezingen van verschillende sprekers over het onderwerp ‘complexity’ belooft het een interessante dag te worden.” SASKIA KIEBOOM is 29 en vorig jaar afgestudeerd, maar kan KOers nog steeds niet loslaten. Als HTSer kwam ze binnen op de TU/e en het duurde even voordat ze KOers ontdekte, maar zodra ze er bekend was, was ze er ook niet meer weg te krijgen. Mijn rol is het organiseren van de alumnidag. “Het zijn vooral de mensen bij KOers die me interesseren, dus deze commissie past perfect bij me. Ik ben erg enthousiast over het lustrum - al de plannen die de groep bedenkt - en lig al dubbel bij de plannen van de spelshow ‘de strijd der materialen’, maar ben ook uitermate nieuwsgierig naar de ochtend ervoor. De workshop belooft een hele nieuwe kijk op construeren, dus als je mee kan doen, zou ik dat maar doen!” GEERT BROUWERS is 28 jaar, bezig met afstuderen bij Structural Desing en werkt twee dagen in de week bij Pieters Bouwtechniek in Eindhoven. Na zijn bestuurjaar in 2004-2005 heeft hij in verschillende commissies deelgenomen: wereldrecord bierkrattenbrug, betonkanoracecommissie en de borrelcommissie. “Voor het lustrum ben ik voornamelijk bezig met de workshop. Ik kijk daarnaast uit naar de excursie door Royal Haskoning verzorgd: een adviesbureau met grote projecten in bijvoorbeeld Dubai - ben benieuwd naar de projecten die we dichterbij huis gaan bezoeken.”

de com WIL VAN DE WOUW is 24 het pittoreske Luyksgestel. voor zijn afstudeeronderzoek toepassen als licht vloer sys achter de rug. Naast zijn stu per week bij een ingenieurs stuursperiode in 2005-2006 missies be trokken geweest. sium en de spelshow en houd het financiële verkeer. Ik ben eindresultaat. Naast het sym erg uit naar de excursie.” SIGRID MULDERS is 26 pulierenhout bij Structural and bamboo. Sinds 2004 is vorm van een bestuursfunc Inmiddels is zijn werkzaam “De lustrumweek zal ongetwij worden. Ik kijk vooral uit naar intrigerende onderwerpen ook het gala en de ‘strijd ontzettend leuke activiteiten, een feest van herkenning KARIN DE LOUW is 26 jaar van KOers. In 2004 was ze bestuur en in volgende jaren van een studiereis en de Ba Inmiddels is ze afgestudeerd, winnend onderzoek op kipsta liggers, en werkt al een jaar Eindhoven. “Ik ben begonnen vooral bezig met sponsoring. lastiger met mijn werk te com neergelegd. De bijzondere ik van harte aanbeveel. Een zo’n speciale week wordt ze MAARTEN BRAEM is 25 jaar uit Oostburg (Zeeland). Het lustrum van KOers uit 2003 van een tijdperk KOers dat in zelligheid, meedoen aan ac in verschillende commissies, in 2005 en de Meerdaagse 2007. Tevens was Maarten het 34e bestuur in 2005-2006. ik voorzitter en organiseer KOers-element en de alum twee activiteiten die mij erg benieuwd naar ben. Het sym ‘De strijd der materialen’, activiteit waarbij de gezellig show waarin zowel docenten moeten samenwerken om te

mmissie heeft u het volgende te bieden: jaar en woonachtig in Het begincolloquium ‘Een Sandwichelement teem’ heeft hij inmid-dels die werkt hij twee dagen bureau. Sinds zijn beis hij bij meerdere com“Ik organiseer het sympozicht op de begroting en nieuwsgierig naar het posium kijk ik ondermeer

en afgestudeerd op poDesign, richting wood zij actief bij KOers in de tie en commissiewerk. bij SHR in Wageningen. feld een bijzondere week het symposium, waarbij besproken worden, maar der materialen’ lijken me waarbij het vooral ook wordt.” en al sinds 2002 trouw lid secretaris in het KOersheeft ze de organisatie tavierenrace verzorgd. met een staalbouwprijs biliteit van U-gevormde bij Aveco de Bondt in als financiële overviewer, Helaas werd dit steeds bineren en heb ik de taak afsluiting is het gala wat sfeervolle afsluiting van ker de kers op de taart.” en komt oorspronkelijk glassymposium van het was voor hem het begin het teken stond van getiviteiten en plaatsnemen zoals de Betonkanorace excursie naar Londen in voorzitter/secretaris van “Voor het lustrum ben daarnaast het gala, het nidag. Daarnaast zijn er aanspreken en waar ik posium en de spelshow een heerlijke ontspannen heid voorop staat. Een als studenten met elkaar kunnen winnen.”

ALUMNIDAG KOers heeft veel te danken aan alle leden van de afgelopen jaren dat dit zesde lustrum gevierd kan worden. Speciaal voor deze oud-leden, of alumni, wordt op zondag een middag georganiseerd: De Alumnidag. De Alumnidag van KOers: de kans om helemaal bij te praten met al die oude vrienden uit je studententijd. Ben je nieuwsgierig waar iedereen nu werkt? Vraag je je ook wel eens af of iedereen van toen nog wel in de constructiewereld zit? Misschien doen ze tegenwoordig wel iets heel anders! Dit is de uitgelezen kans om onder het genot van een hapje en een drankje al de oude vrienden en docenten weer eens te zien en om af te spreken met die goeie studievrienden waar je nu nog steeds contact mee hebt. De Alumnidag zal plaatsvinden op zondag 23 november 2008 in het relatief nieuwe gebouw van de faculteit bouwkunde: Vertigo. In de KOershoek op vloer 5 zal een receptie gehouden worden die vooral in het kader zal staan van de afgelopen jaren, maar waarbij ook vooruit wordt gekeken naar de nabije toekomst en de activiteiten van de lustrumweek. OPENING Op maandag 24 november zal de lustrumweek - en daarmee de eerste activiteiten - geopend worden. Voor deze opening hebben we enkele lezingen. Naast de voorzitter van KOers zal de unitvoorzitter een praatje houden. Daarnaast is Manja van der Worp, werkzaam bij Arup Londen een van de sprekers. Ze is een oud-student aan de TU/e en tevens fondslid van KOers. Tijdens haar lezing zal ze ingaan op haar werkervaringen en haar KOers ervaringen. Enkele maanden geleden is er een prijsvraag voor een ontwerp van een nieuw KOers-element uitgeschreven. KOers is op dit moment bezig met het realiseren van een van de ontwerpen. Tijdens de opening van de lustrumweek wordt het nieuwe KOers-element onthuld.

den. Verdere details zijn nog niet bekend. Houd de lustrumwebsite in de gaten voor alle vorderingen. WORKSHOP Meet je constructief inzicht, theoriekennis, handvaardigheid en wellicht je geluk met je medestudenten. In deze workshop wordt in één middag een constructie gebouwd. Het materiaal wordt aangeleverd door de organisatie. De workshop wordt vooraf gegaan door een lezing waarin je de nodige tips meekrijgt. Deelname aan de workshop geschiedt in tweetallen. Het doel is om met de gegeven materialen een zo’n sterk en stijf mogelijke constructie te ontwerpen en te bouwen. De opdracht zal alles te maken hebben dynamische belasting. Met de manier van beproeven gaan we dus een andere grens van de constructie opzoeken dan men normaal gewend is. Zoek een partner en schrijf je snel in op de website. SPELSHOW Deze avond zal de meest spectaculaire spelshow uit de geschiedenis van KOers plaatsvinden. KOers presenteert: ‘DE STRIJD DER MATERIALEN’. Tijdens deze show zal, onder leiding van teamcaptains prof.dr.ir. André Jorissen en prof.ir. Bert Snijder en prof.ir. Cees Kleinman, voor eens en voor altijd bepaald worden welk materiaal het beste constructiemateriaal is! Neem je vrienden, ouders, collega’s en buren mee als publiek en meld jezelf aan als deelnemer van dit grandioze evenement! Tijdens deze show zullen er live-cameraopnames zijn! Deelname is compleet gratis en je maakt kans op fantastische prijzen.

TENTOONSTELLING In het kader van het thema “KOers zoekt de grenzen op” wordt een tentoonstelling gepresenteerd waarbij uit de reizen van KOers van de afgelopen jaren de meest fascinerende projecten worden uitgelicht en getoond. De tentoonstelling zal gedurende de gehele lustrumweek te bezoeken zijn in de Trappenzaal in Vertigo.

GALA Met het gala zal de lustrumweek op een knallende manier worden afgesloten. De gasten zullen met gepast vervoer gebracht worden naar een sfeervolle locatie waar zij verwelkomd worden met een drankje. Aansluitend volgt het diner met een zeer uitgebreid 3-gangen buffet in één van de bijzondere ruimten van de locatie. Na het diner kan het feest pas echt goed lostbarsten en begeleid door de band Re-Set kan dit fantastische feest doorgaan tot in de vroege uurtjes. Alle KOersleden (Studentleden, Club-van-5-leden, Fondsleden, Ereleden en KOersalumni) kunnen kaarten bestellen.

LEZING EN EXCURSIE In samenwerking met Corsmit Raadgevend Ingenieurs zal er een excursie georganiseerd worden naar projecten waarbij grenzen worden opgezocht. Voorafgaand aan deze excursie zal er een lezing plaatsvin-

Het gala is een van de traditionele activiteiten van het lustrum en dit mag je dus niet missen! De onlinekaartverkoop loopt van 1 september tot 31 oktober. Het zal plaatsvinden op vrijdagavond 28 november op een spectaculaire, geheime locatie...

-EERDAN3TAAL -ETINEENTOTALEJAAROMZETVANMILJOENEUROENWERKNEMERSWORDENSTAAL GERELATEERDEPROJECTENUITGEVOERDINDEINDUSTRIE CHEMIEENPETROCHEMIE ENERGIEEN VUILVERBRANDING OFFSHOREENCOMPLEXEUTILITEITSBOUWENINFRASTRUCTUUR$EZEPROJECTENWORDEN VAAKALSHOOFDAANNEMERUITGEVOERD2IJN$IJK%NGINEERINGRICHTZICHDAARBIJOPHETONTWERPEN BEREKENENENTEKENENVANDESTAALCONSTRUCTIES2IJN$IJK3TEEL#ONTRACTINGRICHTZICHOPHET 2IJN$IJK%NGINEERING

VERWERVENENREALISERENVANGROOTSCHALIGEOPDRACHTENOPHETGEBIEDVANINDUSTRIÑLECONSTRUCTIES

!ALSTERWEGB 2!%INDHOVEN 4EL  WWWRIJNDIJKCOM

"INNENDE2IJN$IJK'ROEPISALTIJDPLAATSVOORJONGE ENTHOUSIASTESTAAL CONSTRUCTEURS TEKENAARS BOUWKUNDIGSPECIALISTEN PROJECTMANAGERS WERKVOORBEREIDERSENCALCULATORS 6OORMEERINFOMATIEJKERKHOF RIJNDIJK ENGINEERINGNL

boston & new york

Gemoedelijk historisch door: Bas de Leijer en bruisend hart Na het grote succes van de studiereis van 2007 naar Singapore en Maleisië stond Bobbejaan en mij een zware taak te wachten: de organisatie van de KOers studiereis van 2008. Aan de animo voor deelname aan de reis zou het in ieder geval niet liggen; helaas hebben we 11 personen moeten teleurstellen. Echter de animo voor het organiseren van de reis bleef uit. Toch gingen we de uitdaging aan; en met succes! Het organiseren van een studiereis naar de andere kant van de wereld door maar 2 personen bleek toch zwaarder dan gedacht. Een reiscommissie van maar twee leden heeft grote voordelen. Zo hoeft er niet echt vergaderd te worden, duren discussies over het algemeen kort (hoewel er dus wel eens een uitzondering was waar onze meningen botsten) en kunnen er dus snel knopen worden doorgehakt. Door het werk zo goed mogelijk te verdelen ontstond er voor mij een prettig project waarin ik mij kon storten als ik even geen zin had om te studeren. Het meeste werk gaat dan toch wel zitten in het aanschrijven en bellen van de vele bedrijven. Je wordt letterlijk van het kastje naar de muur gestuurd bij sommige bedrijven, wat erg frustrerend kan zijn. Na het bellen van grofweg 130 bedrijven is mijn scala aan bouwkundige bedrijven erg uitgebreid. Uiteindelijk, maanden verder, sloten we het hoofdstuk sponsoring even af om ons te gaan richten op de inhoud van de studiereis. De keuze voor de steden New York en Boston was al snel gemaakt na de verandering van de Zuid-Korea plannen. New York is het bruisende hart van de Verenigde Staten en staat vol met bekende en interessante gebouwen. Boston daarentegen is iets kleiner en gemoedelijker en brengt een rijkere historie met zich mee. Een samenspel van deze twee steden zou een interessant studiereisprogramma met zich mee kunnen brengen. Ook zijn de bouwkundige bedrijven erg goed vertegenwoordigd in de twee steden, wat de keuze van de te bezoeken bedrijven moeilijk maakte. Om een goed beeld te krijgen van de twee Amerikaanse metropolen was er in een programma tijd gereserveerd om een even goed de toerist uit te hangen. Samen met het bezoeken van bouwkundige bedrijven en bouwplaatsen zou er dan een vol programma ontstaan wat de deelnemers een goed beeld moet geven van de Amerikaanse bouwindustrie en cultuur. Het binnenkomen bij deze Amerikaanse ingenieursbureaus was in som-

mige gevallen erg gemakkelijk. Helaas zit er aan elke medaille een keerzijde en was vooral het organiseren van een lezing bij de Massachusetts Institute of Technology (MIT) erg moeilijk. Ook hier werden we door onze vele contacten van hot naar her gestuurd. Uiteindelijk belandde we bij de goede persoon. In ons geval bij een promovendus die ons graag wilde rondleiden. Het vol krijgen van het programma heeft uiteindelijk toch wat meer zweetdruppels opgeleverd dan verwacht. De reactie van de contactpersonen liet soms iets langer op zich wachten dan we wensten. Helaas hebben de Amerikaanse bedrijven het laaiend druk door de grote toestroom van bouwprojecten en hadden ze niet altijd tijd om een groep enthousiaste Nederlandse studenten te ontvangen. Daarentegen waren de presentaties die we kregen erg interessant en uiteenlopend van een Eindige Elementen Analyse van de Twin Towers tot de restauratie van een kerk op een universiteitsterrein. De medewerkers vertelde meestal vol passie over het uitvoeren van het constructeursberoep en wat de uitdagingen binnen het vakgebied kunnen zijn. Door een goede voorbereiding hoefden we tijdens de reis niet overdreven veel extra werk te verrichten om het programma in goede banen te leiden. Soms wat stress, soms wat gehaast maar over het algemeen erg tevreden over het verloop. Bij sommige bedrijven had ik wat meer verwachtingen van de presentaties en/of rondleidingen; zoals bij Halcrow Yolles en bij Skidmore Owings & Merrill; maar dit hoefde te pret niet te drukken. De steden waren allebei erg indrukwekkend. New York was weinig veranderd sinds mijn laatste bezoek in 2001; de blik stond meestal nog steeds naar de immens hoge gebouwen gericht. Met uitzondering van de plek rond de voormalige Twin Towers. Een gigantische bouwplaats midden in één van de dichtst bebouwde gebieden ter aarde. Het contrast met mijn bezoek aan IJsland na de studiereis hoef ik hopelijk niet verder te verklaren. Een oase van rust na een geslaagde en erg gave studiereis.

19

boston & new york

Dagverslagen door: Chris Noteboom, Johan Rensen, Rianne Luimes, Ruben Smittenaar, Tana Bakal, Tim Pouwels, Wouter de Groot en Carola Smulders

Waren we gewaarschuwd dat Boston op Europa lijkt? Er is iets vreemds aan de hand in de stad, alsof allerlei Europese bouwstijlen als een ratjetoe door elkaar staan. De afstanden zijn groot, maar goed te belopen. Je kijkt je ogen uit, maar tegelijkertijd kan je niet wachten, want New York, dat moet pas echt spectaculair zijn. Reken maar, alles is precies anders dan je verwacht: weinig dikke mensen, niet elke toren is een skyscraper, maar wel een uniek project, er zijn wasberen en eekhoorntjes, het maaiveld is niet vlak maar heuvelachtig, door de kaarsrechte straten is het ongelofelijk licht… en al het andere. 25/6 – roest en botjes De eerste dag in Boston staat in het teken van touren. ‘s Ochtends gaan we op een Ducktour: een omgebouwd Russisch amfibievoertuig dat door de nauwe straatjes rijdt en over de brede Charles River vaart. Van hieraf is goed te zien hoe slecht onderhouden de stalen bruggen zijn. Volgens de grote man, die met wijde gebaren smeuïge verhalen vertelt, is er paniek in de VS uitgebroken, sinds een dergelijke brug het plotseling begaf. Als (toekomstig) constructeur hadden we ze op een briefje kunnen geven dat zoiets een keer zou gebeuren. Vanaf de Prudential Tower - op één na de hoogste in Boston - was er een geweldig uitzicht te genieten van de stad. In contrast met wat we later in New York zouden zien, heeft Boston een grillige structuur, een patchwork van industrie, kronkelend centrum, strakke spoorrails, blokkige campus, gerasterde villawijken, et cetera. Later lopen we daar beneden op de Freedom Trail, genoemd naar de bevrijding van Boston van de Engelse overheersing. De gids vertelt over the Tea Party, waarop grote hoeveelheden Engelse Thee de Atlantische Oceaan in werd gesmeten, en over alle bekende mensen die op het kerkhofje liggen, zoals Franklin’s familie en de verhalenvertelster mother Goose – het blijkt de tweede echtgenote van meneer Goose te zijn. Geloof het of niet: op dit kleine kerkhofje zijn duizenden mensen begraven, zo nodig op elkaar gestapeld en zeker geen six feet under. Bij een goede hoosbui wil het voorkomen dat de botjes naar het oppervlak komen drijven en langs het trapje de straat op spoelen. 26/6 – antiterrorisme en verwarring Donderdagochtend, alweer het tweede ontbijt in het gezellige restaurantje, waar de tv’s, die zoals een Amerikaanse gelegenheid betaamd opval1.

