Masterscriptie Fiscale Economie

Masterthesis Fiscale Economie

De hypotheekrenteaftrek bezien in het licht van de kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijke onrust op de woningmarkt

Auteur:

Examencommissie:

J. Wiegmans ANR: 310089

Begeleider

Masterscriptie Fiscale Economie

mr. drs. M.R. Visser

Universiteit van Tilburg / Tilburg

Universiteit van Tilburg / Tilburg

University

University

Tweede lezer prof. dr. J.A.G. van der Geld Universiteit van Tilburg / Tilburg University

Voorwoord Voor u ligt mijn Masterthesis Fiscale Economie, ter afronding van mijn opleiding Fiscale Economie aan de Universiteit van Tilburg. Ik ben deze studie gaan volgen, omdat ik geënthousiasmeerd werd door de docenten van het vak Fiscale Economie, in het eerste jaar van mijn bacheloropleiding Bedrijfseconomie. Naast het schrijven van mijn scriptie, werk ik vier dagen per week bij Accon Avm. Ik heb de laatste maanden veel tijd en moeite in de afronding van mijn scriptie gestoken. Gelukkig kon ik bij mijn collega’s terecht, als ik iets wilde vragen. De studie Fiscale Economie heeft mij enorm veel kennis bijgebracht, waar ik nu als junior belastingadviseur de vruchten van pluk. Het schrijven van mijn scriptie was niet altijd even gemakkelijk. Gelukkig kon ik bij vragen te allen tijde terecht bij mijn begeleider, de heer Visser. Zijn duidelijke en kritische blik hebben mij enorm geholpen tot het schrijven van een goede scriptie. Ik wil hem daarvoor bedanken. Daarnaast wil ik mijn vrienden en studiegenoten hartelijk danken voor de tips en steun die zij mij de afgelopen periode gaven. Ten slotte wil ik mijn ouders bedanken. Zij hebben mij in elk opzicht gesteund.

Jesper Wiegmans Koudekerke, augustus 2013

1

Inhoudsopgave

Voorwoord ................................................................................................................1 Inhoudsopgave..........................................................................................................2 Lijst met gebruikte afkortingen..............................................................................4 Hoofdstuk 1. Inleiding .............................................................................................5 1.1. Aanleiding van het onderzoek ........................................................................................................... 5 1.2. Probleemstelling ................................................................................................................................ 5 1.3. Doelstelling ........................................................................................................................................ 5 1.4. Verantwoording van de opzet ........................................................................................................... 6

Hoofdstuk 2. De eigen woning onder de Wet inkomstbelasting ..........................7 2.1. Kwaliteitseisen van wetgeving........................................................................................................... 7 2.2. De eigen woning vanaf de invoering van de Wet IB 1914 ................................................................. 8 2.3. Structuur Wet IB 2001 ....................................................................................................................... 9 2.4. De eigen woning onder de Wet IB 2001 ..........................................................................................10

Hoofdstuk 3. De eigenwoningregeling................................................................. 12 3.1. De eigen woning en de hypotheekrenteaftrek................................................................................12 3.2. Nieuwe wetgeving hypotheekrenteaftrek per 1 januari 2013 ........................................................12 3.3. Het eigenwoningforfait ....................................................................................................................14 3.4. De eigenwoningreserve en eigenwoningschuld ..............................................................................15 3.5. Feiten en cijfers................................................................................................................................16

Hoofdstuk 4. Problemen op de woningmarkt .................................................... 20 4.1. Gebrek aan toegang voor starters op de woningmarkt...................................................................20 4.2. Hoge hypotheekschulden ................................................................................................................22 4.3. Houdbaarheid overheidsfinanciën...................................................................................................23 4.4. Economische stabiliteit ....................................................................................................................24

2

Hoofdstuk 5. Totaaltoets ...................................................................................... 26 5.1. Kwaliteitseisen van wetgeving.........................................................................................................26 5.2. Maatschappelijke eisen ...................................................................................................................28 5.3. Totaaltoets toegepast op de huidige wetgeving .............................................................................30

Hoofdstuk 6. Standpunten hypotheekrenteaftrek ............................................. 38 6.1. Standpunten en oplossingen van onafhankelijke instanties ...........................................................38 6.1.1. Rapport Studiecommissie-Van Weeghel ..................................................................................38 6.1.2. 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt ........39 6.1.3. Commissie Sociaal-Economische Deskundigen, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt.......................................................................................................................................40 6.1.4. Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel...........43 6.2. Standpunten van de VVD en de PVDA .............................................................................................43 6.3. Standpunten van de belangrijkste oppositiepartijen ......................................................................44

Hoofdstuk 7. Alternatieven voor de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek............................................................................................ 46 7.1. Defiscaliseren eigen woning ............................................................................................................47 7.2. De woonbonus .................................................................................................................................48

Hoofdstuk 8. Conclusies en aanbevelingen......................................................... 51 8.1. Inleiding............................................................................................................................................51 8.2. Samenvatting ...................................................................................................................................51 8.3. Conclusie ..........................................................................................................................................54 8.4. Aanbevelingen .................................................................................................................................55

Bronnenlijst ........................................................................................................... 56 Literatuurlijst (chronologisch).................................................................................................................56 Wetgeving, kamerstukken en besluiten (chronologisch) .......................................................................57 Rapporten, verslagen en overigen (chronologisch)................................................................................58

3

Lijst met gebruikte afkortingen C.q.

=

Casu quo

CSED

=

Commissie Sociaal-Economische Deskundigen

DNB

=

De Nederlandse Bank

E.v.

=

En verder

MBB

=

Maandblad Belasting Beschouwingen

MvA

=

Memorie van antwoord

MvT

=

Memorie van toelichting

NHG

=

Nationale Hypotheek Garantie

NTFR

=

Nederlands Tijdschrift voor Fiscaal Recht

NVM

=

Nederlandse Vereniging van Makelaars

WFR

=

Weekblad Fiscaal Recht

Wet IB 1914

=

Wet inkomstenbelasting 1914

Wet IB 1964

=

Wet inkomstenbelasting 1964

Wet IB 2001

=

Wet inkomstenbelasting 2001

WOZ

=

Wet waardering onroerende zaken

WPNR

=

Weekblad voor Privaatrecht, Notariaat en Registratie

WR

=

Ministerie Wonen en Rijksdienst

4

Hoofdstuk 1. Inleiding 1.1. Aanleiding van het onderzoek De aanpak van de hypotheekrenteaftrek, of anders gezegd het H-woord, was jarenlang taboe in de politiek. De huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek moest vooral ongewijzigd blijven. De woningmarkt zit al geruime tijd in het slop door een economische- en de daaropvolgende financiële crisis.1 Hierdoor zijn politieke partijen wakker geschud en beseften zij dat iets gedaan moest worden aan onder andere de hypotheekrenteaftrek om de woningmarkt weer op gang te brengen. Diverse politieke partijen en onafhankelijke commissies kwamen met voorstellen om de hypotheekrenteaftrek te herzien. Het Lenteakkoord 2012 heeft mede gezorgd voor de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek, die per 1 januari 2013 van kracht zijn geworden. Deze nieuwe regels hebben echter voor veel consternatie gezorgd. De nieuwe regels belemmeren bijvoorbeeld starters om een eigen woning te kopen, omdat zij fiscaal benadeeld worden ten opzichte van mensen die een hypotheek hebben die valt onder het ‘oude’ regime.2 De overheid dient mede te zorgen voor een florerende woningmarkt. Daarnaast dient de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek te voldoen aan de kwaliteitseisen van wetgeving.3 Ten slotte is het van belang dat de huidige wetgeving inspeelt op maatschappelijke ontwikkelingen. De kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijk ontwikkelingen op de woningmarkt zijn naar mijn mening de juiste componenten voor een toetsingskader, om de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan te onderwerpen. In de volgende paragraaf wordt de vraag gesteld die ik in deze thesis wil gaan beantwoorden.

1.2. Probleemstelling Voldoet de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in voldoende mate aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen? Zo nee, zijn er betere alternatieven denkbaar?

1.3. Doelstelling Dit onderzoek heeft tot doel de huidige wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek te toetsen aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen (hierna: totaaltoets). Zoals in begin van dit hoofdstuk besproken, zijn de maatschappelijke ontwikkelingen op de woningmarkt van groot belang voor mijn onderzoek. De reden om te kiezen voor de maatschappelijk gestelde eisen

1

Met de woningmarkt wordt bedoeld: de koopwoningmarkt. De huursector wordt buiten beschouwing gelaten in deze thesis. 2 Wetgeving geldend tot en met 31 december 2012. 3 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2 (Nota zicht op wetgeving).

5

naast de kwaliteitseisen van wetgeving, is vanwege het feit dat de maatschappelijke ontwikkelingen niet direct tot uiting komen in de kwaliteitseisen van wetgeving.4 Indien en voor zover de huidige wetgeving naar mijn mening niet in voldoende mate voldoet aan de totaaltoets, dan zullen een aantal alternatieven worden geformuleerd. Eén van deze alternatieven zal, na beargumentering, worden voorgesteld als beste alternatief om de huidige wetgeving te vervangen/aan te passen.

1.4. Verantwoording van de opzet De opbouw van dit onderzoek is als volgt. In hoofdstuk 2 zullen kort en bondig de kwaliteitseisen van wetgeving worden besproken. Vervolgens wordt de geschiedenis van de hypotheekrenteaftrek behandeld. Ten slotte zullen de structuur van de Wet inkomstbelasting 2001 en de eigen woning onder de Wet inkomstenbelasting 2001 aan bod komen.5

In hoofdstuk 3 zullen de belangrijkste zaken omtrent de eigenwoningregeling worden besproken. In de laatste paragraaf van hoofdstuk 3 wordt de woningmarkt aan de hand van feiten en cijfers toegelicht.

In hoofdstuk 4 worden de problemen op de woningmarkt besproken, waarna de belangrijkste maatschappelijke eisen worden gekozen om de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan te toetsen.

In hoofdstuk 5 zal de totaaltoets uitgebreid worden besproken, waarna de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de voornoemde toets zal worden onderworpen.

In hoofdstuk 6 worden de alternatieven, aangedragen door onafhankelijke instanties, omtrent de hypotheekrenteaftrek behandeld. Daarnaast zullen de standpunten van het kabinet en de oppositiepartijen kort worden besproken.

In hoofdstuk 7 zullen een aantal alternatieven worden gepresenteerd, die de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek naar mijn mening zouden kunnen vervangen.

In hoofdstuk 8 wordt een samenvatting van de thesis worden gegeven waarna ik een persoonlijke stelling inneem. Vervolgens zal ik met aanbevelingen komen om de huidige wetgeving te vervangen/aan te passen.

4 5

Zie hoofdstuk 2.1. Hierna: Wet IB 2001.

6

Hoofdstuk 2. De eigen woning onder de Wet inkomstbelasting In dit hoofdstuk zullen de kwaliteitseisen van wetgeving worden besproken. Vervolgens wordt de behandeling van de eigen woning onder de Wet inkomstenbelasting 1914 belicht.6 Daarna zal de structuur van de Wet IB 2001 uitgelegd worden. Ten slotte wordt besproken waarom de wetgever bij de invoering van de Wet IB 2001 heeft gekozen voor fiscale facilitering van de eigen woning.

2.1. Kwaliteitseisen van wetgeving Bij de inleiding van mijn thesis is beschreven wat één doelstelling van deze thesis is, namelijk het onderwerpen van de huidige wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets. Zoals in de inleiding is beschreven bestaat de totaaltoets uit de kwaliteitseisen van wetgeving en de maatschappelijk gestelde eisen. De kwaliteitseisen van wetgeving dienen in de volgende situaties in acht te worden genomen: “Bij de beantwoording van de vraag of een voornemen voor nieuwe regelgeving noodzakelijk is en van de wijze waarop de regeling dient te worden ingericht.”7 “Tenslotte zijn de kwaliteitseisen eveneens van belang bij het achteraf evalueren van de wet.”8 Steeds dient gelet te worden op de volgende kwaliteitseisen:9 - rechtmatigheid en verwerkelijking van rechtsbeginselen Wetten dienen in overeenstemming te zijn met het recht. Tevens is de wetgeving gericht op het verwezenlijken van rechtsbeginselen.10

- doeltreffendheid en doelmatigheid Het door de overheid gestelde doel, dient in belangrijke mate verwezenlijkt te worden door de desbetreffende wet.11 Tevens mag geen scheve verhouding ontstaan tussen baten en lasten.12

- subsidiariteit en evenredigheid De verantwoordelijkheden dienen zo veel mogelijk bij de decentrale overheden en maatschappelijke organisaties te worden gelegd.13 Daarnaast dient de overheid zorg te dragen voor een juiste verhouding tussen de baten en lasten die uit de regeling voortvloeit.14

6

Hierna: Wet IB 1914. Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 8 (Nota zicht op wetgeving). 8 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 23 (Nota zicht op wetgeving). 9 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 8 (Nota zicht op wetgeving). 10 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 24 (Nota zicht op wetgeving). 11 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 12 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 13 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving). 14 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 27 (Nota zicht op wetgeving). 7

7

- uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid Wetten dienen goed uitvoerbaar te zijn. “Handhaafbaarheid betreft de mogelijkheid de naleving van wettelijke regels af te dwingen, zowel met behulp van juridische reacties op niet-naleving, als met het treffen van feitelijke maatregelen.”15

- onderlinge afstemming Onderlinge afstemming van regels is noodzakelijk om inconsistenties en onnodige fricties bij regelgevers, uitvoerders, handhavers, de consument en de rechter te vermijden.16

- eenvoud, duidelijkheid en toegankelijkheid Wetten dienen eenvoudig, duidelijk en toegankelijk te zijn.17

De belangrijkste kwaliteitseisen van wetgeving voor mijn onderzoek zullen in hoofdstuk 5 worden geselecteerd. Daarnaast worden in hoofdstuk 4 de maatschappelijke ontwikkelingen op de woningmarkt besproken, waarna de belangrijkste maatschappelijke eisen worden gekozen. Vervolgens zal de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in hoofdstuk 5 aan de totaaltoets worden onderworpen.

2.2. De eigen woning vanaf de invoering van de Wet IB 1914 Bij de invoering van de Wet IB 1914 werd de eigen woning aangemerkt als inkomstenbron.18 De overheid had de doelstelling om het eigenwoningbezit te stimuleren en heeft gekozen voor het fiscaal faciliteren van de eigen woning. De eigenwoningbezitter moest de economische huurwaarde optellen bij het belastbaar inkomen.19 De redenering achter deze huurwaarde was dat de eigenwoningbezitter de woning kon verhuren en op deze manier geld kon verdienen. Als de eigenwoningbezitter zelf de woning bewoonde gedurende het kalenderjaar, dan werden huurkosten bespaard. Om deze reden werd de huurwaarde van de eigen woning bij het belastbaar inkomen opgeteld.20 Hier stond tegenover dat de kosten die de eigenwoningbezitter maakte ter verwerving, inning en behoud inzake de eigen woning afgetrokken mochten worden. Uiteindelijk bleef de netto huurwaarde over die als inkomen werd beschouwd. Het toenemende eigenwoningbezit in combinatie met de economische welvaart heeft ertoe geleid dat eigenwoningbezitters massaal gebruik zijn gaan maken van de kostenaftrek. De overheid besloot om in 1971 het huurwaardeforfait in te voeren om discussies omtrent de kosten inzake onderhoud dan wel verbetering van de eigen woning tussen de Belastingdienst en de eigenwoningbezitters in te 15

Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 27 (Nota zicht op wetgeving). Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 29 (Nota zicht op wetgeving). 17 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 30 (Nota zicht op wetgeving). 18 C. Bruijsten en M.L.A. van Rij, ‘Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst’, WFR 2007/119, p. 1. 19 De eigen woning wordt gezien als bron van inkomen. 20 Uitsluitend het beleggingsaspect werd in aanmerking genomen. 16

8

perken.21 Daarnaast zorgde het in aanmerking nemen van de reële huurwaarde voor een aanzienlijke lastendruk bij de Belastingdienst.22 In het nieuwe huurwaardeforfait werden bijvoorbeeld onderhoudskosten verdisconteerd om toekomstige discussies zo veel mogelijk te vermijden. Het huurwaardeforfait werd vastgesteld aan de hand van de waarde van de woning in het economisch verkeer. De hypotheekrenteaftrek bleef ongewijzigd. Na invoering van het huurwaardeforfait rees de vraag hoe hoog het huurwaardeforfait diende te zijn in verband met het bestedings- en beleggingselement. Met het bestedingselement wordt bedoeld dat de aankoop van een eigen woning wordt vergeleken met consumptieaankopen zoals een televisie. Dit is een vorm van inkomensbesteding die onbelast dient te blijven in de inkomstenbelasting. Het beleggingselement betekent dat de eigenaar van de woning wordt vergeleken met de verhuurder van een woning. De eigenaar-bewoner heeft het woongenot. Bij de verhuur zou een zakelijke huur gerekend worden. Het beleggingselement dient dus volgens de overheid te vallen onder het inkomensbegrip in de inkomstenbelasting. Het huurwaardeforfait werd dusdanig vastgesteld dat het zwaartepunt bij het bestedingselement lag, omdat het huurwaardeforfait substantieel lager was dan de economische huurwaarde. De wetgever vond echter niet dat de eigen woning buiten het inkomensbegrip geplaatst diende te worden.23 Het specifieke beleggingselement om het huurwaardeforfait te rechtvaardigen wordt verder niet toegelicht. Logischerwijs wordt hier de waardestijging van de eigen woning mee bedoeld. Het lagere huurwaardeforfait was in overeenstemming met de gedachte van het stimuleren van het eigenwoningbezit.24 De Zeeuw vond het lagere huurwaardeforfait gerechtvaardigd op grond van het bestedingscomponent in combinatie met het stimuleren van het eigenwoningbezit.25

2.3. Structuur Wet IB 2001 De Wet inkomstenbelasting 1964 was een synthetische inkomstenbelasting.26 In beginsel werden alle inkomsten bij elkaar opgeteld om tot een belastbaar inkomen te komen. In de loop van de jaren zijn hier uitzonderingen op gemaakt waardoor een meer analytisch stelsel ontstond.27 Met de invoering van de Wet IB 2001 is een analytische structuur gecreëerd.28 De inkomstbelasting is verdeeld in drie boxen:

-Inkomen uit werk en woning (box 1); -Inkomen uit aanmerkelijk belang (box 2); -Voordeel uit sparen en beleggen (box 3).