20

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

lend aanwezig zijn, sport en nieuws spuien. Een interessante manier om zo collectief starend en zwijgend, wakker te worden en de Amerikaanse cultuur te ondergaan. We bezoeken Weidlinger, waar we worden ontvangen door Minhaj Kirmani. Hij verzorgt de eerste presentatie en maakt duidelijk hoe breed georiënteerd Weidlinger is. Zo hebben ze stadiums, bruggen en hoogbouw gerealiseerd - onder andere de eerste hoogbouw in Parijs. Naast deze diversiteit aan bouwwerken is het bedrijf ook steeds weer bezig om veel verschillende nieuwe materialen te testen en te gebruiken. Een ander thema dat veel tijd vergt is bescherming tegen terrorisme, aangezien je hieraan, met name in Amerika, niet meer ontkomt zodra het gaat om hoogbouw of een ander bouwwerk waar veel mensen zich verzamelen. Als voorbeeld wordt het gebruik van het nieuwe gevelmateriaal ETFE genoemd, dat bij een ontploffing niet versplintert en dus geen extra slachtoffers maakt; juist omdat, bij een explosie, het rondvliegende glas vaak veel meer doden en gewonden veroorzaakt dan de explosie zelf. Om bij glas dit probleem op te lossen kan gekozen worden voor gelamineerd glas, wat echter wel een stuk duurder is. ‘s Middags leidt de wandeling over de MIT campus langs Frank Gehry’s Stata Center. Dit in het oog springende gebouw doet onmiddellijk aan het Guggenheim Museum in Bilbao denken. Het huisvest meerdere departementen zoals Computer Science and Arteficial Intelligence Laboratory. Voor het gebouw zijn een aantal banken in cirkelvorm geplaatst, waar het waarschijnlijk heerlijk is om wanneer de zon schijnt je lunch te nuttigen. De vele volumes van het gebouw die door elkaar heen steken en vaak overhellen lijken willekeurig

2.

3.

geplaatst, maar stralen toch een samenhang uit. Vanuit vele gezichtshoeken is dit gebouw zeer interessant, zowel van buitenaf als van binnen. Wel blijkt er dat door de ingewikkelde vorm een aantal loze ruimtes zijn gecreëerd, dus of dit concept functioneel volledig geslaagd is valt te betwijfelen. De studenten die ons rondleiden zijn er een beetje sceptisch over…

nis wordt de hele ramp gesimuleerd en wordt duidelijk waarom de torens uiteindelijk zijn ingestort. Ondanks dat de torens de inslag van de vliegtuigen overleefden, werd het rondvliegend puin uiteindelijk fataal. Dat puin beschadigde de brandwerende bekleding, waardoor het gebouw steeds zwakker werd. Wat volgens Simpson, Gumpertz en Heger ook meespeelde, was een plotseling optredende krimp van staal bij zeer hoge temperaturen. Deze krimp leidde tot nog meer spanningen op de toch al zo verzwakte constructie. Het is best apart om zo abstract op een dergelijke ramp in te gaan. Je vergeet bijna de horror die zich allemaal in die gebouwen moet hebben afgespeeld.

27/6 – hogedruk en brandwerendheid We bezoeken de bouwplaats van de Sloan School of Management op de MIT campus. Er is nog niet veel te zien behalve een groot gat waarin al een aantal verdiepingen van de parkeerplaats te voorschijn komen. We worden 4.

gewezen op de betonnen wand om het gat, die een ‘slurry wall’ blijkt te heten. Die is als volgt gebouwd: waar de muur in de grond moet komen, wordt een gat gegraven en tijdelijk opgevuld met slurry, een mengsel van water en klei. Vervolgens kan het wapeningsstaal in het gat geplaatst worden, waarna de slurry vervangen wordt door het beton. De slurry wordt gefilterd en kan nogmaals gebruikt worden. Voordat ze met de bouw konden beginnen, moest er eerst nog afgerekend worden met een paar lijken in de kast. In de grond zaten namelijk nog oude funderingen en er loopt nog steeds een hogedruk-stoomleiding op een meter onder maaiveldniveau, die de halve campus van verwarming voorziet. Ook was een deel van de grond vervuild. ‘s Middags bezoeken we het bureau Simpson, Gumpertz & Heger. Hiervoor moeten we met de bus tot helemaal buiten Boston rijden, om uiteindelijk aan te komen in een typisch Amerikaanse suburb. Midden in deze suburb staat een voormalig legerdepot, waarin het bedrijf is gehuisvest. In een vergaderzaaltje krijgen we een introductie met een aantal lezingen. Het bureau, ooit opgericht door een aantal MIT docenten, richt zich op het ontwerpen van, onderzoek doen naar en repareren van gebouwen. Hierbij is kwaliteit belangrijker dan prijs. Een aantal mooie voorbeelden van projecten worden getoond, waaronder een kapel die op instorten staat in Maine, een onderzoek naar dubbelgekromd glas voor een Tempel in Chili en het ontwerp van een groot gebouw op de MIT campus. Maar het meest indrukwekkende is ongetwijfeld de lezing over het onderzoek naar het instorten van de Twin Towers in New York. Met behulp van video opnames van de invliegende vliegtuigen en de brandende torens en bouwkundige ken-

5.

28/6 > New York! 29/6 – scheuren en nattigheid Oostwaarts via 103rd Street bereiken we Central Park. Kleine paadjes, groene struiken en velden, stroompjes, tamme eekhoorns, oosterse vechtsportbeoefenaars, slapende zwervers, we komen het allemaal tegen. Wat opvalt, is dat de New Yorkse mensen niet stil zitten: de jongeren spelen honkbal of softbal op de velden en hardlopers zie je overal. Vooral langs het grote meer in het midden van Central Park lopen de meeste mensen hetzelfde rondje, sommigen komen we zelfs twee keer tegen. Vanaf het meer zien we aan de overkant een eerste skyline verschijnen, dit belooft heel wat moois als we straks de ferry op gaan. We lopen langzaam door en komen al snel dichtbij het Guggenheim Museum van Frank Lloyd Wright. Het sculpturale interieur van het museum wordt aangetast door de scheuren, die overal te zien zijn waar een momentenpiek te verwachten is. De ferry langs het Vrijheidsbeeld en Ellis Island vertrekt van het zuidelijkste puntje van Manhattan. Vanaf de terminal kon je de hoosbui zien naderen als een gordijn dat scheepjes, het Vrijheidsbeeld en ander panorama opslokt. 30/6 – dubbele Twin Towers Na een indrukwekkende dag door New York tot in de kleine uurtjes gaat de wekker om een uur of acht toch wel erg vroeg. Een korte douche en op naar het ontbijt. Een ezel stoot zich geen twee keer aan dezelfde steen, dus de harde bagel laten we netjes bij het buffet liggen voor het volgende slachtoffer. Vandaag bezoeken we het New Yorkse bureau van Weidlinger. Tot onze verbazing krijgen we een lezing over het onderzoek naar het instorten van het World 21

Trade Center op 11 september 2001. Hier hebben we immers al een lezing over gehad in Boston van Simpson Gumpertz & Heger (SGH). Dit blijkt alles te maken te hebben met de gigantische belangen van enerzijds de groep verzekeraars en anderzijds de eigenaren van het WTC. Per ‘event’ staat voor de torens immers een maximum van een schamele 4,5 miljard dollar verzekerd. Trillingen van de eerste toren die neerging en de daarbij rondvliegende brokstukken zouden volgens SBH, namens de verzekerende partij, hebben geleid tot het neerstorten van de andere toren, en niet zozeer het vliegtuig dat erin gevlogen was. Ondanks vele overeenkomsten in het onderzoek is duidelijk zichtbaar dat Weidlinger, namens de eigenaar, andere aandachtspunten heeft gehad bij het onderzoek. Het grootste verschil in de onderzoeken zit hem in de vraag of de vloeren wel of niet zijn bezweken door de helse brand en of dit zodoende invloed heeft gehad op het instorten. De conclusie van Weidlinger is, zoals te verwachten, dat beide vliegtuigen los van elkaar hebben geleid tot het instorten van elk van de torens. Beide partijen hebben ongekend veel arbeid in het onderzoek zitten in o.a. uitgebreide EEM-modellen. Dit is vertaald in Jip en Janneke taal zodat het Amerikaans gerechtelijke systeem, met geen kennis over bezwijkanalyse, daar uiteindelijk een uitspraak over kan doen. Het is de vraag in welke mate de ingenieursbureaus zich hebben laten leiden door het gigantische belang van hun cliënt.

01/7 – prefab is te duur Op 102 West 57th Street wordt een Hilton hotel gebouwd. We worden er ontvangen door een projectleider van Faithful & Gould, die ons vertelt dat, voordat aan de bouw van het Hilton hotel begonnen kon worden, een gebouw bestaand uit 4 verdiepingen gesloopt werd. Hij deelt helmen uit voordat de rondleiding begint, roze helmen, en er worden een aantal veiligheidsregels genoemd. Vervolgens gaan we met z’n allen in de bouwlift naar de 28ste verdieping. Daar begint de rondleiding, op de hoogste verdieping van het hotel. Alleen op het dak zijn de bouwvakkers druk bezig om de stalen constructie te plaatsen voor de installaties, op alle overige verdiepingen wordt de gehele constructie in beton uitgevoerd en wordt alles in het werk gestort, zelfs de trappen. De projectleider beweert dat dit een snellere methode is dan prefab elementen. 02/7 – put en toren Vanuit het kantoor van Halcrow-Yolles is er een uitstekend uitzicht over het Ground Zero. Iedereen mag naar hartelust foto’s maken en een medewerker van het bedrijf is bereid om allerhande vragen te beantwoorden en uitleg te geven over de bouwput.

7.

6.

8.

22

Ground Zero is vrij letterlijk nog een put. De zogenaamde slurrywalls (deze zijn al veelvuldig de revue gepasseerd in Boston) zijn rondom het terrein gestort en een deel van de fundering van de Freedom Tower is reeds in aanbouw. Veel meer wordt er nog niet gebouwd, er worden vooral

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

9.

10.

opruimwerkzaamheden uitgevoerd. Daarnaast wordt veel ruimte ingenomen door de bestaande metrolijn, machines, opslag en bouwketen. Naast informatie over de bouwput geeft de medewerker ook interessante uitleg over de gebouwen rondom het plangebied. Er staat een gebouw dat ze aan het afbreken zijn, te erg beschadigd door het vallende puin. Ook zijn er al opgeleverde nieuwe gebouwen te zien op plekken van voormalige gebouwen, zoals het 7 WTC. 03/7 – het mooiste plekje ‘s Ochtends bezoeken we het skyscraper museum. In de nieuwe expositie wordt een beeld gegeven van alle hoogbouw van New York en Hong Kong. Voor studenten die hoogbouwconstructies meer aanspreekt dan constructies met grote overspanningen is dit dus een paradijs. Naast de vele afbeeldingen en de informatie zijn er ook tal van maquettes te zien in dit museum. Een van de maquettes is van New York en gebouwd door iemand die nog nooit in de stad is geweest. Als afsluiting van de studiereis staat een wandeling over de Brooklyn Bridge op het programma. Aan de voet van de brug maken we eerst wat foto’s voor de sponsor op het mooiste plekje: met op de achtergrond de Brooklyn Bridge en de skyline van Manhattan. Na ongeveer 1½ uur foto’s maken kunnen we eindelijk de brug op. Deze wandeltocht in het midden van de brug op ongeveer 5 meter boven de autobanen is zeer indrukwekkend met een mooi uitzicht op downtown.

Dit artikel is samengesteld uit een selectie van de dagverslagen. Als je nieuwsgierig bent naar meer: in de KOershoek op vloer5 ligt het volledige studiereisverslag. fig 1: Slecht onderhouden stalen brug over de Charles River. fig 2: Hoofdgebouw van het Massachusetts Institute of Technology. fig 3: John Hancock Tower vanuit de Prudential Tower. fig 4: Frank O. Gehry’s Stata Center. fig 5: Balanceren op een ligger. Bouwplaats van Faithful & Gould. fig 6: Groepsfoto voor Brooklyn Bridge. fig 7: Interieur Guggenheim Museum. fig 8: Brooklyn Bridge ‘s nachts. fig 9: Ground Zero met in bouwfase Freedom Tower en rechts al het voltooide 7 WTC. fig 10: Empire State Building ‘s nachts.

boston & new york

Het land dat naar de maan ging door: Faas Moonen

Ik heb niets met Amerika, het land dat met harde hand democratie exporteert en ondertussen zelf het eerlijk tellen van stemmen niet wil regelen. Het land waar een president iedereen belazert met gemanipuleerde bewijzen voor “weapons of mass-destruction” in Irak en daarna toch weer herkozen wordt. Het land dat …. Deze aversie heb ik eigenlijk vanaf de tijd dat ik namens Philips in een bouwteam zat voor een bouwproject in Saline. Bij het ontwerpbureau van Philips was het gebruikelijk om zelf het generieke ontwerp te maken om dat daarna door een plaatselijk ingenieursbureau verder uit te laten werken. Wij hanteerden over de hele wereld deze werkwijze, om zo optimaal gebruik te kunnen maken van plaatselijk bekende details en gewoontes. Hierbij is het normaal dat een lokaal ingenieursbureau aanpassingen maakt, omdat alleen op die manier een specifieke bouwmethode correct kan worden ingepast. Echter in Saline had het Amerikaanse Ingenieursbureau ons complete ontwerp omgegooid. En hoewel wij, Philips, zelf opdrachtgever waren, viel er niet met ze te praten, want: “we have been to the moon, and where have you been ….” Sindsdien is het eigenlijk nooit meer goed gekomen. Zo heb ik me recent tijdens een congres nog geërgerd aan een arrogante Amerikaanse hoogleraar, die vlak voor het einde van een presentatie binnen kwam, tijdens de discussie het woord nam (met vragen over een onderwerp dat voor zijn aanwezigheid helder was gepresenteerd) en het onbekende onderzoek als belachelijk afschilderde. Het dieptepunt was voor mij een congresbezoek in Canada, waarbij ik op de heen- en terugreis een tussenlanding in Chicago had. De wijze waarop ik al bij het inchecken op Schiphol werd ”bevraagd” door wildvreemden (die niet eens het fatsoen hadden zich voor te stellen) in Chicago als vee door de security-checks werd gedreven en daarna door douaniers werd afgeblaft, heeft mijn respect voorgoed verknald. Toen Bas mij dan ook vroeg of ik mee wilde gaan, was ik eerst niet al te enthousiast. Maar prettige ervaringen met eerdere Koers-excursies brachten mij snel aan het twijfelen. En mijn grenzeloze vertrouwen in de organisatiecapaciteiten van Bas en Bobbejaan droegen hieraan natuurlijk bij. Ook de mogelijkheid om in IJsland te verblijven was bijzonder verleidelijk. (aangezien mijn ultieme vakantiebestemming “wind-fietsen” in IJsland is, nadat Ralph Brodruck mij ooit vertelde van een man die een week “vast” zat in een kustplaats in IJsland, wachtend op een andere windrichting. O ironie: uiteindelijk had ik dit keer op zowel de heen- als terugreis niet eens tijd om ook maar een paar dagen in IJsland te verblijven). Maar de doorslag gaf toch wel dat ik na al die colleges CO-6 de impact van het instorten van de Twin Towers wilde ervaren. En dit is uiteindelijk ook een heel bijzondere ervaring geworden met enerzijds de krampachtigheid waarmee geheel Ground Zero op straatniveau is afgeschermd en anderzijds het geweldige uitzicht van bovenaf vanuit 24

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

1

het nabij gelegen flatgebouw. Een bijzondere ervaring is ook de impact die deze dramatische gebeurtenis nu nog dagelijks heeft op de bezochte ingenieursbureaus als onderdeel van doorlopende procedures. Hierbij kregen we te horen dat er onvoldoende tijd was om gedetailleerde modellen door te rekenen (omdat het maken van indrukwekkende animatiefilmpjes een hogere prioriteit had). Ook het gigantische bedrag dat nog jaarlijks wordt besteed aan procedures is onthutsend (en in het bijzonder de globale verdeling van circa 10 op 1 tussen het advocaten- en ingenieursaandeel). Het is duidelijk dat de aanslag een nog grotere impact heeft dan oorspronkelijk voorzien kon worden. Zelfs nu bouwkundigen zich al weer richten op de realisatie van de Freedom Tower plant de aardschok van 7 jaar geleden zich voort in het Amerikaanse rechtssysteem dat nog jaren op zijn grondvesten zal blijven schudden. Interessant was ook de rondleiding in het bureau van Skidmore, Owings & Merrill, waar ons allerlei bijzondere plannen werden getoond, onder andere ook de maquette van de nieuwe Freedom Tower. Dit ontwerp is gebaseerd op de toren waarmee Daniel Libeskind de World Trade Center design competition had gewonnen. Daarna heeft Skidmore, Owings & Merrill de Freedom Tower verder uitgewerkt door de toren compleet om te gooien (‘n déjà vu, “since they have been to the moon, where has Libeskind been” ?) Maar behalve de hierboven gekleurde kanttekeningen (en o ja, ik was nog het alarmerende uiterlijk van zwaar doorgeroeste stalen liggers onder de bruggen in Boston vergeten, het gevolg van ontbrekend onderhoud doordat politici niet aansprakelijk zijn en geld liever aan prestigieuze objecten uitgeven) kijk ik inmiddels wel terug op een bijzondere, plezierige, leerzame en knap georganiseerde excursie. En misschien ga ik Amerika nog eens waarderen, al was het maar vanwege de vriendelijke wijze waarop Amerikanen mij in winkels en restaurants aanspraken (of komt dit toch voort uit hun tip-systeem? …)

boston & new york

Writer’s block door: Mariëtte Heijman

Toen Carola vroeg of ik een stukje wilde schrijven voor de KOersief, stemde ik gelijk toe. Piece of cake dacht ik. Maar toen ik er even voor ging zitten, bleek het toch lastiger dan ik dacht. En dat viel mij tegen, normaal heb ik een redelijk vlotte pen. Hoe kan dat nou, dacht ik? Er is toch genoeg over te schrijven. We hebben zo veel beleefd met elkaar. De reis er naartoe alleen al. Met zijn allen in de trein, de eerste kennismaking met een aantal van jullie. Allemaal prima. Het vliegen ook geen punt, tussenstop in IJsland. Daar scoorde ik mijn eerste souvenir. En dan de aankomst in Boston. Beetje verreisd, wachten op het busje. Gaf allemaal niets. De bedden stonden klaar en wij hebben die avond heel gezellig met elkaar gegeten. Ook de bedrijfsbezoeken waren interessant. Het begrip slurry wall zal ik nooit meer vergeten. Ik vond het verschil tussen Eindhoven en Boston kleiner dan tussen Boston en New York. En dat ik nu eindelijk eens op dé technische topuniversiteit geweest ben. Ik bedoel, daar moet toch wel iets van te maken zijn? 2

Wisten jullie trouwens dat de deuren van de metro niet open gaan als je koffer er tussen zit? Allemaal heel leerzaam. Ja, en dan New York. Ook daar moet je toch iets over kunnen schrijven. Al is het alleen maar over Central Park. Die enorme oase in die hectische stad. Het uitzicht dat je hebt vanuit het park op de gebouwen er omheen. Dat alleen al is een reis naar New York waard. Of dat alles zo goed georganiseerd was en dat Bas en Bobbejaan (ogenschijnlijk?) zo ontspannen een evenwicht wisten te vinden tussen het laten gelden van hun gezag (wel netjes aankleden hè) en inspelen op wat op dat moment in de groep aan de hand was. Ik bedoel, het zou toch leuk zijn om daar nog iets over te schrijven? Om maar te zwijgen van die heerlijke lunches bij Weidlinger en het bezoek aan het Hilton in aanbouw (waar ik die leuke broek verknalde). Een toppertje voor mij was de avond dat Faas en ik naar de musical Chicago zouden gaan en wij vooraf met een aantal van jullie in het Hard Rock Café zouden gaan eten. Toen bleek dat Faas en ik dat niet zouden redden, besloten jullie samen met ons ergens anders te gaan eten. ‘Wij kunnen hier altijd morgen nog gaan lunchen.’ Waarom schrijf je nou niet even op, dat je dat zo super aardig vond?

3

4

Sommige kleine dingen kunnen soms ook zo’n indruk maken. Hebben jullie dat monument bekeken dat helemaal in downtown Manhattan opgericht was ter herdenking van de Ierse hongersnood? Dat maakte op mij nou weer indruk. Net als die twee voordrachten over waarom de Twin Towers ingestort zijn. De manier waarop de onderzoeken waren opgezet, de hypotheses die onderzocht werden, de animaties die zij maakten, de conclusies, die net iets van elkaar verschilden en de rol die de onderzoeken spelen in de hele juridische nasleep van 9/11. Buitengewoon boeiend. En af en toe even alleen op sjouw. Naar het MOMA bijvoorbeeld waar ze een prachtige schilderijencollectie hebben. En de volgende dag nog even naar het Metropolitan Museum. Ook zeer de moeite waard. Helaas was net de Amerikaanse vleugel niet toegankelijk. Maar er was zoveel moois te zien. Dat jullie zo geweldig kunnen shoppen was voor mij ook wel een eyeopener. Mijn eigen koffer zat zoals altijd weer te vol met spullen die ik toch niet gebruikte, dus ik kon bijna niets mee terug nemen. Wil iemand mij nog eens leren om wat lighter te travelen? Ja, en daar krijg ik dan geen stukje over geschreven. Sorry Carola, volgende keer beter Fig 1: Ground Zero. Fig 2: Bouwplaats met achterin een slurry wall. Fig 3: Guggenheim Museum. Fig 4: Central Park. 25

boston & new york

Onderzoeksverslagen door: Anne-Marie van Welie, Wouter van der Sluis, Nico Krabbenborg, Tana Bakel, Chris Noteboom, Johan Rensen, Rianne Luimes, Ruben Smittenaar, Tana Bakal, Tim Pouwels en Carola Smulders

1.

2.

3.

4.

Een icoon is een beeld van essentie en perfectie. Manhattan blijft een woud van hoge torens die onmogelijk dicht op elkaar staan, gebouwd in een tijd waarin wij de windmolens als primaire energiebron van ons af schudden. Het Vrijheidsbeeld blijft de onbetwiste hostess die je verwelkomt in het land waar alles mogelijk is. De verhalen die eraan ten grondslag liggen moeten haast wel mythes zijn, of anders op zijn minst ontluisterend. Of kunt u gewoon heel goed genieten van het menselijke in al dat grootse? Vrijheidsbeeld Het Vrijheidsbeeld is het werk van Frédéric Auguste Bartholdi. Ware het niet dat toen hij eenmaal zijn gipsmodel van de vrouwelijke figuur met de opgeheven toorts en haar van punten voorziene kroon had ontworpen, hij niet meer wist hoe dit te vertalen in het kolossale beeld dat de Frans-Amerikaanse vriendschap moest symboliseren. De figuur moest ruim 45 meter hoog worden. Veruit het grootste beeld dat ooit was opgericht. Met een hoofd van 5 meter, gemeten van kin tot kruin, een wijsvinger van 2,4 meter en een uitgestrekte arm van 12,6 meter lang en 3,6 meter dik. Bij dit beeld zouden de fabuleuze beelden uit de klassieke oudheid in het niet zinken.

balken van de arm helemaal tot de linkerkant dwars door het lichaam te laten lopen, waardoor hij een tegenwicht kreeg voor het overhangende gedeelte. Het frame woog 80.000 kilo, weinig vergeleken bij de bijna 100.000 kilo van de gehamerde koperplaten aan de buitenzijde. Hancock Tower In 1972 zette de Bostonse politie het plein rond de Hancock Tower af omdat de ruiten van de toren af en toe uit hun aluminium sponningen sprongen en het plein met glas bestrooiden. Maar zelfs tijdens de storm die de stad trof met windstoten tot 55 mph, bleef het ver onder de 89 mph waarvoor constructie berekend was.

Maar Bartholdi was onzeker over het soort constructie die het zowel mogelijk moest maken een standbeeld van die omvang dwars over de Atlantische Oceaan te transporteren als zijn eigen gewicht te laten dragen en de winden die over de New Yorkse haven waaien te weerstaan. Metselwerk was geen optie. In 1881 legde Bartholdi het probleem aan Eiffel voor, die een ijzeren skelet ontwierp. Het lastigste technische probleem van het beeld was echter de arm die de toorts droeg: de overhang hiervan vormde een zwak punt. Eiffel loste dit op door de steun26

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Aanvankelijk waren er diverse hypotheses. De meest voor de hand liggende was dat de toren veel horizontale verplaatsing vertoonde bij wind. Een andere dat er enkele ‘hot spots’ ontstonden in windbelasting vanwege de vorm van het gebouw. Er is een windtunneltest op uitgevoerd, waaruit bleek dat er inderdaad enkele ‘hot spots’ aanwezig waren maar enkel een klein percentage van het glas behaalde een maximale windbelasting die dichtbij de maximale waarde lag. Een andere theorie was dat de funderingsstabiliteit, maar de palen waren goed gefundeerd.

In feite lag de oorzaak niet in de externe krachten of de draagconstructie maar in het isolerende glas zelf, welke is gefabriceerd met een dunne loden tape om de twee glazen uit elkaar te houden. ‘Bondermetic’ was toentertijd het meest gebruikte isolerende glas; duur, maar het voldeed zeer goed bij relatief kleine panelen van blank glas. Deze panelen uit de jaren ‘40 tot begin ’60 van de vorige eeuw fungeren nog steeds prima.

Maar er bestaat natuurlijk wel betonarchitectuur. Beton onderscheidt zich van andere materialen door haar enorme vloeibaarheid en door haar samengestelde karakter dat haar bestand maakt tegen grote druk- en trekkrachten. De toepassing van het materiaal geeft de architecten ongekende ontwerpvrijheid, zowel in vorming van sculpturale massa’s als in de opbouw van de meer standaard constructies.

De tape is handmatig gesoldeerd op de rand van het glas en gecoat met een film van koper zodat het meer aanhecht tijdens het solderen. Dit creëert een stevige verbinding tussen de afstandhouder en het glas, welke de grootste sterkte van het product verzorgt evenals de oorzaak van het falen. In de late jaren ’60 werden grote glaspanelen met getint of reflecterende coatings populair. De grote afmetingen en verhoogde thermische belastingen door de getinte en reflecterende coatings veroorzaakte aanzienlijke grotere uitzettingen en verhoging van spanningen langs de glas en tape verbinding, tot uiteindelijk, de verbinding begon te scheiden. De losgeraakte deeltjes zorgen voor een spanningverhoging, wat eerst nog een beheersbare kracht was kon door hoge wind een spanning veroorzaken die in de gebroken randen het glas volledig deed breken.

Antiterrorisme Bij het beschermen van een gebouw tegen mogelijke aanslagen wordt rekening gehouden met de kans dat een bepaald type aanslag zal plaatsvinden. Zo is de kans dat een rugzak in het gebouw ontploft veel groter dan een vliegtuigaanslag en daarom worden hier meer maatregelen tegen genomen. Een aantal voorbeelden:

Betonbouw Alles dat in New York aan hoogbouw wordt gebouwd, wordt in staal geconstrueerd. Dit komt voornamelijk door de sterke staallobby; er zijn weinig bedrijven die gespecialiseerd zijn in beton en de prijs wordt altijd opgevoerd waardoor het onmogelijk wordt om de constructie in beton uit te voeren.

De eenvoudigste methode is waarschijnlijk het overdimensioneren van de constructie: door zwaardere kolommen en liggers kan de belasting worden herverdeelt wanneer één of enkele constructie-elementen wegvallen bij een aanslag. Deze maatregel heeft echter als nadeel dat erg veel extra materiaal nodig is. Om dit te beperken wordt rekening gehouden met de kans op het voorkomen van een aanslag. Zo hebben lagere verdiepingen meer kans op een aanslag en wordt hier de draagconstructie overgedimensioneerd. Gelamineerd glas: door de toepassing wordt het aantal slachtoffers, veroorzaakt door rondvliegend glas - nummer 1 in het veroorzaken van doden en gewonden bij een aanslag - beperkt omdat de scherven bij elkaar blijven. 27

Beton als brandwerende bekleding is minder eenvoudig te beschadigen dan de materialen die men meestal toepast als brandwerende bekleding, bijvoorbeeld gipskarton of een verflaag. Het wordt toegepast door het instorten van liggers en kolommen. Uit onderzoek is gebleken dat bij aanslagen door de explosie meestal de beschermde laag beschadigd wordt, in combinatie met de brand die mogelijk ontstaat is dit vaak de oorzaak van het instorten van een gebouw.

gemaakt. De rotsen zorgden voor een natuurlijke constructie, maar voor een betere afwerking werd er een betonnen boog in geplaatst. En ook onder de rivieren had men een speciale techniek nodig: vanaf de rivier werden een soort damwanden in de bodem geslagen waartussen de route van de tunnel werd uitgebaggerd. Een tijdelijke waterdichte houten bodem en dak werd afgezonken. Het geheel werd waterdicht gemaakt en gestut. Vervolgens werd het water uit de tijdelijke constructie gepompt en werden gietijzeren tunneldelen vanuit het al aangelegde stuk tunnel erin geschoven. Het gietijzer werd aan de buitenzijde versterkt met ongewapend beton.

En als er weinig aan het ontwerp zelf veranderd mag worden, bieden obstakels een oplossing. Palen (bijvoorbeeld) worden voor gebouwen geplaatst zodat een voertuig nog voor de gevel ontploft en minder schade veroorzaakt. Metro In 1849 stelde Alfred Ely Beach voor om in Manhattan een tunnel te bouwen voor personenvervoer waarbij de rijtuigen zouden worden voortgetrokken door paarden. Het bestuur van de stad was erg wantrouwig tegen het idee van tunnels onder de stad (gebouwen zouden kunnen instorten) en gaf geen toestemming. 20 jaar later, in 1870, slaagde Beach er echter in om in het geheim een tunnel van 30 meter lengte te bouwen onder Broadway. In de tunnel reed een enkel rijtuig,

MIT Iedereen weet dat de MIT een goede naam heeft, daarom is het leuk de voorzieningen eens te vergelijken met die van Eindhoven. De gehele campus is 55 hectare groot en ligt langs de Charles River. Er zijn moderne sculpturen en gebouwen te zien, die zowel het innovatieve als het conventionele gebruik van materialen en technieken representeren. Zo bevindt zich er het Stata Center van Frank O. Gehry, waarbij wel worden opgemerkt moet dat er nogal wat gebreken zijn. Het lekt op erg veel plaatsen en door de schuine 5.

6.

28

geschikt voor 20 personen, dat zich voortbewoog door pneumatische krachten, een systeem dat Beach had afgekeken van het pneumatische transport van pakketjes. Hoewel de tunnel meer een attractie was dan een vervoersmiddel was hierbij aangetoond dat het mogelijk was om zonder bovengrondse hinder tunnels te bouwen onder de stad.

daken kan er veel sneeuwophoping ontstaan. De TU/e heeft ook kunstwerken op de campus en in de gebouwen geplaatst, waaraan veel aandacht wordt geschonken. De gebouwen zelf zijn verouderd, maar hier en daar worden er gebouwen gerenoveerd, zoals Vertigo een aantal jaren geleden. Tevens zijn er plannen voor de W-hal en de campus in zijn geheel voor 2020.

Het was de Rapid Transit Subway Construction Company die de taak op zich nam de eerste ondergrondse metrolijn te bouwen. Nadat de metro zich in steden over de hele wereld had bewezen, was er in New York eindelijk de bereidheid een ondergronds metronetwerk aan te leggen. De keuze van de toegepaste constructiemethoden was vooral afhankelijk van de bodem. Op bepaalde plaatsen in Manhattan ligt de rotsbodem dicht bij de oppervlakte, hier werd volgens de mijnbouwmethode met explosieven een tunnel

Voor MIT zijn de voorzieningen op het gebied van sport uitgebreid. Bijna iedere sport is vertegenwoordigd en omdat dit zeer leeft op de universiteit wordt er veel aandacht aan geschonken. De studenten worden gestimuleerd om actief bezig te zijn en er een sociale gelegenheid van te maken. Daarmee vergeleken is het sportcentrum van de de TU/e veel kleiner. Dat is niet vreemd, hier is de drang om naast je opleiding ook goede sportprestaties te leveren veel kleiner.

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Daar staat tegenover dat op de afdeling CEE de laboratoria en onderzoeksruimtes beperkt zijn. Voor de bachelorstudenten is er een beton-, staal- en houtlab, maar deze zijn simpel van opzet en dienen voor een eerste kennismaking met betreffende materialen. Zelfs de laboratoria voor de PhD studenten zijn beperkt: de proefopstellingen zijn van kleine schaal, maar de studenten beschikken wel over wat ze nodig hebben. De Technische Universiteit Eindhoven heeft in vergelijking met de MIT veel betere voorzieningen, men kan zelfstanding onderzoek met grote testopstellingen uitvoeren. Brooklyn Bridge Een suspension bridge is een brug die met behulp van trekkabels en een hangboog aan pijlers wordt opgehangen. In verband met de effecten van temperatuurschommelingen - de stalen kabels veranderen sterker van lengte dan de stenen pijlers - wordt het wegdek meestal niet op de pijlers gelegd. Wel wordt er bij alle bruggen een horizontale koppeling gemaakt om de windkrachten af te dragen. Tijdens en voor de bouw van de Brooklyn Bridge was er nog veel onbekend over dit soort effecten. Dit blijkt onder andere uit de toegevoegde, 7.

8.

je nieuwsgierig wordt en daardoor langs het gebied gaat lopen en door alle kleine en grotere gaatjes toch een totaalbeeld probeert te krijgen in je hoofd. Na veel turen valt een trap op die behouden is gebleven uit een van de torens. Over deze trap hebben heel veel mensen op tijd de weg naar buiten weten te vinden en naar alle waarschijnlijkheid zal deze trap een plaats krijgen in een van de nieuwe plannen. Het lijkt alsof ze nog niet zo ver zijn, maar je moet niet vergeten dat het een ongelooflijke puinhoop was na 11 september. Dit moest eerst helemaal opgeruimd worden. Tevens zijn de gebouwen eromheen allemaal zo goed als opgeknapt. Vanuit het kantoor waar wij de bouwplaats bekeken, was slechts één gebouw in aanbouw en één gebouw in afbouw waar te nemen. Dit duidt erop dat er de afgelopen jaren ook hard is gewerkt aan de renovatie van het gebied. Zoals het eruitzag was bijna de gehele bouwput schoon en dus klaar om opnieuw bebouwd te worden. De Freedom Tower is van de grond en zal de komende jaren flink de lucht in gaan. Zoals de planning op internet aangeeft is het gehele gebied rond 2011 klaar, dus hebben ze nog een beetje de tijd.