21

Ch. P.A. Geppaart, ‘De hypotheekrente van het eigen huis in discussie’, WFR 1973/701, onderdeel 3, p. 2. Kamerstukken II 1969/70, 10 790, nr. 3, p. 9. (MvT). 23 Kamerstukken II 1969/70, 10.790, nr. 3. p. 10 (MvT). 24 Kamerstukken II 1973/74, 12 601, nr. 6, p. 11 (MvA). 25 J.C. de Zeeuw, ‘Aspekten van overheidsbeleid ten aanzien van woonlasten’, MBB 1982, p. 60. 26 Hierna: Wet IB 1964. 27 Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. 3, p. 22. 28 Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. 3, p. 22. 22

9

Elk van de drie boxen heeft zijn eigen regime en tarief. Echter of box 3, het voordeel uit sparen en beleggen, als inkomen kan worden gezien, is bediscussieerbaar. Ik ben het met Sillevis, Van Kempen en Van Westen eens, dat box 3 eigenlijk een verkapte vermogensbelasting is.29 Het gevolg van de belastingheffing in box 3 is dat belastingplichtigen hun inkomsten zoveel mogelijk in box 3 proberen onder te brengen vanwege het effectieve lage tarief. De kosten daarentegen willen belastingplichtigen zoveel mogelijk aftrekken tegen het progressieve tarief in box 1 of het proportionele tarief in box 2.30

Voorts kan de vraag gesteld worden of de Wet IB 2001 wel analytisch is. In beginsel is dit naar mijn mening zeker het geval. Als bijvoorbeeld loon uit dienstbetrekking wordt genoten, dan dient dit in box 1 tegen het progressieve tarief belast te worden. In hoeverre bijvoorbeeld specifieke zorgkosten of giften in box 1 aftrekbaar zijn, is echter afhankelijk van het verzamelinkomen. Voornoemd voorbeeld laat zien dat de Wet IB 2001 ook synthetische elementen bevat, omdat rekening gehouden dient te worden met het inkomen uit alle drie de boxen. De huidige Wet IB 2001 heeft mijns inziens een duaal karakter, waarbij het analytische element de boventoon voert.

De Wet IB 2001 is geënt op het draagkrachtbeginsel. Dit houdt kort gezegd in dat iedere belastingplichtige naar zijn/haar vermogen dient bij te dragen aan de financiering van de collectieve voorzieningen die door de overheid tot stand zijn gebracht. Het draagkrachtbeginsel speelt een belangrijke rol binnen mijn thesis, omdat het draagkrachtbeginsel impliceert dat de eigen woning inkomen genereert. Genereert de eigen woning inderdaad inkomen? De beantwoording van deze vraag zal in de loop van deze thesis uitgebreid behandeld worden.

2.4. De eigen woning onder de Wet IB 2001 De fiscale behandeling van de eigen woning blijft onder de Wet IB 2001 hetzelfde als onder de Wet IB 1964. Bij de invoering van de Wet IB 2001 zijn een aantal aanscherpingen gemaakt.31 De eigen woning dient volgens de memorie van toelichting in box 1 opgenomen te worden omdat: “…de eigen woning los van de nieuwe vermogensinkomstenbox moet komen te staan, waarin immers het beleggingsvermogen is opgenomen. Daarom is de eigen woning met haar elementen opgenomen in box 1. Zowel het eigenwoningforfait als de hypotheekrente worden aldus tegen de progressieve tariefstructuur in de heffing betrokken.”32

29

L.W. Sillevis, M.L.M. van Kempen, G.W.B. van Westen, Studenteneditie 2008-2009, Cursus Belastingrecht (Inkomstenbelasting), p. 44. 30 P.H.J. Essers, ‘De boxenstructuur van de Wet inkomstenbelasting 2001’, WFR 1999/6362, p. 1463-1478. 31 Zie hiervoor hoofdstuk 3. 32 Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. 3, p. 31.

10

De wetgever heeft volgens Arends vijf uitgangspunten/doelstellingen voor ogen gehad bij het formuleren van het eigenwoningregime in de Wet IB 2001: -

Vanwege het speciale karakter dient de eigen woning afwijkend behandeld te worden als bron van inkomen;33

-

Een evenwichtige behandeling van de koop- en huursector;

-

Toespitsen van de eigenwoningregeling op de woning die als hoofdverblijf dient;

-

Beperking aftrek van hypotheekrente tot verwervings- en onderhoudscausale leningen;

-

Het bieden van zekerheid aan eigenwoningbezitters omtrent met name de fiscale aftrekbaarheid tegen het progressieve tarief van de hypotheekrente.34

De wetgever heeft met bovenstaande doelstellingen invulling gegeven aan de doelgerichtheid. Daarnaast is rechtszekerheid gecreëerd door het eigenwoningregime in de Wet IB 2001 op te nemen.35 De belangrijkste doelstelling van de overheid was en is nog steeds het stimuleren van het eigenwoningbezit. In hoofdstuk 7 zal deze doelstelling verder worden behandeld. Ten slotte zal de doelstelling van Arends, het bieden van rechtszekerheid aan de eigenwoningbezitters omtrent de fiscale aftrekbaarheid van de hypotheekrente, aan bod komen.

33

Deze doelstelling komt overeen met de doelstelling zoals is geformuleerd in de memorie van toelichting. A.J.M. Arends, De eigen woning in de Wet IB 2001, p. 3, onder redactie van: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 459-483. 35 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 6, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 27-66. 34

11

Hoofdstuk 3. De eigenwoningregeling In dit hoofdstuk zullen zowel de belangrijkste elementen betreffende de eigenwoningregeling als de feiten en cijfers omtrent de woningmarkt worden besproken.

3.1. De eigen woning en de hypotheekrenteaftrek Sinds de invoering van de Wet IB 2001 zijn een aantal zaken veranderd inzake de eigenwoningregeling. Om aanspraak te maken op de hypotheekrenteaftrek dient voldaan te zijn aan de eisen die gesteld worden in artikel 3.111, Wet IB 2001. Het dient te gaan om een gebouw of een duurzaam aan de plaats gebonden schip, dat anders dan tijdelijk als hoofdverblijf ter beschikking staat krachtens eigendomsrecht van de belastingplichtige dan wel de partner of vruchtgebruik dat krachtens erfrecht is verkregen, waarvan de waardeverandering de belastingplichtige of de partner grotendeels aangaan.36 Naast de hoofdregel van artikel 3.111, lid 1, Wet IB 2001 zijn nog een aantal bijzondere situaties denkbaar. Deze zijn uitgewerkt in de leden twee tot en met zes van artikel 3.111, Wet IB 2001. In deze situaties kan nog recht zijn op hypotheekrenteaftrek mits voldaan wordt aan de genoemde eisen in de leden. Een voorbeeld is de (ver)bouw(ing)van een woning.37 Indien de belastingplichtige aan weet te tonen dat de woning leegstaat of in aanbouw is en het de bedoeling is om het kalenderjaar dan wel in de eerste drie opvolgende jaren de woning te betrekken, dan mag de woning volgens de hoofdregel als eigen woning worden beschouwd en mag de hypotheekrente afgetrokken worden.

3.2. Nieuwe wetgeving hypotheekrenteaftrek per 1 januari 2013 Met ingang van 1 januari 2013 zijn de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek van kracht geworden. De overheid heeft het kennelijk noodzakelijk geacht om deze regels te herzien. Voornoemde herziening heeft ertoe geleid dat nu rekening gehouden dient te worden met twee hypotheekrenteaftrekregimes. Het kabinet heeft de volgende beperkingen ingevoerd:

-

Indien er in 2013 of later een aankoop van een woning plaatsvindt, dan is de hypotheekrente slechts aftrekbaar indien en voor zover annuïtair of lineair wordt afgelost in maximaal 30 jaar;38

-

Bij een in 2013 of later afgesloten aflossingsvrije hypotheek vervalt het recht op hypotheekrenteaftrek;

-

Bij het oversluiten van een bestaande lening verandert niets;

-

Wordt de bestaande hypotheek opgehoogd voor bijvoorbeeld een verbouwing, dan zijn de nieuwe hypotheekrenteaftrekregels van toepassing;

36

Artikel 3.111, lid 1, Wet IB 2001. Artikel 3.111, lid 3, Wet IB 2001. 38 Artikel 3.119c, lid 4, Wet IB 2001. 37

12

-

De rente op restschulden die zijn ontstaan in de periode 29 oktober 2012 tot en met 31 december 2017, als gevolg van de verkoop van de eigen woning, zijn onder voorwaarden tien jaar aftrekbaar.39

Sommige partijen in de Eerste Kamer konden zich niet verenigingen met de volledige verplichte aflossing, met als gevolg dat de Eerste Kamer der Staten-Generaal de Motie van Essers in meerderheid heeft aanvaard. De Motie Essers heeft de regering verzocht de kamer te rapporteren over de volgende mogelijkheden om de woningmarkt uit het slop te trekken:40

“a mogelijkheden om – met behoud van de door het kabinet voorgenomen beperking van de hypotheekrenteaftrek voor nieuwe gevallen toe te staan dat na 50% aflossen van de lening de tweede 50% alsnog ter vrije beoordeling staat van de hypotheekgever en de hypotheeknemer; b

mogelijkheden om de aflossing over een langere termijn dan de nu gebruikelijke 30 jaren te spreiden;

c

mogelijkheden om energiebesparing in de woonvoorraad te stimuleren.”41

De minister voor Wonen en Rijksdienst (WR), Stef Blok, heeft middels een brief de voor- en nadelen van bovengenoemde richtingen op een rij gezet.42 Het kabinet heeft vervolgens met D66, de SGP en de coalitiepartijen afspraken gemaakt om de problemen op de woningmarkt aan te pakken.43 Onderscheidenlijk zijn afspraken gemaakt betreffende de volgende vier pijlers:

-

het stimuleren van investeringen;

-

een evenwichtige aanpak op de huurmarkt;

-

meer ruimte voor kopers;

-

kwetsbare groepen op de woningmarkt.44

Pijler drie, meer ruimte voor kopers, is het meest relevant voor mijn onderzoek gezien de maatschappelijke problemen op de woningmarkt.45 De kopers wordt meer ruimte geboden door de mogelijkheid te bieden dat naast de hypotheek een tweede lening kan worden afgesloten tot 50% van de 39

Artikel 3.120a, lid 1 juncto lid 2, Wet IB 2001. Kamerstukken I 2012/13, nr. 33 405, F. 41 Kamerstukken I 2012/13, nr. 33 405, F. 42 Afschrift reactie op Motie Essers c.s., Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000041569, 25 januari 2013, p. 1 e.v. 43 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013. 44 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 1. 45 Zie hiervoor hoofdstuk 4. 40

13

waarde van de woning.46 De betaalde rente op de tweede hypotheek is niet aftrekbaar.47 De bank en de klant kunnen wel afspraken maken over de looptijd van de lening. Dit betekent dat een langere looptijd dan 30 jaar mogelijk is.48 De totale kosten over de gehele periode zijn hoger als een tweede lening wordt afgesloten.49 De Hypotheker heeft op verzoek van de Volkskrant een willekeurig voorbeeld doorgerekend voor mensen die kiezen voor de ‘Blok-hypotheek’.50 De berekening van de Hypotheker laat zien dat mensen met deze constructie tienduizenden euro’s meer kwijt zijn aan rente.51 Echter Van Luijk stelt dat deze berekening niet juist is.52 “De consument heeft met de Blokhypotheek een mogelijkheid om lagere maandlasten te creëren. Daarnaast haalt hij financiële ruimte (die kan worden aangewend voor woongenot en/of extra consumptie) naar voren in de tijd. En het is logisch dat hij daarvoor een prijs betaalt.”53 Voor bestaande hypothecaire leningen veranderen de hypotheekrenteaftrekregels niet. 54 Het is nog maar de vraag of de nieuwe hypotheekrenteaftrekbeperkingen en de ‘Blok-hypotheek’ positief zullen uitwerken voor mensen die op het punt staan een eigen woning te kopen. Of de berekening van Hypotheker betreffende de ‘Blok-hypotheek’ juist is, laat ik in het midden. Van Luijk geeft in zijn blog echter wel aan dat de ‘Blok-hypotheek’ over de gehele linie duurder is ten opzichte van een annuïtaire- of lineaire lening. Mijns inziens leidt dit tot de conclusie dat mensen die op het punt staan om een eigen woning te kopen niet of nauwelijks gebruik van de ‘Blok-hypotheek’ zullen gaan maken. Daarnaast hebben vele banken en verzekeraars al aangegeven niets te zien in de‘Blok-hypotheek’ en zijn niet van plan om deze hypotheekconstructie aan te gaan bieden.55 Voorts zorgt het overgangsrecht voor bestaande eigenwoningschulden en de nieuwe regels betreffende de hypotheekrenteaftrek volgens Albert voor soms onduidelijke en complexe situaties.56

3.3. Het eigenwoningforfait Naast de hypotheekrenteaftrek zijn ook kosten verbonden aan het hebben van een eigen woning. Eén van die kosten is het eigenwoningforfait. De overheid ziet de eigen woning tot op heden als inkomstenbron. 46

Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 47 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 48 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 49 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 50 Y. Hofs, ‘Hypotheekcontructie Blok pakt zeer ongunstig uit’, Volkskrant, 22 februari 2013. 51 Y. Hofs, ‘Hypotheekcontructie Blok pakt zeer ongunstig uit’, Volkskrant, 22 februari 2013. 52 A. van Luijk, ‘Paniek om niets rond de Blokhypotheek’, Folpmers, 22 februari 2013. 53 A. van Luijk, ‘Paniek om niets rond de Blokhypotheek’, Folpmers, 22 februari 2013. 54 Bestaande leningen, hiermee wordt bedoeld: hypotheken die vallen onder de eigenwoningregeling zoals die gold tot en met 31 december 2012. 55 NOS, ‘Nieuwe tegenslag Blok-hypotheek’, 8 mei 2013. 56 P.G.H. Albert, ‘Wet fiscale behandeling eigen woning: gammele, kwetsbare wetgeving’, WFR 2013/459, p. 1 e.v.

14

Het feit dat het eigenwoningforfait nog steeds beduidend lager is dan de werkelijke huurwaarde leidt tot de conclusie dat aan het bestedingselement het grootste gewicht wordt toegekend. Het eigenwoningforfait is de vervanger van het huurwaardeforfait.57 De hoofdregel is dat de eigenwoningbezitter jaarlijks een percentage van de eigenwoningwaarde bij het inkomen uit werk en woning in box 1 dient op te tellen. De eigenwoningwaarde wordt bepaald aan de hand van de WOZ-waarde.58 Hoe hoger de WOZ-waarde is, des te meer eigenwoningforfait in aanmerking genomen dient te worden.59 Belastingplichtigen kunnen de negatieve belastbare inkomsten uit eigen woning, die zijn ontstaan vanwege het negatieve verschil tussen het eigenwoningforfait en de hypotheekrenteaftrek, ten laste brengen van het belastbaar inkomen uit werk. Een belangrijke uitzondering op de hoofdregel is de Wet Hillen.60 Deze bepaling regelt dat geen eigenwoningforfait in aanmerking hoeft te worden genomen indien en voor zover hier geen hypothecaire renteaftrek tegenover staat of dat de hypothecaire rente minder bedraagt dan het berekende eigenwoningforfait. De Wet Hillen is ingevoerd om de aflossing van de hypotheekschuld te bevorderen.61 Daarnaast worden de lasten voor de eigenaar-bewoner zonder hypothecaire schuld of met een lage hypothecaire schuld verminderd.62

3.4. De eigenwoningreserve en eigenwoningschuld De bijleenregeling stamt uit 2004. Deze regeling bewerkstelligt gelijkheid tussen eigenwoningbezitters die niet verhuizen en eigenwoningbezitters die wel verhuizen. Voor de eigenwoningbezitters die verhuizen geldt een zogenoemde hypotheekrenteaftrekbeperking. Dit betekent dat de nieuwe eigen woning met vreemd vermogen gefinancierd kan worden. Echter de hypotheekrenteaftrek over de schuld is beperkt tot de aanschafkosten van de nieuwe woning verminderd met het vervreemdingssaldo van de oude woning. Onder vervreemdingssaldo van de eigen woning wordt verstaan: de prijs waarvoor de woning is verkocht, verminderd met de nog resterende eigenwoningschuld en de gemaakte verkoopkosten.

Voorbeeld Stel Sander verkoopt in september 2012 zijn woning voor € 280.000 (aankoopwaarde bedroeg in 2008 € 250.000, dit is tevens de grootte van de hypothecaire schuld). De makelaarskosten voor de verkoop

57

In feite alleen een naamswijziging, de heffingssystematiek blijft hetzelfde. Artikel 3.112, lid 2, Wet IB 2001 juncto artikel 22, lid 1, Wet WOZ. 59 Artikel 3:112, lid 1, Wet IB 2001. 60 Artikel 3.123a, Wet IB 2001. 61 Kamerstukken II 2003/04, 29209, nr. 3, p. 1. 62 Kamerstukken II 2003/04, 29209, nr. 3, p. 1. 58

15

bedragen € 3.000. Vervolgens koopt Sander op 31 december 2012 een nieuwe woning voor € 450.000. De kosten koper bedragen € 20.000.63 De bijleenregeling werkt dan als volgt: Als Sander zijn oude woning verkoopt bedraagt de overwaarde € 27.000 (€ 280.000 - € 3.000 € 250.000). Over dit bedrag kan geen renteaftrek worden verkregen indien Sander de nieuwe woning volledig zou financieren met vreemd vermogen. Sander wordt volgens de bijleenregeling geacht € 27.000 als eigen geld in te brengen. De verwervingskosten van de nieuwe woning bedragen € 470.000 (€ 450.000 + € 20.000). Sander kan slechts een lening met renteaftrek aangaan voor een bedrag van € 443.000 (€ 470.000 - € 27.000). Sander had echter al een hypotheekschuld van € 250.000. Dit betekent dat hij een nieuwe hypothecaire lening kan afsluiten met een looptijd van 30 jaar ter grootte van maximaal € 193.000 (€ 443.000 - € 250.000) op grond van artikel 3:120, lid 2, Wet IB 2001.64 Sander kiest voor een spaarhypotheek ten bedrage van € 193.000. Deze hypotheekvorm zorgt ervoor dat Sander de volledige rente de komende 30 jaar kan aftrekken. Indien Sander zijn nieuwe woning bijvoorbeeld op 27 augustus maart 2013 zou kopen, dan leidt dit ertoe dat Sander de hypotheek ter grootte van € 193.000 binnen 360 maanden af moeten aflossen om de hypotheekrente te kunnen aftrekken. Sander zou, afhankelijk van naar welke bank hij gaat, nog kunnen kiezen voor een ‘Blok-hypotheek’.

3.5. Feiten en cijfers In 2010, 2011 en 2012 zijn achtereenvolgens 126.127, 120.739 en 117.261 geregistreerde woningen verkocht. Om de woningmarkt beter te laten functioneren is per 15 juni 2011 de overdrachtsbelasting voor een periode van één jaar verlaagd van 6% naar 2%.65 Ongeveer een jaar later heeft de Staatssecretaris van Financiën, Frans Weekers, besloten om de overdrachtsbelasting structureel naar 2% te verlagen.66

63

De kosten koper worden in dit voorbeeld volledig meegefinancierd. Artikel geldend tot en met 31 december 2012. 65 Besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M. 66 Besluit van 25 mei 2012, nr. BLKB2012/863M. 64

16

(Bron: Kadaster, vastgoeddashboard)

De verlaging van de overdrachtsbelasting heeft gezien bovenstaande grafiek weinig tot geen effect gesorteerd ten aanzien van het aantal verkochte woningen. De stijging van de woningverkoop in december 2012 is naar mijn mening te verklaren vanwege het feit dat per 1 januari 2013 de nieuwe regels omtrent de hypotheekrenteaftrek van kracht zijn geworden. Als het aantal geregistreerde verkochte woningen in een breder perspectief wordt geplaatst, dan is een enorme daling waar te nemen in de afgelopen jaren. Uit onderstaande grafiek is duidelijk waar te nemen dat na de uitbreken van de kredietcrisis in 2008, het aantal geregistreerde verkochte woningen structureel lager is komen te liggen.

(Bron: Kadaster, vastgoeddashboard)

Een andere belangrijke indicator van de woningmarkt is de prijsindex. Uit de grafiek op de volgende pagina valt op te maken dat de prijzen van de huizen flink gestegen zijn tot eind 2008. Nadien zijn de huizenprijzen gedaald.

17

(Bron: Kadaster, vastgoeddashboard) De huizenprijzen zijn inmiddels gedaald tot het niveau van de direct omringende landen.67 Volgens DNB komt er in 2015 een einde aan de daling van de huizenprijzen.68 Ger Hukker, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Makelaars (NVM), zei 9 juni in het tv-programma Business Class dat de woningprijzen in 2014 zullen stabiliseren. De toekomst zal uitwijzen wanneer de woningprijzen precies stabiliseren. De totale hypotheekschuld bedroeg in 2011 670 miljard.69 Hier staat 400 miljard aan woningwaarde tegenover.70 Daarnaast is een gedeelte, 40 miljard, gereserveerd voor de aflossing van de hypotheekschuld aan het einde van de looptijd.71 Dit zal uiteindelijk oplopen naar 200 miljard als mensen hun hypotheek aflossen.72 Des al niet te min heeft Nederland de grootste gezamenlijke hypotheekschuld van heel Europa. In een rapport van Eurocommissaris Olli Rehn van Economische en Monetaire Zaken wordt gewaarschuwd voor de hoge schuldenlast van de Nederlandse huishoudens.73 In een recent verschenen rapport geeft de Europese Commissie aan dat de hoge hypotheekschuld van Nederland een knelpunt blijft.74 Hoge hypotheekschulden in samenhang met de dalende huizenprijzen kan tot gevolg hebben dat huishoudens bij de (gedwongen) verkoop van de eigen woning met een restschuld blijven zitten.75 De woningprijzen zijn in januari 2013 met bijna 10% gedaald ten opzichte van januari vorig jaar.76 De

67

P. Battes, P. Kakebeeke en F. Gersdorf, ‘Luchtbel huizenmarkt loopt leeg’, Het Financieele Dagblad, 15 juni 2013. 68 DNB, Economische ontwikkelingen en Vooruitzichten, juni 2013 / nr.5, p. 16. 69 CBS, Webmagazine, ‘Woningwaarde tweemaal zo hoog als hypotheekschuld’, 5 september 2012. 70 DNB,‘Risico’s Nederlandse hypotheekschuld sterk geconcentreerd’, 11 december 2011. en CBS, Webmagazine, ‘Woningwaarde tweemaal zo hoog als hypotheekschuld’, 5 december 2012. 71 Verbond van Verzekeraars, ‘Verzekeraars reiken oplossingen aan voor problemen woningmarkt’, 13 februari 2013. 72 Verbond van Verzekeraars, ‘Verzekeraars reiken oplossingen aan voor problemen woningmarkt’, 13 februari 2013. 73 IMF, Kingdom of the Netherlands – The Netherlands: Financial Sector Assessment, Preliminary Conclusions by the Staff of the International Monetary Fund’, 14 december 2010. 74 European Commission, Macroeconomic Imbalances Netherlands 2013, april 2013, p. 35. 75 CBS,‘Bestaande koopwoningen bijna 8% goedkoper dan jaar eerder’, 21 november. 2012. 76 CBS, ‘Bestaande koopwoningen bijna 10% goedkoper dan jaar eerder’, 21 februari 2013.

18

Rabobank verwacht zowel dit jaar als volgend jaar een verdere daling van de huizenprijzen.77 Het kabinet heeft dit probleem ook geconstateerd en staat toe, dat de rente die betaald wordt over restschulden gedurende maximaal tien jaar onder voorwaarden kan worden afgetrokken.78 In 2012 is 3576 keer aanspraak gemaakt op de Nationale Hypotheek Garantie.79 Dit is een stijging van ruim 76% ten opzichte van 2011.80 Ook deze cijfers bevestigen dat de woningmarkt in zwaar weer verkeert.

77

Rabobank,‘Kwartaalbericht Woningmarkt’, november 2012. Regeerakkoord VVD – PVDA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012, p. 33. 79 Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402, p. 1. 80 Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402, p. 1. 78

19

Hoofdstuk 4. Problemen op de woningmarkt In dit hoofdstuk zullen de maatschappelijke problemen op de woningmarkt worden besproken. Het gaat om problemen op het gebied van starters, de hoge hypotheekschulden, de overheidsfinanciën en de Nederlandse economie. Zoals in de inleiding is aangegeven, wordt de huursector in deze thesis buiten beschouwing gelaten. De huursector is echter eveneens van grote invloed op een gezonde woningmarkt.

4.1. Gebrek aan toegang voor starters op de woningmarkt De starters op de woningmarkt hebben grote problemen om de financiering van een eigen woning rond te krijgen. Waar vroeger de bomen tot in de hemel groeiden als het ging om hypotheekverstrekking, zo terughoudend zijn de banken nu. Deze terughoudendheid is vooral ontstaan na de bankencrisis in 2008. Sindsdien zijn banken zeer voorzichtig met het verstrekken van kapitaal. Daarnaast is het zo dat een restrictief ruimtelijk beleid, de stijgende woningvraag en de huidige gunstige behandeling van de eigen woning ertoe geleid hebben dat de huizenprijzen de laatste decennia sterk zijn gestegen.81 Om starters te helpen zijn wel bepaalde regelingen in het leven geroepen, zoals de koopsubsidie en de starterslening. Aan voornoemde regelingen zijn wel bepaalde voorwaarden verbonden. Daarnaast is het zo dat deze regelingen regionaal van aard zijn. Dit betekent dat het mogelijk is dat niet in elke regio gebruik gemaakt kan worden van deze regelingen. Het kabinet ziet in dat starters de koopmarkt weer aan de gang kunnen krijgen en heeft daarom samen met D66, de ChristenUnie, de SGP en de coalitiepartijen besloten om de rijksbijdrage aan de SVn-starterslening te verhogen van € 20 naar € 50 miljoen.82 De niet in alle gemeenten aanwezige startersvoorzieningen voor het kopen van een eigen woning in combinatie met de terughoudendheid bij de banken, zorgt ervoor dat veel starters geen hypotheek kunnen aanvragen en dus tussen wal en schip vallen. Dit wordt gestaafd door de cijfers van het Kadaster. De laatste twee jaren zijn beduidend minder huizen verkocht aan starters. De tabel op de volgende pagina, waarbij een willekeurige maand is gekozen, geeft deze trend weer.

81

CSED, Rapport naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010, p. 10. Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 82

20

Maand + jaar

Woningverkopen starters t/m 25 jaar

April 2009

2173

April 2010

2146

April 2011

1692

April 2012

1500

April 2013

1019

(Bron: Kadaster, vastgoeddashboard)

Zoals in de inleiding al kort aan bod is gekomen, kunnen mensen die in 2013 of later een eigen woning kopen en een daarbij behorende hypotheek afsluiten minder hypotheekrente aftrekken ten opzichte van een belastingplichtige met een hypotheek die valt onder het ‘oude regime’.

Voorbeeld 1: Peter koopt op 31 december 2012 een woning van € 100.000. De kosten koper bedragen € 5.000. Peter sluit een spaarhypotheek af voor € 101.500. De rente bedraagt 4,1% (3 jaar vast).

hypotheek

rente

belastingtarief

aftrekbaar

€ 101.500

€ 4.162

42%

€ 1.749

Peter kan de komende 30 jaar jaarlijks € 4.162 aan hypotheekrente aftrekken. De hypotheek is na 30 jaar afgelost. Door een spaarhypotheek te kiezen, kan Peter fiscaal optimaal profiteren.

Voorbeeld 2: Peter koopt op 1 januari 2013 een woning van € 100.000. De kosten koper bedragen € 5.000. Peter sluit een hypotheek af voor € 101.500 die annuïtair zal worden afgelost. De rente bedraagt 4,1% (3 jaar vast).

Jaar

Hypotheek eind jaar

aflossing

rente 4,1%

belastingtarief

aftrekbaar

2013

€ 99.743

€ 1.757

€ 4.129

42%

€ 1.734

2014

€ 97.914

€ 1.830

€ 4.055

42%

€ 1.703

2015

€ 96.006

€ 1.906

€ 3.978

42%

€ 1.670

21

Uit de tabel blijkt dat Peter jaarlijks minder rente kan aftrekken vanwege het feit dat verplicht annuïtair afgelost dient te worden. Peter ondervindt door de nieuwe hypotheekrenteaftrekregels fiscaal nadeel ten opzichte van de wettelijke regeling die gold tot en met 31 december 2012. Belastingplichtigen die van plan zijn om een eigen woning te kopen, worden volgens bovenstaande tabel minder gestimuleerd om een eigen woning te kopen. Het opmerkelijke aan bovengenoemde twee voorbeelden is dat in beide voorbeelden de hypotheek wordt afgelost, wat de doelstelling is gezien de nieuwe hypotheekregels die overheid per 1 januari 2013 heeft ingevoerd. Desondanks worden beide hypotheekvormen fiscaal anders behandeld.

De in hoofdstuk 3 besproken ‘Blok-hypotheek’ zal de woningmarkt naar verwachting geen positieve stimulans geven, gezien het financiële en fiscale nadeel dat deze hypotheekvorm met zich meebrengt.

4.2. Hoge hypotheekschulden De huidige eigenwoningregeling, die besproken is in hoofdstuk 3, stimuleert eigenwoningbezitters om hun huis te financieren met vreemd vermogen, vanwege het feit dat slechts de rente op vreemd vermogen aftrekbaar is in box 1. Door de nieuwe hypotheekregels is er na 30 jaar geen hypothecaire schuld meer. De onderstaande grafiek laat zien dat de aflossingsvrije hypotheek de laatste jaren de meest gekozen hypotheekvorm is. Door de huidige economische situatie zijn veel mensen hun baan kwijtgeraakt of staan op het punt om deze kwijt te raken. Hierdoor kunnen zij genoodzaakt zijn om hun woning te verkopen. Dit in combinatie met de dalende huizenprijzen zorgt ervoor dat veel eigenwoningbezitters bij de verkoop van hun woning kunnen blijven zitten met een restschuld.83

(Bron: AFM Consumentenmonitor hypotheken, voorjaar 2011)

83

Zie ook hoofdstuk 3.5

22

Nederland heeft de grootste hypotheekschuld van Europa per eigenwoningbezitter.84 In 2008 bedroeg de hypotheekschuld 600 miljard. In 2011 was dit, zoals uit hoofdstuk 3.5 aan bod is gekomen, 670 miljard. Hier staat tegen over dat vermogenspositie van de Nederlandse huizenbezitter goed te noemen is.85 Om de hoge hypotheekschuld een halt toe te roepen is in augustus 2011 een gedragscode door en voor banken vastgesteld.86 De belangrijkste zaken uit deze gedragscode betreffen: -

de hypotheek mag voor maximaal 50% aflossingsvrij zijn;

-

de hypotheek mag niet meer bedragen dan 106% van de waarde van de woning;

-

uitzonderingen worden zoveel mogelijk beperkt met betrekking tot ontoereikend inkomen.

De maximale omvang van de hypotheek wordt geleidelijk afgebouwd van 105% (2013) naar 100% in 2018.87 Deze geleidelijke afbouw vindt plaats om aan de starters tegemoet te komen.88 De onzekerheid over het voortbestaan van de hypotheekrenteaftrek heeft tot gevolg gehad dat mensen assertief worden en massaal gaan aflossen volgens Bruggink, financieel topman van de Rabobank.89 De regels die per 1 januari 2013 van kracht zijn geworden betreffende de hypotheekrenteaftrek dienen ervoor te zorgen dat de hypotheekschuld die Nederland heeft, niet nog groter wordt.