10.

9.

maar zinloze, tuikabels om de stijfheid te vergroten. Ook was nog weinig bekend over dynamische belasting, zoals wind en verkeer. Als je naar de onderkant van de pijlers kijkt, lijkt er wel degelijk een verticale koppeling tussen het wegdek en de pyloon te zijn. Hierbij komt dat er een aantal suspender cables ‘missen’ rond de pylonen die op zich zelf ook al vrij dik zijn. Hiermee lijkt duidelijk te zijn dat het wegdek wel gedragen moet worden door de pijlers, al is niet duidelijk hoe. Er zijn ook geen signalen gevonden van hoge piekspanningen. Ground Zero Het valt op dat van de werkzaamheden zeer weinig wordt prijsgegeven. Grote schermen maken het moeilijk om een beeld te krijgen van Ground Zero. Dit maakt het gebied een beetje geheimzinnig. Tegelijkertijd zorgt het er voor dat

Dit artikel is samengesteld uit een selectie van de onderzoeksverslagen. Als je nieuwsgierig bent naar meer: in de KOershoek op vloer5 ligt het volledige studiereisverslag.

fig 1: Vrijheidsbeeld tijdens bouwfase. fig 2: Model windtunneltest John Hancock Tower. fig 3: Betonbouw in New York. fig 4: Antiterroristme. fig 5: Doorsnede van een metrolijn. fig 6: Hoofdgebouw van MIT. fig 7: Detail Brooklyn Bridge. fig 8: Ground Zero vanuit kantoor Halcrow-Yolles. fig 9: Brooklyn Bridge ‘s nachts. fig 10: Ground Zero met de bouwput van de Freedom Tower. 29

boston & new york

A general essay on structural engineering by: Carola Smulders

To go abroad and learn about another building culture is a treat, certainly for the benefit of expanding your knowledge, and perhaps even more because it might give some interesting new perspectives on the field of engineering. This essay comprises stories we were told at offices we visited and our experiences at various construction sites. It starts with a description of typical American engineering as compared to the way it is done in the Netherlands. Going into detail, there’s an account on the effort done to reconstruct the collapse of the Twin Towers and at the end some examples of skilful engineering. Building in the USA Culture has a great impact on the way that people build. One might think of the historical development of architecture, such as the way aesthetics changed in time . However there is a much more immediate influence by the way a society operates: the rules that govern the building process. In the Netherlands – perhaps in most of Europe – engineers are obliged to follow guidelines concerning safety and comfort. According to Minhaj Kirmani of Weidlinger Associates in Boston, such an extensive record of rules does not exist in the USA. In stead, designers are led by the intension to keep the client satisfied, for the risk of being sued. This factor, as well as some other distinctive aspects of American building, will be discussed for three fields – design, protective design and constructive support – in accordance with Weidlinger’s organization. design – Comfort and costs are key issues that engineers in the USA need to find suitable conditions for themselves – as, naturally, safety criteria follow from the law. Especially for high-rise, dynamics can cause concern – don’t forget about seismic activity in the USA – so offices take a lot of time to do research on people’s ease under varying dynamic circumstances and methods to restrict deformation. As an alternative to a (more) rigid structure, numerous towers have been built with contra-weights on the top floor. These are normally fully non-mechanical, except perhaps to lift the weight so it starts gliding. Still, it is not good enough: one big weight on top is very uneconomical and in case of an earthquake unfavourable. In stead, it is suggested to place smaller loads on each floor. Engineers of Arup came up with a damper that can be placed inside an outrigger structure. They do not only reduce up to 10% of a tower’s movement, but allow the structure to be much slimmer, reducing dead loads considerably as well. As for the costs, like in the Netherlands, construction plays a substantial part. To reduce the time needed to erect a building, Weidlinger Associates developed the up/up method: as soon as the building pit is ready, works under and above ground level start running simultaneously. In fact there are two construction sites now, one in concrete for the basement and one in steel for the rest of the building. protective design – Under the changing circumstances worldwide and the growing fear for terrorist actions, safety in extreme events is asked for. The concerns are not limited to structural certainty – the building remains standing – but reach to local 30

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

happenings as well. To demonstrate the kind of problems they come across, Minhaj Kirmani portrays the case of a glass wall in the foyer of an important building. How were people, present at an assault on the first floor, to be protected against the bursting glass? The panes themselves would become very expensive to start with and the costs would rise even further with the curtains to keep the spread of splinters down. As an alternative to the glass, Weidlinger Associates suggested an inflatable plastic wall, that would be designed to fulfil the aesthetic and transparency requirements. constructive support – At the construction site of the MIT Sloan School every new worker gets a 20 minute introduction talk and a guided tour to point out al the hazards he can encounter. Students do not, they need to wear robust shoes and helmets and sign an agreement that the contractor holds no responsibilities in case of injury, even though they don’t get any further than the fence around the gap (the project is still in the phase of subterranean construction). The workers down there climb wooden ladders and wear shoes without steel protection. Different sites hold different rules: at the New York Hilton Hotel site visitors can be taken all the way up to the top floor and even walk around almost freely. Prefabrication is hardly to be found, neither for the constructive elements themselves, nor for the casts. The closest it gets is manufacture on site – on an appointed area as opposed to the final position of an element – such as for slurry wall cages. Even for the Hilton Hotel, a project of over twentyeight floors – all concrete walls and stairs are shaped and cast and all steel members are assembled in their position. The latter can be elements of incredible size – steel HE-sections of up to 10 cm thick! (This was at the MIT Sloan School) Due to the influence of the steel union in these states, building in steel is preferred to building in concrete. From a different angle, again the threat of legal action – either a claim or refusal of collaboration – manipulates decision making in building design, leading to dense frames that look terribly uneconomical from the Dutch point of view. A typical problem encountered on construction sites are channels running through the site. At various projects, special measurements could be seen to keep up the steam pipes that had not been rerouted yet: struts running up the fifteen or twenty meters from the bottom of the excavation and protective cages to prevent damage during the work. Because the pressure is so high, tearing a pipe would kill anyone near instantly. As a result of the rocky soil,

1A

1B

on the other hand, ground water is not a problem at all, as it is in the Netherlands. As soon as the slurry walls are finished, water can be pumped away and that’s the end of the problem. In stead, getting through that rocky bottom takes quite an effort, for it has to be blast away with dynamite. Seeing it from above provides an impressive sight: holes at regular intervals filled with explosives, strings running together and workers removing equipment and establishing adequate shelter. Ground Zero When the Twin Towers collapsed research was done after the cause. Not primarily for the sake of engineering though, but because there was a law suit: the insurance company, paying $ 4.500.000.000 per incident, wanted to pay for only one occurrence. Naturally, the towers’ owners objected and the discussion came to the point that the insurance company stated that if only one of the towers had been struck by an aeroplane, the other tower would be substantially damaged so that its value would become zero. A clear assignment for the many engineers that investigated the case, divided into two groups: the engineers that had to demonstrate that either one or both planes were needed to destroy the twins.

2

In this essay the owners’ case – one plane would have kept the other tower standing – only will be discussed, for which the chief engineering office on the structural analysis was Weidlinger Associates. They developed a model in the FEM-program* Flex, that simulated everything following the plane crash for each of the towers: what damage was created by impact; how were the loads redistributed, so that the buildings remained standing; what was the eventual collapse mechanism? Not an easy thing to do at all: internal happenings had to be derived from what could be seen on the outside. The actual course of the first plane for example: you need at least two points of view to make a proper estimation. There was only one film however that by luck shot the first hit, from which speed, course and angle of the plane at impact were derived by linking sound (Doppler Effect) to vision. Another example is the state of the floors, which people claimed to be so thin they were swept away. The pattern of smoke coming out of the office windows indicated their presence: the (rising) smoke would escape from the highest windows in an enlarged room, whereas the lower windows would serve to attract fresh air to keep the fire going on. However: on the pictures taken smoke coming from each window could be seen, meaning the floors were still there to keep the smoke down. Step by step a whole set of conditions were gathered. They did some experiments – such as the impact on the façade of the aeroplane engine, flying through with 80% of its momentum remaining – and some assumptions – like how the plane’s pieces flying through the building destroyed the structure’s fire protection. With these conditions the model could be built that would suggest the collapse mechanism for each of the towers, including a very detailed representation of the plane and its many different alloys. It is quite important to say that there had been no explosion – an exponential growth of energy – all the damage done was caused by the impact of the 31

plane and the fire fuelled by the kerosene. Secondly, the buildings ware completely built according to building codes; as a matter of fact they could be built today in exactly the same way. Our speaker did not expect that the towers would actually come down at the time. The first plane hit the north tower practically straight, with the corner columns in both core and façade still standing, the tower should have had quite a chance to survive the crash. Especially considering the fact that und the weather circumstances only approximately 20% of the structure’s capacity was in use on that day. Due to the fire and the lack of protection, one by one the columns of the core gave way until the outriggers in the roof that connected façade and core buckled. The core comes down and so does the façade, which suddenly has to carry all loads. If the FEM model is laid over the film, it can be seen – even if ever so slightly – that the roof antenna starts sinking just before the façade does.

Exploration To conclude, a peek into the kitchens: big offices can expect assignments of great scale and complex design, which ask for extraordinary solutions. Each bureau has a lifetime of experience in which methods were developed to support the design process: combining scribbles and software, finding and improving new structural typologies and trying out strategies to turn a spatial design into a structure. Presented here are only some fragments of this knowledge, yet a promise of more to come during our careers as structural engineers.

The second plane approaches the south tower from a slight angle, taking with it one corner of the core on its way through the building. Symmetry is gone, the outriggers succeed to redistribute the loads for a while, but as more columns collapse with the heat, a true domino effect can be seen spreading over the façade. The top turns slightly and then comes straight down, much earlier than the north tower. Here too the model correlates with the video material. Now that there are adequate representations of the event, what can be said about the impact of one building on the other? Although pieces of the aeroplanes could have flown through one building into the other, it is very unlikely considering the visual material. The rubble shooting to the sides when a tower came down caused severe damage to its surroundings – brought down some buildings of about ten storeys – but probably not the other tower. Firstly they were located diagonally in relation to each other, there were no facing facades, so the majority of rubble debris of a tower must have shot past the other tower. Secondly the façade was very strong, being the first structural façade in a high rise building, they could not so much be considered beams and columns (40 x 40 cm of reinforced concrete) as a wall with holes in it. And, as a matter of fact, the south tower didn’t bring the north tower down when it collapsed. The last option for conferrable damage is the shaking of the ground, but in comparison to an earthquake it could hardly have caused any substantial damage at all, only elastic deformation. During the trial a lot of tactics ware involved. First all participants – parties and judge – come together many times to go through the arguments. Illustrations are approved – only to be informative and not for the purpose of working on the jury’s emotions – arguments are exchanged. All to ensure there will be no surprises at court, during which everybody plays the game of the lawyer asking questions and the engineer answering them. He has to find a balance in the grade of complexity of is story: the jury must take it seriously on one hand and not fall asleep on the other – which one of the members actually did. In the end, the owners won the case. 32

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

tensegrity – By now, the concept of tension + integrity is widespread across the world, considering the many artists, scientists, architects and universities that studied the subject. In short: a tensegrity structure is characterized by the fact that all elements are loaded by normal forces only and all pressure elements are separated from each other completely. Because most of the load is transmitted by tension the structure is both extremely efficient (material and energy use) and extremely dynamic; even though prestress can reduce deformation due to live load dramatically, the structures are never suitable to walk upon. No need for that however when you build the roof over a stadium and that’s exactly where you find them most. Weidlinger Associates has done extensive research on the efficiency and aesthetics of tensegrity roofs, resulting in many different designs: Georgia Dome, La Plada Stadium, Shanghai Stadium, Kuwait International Stadium and Cheju World Cup.

3

4

blob – Here’s a new definition to consider: the way Arup’s Matt Clark puts it, blob does not refer to shape, but to the arbitrary way one comes to a structural design: simply by trying out manually what structure might do the trick. The non-blob, as opposed to the blob, is a strategy in which the rationality of a shape is found – using mathematics to repeat a building block over and over again – switching back and forth between analysis and geometry definition. The non-blob design is characterized by geometry parameters, put down in a spread sheet to link all software together. According to these definitions a pretty clear, angular design with irregular support – such as Rotterdam’s Kunsthal – would be a blob, while a wild shape made of perfectly regular elements might not be a blob at all. efficiency – Isn’t it every engineer’s objective to make a design that’s as efficient and logical as possible? Still, choices need to be made because money runs out before excellence can be reached on every level. The Denver Art Museum illustrates the consequence of priorities very nicely. The design started as a competition entry in which Arup was involved at an early stage. Due to the funny shape, it is good to have a structural story to support the reliability. They succeeded in making a structural design for the shape, but a lot of different members came together at many points resulting in terrible connections with bolted plates. (Would it make more sense if the structure was made of reinforced concrete?) Yet Arup is very satisfied with it and proud of the result: due to the complexity of the project,

everything was planned and modelled in advance, it took the contractor some time to study the information but three months less to build it. The structure is completely integrated in the façade, meaning there are no great voids between inside and out, quite common for designs as complex as this one. Matt Jackson: “It’s nice to do a building that is efficient, but looks terribly illogic.”

Appealed by the stories? The companies are always looking for enthusiastic engineers. Plus: they claim that New York is an excellent place to be; even though assignments and company offices are spread all over the world, most of the designs start in the Big Apple. Why? Simply because there’s a great network over there and in the first phases of a design or a competition you want everybody to be close at hand. Only later, when everything is well and running, the project is transferred to a local office, meaning a lot of research for design concepts and smart solutions is done in New York.

* FEM = Finite Element Method Fig 1:Woolworth Building and Flatiron Building under construction, two examples of a stone typology built in steel. Fig 2: Collapse of the South tower. Fig 3: Tensegrity roof of Georgia Dome. Fig 4: Denver Art Museum connection detail.

Staalplaat-betonvloeren

Dutch Engineering r.i. B.V. Energieweg 48 - Zoeterwoude-Rijndijk Postbus 3 - 2380AA Zoeterwoude Tel/fax:

071-5418923 / 071-5419670

e-mail:

[email protected]

website:

www.dutchengineering.nl

Winkelcentrum Piazza Eindhoven

Kantoor Unilever "De Brug" Rotterdam

Onderdeel van uitdagingen

boston & new york

Adoor:close call Bobbejaan Scholten

Lopend langs de brede straten valt op dat er veel mensen op bankjes zitten, rustig om zich heen kijkend. Ze lijken ervan te genieten deel uit te maken van het leven in deze immense metropool. Auto’s die in alle rust voorbij rijden, optrekkend zonder wielspin, niet toeteren, niet uit het raam hangen en “asshole” roepen. Het heeft veel indruk gemaakt dat ondanks de enorme bedrijvigheid die de stad kenmerkt er ook een rust heerst op straat. Ondanks de grote hoeveelheden mensen, het vele verkeer en de brommende airco’s heerst er een bepaalde rust. Politieauto’s die een enkele keer een sirene laten horen bij een kruispunt. Geen wilde achtervolgingen waarbij auto’s los van de grond komen, dwars door de bocht gaan en over de stoep rijden. Wellicht heb ik het stereotype beeld van Amerikaanse steden, zoals vele Europeanen, veroorzaakt door de Amerikaanse film industrie. Als lezer van de KOersief wilt u natuurlijk de ‘hot facts’ weten over de studiereis. Die ga ik u bij deze vertellen: Eerst maar een vooroordeel wegnemen: niet elke Amerikaan die je op straat tegenkomt is dik zoals de media je doet geloven. Al lijken de vestigingen van de bekende fastfood keten op elke hoek van de straat aanwezig te zijn, 24 uur per dag geopend. We zijn in het algemeen erg goed ontvangen door de bedrijven. Toch werden we zo nu en dan op de feiten gedrukt. Zo werd ons door Arup beloofd dat we een presentatie zouden krijgen van de voorzitter van de hoogbouw afdeling. In de praktijk kwam het er op neer dat de betreffende persoon kort binnen is geweest –ons heeft ingeschat– en vervolgens weer vertrok. 34

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Blijkbaar was onze groep toch te studentachtig. Begrijpelijk, zo’n man zal zich niet vervelen. Wellicht heeft hij de volgende keer wel tijd, als we allemaal afgestudeerd zijn en in maatpakjes komen. Een metro netwerk dat ook de New Yorkers niet snappen. Ten tijden van onze aanwezigheid werd er door middel van verschillende aanplakbiljetten getracht duidelijk te maken dat het rijschema tijdelijk anders was. Daarnaast werd op andere papiertjes uitgelegd wat het tijdelijke schema was. Een hostel dat te goed loopt. De dames – waarvoor de eerste dag me wordt beloofd dat ze samen een eigen kamer zouden krijgen – hebben tijdens het gehele verblijf 4x bezoek gehad van een vreemde mannelijke hosteller. Waarvan zelfs één keer een persoon in het bed van één van de dames werd aangetroffen bij terugkomst laat op de avond. Natuurlijk heb ik bij de eerste keer mijn beklag gedaan en me laten beloven dat het niet meer zal gebeuren. De daarop volgende avonden verdampte de beloftes als sneeuw voor de zon. U begrijpt dat het verhaal nog een staartje heeft, (ter grootte van een Anaconda) maar ik ga er verder geen papier aan verspillen. Wat daarop volgde was te treurig voor woorden voor een wereldwijde organisatie als “Hostelling International”

Een Guggenheim museum welke bol staat van de constructieve gebreken. Voor de mensen die het gebouw niet kennen: het museum kenmerkt zich door één groot rond atrium waarbinnen een vloer uitkraagt naar het midden toe, welke als een rondgaande colonnade tot bovenaan het atrium reikt. De vloer bevat ter plaatse van de steunpunten en halverwege de overspanning scheuren. Niks spannends zal u denken. Erbij komt nog dat, wanneer u op willekeurige hoogte plaatsneemt op het uiterste punt van de uitkraging en bijvoorbeeld uw ochtend gymnastiek gaat uitvoeren, er een bijna angstaanjagende beweging in de uitkragende vloer ontstaat. En dat voor een wereldberoemd museum, waar op meer dan 6 mensen per vierkante meter wordt gerekend. Verder was het toepassen van dilataties toentertijd blijkbaar niet bij de mensen opgekomen, met alle gevolgen van dien. Deze bevindingen gaven enige genoegdoening ten opzichten van de geboekte rondleiding, de gids kwam niet opdagen. Het ‘hoogtepunt’ van de reis was toch wel de treinreis van Boston naar New York. Beter gezegd het bereiken van het station van Boston waar onze trein vertrok naar New York. Zoals elke ochtend tot dan toe maakten we ons zorgen of we wel op tijd zouden komen. Aan onze ‘metro techniek’ had het nog niet gelegen. Er was nog niemand achtergebleven, de groep kwijtgeraakt of in de verkeerde trein gestapt. Maar eens moet de eerste keer zijn. Iedereen is wel bekend met het ‘ritueeltje dat wanneer het gezin naar een stad gaat met een groot metro netwerk, Londen of Parijs bijvoorbeeld, er wordt afgesproken wat te doen wanneer je elkaar kwijt raakt. Dit hadden Bas en ik nog niet gedaan met ons gezinnetje. En deze keer hadden we dus de trein te halen naar New York.