4.3. Houdbaarheid overheidsfinanciën Nederland verkeert momenteel in een recessie.90 Het kabinet is fors aan het bezuinigen om overheidsfinanciën betaalbaar te houden. Eén van de subsidies die aangepakt zou kunnen worden is de hypotheekrenteaftrek. De hypotheekrenteaftrek kost de Nederlandse Staat jaarlijks ruim tien miljard euro.91 De meeste politieke partijen vinden dat de hypotheekrenteaftrek herzien dient te worden.92 Ook de Europese Commissie beveelt aan om de hypotheekrenteaftrek aan te pakken om de macro-economische stabiliteit te bewaren.93

Het aanpakken van de hypotheekrenteaftrek vindt niet direct zijn weerslag in de overheidsfinanciën, omdat het niet per direct geld zal opleveren. Het financiële effect zal pas later zichtbaar worden en is afhankelijk van hoe de herziening van de hypotheekrenteaftrek verder wordt vormgegeven. De nieuwe 84

IMF, Kingdom of the Netherlands – The Netherlands: Financial Sector Assessment, Preliminary Conclusions by the Staff of the International Monetary Fund, 14 december 2010. 85 M. de Jong-Tennekens, ‘Kwartaalbericht woningmarkt’, Rabobank, mei 2009, p. 11. 86 Nederlandse Vereniging van Banken, ‘Gedragscode hypothecaire financieringen’, Amsterdam: augustus 2011. 87 Ministerie van Financiën, Voorjaarsnota 2012, 25 mei 2012, p. 23. 88 Ministerie van Financiën, Voorjaarsnota 2012, 25 mei 2012, p. 23. 89 P. van den Dool, ‘Huizenbezitters lossen massaal hypotheken af’, NRC Handelsblad, februari 2012. 90 Recessie: een periode waarin het reële bbp (bruto binnenlands product) gedurende twee of meer opeenvolgende kwartalen daalt. 91 Kamerstukken II 2011/12, 33 000, nr. 1, p. 107. 92 Zie hoofdstuk 7 voor de standpunten inzake de hypotheekrenteaftrek. 93 European Commission, Macroeconomic Imbalances Netherlands 2013, april 2013, p. 35.

23

hypotheekrenteaftrekregels zorgen ervoor dat minder hypotheekrente kan worden afgetrokken ten opzichte van de bestaande gevallen. Daarnaast is de regering van plan om het tarief in de vierde schijf (52%) waartegen de hypotheekrente afgetrokken kan worden per 1 januari 2014 met een half procentpunt per jaar te verlagen.94 Voornoemde maatregelen dienen te zorgen voor vermindering van de uitgaven van de overheid.

4.4. Economische stabiliteit Zoals in de vorige paragrafen van dit hoofdstuk aan bod is gekomen, gaat het niet goed met de woningmarkt. Starters kunnen nauwelijks een hypotheek afsluiten. Mensen die hun huis willen verkopen, krijgen hun huis niet verkocht of verkopen dit steeds meer met verlies.95 De nieuwe regels die per 1 januari 2013 zijn ingevoerd, zijn volgens de Vereniging Eigen Huis niet de oplossing om de woningmarkt weer op gang te brengen.96 De regels zijn per 1 januari 2013 alleen maar strenger geworden. De situatie op de woningmarkt heeft ook zijn weerslag op de Nederlandse economie. De zwakke Nederlandse woningmarkt zorgt er namelijk mede voor dat sectoren en branches die afhankelijk zijn van een florerende woningmarkt, de pijn voelen. De bouw kreeg het zwaar te verduren. In 2012 gingen binnen deze sector 2047 bedrijven failliet. Dit is een stijging van bijna 40% ten opzichte van 2011.97 Het kabinet heeft de schone taak om oplossingen te bieden zodat dat de woningmarkt en de bijbehorende sectoren c.q. branches weer tot bloei komen. Hetzelfde geldt voor de bankensector. Het is momenteel ontzettend lastig om een hypotheek af te sluiten. Banken zijn niet meer zo gewillig met hypotheekverstrekking als ‘vroeger’.98 Daarnaast is hypotheekrente in Nederland hoger dan die in België, Duitsland en Frankrijk.99 Voornoemde is volgens de DNB te wijten aan:

-

De lastige financierbaarheid van de Nederlandse hypotheekschulden leidt tot hogere financieringskosten die worden doorberekend aan de klant. Daarnaast zorgt de geringe beschikbaarheid van stabiele markfinanciering ervoor dat banken de kredietverlening beperken. De banken vragen dan hoge uitleenrentes om de kredietvraag te ontmoedigen;

-

De concurrentie tussen de banken in Nederland is (wellicht tijdelijk) afgenomen, waardoor de winstmarges zijn toegenomen;

-

De stringente kapitaaleisen voor de banken kunnen leiden tot selectievere kredietverlening en een hoger kredietrente. Voornoemde beperkt het kapitaalbeslag en vergroot de brutomarge. Winstinhouding is een belangrijke strategie om de kapitaalpositie te verbeteren.100

94

Regeerakkoord VVD – PVDA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012, p. 32. Zie ook hoofdstuk 3.5, waar de cijfers omtrent de aanspraak op de NHG aan bod zijn gekomen. 96 Vereniging Eigen Huis, ‘Kabinetsplannen hypotheken ondoordacht’, 4 december 2012. 97 Faillissementsdossier, ‘Recordaantal faillissementen in 2012 – Bouw met 40% uitschieter’, 19 december 2012. 98 Met vroeger wordt bedoeld: voor de bankencrisis in 2008. 99 DNB, ‘Financieringsproblemen in de hypotheekmarkt’, 1 maart 2013, p. 2. 100 DNB, ‘Financieringsproblemen in de hypotheekmarkt’, 1 maart 2013, p. 2-3. 95

24

De maatschappelijke problemen op de woningmarkt laten geen twijfel bestaan dat zowel de overheid als ook de bancaire sector bij uitstek de spelers zijn die de woningmarkt een positieve stimulans kunnen en, naar mijn mening, ook moeten geven. De wettelijke regelgeving inzake de hypotheekrenteaftrek zal aan de belangrijkste kwaliteitseisen van wetgeving worden getoetst. Daarnaast is het van groot belang dat de deelnemers aan het wetgevingsproces adequaat inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen.101 De belangrijkste maatschappelijke problemen betreffende de eigen woning, blijkende uit dit hoofdstuk, zijn naar mijn mening:

- Aflossing hypotheekschuld; - Starters op de woningmarkt.

De huidige wetgeving betreffende de hypotheekrenteaftrek zal in het volgende hoofdstuk worden onderworpen aan bovengenoemde maatschappelijk gestelde eisen alsmede aan de kwaliteitseisen van wetgeving.

101

Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 9 (Nota zicht op wetgeving).

25

Hoofdstuk 5. Totaaltoets In dit hoofdstuk zal de totaaltoets, zoals besproken in hoofdstuk 2.4, nader worden uitgewerkt, waarna de totaaltoets zal worden toegepast op de huidige wetgeving.

5.1. Kwaliteitseisen van wetgeving Wetgeving dient te voldoen aan de zes kwaliteitseisen die genoemd zijn in de nota “Zicht op wetgeving” uit 1991 te weten: 1.

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen;

2.

Doeltreffendheid en doelmatigheid;

3.

Eenvoud, duidelijkheid, toegankelijkheid;

4.

Subsidiariteit en evenredigheid;

5.

Uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid;

6.

Onderlinge afstemming met andere regelingen.

De huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek zal worden getoetst aan de volgende kwaliteitseisen: 1.

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen;

2.

Subsidiariteit en evenredigheid;

3.

Doeltreffenheid en doelmatigheid.

Bovenstaande drie kwaliteitseisen van wetgeving zijn voor mijn onderzoek het belangrijkste als toetsingskader, omdat de drie overige kwaliteitseisen naar mijn mening zien op de meer praktische invulling van de wetgeving. Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen102 Het is vanzelfsprekend dat wetgeving in overeenstemming is met het geldende recht. Rechtmatigheid is daarom de meest essentiële kwaliteitseis.103 Bij het ontwikkelen van wetgeving dienen tevens de rechtsbeginselen in acht te worden genomen. De meest relevante rechtsbeginselen voor mijn onderzoek zijn: 1.

Draagkrachtbeginsel, dit steunt op het gelijkheidsbeginsel en het Solidariteitsbeginsel;

2.

102 103

Neutraliteitsbeginsel.

Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 24 (Nota zicht op wetgeving). Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 24 (Nota zicht op wetgeving).

26

Draagkrachtbeginsel Het draagkrachtbeginsel, zoals in hoofdstuk 2 besproken, kan omschreven worden als ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’. Het draagkrachtbeginsel berust op de gedachte dat de belastingdruk zo over individuen moet worden verdeeld, dat de draagkrachtverhoudingen voor en na belasting gelijk blijven. Concreet betekent dit dat belastingplichtigen die een hoog inkomen genieten, relatief gezien meer belasting dienen te betalen. Op deze wijze wordt de belastingdruk over alle belastingplichtigen verdeeld. Gribnau vindt dat het draagkrachtbeginsel een rechtvaardige verdeling uitdrukt.104 Freudenthal is van mening dat het draagkrachtbeginsel de enige rechtsgrond is voor de inkomstenbelasting.105 “Een belangrijke reden voor de toepassing van het draagkrachtbeginsel, als theoretisch uitgangspunt en in het positieve recht, is dat er vrijwel geen enkel ander maatschappelijke geaccepteerd vervangend systeem voorhanden is.”106 Neutraliteitsbeginsel Het neutraliteitsbeginsel moet bijdragen aan de economische efficiëntie.107 Belastingheffing heeft altijd invloed op het gedrag van burgers en bedrijven. Echter hoe neutraler het belastingstelsel is, des te minder verstorend de belastingheffing werkt. “De middelen die gebruikt worden om de doelstellingen te bereiken mogen niet leiden tot disproportionele gevolgen.”108 Subsidiariteit en evenredigheid109 Bij ieder overheidsoptreden dient de overheid zich af te vragen of het noodzakelijk is om in te grijpen.110 In eerste aanleg moet de verantwoordelijkheid liggen bij de burgers en maatschappelijke organisaties. De overheid dient zich alleen bezig te houden met randvoorwaarden, minimumeisen en het ondersteunen van maatschappelijke processen, door het verzekeren van institutionele en materiële voorwaarden en het

104

J.L.M. Gribnau, Bijdragen aan een rechtvaardige belastingheffing, Amersfoort: SDU 2007, p. 46. en M.M.G. Peusens, De fiscale behandeling van de eigen woning in de context van het draagkrachtbeginsel (scriptie Tilburg UVT), 24 januari 2011, p. 17. 105 R.M. Freudenthal, In de ban van de vervlakking: een inkomstenbelastingsprookje in drie delen, Amersfoort: SDU 2004, p. 24. 106 R.M. Freudenthal, In de ban van de vervlakking: een inkomstenbelastingsprookje in drie delen, Amersfoort: SDU 2004, p. 24. 107 Rapport Studiecommissie Belastingstelsel, april 2010, p. 15. 108 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 18, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 109 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving). 110 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving).

27

tegengaan van ongewenste en ontoereikende resultaten.111 Evenredigheid kan onderscheiden worden in de volgende drie elementen: -

Geschiktheid;

-

Noodzakelijkheid;

-

Evenredigheid in enge zin.112

Geschiktheid wil zeggen dat de wettelijke regeling tot het gewenste gevolg kan leiden.113 Het tweede element, de noodzakelijkheid, betekent dat de wetgever de minst ingrijpende maatregel dient te kiezen om het gewenste doel te bereiken. Voornoemde komt neer op het beginsel van de minste pijn.114 Dit betekent: “belasting wordt aldus geheven, dat het ontnemen van de beschikkingsmacht over zijn geldmiddelen aan de belastingplichtige zo weinig mogelijk pijn veroorzaakt”, aldus De Langen.115 De evenredigheid in enge zin is te herleiden tot Einzelfallegerechtigkeit: “dus de rechtvaardigheid in het concrete geval, de concrete rechtsbetrekking waarop een (wettelijke) regeling wordt toegepast.”116 Doeltreffendheid en doelmatigheid117 Met doeltreffendheid wordt bedoeld dat wanneer de wetgever een doelstelling voor ogen heeft, dan dient de desbetreffende wet te zorgen voor verwezenlijking van die doelstelling.118 De eis van doelmatigheid betekent dat niet een te ongunstige verhouding mag ontstaan tussen de baten en lasten die uit de wet kunnen voortvloeien.119

5.2. Maatschappelijke eisen Naast de voornoemde kwaliteitseisen van wetgeving vind ik het ook van belang om de huidige maatschappelijke zaken die spelen rondom de hypotheekrenteaftrek mee te nemen in de totaaltoets. Zoals besproken in hoofdstuk 4.4, zullen de volgende maatschappelijke eisen worden toegevoegd:

111

Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving). K. Sobota, ‘Das Prinzip Rechtsstaat’, Tübingen 1997, p. 234 e.v. 113 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 22, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 114 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 22, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 115 W. de Langen, De grondbeginselen van het Nederlandse belastingrecht, Deel I, Alphen aan den Rijn 1954, p. 39. 116 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 22, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 117 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 118 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 26 (Nota zicht op wetgeving). 119 Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2, p. 25 (Nota zicht op wetgeving). 112

28

1.

Aflossing hypotheekschuld;

2.

Starters op de woningmarkt.

Aflossing hypotheekschuld

Zoals uit hoofdstuk 4.2 is gebleken, zijn mensen massaal gaan aflossen op hun hypotheek om eventuele toekomstige restschulden te vermijden. De Rabobank heeft in 2012 wekelijks miljoenen aan extra aflossing binnen gekregen.120 Deze restschuldenproblematiek is op steeds meer huishoudens van toepassing, gezien de toenemende aanspraak op de Nationale Hypotheek Garantie.121 Het is naar mijn mening dan ook van groot belang dat iedere eigenwoningbezitter met een hypothecaire lening wordt gestimuleerd om af te lossen, om de kans op restschulden te minimaliseren.

Starters op de woningmarkt

De starter is momenteel de belangrijkste speler op de woningmarkt omdat de starter zorgt voor doorstroming op de woningmarkt.122 Het is van essentieel belang dat starters de juiste (fiscale) mogelijkheden worden geboden om een eigen woning te kunnen kopen.

De totaaltoets ziet er als volgt uit: 1.

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen;

2.

Subsidiariteit en evenredigheid;

3.

Doeltreffendheid en doelmatigheid;

4.

Aflossing hypotheekschuld;

5.

Starters op de woningmarkt.

De huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek zal in de volgende paragraaf worden onderworpen aan de hierboven geformuleerde totaaltoets.

120

P. van den Dool, ‘Huizenbezitters lossen massaal hypotheken af’, NRC Handelsblad, februari 2012. Zie hoofdstuk 3.5. 122 Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013, p. 2. 121

29

5.3. Totaaltoets toegepast op de huidige wetgeving In dit hoofdstuk zal de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets worden onderworpen. 1.

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen

Draagkrachtbeginsel

Belastingheffing mag enkel geheven worden op basis van de wet. De belastingheffing inzake de eigen woning dient dus gebaseerd te zijn op een wettelijke grondslag. Hiermee wordt het legaliteitsbeginsel bedoeld. Het legaliteitsbeginsel staat geformuleerd in artikel 104 van de Grondwet: “Belastingen van het Rijk worden geheven uit kracht van een wet”. De wettelijke grondslag inzake de eigen woning is terug te vinden in de 3.110, Wet IB 2001 e.v., waaruit geconcludeerd kan worden dat aan het legaliteitsbeginsel is voldaan.

Het draagkrachtbeginsel betekent dat de sterkste schouders de zwaarste lasten dienen te dragen. Zelf ben ik het met Van Vijfeijken en Van Bakel eens dat de eigen woning in beginsel geen inkomen oplevert.123 Echter, wanneer de eigen woning met winst wordt verkocht, wordt wel inkomen genoten en blijft dit genoten inkomen onbelast. Daarnaast is het zo dat de eigenaar-bewoner van de eigen woning zich huurkosten bespaart, waardoor zijn/haar inkomen feitelijk hoger is dan iemand met hetzelfde inkomen, die in een huurwoning woont. Rijkers en Van Vijfeijken hebben voorgesteld belasting te heffen op het moment dat daadwerkelijk inkomen uit eigen woning wordt genoten.124 Op dat moment wordt namelijk de koopkrachtpositie van de eigenwoningbezitter beïnvloed. Persoonlijk sluit ik me bij dit voorstel aan omdat op deze manier het reële inkomen uit eigen woning wordt belast. Rijkers en Van Vijfeijken geven echter aan, dat voornoemd voorstel leidt tot aanzienlijke lastenverzwaring voor zowel de belastingplichtige als de Belastingdienst vanwege het feit dat de belastingplichtige een nauwkeurige administratie dient bij te houden van bijvoorbeeld de onderhoudskosten, verzekeringskosten enzovoort.125 De Belastingdienst dient al deze zaken te controleren, waardoor Rijkers en Van Vijfeijken vanwege de enorme lastenverzwaring, hebben aanbevolen om de eigen woning en de hypothecaire schuld buiten de

123

I.J.F.A. van Vijfeijken en M.M.F.J. van Bakel, ‘De fiscale subsidiëring van de eigen woning onder vuur’, WPNR 2011, 6903, p. 6. 124 A.C. Rijkers en I.J.F.A. van Vijfeijken, Fiscaliteit en vermogensvorming in een inkomstenbelasting, Studiecommissie Belastingstelsel, Continuïteit en vernieuwing. Een visie op het belastingstelsel, ’s-Gravenhage: Ministerie van Financiën 2010, p. 254 e.v. 125 A.C. Rijkers en I.J.F.A. van Vijfeijken, Fiscaliteit en vermogensvorming in een inkomstenbelasting, Studiecommissie Belastingstelsel, Continuïteit en vernieuwing. Een visie op het belastingstelsel, ’s-Gravenhage: Ministerie van Financiën 2010, p. 254 e.v.

30

belastingheffing te houden.126 De wetgever heeft besloten om de eigen woning structureel in box 1 (hoofdregel) te plaatsen, waardoor de eigen woning klaarblijkelijk voor iedere eigenwoningbezitter elk jaar inkomen oplevert. Het draagkrachtbeginsel vertoont ten aanzien van de eigen woning een dispariteit, omdat niet de werkelijk genoten inkomsten worden belast, maar het fictief gecreëerde inkomen (eigenwoningforfait). De werkelijk gemaakte financierings- en rentekosten kunnen daarentegen wel in aftrek worden gebracht. Zoals in hoofdstuk 2 al naar voren is gekomen, is deze dispariteit te verklaren vanwege het feit dat de overheid destijds (1971) heeft gekozen om het huurwaardeforfait in te voeren om discussies omtrent de kosten inzake onderhoud dan wel verbetering tussen de Belastingdienst en de eigenwoningbezitters te vermijden. Voorts worden belastingplichtigen met een hoog inkomen door toepassing van de eigenwoningregeling fiscaal gunstiger behandeld ten opzichte van belastingplichtigen met lagere inkomens. Dit is te verklaren door de progressieve heffingssystematiek in box 1. Persoonlijk vind ik dit een oneerlijke behandeling. Mensen met een hoog inkomen met een eigen woning hebben over het algemeen gezien het fiscale voordeel dat de hypotheekrenteaftrek met zich meebrengt minder ‘hard’ nodig dan mensen met een laag inkomen met een eigen woning. Mensen met een hoog inkomen zullen naar mijn mening toch wel een eigen woning kopen ongeacht of een fiscale faciliteit van toepassing is. De belangrijkste doelstelling van de overheid om het eigenwoningbezit te stimuleren is naar mijn mening van toepassing op mensen met modale en lagere inkomens vanwege het feit dat fiscaal faciliteren van de eigen woning juist deze doelgroepen een extra impuls geeft om een woning te kopen in plaats van te huren.

Neutraliteitsbeginsel

De belastingheffing die samenhangt met de eigenwoningregeling dient buiten het met regeling beoogde doel, het stimuleren van het eigenwoningbezit, niet verstorend te werken. “Indien bepaald gedrag ‘voordeliger’ behandeld wordt door de wetgever dan ander gedrag dan dient daar een deugdelijke rechtvaardiging voor te bestaan.”127

Het neutraliteitsbeginsel ten aanzien van de eigenwoningregeling wordt niet in acht genomen, omdat belastingplichtigen die een eigen woning kopen, alleen fiscaal voordeel kunnen beogen door hun eigen woning middels vreemd vermogen te financieren. In de Wet IB 2001 is geen fiscale faciliteit opgenomen voor een belastingplichtige die een eigen woning middels eigen geld wil financieren. Daarnaast worden eigenwoningbezitters die een hypothecaire lening voor hun woning na 1 januari 2013 afsluiten fiscaal benadeeld ten opzichte van belastingplichtigen die vallen onder de wet inzake de eigenwoningregeling 126

A.C. Rijkers en I.J.F.A. van Vijfeijken, Fiscaliteit en vermogensvorming in een inkomstenbelasting, Studiecommissie Belastingstelsel, Continuïteit en vernieuwing. Een visie op het belastingstelsel, ’s-Gravenhage: Ministerie van Financiën 2010, p. 254 e.v. 127 J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 18, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766.

31

geldend tot en met 31 december 2012. De hypotheekrente van een hypotheek die is afgesloten in 2013 of later kan worden afgetrokken indien en voor zover de hypotheek volledig annuïtair of lineair wordt afgelost. De aflossingsverplichting per 1 januari 2013 is naar mijn mening een goede maatregel. Het volledig verplicht aflossen schiet echter zijn doel voorbij. Door aflossing voor 25-50% verplicht te stellen, is de kans dat huishoudens met een restschuld blijven zitten verwaarloosbaar. Bestaande hypotheken die zijn afgesloten voor 1 januari 2013, daarvoor geldt de volledige aflossingsverplichting niet. De ‘nieuwe’ hypotheken zijn mijns inziens niet het probleem.128 Het zijn de bestaande hypotheken die de problemen veroorzaken. De regering laat deze bestaande hypotheken ongemoeid op het gebied van de aflossingsverplichting, waardoor de nieuwe regeling per 1 januari 2013 deels als symboolpolitiek omschreven kan worden. Het enige wat de overheid voor bestaande hypotheken heeft geregeld, is dat de rente op restschulden onder voorwaarden tien jaar lang in aftrek kan worden gebracht. Het kwaad is al geschied als mensen een beroep doen op de voornoemde regeling. Mensen met een bestaande hypotheek dienen juist gestimuleerd te worden om af te lossen, om zo de kans op restschulden te minimaliseren. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door de aflossing verplicht te stellen, om op deze manier recht te houden op de hypotheekrenteaftrek. 2.

Subsidiariteit en evenredigheid

De doelstelling van de overheid was en is nog steeds het stimuleren van het eigenwoningbezit. Om deze doelstelling te verwezenlijken is het noodzakelijk dat de overheid passende maatregelen neemt. De overheid heeft dit gedaan door de eigen woning fiscaal te faciliteren. De overheid is met de volledige verplichte aflossing per 1 januari 2013 naar mijn mening te ver doorgeschoten. Dat de wetgever de aflossing verplicht heeft gesteld voor ‘nieuwe’ gevallen is een goed uitgangspunt, maar is mijns inziens niet in overeenstemming met het noodzakelijkheidvereiste, omdat deze maatregel niet lijdt tot het beginsel van de minste pijn. Zoals bij onderdeel 1 van deze paragraaf al aan de orde is gekomen, was een verplichte aflossing van tussen de 25% en 50% van de hypotheekschuld ruim voldoende geweest om toekomstige restschulden te vermijden. De overheid had, zoals in onderdeel 1 van deze paragraaf is besproken, juist maatregelen moeten nemen om ervoor te zorgen dat mensen met een bestaande hypotheek niet met toekomstige restschulden zouden komen te zitten. Echter, het probleem van het treffen van maatregelen voor bestaande hypotheken zou kunnen zijn dat de rechtszekerheid van de eigenwoningbezitters, die een bestaande hypotheek hebben, in het geding komt. De overheid dient dusdanige maatregelen te nemen dat de rechtszekerheid zo goed als mogelijk gewaarborgd blijft. Een absoluut verbod op terugwerkende kracht is er volgens Gribnau niet.129 Terugwerkende kracht kan geïndiceerd worden bijvoorbeeld, omdat “ een ongelijke behandeling van gelijke gevallen die evident 128

Hypothecaire leningen afgesloten na 1 januari 2013. J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 10, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 129

32

zodanig ongerechtvaardigd is dat deze met terugwerkende kracht ongedaan gemaakt zou moeten worden.”130 Mijn inziens zou dus terugwerkende kracht kunnen worden toegepast op de hypotheken die zijn afgesloten na 1 januari 2013 omdat deze hypotheken fiscaal nadeliger worden behandeld dan hypotheken die zijn afgesloten voor 1 januari 2013. Als de belastingplichtige een woning zou hebben aangekocht op 2 januari 2013, dan wordt deze belastingplichtige fiscaal benadeeld vanwege de volledige verplichte aflossing. Het enkele feit dat de aankoopdatum doorslaggevend is voor een fiscaal nadeligere behandeling, leidt naar mijn mening tot de conclusie dat het gelijkheidsbeginsel niet in acht wordt genomen. Deze ongelijke behandeling zou met terugwerkende kracht ongedaan dienen te worden gemaakt. Het derde element, de evenredigheid in enge zin, houdt in dat de individuele burger geen disproportionele last mag ondervinden van de maatregelen die de overheid neemt inzake de hypotheekrenteaftrek. Zoals in de vorige alinea is besproken, zorgt de volledige aflossingsverplichting die per 1 januari 2013 van kracht is geworden voor een disproportionele last. De bruto- en netto maandlasten zijn bij een lineaire of annuïtaire hypotheek hoger in vergelijking met bijvoorbeeld een spaarhypotheek.

3.

Doeltreffendheid en doelmatigheid

De doelstelling van de overheid is het stimuleren van het eigenwoningbezit. In Nederland zijn ruim zeven miljoen huishoudens die zelfstandig een woning bewonen, waarvan 59% eigenaar-bewoner is.131 Het feit dat de Nederlandse Staat jaarlijks meer dan tien miljard kwijt is aan het fiscaal faciliteren van de eigen woning, laat in combinatie met de bovengenoemde cijfers zien dat doelstelling tot op heden ruimschoots is bereikt. Echter zoals in de vorige hoofdstukken naar voren is gekomen, gaat het niet goed met de woningmarkt en dus ook niet met de stimulering van het eigenwoningbezit. De regels die per 1 januari 2013 van kracht zijn geworden inzake de hypotheekrenteaftrek, zorgen er mijn inziens voor dat mensen juist minder worden gestimuleerd om een eigen woning te kopen. Het is dus nog maar de vraag of de huidige wettelijke regeling inzake de eigen woning de doelstelling van de overheid in de toekomst in dezelfde mate zal blijven verwezenlijken. De doelmatigheidseis komt er op neer dat geen scheve verhouding mag ontstaan tussen de baten en lasten. De hypotheekrenteaftrek heeft de overheid in 2011 veertien miljard netto gekost.132 De tabel op de volgende pagina laat zijn dat de fiscale aftrek in verband met de eigen woning enorm is gestegen sinds 2000.

130

J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, p. 10, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006, p. 2766. 131 CBS, ‘Woononderzoek Nederland 2012’, 15 maart 2013. 132 CBS, ‘Aftrek eigen woning 33 miljard euro’, 28 augustus 2012.

33

Dit betekent dat de verhouding tussen de baten en lasten steeds schever is geworden, waardoor geconcludeerd kan worden dat aan de doelmatigheidseis niet wordt voldaan. 4.

Aflossing hypotheekschuld

De huidige wetgeving zorgt ervoor dat bestaande hypotheken ongemoeid worden gelaten inzake de verplichte aflossing van de hypotheekschuld om in aanmerking te komen voor de hypotheekrenteaftrek. Per 1 januari 2013 geldt dat nieuw afgesloten hypotheken lineair of annuïtair van vorm moeten zijn om in aanmerking te komen voor hypotheekrenteaftrek. De overheid heeft door deze veranderingen door te voeren blijkbaar ingezien dat het niet aflossen van de hypotheekschuld voor veel problemen kan zorgen. De volledige aflossingsverplichting van de hypotheekschuld zorgt, zoals in deze paragraaf uitgebreid aan bod is gekomen, voor fiscale benadeling ten opzichte van ‘bestaande’ gevallen. De vraag die gesteld dient te worden is of ook niet de hypotheken afgesloten voor 1 januari 2013 (deels) verplicht afgelost dienen te worden. Mijn inziens dient deze vraag met ‘ja’ beantwoord te worden gezien bijvoorbeeld de enorme stijging van de aanspraak op de Nationale Hypotheek Garantie in 2012.133 Zoals in onderdeel 2 van deze paragraaf is geconcludeerd, dient de volledige verplichte aflossing met terugwerkende kracht ongedaan te worden gemaakt. Het kabinet dient naar mijn mening voor een oplossing te zorgen voor de aflossing van hypotheekschulden, zodat iedere eigenwoningbezitter met een hypothecaire lening gelijk wordt behandeld. 5.

Starters op de woningmarkt

In de voornoemde onderdelen is al naar voren gekomen dat onder andere starters ongelijk worden behandeld ten opzichte van de bestaande hypotheken door de nieuwe regels die per 1 januari 2013 van kracht zijn. Het positieve van die nieuwe regels is dat bezitsvorming bij starters vanaf die datum optimaal wordt gestimuleerd vanwege het feit dat na 30 jaar de woning van de belastingplichtige ‘zelf’ is. Echter de timing en de hoogte van de verplichte aflossing is ongelukkig te noemen, gezien de huidige situatie op de woningmarkt. Aangezien starters naar mijn mening de belangrijkste schakel zijn om de woningmarkt 133

Zie hoofdstuk 3.5.

34

vlot te trekken, valt het nog maar te bezien of de nieuwe regels positief zullen uitwerken. Persoonlijk denk ik dat de nieuwe hypotheekregels geen positieve invloed hebben op de starters vanwege de stringentere eisen per 1 januari 2013 en de daarbij behorende disproportionele lastenverzwaring. De ‘Blok-hypotheek’ zal naar mijn mening ook geen succesverhaal worden, omdat deze hypotheekvorm over de hele linie duurder is.134 De overheid heeft gelukkig besloten om de rijksbijdrage aan de SVnstarterslening te verhogen.135 De voorwaarden voor de SVn-starterslening zijn echter in elke gemeente anders, net als de hoogte hiervan. Het is dus maar de vraag of iedere starter gebruik kan maken van de SVn-starterslening. Daarnaast zijn banken (ontzettend) terughoudend met het verstrekken van hypothecaire leningen, waardoor het voor de starter niet gemakkelijker is geworden om een hypothecaire lening te verkrijgen.136 Ook de afbouw van de maximale omvang van de hypotheek naar 100% in 2018 zal niet bijdragen aan het stimuleren van starters tot het kopen van een eigen woning. Conclusie De wetgeving inzake hypotheekrenteaftrek is in deze paragraaf onderworpen aan de totaaltoets. De volgende deelconclusies zijn te trekken: -

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen

Aan het legaliteitsbeginsel wordt voldaan, omdat de wettelijke grondslag inzake de eigen woning terug is te vinden in de Wet IB 2001. Aan het draagkrachtbeginsel wordt naar mijn mening niet voldaan omdat niet de werkelijke inkomsten uit eigen woning worden belast. Aan het neutraliteitbeginsel wordt ook niet voldaan, omdat de overheid belastingplichtigen stimuleert om een eigen woning te kopen met vreemd vermogen. Indien een eigen woning middels eigen geld wordt gefinancierd, dan is geen fiscale faciliteit van toepassing. Daarnaast is het zo dat per 1 januari 2013 de volledige verplichte aflossing geldt bij het afsluiten van een hypothecaire lening om aanspraak te maken op de hypotheekrenteaftrek. Voor de fiscaal nadeligere behandeling ten opzichte van hypotheken afgesloten voor 1 januari 2013, bestaat mijns inziens geen deugdelijke rechtvaardiging.

-

Subsidiariteit en evenredigheid

De doelstelling van de overheid is het stimuleren van het eigenwoningbezit. Gezien de cijfers die bij onderdeel 3 van deze paragraaf zijn besproken, is de doelstelling tot op heden gehaald. Echter of de nieuwe hypotheekrenteaftrekregels die per 1 januari 2013 zijn ingevoerd, zorgen voor de stimulering van het eigenwoningbezit zoals voor 1 januari 2013 is nog maar de vraag. De toekomst zal dit uit moeten wijzen. De wetgeving voldoet niet aan het beginsel van de minste mijn vanwege de volledige verplichte aflossing. De wetgever had er bijvoorbeeld voor kunnen kiezen om bijvoorbeeld 25% verplicht af te 134

Zie hoofdstuk 3.2.1. Zie hoofdstuk 4.1. 136 Dit kan ik uit eigen ervaring vertellen. 135

35

lossen, om aanspraak te kunnen maken op de hypotheekrenteaftrek. Door de verplichte aflossing ontstaat naar mijn mening een disproportionele last bij hypotheken afgesloten na 1 januari 2013.

-

Doelmatigheid en doeltreffendheid

De doeltreffendheid van de eigenwoningregeling is tot op heden gehaald, gezien de in onderdeel 3 besproken cijfers. Zoals hiervoor is besproken, is het nog maar de vraag of de nieuwe hypotheekrentaftrekregels in dezelfde mate zullen zorgen voor stimulering van het eigenwoningbezit als voor 1 januari 2013. Aan de doelmatigheidseis wordt niet voldaan, omdat een sprake is van een scheve verhouding tussen de baten en lasten. Jaarlijks wordt meer dan tien miljard netto uitgegeven aan de hypotheekrenteaftrek.