Een lang verhaal kort houdend: Ik ging alvast vooruit om in de rij te gaan staan voor de ticketbalie terwijl de groep op het overstap station is achtergebleven om te wachten op de achtergeblevene. Echter wisten Bas en ik niet of bekend was op welk metro station over gestapt moest worden. We hadden het er maar op gegokt dat het goed zou gaan… Al met al kwam het puntje bij paaltje. Ik was eindelijk aan de beurt, na lang in de rij te hebben gestaan, en nog niet zeker wetend of de groep op tijd zou komen. Precies op het moment dat ik de juffrouw vertelde dat de groep er nog niet was belt Bas – hij was blijkbaar net boven de grond – met de vraag of ik de kaartjes al had want de trein stond op het punt te vertrekken. Kaartjes uit de handen van de juffrouw getrokken en naar het perron gerend waar de groep stond, met de achtergeblevene en met een conducteur die het perron wilde afsluiten. Op het moment dat de laatste was ingestapt begon de trein te rijden. Wat de situatie lastig maakte is het gesleep met koffers, dat onder de grond geen bereik voor mobiele telefoons is en dat we geen idee hadden wat de achtergeblevene zou doen. Pas als het kalf verdronken is dempt men de put: we hadden natuurlijk hierna onze maatregelen genomen. Toch kan je nooit voldoende voorbereid zijn, onvoorkoombaarheden (het word zegt het al) zijn er altijd. Het gaat er echter om hoe je er mee omgaat. De reden waarom ik dit avontuurtje een hoogtepunt noem. Overigens was voor mij de hele studiereis een hoogtepunt, laat daar geen verwarring over zijn. 35

activiteiten & excursies

Een spannend moment! door: Wouter de Groot en Johan Rensen Op 5 juni 2008 is het dan zover. Na een lange periode van wachten was het grote moment daar en mochten we eindelijk de workshop “Een spannend moment” gaan volgen. ’s Ochtends werden we om 10 uur verwacht in de zwarte doos in lokaal 1.08. Hier werden we allemaal ontvangen met een heerlijke kop koffie en een stuk cake. Nadat iedereen binnengedruppeld was konden we beginnen. Alvorens we zelf aan de slag zouden gaan, waren er twee presentaties geregeld door de organisatie, waaronder een presentatie van de vloerenfabrikant Bubble Deck. Deze presentaties waren er met name op gericht om ons een aantal tips mee te geven voordat we aan het echte werk zouden beginnen met het praktische deel van de workshop.

druk bezig met schetsen maken en krachtenpatronen voorspellen om uiteindelijk tot een zo goed mogelijk idee te komen. Na afloop van deze brainstormsessie gingen we naar het Van Musschenbroek laboratorium in het Vertigo gebouw en na de lekkere lunch mochten we dan eindelijk beginnen om onze ideeën in de praktijk te brengen.

Na de presentaties kregen we uitleg over de workshop zelf en werden er tweetallen gevormd. Het was de bedoeling om gezamenlijk een vloer op twee steunpunten te ontwerpen met een uitkraging die een zo groot mogelijk moment kon opnemen. In feite maakte het hierbij niet uit hoe groot de uitkraging zou zijn als het opneembare moment maar zo groot mogelijk was. Het moment werd namelijk berekend door de lengte van de uitkraging te vermenigvuldigen met het gewicht van het water in de emmer (die op een bepaalde afstand van de oplegging op de vloer werd gezet). Kijkend naar bovengenoemde voorwaarden, lijkt het niet echt een probleem te zijn om een sterke vloer te maken. In de praktijk zijn er namelijk genoeg van dit soort constructies gerealiseerd.

Achterin het laboratorium werd er door iedereen hard gewerkt om een zo sterk en door sommige ook een zo mooi mogelijke constructie te maken. In het begin was het even aftasten of de bedachte systemen allemaal wel gemaakt konden worden en het door ons bedachte concept bleek niet uitvoerbaar te zijn. Nadat sommige groepen een andere weg in waren geslagen, bleek dat ook hun ideeën niet goed uitpakten en werd er gaandeweg duidelijk wie wat voor soort constructie aan het maken was. Centraal in de meeste ontwerpen stonden de dikke wilgentakken, omdat dat als het sterkste materiaal gezien werd. Er werden, vooral door de organisatie die hier en daar nog de regels duidelijker maakten, al voorzichtig voorspellingen gedaan van welk ontwerp wel eens het mooiste of het sterkste zou kunnen zijn. Veel tijd voor dat soort zaken was er echter niet, want er was nog veel werk aan de winkel. Tijdens de middag werd er door de organisatie nog voor drinken en een snoepje gezorgd om toch wat positieve energie op te doen. Aan het einde van de middag waren er mooie en ook stevige constructies te zien. Een aantal teams had papiermaché toegepast en het was spannend of dat op tijd droog zou zijn voor de beproeving. Helaas was er ook slecht nieuws te melden: een tweetal deelnemers zag hun ontwerpidee in duigen vallen en moest hun constructie daarom terugtrekken. De overige deelnemers waren allemaal wel op tijd klaar met het bouwen van hun vloer, waardoor er tijdens de barbecue op de volgende dag voldoende vloeren beproefd konden worden. Nadat we het lab gezamenlijk hadden opgeruimd was het eerste deel van de Workshop voorbij en was het wachten op de beproevingen die tijdens de barbecue de volgende dag zouden plaatsvinden.

Er werd echter wel wat creativiteit van ons verwacht. Dat werd duidelijk toen ons verteld werd met welke materialen we deze vloer moesten maken. Voorbeelden van deze materialen zijn onder andere wilgentakken, WC rollen (lengte 1,84meter), ballonnen, kranten, één emmer behanglijm, elastiekjes en rietjes. Een grote uitdaging dus. Voor de lunch kregen we ongeveer drie kwartier de tijd om een idee te bedenken dat zou leiden tot een zo groot mogelijk moment. Iedereen was 36

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

De barbecue en het beproeven van de ‘vloeren’ vond plaats op het grasveld voor het Vertigo gebouw, zodat iedereen die het wilde de proeven kon bijwonen. Onder een bewolkte maar niet onaangename hemel werden de vloeren naar buiten gedragen. De teams zagen nog kans om nog eenmaal te kijken hoe de creaties de nacht waren doorgekomen, maar aanpassingen konden er echt niet meer gedaan worden. Er was wat teleurstelling bij een aantal teams aangezien het papier-maché niet hard was geworden en sommigen zagen hun kansen al slinken. Aangezien er op elk ontwerp wel wat aan te merken was, bleef het een open en spannende strijd. Inmiddels

had er zich een klein legertje van KOersleden verzameld die een aandachtig, maar ook kritisch publiek vormden. Ook de jury, onder leiding van de dames van het KOersbestuur was aanwezig en dus kon het beproeven beginnen. De eerste ‘vloer’ werd gelegd op een fundering die bestond uit gestapelde bierkratjes. Om te zorgen dat de vloer niet meteen zou omkiepen bij de eerste druppels werd de achterkant van de vloer vastgezet aan de fundering met tie-wraps. Toen de emmer op zijn plaats stond en de definitieve lengte van de uitkraging nauwkeurig was vastgesteld kon de kraan worden aangezet en langzaam vulde de emmer zich met water. Het werd nu echt spannend. Alle inspanningen tijdens de vorige dag ten spijt bleken vrijwel alle constructies vrij eenvoudig door te buigen, waarna de emmer al snel omviel. De jury moest goed opletten om de juiste waterstand ten tijde van het bezwijken te noteren. Helaas zat er geen constructie bij waarbij optimaal gebruik gemaakt werd van de materialen. Dat zou dan meteen een verdiende winnaar geweest zijn. Het kwam echter wat meer neer op geluk, wat het daarentegen wel erg spannend maakte. Nadat alle constructies waren beproefd en de bezwijkmomenten waren berekend, bleek onze vloer het beste uit de bus gekomen te zijn. We waren erg blij, want de winnaars kregen een reis aangeboden naar Bureau Happold in Londen. Ook werd een originaliteitprijs uitgereikt, welke ging naar het team dat een mooie druk en trek boog had ontwikkeld door gebruik te maken van de drukkracht van de ballonnen en de trekkracht van een net van wilgentakken. Helaas bleek het oplegpunt voor de emmer de zwakste schakel en bezweek deze constructie in een vroeg stadium. Met de bezweken vloeren als een zielig hoopje op de achtergrond, begonnen we met de barbecue, die door de borrelcommissie werd verzorgd. Onder het genot van een lekker stukje vlees en een biertje werd er nog veel bijgepraat, met als hoofdonderwerp de ervaringen van de dag. Ook nadat het vuur van de barbecue al gedoofd was bleef het nog lang gezellig op het grasveldje voor het Vertigo gebouw.

37

informatief

Afstuderen bij Constructief door: Bianca Magielse en Nathaly Rombley Ontwerpen Eindelijk is het zover. Je kunt gaan beginnen met afstuderen. Maar waar moet je rekening mee houden, waar moet je op letten? Bij Bureau Onderwijs kun je de officiële informatie over afstuderen krijgen: hoeveel studiepunten je moet hebben gehaald en wanneer je wat moet inleveren. Maar Constructief Ontwerpen heeft aanvullende verzoeken en regeltjes. Je hebt van eerdere afstudeerders al wel eens wat opgevangen, maar hoe zat het ook al weer? Geen nood... voortaan kunnen jij en je medestudenten terugvallen op dit artikel. Scheur het uit deze KOersief en hang het boven je bed, je bureau of plak het in je agenda.

Bouwkunde bezet is, probeer het dan eens bij het Servicebureau Auditorium (telnr. 2250). Zij beheren alle zalen op de rest van de TU/e, inclusief de Zwarte Doos.

De voorbereiding Allereerst is een onderwerp om op af te studeren heel handig. Je kunt natuurlijk een afspraak maken met elke hoogleraar binnen de unit, maar dat kost hen en jou heel veel tijd. Daarom staat er op de website van de unit (volg education > graduation) een overzicht van onderwerpen die de hoogleraren graag via een afstudeeronderzoek uitgewerkt zou willen zien. Eenmaal een onderwerp gekozen kun je via het secretariaat een afspraak maken met de desbetreffende hoogleraar. Heb je zelf een fantastisch idee, dan is het altijd mogelijk om dit met de hoogleraar te bespreken.

Natuurlijk wil je iedereen laten weten dat je je eindcolloquium gaat houden. Je hebt KOers allang geïnformeerd en uitnodigingen gestuurd naar familie en vrienden. Maar weet je dat het secretariaat ervoor kan zorgen dat je eindcolloquium vermeld kan worden op het informatiebord in de Trappenzaal, op de website van Constructief Ontwerpen en op de algemene colloquia pagina van Bouwkunde? Laat ons bij het plannen van je eindcolloquium dus even de titel van je afstuderen weten, dan zorgen wij ervoor dat het binnen de faculteit bekend wordt.

Zodra je met een van de hoogleraren overeen bent gekomen dat je bij hem gaat afstuderen moet dit aan het secretariaat doorgegeven worden. Allereerst omdat we graag weten wie onze afstudeerders zijn, maar ook voor je adres- en contactgegevens zodat we weten waar we je kunnen bereiken als dat nodig is. De onderzoeksperiode En dan begint het daadwerkelijke afstuderen. Hoe je dit moet gaan uitvoeren, daar gaan we je geen tips over geven. Wij zijn nou eenmaal geen hoogleraar. Wel adviseren we je om de volgende zaken in je gedachten te houden: - Probeer je afspraken met je begeleiders ruim van te voren in te plannen. Het zijn allemaal drukbezette personen en voor je het weet, hebben ze pas over een maand tijd voor een afspraak. - De officiële formulieren die Bureau Onderwijs nodig heeft voor het verwerken van je afstuderen zijn ook op het secretariaat te verkrijgen. Zijn ze eenmaal ingevuld? Laat ons dan even een kopie maken, we blijven graag op de hoogte. - Heb je geen idee hoe je een afstudeerplan moet schrijven? Op het secretariaat hebben we een mooie samenvatting om je een zetje in de goede richting te geven. Je eindcolloquium En dan is het al weer tijd voor je eindcolloquium! Ondertussen weet je waarschijnlijk de weg naar het secretariaat blindelings te vinden en kom je daar dus ook je eindcolloquium in plannen in de agenda’s van je begeleiders. De zaal waarin je je eindcolloquium wil houden moet je zelf regelen. De grote vergaderzaal van vloer 9 is daarvoor geen optie; waar dan wel? Je kunt zaal 2.32 of de colloquiumzaal op vloer 5 regelen bij het Bureau Faciliteiten (telefoon 2231). Als alles binnen 38

Verslag Ondertussen ben je al lang bezig met het schrijven van het verslag. Lukt het een beetje? De unit Constructief Ontwerpen wil straks als je klaar bent graag een exemplaar van je afstudeerverslag hebben. Om overzicht te houden in de afstudeerverslagen zouden we het op prijs stellen dat je verslag voorzien is van een archiefnummer. Dat nummer kan je krijgen op het secretariaat. Dus loop voordat je begint met je rapport af te drukken even langs, bel op of mail en we geven je graag een archiefnummer om te vermelden in je verslag. Over het afdrukken van je verslag gesproken, als je een onderzoeksonderwerp hebt gekozen willen wij graag dat je de kaft van de unit gebruikt. De repro kan je verslag zo inbinden in onze kaften als je een reprobon hebt. Die kun je dus weer bij het secretariaat krijgen. De kaft is voorzien van een uitsparing; als je tijdens het maken van je verslag naar het secretariaat mailt, kunnen wij je een document geven met de afmetingen van deze uitsparing. En ben je helemaal klaar met je verslag, ingeleverd en al, dan zouden wij graag jouw verslag in digitale vorm ontvangen. Het mag per e-mail of op een CD/DVD. Eindelijk, klaar. Heerlijk toch dat gevoel dat je afgestudeerd bent. We wensen je veel succes en plezier toe in je nieuwe baan. Maar we zouden het wel erg prettig vinden als je bij ons je adres achterlaat (mocht dat een nieuw adres zijn dat we tot nu toe van je hebben gehad). Misschien willen we nog wel eens contact opnemen, bijvoorbeeld omdat een bedrijf geïnteresseerd is geraakt in jouw afstudeerverslag en er meer van wil weten

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Tjee, het is een heel epistel geworden. We hopen dat je er wat aan hebt en dat de praktische kant van het afstuderen nu een stuk helderder is geworden voor je. En heb je toch nog vragen, dan weet je ons te vinden op vloer 9.