-

Aflossing hypotheekschuld

De keuze van het kabinet voor aflossing van de hypotheekschuld per 1 januari 2013 is in beginsel een goede zaak. De aflossing volledig verplicht te stellen is naar mijn mening disproportioneel en is deels symboolpolitiek vanwege het feit dat juist mensen de bestaande hypotheken veelvuldig te maken hebben met restschulden. Mijns inziens dient elke hypotheek, wanneer ook afgesloten, minimaal voor 25% afgelost te worden om aanspraak te maken op de hypotheekrenteaftrek. Op deze manier wordt elke hypotheek fiscaal hetzelfde behandeld. Dit is mijns inziens het juiste uitgangspunt ten opzichte van de verschillende fiscale behandelingen die ons land per 1 januari 2013 kent.

-

Starters op de woningmarkt

Om starters hulp te bieden om een eigen woning te kopen, zijn diverse regionale oplossingen mogelijk zoals de koopsubsidie en de SVn-starterslening. Iedere gemeente stelt echter zijn eigen voorwaarden. Daarnaast wil het niet zeggen dat iedere starter in een bepaalde gemeente van deze regeling (en) gebruik kan maken, omdat het goed kan zijn dat op een gegeven moment het geld voor bijvoorbeeld de SVnstarterslening op is. Daarnaast zal de fiscaal nadelige behandeling, zoals uitvoerig is besproken in deze thesis, naar mijn mening niet bijdragen aan het extra stimuleren van starters tot het kopen van een eigen woning. Voor de ‘Blok-hypotheek’ geldt hetzelfde. Naast de overheid zijn de banken tegenwoordig ook niet meer zo welwillend als ‘vroeger’ met het verstrekken van hypotheken. De afbouw van de maximale hypotheek naar 100% in 2018 zal ook niet voor een positieve stimulans zorgen. Voor starters is het er anno 2013 niet makkelijker op geworden om een eigen woning te kopen.

36

Schematische samenvatting van de toetsing van huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets. Onderdelen totaaltoets

Voldoende

1a rechtmatigheid

x

1b gerichtheid op rechtsbeginselen 2a subsidiariteit

x

x

2b evenredigheid 3a doeltreffendheid

onvoldoende

x x

3b doelmatigheid

x

4 aflossing hypotheek

x

5 starters op de woningmarkt

x

Naar mijn mening voldoet de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek niet in voldoende mate aan de totaaltoets. In het volgende hoofdstuk zullen de alternatieven van onafhankelijke instanties en politieke partijen worden besproken, waarna in hoofdstuk 7 de, naar mijn mening, meest reële alternatieven uitgebreid aan bod komen.

37

Hoofdstuk 6. Standpunten hypotheekrenteaftrek In dit hoofdstuk zullen de standpunten van onafhankelijke instanties, het kabinet en de belangrijkste oppositiepartijen besproken worden.

6.1. Standpunten en oplossingen van onafhankelijke instanties In de loop van de jaren zijn rapporten verschenen omtrent de aanpak van de woningmarkt/hypotheekrenteaftrek. De volgende rapporten zullen door mij worden behandeld:

-

Rapport Studiecommissie-Van Weeghel ter herziening van het belastingrecht, Continuïteit en vernieuwing, Een visie op het belastingstelsel, april 2010;

-

22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012;

-

Commissie Sociaal-Economische Deskundigen, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010;

-

Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013.

De belangrijkste fiscale punten betreffende de hypotheekrenteaftrek zullen per rapport in een afzonderlijke paragraaf uitgewerkt worden.

6.1.1. Rapport Studiecommissie-Van Weeghel De studiecommissie-Van Weeghel vindt dat de overheid moet stoppen met het maximaal financieren van de eigen woning met vreemd vermogen. Het zorgt voor overconsumptie.137

Verder constateert de commissie dat de behandeling van eigenwoning complex is door de bijleenregeling. Tevens zorgt de hypotheekrenteaftrek voor minder solidariteit van het belastingsysteem. De beste oplossing om de hypotheekrente te herzien is door de eigen woning over te brengen naar box 3.138 Mijns inziens heeft de Studiecommissie-Van Weeghel het bij het rechte eind op het gebied van de financiering van de eigen woning met vreemd vermogen, omdat de hypotheekrente de enige rente is die belastingplichtigen tegen het progressieve tarief in box 1 kunnen aftrekken. Daarnaast zijn eigenwoningbezitters tot en met het uitbrengen van de ‘Gedragscode hypothecaire financieringen’ door de Nederlandse Vereniging van Banken, nooit gestimuleerd om de eigenwoningschuld (deels) af te lossen. De nieuwe regelgeving per 1 januari 2013 heeft hier verandering in gebracht. Of echter de overbrenging 137

Rapport Studiecommissie-Van Weeghel ter herziening van het belastingrecht, Continuïteit en vernieuwing, Een visie op het belastingstelsel, april 2010, p. 10. 138 Rapport Studiecommissie-Van Weeghel ter herziening van het belastingrecht, Continuïteit en vernieuwing, Een visie op het belastingstelsel’, april 2010, p. 75.

38

van de eigen woning naar box 3 de juiste oplossing is valt te bezien. Dit zal verder aan bod komen in het volgende hoofdstuk.

6.1.2. 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt De hypotheekrenteaftrek zorgt voor een overmatige hypotheekschuld van de individuele huishoudens.139 Door de hoge hypotheekschulden wordt de economische stabiliteit bedreigd.140 Het consumentenvertrouwen is tot een dieptepunt gedaald, omdat niemand weet wat er met de hypotheekrenteaftrek gaat gebeuren.141 De woningmarkt dient duurzaam gefinancierd te worden.142 Duurzaam wil zeggen: -

Het waarborgen van een stabiele financiële sector;

-

De woningmarkt mag de overheid niet zoveel geld kosten als nu het geval is;

-

De woonlasten dienen betaalbaar te blijven voor de huishoudens.

Deze drie bovenstaande punten worden bewerkstelligd door de onderstaande zeven punten in ogenschouw te nemen:143 -

Er moet hervormd worden om de woningmarkt niet te laten instorten. Dit door middel van een geleidelijk overgangsproces, waarin de consument duidelijkheid wordt verschaft hoe de hypotheekrenteaftrek er in de toekomst uit komt te zien;

-

De financiering van een eigen woning, met eigen of vreemd vermogen, dient op fiscaal dezelfde wijze te worden behandeld. Dit voorkomt overmatige schuldfinanciering;

-

Een inkomensneutraal en sterk fiscaal stelstel;

-

De aanpak van de hypotheekrenteaftrek dient budgetneutraal te zijn voor de overheid en tegelijkertijd dienen de risico’s beperkt te worden;

-

Doeltreffende financieringsvormen. Nieuwe heldere hypotheekvormen, waarbij de looptijd van hypotheek goed aansluit bij de looptijd van de financiering. Dit zorgt voor lagere rentekosten op hypotheken;

-

Simplificatie van regelingen en producten. Dit zorgt voor zowel minder administratieve lasten als belastingontduiking. Eenvoudige producten zorgen ook voor meer begrip van de consument;

-

Een verenigde aanpak. Dit houdt in dat er gekeken moet worden naar de overheidsfinanciën, de financiële sector en de totale woningmarkt.144

139

22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 4. 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 4. 141 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 4. 142 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 6. 143 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 6. 144 Totale woningmarkt: zowel koop als huur. 140

39

Er zijn zes stappen nodig om de woningmarkt duurzaam te financieren.145 De zes stappen zijn in te delen in drie sectoren: -

Fiscaal;

-

Financieel;

-

Woningmarkt.

Ik zal me in dit rapport specifiek richten op de fiscale aspecten om de woningmarkt duurzaam te financieren. Fiscaal gezien dienen twee herzieningen plaats te vinden: 1

De hypotheekrenteaftrek moet gedurende 20 jaar geleidelijk afgebouwd worden naar 30%, waarna de woning naar box 3 wordt verplaatst;

2

De overdrachtsbelasting moet afgeschaft worden. Dit zorgt voor meer arbeidsmobiliteit en het verlaagt het woon-werkverkeer. De verlaging van de overdrachtsbelasting wordt gefinancierd door een hoger eigenwoningforfait.

Door de woning geleidelijk over te brengen naar box 3, wordt de fiscale prikkel om een eigen woning met vreemd vermogen te financieren verminderd.146 Met deze argumentatie ben ik het deels eens. Een aanpassing van de hypotheekrenteaftrek in box 1 zou de overmatige financiering met vreemd vermogen ook kunnen beperken. Mijns inziens is het niet noodzakelijk dat de eigen woning naar box 3 verplaatst wordt. De argumentatie ten aanzien van afschaffing van de overdrachtsbelasting, daar ben ik het volledig mee eens.

6.1.3. Commissie Sociaal-Economische Deskundigen, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt Volgens de Commissie Sociaal-Economische Deskundigen (hierna: CSED) is het noodzakelijk om de eigen woning fiscaal anders te gaan behandelen om de woningmarkt goed te laten functioneren.147 De CSED onderscheidt vier mogelijkheden om de hypotheekrenteaftrek te herzien met als gemeenschappelijk kenmerk dat de woning uit box 1 verdwijnt. Door de woning uit box 1 te halen wordt belastingarbitrage voorkomen. De tabel geeft de vier mogelijkheden weer.148

145

22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 7. 22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012, p. 8. 147 CSED, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, april 2010, p. 50. 148 CSED, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010, p. 52. 146

40

Eigen woning als

Eigen woning als

Eigen woning als

Defiscalisering van

beleggingsgoed

beleggingsgoed,

consumptiegoed

de eigen woning

(variant 1)

met vrijstelling van

(variant 3)

(variant 4)

Geen bijtelling

Geen bijtelling

huurwaarde eigen

huurwaarde eigen

woning

woning

Geen aftrek van

€ 200.000 (variant 2)

Standaard forfaitaire

Als bij variant 1, echter

bijtelling (4%) voor

met een

rendement over

vrijstellingsbedrag van

eigen woning tegen vast tarief (30%) in

€ 200.000, dat wordt uitbetaald bij een

box 3 negatieve aanslag

Standaard forfaitaire

Standaard forfaitaire

Standaard forfaitaire

aftrek (4%) over het

aftrek (4%) over het

aftrek (4%) over het

bedrag aan

bedrag aan

bedrag aan

hypotheekschuld

hypotheekschuld

hypotheekschuld

tegen vast tarief (30%) in tegen vast tarief (30%) in

tegen vast tarief (30%) in

box 3

box 3

box 3

hypotheekrente of -schuld

41

De tabel hieronder geeft een inzicht hoe de varianten cijfermatig uitwerken. 149 Variant 1

Variant 2

Variant 3

Variant 4

WOZ-waarde

€400.000

€400.000

€400.000

€400.000

Eventuele

-

-/- €200.000

100%

100%

€400.000

€200.000

0

0

Hypotheekschuld

€300.000

€300.000

€300.000

€300.000

Deel aftrekbaar

100%

100%

100%

0

Saldo (B)

€300.000

€300.000

€300.000

0

Grondslag (A-B)

€100.000

-/- €100.000

-/- €300.000

0

Tarief (4%x30%)

€1200

-/- € 1200

-/- €3600

0

Belast vermogen in eigen woning

vrijstelling Saldo (A) Aftrekbare hypotheekschuld

Belasting

Vooralsnog prefereert de CSED variant 2. Wanneer het echter nodig wordt geacht om de vrijstelling van € 200.000 op te geven, kan gekozen worden voor variant 1.150 De CSED vindt dat de eigen woning naar box 3 verplaatst dient te worden, omdat om deze manier belastingarbitrage wordt voorkomen. Dit is feitelijk juist, echter in box 1 kan belastingarbitrage ook voorkomen worden door de heffingsystematiek te herzien. Variant 2 bevat een vrijstelling van € 200.000. Persoonlijk zou ik vrijstellingen vermijden om discussies omtrent de hoogte hiervan te voorkomen. 149 150

CSED, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010, p. 55. CSED, Naar een integrale hervorming van de woningmarkt, april 2010, p. 72.

42

6.1.4. Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel De commissie vindt dat de eigen woning en de eigenwoningschuld in box 3 ondergebracht dienen te worden.151 “De commissie meent evenwel dat er redenen zijn om nu niet te besluiten van box te wisselen. Op termijn is het naar haar oordeel echter uit zowel een oogpunt van eenvoud als van consequente systematiek, alsmede op grond van economische redenen van belang dat die overgang wel wordt ingezet.”152 In een eerder verschenen interim-rapport heeft de commissie geadviseerd om forfaitair annuïtaire hypotheekrenteaftrek in te voeren voor bestaande en nieuwe gevallen.153 Dit prikkelt de aflossing.154 Daarnaast is de afbouw van renteaftrek voor iedere eigenwoningbezitter hetzelfde.155 “Ook geeft de commissie aan dat het uit financieel-economisch oogpunt op zich voldoende zou zijn om de aflossing te beperken tot 50 procent van de waarde van de woning. Dit laat onverlet dat de fiscale subsidiëring forfaitair naar 0 wordt afgebouwd.”156 De geleidelijke overgang naar box 3, met een nader te bepalen vrijstelling voor de eigen woning, kan in gang gezet worden wanneer de verhuismobiliteit en de huizenprijzen duidelijk gaan stijgen.157 De termijn om de eigen woning naar box 3 te verplaatsen, dient ten minste 20 jaar te bedragen.158

6.2. Standpunten van de VVD en de PVDA In deze paragraaf zullen de standpunten van de coalitiepartijen over de hypotheekrenteaftrek worden besproken. VVD159 -

De hypotheekrenteaftrek moet blijven staan, het bevordert het eigenwoningbezit;

-

Nieuwe hypotheken die na 31 december 2012 worden afgesloten komen alleen in aanmerking voor de hypotheekrenteaftrek indien en voor zover de hypotheekschuld wordt afgelost;

-

De kosten koper en aanpassingen aan de eigen woning kunnen in de hypotheek worden meegenomen;

-

De overdrachtsbelasting is bij de starters niet van toepassing;

151

Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 71. Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 71. 153 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 71. 154 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 71. 155 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 71. 156 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 72. 157 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 72. 158 Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013, p. 72. 159 VVD, www.vvd.nl (zoek op standpunten). 152

43

-

Jongeren onder de 35 jaar moeten de mogelijkheid krijgen een hypotheek af te sluiten van 35 jaar; De eerste vijf jaar mag de volledige hypotheekrente afgetrokken worden (aflossingsvrij). De 30 jaar daaropvolgend dient annuïtair afgelost te worden.

PVDA160 -

De hypotheekrenteaftrek wordt vanaf 2013 afgebouwd vanaf 52% naar 30% in 2042;

-

Vanaf 2013 mag rente afgetrokken worden van de eigenwoningschuld ten bedrage van maximaal één miljoen euro. De hypotheekrenteaftrek wordt vervolgens afgebouwd tot de gemiddelde huizenprijs;

-

Hypotheken die worden afgesloten na 31 december 2012, dienen verplicht annuïtair te worden afgelost;

-

De overdrachtsbelasting blijft 2%. Op starters is de overdrachtsbelasting niet van toepassing.

De PVDA wil de hypotheekrenteaftrek hervormen en biedt net als de VVD oplossingen voor starters. Wel gaat de PVDA nog een stap verder dan de VVD door hypotheekrenteaftrek geleidelijk af te bouwen van 52% naar 30%. Het meeste opmerkelijke van de standpunten van de VVD is dat ze voor de verkiezingen het standpunt in nam dat er niet getorend diende te worden aan de hypotheekrenteaftrek. Nu de VVD echter een kabinet met de PVDA vormt, is ze kennelijk van mening veranderd. Of dit te duiden is als compromis en/of voortschrijdend inzicht is niet bekend. Gezien het standpunt van de VVD voor de verkiezingen en het regeringsbeleid nu, lijkt het compromis het meest logische antwoord. Zijlstra gaf in het verantwoordingdebat over de begroting 2012 aan, dat in een nieuw belastingsysteem mogelijk geen ruimte meer is voor de hypotheekrenteaftrek.

6.3. Standpunten van de belangrijkste oppositiepartijen In deze paragraaf zullen de standpunten van de belangrijkste oppositiepartijen worden besproken. CDA161 -

De hypotheekrenteaftrek moet blijven bestaan, omdat bezitsvorming gestimuleerd dient te worden;

160 161

-

Mensen moeten zich richten op het aflossen van hun hypotheek;

-

Bestaande hypotheken dienen bijvoorbeeld 20% boetevrij versneld afgelost te kunnen worden;

-

Vlaktaks invoeren. Iedereen kan dan tegen hetzelfde tarief de hypotheekrente aftrekken.

PVDA, www.pvda.nl (zoek op standpunten). CDA, www.cda.nl (zoek op standpunten).

44

Het CDA vindt dus dat de hypotheekrenteaftrek moet blijven bestaan, echter in een aangepaste vorm. PVV162 De PVV wil de hypotheekrenteaftrek behouden zoals die gold tot 1 januari 2013. Dus geen verplichte aflossing voor hypotheken die worden afgesloten na 31 december 2012. SP163 -

De hypotheekrenteaftrek is voor € 350.000 aftrekbaar tegen maximaal 42%. De SP wil dit binnen tien jaar verwezenlijken zodat de woningmarkt er geleidelijk aan kan wennen.

De SP wil de hypotheekrenteaftrek hervormen. Deze hervorming heeft tot doel het ‘eerlijker’ maken van de hypotheekrenteaftrek. D66164 -

De hypotheek moet binnen 30 jaar annuïtair worden afgelost;

-

Bestaande gevallen krijgen vijf jaar de tijd om een annuïtaire hypotheek af te sluiten;

-

Het percentage waartegen de hypotheekrente kan worden afgetrokken, wordt jaarlijks afgebouwd tot 30% in 2035.

De bovengenoemde oppositiepartijen vinden, op de PVV na, dat de hypotheekrente aangepakt dient te worden.

162

PVV, www.pvv.nl (zoek op standpunten). SP, www.sp.nl (zoek op standpunten). 164 D66, www.d66.nl (zoek op standpunten). 163

45

Hoofdstuk 7. Alternatieven voor de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek In dit hoofdstuk zullen een tweetal reële alternatieven worden besproken die de huidige wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek zouden kunnen vervangen. Er zijn veel alternatieven denkbaar die de huidige wetgeving betreffende de hypotheekrenteaftrek zouden kunnen vervangen. De belangrijkste drie zijn naar mijn mening:

-

Defiscaliseren eigen woning;

-

De woning van box 1 overbrengen naar box 3;

-

De woonbonus.

In de loop van de jaren zijn vele rapporten geschreven omtrent de huidige fiscale behandeling van de eigen woning. Uit veel van deze rapporten werd geconcludeerd dat de eigen woning naar box 3 dient te worden overgebracht.165 Mijns inziens is het overbrengen van de eigen woning naar box 3 niet de juiste oplossing, omdat in box 3 wordt gerekend met een fictief rendement van 4%. Zoals uit onderdeel 1 van hoofdstuk 5.3 is gebleken, zorgt het eigenwoningforfait voor een dispariteit. Door de eigen woning naar box 3 te verplaatsen dient zowel het inkomen uit eigen woning als de hypotheekrenteaftrek op forfaitaire wijze berekend te worden.166 Daarnaast zouden belastingplichtigen fiscaal nadeel ondervinden, vanwege de schuldendrempel ten bedrage van € 2.900 per belastingplichtige.167 Voorts zou volgens Bavinck een royale overgangsregeling gecreëerd moeten komen, omdat de eigenwoningbezitters bij de aankoop van hun woning zijn uitgegaan van de fiscale faciliteiten inzake de eigen woning zoals deze tot op heden gelden.168 Het feit dat de verplichtingen meestal voor tientallen jaren zijn aangegaan leidt ertoe dat de overgang van de eigen woning van box 1 naar box 3 geleidelijk dient plaats te vinden.169 Gezien de huidige situatie op de woningmarkt is naar mijn mening geen tijd voor een royale overgangsregeling. Indien we het huidige systeem van box 3 bekijken, dan ben ik het met Van Vijfeijken en Van Bakel eens dat de eigen woning niet verschilt van roerende zaken die voor persoonlijke doeleinden worden gebruikt, omdat het woongenot in beginsel niet liquide is te maken.170 Indien de eigen woning met winst wordt verkocht, dan wordt de liquiditeit toegerekend aan de rendementsgrondslag van box 3. 165

Zie bijvoorbeeld hoofdstuk 6. Zie bijvoorbeeld C.B. Bavinck, ‘Voorstel voor overheveling van de eigen woning naar box 3’, WFR 2006/879. Bavinck pleit voor een fictief rendement uit eigen woning van 0,8% en de hypotheekrente zou dan tegen 4% afgetrokken worden. 167 Artikel 5.3, lid 3e, Wet IB 2001. 168 C.B. Bavinck, ‘Voorstel voor overheveling van de eigen woning naar box 3’, WFR 2006/879, p. 4. 169 C.B. Bavinck, ‘Voorstel voor overheveling van de eigen woning naar box 3’, WFR 2006/879, p. 4. 170 I.J.F.A. van Vijfeijken en M.M.F.J. van Bakel, ‘De fiscale subsidiëring van de eigen woning onder vuur’, WPNR 2011, 6903, p. 7. 166

46

Mijn inziens dient de wetgever te kiezen uit twee uitersten, namelijk: -

Defiscaliseren eigen woning of;

-

De woonbonus.

In de volgende twee paragrafen zullen bovengenoemde alternatieven worden uitgewerkt, waarna in hoofdstuk 8 het naar mijn mening beste alternatief wordt voorgesteld.

7.1. Defiscaliseren eigen woning In hoofdstuk 7 is de defiscalisering van de eigen woning kort aan bod gekomen. Defiscaliseren wordt door Dusarduijn omschreven als “het fiscaal negeren van inkomens- of vermogensbestanddelen.”171 Dit zou betekenen dat zowel de eigen woning als de daarbij behorende hypothecaire lening fiscaal wordt genegeerd. Zoals in hoofdstuk 6 naar voren is gekomen, ben ik het met Van Vijfeijken en Van Bakel eens dat de eigen woning in beginsel geen inkomen oplevert.172 Wanneer de eigen woning echter met winst wordt verkocht, wordt wel inkomen genoten en blijft dit genoten inkomen onbelast. Zoals in hoofdstuk 6 aan bod is gekomen, hebben Rijkers en Van Vijfeijken uit praktisch overwegingen geadviseerd de eigen woning te defiscaliseren. Door de eigen woning te defiscaliseren wordt uitgegaan van het feit dat de eigen woning geen inkomen oplevert. Naar mijn mening kan de eigen woning inkomen opleveren, echter vanuit praktisch oogpunt ben ik het met Rijkers en Van Vijfeijken eens dat defiscaliseren de beste oplossing is. Het defiscaliseren van de eigen woning betekent dat de hoofddoelstelling van de overheid, het stimuleren van het eigenwoningbezit, verloren gaat. Het defiscaliseren van de eigen woning bespaart de overheid jaarlijks miljarden euro’s. Hierdoor zal aan het doelmatigheidsvereiste worden voldaan, omdat niet langer een scheve verhouding zal bestaan tussen de baten en lasten. Een nadeel van het defiscaliseren van de eigen woning en de hypotheekschuld is dat belastingarbitrage ontstaat, omdat hypothecaire leningen niet langer aftrekbaar zijn, terwijl overige schulden in box 3 wel aftrekbaar zijn.173 Daarnaast zal de overheid voor een oplossing dienen te zorgen met betrekking tot de starters op de woningmarkt. Zoals in deze thesis als naar voren is gekomen, zijn juist de starters van zeer groot belang om de zwakke woningmarkt uit het slop te trekken. Overgangsrecht Belastingplichtigen zijn bij de aankoop van een woning uitgegaan van de fiscale faciliteiten zoals die nu gelden. Het feit dat de verplichtingen voor de aankoop van een woning meestal voor enkele tientallen jaren zijn aangegaan, zal het defiscaliseren van de eigen woning naar mijn mening dus pas over enkele 171

S.M.H. Dusarduijn, Vermogensrendementsheffing, Deventer: Kluwer 2010 (Fed Fiscale Brochures), p. 133. I.J.F.A. van Vijfeijken en M.M.F.J. van Bakel, ‘De fiscale subsidiëring van de eigen woning onder vuur’, WPNR 2011, 6903, p.6. 173 CPB, Economische effecten van aanpassing fiscale behandeling eigen woning, september 2006, p. 31. 172

47

tientallen jaren kunnen worden ingevoerd. De hypotheekrenteaftrek dient jaarlijks afgebouwd te worden tot nihil, waarna de eigen woning en de bijbehorende eigenwoningschuld worden gedefiscaliseerd. De geleidelijke afbouw van de hypotheekrenteaftrek zorgt ervoor dat aan het noodzakelijkheidsvereiste wordt voldaan. De geleidelijke afbouw in enkele tientallen jaren is naar mijn mening de minst ingrijpende maatregel om de hypotheekrente af te schaffen en zorgt uiteindelijk voor de beoogde defiscalisering van de eigen woning en de hypothecaire schuld. Hierdoor wordt voldaan aan het geschikheidsvereiste.

7.2. De woonbonus De woonbonus is een heffingskorting die geldt voor iedere belastingplichtige die zijn eigen woning middels een hypothecaire lening of eigen geld heeft gefinancierd. De heffingskorting dient ongeveer € 1.500 per eigen woning te bedragen. Naar mijn mening zijn er drie belangrijke eisen waaraan voldaan dient te worden om in aanmerking te komen voor de woonbonus: -

aantoonbare aflossing van de hypothecaire lening van ten minste 25% gedurende de looptijd van 30 jaar;

-

de woonbonus is inkomensafhankelijk. Er dient gekeken te worden naar het verzamelinkomen van de belastingplichtige;

-

voor financiering middels eigen geld, geldt dat altijd recht is op de woonbonus mits voldaan wordt aan de verzamelinkomenseisen.

Voor starters op de woningmarkt geldt een maximale verhoogde heffingskorting van € 750 per eigen woning gedurende de eerste vijf jaar. Onderstaand schema is een voorbeeld van hoe de woonbonus zou kunnen worden vormgegeven.

Verzamelinkomen

Verzamelinkomen

meer dan

minder dan

Woonbonus

Woonbonus starter

-

€30.000

€1.500

€750

€30.000

€60.000

€1.200

€ 375

€60.000

€90.000

€900

-

€90.000

€120.000

€300

-

-

-

€120.000

-

Voorbeeld Petra en Sander (geen starters) kopen een woning voor € 300.000. Hiervan wordt € 270.000 wordt middels een hypothecaire lening gefinancierd. Petra en Sander brengen € 30.000 eigen geld in. Het verzamelinkomen van zowel Petra als Sander bedraagt € 25.000.

48

Financiering middels eigen geld

De totale financiering bedraagt € 300.000. Hiervan is € 30.000 eigen geld. De komende 30 jaar bedraagt de woonbonus voor Sander en Petra bij een ongewijzigd verzamelinkomen:

(€ 30.000/ € 300.000) / (2) x € 1.500 = € 75.

Financiering middels een hypothecaire lening

Er dient ten minste 25% van € 270.000 afgelost te worden in de komende 30 jaar. Dit betekent dat jaarlijks ten minste het volgende bedrag afgelost dient te worden om in aanmerking te komen voor de woonbonus:

(25% x € 270.000)/ 30 jaar = € 2.250

Bij een ongewijzigd verzamelinkomen hebben zowel Petra als Sander jaarlijks recht op € 675 aan woonbonus.

Het invoeren van de woonbonus zorgt ervoor dat geen discussie kan ontstaan over de vraag of de eigen woning inkomen oplevert en hoe dit vastgesteld dient te worden. Met de woonbonus wordt hoofddoelstelling van de overheid, het stimuleren van het eigenwoningbezit, nog steeds nagestreefd. Door de woonbonus toe te kennen op voorwaarde dat ten minste 25% van de hypothecaire lening wordt afgelost gedurende de looptijd, leidt er naar mijn mening toe dat de restschuldproblematiek wordt geminimaliseerd. De woonbonus zorgt tevens voor een gelijke behandeling van eigen- en vreemd vermogen. Ten slotte worden starters bij dit alternatief fiscaal extra gestimuleerd om een eigen woning te kopen. Door de invoering van de woonbonus wordt echter niet voldaan aan het doelmatigheidsvereiste vanwege het feit dat de overheid alleen maar lasten heeft. De woonbonus levert de overheid geen baten op.

Overgangsrecht

De woonbonus zou naar mijn mening over tien tot vijftien jaar ingevoerd kunnen worden. Eigenwoningbezitters met een hypothecaire lening die gebruik maken van de huidige hypotheekrenteaftrekregels kunnen maximaal 30 jaar gebruik maken van deze regeling.174 Wanneer de woonbonus wordt ingevoerd, mag deze doelgroep het resterende gedeelte van de 30 jaar gebruik maken 174

Artikel 3.119a, lid 1b, Wet IB 2001.

49

van de woonbonus. Belastingplichtigen die na de invoering van de woonbonus een eigen woning aankopen, hebben maximaal 30 jaar recht op de woonbonus indien en voor zover wordt voldaan aan de gestelde voorwaarden. Het feit dat tot 1 januari 2013 ontzettend veel eigenwoningbezitters hun eigen woning middels een aflossingsvrije hypotheek hebben gefinancierd, leidt ertoe dat deze doelgroep niet aan de aflossingsverplichting van 25% kan voldoen, waardoor zij geen recht hebben op de woonbonus. Om deze reden heb ik er voor gekozen om de woonbonus over tien tot vijftien jaar in te voeren, om ervoor te zorgen dat deze doelgroep de kans wordt geboden om af te gaan lossen tot aan de invoering van de woonbonus. Door de woonbonus over tien tot vijftien jaar in te voeren, leidt er naar mijn mening toe dat de minst ingrijpende maatregel wordt gekozen om het gewenste doel, de woonbonus, te bereiken.

50

Hoofdstuk 8. Conclusies en aanbevelingen 8.1. Inleiding In dit onderzoek heb ik de belangrijkste kwaliteitseisen van wetgeving uiteengezet. Daarnaast ben ik ingegaan op de maatschappelijke problemen op de woningmarkt. Vervolgens is de wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek getoetst aan zowel de kwaliteiteisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen. De probleemstelling van mijn onderzoek luidde als volgt:

Voldoet de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in voldoende mate aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen? Zo nee, zijn er betere alternatieven denkbaar?

In de volgende paragraaf zullen de belangrijkste conclusies uit dit onderzoek samengevat worden. Vervolgens wordt de probleemstelling beantwoord, waarna de aanbevelingen worden gedaan met betrekking tot de wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek.

8.2. Samenvatting De kwaliteiteisen van wetgeving dienen in acht genomen te worden bij het maken van wetgeving. Tevens kunnen de kwaliteiteisen van wetgeving gebruikt worden voor het evalueren van de wet. Daarnaast dienen deelnemers aan het wetgevingsproces adequaat in te spelen op de maatschappelijk ontwikkelingen.

Nederland de grootste gezamenlijke hypotheekschuld van Europa. Eurocommissaris Olli Rehn heeft in een rapport gewaarschuwd voor de hoge schuldenlast van de Nederlandse huishoudens. Echter de hoge schuldenlast heeft in 2012 al vele huishoudens parten gespeeld, gezien de aanspraak op de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). In 2012 is ruim 76% meer aanspraak gemaakt op de NHG dan in 2011. De terughoudendheid van de banken met hypotheekverstrekking in combinatie met de nieuwe wetgeving inzake de eigen woning per 1 januari 2013, zorgt ervoor dat starters minder gemakkelijk een eigen woning kunnen kopen. De belangrijkste maatschappelijke problemen op de woningmarkt zijn naar mijn mening, de toegang van starters op de woningmarkt en de hoge hypotheekschulden. Door de wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets te onderwerpen, leidt tot de volgende deelconclusies:

1.

Rechtmatigheid en gerichtheid op rechtsbeginselen

De wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek is gebaseerd op een wettelijke grondslag. Aan het legaliteitsbeginsel is dus voldaan.

De eigen woning levert pas daadwerkelijk draagkracht op indien de eigen woning is verkocht. De overheid vindt dat de eigen woning jaarlijks inkomen oplevert (eigenwoningforfait). Het 51

draagkrachtbeginsel vertoont ten aanzien van de eigen woning een dispariteit omdat niet de werkelijk genoten inkomsten worden belast, maar het fictieve inkomen (eigenwoningforfait). De progressieve heffing in box 1 zorgt ervoor dat de eigenwoningbezitter met een hoog inkomen de hypotheekrente tegen 52% kan aftrekken, terwijl de eigenwoningbezitter met een lager inkomen de hypotheekrente tegen respectievelijk 37% of 42% kan aftrekken. Mijns inziens is het niet terecht om eigenwoningbezitters met een hoog inkomen fiscaal meer te laten profiteren dan eigenwoningbezitters met een laag inkomen. De hypotheekrenteaftrek is juist bedoeld om de mensen die een modaal of laag inkomen een extra impuls te geven om een woning te kopen in plaats van te huren. Iemand met een hoog inkomen zal in de meeste gevallen naar mijn mening, ongeacht of een fiscale facilitering van de eigen woning van toepassing is, een woning kopen in plaats van huren.

Het neutraliteitsbeginsel wordt niet in acht genomen, omdat alleen de hypotheekrente kan worden afgetrokken indien de eigen woning met vreemd vermogen wordt gefinancierd. In de Wet IB 2001 is geen faciliteit opgenomen voor financiering middels eigen geld. Daarnaast is per 1 januari 2013 een disproportionele last ontstaan voor mensen die in 2013 of later een eigen woning kopen, omdat verplicht afgelost dient te worden in 30 jaar om de hypotheekrente te kunnen aftrekken. Naar mijn mening dient juist ook verplicht afgelost te worden op de bestaande hypotheken om toekomstige restschulden te minimaliseren. Een verplichte aflossing van 25% is mijns ziens ruim voldoende om toekomstige restschulden te voorkomen.