ABT is een multidisciplinair adviesbureau voor bouwtechniek met vestigingen in Velp, Delft en Antwerpen. ABT heeft ruim tweehonderd medewerkers, verdeeld over de adviesgroepen Constructies, Bouwkunde, Bouwmanagement, Civiele techniek en Installaties. Afzonderlijk of gezamenlijk zorgen deze groepen voor integraal advies bij projecten van iedere denkbare schaal. www.abt.eu

grensverleggend ABT is een onafhankelijk bureau met meer dan vijftig jaar ervaring. Bij ABT staat het belang van de opdracht voorop. Samen met de opdrachtgever wordt gezocht naar het optimaal haalbare. Dat zorgt regelmatig voor innovatieve en spraakmakende bouwoplossingen. Menselijk van schaal en ambitieus in doelstellingen is ABT altijd op zoek naar de meerwaarde van integraal advies. Voor onze medewerkers, voor onze opdrachtgevers.

gedegen creatief

doelmatig innovatief ABT zorgt ervoor.

interview

Jeffrey van de Kerkhof

De man achter Rijndijk Engineering?

door: Bobbejaan Scholten

In het kader van deze studiereiseditie van de KOersief belichten we de belangrijkste sponsor van de reis, Rijndijk Engineering, nader met een interview. In een eerdere uitgave (2007) zijn we meer te weten gekomen over het bedrijf. Aanvullend hierop is in dit interview meer de nadruk gelegd op de persoon achter het bedrijf, directeur Jeffrey van de Kerkhof, en hebben we hem een aantal kritische vragen gesteld over zijn doen en laten binnen dit bedrijf. Rijndijk Engineering is een divisie van de Rijndijk Groep. Bestaand uit 14 werkmaatschappijen is het een belangrijke speler in de staalbouwsector. De specialiteit van de groep ligt bij de petrochemie, olie- en gaswinning, elektriciteitsmarkt, civiele en industriële markt en railinfrastructuur. In 2007 had het 607 medewerkers in dienst die per jaar 30.000 ton staal verwerken. U bent in een relatief korte tijd opgeklommen binnen Rijndijk, hoe beleefde u die tijd? Het is hard werken geweest, meer een kwestie van doen. Als je met een klant belt voor goed of slecht nieuws, als er iets fout gaat dat je moet oplossen of als een ander niet datgene doet dat goed voor een project is en je moet daarom meer aansturing geven, trekt dat je aan. Het is een beetje vanzelf gegaan, het bedrijf is gegroeid en ik ben meegegroeid. Had u dit als doel? Het was niet een uitgestippeld doel. Veel technische mensen die beginnen met hun carrière willen graag constructeur zijn; rekenen, mooie dingen bouwen. Het leiding geven en de management taken komen daarna pas aan bod. In de loop van hun carrière zie je dat ze zich steeds meer bezig gaan houden met taken binnen dat gebied. Hoe combineert u management taken met constructieve bezigheden? Het is moeilijk te combineren en ik ben het laatste jaar op zoek geweest naar oplossingen hiervoor. Het doel is de constructieve taken steeds meer af te schuiven naar anderen, want ik ben een echte constructieafde-ling aan het opzetten; de tekenafdeling wordt geleid door iemand anders. Echt honderd procent managementtaken doen en honderd procent constructeur zijn gaat niet samen. Als constructeur maak je berekeningen en daar moet je geconcentreerd en serieus mee bezig zijn. Maar ik vind het niet jammer dat ik deze keuze moet maken, daar ben je op een gegeven moment aan toe. Wat is de uitdaging van het vak constructeur? Dat je voor een constructief probleem een oplossing bedenkt en dan het liefst een zo economische mogelijke oplossing in de breedste zin van het woord. Niet alleen in hoeveelheid staal maar ook de maakbaarheid, de monteerbaarheid en het gebruik zijn belangrijke aspecten. Ik ben trots op het werk dat we doen, we hebben projecten over de hele wereld lopen met niet altijd eenvoudige randvoorwaarden en tijdsplanningen. Is er in de loop van uw carrière een hoop veranderd binnen uw vakgebied? Ik heb de ervaring dat in de afgelopen 10 jaar de klanten steeds formeler zijn geworden. De doorlooptijd van de projecten wordt steeds korter en de informatie die je aangeleverd krijgt is steeds kariger. Een steeds vaker voorkomende situatie is dat ik een korte doorlooptijd heb voor een project, maar degene die voor mij zat heeft ook minder tijd gehad, waaruit automatisch volgt dat ik steeds vaker producten krijg aangeleverd van een lagere kwaliteit. De druk is heel groot geworden, financieel en 40

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

planningstechnisch en daarmee dus ook de druk

op de constructeur. Je moet veel beslissingen nemen en je kunt niet elke beslissing onderbouwen met een berekening; je moet sneller een getalletje produceren. Desondanks, of misschien wel dankzij deze ontwikkelingen, zijn we binnen Rijndijk professioneler geworden. Wat zou u anders willen zien in de bouwwereld? Persoonlijk zou ik meer waarde willen hechten aan de bouwteamgedachte. Ik denk dat, wanneer je in een bouwteam zou opereren, het eindproduct sneller klaar is, goedkoper is en een betere kwaliteit heeft. Dat werk maar één keer gedaan wordt in plaats van twee of drie keer. Je moet er samen over nadenken wat de optimale oplossing is. Helaas wordt er tegenwoordig niet zo gewerkt in Nederland. Als er achteraf iets gebeurt, wordt direct de verantwoordelijke gezocht en hem de rekening gestuurd. Grote projecten hebben toch een bouwteam? Dat er met de opdrachtgever, architect en constructeur samen aan tafel wordt gezeten? Het wordt in beperkte mate toegepast. Het gaat nu puur om het ontwerpproces, het project wordt door de architect ontworpen in samenspraak met de opdrachtgever en constructeur, daarna komt het op de markt. Op dat moment beginnen pas alle andere interessante processen te lopen en wordt er echt kritisch naar het maakproces gekeken. Wat zijn de meest extreme projecten die u heeft meegemaakt in uw carrière? We hebben in Amsterdam aan een vuilverbrandingsinstallatie gewerkt. Dit is een project waar ik heel erg trots op ben. We hebben alle hoofdberekeningen en detail berekeningen gedaan. Het heeft bijna 3 jaar gelopen en ik ben er trots op dat het zo goed is verlopen, maar extreem zou ik het niet willen noemen. Kunt u een probleem noemen dat u recent bent tegengekomen. Het komt wel eens voor dat je iets heb uitge-rekend of uitgedacht en als je er later nog eens goed over nadenkt ben je niet helemaal zeker van je zaak. Vervolgens ga je terug kijken in die berekening en na wat herberekeningen blijkt het dan toch voor te komen dat er bijvoorbeeld ergens een extra bout bij moet. We hebben wel eens een project gehad waarvan de kipsteunen, die we hadden uitgerekend, niet duidelijk waren aangegeven op de overzichtstekeningen. Toen ik later rond liep in het gebouw had ik zoiets van: “hé, ik mis daar iets”. De kipsteunen zijn later alsnog geplaatst, zelfs voor de oplevering.

Kunt u een moment in uw leven omschrijven dat u het Spaans benauwd had? In het verleden hebben we gewerkt aan een theater. Een ander bureau heeft eerst de hoofdberekeningen gemaakt, daarna hebben wij de detailberekeningen uitgewerkt. Toen we daar mee bezig waren merkten we op dat de hoofdbere-kening niet klopte. Toen we dit bespraken met het bureau was de constructeur van mening dat het wel klopte. Dat zat toch wel aan me te knagen. Na meerder gesprekken is er een derde partij aan te pas gekomen voor een second opinion. Uiteindelijk heeft de constructeur nog een 3D berekening moeten maken waaruit bleek dat er nog een aanzienlijke hoeveelheid staal nodig was. Hoe ziet u de overloop van de NEN naar de Eurocode, hoe gaat u binnen Rijndijk hiermee om? Wij zijn hier proactief mee bezig binnen Rijndijk en al 1,5 jaar bezig met het maken van spreadsheets voor detailberekeningen. We hebben verder lezingen en workshops gevolgd. Ik hoor van veel mensen in deze markt dat ze juist proberen om zo lang mogelijk vast te houden aan de NEN omdat ze dan weten wat ze hebben, maar ik ben van mening dat het verstandig is om zo snel mogelijk over te stappen. We hebben bijvoorbeeld projecten lopen in Engeland en Frankrijk en daar worden we ertoe gedwongen om de nationale code te gebruiken. Met de eurocode wordt het leven toch heel wat eenvoudiger, vooral omdat we een toenemend aantal projecten hebben in het buitenland. Heeft Rijndijk ook projecten buiten Europa? We hebben een project gedaan in Koeweit waarin 2,5 duizend ton staal is toegepast. Verder doen

we ook projecten in Nigeria, maar de meeste projecten zijn te vinden binnen de Europese grenzen. Wat zou u de studenten willen meegeven? Tijdens de studie werkervaring opdoen (hiervoor kunnen ze terecht bij Rijndijk Engineering) door middel van stage of in de vorm van een bijbaan. Dan zie je wat het vak nu eigenlijk inhoud, dat wat je op school doet en hoe dat in de praktijk werkt kan soms afwijkend zijn. Op school krijg je bijvoorbeeld een uitgekauwd project, echter is een project in de praktijk wat minder strak omschreven en moet er meer gecommuniceerd worden met bijvoorbeeld de opdrachtgever. Hier kom je problemen tegen die je samen moet oplossen. Verder geeft Jeffrey het advies om als constructeur niet alleen naar de hoofdconstructie te kijken maar ook de problematiek van de details onder de loep te nemen. Dus verder inzoomen op de constructie. Als je hierin ervaring hebt en je weet wat voor problemen tegen gekomen kunnen worden, zal dit ten gunste komen van je hoofdconstructie. Hoe ziet u uw eigen toekomst? Ik denk dat we als Rijndijk Engineering nog professioneler moeten worden. De disciplines die we in huis hebben (constructeurs en tekenaars) moeten we verder gaan uitbreiden. Zo moeten we elk project aankunnen. Onze core-business ligt op het gebied van het maken van werkplaatstekeningen en detail berekeningen. De mogelijkheid is dat we in de toekomst meer dingen gaan doen voor de offshore. Wat betreft mijzelf: in de toekomst hoop ik me hoofdzakelijk bezig te gaan houden met management taken. Helemaal afscheid nemen van het constructeursvak doe je nooit, dat zit gewoon in je.

41

project

Het Nederlandse Instituut voor NIBG door: Bobbejaan Scholten

Beeld en Geluid (Betonprijs 2007)

“De afbeeldingen van het gebouw hadden vooraf niet bijzonder veel indruk op me gemaakt. Een eenvoudig blok met een opvallende gevel. Wellicht dat de vorm me enigszins had misleid. Ondanks dat had ik een stiekeme hoop (en vertrouwen) dat de eenvoudige vorm een spannende inhoud zou hebben. Bij het opentrekken van de deur om het gebouw binnen te treden werd deze hoop werkelijkheid” Voor de zomervakantie heeft Ingenieursbureau Aronsohn KOers meegenomen op excursie naar het Beeld en Geluid gebouw in Hilversum. Naast een opvallend architectonisch ontwerp heeft het ook onder verantwoordelijkheid van Arnonsohn een bijzonder constructief ontwerp gekregen. Zo heeft het gebouw een kelderbak (1) van 17 meter diep met een keldervloer van meer dan twee meter dik. Hier bovenop bevinden zich twee op zichzelf staande constructies (2) waarvan één over de gehele breedte van het gebouw 11 meter uitkraagt (3). Aan weerszijde van de uitkraging bevindt zich een stabiliteitswand die ondersteund wordt door drie v-kolommen (4). Tussen de twee wanden, aan het uiteinde van de uitkraging, wordt 52 meter overspannen door middel van een samengesteld spant (5). In het vervolg wordt nader op de genoemde aspecten in gegaan.

Stabiliteit De stabiliteit van het museum gedeelte wordt door de twee stabiliteitswanden in de gevel verzorgd en door een raamwerk van liggers en balken met stijve verbindingen ter plaatse van het stijgpunt waarmee het museum wordt bereikt. Vanwege de grote overspanning en complexe draagstructuur is ervoor gekozen om de dakconstructie af te laten dragen op de twee stabiliteitswanden. Die zijn 30 cm dik, staan 54 meter uit elkaar en kragen elk trapsgewijs 11 meter uit aan één kant. Op tweederde van de uitkraging is een samengesteld spant aangebracht wat aan de twee stabiliteitswanden hangt en hiermee 54 meter overspant. Parallel hieraan zijn I-liggers toegepast met een h.o.h. maat van 18 meter die afdragen op de wanden en op het raamwerk met een overspanning van 25 meter. TT-liggers vormen de secundaire liggers die 25 meter overspannen.

Architectonisch ontwerp In november 2006 is het nieuwe onderkomen voor 700.000 uur aan radio- en televisiefragmenten, het Nederlands instituut voor beeld en geluid, opgeleverd. De primaire blokvorm is opgebouwd uit drie vormen: het museum dat in de ruimte lijkt te zweven (1), het kantoor (2) en geheel onder het maaiveld gelegen het archief met audiovisuele bibliotheek (3 en 4). Samen beslaat het 30.000m2 en wordt het gepresenteerd als de ‘Media Experience’. Tussen deze volumes bevindt zich een ruimte die samen met de canyon (kloof), de ruimte tussen de bibliotheek en archief, een gebouwhoog atrium vormt dat alle onderdelen met elkaar lijkt te verbinden.

Spant De overspanning tussen de twee stabiliteitswanden wordt gevormd door een samengesteld spant, om het transporteerbaar te maken, van negen meter hoog met een staalkwaliteit van S 355. Vanwege de relatief slanke stabiliteitswanden, er draagt immers een vakwerk op af met een over-spanning van 54 meter, werd er de nodig aandacht besteed aan de opleggingen van het spant. Door het vakwerk ter plaatse van de steunpunten op te hangen wordt de dwarskracht onderaan het spant opgenomen en via een trekstrip afgedragen aan de bovenkant van de wand.

Dit alles is omwikkeld met een tweedehuidfaçade bestaand uit circa 2000 glasplaten welke in reliëf en felle kleuren belangrijke tv-scènes weergeven uit de geschiedenis. De oplettende bezoeker zal opvallen dat elk gevelaanzicht de zelfde scènes bevat. De glasplaten zijn via een hangend stalen frame aan de dakrand gemonteerd. Dit ontwerp is in 2006 bekroond met de Glas Innovatie Award van de Glas Branche organisatie.

V-kolommen De ene stabiliteitwand wordt gedragen door zes schuine kolommen en het andere door zeven. Deze situatie, in combinatie met de slankheid, verlangde een betonsterkte van B65. Tevens is gebruik gemaakt van zelfverdichtend beton vanwege de grote hoeveelheid wapening. Daarbij is het uiteraard noodzakelijk geweest om een gedeelte van de wanden ook uit te voeren in deze betonsterkte. De schuine kolommen staan op de kelderwand die Projectgegevens Opdrachtgever: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Hilversum Architectuur: Neutelings Riedijk Architecten, Rotterdam Constructie: Aronsohn raadgevend Ingenieurs bv, Rotterdam Bouwkosten: €40.000.000 Foto’s artikel: Aronsohn raadgevend Ingenieurs bv, Rotterdam

42

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

ook gedeeltelijk in deze betonkwaliteit is uitgevoerd. De ondersteuning van één van de twee wanden is nog wat ingewikkelder. Deze bestaat namelijk uit dezelfde v-kolommen met daarop een serie van een kleinere variant v-kolommen. Kelderbak Het archiefgedeelte, de vijf lagen onder het maaiveld, verlangde een bouwput van 23 meter diep. Uit totaal 17 sonderingen met een maximale diepte van 60 meter bleek dat er slecht doorlatende lagen vanaf een diepte van 42 meter aanwezig waren. Echter waren geen van allen bruikbaar vanwege sterk wisselende kwaliteiten en bleken ze grote variatie in diepte te hebben. Op basis van deze gegevens zijn meerdere opties beschouwd ten aanzien van de bouwput zoals bodeminjecties of caissons. De uiteindelijke keus liet Aronsohn vallen op 1,5 meter dik onderwater beton met groutankers. Met daarop een constructieve vloer van 0,55 meter dik. Ook ten aanzien van de bouwput begrenzing zijn verschillende opties bekeken, hiervan had diepwanden de meeste voorkeur. Toepassingen als verbuiste schroefpalen hadden in het verleden al moeilijkheden gegeven ten aanzien van de waterdichtheid. Damwandprofielen om 17 meter grond te keren zouden ook niet in aanmerking komen i.v.m. de problemen die het geeft bij het inbrengen in de betreffende bodemsamenstelling. Omdat het ontwerp een groot atrium onder het maaiveld bevat, was het niet mogelijk de vloeren te gebruiken om de horizontale grondruk op te nemen. Daarom is gebruik gemaakt van permanente groutankers van circa 28 meter lang, met in acht name dat 25% hiervan zou kunnen uitvallen tijdens de gebruiksfase.

Keldervloer Bij het constructieve ontwerp stond voorop dat de kelderbak in de gebruiksfase geheel waterdicht moest zijn. Om dit te realiseren is er de nodige aandacht besteed aan het scheurgedrag van de keldervloer. Zo is de aansluiting met de kelderwand zoveel mogelijk scharnierend uitgevoerd en waterdicht gemaakt met een voegenband. Er kunnen namelijk vervormingen optreden door belasting die achteraf wordt aangebracht. De waterdichtheid van de vloer is sterk afhankelijk van de aanwezigheid van watervoerende scheuren. Dit zijn doorgaande scheuren die ontstaan door te hoge trekspanningen als gevolg van bijvoorbeeld sterke temperatuurdaling tijdens het verharden. Deze scheurvorming is zoveel mogelijk beperkt door een betonmengsel toe te passen met beperkte warmteontwikkeling tijdens het harden. Daarnaast is er de nodige extra wapening toegepast, 300 procent meer dan benodigd voor enkel de buigende momenten, om de scheurwijdte zodanig te beperken dat er ‘selfhealing’ op treed. Dit alles heeft tot resultaat dat bij een waterdruk van 100kN/m2 enkel de constructieve vloer per dag een theoretische waterdoorlaatbaarheid heeft van 0,003 liter per m2. Dit is zo weinig dat het direct verdampt aan het oppervlak. De waterdichtheid van het onderwaterbeton is hierbij verwaarloosd. Tussen de diepwanden en de binnenwand van de kelderbak bevindt zich een meter brede spouwruimte wat de mogelijkheid geeft voor inspectie en het weg pompen van water. Hiermee is de schijnbaar eenvoudige vorm van het NIBG ontrafeld tot een scala aan constructieve hoogstandjes waar een CO’er van gaat watertanden, met ander woorden: schijn bedriegt! 43

column

Labpraktijken door: Hans Lamers

‘Parkeer-ellende 2008’ ?

Mooie plannen voor ‘Campus 2020’ voor de universiteit! Maar hoe zit het met de ‘parkeerellende 2008’? Na 20 minuten vertraging door file op de snelweg en een extra 15 minuten getreuzel op de rondweg zie je eindelijk de slagboom van de TU/e. Een parkeerplekje ligt bij voorkeur pal naast het gebouw waar je als trouwe ambtenaar werkt. Desnoods zet je hem wat lullig weg in de struiken of net voor een vluchtdeur of brandkraan. Ach, zo is de efficiënte mens nu eenmaal geprogrammeerd. Voor het de-programmeren van dit moderne parkeergedrag worden sinds kort door de TU/ebeveiliging fraai gele wielklemmen ingezet. Het verwijderen kost € 35,- handje contantje. De frustratie wordt nog extra gevoed door de vele open groene grasplakken tussen de gebouwen met hier en daar een kunstwerk erop om deze groene plek meer legitiem te maken. In de wandelgangen gonst het bericht dat ook oersterke gele wielklemmen in bestelling zijn voor fout

geplaatste fietsen. “Where innovation starts!!” Feitelijk een soortgelijk probleem; er zijn weinig officiële fietsenstallingen maar met harde maatregelen wordt correct gedrag afgedwongen. Wellicht vormt deze gele fietsklem wel een uitkomst! De kans dat je fiets wordt gejat met klem is namelijk bijzonder klein. Nu nog wachten op de hoogte van de boete die de TU/e-beveiliging wil incasseren voor het los maken van een fietsklem. Dan maakt de beveiliging zijn naam pas echt waar. Je fiets wordt dan elke dag veilig op slot gezet door de bewaking. Kortom, oer-Brabantse vriendelijkheid op onze keuteruniversiteit.

activiteiten & excursies

Prefab-beton excursie door: Koen van Uffelen Voor het eerste jaars mastervak Prefab Beton van Constructief Ontwerpen is een groep vakstudenten en overige geïnteresseerden op excursie geweest naar prefab betonleverancier Heijmans Bestcon te Best. Deze fabrikant heeft de nodige expertise in huis, die gepaard gaat met geheimen waar we alles van willen weten, uit den boze natuurlijk. Toch wordt een tipje van de sluier opgelicht.

Kantoor en fabriek Heijmans Bestcon Na aankomst wordt er door een medewerker van Bestcon een presentatie over het bedrijf en de producten gegeven alvorens een rondleiding door de fabriek te krijgen. Zoals elke prefab betonleverancier levert Bestcon elementen als wanden, kolommen, liggers, trappen, bordessen en balkonplaten. Om zich te kunnen onderscheiden ten opzichte van de concurrentie hebben ze nog twee producten ontwikkeld. De Bestcon-60 vloerplaat is een voorgespannen massieve vloerplaat die met een dikte van 20 centimeter 7,20 meter kan overspannen. Door de vloer wat dikker uit te voeren kan deze naar een overspanning van maximaal 10 meter. Ten opzichte van zowel de kanaalplaat als de breedplaatvloer heeft de Bestcon-60 enkele voordelen. Zo is de kwaliteit niet afhankelijk van weersomstandigheden en de installaties kunnen al fabrieksmatig ingestort worden. De Bestcon-90 vloerplaat is voor meer industriële toepassingen, een zogenaamde dubbele T-plaat die 16 tot 18 meter kan overspannen. Verder heeft Bestcon complete prefab gevels ontwikkeld van het metselwerk tot aan het dragende binnenspouwblad. De gevels kunnen naar keuze als spouwmuur of als sandwichelement uitgevoerd worden. Een voordeel van deze prefab gevels is, buiten de enorme tijdsbesparing op de bouwplaats, dat het metselpatroon niet standaard hoeft te zijn zoals bij in het werk gemaakt metselwerk. Zo kunnen de stenen gemakkelijk verticaal gelegd worden en ook verspringingen in het metselwerk zijn geen probleem. De elementen hebben standaard een RC-waarde van 3,2 zoals volgens de huidige normen vereist is. De bevestiging van het metselwerk aan het binnenblad is een eigen vinding van Bestcon, die ze onder geen beding prijs wilden geven. Ook mochten er in de fabriek absoluut geen foto’s gemaakt worden van de

elementen in productie. Heijmans Bestcon werkt bij alle werken die het aanneemt onder categorie 5. Dit houdt voor het voorschrift voor constructieve verantwoordelijkheden voor bouwwerken in, dat de KOMO-certificaathouder zelf tekeningen en berekeningen maakt van zowel de elementen als combinaties daarvan. Deze combinaties maken onderdeel uit van de hoofddraagconstructie. Door categorie 5 aan te nemen, eigent Bestcon zich een grotere rol toe in het gehele ontwerpproces van het bouwwerk. Project Park Lindenburg te Breda Aansluitend op de rondleiding door de fabriek en de lunch zijn we met de bus naar Breda gegaan om een project van Bestcon te bezoeken. Langs de snelweg worden er drie kantoorgebouwen gerealiseerd waarvan het betonnen casco vanaf het maaiveld, met uitzondering van de (kanaalplaat) vloeren, door Bestcon worden geproduceerd en geengineerd. We lopen door één van de nog niet voltooide gebouwen heen waar we de prefab constructie goed kunnen aanschouwen. De hoofddraagconstructie bestaat uit prefab binnenspouwbladen met oplegnokken waar de 14 meter lange kanaalplaten op rusten. Op de kanaalplaten komt een constructieve druklaag om de horizontale schijfwerking van de vloeren als geheel te verzorgen. Verder worden ook de prefab trappen, kolommen en liggers in het project door Bestcon geleverd. Het naastliggende gebouw is al in de afbouwfase. De installaties worden aangebracht en ook het metselwerk reist. Na een interessante, leerzame en gezellige dag worden de vertegenwoordigers van Heijmans Bestcon vriendelijk bedankt voor de goede zorgen en stappen wij met een hoofd vol informatie en mooie beelden weer in de bus richting Eindhoven. 45

3AMENWERKENAANOPLOSSINGEN VOORDEDAGVANMORGEN

!LS OUDSTE INGENIEURSBUREAU VAN .EDERLAND CREpERT 2OYAL (ASKONING OPLOSSINGEN

VOOR VRAAGSTUKKEN DIE DE DUURZAME INTERACTIE TUSSEN DE MENS EN ZIJN OMGEVING BETREFFEN

7EDOENDATMETRUIMMEDEWERKERS ACTIEFINPROJECTENOPHETGEBIEDVAN RUIMTELIJKE ONTWIKKELING INFRASTRUCTUUR  TRANSPORT BOUWMANAGEMENT  ADVIES

ARCHITECTUURBOUW GEBOUWINSTALLATIES INDUSTRIpLEINSTALLATIES MILIEU WATER KUST

RIVIERENENMARITIEM7IJWERKENVANUITVESTIGINGENIN.EDERLANDENMEERDAN WERELDWIJD

2OYAL (ASKONING ZOEKT ONDERNEMENDE PROFESSIONALS DIE KLANTGERICHT WERKEN INITIATIEFDURVENNEMEN NIEUWSGIERIGENINTEGERZIJNENGOEDKUNNENSAMENWERKEN

7IJ BIEDEN JE EEN STIMULERENDE WERKOMGEVING MET UITDAGENDE PROJECTEN EN DE MOGELIJKHEIDJETALENTENTEONTWIKKELEN

"ENJEGEtNTERESSEERDINEENCARRInREBIJ2OYAL(ASKONING"EZOEKDANONZEWEBSITE VOORMEERINFORMATIE

7IEWEETONTMOETENWIJELKAARBINNENKORT


WWWWERKENBIJROYALHASKONINGCOM

activiteiten & excursies

Een gesegmenteerde kano door: Jeroen van den Berkmortel en Nico Krabbenborg

van lichtgewicht beton

Zoals elk jaar deden we ook dit jaar mee aan de betonkanorace. Een race voor en door studenten, waarin met zelfgemaakte betonnen kano’s wordt gevaren. Dit jaar werd de race georganiseerd door de TU Delft. Er zijn drie klassen waarin de prijzen worden verdeeld: de lichtste kano, de constructieprijs en de roeiwedstrijden. Koers maakt ieder jaar weer een nieuwe lichte kano om daarmee in de prijzen te vallen. En er zijn nog twee bestaande kano’s die al jaren mee gaan en bijna onverwoestbaar zijn. Deze twee kano’s worden alleen ingezet voor de roeiwedstrijden en dingen niet mee in andere categorieën. Dit jaar wilden we het anders aanpakken en ook een innovatieve kano bouwen. Het bouwen van een kano Met de nieuwe innovatieve kano is in november begonnen. De eerste weken hebben we zitten brainstormen over ideeën en concepten. Na enkele ideeën voor een innovatieve kano kwam de gesegmenteerde kano als beste uit de bus. Om de afmetingen van de kano te bepalen hebben we eerst gekeken naar de hoeveelheid water die verplaatst zou moeten worden. Nadat de afmetingen grotendeels bekend waren zochten we naar een geschikt betonmengsel. Hierin had een zo licht mogelijk mengsel de voorkeur, zodat de wanden dikker kunnen worden, met als gevolg dat de voorspanning erdoor kan. De kano is dan tevens robuuster en te storten en krijgt een betere afwerking. Betonmengsel Voor het vinden van een goed betonmengsel hebben we vele testbalkjes en platen gemaakt en deze getoetst op sterkte en stortbaarheid. Nadat het mengsel bekend was zijn we verder gegaan met onderzoek naar voorspanmogelijkheden. Om de segmenten aan elkaar te verbinden is er voorspanning nodig die ervoor zorgt dat ze waterdicht met elkaar verbonden zijn. De aansluiting wordt waterdicht gemaakt met behulp van een mosrubber strip. Dit was naar lang zoeken de beste oplossing, omdat een mes en groef verbinding te kwetsbaar zou zijn.

we gekozen voor 2 malvormen, één voor de middensegmenten en één om de uiteinden te maken. Het productieproces is verhoogd door het maken van twee mallen voor de middensegmenten. De mallen zijn gemaakt van betonplex om een glad eindresultaat te krijgen. De rubberen slangen worden op hun plek gehouden door ze uit te rekken en ze vast te zetten met slangenklemmen. De afmetingen van de innovatieve kano zijn: 4,20 x 0,712 x 0,256 meter (lengte x grootste breedte x grootste hoogte) en totale gewicht 769 kg/m³ x 0,076 m³ = 58 kg. Om de kano waterdicht te maken wordt een twee componenten verfsysteem gebruikt, die op de kano wordt uitgesmeerd. Materialen Voor het betonmengsel zijn cement, EPS-bollen, perliet en kunststofvezels gebruikt. De EPS-bollen zorgen voor een lager soortelijk gewicht, zie het als een grindvervanger. Perliet is een mineraal wat na verhitting uitzet tot 20x zijn oorspronkelijke grootte en ±80 kg/m³ weegt. Dit gebruiken we in plaats van zand. En de kunststofvezels van 13x1mm zorgen voor een vergroting van de treksterkte in alle richtingen. Het uiteindelijke mengsel heeft een soortelijk gewicht van 770kg/m³ en drijft dus. Uit de drukproeven na negen dagen uitharding kwam een sterkte van 3,75 N/mm². De buigtreksterkte kwam toen op 1,3 N/mm².

Voorspanning Voor de voorspanning zelf hebben we gekozen voor de staalkabel, omdat deze in kleine diameter te verkrijgen is, sterk genoeg is en makkelijk te vervoeren is. Om de dikte te bepalen hebben we diverse trekproeven uitgevoerd. De uiteindelijke diameter is 3mm geworden, voornamelijk vanwege de rek, niet de sterkte. Voor het vastzetten van de staalkabels hebben we gekeken naar verschillende klemmen. De knelklemmen bleken na trekproeven het beste, omdat ze de kabels niet verzwakten en er geen slip optrad. Tevens zijn ze snel en gemakkelijk ter plaatse te monteren. Om de kabels door de segmenten heen te krijgen wordt er gebruik gemaakt van een rubberen slang met een inwendige diameter van 5 mm. De voorspanning wordt aangebracht door middel van holle draadeinden M8 welke ter plaatse worden aangedraaid. Mal Nu alle zaken vastgelegd zijn kon er een begin worden gemaakt met de mallen. Om ze simpel te houden hebben we gebruik gemaakt van hoekige vormen i.p.v. ronde en vanwege efficiëntie hebben 47

Het weekend van de betonkanorace 2008 te Delft Niet alle kano’s waren demontabel als de onze, dus werden ze door Matéi en Jeroen per vrachtwagen naar Delft gebracht. Na het middageten was het tijd voor de weging en keuring van de kano’s. Daarbij was al overduidelijk dat wij in het bezit waren van de lichtste kano. Echter de vraag was of deze ook een race zou kunnen uitvaren. Het gewicht van de lichtste kano werd vastgesteld op 14 kilo. De op een na lichtste kano had een gewicht van 50 kilo. Na de weging konden we de gesegmenteerde kano in elkaar zetten. Hierbij sneuvelde helaas één segment maar gelukkig hadden we hier al rekening mee gehouden door enkele reserve onderdelen mee te nemen. De kano was precies op tijd in elkaar gezet zodat we met z’n allen naar de intocht konden gaan. Hiervoor moest elk team 1 kano meenemen om door de grachten van Delft te varen. Wij kozen de rode Canadese kano mee omdat deze praktisch onverwoestbaar is. Bij terugkomst werden de eventuele prijzen bekend gemaakt, welke alleen te krijgen zijn als de betreffende kano tenminste één race uitvaart. Voor de lichtste kano was het al duidelijk dat we de prijs zouden krijgen, echter de innovatieprijs voor onze gesegmenteerde kano hebben we onterecht niet gekregen. Er waren twee teams die volgens de jury meer innovatie vertoonden. ‘s Ochtends stonden de wedstrijden voor de korte afstand op het programma, ingedeeld in heren, dames en gemengde teams. In al deze categorieën deed KOers mee, echter zonder in de prijzen te vallen. In dit deel hebben we onze kwetsbare kano’s ingezet, waarbij beide de race overleefden. Dus de prijs voor de lichtste kano en derde plaats van de gesegmenteerde kano waren binnen. Toen de gesegmenteerde kano werd ingezet voor een tweede keer ging het mis: door het te lomp instappen van een roeier brak er een middensegment en maakte hij veel water. Gelukkig kon hij niet zinken, omdat het beton lichter is dan water, waardoor hij gemakkelijk uit het water was te halen. Na de lunch was het tijd voor de lange astanden, met alleen de twee Canadese kano’s. Ook hier ging het weer over heren, dames en gemengde teams. Bij het herenteam ontstond er een spannend moment toen plotseling, door toedoen van anderen, de onverwoestbare kano zonk. Deze ligt nu nog steeds op de bodem van de plas, 20 m diep. Voor het damesteam was er wel goed nieuws, zij behaalden de eerste plaats. Rond een uur of 7 waren alle wedstrijden afgelopen en kwam de prijsuitreiking. Tot onze verbazing hoefden we geen twee, maar drie prijzen op te halen. Naast de prijs voor de lichtste kano en de eerste prijs bij de dames lange afstand, hadden we ook de pechprijs gekregen, vanwege het zinken van een kano buiten onze schuld om. Achteraf kunnen we terugkijken op een geslaagd weekend met een kleine bittere nasmaak. Het was erg leuk en gezellig, de wedstrijden zijn goed verlopen, alleen gingen we met de gesegmenteerde kano voor de eerste prijs en was de derde prijs een teleurstelling.

48

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

DHV

DHV, Waldorpstraat 13 G, Postbus 19054, 2500 CB Den Haag, Telefoon: 070 - 3367400, e-mail [email protected], website www.dhv.nl

Centrecourt Den Haag

constructief economisch puzzelen DHV's constructeurs (v/h D3BN) ontwerpen

zijn: goed nadenken, slim zijn en net even anders

alle betrokken adviseurs. Want architectuur,

draagconstructies in de utiliteitsbouw. Opdracht-

tegen een opgave aankijken om zo tot betere,

bouwfysica, installatietechniek en constructie

gevers en gebruikers weten dat hun belangen

goedkopere oplossingen te komen. En omdat de

zijn uiteindelijk stukjes van dezelfde puzzel: het

daarbij centraal staan; architecten weten dat

kosten van een gebouw voor een belangrijk deel

maken van een gebouw. Een gebouw waarvan

architectuur ons raakt. DHV zorgt ervoor dat wat

bepaald worden door de constructie, zijn het

de opdrachtgever, de architect én de

gevraagd wordt, tegen de laagste kosten

vaak deze oplossingen die een project haalbaar

gebruiker uiteindelijk zeggen: ‘het is mijn

gebouwd kan worden. Hoe? Door ingenieur te

maken. DHV werkt altijd intensief samen met

gebouw.’