2.

Subsidiariteit en evenredigheid

De overheid heeft om het eigenwoningbezit te stimuleren, gekozen voor het fiscaal faciliteren van de eigen woning. De overheid dient deze fiscale facilitering van de eigen woning op evenredige manier in te kleden. Evenredigheid bestaat uit de volgende drie elementen:

-

Geschiktheid

De wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek zorgt ervoor dat het eigenwoningbezit wordt gestimuleerd. Aan het geschiktheidvereiste wordt dus voldaan.

-

Noodzakelijkheid

Door de invoering van de volledig verplichte aflossing per 1 januari 2013 om aanspraak te houden op de hypotheekrenteaftrek, heeft de wetgever ervoor gezorgd dat niet de minst ingrijpende maatregel is gekozen om het gewenste doel te bereiken. De verplichte aflossing heeft tot doel om toekomstige restschulden te vermijden. Echter bestaande hypotheken worden niet aangepakt. De wetgever had naar 52

mijn mening moeten kiezen voor een verplichte aflossing voor zowel bestaande als hypotheken afgesloten na 1 januari 2013.

-

Evenredigheid in enge zin

De evenredigheid in enge zin betekent dat de individuele burger geen hinder mag ondervinden van de maatregelen die de overheid neemt inzake de hypotheekrenteaftrek. Door de verplichte aflossing per 1 januari 2013 is een disproportionele last ontstaan voor de mensen die in 2013 of later een eigen woning kopen ten opzichte van hypotheken die zijn afgesloten voor 1 januari 2013.

3.

Doeltreffendheid en doelmatigheid

De doelstelling van de overheid, het stimuleren van het eigenwoningbezit, is gezien de cijfers tot op heden gehaald. In totaal zijn er ruim zeven miljoen huishoudens die zelfstandig een woning bewonen. Hiervan is 59% eigenaar-bewoner. Of de verplichte aflossing per 1 januari 2013 in dezelfde mate zal zorgen voor stimulering van het eigenwoningbezit valt te bezien.

De overheid is jaarlijks meer dan tien miljard netto kwijt aan de hypotheekrenteaftrek. Er is dus sprake van een scheve verhouding tussen de baten en lasten. Naar mijn mening wordt niet voldaan aan het doelmatigheidsvereiste.

4.

Aflossing hypotheekschuld

Op de hypotheken die zijn afgesloten voor 1 januari 2013 hoeft niet verplicht op afgelost te worden om de hypotheekrente te mogen aftrekken. Een na 1 januari 2013 afgesloten hypotheek dient annuïtair of lineair in 30 jaar afgelost te worden om de hypotheekrente te mogen aftrekken. Echter de restschulden treden juist op bij hypotheken afgesloten voor 1 januari 2013. Echter aan deze hypotheken doet de overheid wat betreft de verplichte aflossing niks. Het enige waar de overheid voor gezorgd heeft, is dat de rente op restschulden tien jaar lang onder voorwaarden kunnen worden afgetrokken. Echter wanneer mensen een beroep doen op deze aftrek, is het kwaad al geschied. Mijns inziens dient de overheid in te grijpen op het gebied van de bestaande hypotheken om toekomstige restschulden te minimaliseren.

5.

Starters op de woningmarkt

Voor starters is het er anno 2013 niet makkelijker op geworden om een eigen woning te kopen. Door de volledige verplichte aflossing per 1 januari 2013 ontstaat lastenverzwaring bij onder andere de starters. Daarnaast is de hoogte en de timing van de voornoemde maatregel ongelukkig te noemen gezien de situatie op de woningmarkt. De ‘Blok-hypotheek’ is over heel de linie een stuk duurder dan een annuïtaire of lineaire hypotheek. Naar mijn mening zal de starter dus niet kiezen voor deze hypotheekconstructie. 53

Positief is wel dat de overheid de rijksbijdrage aan de SVn-starterslening heeft verhoogd. Echter de hoogte en de voorwaarden verschillen per gemeente. Het wil dus niet zeggen dat iedere starter hier ook daadwerkelijk gebruik van kan maken. De afbouw van de maximale omvang van de hypotheek naar 100% in 2018 maakt het er voor de starter ook niet gemakkelijker op. Naast de overheid is het ook van groot belang dat banken zich niet terughoudend opstellen bij het verstrekken van een hypotheek.

Schematische samenvatting van de toetsing van huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets. Onderdelen totaaltoets

Voldoende

1a rechtmatigheid

x

1b gerichtheid op rechtsbeginselen 2a subsidiariteit

x

x

2b evenredigheid 3a doeltreffendheid

onvoldoende

x x

3b doelmatigheid

x

4 aflossing hypotheek

x

5 starters op de woningmarkt

x

8.3. Conclusie Nu de deelconclusies ten aanzien van de wettelijke regeling inzake de hypotheekrenteaftrek zijn behandeld, kan een antwoord geformuleerd worden op de hoofdvraag.

Voldoet de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek in voldoende mate aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen? Zo nee, zijn er betere alternatieven denkbaar?

Na de onderwerping van de huidige wetgeving inzake de hypotheekrente aan de totaaltoets, kan geconcludeerd worden dat de huidige wetgeving naar mijn mening niet in voldoende mate voldoet aan zowel de kwaliteitseisen van wetgeving als aan de maatschappelijk gestelde eisen. Naar mijn mening wordt aan het merendeel van de onderdelen niet in voldoende mate voldaan. Mijns inziens zijn er betere alternatieven denkbaar namelijk:

54

- Defiscaliseren van de eigen woning; - De woonbonus.

Mijn aanbevelingen ten aanzien van de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek zullen in de volgende paragraaf behandeld worden.

8.4. Aanbevelingen Aan de hand van toetsing van de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek aan de totaaltoets zijn een tweetal alternatieven opgesteld om de huidige wetgeving betreffende de hypotheekrenteaftrek te vervangen. De eigen woning en de hypothecaire schuld worden gedefiscaliseerd of de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek wordt vervangen door de woonbonus.

Gezien de maatschappelijke problemen op de woningmarkt lijkt het me niet verstandig om de eigen woning te defiscaliseren. Nederland kampt met een enorm hoge hypotheekschuld. Voorts hebben starters het ontzettend moeilijk om een eigen woning te kopen. Daarnaast ontstaat belastingarbitrage vanwege het feit dat hypothecaire leningen niet langer aftrekbaar zijn, terwijl andere schulden wel in box 3 aftrekbaar zijn. Mijns inziens is de woonbonus bij uitstek het alternatief om de huidige wetgeving inzake de hypotheekrenteaftrek te vervangen. Door de invoering van de woonbonus blijft de doelstelling van de overheid, het stimuleren van het eigenwoningbezit, gehandhaafd. Ook wordt iedere eigenwoningbezitter met een hypothecaire lening gestimuleerd om af te gaan lossen. Hierdoor wordt de kans op restschulden geminimaliseerd. Daarnaast wordt eigen- en vreemd vermogen fiscaal hetzelfde behandeld. Tevens is een extra hoge woonbonus van toepassing op de starters, zodat deze doelgroep extra wordt gestimuleerd om een woning te kopen in plaats van te huren. Ten slotte speelt niet langer de discussie omtrent de vraag of de eigen woning inkomen oplevert en hoe dit belast dient te worden.

55

Bronnenlijst Literatuurlijst (chronologisch)

W. de Langen, De grondbeginselen van het Nederlandse belastingrecht, Deel I, Alphen aan den Rijn 1954.

Ch. P.A. Geppaart, ‘De hypotheekrente van het eigen huis in discussie’, WFR 1973/701.

J.C. de Zeeuw, ‘Aspekten van overheidsbeleid ten aanzien van woonlasten’, MBB 1982.

K. Sobota, ‘Das Prinzip Rechtsstaat’, Tübingen 1997.

P.H.J. Essers, ‘De boxenstructuur van de Wet inkomstenbelasting 2001’, WFR 1999/6362.

C.B. Bavinck, ‘Voorstel voor overheveling van de eigen woning naar box 3’, WFR 2006/879

J.L.M. Gribnau, Rechtsbeginselen en evaluatie van belastingwetgeving, dit is een licht aangepaste versie van de gelijknamige bijdrage in: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006.

A.J.M. Arends, De eigen woning in de Wet IB 2001, onder redactie van: A.C. Rijkers & H. Vording, Vijf jaar Wet IB 2001, Deventer: Kluwer 2006.

J.L.M. Gribnau, Bijdragen aan een rechtvaardige belastingheffing, Amersfoort: SDU 2007.

L.W. Sillevis, M.L.M. van Kempen, G.W.B. van Westen, Studenteneditie 2008-2009, Cursus Belastingrecht (Inkomstenbelasting).

C. Bruijsten en M.L.A. van Rij, ‘Hypotheekrenteaftrek: verleden, heden en toekomst’, WFR 2007/119.

S.M.H. Dusarduijn, Vermogensrendementsheffing, Deventer: Kluwer 2010 (Fed Fiscale Brochure).

56

A.C. Rijkers en I.J.F.A. van Vijfeijken, Fiscaliteit en vermogensvorming in een inkomstenbelasting, Studiecommissie Belastingstelsel, Continuïteit en vernieuwing. Een visie op het belastingstelsel, ’sGravenhage: Ministerie van Financiën 2010.

V. van Kommer & R.H.M.J. Offermans, ‘Beperking van de hypotheekrenteaftrek in Europees perspectief’, WFR 2011/1606.

I.J.F.A. van Vijfeijken en M.M.F.J. van Bakel, ‘De fiscale subsidiëring van de eigen woning onder vuur’, WPNR 2011, 6903.

H. Verbreaken en Taco Mulder, ‘Fiscalisten hebben ernstige kritiek op de manier waarop het demissionaire kabinet de aftrek van hypotheekrente aan banden wil leggen’, NOB, 12 oktober 2012.

P.G.H. Albert, ‘Wet fiscale behandeling eigen woning: gammele, kwetsbare wetgeving’, WFR 2013/459.

Wetgeving, kamerstukken en besluiten (chronologisch) Kamerstukken II 1969/70, 10 790, nr. 3 (MvT).

Kamerstukken II 1973/74, 12 601, nr. 6 (MvA).

Kamerstukken II 1990/91, nr. 22 008, nrs. 1 en 2 (Nota zicht op wetgeving).

Kamerstukken II 1998/99, 26 727, nr. 3.

Besluit van 1 juli 2011, nr. BLKB 2011/1290M.

Kamerstukken II 2011/012, 33 000, nr. 1.

Besluit van 25 mei 2012, nr. BLKB2012/863M.

Ministerie van Financiën, Voorjaarsnota 2012, 25 mei 2012.

Regeerakkoord VVD – PVDA, Bruggen slaan, 29 oktober 2012.

57

Aanhangsel Handelingen II 2012/13, nr. 1402.

Kamerstukken I 2012/13, nr. 33 405, F.

Afschrift reactie op Motie Essers c.s., Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 20130000041569, 25 januari 2013.

Afspraken woningmarkt, Minister voor Wonen en Rijksdienst, drs. S.A. Blok, 2013-0000096414, 13 februari 2013.

Rapporten, verslagen en overigen (chronologisch)

CPB, Economische effecten van aanpassing fiscale behandeling eigen woning, september 2006.

M. de Jong-Tennekens, ‘Kwartaalbericht woningmarkt’, Rabobank, mei 2009.

CSED, Rapport naar een integrale hervorming van de woningmarkt, Den Haag, april 2010. http://www.ser.nl/~/media/Files/Internet/Publicaties/CSED/2010/b28704.ashx

Studiecommissie Belastingstelsel, Continuïteit en vernieuwing. Een visie op het belastingstelsel, 7 april 2010. http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2010/04/07/rapportstudiecommissie-belastingstelsel.html

IMF, ‘Kingdom of the Netherlands – The Netherlands: Financial Sector Assessment, Preliminary Conclusions by the Staff of the International Monetary Fund’, 14 december 2010. http://www.imf.org/external/np/ms/2010/121410.htm.

M.M.G. Peusens, De fiscale behandeling van de eigen woning in de context van het draagkrachtbeginsel (scriptie Tilburg UVT), 2011.

Nederlandse Vereniging van Banken, ‘Gedragscode hypothecaire financieringen’, Amsterdam: augustus 2011. http://www.nvb.nl/dossiers/hypotheken/gedragscode-hypothecaire-financieringen-per-1-aug-2011_.pdf

58

DNB,‘Risico’s Nederlandse hypotheekschuld sterk geconcentreerd’, 11 december 2011. http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2011/dnb262814.jsp

P. van den Dool, ‘Huizenbezitters lossen massaal hypotheken af’, NRC Handelsblad, februari 2012. http://www.nrc.nl/nieuws/2012/02/11/huizenbezitters-lossen-massaal-hypotheken-af/

22 economen, zes stappenplan, Naar een duurzame financiering van de woningmarkt, februari 2012.

Alert Mechanism Report, Report from the European Commision, 14 februari 2012. http://ec.europa.eu/economy_finance/economic_governance/documents/alert_mechanism_report_2012_e n.pdf

CBS, ‘Aftrek eigen woning 33 miljard euro’, 28 augustus 2012. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/inkomen-bestedingen/publicaties/artikelen/archief/2012/20123676-wm.htm>

CBS, Webmagazine, ‘Woningwaarde tweemaal zo hoog als hypotheekschuld’, 5 september 2012. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/macro-economie/publicaties/artikelen/archief/2012/2012-3680wm.htm

CBS, ‘Bestaande koopwoningen bijna 8% goedkoper dan jaar eerder’, 21 november 2012. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bouwen-wonen/publicaties/artikelen/archief/2012/2012-11-21m11.htm

Rabobank, ‘Kwartaalbericht Woningmarkt’, november 2012. https://www.rabobank.com/nl/research/Economic_Research/Economisch_kwartaalbericht/Kwartaalberich t_Woningmarkt.html

Vereniging Eigen Huis, ‘Kabinetsplannen hypotheken ondoordacht’, 4 december 2012. http://www.eigenhuis.nl/actueel/nieuws/2012/367499-kabinetsplannen-hypotheken-ondoordacht/

Faillissementsdossier, ‘Recordaantal faillissementen in 2012 – Bouw met 40% uitschieter’, 19 december 2012. http://www.faillissementsdossier.nl/nieuws/4650/recordaantal-faillissementen-in-2012-bouw-uitschietermet-stijging-van-40-procent.aspx

59

Verbond van Verzekeraars, ‘Verzekeraars reiken oplossingen aan voor problemen woningmarkt’, 13 februari 2013. https://www.verzekeraars.nl/actueel/nieuwsberichten/Paginas/Verzekeraars-reiken-oplossingen-aan-voorproblemen-woningmarkt.aspx

CBS, ‘Bestaande koopwoningen bijna 10% goedkoper dan jaar eerder’, 21 februari 2013. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bouwen-wonen/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-02-21m11.htm

Y. Hofs, ‘Hypotheekcontructie Blok pakt zeer ongunstig uit’, Volkskrant, 22 februari 2013. http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2664/Nieuws/article/detail/3397966/2013/02/22/HypotheekconstructieBlok-pakt-zeer-ongunstig-uit.dhtml

A. van Luijk, ‘Paniek om niets rond de Blokhypotheek’, Folpmers, 22 februari 2013. http://folpmers.wordpress.com/2013/02/23/paniek-om-niets-rond-de-blokhypotheek/

DNB, ‘Financieringsproblemen in de hypotheekmarkt’, 1 maart 2013. http://www.dnb.nl/binaries/Financieringsproblemen%20in%20de%20hypotheekmarkt_tcm46-286158.pdf

CBS, ‘Woononderzoek Nederland 2012’, 15 maart 2013. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bouwen-wonen/publicaties/artikelen/archief/2013/2013-020pb.htm

European Commission, Macroeconomic Imbalances Netherlands 2013, april 2013. http://ec.europa.eu/economy_finance/publications/occasional_paper/2013/pdf/ocp140_en.pdf

NOS, ‘Nieuwe tegenslag Blok-hypotheek’, 8 mei 2013. http://m.nos.nl/pl/svt/si/nos/po/opnl/sc/nosnieuwstest/dk/nosnews_test.05-082013.0072p0000/pa/248725

DNB, Economische ontwikkelingen en Vooruitzichten, juni 2013 / nr.5.

P. Battes, P. Kakebeeke en F. Gersdorf, ‘Luchtbel huizenmarkt loopt leeg’, Het Financieele Dagblad, 15 juni 2013. http://fd.nl/economie-politiek/860257-1306/luchtbel-huizenmarkt-loopt-leeg

60

Commissie inkomstenbelasting en toeslagen, Naar een activerender belastingstelsel, juni 2013.

VVD, www.vvd.nl (zoek op standpunten)

PVDA, www.pvda.nl (zoek op standpunten)

CDA, www.cda.nl (zoek op standpunten)

PVV, www.pvv.nl (zoek op standpunten)

SP, www.sp.nl (zoek op standpunten)

D66, www.d66.nl (zoek op standpunten)

61