Equinox Office Den Haag

activiteiten & excursies

Studievereniging bezoekt door: Erwin Ros

vijf projecten op één dag

Studievereniging ‘KOers’ bezocht vijf projecten van het ingenieursbureau voor bouwconstructies Pietsers Bouwtechniek. En dat alles op één dag. Het bouwbedrijf maakte vorig jaar furore door het winnen van de Nationale en Europese Staalprijs resp. 2006/2007 voor de warmtekrachtkoppeling op de Uithof en het winnen van de Constructeursprijs tijdens het uitreiken van de Betonprijs 2007, waar hun Atlasgebouw als genomineerde meedong. Wageningen Na ruim een uur reizen in een busje komen we aan in Wageningen. Niet veel later doemt het charismatische Atlasgebouw voor ons op. De wafelstructuur van hagelwit beton rondom het gebouw is dan ook moeilijk te missen. Nog geen honderd meter ten noorden staat de bakstenen burcht, het Forumgebouw. Opvallend is de in aanleg zijnde groene omgeving waarin de gebouwen staan en het water dat ze verbindt. Het geheel voelt meer aan als een universiteitspark dan een campus. Eenmaal geparkeerd en uitgestapt, is het Forumgebouw pas goed zichtbaar. Als eerste valt de grote opening op aan de oostzijde van het gebouw, dan de verspringende ramen in de robuuste bakstenen gevel en vervolgens de subtiele inspringingen in de gevel met gewaagde hoeken en openingen. Het grote gapende gat zuigt je aan als je over een bruggetje loopt in de richting van de ingang. Na een vriendelijk ontvangst met koffie en thee begeleiden twee vooraanstaande constructeurs van het bedrijf ons door het gebouw. Het Forumgebouw is in feite het hoofdgebouw van de campus. De bibliotheek is er gehuisvest, evenals informatiebalies en restaurants. Het blijkt dat het gebouw nog eenzelfde entree heeft, symmetrisch gelegen over de diagonaal van de kubus. Het atrium dat acht verdiepingen hoog is en overkapt met glas, verdeelt de solide kubus in drie kleinere volumes binnen het gebouw. Met verscheidene loopbruggen, sommige op bijna veertig meter hoogte, en uitkragende trappen zijn de verschillende volumes bereikbaar. Door constructief gebruik te maken van schoon, in het werk gestort beton verkrijgt het gebouw de solide en veilige uitstraling van een burcht, zonder je ooit opgesloten te voelen. Het tweede gedeelte van de rondleiding brengt ons naar het Atlasgebouw. De netkous, zoals het constructieve betonconcept wordt omschreven, schreeuwt ons naar de ingang die op de eerste verdieping ligt. Met prefab betonnen achtjes-opzijn-kant is de dragende buitenschil gerealiseerd. De knooppunten zijn alle identiek verbonden, zodat de bouwwijze niet meer te achterhalen is. Waar de betonstructuur ophoudt, zijn ingangen geplaatst en daar gaan we dan ook naartoe. Terwijl het Forumgebouw de bezoeker gaandeweg trakteert op hoogte en allerlei visuele overkragingen en vloeropeningen, is de centrale open ruimte in dit gebouw traditioneel, eenvoudig en groot. De imposante en schreeuwerige schil van het gebouw contrasteert met een logisch ontworpen plattegrond met gangen en laboratoria aan de buitenzijde. Het atrium leeft wat op door kriskras geplaatste hellingbanen tussen de verschillende 50

verdiepingen. Veel last van de buitenste schil heb je niet als je binnen bent, want je ziet het pas in een van de werkruimten en ook daar is het effect van de kruizen voor de gevel niet heel hinderlijk. Conclusie: dit gebouw moet het vooral hebben van zijn vernuftige en vernieuwende externe constructie, met als kanttekening dat het budget van dit gebouw de meerprijs was van het Forumgebouw even verderop. Utrecht We vervolgen onze weg richting Utrecht, om op de Uithof te zoeken naar de warmtekrachtkoppeling. Na wat rondtoeren over de prachtige campus komen de zes geroeste schoorstenen van de centrale in zicht. Het gebouw van toch nog bijna dertig meter hoog, nagenoeg even groot als het Atlasgebouw(!), staat als einzelgänger zeer geschikt in een groen landschap. We ontmoeten er een andere constructeur, die ons uitleg geeft over de vorm en constructie van het gebouw. Onder ieder van de zes schoorstenen staat een generator die in warmte en elektriciteit voorziet. In de zomer wordt warmte in de bodem opgeslagen om in de winter te gebruiken als verwarming. De weervaste staalplaten, cortenstaal, aan de buitenzijde van het gebouw dienen als regenschil en houden een deel van het geluid binnen. Visueel is het gebouw aan de buitenkant opgedeeld in vijf delen, met als verbindingsstuk een V-vormig spant van cortenstaal dat het gebouw draagt. Stabiliteit wordt gewaarborgd door diagonale verstijvingsribben, zichtbaar ‘weggewerkt’ achter de buitenplaat. Eenmaal binnen is het duidelijk dat we niet met een gebouw te maken hebben dat moet voorzien in welzijn en comfort. Het plaatstaal is veelal aan elkaar gelast en de kolommen gebout. De centrale ruimte is klein en de doorgangen zijn nauw. Als we de trap opgaan is een kantoor te zien en aan weerszijden brullen de generatoren met orkaankracht. De wind die door het gebouw raast, houdt het vocht buiten. Als we een medewerker van het pand spreken, vertelt hij ons dat de vorm van het gebouw niet rijmt met de daadwerkelijk functionele ruimte. Desalniettemin is de eenheid binnen het gebouw briljant simpel. De constructie loopt vloeiend over in de geveldelen en daarvoor is een isolatieloze ruimte ook geschikt. Met zorg is gekeken naar stabiliteit en stijfheid van de constructie die door zijn glad oranjerood geroest uiterlijk, past in het groene weiland. Rotterdam Na in Utrecht een heerlijke lunch te hebben genuttigd hebben we weer genoeg energie voor de op één na laatste bestemming van de dag: de herbestemming van Jobsveem, een monumentaal

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

1

3

2

1 Betonnen achtjesop-zijn-kant 2 Diagonale verstijvingsribben van de warmtekrachtcentrale 3 V-kolommen in het gebouw, onderdeel van de Schiecentrale 4 Houten balk met gietijzeren kolom verbinding 5 Uitkragende trap pen in het Forumgebouw

5

4

pakhuis uit 1913 op houten funderingspalen en een stabiliserende metselwerkgevel. Binnenin liggen houten vloeren die ondersteund worden door gietijzeren kolommen. De nieuwe bestemming biedt plaats aan 109 appartementen met commerciële functies op de begane grond en is voorzien van een extra etage voor de rentabiliteit. Om aan de huidige eisen voor daglichtvoorziening, geluidisolatie, brandwerendheid en vloerbelasting te kunnen voldoen zijn onder andere drie passages in het gebouw geplaatst, waardoor daglicht gemakkelijk kan binnentreden. Bovendien is op de houten vloeren beton gestort ten bate van geluiden brand-wering. De nieuwe bovenverdieping bestaat uit lichte stalen spanten met houtskeletbouw dak en gevelelementen. Vervolgens zien we aan de overzijde van het gebouw een deel van de Schiecentrale, genaamd fase 4A. Het gebouw is ontworpen door MEI architecten, gehuisvest in Jobsveem. In dit gebouw langs de haven zorgen twee enorme V-kolommen

tezamen met een betonnen kern aan de achterzijde van het gebouw voor de stabiliteit. Noemenswaardig is het feit dat een poot van deze kolom eruit gehaald kan worden zonder dat het gebouw bezwijkt. Hierdoor is de voet van de kolom wel bijna vier auto’s zwaar. Binnenin is een doos-indoosconstructie toegepast om de aanwezige studio’s te ontlasten van geluidhinder. Tevens zijn er werkruimten in het pand, bedoeld voor creatieve geesten. Ook opvallend zijn de vakwerken die dwars door de verdiepingen lopen om de grote overspanning van het gebouw te kunnen halen. Samenvattend kan gezegd worden dat alle gebouwen van vandaag positief opvallen door eens niet terug te vallen op standaardoplossingen, maar op nieuwe technieken en verfrissende ideeën en uitstralingen. Nieuwe regelgeving in de bouw daagt de bouwwereld uit om oplossingen te bedenken die zowel eenvoudig, duurzaam als slim zijn. Helaas hangt daar een in Nederland zo gevreesd prijskaartje aan. 51

tot slot

CryptoKOers

Uitleg Op elke regel staat een woord dat alles met KOers en Constructief Ontwerpen te maken heeft. De cijfers in de hokjes geven gelijke letters aan. Het woord dat in de grijze hokjes van boven naar beneden komt te staan is de oplossing. Verzin zelf een leuke crypische omschrijving van dat woord en stuur dat in. Crypische omschrijvingen 1. met tegenzin gaat het schip voor 2. delingsplat 3. de onveranderlijke zus van de vader van Con 4. zone met hinder van ronde pneus 5. scheef en klaar 6. dr. P.R. Pluimen 7. buiging vanwege het zuipen 8. verlaat KOersbier 9. door balans voor korte tijd een onnozel meisje 10. noktoren te paard 11. houdt de verplichte taille bij elkaar 12. eigenwijze balk 13. waarin het realisatie-einde is vastgelegd 14. heeft met een deel van de hand gelezen over houtverbindingen Prijs Stuur een crypische omschrijving van het woord uit de oplossing voor eind januari 2009 in via mail of post. Onder de juiste en meest originele inzendingen wordt één KOersborrel gratis eten en drinken verloot. Over deze uitslag kan niet worden gecorrespondeerd. Oplossing vorige puzzel De oplossing van de KOerswoordpuzzel uit KOersief 75 had moeten zijn: Ik wil volgend jaar bestuur doen. Door twee fouten in de puzzel zijn inzendingen als Ik wil volgecd jaar bestuur doon ook goedgekeurd. De prijswinnaar ontvangt persoonlijk bericht. Puzzel maken Vind je het leuk om zelf ook een puzzel te verzinnen? Neem dan contact op met de hoofdredacteur. En wellicht staat jouw eigen puzzel in de volgende KOersief!

52

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

Groei mee met Vebo! Prefab Beton Vebo B.V., gevestigd in Bunschoten, is een toonaangevende producent op de Nederlandse markt van geprefabriceerde betonproducten. Onze producten vinden hun weg naar voornamelijk de woning- en utiliteitsbouw. Vebo is een gezonde Nederlandse onderneming, waarbij kwaliteit hoog in het vaandel staat. Samen met onze onderneming Vebo Staal B.V. kunnen wij bouwend Nederland voorzien van een totaalpakket aan prefab betonproducten en ondersteunend gevel-staalwerk (stalen lateien, geveldragers etc.). De totale Vebo-organisatie telt ruim 300 medewerk(st)ers.

K w w wijk op: . b i j v e w er k en b o. n l

Constructeur

U houdt zich bezig met o.a. constructief rekenwerk (waaronder statische berekeningen), ondersteuning en advisering aan in- en externe partijen, controle van berekeningen van collega’s en externe constructiebureaus, en ondersteuning en begeleiding van constructief tekenaars. Opleiding: minimaal hbo bouwkunde, bij voorkeur richting constructie.

Productontwikkelaar

U realiseert nieuwe producten en ontwikkelt bestaande producten door. U bent de initiator binnen onze productontwikkelteams. Ook maakt u analyses van experimenten, o.a. naar aanleiding van door u geïnitieerde en begeleide experimentele onderzoeken. Daarbij bent u ook vraagbaak op het gebied van producttoepassing. Academisch werk- en denkniveau, met bouwkundige ervaring.

Stageplek/afstudeeropdracht

Zoek je een lekker gevarieerde stageplek? Of een bedrijf dat jouw afstudeeropdracht écht serieus neemt? Bel dan ’s met Vebo Beton & Staal, dé specialist in totaaloplossingen voor gevelwerk. Waarom? Omdat we diverse mooie banen mét doorgroeimogelijkheden voor je hebben! Bel (033) 299 26 00. Prefabbeton, ondersteunend gevelstaalwerk en aluminiumproducten van Vebo Beton & Staal. We hebben het meest, we kunnen nog meer! De specialist in totaaloplossingen zoekt jóú! Waarom werken bij Vebo? Bij Vebo werken mensen met plezier. Het bewijs is een personeelsbestand met een bijzonder gering verloop. Vebo biedt een dynamische, stimulerende werkomgeving met plezierige sociale verhoudingen en veel individuele verantwoordelijkheid. Bij Vebo krijgen medewerkers alle kansen uit te blinken in hun vakgebied. En dat waarderen ze. En dan hebben we nog niet eens de prima

secundaire arbeidsvoorwaarden en de goede opleidings- en doorgroeimogelijkheden genoemd. Of het uitstekende salaris. Spreekt een van de vermelde functies u aan? Stuur dan een brief met c.v. naar Vebo, t.a.v. de heer J. Blom, Personeelszaken. Mailen mag natuurlijk ook: [email protected]. Voor meer informatie bel (033) 299 26 54.

tot slot CO-lofon

Thema van KOersief 77:

Santiago Calatrava Wist je dat... … het ’s zomers lastig studeren is in de zinderende hitte? … het met de laptop buiten in het zonnetje goed uit te houden is? … het met een biertje buiten in het zonnetje ook goed uit te houden is? … er in IJsland 33 aardbevingen per dag zijn? … Bobbejaan hele mooie plaatjes kan maken? … de koe tijdens de cocktailborrel getest is op dynamische belasting? … de TU Delft op 13 mei HOT was? … ze in Delft ook overgestapt zijn op brand? … het nieuws zich al eens lopend vuurtje verspreidt? … er mensen zijn die de vorige KOerspuzzel om te wenen vonden? … Bas vaak ongecontroleerd loopt te spuiten? … als de bus een keer niet rijdt, je een half voetbalteam overhoudt? … een betonnen boot van staal zinkt als een baksteen? … Matéi overwoog om afmelders aan een digitale schandpaal te nagelen? … er tijdens het KOersfeest zelfs paarden werden ingezet om KOers te promoten? … dat sommige bestuursleden het verschil niet zien tussen een paard en een KOe(rs)? … de dames van het bestuur zelfs tijdens het feest nog de teugels in handen wilden houden? … Matei ook tijdens het feest weer “de broek” niet aanhad? … de levering van het Houtblad wat moeizaam verliep en dat er gezegd werd: “hou`t blad maar!”? … Wil goed is met palen? … Wil bij de stand van Pieters niet stond te vertellen en Jitze wel? … Maarten ondanks de busstaking de boot niet gemist heeft? … Wil altijd vroeg naar de TU komt om eerst nog even een bakkie te doen in de Hal? … genaaid worden door een mannelijke scheidsrechter niet prettig is? … Geert er alles aan doet om topscorer te worden? … Wil met de auto kwam, omdat Maarten in de krant stond? … het bestuur voor de Workshop echt een takkenopdracht bedacht heeft? … je sleutels in de borrelkast laten hangen niet zo slim is? … Marcel als kok niet aan de bak komt? … Matei gesignaleerd is in een voetbalstadion, tegelijkertijd met Frans Bauer? … er op dat moment in het stadion geen bal te zien was? … meedoen voor het meedoen en niet voor de winst een nobele gedachte is, maar dat winnen toch wel leuker is? … wel heel toevallig was dat er 3 mensen gestemd hebben voor het aanblijven van het huidige bestuur? … de rust is weder gekeerd nu het bestuur op studiereis is? … je zelfs in de vakantie KOers niet los kunt laten? … iemand bij dezen Mariëlle nogmaals wil feliciteren! … sommige mensen onder werktijd gewoon via de KOerssite met hun vriendin aan het communiceren zijn? … het in Italië nog steeds lekker weer is en dat het dus goed vertoeven is aan een meer? … Harm een agenda heeft gekocht? … Firefox denkt dat Contributie en contributie twee verschillende dingen zijn? … Anne-Marie een groene vlag in haar map heeft?

Uitslagen van de polls

KOersief is een verenigingsblad dat drie keer per jaar wordt uitgegeven door KOers, sectievereniging Structural Design studievereniging CHEOPS en de unit Structural Design & Construction Technology van de faculteit Bouwkunde aan de Technische Universiteit Eindhoven.

KOers TU/e De Wielen Vertigo 09 Postbus 513 5600 MB Eindhoven tel. 040-2474647

Bestuur KOers 2007-2008 Linh Sa Lê Matéi Kevenaar Rianne Luimes

voorzitter secretaris penningmeester

Redactie Hoofdredacteur: Carola Smulders [email protected] Rianne Luimes [email protected] Linh Sa Lê [email protected] Anne-Marie van Welie [email protected] Wouter van der Sluis [email protected]

Beeld omslag Carola Smulders

Kopij Bij voorkeur Word-bestand zonder opmaak via e-mail. Illustraties apart meezenden (minimaal 800x800pixels). Kopij KOersief 77 inleveren vóór Kerst 2008.

Studentlidmaatschap Gratis voor Bachelorstudenten Bouwkunde en Masterstrudenten SD. Aanmelden via: www.KOersTUe.nl

Oplage Circa 250 exemplaren, verspreid onder student- en fondsleden, sponsoren en relaties van KOers.

Drukker Drukkerij de Witte, Eindhoven

54

KOersief | November 2008 | nummer 76 | Boston & New York

2 2

q·l Durf jij dit aan met q·l ? 8 8

Toonaangevende architecten vragen ons steeds vaker een uitdagende constructie te ontwerpen. Voor deze projecten is er op alle vestigingen ruimte voor ambitieuze en creatieve constructeurs, zowel met als zonder ervaring. Kom jij je kennis en kunde bijdragen? Kijk op www.pietersbouwtechniek.nl of jij het aandurft.

ontwerp & detailengineering

prefabricage & innovatie

Hurks delphi engineering bv is een ingenieursbedrijf dat zich concentreert op het gebied van prefabricage van draag- en gevelconstructies. Dit krijgt vorm door in de fasen van voorlopig en definitief ontwerp het constructief ontwerp van met name prefabbeton voor haar rekening te nemen en/of door de detaillering ten behoeve van realisatie te verzorgen. Hurks delphi is onderdeel van Hurks groep en werkt intensief samen met de zusterbedrijven en prefabrikanten Hurks beton, Hurks oosthoek kemper en Hurks geveltechniek. Deze samenwerking leidt ertoe dat delphi productkennis initieert en/of creatief toepast voor het constructief ontwerp van draag- en gevelconstructies. Hurks delphi is ervan overtuigd dat prefabricage meer en meer als bouwmethodiek zal worden toegepast. Wij willen op basis van onze deskundigheid en ambitie hieraan bijdragen. Dat kan het beste binnen samenwerkingsverbanden als een bouwteam of volgens design & construct modellen. Wij hebben echter ook kennis van en ervaring met andere bouwmethoden dan prefabricage. Dit stelt ons in staat om vanuit een breder perspectief te adviseren. Voor nadere informatie kunt u contact met ons opnemen.

Hoofdkantoor: Hurks delphi engineering bv postbus 221, 5500 AE Veldhoven, Locht 126 T (040) 230 95 95, e-mail: [email protected] www.hurksdelphi-engineering.nl Vestiging Tilburg: T (013) 465 69 30